nieuwsbrief gebruik van werd gemaakt. Een derde van de bezoekers was verpleegkundige

Nummer 6, April 2006 Tot stand gekomen dankzij de belangeloze sponsoring van Roche Nederland © Longkanker Informatiecentrum, Baarn

nieuwsbrief de eerste longkanker patiëntendag was een succes De eerste Longkanker Patiëntendag was een succes. Meer dan 150 bezoekers meldden zich op 19 november in het AMC voor een dag vol presentaties, workshops, lotgenoten contact en bezoek van de informatiestands. Ook was er de mogelijkheid om vragen te stellen aan longartsen, waar dankbaar

gebruik van werd gemaakt. Een derde van de bezoekers was verpleegkundige. Sommige van de presentaties waren voor de bezoekers te ingewikkeld, we zullen proberen dat voor een volgende keer te verbeteren. De kleinschalige interactieve workshops

INTERVIEW MET FRANK SANDERS, GEHOUDEN OP DE LONGKANKERPATIËNTENDAG VAN

werden zeer positief ontvangen, men vond het jammer dat er een keuze gemaakt moest worden tussen de workshops. We beraden ons ondertussen op het vervolg van de patiëntendag. Misschien organiseren we over twee jaar weer een patiëntendag, maar we overwegen ook om wat kleinschaligere informatiebijeenkomsten te gaan organiseren in de regio, zodat mensen niet zo ver hoeven te reizen. We houden u op de hoogte!

19 NOVEMBER 2005

“naar de vogeltjes kijken” Frank Sanders kreeg acht jaar geleden de diagnose longkanker. Hij had een pancoast tumor (een tumor in de longtop), die werd behandeld met chemo- en radiotherapie. Nu is hij alweer een aantal jaar tumorvrij en volop aan het werk als directeur van de Frank Sanders Akademie voor Musicaltheater. Hij was op de patiëntendag om zijn verhaal te vertellen in een interview:

“Wat me het meest is bijgebleven?” “Goh, moeilijke vraag. De angst, denk ik. Ik was heel erg bang in het begin. De prognose was niet goed, en het is een heel bedreigend soort ziekte. Als je iets aan je hart hebt, dan ga je dat opereren, of je haalt het orgaan eruit, en dan is het klaar. Maar kanker daar heb je helemaal geen grip op. Zeker in de longen, dat is toch al zo’n ontastbaar orgaan. Ik ging vervreemden van mijn eigen lichaam. In het begin deed ik eigenlijk niks, ik was fulltime bezig met ziek zijn. En de behandelingen waren ook erg zwaar. Ik ben er behoorlijk door onderuit gegaan. De behandelingen zijn gelukkig heel goed aangeslagen, en nu ben ik alweer jaren ziektevrij.”

“Het heeft lang geduurd voordat ik weer op mijn lichaam durfde te vertrouwen. In het begin liet ik mijn longen ook steeds controleren, dan was ik als de dood dat het weer mis was. Nu niet meer, ik ben ziek geweest, heb het achter me gelaten. Ik denk er zelden aan en voel me ook niet meer ziek. Ik doe ook bewust niet zoveel van dit soort interviews omdat het dan wel weer allemaal naar boven komt, en dat kan ook wel zwaar zijn.”

“Ik heb heel veel gehad aan andere mensen die me hielpen, met me praatten en met me naar het ziekenhuis gingen. Mijn partner en ik reageerden er echter heel anders op, en dat was wel moeilijk. Jos (Brink, partner van Frank Sanders, red.) en ik praatten er eigenlijk helemaal niet over.

“Ik denk dat we elkaar probeerden te ontzien. Daardoor groeiden we uit elkaar.” Niet met elkaar in ieder geval. Ik denk dat we elkaar probeerden te ontzien. Daardoor groeiden we uit elkaar. Als dit soort dingen gebeuren dan ga je anders naar je leven kijken. Meer ‘naar de vogeltjes kijken’. Jos ging ook naar de vogeltjes kijken, maar dan de andere kant op. Nee daar vonden we elkaar niet echt in. Het heeft lang geduurd voordat we elkaar weer teruggevonden hadden.” “Ik ben er heel anders uitgekomen. Sommige dingen werkten ook niet meer voor me. In die grote musicalproducties kom je veel grote ego’s tegen, dat geldt ook voor mij. Je werkt keihard, en je wilt het beste, je maakt je druk. Dat kon ik toch niet meer goed aan. Toen ben ik met die musicalschool begonnen. Andere dingen worden belangrijk als je zoiets hebt meegemaakt.” Het verhaal van Frank Sanders en andere bekende Nederlandse en Belgische kankerpatiënten vindt u in het boek: ‘Bekend met Kanker’ van W. van Benthem

over een hoge drempel naar een warme wereld Wat inloophuizen kunnen betekenen voor mensen met kanker en hun naasten “De drempel naar ons inloophuis is letterlijk hoog”, aldus Nel Kleverlaan, coordinator van ’t Praethuys in Alkmaar, psycholoog en auteur van een groot aantal boeken over omgaan met kanker. En inderdaad, je moet eerst een trapje op en dan nog twee deuren door. Dan kom je in een vriendelijk ogende woonkamer geschilderd in warme kleuren met rozen op tafel, waar je wordt begroet door de aanwezige vrijwilligers.

om zich beter te voelen. En dat kan van alles zijn: tekenen, muziek, informatie. We helpen mensen weer op eigen benen te staan door ze te stimuleren, te ondersteunen, te helpen zoeken naar een nieuw evenwicht, en soms naar een nieuwe kwaliteit.” “De inloop is onze belangrijkste activiteit. Soms komt er niemand, soms een aantal mensen tegelijk. Sommige mensen komen meteen na een slecht nieuws gesprek langs. Anderen komen als ze al jaren genezen zijn of omdat ze weten dat ze op korte termijn gaan overlijden. We houden bij wie er geweest is, en wat hun situatie is, zodat als er de volgende keer een andere vrijwilliger is, die toch weet wat er aan de hand is.”

Inloop Om de gang naar het inloophuis te vergemakkelijken organiseert ’t Praethuys veel activiteiten. Onder de vaste activiteiten hoort schilderen, tekenen, een cursus creatief schrijven, ontspanning en meditatie, Reiki, massage. Alles is erop gericht om weer lekker in je vel te kunnen zitten. Verder zijn er inloopavonden en wandelingen voor nabestaanden. In de toekomst wil ‘t Praethuys ook activiteiten gaan organiseren voor kinderen van ouders met kanker. Informatieve bijeenkomsten van het Medisch Centrum Alkmaar en de Thuiszorg. worden ook in ’t Praethuys gegeven. “Dat is veel gezelliger dan in zo’n ziekenhuis.”

Drempel “Het is niet makkelijk voor mensen om hier binnen te stappen”, vervolgt Kleverlaan. “Ze weten niet goed wat en wie ze kunnen verwachten. Veel mensen die hier binnenkomen zeggen meteen: ‘Ik wil niet praten, ik kom alleen even kijken’. Dat is prima, dan krijgen ze koffie, of soep. Vaak houden ze daarna niet meer op met praten, trouwens. Ik wil dat mensen hier binnen kunnen komen zonder het gevoel: ‘ik moet hier iets’. We gaan op zoek naar waar déze persoon op dít moment behoefte aan heeft.” “Zo was er een moeder van een man met kanker die door haar dochter naar onze verwendag was gestuurd. Ze stond nog niet in de hal, of ze werd ineens vreselijk

verdrietig: ‘Ik kan dit niet’, zei ze en rende de deur weer uit. Eén van onze vrijwilligers schoot in haar jas en zei tegen mij: ‘Ik ben even weg’ . Ze is drie kwartier met haar buiten gaan lopen. Toen ze terugkwam was de vrouw gekalmeerd, maar wilde nog steeds niet naar binnen. ‘Sorry hoor’, zei ze tegen ons: ‘Jullie hebben dit net allemaal zo fijn georganiseerd’. Maar ‘verwend worden’ was niet waar zij op dat moment behoefte aan had. Wel aan buiten lopen en praten met iemand. En dat doen we dan”.

Alles mag en niets hoeft ”Als mensen hier de hele dag op hun hoofd willen staan vind ik het best, als ze maar doen waar ze zelf behoefte aan hebben. We gaan met ze op zoek naar dat wat ze nodig hebben

Kleverlaan; “We hebben nu al drie wandelingen voor nabestaanden georganiseerd. De laatste keer waren er 22 mensen, het was stralend weer, we hebben heerlijk door de stad gewandeld en daarna erwtensoep gegeten in ’t Praethuys. Niks hoeft, je bent lekker bij elkaar, en de gesprekken komen vanzelf op gang. De nieuwe mensen worden meegenomen door de mensen die al vaker geweest zijn. Het is zo’n speciale sfeer, dat is onbeschrijfelijk. De mensen voelen zich veilig, onder elkaar.”

Verwendag “Daarnaast organiseren we speciale activiteiten zoals de verwendag die onlangs heeft plaatsgevonden. Op deze dag waren mensen met kanker welkom, en ze mochten allemaal iemand meenemen die hen de afgelopen tijd goed geholpen had. Eén mevrouw had haar Alfahulp bij zich, omdat ze daar zoveel aan gehad had. Er kwamen echtparen en moeders met kinderen. We hadden masseurs, mensen die Reiki deden, visagisten, manicures, tafels met

verwenproducten. Het was een hele drukke en gezellige boel. En dan zie je mensen stralend de deur weer uitgaan, dat voelt heel goed.” “Dit soort activiteiten werkt ook drempelverlagend. Eén mevrouw zei op de verwendag: ‘ik loop nou al twee jaar met dat briefje van jullie op zak. Maar ik durf gewoon niet naar binnen. Hier durfde ik wel naar toe, met mijn buurvrouw.’” Informatiemateriaal is bewust niet al te prominent aanwezig. “We zijn een inloophuis voor lotgenoten, geen informatiecentrum,” zegt Kleverlaan: “We zijn een ontmoetingsplek waar mensen zich thuis kunnen voelen. Informatie is ook meestal niet waar mensen voor komen. Overigens hebben we hebben wel van alles, en als we het niet hebben dan zoeken we het op. We geven geen medisch technische informatie. Maar als mensen daar behoefte aan hebben, dan helpen we ze wel om hun vragen duidelijk te krijgen.”

De 32 vrijwilligers die ’t Praethuys draaiende houden, zijn zelf vaak ex-kankerpatiënten. Ze hebben in ieder geval allemaal een goed inlevingsvermogen. Ze worden getraind in gesprekstechnieken, en evalueren regelmatig onderling. Kleverlaan: “We leren mensen om niet bovenop iemand te springen. Gewoon, rustig voorstellen, jas aannemen, kopje koffie geven, niet je hulp opdringen.” “Natuurlijk komen hier ook mensen met longkanker. Mensen die kampen met vermoeidheid, die hun verhaal kwijt willen, die opzien tegen het sterven, of het moeilijk vinden om hun naasten te vertellen dat het einde nadert. Ook naasten van mensen met longkanker, die vaak een gevoel van onmacht hebben, en niet goed weten hoe ze nu verder moeten. Ach, het is eigenlijk hetzelfde als bij andere kankersoorten, het gaat meer over hoe je met kanker in het algemeen omgaat.”

Warme deken Een bezoekster van ‘t Preathuys zegt in Nieuwsbrief 2 van het inloophuis: “Voor mij is ’t Praethuys met haar vrijwilligsters als een warme deken, waarop en waaronder je je gekoesterd voelt. Gewoon een plek om tot rust te komen, maar ook een plek waar je voor de zoveelste keer je verhaal mag vertellen, en waar ook de tiende keer nog echt naar je geluisterd wordt. De workshop dagboekschrijven was een heerlijke ervaring. Bovendien vergeet ik de verwendag niet, want van verwennen hebben de vrijwilligsters ook al kaas gegeten. Het was een grandioze dag. Kortom, mijn scepsis is omgeslagen in vertrouwen en bewondering voor hetgeen jullie voor ons als gasten doen. Langzaam voel ik mij weer sterker worden. De angst voor kanker is aan het verdwijnen en maakt plaats voor vertrouwen in mijn lijf.” Links www.praethuys.nl http://www.kankerpatient.nl Voor een overzicht van alle 25 inloophuizen in Nederland (te vinden onder ‘lotgenotencontact)

groeiend aantal bezoekers website In november 2005 trok de website van het Longkanker Informatiecentrum www.longkanker.info 17.800 bezoekers. Dat was het hoogste aantal tot nu toe.

18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

over de overleving bij longkanker, en het voorkomen van longkanker. Met name de interactieve pagina’s (‘vraag het een arts’ en forum) zijn erg populair.

De mensen die onze website bezoeken zijn voor meer dan de helft naasten van patiënten. Ongeveer tien procent van de bezoekers is patiënt (dus meer dan 1500 patiënten per maand). Daarnaast wordt de site bezocht door verpleegkundigen, artsen, studenten, en mensen die zich zorgen maken dat ze misschien longkanker hebben. In een recent gehouden tevredenheidsonderzoek gaf 90% van de 382 respondenten aan te hebben gevonden wat ze zochten op de website. De best bezochte pagina’s zijn het forum, de pagina ‘vraag het een arts’, de informatieve pagina’s over de verschillende vormen van longkanker,

maart

juli

november

‘vraag het een arts’

nieuwe behandeling

van vocht achter de longen Pleuravocht, of vocht achter de longen, komt bij longkankerpatiënten regelmatig voor. Het kan veel last geven; door kortademigheid wordt de inspanning beperkt en er kan een naar, drukkend gevoel op de borst bestaan. De behandeling bestaat gewoonlijk uit drainage van het vocht. Hierbij wordt een drain onder plaatselijke verdoving tussen de ribben door in het vocht geplaatst. Het vocht kan hierdoor langzaam weglopen. Als al het vocht is weggelopen kunnen daarna via de drain medicijnen ingespoten worden die moeten voorkomen dat het vocht terugkomt. Dit wordt ook wel plakken genoemd. Komt desondanks het vocht weer terug dan moet de patiënt vaak regelmatig naar het ziekenhuis om vocht via een punctie weg te laten halen. In de Verenigde Staten is een thoraxdrain ontwikkeld waarmee de mensen thuis zelf het pleuravocht kunnen laten aflopen.

van Leeuwenhoekhuis (NKI-AVL), heeft al ruime ervaring met deze zogenaamde PleurX: “Deze drain wordt onder lokale verdoving ingebracht door de longarts. Daarna krijgen de patiënt en eventuele mantelzorgers instructies voor afname van het vocht. De patiënt kan dan zelf thuis draineren op de tijd dat het hem of haar uitkomt. De afnamefrequentie varieert van één maal per twee weken tot twee maal daags.”

Albert Olijve, nurse practitioner in het Antoni

NADEEL

Het grote nadeel is dat bij niet steriele verzorging van de drain het vocht kan infecteren. Op steriel werken wordt bij herhaling veel nadruk gelegd bij de patiënteninstructie.

KOSTEN BESPAREN

“De behandeling lijkt kosten te besparen. De kosten van de afnamesystemen lijken op te wegen tegen de kosten van de opnames voor drainage en die van de herhaalde vochtafnames in dagbehandeling. Voor het plaatsen van de drain vragen wij altijd wel de verzekeraar een machtiging voor vergoeding van de afnamesystemen.” VOORDEEL

ERVARING

en hiermee zijn of haar zelfstandigheid terug krijgt. Daarnaast neemt de patiënt thuis vaak eerder vocht af dan dat hij naar het ziekenhuis zou komen en heeft dan ook minder lang en minder hevig last van de kortademigheid.”

“Het grote voordeel is echter dat de patiënt niet meer afhankelijk is van ziekenhuiszorg

In het AVL hebben al 30 patiënten een PleurX gekregen. Driekwart van hen neemt zelf het vocht af, de anderen worden geholpen door mantelzorgers of thuiszorg. Albert: ”Dit kan voor mensen het verschil zijn tussen op bed liggen en zelf weer een stukje fietsen of met de kleinkinderen spelen. Een belangrijke verbetering van de kwaliteit van het leven.” Meer informatie op: www.nursing.nl. Patiënten kunnen hier ook een patiëntenfolder downloaden.

rfa: tumorcellen doden door verhitting Experimentele middelen voor longkanker (serie) deel 2:

Radio Frequency Ablation

“Wat is Radio Frequency Ablation en zou ik daar als longkankerpatiënt baat bij kunnen hebben?” Deze vraag stond een tijd terug hebben?”. op onze website. Na enig rondvragen blijkt dat nog niet veel mensen van deze nieuwe techniek gehoord hebben. “Dat is ook niet zo gek”, aldus radioloog Dr. Warner Prevoo van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam: “RFA wordt nog maar in een beperkt aantal ziekenhuizen en in een beperkt aantal soorten kanker toegepast.” Warner Prevoo beantwoordde voor ons een aantal vragen over deze nieuwe techniek: Wat is Radio Frequency Ablation? “Radio Frequency Ablation is een methode, waarbij tumorcellen door verhitting worden gedood. Dit gebeurt dmv een naald, die in de tumor wordt gestoken. De naald wordt aangesloten op een generator, waardoor een wisselstroom gaat lopen, die hitte opwekt. Door de hitte worden de cellen gedood. Het is een vrij nieuwe techniek, die tot nu toe vooral bij leverkanker, en uitzaaiingen naar de lever is toegepast. De resultaten in de lever zijn veelbelovend. Ondertussen wordt de techniek ook toegepast bij niertumoren, bottumoren, borstkanker en longtumoren (in Nederland vooral bij uitzaaiingen in de longen en nog niet in primair longkanker). “De primaire behandeling van longkanker in een vroeg stadium is nog steeds een chirurgische behandeling, in combinatie met radiotherapie en chemotherapie. Wij zijn nu een jaar bezig met de behandeling van uitzaaiingen in de longen. Dit om eerst eens te kijken hoe de toepasbaarheid is en wat het resultaat is op korte en langere termijn. Tot nu toe zijn de resultaten bemoedigend. We hopen dan ook op termijn met een studie te beginnen, waarbij ook mensen met een primair longkanker worden behandeld. Dit zal dan voor een streng geselecteerde groep patiënten gelden. Afhankelijk van de resultaten van deze studie en resultaten uit het buitenland, kan geëvalueerd worden wat de plaats van RFA kan worden bij de behandeling van primair longkanker.” WERKT HET?

“De meeste cijfers zijn bekend van de behandeling van leveruitzaaiingen. De

succespercentages benaderen op korte termijn die van chirurgische behandeling. Op lange termijn is chirurgie iets effectiever. Maar er zijn wel beperkingen aan de toepasbaarheid ervan.”

Waarom wordt Radio Frequency Ablation door een radioloog gedaan? “De primaire taak van het specialisme radiologie is om diagnostiek te verrichten dmv CT scans, MRI, Echo en röntgenfoto’s.

Voor wie is het, en wat zijn de beperkingen? “RFA is geschikt voor tumoren met een doorsnee van één tot vijf centimeter. In het geval van uitzaaiingen náár de longen is de opzet altijd palliatie, omdat de ziekte al is uitgezaaid vanuit een ander orgaan. In het geval van primair longkanker zou de opzet bijvoorbeeld in combinatie met radiotherapie

Minder bekend is dat een aantal radiologen ook behandelingen doet. Ze heten dan ‘interventieradioloog’. De reden waarom de radioloog zo nauw betrokken is bij de RFA behandeling, is dat er radiologische technieken (echo, CT) worden gebruikt om de naald op de goede plaats in de tumor te krijgen. De behandeling wordt altijd gedaan door radioloog en chirurg, waarbij de chirurg in het geval van long RFA de eventuele complicaties behandelt (klaplong, longbloedingen).”

gericht op genezing kunnen zijn. Patiënten die voor zo’n behandeling in aanmerking zouden kunnen komen, zijn bijvoorbeeld patiënten die een chirurgische ingreep niet aankunnen door bijkomende ziekten.” Wat zijn de voordelen van deze behandeling? “Het grote voordeel is dat de behandeling plaatsvindt door een klein prikgaatje.Dus er is na de behandeling geen grote pijnlijke wond. Als er geen complicaties plaatsvinden, kan de patiënt de volgende dag alweer naar huis. Een ander voordeel is dat de procedure meerdere malen herhaald kan worden omdat de methode zo weinig ingrijpend is. Bijvoorbeeld als nieuwe tumoren ontstaan, of als de al behandelde tumor toch weer blijkt te groeien.” Wat zijn de nadelen van deze behandeling? “Het nadeel is dat het niet voor iedereen toepasbaar is. Ten eerste zijn er de beperkingen van de afmeting van de tumor, en ten tweede heeft het ook geen zin om het toe te passen als een tumor sterk uitzaait. Dan wordt het water naar de zee dragen.”

Wat kunnen longkankerpatiënten op termijn van deze behandeling verwachten? “Als de behandeling zich waar heeft gemaakt bij deze patiënten, dan zou het goed kunnen dat hij breder zal worden toegepast bij mensen die longkanker in een vroeg stadium hebben maar niet geopereerd kunnen worden. Daarnaast zou het ook een rol kunnen gaan spelen in de vermindering van symptomen en pijn in de palliatieve fase. Maar dat moet allemaal nog bewezen worden.” Wordt de behandeling altijd vergoed? Ja, de behandeling wordt betaald uit het ziekenhuisbudget. Waar worden RFA behandelingen nog meer gedaan? RFA behandelingen in de lever worden gedaan in meerdere ziekenhuizen zoals het LUMC in Leiden, Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, het AMC in Amsterdam, het Amphia ziekenhuis in Breda, en het UMCG in Groningen. RFA behandelingen in de longen worden behalve in het AvL tot nu toe alleen in het LUMC in Leiden gedaan. LINKS

http://www.surgery.usc.edu/divisions/hep/ radiofrequencyablation.html RFA Uitleg in het Engels

http://www.cc.nih.gov/drd/rfa/faq.html Veelgestelde vragen en zelfs een video over RFA in het Engels

http://www.cancerablation.com/index.htm Website van een Amerikaanse kliniek die gespecialiseerd is in RFA

vragen en antwoorden Onderstaande vragen werden door patiënten of hun naasten gesteld via ‘vraag het een arts’ op onze website www.longkanker.info. De antwoorden worden gegeven door longartsen uit onze adviesraad. Vraag Vraag Welke andere afwijkingen kunnen in de long Wat zijn de bijwerkingen van een ontstaan? Welke andere afwijkingen (behalve chemokuur? kanker) kunnen er in de long optreden? Mijn vader heeft longkanker en hij heeft Kunnen deze afwijkingen de indruk geven dat afgelopen maandag zijn 1e chemokuur gehad. dit kanker is? Kan een tumor kleiner worden Hij heeft nu de volgende bijwerkingen: zonder behandeling? trillende handen, de hele nacht de hik, en een rood hoofd. Ook is hij wat drukker in zijn doen Antwoord en laten dan normaal. Allemaal bijwerkingen Kanker wordt doorgaans niet kleiner. waar ik nog nooit van had gehoord. Hoort dit Haardvormige afwijkingen in de longen, geallemaal ook als bijwerking bij de chemokuur? constateerd op een longfoto die kleiner worIk weet niet welke cytostatica hij heeft geden zijn meestal goedaardig van aard, zoals kregen. Ik weet wel dat hij naast de pijnkleine ontstekingshaarden of littekentjes. medicatie die hij al had voor zijn rug, ook nog Ook vele andere longziekten zijn mogelijk. een aantal andere medicijnen heeft gekregen Indien een afwijking kleiner wordt op een foto die hij na de chemokuur moest slikken. Kan kan een afwachtend beleid worden gevoerd. het ook zijn dat de bijwerkingen daar vandaan komen? Als laatste nog de vraag of deze Vraag bijwerkingen van voorbijgaande aard zijn. Mag mijn verkouden zoontje van 15 maanden in de buurt van mijn vader komen die is Antwoord begonnen met een chemokuur? Elk geneesmiddel veroorzaakt in meer of Mijn vader is afgelopen maandag begonnen mindere mate bijwerkingen. Dit geldt niet met een chemokuur . Nu heb ik een zoontje alleen voor cytostatica maar zelfs voor redelijk van 15 maanden dat erg verkouden is. onschuldige medicijnen zoals paracetamol. Is het slim om hem uit de buurt van zijn opa te Uiteraard veroorzaakt chemotherapie houden? En zo ja, mag hij dan pas weer bij hem bekende bijwerkingen zoals haaruitval, in de buurt komen als hij niet meer verkouden misselijkheid, overgeven, en diarree. is? En met welke ziektes kun je beter niet in de buurt komen van een patiënt die met een Afhankelijk van welk middel ingezet wordt, chemokuur bezig is. En hoelang nadat degene kan het een scala aan orgaanspecifieke gestopt is met een chemokuur kun je beter uit bijwerkingen geven (bv tintelingen in vingers de buurt blijven (als je ziek bent)? en voeten door aantasting van zenuwen, gehoorstoornissen, nierfunctieproblemen etc). Antwoord Om een aantal bijwerkingen van de Eén van de bijwerkingen van chemotherapie cytostatica tegen te gaan worden extra is dat de cellen die in het beenmerg worden medicijnen toegediend, bv tegen de misse aangemaakt worden onderdrukt. Witte bloedlijkheid of om beenmerguitval te voorkomen. cellen worden oa in dit beenmerg aangemaakt Ook deze medicijnen kunnen veel bijwerkingen en zijn nodig voor de afweer van een persoon veroorzaken. Ik begrijp tevens dat uw vader tegen bv bacteriën of andere infectie veroor pijnstillers gebruikt (wellicht morfinezakende micro-organismen. Doorgaans duurt preparaten). Ook deze kunnen veel bijwerk het een aantal dagen voordat de beenmergingen veroorzaken. Kortom, een longkankercellen afnemen in aantal; gemiddeld 7 tot 10 patiënt die veel medicijnen moet gebruiken, dagen na de start van chemotherapie. Dat wil heeft helaas ook veel last van bijwerkingen. zeggen dat patiënten gedurende die tijd extra De voor- en nadelen van de behandelingen vatbaar zijn voor infecties. De verminderde moeten daarom telkens worden afgewogen. afweer duurt meestal enkele dagen. Helaas Een aantal bijwerkingen zal verdwijnen na het zijn kanker patiënten sowieso iets meer gestoppen van de chemotherapie. Echter er kunvoeliger voor het oplopen van infecties omdat nen ook blijvende bijwerkingen bestaan zoals meestal de conditie niet optimaal is. Het is bij aantasting van de zenuwuiteinden. dus verstandig, zeker gedurende de periode Ik wens u en uw vader veel sterkte. van verminderde afweer, contact met zieke mensen te mijden.

Colofon Dit is een uitgave van: Het Longkanker Informatiecentrum Postbus 136 3740 AC Baarn [email protected]

Tekst Jan Festen, Cilia Linssen, Anne Mei The, Peter van Zaanen Opmaak: Marc Bokeloh Druk: NPN drukkers, Breda Deze nieuwsbrief verschijnt drie keer per jaar, en wordt gratis toegestuurd aan belanghebbenden, abonnees, en verspreid via poliklinieken longziekten.

Wilt u de nieuwsbrief ontvangen? Als u dit aanmeldingsformulier naar ons opstuurt dan krijgt u drie keer per jaar deze nieuwsbrief met de meest recente informatie over longkanker. Naam

Adres

Postcode/woonplaats

Man

vrouw

Geboortedatum

Telefoonnummer

E-mail

Abonneren via de website U kunt zich ook abonneren op onze nieuwsbrief via het onderdeel ‘bestellen’ op onze website www.longkanker.info of via 0900 1230456

Donaties gironummer 951 49 81 tnv Longkanker Informatiecentrum, Baarn