NIEUWS G B F. Regiobijeenkomsten Hoofdlijnen Herstelplan PGB Gevolgen herstelplan. juni Informatie voor deelnemers in grafimedia en uitgeverij

E H C S I IJ

F A R

R D

E

G B

F

N E

S D

N O

S F

G B F juni 2009

NIEUWS Informatie voor deelnemers in grafimedia en uitgeverij

Regiobijeenkomsten Hoofdlijnen Herstelplan PGB Gevolgen herstelplan

IN DIT NUMMER: 4

PGB nodigt u uit... PGB organiseert vanaf eind juni een aantal pensioeninformatiebijeenkomsten in het land.

6

‘We moeten de pijn eerlijk verdelen.’ De deelnemersraad heeft het herstelplan beoordeeld. Wim Dubbeling, voorzitter, kijkt terug.

8

Deelnemers aan het woord Deelnemers bij PGB reageren op de gevolgen die het herstelplan heeft voor hun pensioen.

10

Hoofdlijnen Herstelplan PGB Het herstelplan van PGB loopt in principe van 2009 tot 2014. In de brochure zijn de hoofdlijnen van het plan weergegeven.

11

Gepensioneerden aan het woord Gepensioneerden bij PGB reageren op de gevolgen die het herstelplan heeft voor hun pensioen.

14

PGB geeft invulling aan verantwoord beleggen PGB heeft in 2008 haar MVB-beleid verder ingevuld. De aandelenportefeuille voldoet aan de richtlijnen.

GBF

gbf - nieuws | pag 2

KORT NIEUWS

Vooraf

Tijdelijk geen waardeoverdracht

De kredietcrisis heeft naast banken en verzekeraars, ook de pensioenfondsen geraakt. Bij PGB is, net zoals bij de meeste pensioenfondsen, sprake van een financieel tekort. Als gevolg van een combinatie van een dalende rente en dalende aandelenkoersen is de dekkingsgraad onder het wettelijk vereiste minimumniveau van circa 105% uitgekomen. De dekkingsgraad bedroeg eind 2008 97% en schommelt eind april nog steeds rond dit niveau.

Het bestuur heeft naar aanleiding van de financiële positie van het fonds een herstelplan opgesteld. Het plan is voorgelegd aan de Deelnemersraad. Na een positief advies heeft PGB het eind maart ingediend bij De Nederlandse Bank (DNB). De toezichthouder van pensioenfondsen laat voor 1 juli 2009 weten of het plan kan worden uitgevoerd.

Verwacht herstel In het herstelplan staat welke maatregelen PGB neemt om het eigen vermogen weer op peil te brengen. Wij verwachten dat onze dekkingsgraad binnen de wettelijke termijn van 5 jaar weer boven het minimaal vereiste niveau van circa 105% zal uitkomen. En binnen 15 jaar boven de 120%. Dat blijkt uit berekeningen die in het kader van het herstelplan zijn gemaakt. Aanvullende maatregelen zijn pas nodig als economisch herstel ook na 2012 uitblijft. Het bestuur zal in dat geval op basis van de mogelijkheden die er op dat moment zijn, aanvullende maatregelen nemen. Daarbij

kan het verlagen van aanspraken en uitkeringen niet bij voorbaat worden uitgesloten.

Brochure Herstelplan In deze speciale editie van het GBF-Nieuws treft u de inhoud van het Herstelplan aan. In de Katern Hoofdlijnen van het Herstelplan 2009-2014 vindt u de uitleg over hoe en waar de kredietcrisis PGB heeft geraakt. Uit welke instrumenten het bestuur kon kiezen om de problemen op te lossen en welke maatregelen uiteindelijk zijn genomen.

Informatie in het land Tijdens regiobijeenkomsten lichten wij de maatregelen en de mogelijke effecten ervan voor uw pensioen toe. Het pensioenfonds wil u dan ook graag in de gelegenheid stellen om een informatiebijeenkomst bij te wonen. Wij nodigen u van harte uit om uw vragen te stellen of uw zorgen met ons te delen. Wij zien u graag op één van de bijeenkomsten. Ruud Degenhardt en Frans de Haan, voorzitters bestuur PGB

Pensioenuitvoerders met een dekkingsgraad die onder de 100% ligt, mogen op grond van de Pensioenwet niet meewerken aan een waardeoverdracht. Dat geldt zowel voor de inkomende als voor de uitgaande overdrachten. De dekkingsgraad van PGB ligt sinds eind 2008 onder de 100%. Ook PGB kan op grond van de wet dus (tijdelijk) niet meewerken aan de overdracht van de waarde van de pensioenaanspraken. Het fonds heeft de verwerking van waardeoverdrachten dan ook opgeschort. Bent u van baan en pensioenverzekeraar veranderd en overweegt u uw pensioen mee te nemen naar PGB, dien uw verzoek dan wel gewoon in. Vraag de waardeoverdracht met het formulier Verzoek offerte waardeoverdracht aan. Zodra de dekkingsgraad van beide betrokken pensioenuitvoerders dit toelaat, worden verzoeken tot waardeoverdracht weer in behandeling genomen.

Uniform pensioenoverzicht 2009 ook digitaal Vanaf juli start PGB met de verzending van de Pensioenoverzichten 2009. Het fonds informeert deelnemers die nog pensioen opbouwen via het uniforme pensioenoverzicht (UPO) over de persoonlijke pensioensituatie. In het overzicht wordt aangegeven wat u tot nu toe heeft opgebouwd en waar u bij pensionering op kan rekenen. Als u een partner en/of kinderen heeft, ziet u ook welk bedrag zij ontvangen mocht u komen te overlijden. PGB verstrekt het UPO dit jaar ook digitaal. U kunt uw overzicht vanaf juli 2009 op ieder moment digitaal via mijngbf.nl raadplegen en printen. Door de overzichten digitaal aan te bieden zal in de toekomst het per post toesturen niet langer nodig zijn. Dat bespaart kosten, wat geheel ten goede komt aan de deelnemers en levert een bijdrage aan het milieu. Zodra uw digitale archief beschikbaar is, zal PGB u om toestemming vragen om het jaarlijkse overzicht elektronisch beschikbaar te stellen. Op uw e-mailadres wordt u dan geïnformeerd wanneer en waar het pensioenoverzicht kan worden geraadpleegd.

pag 3 | gbf - nieuws

GBF

PGB nodigt u uit Uw pensioenfonds organiseert in de laatste week van juni en de eerste week van juli een aantal regiobijeenkomsten. PGB wil deelnemers en pensioengerechtigden informeren over de actuele financiële situatie van het fonds en de vooruitzichten op middellange en lange termijn. Daarbij lichten wij ook het Herstelplan en de verwachte effecten daarvan op uw pensioen toe. En natuurlijk is er gelegenheid om te reageren en vragen te stellen. Wie in juni geen tijd heeft om een bijeenkomst bij te wonen, kan bij voldoende animo in september nog terecht.

De komende 5 jaar zal PGB -naar het zich nu laat aanzien- geen toeslag kunnen verlenen. Dat is een harde en ingrijpende maatregel. Het tast direct de koopkracht van gepensioneerden aan. Het fonds wil de maatregelen die zij heeft genomen en effecten ervan graag toelichten. We willen onze deelnemers en gepensioneerden graag de gelegenheid bieden om al hun vragen te stellen. Bovendien willen we goed luisteren hoe de ontwikkelingen worden ervaren, zegt Ruud Degenhardt, voorzitter van het bestuur.

Voldoende reserves PGB had voldoende reserves om tegen een stootje te kunnen als de economie in zwaar weer zou belanden. Dat we interen op de reserves is op zichzelf geen probleem; daar zijn de reserves juist voor bedoeld. Het is alleen veel harder gegaan dan iedereen had verwacht. PGB is echter een langetermijnbelegger. Daardoor heeft het fonds ook de tijd om een crisis als deze uit te zitten. Zo is dat ook gebeurd na de beurscrisis van 2001 en 2002. Wel heeft het bestuur in de tweede helft van 2008 al besloten om meer zekerheid en stabiliteit in het beleggingsbeleid in te bouwen, de pensioenpremie te verhogen en geen toeslag (= indexatie) te geven. De verhoging van de pensioenpremie kon in de grafimedia gelukkig grotendeels worden gecompenseerd met een verlaging van de Vut-premie. Informatiebijeenkomsten in de regio PGB heeft medewerkers van de uitvoeringsorganisatie GBF gevraagd de bijeenkomsten in de regio te organiseren. Het belangrijkste onderdeel zal de toelichting op het ingediende Herstelplan zijn.

van pensioenen zeker te stellen. PGB staat er in vergelijking met andere bedrijfstakpensioenfondsen nog relatief goed voor maar ook wij zitten nu onder de 100%. Dan heb je wel wat uit te leggen. Dat gebeurt dan ook. We zullen ingaan op veelgestelde vragen die bij de uitvoeringsorganisatie binnenkomen. Hoe komt het dat pensioenfondsen zo zwaar getroffen zijn door de financiële crisis? Hoe veilig is mijn pensioen bij PGB? Komt de uitbetaling van de uitkeringen in gevaar? Waarom belegt het fonds nog steeds in aandelen? Wanneer geeft PGB weer toeslagen? Wat zijn de verwachtingen ten aanzien van de verhoging van de AOW-leeftijd? Is uitstellen van de uitbetaling van de AOW een aantrekkelijke optie? Op deze en andere vragen zullen wij uitgebreid ingaan. Pensioenexperts zijn aanwezig om alle vragen te kunnen beantwoorden. Kom dus naar de bijeenkomst bij u in de regio.

Van harte welkom De bijeenkomsten vinden plaats in de avonduren. Van 19.30 uur tot ongeveer 21.30 uur. Wie pensioen opbouwt, heeft opgebouwd of al een uitkering ontvangt, is van harte welkom.

Aanmelden... U kunt zich aanmelden via de website www.gbf.nl. De locaties en de adressen staan er aangegeven. Telefonisch aanmelden kan ook via de afdeling Klantenservice, telefoon: 020 - 5418150. INFORMATIEBIJEENKOMSTEN IN DE REGIO:

Datum

Plaats

Locatie

Uitleggen en luisteren

24 juni 2009

Amsterdam

Aristo BV, Teleportboulevard 100

We willen zo goed mogelijk uitleggen wat we in de achterliggende maanden hebben gedaan om de financiële positie te beschermen. En wat we gaan doen om de uitbetaling

25 juni 2009

Groningen

Hampshire Hotel Plaza, Laan Corpus den Hoorn 300

30 juni 2009

Veldhoven

NH-hotel, Locht 117

1 juli 2009

Apeldoorn

Hampshire Hotel Plaza, Soerenseweg 73

GBF


Ruud Degenhardt is sinds 1 januari 2008 voor werkgevers bestuursvoorzitter bij PGB. Onlangs is hij gekozen tot bestuurslid van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB). De VB behartigt de gezamenlijke belangen van de bedrijfstakpensioenfondsen in Nederland. De 81 leden van de VB hebben samen circa 4,7 miljoen deelnemers. Daarmee vertegenwoordigt de VB ongeveer driekwart van het aantal mensen dat in Nederland deelneemt in collectieve pensioenregelingen. Daarnaast tellen de leden samen ruim 1,2 miljoen gepensioneerden.


GBF

Wim Dubbeling is voorzitter van de Deelnemersraad van PGB en voorzitter van het Platform van Deelnemersraden. Het Platform is in 2004 opgericht door vertegenwoordigers van deelnemersraden van een aantal bedrijfstakpensioenfondsen. Sinds 2007 kunnen ook deelnemersraden van ondernemingspensioenfondsen zich bij het Platform aansluiten. Het Platform wil de kwaliteit van de medezeggenschap verhogen, in voorkomende gevallen een gezamenlijk standpunt naar buiten brengen en een netwerk bieden om snel pensioenexpertise uit te wisselen. De aangesloten raden vertegenwoordigen meer dan 4 miljoen deelnemers en gepensioneerden. Raadpleeg voor meer informatie over het platform www.platformdeelnemersraden.nl en over de deelnemersraad PGB www.gbf.nl (onder grafimediaregelingen pensioen en over PGB).

GBF


We moeten de pijn eerlijk verdelen De Deelnemersraad van PGB heeft het herstelplan eind maart beoordeeld en van een positief advies voorzien. Uitgangspunt voor de raad was een evenwichtige verdeling van de pijn tussen deelnemers en pensioengerechtigden en werknemers en werkgevers. Wim Dubbeling, voorzitter van de Deelnemersraad, kijkt terug.

Achterstand toeslagverlening zorgelijk

Meer zekerheid

De achterstand in de toeslagverlening bij PGB bedraagt op dit moment 3,85%. De komende jaren zal de achterstand op de prijsontwikkeling verder gaan oplopen. Volgens het herstelplan wordt de toeslagverlening pas hervat bij een dekkingsgraad van ongeveer 120%. Dat is overigens geen wet van Meden en Perzen. Het bestuur kan afwijken van de richtlijn en indexatie eerder verstrekken. Gelukkig kan PGB de uitkeringen gewoon blijven uitbetalen maar de koopkracht van onze gepensioneerden wordt door het achterblijven van de toeslagverlening toch behoorlijk geraakt. Dat vinden wij zorgelijk. De lasten moeten daarom niet alleen door de gepensioneerden gedragen worden. We moeten de pijn zo eerlijk mogelijk verdelen. Ook werknemers krijgen met de toeslagachterstand te maken maar voor hen is er nog een kans dat de gemiste toeslag later kan worden ingehaald. Daarom heeft de Deelnemersraad er begrip voor dat ook de premie is verhoogd. We moeten zo snel mogelijk uit de tekortpositie zien te komen om de toeslag weer te kunnen geven.

Verder vinden wij het belangrijk dat er meer zekerheid en stabiliteit in het beleggingsbeleid is ingebouwd. PGB is in de loop van 2008 minder in aandelen gaan beleggen en meer in infrastructuur en groenbeleggingen. Uiteindelijk streeft het fonds naar een beleggingsmix met 1/3 aandelen, 1/3 vastrentende waarden en 1/3 alternatieve beleggingen. Tot die laatste categorie behoren onder meer vastgoed, commodities, oftewel grondstoffen, infrastructuur en hedgefunds. Hiermee wil het fonds niet alleen het rendement optimaliseren, maar ook een betere rendement/ risicoverhouding bereiken. Daarnaast wordt het renterisico meer afgedekt. Per saldo zullen de schommelingen in de dekkingsgraad in de toekomst minder heftig zijn.

Het bestuur heeft in overleg met het ROGB vanaf 1 januari de pensioenpremie verhoogd van 17% naar 19,5% van de pensioengrondslag. Dat is het bruto salaris minus een drempelbedrag waarover geen premie wordt betaald en geen pensioen wordt opgebouwd. Door de hogere (in principe vaste) premie wordt de koopkracht van werknemers en het rendement van de bedrijven geraakt. De werkgevers betalen ongeveer 60% van de pensioenpremie.

Communicatie over herstelplan

Iedereen draagt bij Zo draagt iedereen bij om de problemen het hoofd te bieden: pensioengerechtigden, werknemers en werkgevers.

Daar staat dan tegenover dat PGB iets minder profiteert als het met de aandelen weer goed gaat. Als Deelnemersraad vinden wij dat het fonds er alles aan moet doen om te voorkomen dat de pensioenen moeten worden verlaagd. Dat ondergraaft het vertrouwen in het pensioensysteem.

De Deelnemersraad heeft tot slot het bestuur geadviseerd om duidelijk te communiceren met deelnemers en pensioengerechtigden. Er mag geen misverstand bestaan over de toeslagverwachting. Zoals het er nu uitziet zal PGB de komende vijf jaar geen toeslag kunnen verlenen en daarna mogelijk alleen gedeeltelijk. Die boodschap moet naar alle belanghebbenden duidelijk worden overgebracht. Het fonds heeft ervoor gekozen om een speciale editie van het GBF-Nieuws uit te brengen en iedereen in de gelegenheid te stellen om een informatiebijeenkomst in de regio bij te wonen. De Deelnemersraad ondersteunt deze aanpak.


GBF

Ik werk en neem deel aan PGB... Wat mer U betaalt met ingang van 1 januari 2009 meer pensioenpremie. In plaats van 17% betaalt u voortaan 19,5%. Verder groeit uw pensioen de komende jaren niet mee als de prijzen stijgen. Totdat de dekkingsgraad weer boven de 120% ligt. En als u van baan en branche verandert, kunt u uw pensioen niet meenemen zolang de dekkingsgraad onder de 100% ligt.

Dat PGB de pensioenen voorlopig niet meer verhoogt, is vervelend. Maar ik hou me er niet zo mee bezig. Ik heb er niet zoveel verstand van, hoe het financieel allemaal werkt in de wereldeconomie. Langer doorwerken vind ik niet zo héél erg. Het ligt er natuurlijk wel aan wat voor werk je doet. Voor een stratenmaker is doorwerken onmogelijk. Vergis je trouwens niet, drukken op een groot formaat pers is fysiek best zwaar. Al weet ik niet hoe het drukkersvak er over 30 jaar uitziet. Op een gegeven moment is het lichaam op. Als het drukken over 30 jaar nog steeds zo zwaar is als nu, hoop ik dat ik in een

Nicky Husmann 37 jaar, teamleider GBF


ander beroep kan blijven doorwerken. Maar het lijkt me voor ieder mens beter en gezonder om te stoppen met werken zo rond de 62 jaar.

rk ik van de maatregelen uit het herstelplan?

Geen toeslag meer? Erg jammer. Wat moet ik ervan zeggen? Er is een financiële crisis. Daar hebben we allemaal last van. We moeten de rit uitzitten. Nu moeten we almaar inleveren. Met alle bezuinigingen wordt het leven er niet leuker op. Ik hoop dat de zaken snel weer zo worden zoals ze waren.

Niels Brands 31 jaar, drukker pag 9 | gbf - nieuws

GBF

Ik werk en neem deel aan PGB...

Dat de pensioenen niet meer meestijgen met de prijzen is zwaar hopeloos natuurlijk! Maar goed, het zijn dingen waar je niks aan kunt doen. Dat moet je dus gewoon accepteren. Als het weer beter gaat, kan de gemiste toeslag weer worden ingehaald. Maar ik schat in dat ik die inhaaltoeslag zelf niet meer meemaak. Bij PGB bestaat wel de mogelijkheid om zelf geld bij te storten om je pensioenopbouw op peil te houden. Ik ben afgelopen week nog bij de GBF langs geweest om de mogelijkheden te bekijken. Om uit te vinden wat het kost als ik op mijn 60e stop met werken. Want als je niet meer werkt, bouw je ook geen pensioen meer op. Enfin, het gaat niet best in de drukkerijwereld. Misschien word ik voor die tijd wel boventallig verklaard. Verhoging van de AOW-leeftijd,

Cees Reurings 59 jaar, drukker GBF


ervaar ik echt als een probleem. Als dat doorgaat, ga ik persoonlijk naar Den Haag! Ze kunnen mij toch niet verplichten 55 jaar aan een stuk door te werken?

MAART 2009

HOOFDLIJNEN HERSTELPLAN PGB 2009 - 2014

PENSIOENFONDS VOOR DE GRAFISCHE BEDRIJVEN

HOOFDLIJNEN HERSTELPLAN PGB 2009 - 2014

VOORWOORD HERSTELPLAN PGB 2009 - 2014

●

Meer zekerheid en stabiliteit in het beleggingsbeleid

●

Geen verdere premieverhoging na de aanpassing van eind 2008

●

Geen toeslag (=indexatie) tot PGB uit herstel is

●

Aanvullende maatregelen als herstel ook na 2012 uitblijft

De kredietcrisis heeft naast banken en verzekeraars, ook de pensioenfondsen geraakt. Als gevolg van een combinatie van een dalende rente en dalende aandelenkoersen is de dekkingsgraad onder het wettelijk vereiste minimumniveau van circa 105% uitgekomen. De dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen waarover het pensioenfonds kan beschikken en de waarde van de pensioenen die zij nu en in de toekomst moet uitkeren. Fondsen met te weinig geld in kas moeten aangeven op welke manier het eigen vermogen weer op peil wordt gebracht. Ook bij PGB is, net zoals bij de meeste pensioenfondsen, sprake van een financieel tekort. Het PGB-bestuur heeft naar aanleiding van haar financiële positie een herstelplan opgesteld en het na een positief advies van de Deelnemersraad, ingediend bij de toezichthouder van pensioenfondsen De Nederlandsche Bank (DNB). DNB zal voor 1 juli 2009 laten weten of PGB het plan ook zo kan gaan uitvoeren.

In deze samenvatting worden de hoofdlijnen van het herstelplan toegelicht.

Hard getroffen door kredietcrisis Voor pensioenfondsen was 2008 één van de zwaarste jaren uit hun bestaan. De kredietcrisis heeft in alle hevigheid zijn sporen nagelaten. De meeste pensioenfondsen hebben in nog geen jaar tijd hun reserves zien verdampen.

Ook PGB heeft zich niet aan de gevolgen van de financiële crisis kunnen onttrekken. Als gevolg van een dalende rente en de afname van het vermogen is de financiële positie van het fonds hard geraakt. Eind 2007 was er nog € 9.759 miljoen in kas en bedroeg de dekkingsgraad 148%. Eind 2008 is het vermogen gedaald naar € 8.211 miljoen bij een dekkingsgraad van 97%. Anders gezegd: voor iedere euro uit te keren pensioen, is er € 0,97 in kas. De daling werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door het slechte beleggingsklimaat in 2008. Het beleggingsresultaat over 2008 inclusief afdekking van rente- en valutarisico’s kwam uit op - 17,7%. In tabel 1 is een aantal financiële gegevens van PGB over 2007 en 2008 weergegeven. Al genomen herstelmaatregelen Vooruitlopend op haar herstelplan had PGB al een aantal maatregelen genomen. Zo heeft er op 1 januari 2009 geen toeslagverlening plaatsgevonden en is de premie verhoogd van 17% naar 19,5%. En om minder kwets-

baar te worden voor schommelingen van de aandelenkoersen en meer zekerheid in te bouwen, is PGB in de loop van 2008 al gestart met het verminderen van haar aandelenbezit (van 43% naar 35%) en het verwerven en uitbreiden van deelnemingen in infrastructuur, water- en energievoorziening en obligaties. Daarnaast wordt het renterisico meer afgedekt (in plaats van 50% ongeveer 75%). Daalt de rente dan moet een fonds meer reserveren om de pensioenen in de toekomst te kunnen uitbetalen. Die hogere verplichtingen moet het fonds goedmaken met haar beleggingen. De bestaande vastrentende beleggingen (de obligaties) worden meer waard. Maar nieuwe vastrentende beleggingen leveren minder op. De waarde van de vastrentende beleggingen stijgt per saldo minder dan waarmee de verplichtingen toenemen. Dat is het renterisico. Bij een daling van de rente, wordt de verhouding tussen het vermogen en de pensioenverplichtingen dus in negatieve zin beïnvloed. Zonder afdekking van het renterisico daalt de dekkingsgraad bij een rentedaling van 1% ongeveer met 15%. Het valutarisico wordt

Tabel 1: kengetallen PGB 2007 en 2008

eind 2007 eind 2008

Balanstotaal

Pensioenverplichtingen

€ 9.759 miljoen € 8.211 miljoen

€ 6.577 miljoen € 8.480 miljoen

Dekkingsgraad

148% 97%

Reserves

€ 3.182 miljoen € - 269 miljoen

Beleggingsresultaat (inclusief afdekkingsportefeuilles)

3,0% - 17,7%

Marktrente

4,9% 3,6%

Toelichting: het vermogen dat PGB voor deelnemers en pensioengerechtigden in kas heeft, is belegd in verschillende beleggingscategorieën: in aandelen, in staats- en bedrijfsobligaties, in vastgoed en in overige beleggingen zoals groene beleggingen en beleggingen in infrastructuur. Pensioenfondsen zijn langetermijnbeleggers en beleggen daarom ook in aandelen. Beleggingen in aandelen brengen meer risico met zich mee, maar leveren, zo is de verwachting, op langere termijn een gemiddeld hoger rendement op. En dat extra rendement is onder meer nodig om de toeslag (=indexatie) op de pensioenen te kunnen betalen. De waarde van de beleggingen is de optelsom van de actuele waarde van de aandelen die het fonds in bezit heeft, de obligaties, het vastgoed e.d. Eind 2008 was dat, zo blijkt uit de tabel, € 8,2 miljard. Eind 2007 was dat nog € 9,7 miljard. De afname van de waarde van de beleggingen met € 1,5 miljard wordt vooral veroorzaakt door de wereldwijde daling van de aandelenbeurzen.

De pensioenverplichtingen worden gevormd door de waarde van de pensioenaanspraken van deelnemers en de uitkeringen van pensioenontvangers. Ook de verplichtingen kunnen gewaardeerd worden en opgeteld. Om die waarde vast te kunnen stellen wordt rekening gehouden met het moment waarop de pensioenen moeten worden uitbetaald. Om 1 euro pensioen over 40 jaar uit te moeten keren, hoeft het fonds minder geld te reserveren dan wanneer die euro meteen uitbetaald moet worden. Voor het terugrekenen gebruikt het fonds de door DNB voorgeschreven marktrente. Die marktrente daalde van 4,9% eind 2007 naar 3,6% eind 2008. Bij een dalende rente moet het fonds meer reserveren om de pensioenen in de toekomst te kunnen uitbetalen. De verplichtingen lopen mede daardoor dan ook op van € 6.577 miljoen in 2007 naar € 8.480 miljoen in 2008. De dekkingsgraad, de verhouding tussen het balanstotaal en de verplichtingen daalde door de afname van het vermogen en door de lagere marktrente. De dekkingsgraad eind 2007 bedroeg 9.759/6.577 = 148%. Eind 2008 was dat 8.211/8.480 = 97%.

Herstelplan PGB 2009 - 2014

3

volledig afgedekt; veranderingen in de waarde van valuta’s onderling hebben geen effect op de waarde van de beleggingen. Hersteltermijn van drie naar vijf jaar Komt de dekkingsgraad van een fonds uit op 100% dan betekent dat, dat het vermogen precies voldoende is om alle pensioenen nu en in de toekomst te kunnen uitbetalen. Pensioenfondsen zijn wettelijk verplicht om reserves aan te houden. Boven de 100% een reserve van ongeveer 5% voor algemene risico’s en daarnaast een buffer om schommelingen in de beleggingen op te kunnen vangen. De minimale dekkingsgraad voor PGB zou op basis van haar beleggingsbeleid ongeveer 120% moeten zijn. Onder die grens moet een herstelplan worden opgesteld. Daarin wordt aangegeven hoe het fonds weer op het vereiste niveau denkt te komen. Binnen drie jaar boven de circa 105% en binnen 15 jaar boven de circa 120%. In die situatie zit PGB nu. De termijn van drie jaar is inmiddels door minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verruimd naar vijf jaar. Met het uitstel wil de minister voorkomen dat pensioenfondsen te snel maatregelen nemen zoals het verlagen van opgebouwde aanspraken en uitkeringen terwijl later blijkt dat als gevolg van herstellende financiële markten een dergelijke maatregel niet nodig was geweest. Herstelcapaciteit van maatregelen Het bestuur van het pensioenfonds heeft een beperkt aantal instrumenten tot haar beschikking om tot herstel van de dekkingsgraad te komen. Naast beleggingsmaatregelen, premieverhoging en het achterwege laten van de toeslag, zijn er nog twee maatregelen mogelijk: het versoberen van de pensioenregeling en het verlagen of korten van de pensioenrechten en de pensioenaanspraken. Over de inhoud van de pensioenregeling kan het pensioenfonds geen beslissing nemen. Daar gaan de werknemers- en werkgeversorganisaties over. Ook een eventuele verhoging van de AOW-leeftijd en de gevolgen daarvan voor het PGB-pensioen is een zaak van de overheid en sociale partners. Blijft over de korting van pensioenen. Het bestuur is voor het herstelplan de effectiviteit van alle maatregelen en de consequenties daarvan naar alle bij het fonds betrokken groepen nog eens nagegaan.

4

Premieverhoging De effectiviteit van een premieverhoging is sterk afhankelijk van de verhouding tussen de premieomvang enerzijds en de voorziening pensioenverplichtingen anderzijds. Er wordt dan vaak gesproken over de rijpheid van een fonds. Bij een gemiddeld jong fonds komt er meer aan premie binnen dan er aan uitkeringen uitgaat. Bij PGB is dat net andersom. Er gaat meer aan uitkeringen uit (circa € 250 miljoen), dan er aan premie inkomt (circa € 150 miljoen). PGB is dus een rijp fonds. Met een premieverhoging van 1% (bijvoorbeeld van 19,5% naar 20,5%) zou per jaar een verhoging van 0,10% dekkingsgraad kunnen worden ‘gekocht’. Dat is weinig. Naast de beperkte effectiviteit heeft het instrument als nadeel dat de lastenverzwaring de koopkracht van deelnemers aantast en het rendement van werkgevers. Bovendien is de premie al verhoogd van 17 naar 19,5%. Daarmee zit de sector al op het maximaal mogelijke premieniveau. Geen toeslagen De toeslagen (= indexaties) worden bij PGB betaald uit de beleggingsopbrengsten. Het niet verlenen van een toeslag levert geen directe bijdrage aan herstel maar zorgt wel dat de dekkingsgraad niet verder terugloopt. Het bestuur heeft in het kader van het herstelplan besloten dat er gedurende de herstelperiode geen sprake kan zijn van het verlenen van toeslagen. Bij beslissingen over toeslagverlening in de toekomst blijft het bestuur het advies van de Richtlijn besluitvorming toeslagverlening gebruiken. Deze richtlijn is onlangs geëvalueerd en aangepast. In tabel 2 is de aangepaste richtlijn weergegeven. Verlagen van pensioenrechten en aanspraken Het verlagen van pensioen is het direct korten van de opgebouwde aanspraken van deelnemers en gewezen deelnemers en het direct korten van de pensioenuitkeringen. Deze maatregel is voor iedereen die het treft zeer ingrijpend. Art. 33 van het Pensioenreglement van PGB geeft het bestuur in uitzonderlijke situaties de bevoegdheid om de waarde van de opgebouwde aanspraken en pensioenuitkeringen te verlagen als dat nodig is om het financieel evenwicht te herstellen. Het instrument is effectief. Bij een korting hoeft het fonds minder uit te keren en minder te reserveren voor latere


uitkeringen. Wanneer de pensioenen voor iedereen zouden worden verlaagd, kan met een korting van 1% een verhoging van de dekkingsgraad gekocht worden van ongeveer 1%. Het bestuur gaat ervan uit dat de ingezette herstelmaatregelen (aanpassingen in het beleggingsbeleid, premieverhoging en niet verlenen van de toeslag gedurende de herstelperiode) hun werk zullen doen. Uit de hierna toegelichte continuïteitsanalyse blijkt ook dat het herstel van de dekkingsgraad binnen de gestelde kaders mogelijk is. Het bestuur zal in de komende periode nauwgezet volgen of er een herstel in de dekkingsgraad optreedt en of dat tijdig genoeg is om binnen vijf jaar op het vereiste niveau van 105% te komen. Mocht onverhoopt blijken dat de dekkingsgraad zich onvoldoende herstelt dan zal het bestuur haar verantwoordelijkheid nemen en besluiten tot het inzetten van aanvullende maatregelen. Daarbij wordt het eventueel korten van de aanspraken en uitkeringen niet bij voorbaat uitgesloten. Gezien de uitkomsten van de continuïteitsanalyse en het verloop van de dekkingsgraad op basis van de getroffen maatregelen, heeft het bestuur er vertrouwen in dat dit niet aan de orde zal zijn.

Tabel 2: Richtlijn besluitvorming toeslagverlening PGB Dekkingsgraad

Toeslagverlening

tot 120% vanaf 120 tot 130% vanaf 130% vanaf 140% vanaf 150%

geen toeslag gedeeltelijke toeslag op basis van prijsontwikkeling met een maximum van 4,00% volledige toeslag op basis van prijsontwikkeling met een maximum van 4,00% volledige toeslag op basis van prijsontwikkeling zonder maximum inhaaltoeslag + toeslag op basis van grafimedia cao-loonontwikkeling

Toelichting: de streefdekkingsgraad van PGB blijft 150%. Ligt de dekkingsgraad van het fonds op of onder de 120%, dan adviseert de richtlijn de pensioenen niet te verhogen. Vanaf 120% tot 130% zou gedeeltelijke verhoging van de pensioenen mogelijk zijn en vanaf 130% volledige aanpassing met een maximum van 4,00%. Als de prijzen in een jaar met 2,00% stijgen, geeft de richtlijn bij een dekkingsgraad van 125% aan dat het pensioen met 50% x 2,00% = 1,00% zou kunnen stijgen. Bedraagt de dekkingsgraad bijvoorbeeld 121% dan zou 10% x 2,00% = 0,20% aan verhoging gegeven kunnen worden. Wanneer de dekkingsgraad het niveau van 140% heeft bereikt, kan het bestuur besluiten tot volledige toeslagverlening waarbij het maximum wordt losgelaten. Indien de dekkingsgraad minimaal 12 maanden achtereen boven de 150% uitkomt, adviseert de richtlijn tot het inhalen van in het verleden gemiste verhogingen en/of tot aanpassing van het pensioen op basis van de cao-loonstijging. Om voor inhaaltoeslag in aanmerking te komen moet de deelnemer of de pensioengerechtigde zowel op het moment dat de toeslag niet werd verleend als op het moment van inhalen bij het fonds ingeschreven zijn. Het recht op inhaaltoeslag vervalt als het pensioen wordt meegenomen naar een nieuwe pensioenuitvoerder.

Van CPI-afgeleid naar CPI Wanneer het bestuur, na overleg met de Deelnemersraad, oordeelt dat er ruimte is om de opgebouwde aanspraken en pensioenuitkeringen geheel of gedeeltelijk aan te passen, wordt met ingang van 1 januari 2009 het consumentenprijsindexcijfer (CPI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevolgd. Dat geeft de prijsontwikkeling weer van een pakket goederen en diensten die huishoudens aanschaffen voor consumptie. Vóór 2009 werd nog uitgegaan van het afgeleide prijsindexcijfer. Er vond een correctie plaats voor veranderingen in de tarieven van indirecte en productgebonden belastingen zoals btw en accijnzen op alcohol en tabak. Die telden dan niet mee voor het berekenen van een prijsverhoging. Vanaf 2009 is dat weer wel het geval.


5

Continuïteitsanalyse Voor PGB is een continuïteitsanalyse uitgevoerd die de ontwikkeling van de dekkingsgraad laat zien waarbij rekening is gehouden met de voorgenomen maatregelen. Het verwachte herstel is in de onderstaande grafiek schematisch weergegeven. Daarbij is uitgegaan van een beleggingsrendement dat oploopt van 6,6% in jaar 1 tot 8,2% in jaar 5. In de grafiek is het verwachte kortetermijnherstel voor de eerste vijf jaar uitgezet.

niveau van de dekkingsgraad zijn er nog andere voorwaarden. Zo moet bij de maatregelen die het fonds neemt, het financiële nadeel tussen de verschillende groepen (deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden) evenwichtig zijn verdeeld en de Deelnemersraad bij de besluitvorming betrokken worden. Verder mag het fonds zolang de reserves niet op peil zijn, geen maatregelen nemen die het herstel vertragen. Daarom is het goed nog even stil te staan bij:

Voorwaarden en gewekte verwachtingen Aan een herstelplan stelt DNB een aantal voorwaarden. Naast de eerder genoemde termijnen en het dan vereiste

Voorwaardelijke toeslagverlening De toeslagverlening is voorwaardelijk. De pensioenen worden alleen aangepast als het bestuur vindt dat de financiële middelen van het fonds daarvoor toereikend zijn. De niet verleende toeslag bedroeg eind 2008 bij elkaar opgeteld 3,85%. Inhalen van gemiste toeslagen is volgens de Richtlijn besluitvorming toeslagverlening pas aan de orde als de dekkingsgraad zich boven de 150% bevindt.

dekkingsgraad (%)

Grafiek: ontwikkeling dekkingsgraad PGB 2009 – 2014

115 114 113 112 111 110 109 108 107 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90

Voorwaardelijk extra pensioen Tegelijkertijd met het aanpassen van de VUT, per 1 januari 2006, is de opbouw van ouderdomspensioen in de pensioenregeling verhoogd van 1,55% naar 1,75% per jaar. Daarnaast ontvangen deelnemers die daarvoor in aanmerking komen over hun achterliggende grafische dienstjaren, gelegen tussen hun 22e en 1 januari 2006, voorwaardelijk extra opbouw: per dienstjaar 0,20%. Deze pensioenaanspraken zijn veelal nog niet onvoorwaardelijk toegekend. Dit kan in de komende periode tot 2021 gebeuren.

Verwacht herstel eerste 5 jaar

verwacht MVEV

ult. 2008

ult. 2009

ult. 2010

ult. 2011

ult. 2012

ult. 2013

Toelichting: op basis van de gewijzigde beleggingsmix waarbij gekozen is voor meer zekerheid, een vaste premie van 19,5%, het niet verlenen van de toeslag zolang het fonds niet uit herstel is, zijn berekeningen uitgevoerd. Die berekeningen laten zien dat PGB met de huidige maatregelen na vijf jaar zou kunnen uitkomen op een dekkingsgraad van ongeveer 111% (en na 15 jaar, niet zichtbaar in de grafiek, op ongeveer 146%). Zowel het kortetermijnherstel als het langetermijnherstel zouden, als het uitgezette scenario zich voordoet, binnen de randvoorwaarden van DNB vallen.

Het bestuur bekijkt per jaar en per geboortejaar of de financiële middelen toereikend zijn om voorwaardelijke aanspraken onvoorwaardelijk te maken. Het voorwaardelijk extra pensioen is momenteel onvoorwaardelijk toegekend aan deelnemers die geboren zijn vóór 1950. In het herstelplan is het bestuur ervan uitgegaan dat jaarlijks weer één of meerdere jaarlagen onvoorwaardelijk worden gemaakt.

De blauwe lijn geeft de te verwachten ontwikkeling van de dekkingsgraad weer, de groene lijn het minimum vereiste eigen vermogen (MVEV).

6


Herstelplan PGB: voorgestelde maatregelen Op basis van de gewekte verwachtingen en juridische randvoorwaarden komt het bestuur na een positief advies van de Deelnemersraad in haar herstelplan tot de volgende set van maatregelen:

1. In de beleggingsportefeuille wordt meer zekerheid en stabiliteit ingebouwd. Daarvoor wordt het percentage dat wordt belegd in aandelen afgebouwd en het percentage dat wordt belegd in alternatieve beleggingen uitgebreid. Op termijn streeft het fonds naar een beleggingsmix waarbij het vermogen voor 1/3 in aandelen zit, voor 1/3 in vastrentende waarden en 1/3 in vastgoed en alternatieve beleggingen. 2. De pensioenpremie is met ingang van 1 januari 2009 verhoogd van 17% naar 19,5%. Van verdere verhoging wordt afgezien omdat het niet substantieel bijdraagt aan het herstel op korte termijn en het draagvlak daarvoor in de sector ontbreekt.

5. Jaarlijks zal het pensioenfonds beoordelen of zij op basis van de actuele dekkingsgraad en de verwachte herstelcapaciteit over de resterende herstelperiode boven de minimaal vereiste dekkingsgraad van circa 105% kan uitkomen. Als dat niet het geval mocht zijn, zullen op basis van de mogelijkheden die er op dat moment zijn, aanvullende maatregelen worden genomen, waarbij het korten van aanspraken en uitkeringen niet bij voorbaat is uitgesloten. Het kabinet heeft laten weten dat pensioenfondsen die niet tijdig uit herstel kunnen komen, de korting op de uitkeringen en aanspraken pas op 1 januari 2012 hoeven door te voeren. Het uitstel is onderdeel van het akkoord dat het kabinet in het voorjaar met sociale partners sloot om de gevolgen van de kredietcrisis op te vangen.

3. De pensioentoeslag blijft achterwege tot het moment dat het fonds uit herstel is. Voor besluitvorming over de toeslagverlening gebruikt het fonds het advies van de (aangepaste) Richtlijn. 4. Het voorwaardelijk extra pensioen van deelnemers die daarvoor in aanmerking komen, wordt jaarlijks per geboortejaar (vanaf 1950) onvoorwaardelijk gemaakt als het past binnen de herstelcapaciteit van het fonds. Maatgevend is of de herstelcapaciteit toereikend is om binnen de toegestane (resterende) tijd de minimum vereiste dekkingsgraad van circa 105% te bereiken.

Tot slot... In deze samenvatting zijn de hoofdlijnen van het herstelplan toegelicht. PGB heeft haar plan na een positief advies van de Deelnemersraad ingediend bij de DNB. De toezichthouder zal vóór 1 juli 2009 laten weten of PGB haar plan ook daadwerkelijk zo kan gaan uitvoeren.


7

PENSIOENFONDS VOOR DE GRAFISCHE BEDRIJVEN (PGB) PGB verzorgt de pensioenregeling voor werknemers en oudwerknemers die werken of gewerkt hebben in de grafimediabranche. Het fonds biedt grafimedia verwante ondernemingen en branches mogelijkheden voor vrijwillige deelname. Vanaf 2008 kunnen uitgeverijen hun pensioen bij PGB onderbrengen. De uitvoering van de pensioenregeling heeft PGB ondergebracht bij de Grafische Bedrijfsfondsen (GBF). De GBF int en belegt de premie, verzorgt de pensioencommunicatie met werkgevers en deelnemers, administreert de pensioenaanspraken en betaalt de pensioenen uit.

PGB POSTBUS 7855, 1008 CA AMSTERDAM ZWAANSVLIET 3, TELEFOON 020 - 5418418 WWW.GBF.NL

Ik krijg pensioen van PGB... Wat merk ik van de maatregelen uit het herstelplan? Uw pensioen groeit de komende vijf jaar niet mee als de prijzen stijgen. Totdat de dekkingsgraad weer boven de 120% ligt.

Dat de pensioenen niet meer worden aangepast aan de prijsontwikkeling is geen leuke ontwikkeling. Maar in feite was het te verwachten. Ik ben niet echt verbaasd dat het zo loopt. Een verláging van het pensioen als het heel slecht gaat op de beurzen zal ik niet prettig vinden. Maar ik ga ervan uit, dat àls dat gaat gebeuren, het dan ook echt moét, omdat er geen geld is en

Jan Borburg 65 jaar, gepensioneerd

het dan ook eerlijk wordt gedaan. En als het weer beter gaat, moeten de gepensioneerden daar ook van mee profiteren.


GBF

Ik krijg pensioen van PGB... Nora Borburg 65 jaar, gepensioneerd

Ik denk er anders over dan mijn man. Ik denk dat het voor veel mensen een groot probleem zal zijn, dat de komende jaren geen toeslag wordt verstrekt. Zelf heb ik ervoor gezorgd dat mijn zaken goed voor elkaar zijn. Maar voor veel mensen zal het een klap zijn. Zeker als alles duurder wordt en er minder inkomen zal zijn. Op je 65e ga je sowieso al een stukje in inkomen achteruit. Als het dan nog minder wordt, is dat voor de meesten van ons wel een probleem, denk ik. Ik vind dat banken en pensioenfondsen onzorgvuldig met het geld van anderen zijn omgegaan. Dat raakt iedereen die geen buffer heeft.

GBF


Klantenpanel

van start Het nieuwe klantenpanel van PGB toetst sinds 2008 de begrijpelijkheid van de pensioencommunicatie. Het doel is om als pensioenfonds zicht te krijgen op de kwaliteit van de communicatie. Door meer rekening te houden met het taalniveau en de vorm van de boodschap kan de begrijpelijkheid van de pensioencommunicatie worden vergroot.

Twee panels Het klantenpanel bij PGB bestaat uit een panel voor werknemers en een panel voor (aanstaande) pensioengerechtigden. Het panel komt minimaal eenmaal per jaar bijeen. Tussentijds kan het panel schriftelijk of per email worden benaderd om communicatie van het pensioenfonds te beoordelen. In december kwamen beide panels voor het eerst bij elkaar. Tijdens de paneldag is, met medewerkers van de uitvoeringsorganisatie GBF, de pensioencommunicatie doorgenomen. Deelnemers ontvingen twee weken van tevoren een uitnodiging voor de vergadering met een programma en de te boordelen informatie. Tijdens de bijeenkomst werd het communica-

tiemateriaal besproken en van commentaar en verbeteringen voorzien.

Verslag bijeenkomsten Van de bijeenkomsten is een verslag gemaakt en besproken in het dagelijks bestuur van het fonds. De algemene indruk van het klantenpanel is positief. PGB is er volgens het panel veel aan gelegen om deelnemers over pensioen te laten nadenken. Het pensioenfonds heeft naar aanleiding van de bijeenkomsten een duidelijker beeld gekregen waar het goed scoort en waar zij haar communicatie kan verbeteren. Vanuit het klantenpanel is waardering naar het fonds uitgesproken voor de manier waarop de dag is voorbereid en georganiseerd. Het verslag van de bijeenkomst is ook gepubliceerd via de website.

KORT NIEUWS Jubileum: GBF 60 jaar Zekerheid bieden op sociaal gebied voor werknemers uit het grafische bedrijf, dat was in 1949 het vertrekpunt voor de GBF. Zestig jaar geleden kozen werkgevers- en werknemersorganisaties uit de grafische sector voor een eigen uitvoeringsorganisatie. Deze instelling moest snel, slagvaardig en tegen aanvaardbare kosten de brancheregelingen uitvoeren. Waaronder dus ook de pensioenregeling. Wat begon als een kleine organisatie is nu een middelgrote uitvoeringsorganisatie met pensioen nog steeds als kernactiviteit. Op dit moment is de GBF een organisatie waar de structuur, cultuur, systemen en medewerkers zo worden ingezet zodat we efficiënt en klantgericht kunnen inspelen op wensen uit de bedrijfstak. GBF onderhoudt tegelijkertijd korte lijnen naar bestuurders, werkgevers en werknemers. Klanttevredenheidsonderzoeken onder werkgevers en werknemers wijzen uit dat de GBF slaagt in haar missie. De GBF heeft met recht iets te vieren op haar 60ste verjaardag. Het jaarverslag van het 60e boekjaar wordt juni 2009 gepubliceerd op de website.

GBF SAS70 (type II) gecertificeerd

Aparte website voor pensioengerechtigden Pensioenfonds PGB streeft ernaar om (aanstaande) pensioenontvangers juist, tijdig en begrijpelijk te informeren over hun opgebouwde pensioen en in staat te stellen om

een verantwoorde keuze te maken uit het beschikbare aanbod van uitbetalingsmogelijkheden. Daarnaast wil het fonds u na pensioneren op de hoogte houden van de actuele ontwikkelingen van uw pensioen en bij het pensioenfonds. Wij hebben daarom voor onze deelnemers die binnenkort met pensioen gaan of die al met pensioen zijn alle relevante informatie bij elkaar gebracht en ondergebracht in een aparte website voor pensioengerechtigden. De site besteedt aandacht aan de communicatie van PGB bij pensioneren, informeert u over de betaaldata, belastingen premieheffing en wat u moet doen bij veranderingen in de persoonlijke omstandigheden. Verder treft u er tips van de notaris aan, informatie over erfrecht en over belangengroepen.

In 2008 is de GBF gecertificeerd voor SAS70 (type II). De verklaring is afgegeven voor de integrale dienstverlening, zowel voor de pensioenadministratie en communicatie, als voor het vermogensbeheer en de bestuursondersteuning. De SAS 70-verklaring van een uitvoeringsorganisatie geldt als kwaliteitskeurmerk voor pensioenfondsen die diensten uitbesteden. De Statement on Auditing Standards No. 70 is een internationaal erkende standaard die duidelijkheid geeft over de mate waarin dienstverlenende organisaties hun processen beheersen. Er zijn twee typen verklaringen. Een type I-verklaring waaruit blijkt dat er maatregelen zijn genomen om de processen te beheersen en een type II-verklaring waarbij wordt getoetst of de maatregelen in een onderzochte periode ook zijn nageleefd en effectief blijken.

De website wordt in juni als onderdeel van www.gbf.nl gepubliceerd.

pag 13| gbf - nieuws

GBF

PGB geeft invulling aan maatschappelijk verantwoord Door de financiële crisis is het beleggingsbeleid bij pensioenfondsen in de media naar de achtergrond verdrongen. Toch heeft PGB in 2008 veel tijd en energie gestoken in het verder invullen van het Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (MVB). Bij maatschappelijk verantwoorde beleggingen worden niet alleen de financiële aspecten bij bedrijven geanalyseerd, maar wordt ook scherp gelet op het sociale beleid, de kwaliteit van het bestuur en de manier waarop bedrijven omgaan met het milieu. De aandelenportefeuille van PGB voldoet inmiddels vrijwel volledig aan de MVB-richtlijnen.

PGB had eind 2007 de invulling van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid aangescherpt. In 2008 is het beleid verder uitgevoerd. Het fonds streeft ernaar om met een netwerk van gespecialiseerde partners een zo optimaal mogelijk rendement op het gebied van MVB te creëren. Het beleid wordt over alle beleggingscategorieën uitgewerkt. Dat geldt dus voor zowel aandelen als voor vastrentende waarden (obligaties) en alternatieve beleggingen, waaronder vastgoed. Beleggingsfondsen en futurecontracten zijn uitgezonderd omdat het fonds daar geen

GBF


invloed op kan uitoefenen. Het MVB-beleid zien deelnemers bij PGB terug in het uitsluitingsbeleid, best-in-class-beleid, duurzaamheidsfinanciering, het stemgedrag en engagement. Uitsluitingsbeleid Het fonds beoordeelt ieder kwartaal haar beleggingsportefeuille vanuit het perspectief van maatschappelijk verantwoord beleggen. In dat kader worden de tien Global Compact Principles van de Verenigde Naties (VN) gehanteerd. En PGB belegt niet in bedrijven

die zich bezighouden met de productie van en handel in controversiële wapens. De principes van de VN hebben betrekking op de naleving van internationaal erkende mensenrechten, de ondersteuning van arbeidsstandaarden, de aandacht voor het milieu en de bestrijding van corruptie. Bij de controversiële wapens gaat het om de inzet van oorlogsmaterieel waarbij veel burgerslachtoffers vallen, zoals anti-persoonsmijnen, clusterbommen en chemische en biologische wapens.

deze vermogensbeheerder vormt de analyse van en controle op de manier waarop bedrijven worden geleid, inclusief maatschappelijk en ethisch beleid, een essentieel onderdeel van de besluitvorming. Bedrijven die op deze punten goed scoren worden in de portefeuille opgenomen en bedrijven met een slechte score worden gemeden. PGB start in 2009 met een deelneming van 25 miljoen in een Private Equity fonds waarbij de nadruk op verantwoord beleggen ligt. Dat zijn deelnemingen in niet-beursgenoteerde bedrijven die op MVB-richtlijnen zijn gescreend. Duurzaamheidsinvesteringen Duurzaamheidsinvesteringen zijn themabeleggingen zoals groene beleggingen in winden zonne-energie, technologieën voor optimale energiebenutting of energiebesparing en beleggingen met een sterke maatschappelijke focus zoals investeringen in ouderenwoningen of microfinanciering. Het fonds investeerde in 2008 25 miljoen in DIF Renewable Energy, dat beleggers de mogelijkheid biedt om risicodragend kapitaal te investeren in duurzame energieprojecten. Duurzame energie is een belangrijke groeimarkt er is immers een stijgende vraag naar energie waarbij financieel en maatschappelijk rendement samengaan.

beleggen Foto: DIF Renewable Energy

In de eerste scans die zijn uitgevoerd, rolden er wereldwijd 60 bedrijven uit die op grond van hun slechte score uit de portefeuille zijn verwijderd. Best-in-class Ondernemingen die goed scoren op duurzaamheidscriteria zullen naar verwachting op de langere termijn beter presteren dan ondernemingen die dat niet doen. Daarom heeft PGB in september 2008 60 miljoen ondergebracht bij Threadneedle voor een speciaal wereldwijd aandelenmandaat. Bij

Best-in-class- en duurzaamheidsinvesteringen zijn uitgebreid tot ongeveer 2% (bijna 200 miljoen) van het totaal belegd vermogen. Stemmen Er is een Nederlandse code voor corporate governance (CG) opgesteld. In deze code zijn kwaliteitseisen geformuleerd voor deugdelijk ondernemingsbestuur. Onderdeel van de code is dat pensioenfondsen gebruikmaken van hun rechten als aandeelhouder en dat ze daarvan verslag doen. Voor uitvoering van het corporate governance beleid heeft PGB aansluiting gezocht bij verschillende belangenbehartigers. Zo is het fonds betrokken bij Eumedion, dat de belangen van institutionele beleggers op het gebied van CG behartigt. Eumedion wil bijdragen aan de ontwikkeling van een goede corporate governance en de naleving van de afgesproken codes bevorderen.

Stemgedrag PGB heeft voor het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen stembeleid en richtlijnen opgesteld. Er zijn twee manieren van stemmen tijdens aandeelhoudersvergaderin-

gen. Door persoonlijke deelname aan de vergadering of door bij volmacht de stem uit te laten brengen. Dat laatste is nodig omdat PGB wereldwijd belegt. Het bijwonen van alle vergaderingen van aandeelhouders is gezien de omvang van de beleggingsorganisatie onmogelijk. Stemgedrag Nederland In 2008 heeft het fonds aandeelhoudersvergaderingen bezocht van Nederlandse bedrijven. Wanneer PGB in Nederland niet zelf deelneemt aan een aandeelhoudersvergadering, geeft zij een volmacht aan een andere institutionele belegger met wie ze samenwerkt. In overleg wordt het stembeleid bepaald. PGB heeft in 2008 op 15 aandeelhoudersvergaderingen zelf (5) of via volmacht (10) gestemd. In 2009 zal PGB 10 vergaderingen bezoeken.

Stemgedrag Europa Voor het stemmen in de vergaderingen van aandeelhouders van Europese bedrijven maakt PGB gebruik van de diensten van RiskMetrics/ISS. Dit gebeurt volgens een standaard stembeleid dat RiskMetrics heeft opgesteld op basis van de belangen van institutionele beleggers. PGB heeft in 2008 via een volmacht op 541 aandeelhoudersvergaderingen van Europese bedrijven gestemd. Via de website van PGB kunt u volgen hoe er is gestemd. Engagement In specifieke gevallen kan PGB de dialoog aangaan met ondernemingen. PGB heeft hiervoor ook aansluiting gezocht bij de Stichting Het Governance Platform. Het Platform vertegenwoordigt pensioenfondsen bij hun streven om ondernemingen de principes van goed bestuur te laten naleven. Via het platform laat PGB samen met andere deelnemers haar stem horen in een directe dialoog met Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. PGB heeft in 2008 via het Governance Platform de dialoog gezocht met negen Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. In 2009 zal PGB dit beleid uitbreiden met Europese bedrijven. Als praten niet meer helpt, kan tot slot over worden gegaan tot een juridische procedure. In de Verenigde Staten zijn dit bijvoorbeeld de class actions en de procedures van de Amerikaanse beurswaakhond SEC, in Europa bestaan vergelijkbare juridische procedures. Waar PGB in het bezit is van de betreffende aandelen worden claims ingediend om het haar toekomende deel van de te verdelen gelden te ontvangen. In 2008 is op deze manier $ 0,3 miljoen ontvangen en in 2009 tot nu toe $ 1 miljoen.


GBF

KORT NIEUWS Onze beste klant De heer Prins uit Haarlem vierde eind 2008 zijn honderdste verjaardag. Voor PGB een mooie aanleiding om één van haar beste klanten op te zoeken. Met een mooie bos bloemen en een felicitatiebrief vertrokken een medewerkster van het pensioenfonds en de fotograaf naar het zorgcentrum Schoterhof in Haarlem. Daar aangekomen troffen zij de heer Prins met zijn familie. De jarige was graag bereid om over zijn werk en zijn leven herinneringen op te halen. Bij Johan Enschede in Haarlem heb ik 14 jaar gewerkt. Daar denk ik iedere dag nog met plezier aan terug, aldus de heer Prins. Ik werkte daar op de klokkenkamer, zo werd die afdeling genoemd. Mijn werk bestond uit het onderhoud van de numerateurs. Dat zijn de machines waarmee bankbiljetten genummerd worden. Ik heb in mijn leven veel werkgevers gehad. Maar ik zeg altijd dat ik veel eerder bij Johan Enschede had moeten komen. Dan had ik het nog ver kunnen brengen zei de bedrijfsleider, die heel tevreden was over mijn werk. Ik heb altijd hard gewerkt en weinig verdiend. Maar ik ben wel gelukkig geweest. Meer dan 75 jaar samen Met mijn vrouw die viereneenhalf jaar geleden is overleden, ben ik meer dan 75 jaar samen geweest. Ik kende haar al vanaf dat zij vijftien was. Wij zijn samen heel gelukkig geweest. Ik mis mijn maatje nog iedere dag. Tips Op onze vraag of hij nog tips heeft om heel oud te worden zegt de jarige: Het ging vanzelf. Ik heb er meer voor gelaten dan gedaan. Ik heb nooit gerookt en alleen op verjaardagen een glaasje bessenjenever gedronken. Maar ik ben vooral heel gelukkig geweest. Als ik terugkijk op mijn leven heb ik alleen nog maar goede herinneringen.

GBF


Voorlichtingsdag voor

dove deelnemers Vlak voordat deelnemers met Vut of pensioen gaan, organiseert de GBF speciale informatiedagen. Onlangs werd voor het eerst een voorlichtingsdag voor dove deelnemers georganiseerd, compleet met doventolken.

Joan Joosten, trainer bij de Odyssee-groep die de organisatie regelt: Het waren bijzondere dagen. De voorlichting liep net iets anders dan normaal. De deelnemers keken bijvoorbeeld niet naar mij, maar naar de doventolk. We hebben met vier verschillende doventolken gewerkt. Eentje was beroemd. Zij tolkt ook voor het Journaal. Door de vertaalslag duurt het steeds iets langer om de boodschap over te brengen. Maar alles verliep verder uitstekend. We hebben veel zinnige dingen besproken. Met pensioen gaan, betekent afscheid nemen van je baan, van de organisatie of het bedrijf waar je hebt gewerkt. Dat is een mijlpaal. Er is ook een nieuwe toekomst. Wat wil je daarmee? Wat hoop je nog te doen en te beleven? En wat

verandert er allemaal? Wat verandert er bijvoorbeeld in de communicatie als paar? Wat zijn de mogelijkheden en waar liggen de grenzen? Je gaat eigenlijk sámen met pensioen. De speciale voorlichting werd door de aanwezige stellen zeer gewaardeerd. Nanda van der Pluijm: Hoewel we weten wat we gaan doen in onze vrije tijd, vonden we het heel leerzaam en vooral plezierig in Bergen aan Zee. We hebben waardevolle informatie gekregen van de sprekers. Ook zijn we blij dat wij alleen met doven de cursus mochten volgen. Daardoor konden wij veel vragen stellen op onze eigen manier. Een compliment voor de GBF en de organisatie.

PGB kent voorwaardelijk extra pensioen voor geboortejaar 1949 toe Het voorwaardelijk extra pensioen van deelnemers geboren in 1949 is met ingang van 1 januari 2009 onvoorwaardelijk toegekend. Eerder al had PGB het extra pensioen voor werknemers die geboren waren in 1946, 1947 en 1948 toegekend. Het beleid van het pensioenfonds is erop gericht om per jaar voor één of meer geboortejaren te beoorde-

KORT NIEUWS Deelnemers FWG uit 1949 kunnen Vut vervroegen Deelnemers aan het Vut-fonds FWG die in 1949 zijn geboren, kunnen hun Vut vervroegen. Dat heeft het bestuur eind 2008 besloten. Standaard kan deze groep werknemers op 63 jaar uittreden met 70% van het laatste brutoloon. Vervroeging is mogelijk vanaf 60 jaar. Vervroegen van de Vut betekent dat deelnemers een lagere uitkering ontvangen.

len of er middelen vrijgemaakt kunnen worden om voorwaardelijk extra pensioen toe Grafimedia

te kennen over dienstjaren uit het verleden.

Met ingang van 1 januari 2006 is in de pensioenregeling de jaarlijkse opbouw verhoogd. Het percentage waarmee deelnemers pensioen kunnen opbouwen, is in de basisregeling van 1,55 naar 1,75% gegaan. Daarnaast ontvangen deelnemers over hun achterliggende grafische dienstjaren vanaf hun 22e tot 1 januari 2006 voorwaardelijk extra opbouw: per dienstjaar 0,20%. De voorwaarden voor toekenning van de extra pensioenaanspraken zijn:

Namelijk uiterlijk op het moment dat u met pensioen gaat.

de werknemer is op het moment van toekenning PGB-deelnemer, werkzaam in de grafimedia, en was dat ook op 31 december 2005 en 1 januari 2006; het pensioenfonds beschikt over voldoende financiële middelen om de aanspraken te zijner tijd toe te kennen. Als dat niet het geval is, dan blijven de al toegekende aanspraken behouden.

PGB beoordeelt per jaar of er middelen vrijgemaakt kunnen worden voor het toekennen van extra pensioenaanspraken over het verleden. In 2008 zijn de voorwaardelijke aanspraken van deelnemers die geboren zijn in 1948 onvoorwaardelijk toegekend en met ingang van 1 januari 2009 zijn de voorwaardelijke aanspraken voor deelnemers die geboren zijn in 1949 toegekend. Het Vutfonds voor de grafimediaregeling gaat er bij de uitbetaling van de Vut-uitkering vanuit dat het nu toegekende extra pensioen wordt ingezet voor de Vut. Het Vut-fonds vult vervolgens aan tot het afgesproken Vut-uitkeringspercentage.

Eindigt uw deelname vóór pensionering of vóór het moment van toekenning? Dan heeft u geen recht op dit extra pensioen. Gaat u eerder met pensioen? Dan moeten de pensioenaanspraken al eerder zijn toegekend.

Met de opbouw over de achterliggende diensttijd wordt zoveel extra pensioen opgebouwd alsof gedurende de gehele grafische diensttijd is deelgenomen aan de vernieuwde pensioenregeling. De extra opbouw kan desgewenst worden ingezet om in de toekomst geheel of gedeeltelijk eerder te kunnen stoppen met werken.

Werknemers uit de grafimedia met minimaal 40 dienstjaren kunnen onder dezelfde voorwaarden 6 maanden eerder (dus 62 jaar en 6 maanden met 70%) uittreden. Ook voor deze groep is vervroeging tegen een lagere uitkering mogelijk vanaf 60 jaar. In 2009 bedraagt het maximum voor grafici geboren vanaf 1946 47.619 per jaar (1 maal het uitkeringsloon volgens de Wet Financiering Sociale Verzekeringen). De maximum uitkering bedraagt dus 47.619 x 70% = 33.333,30. Cao-verhogingen werken alleen door in de uitkering als het bestuur van oordeel is dat de financiële middelen van het FWG daarvoor toereikend zijn. Het bestuur heeft met ingang van 2009 de ingegane uitkeringen verhoogd met 2,75%. Dagbladjournalisten Voor dagbladjournalisten is het maximum uitkeringsloon 71.428,56 per jaar (1,5 maal het uitkeringsloon). De maximum uitkering voor dagbladjournalisten geboren in 1949 bedraagt in 2009 dus 71.428,56 x 70% = 49.999,99. Cao-verhogingen werken alleen door in de uitkering als het bestuur van oordeel is dat de financiële middelen van het FWG daarvoor toereikend zijn. Het bestuur heeft met ingang van 2009 de ingegane uitkeringen verhoogd met 2,6%.

Premievrije opbouw bij arbeidsongeschiktheid na vertrek Wie bij het einde van de deelname gedeeltelijk arbeidsongeschikt was en premievrij pensioen opbouwde bij PGB, behield die premievrije opbouw. PGB bleef de pensioenopbouw verzorgen naar de mate van arbeidsongeschiktheid. Met ingang van 2009 daalt de premievrije opbouw bij PGB als de mate van arbeidsongeschiktheid na beëindiging van de deelname afneemt. Neemt de mate van arbeidsongeschiktheid na beëindiging van de deelname toe, dan blijft de premievrije opbouw onveranderd.


GBF

Pensioenfonds PGB heeft over 2008 een negatief rendement behaald van – 20,7%. Het pensioenvermogen daalde met ongeveer € 1.5 miljard van € 9,7 miljard naar € 8,2 miljard. De reservering voor de pensioenverplichtingen liep als gevolg van de dalende marktrente op van € 6,6 naar € 8,5. Door deze ontwikkelingen daalde de dekkingsgraad van 148% naar 97%. Daarmee is het fonds vanuit een solide en gezonde vermogenspositie terechtgekomen in een situatie van onderdekking. De waarde van de beleggingen is daarbij kleiner dan de waarde van de uitstaande pensioenen. Het aantal deelnemers steeg met 3,4% van 79.788 naar 82.488. De cijfers en het jaarverslag worden eind juni 2009 door het bestuur definitief vastgesteld.

Financiële resultaten over 2008 teleurstellend Onder invloed van de financiële crisis kwam het beleggingsrendement over 2008 sterk negatief uit. Ook PGB kon zich niet onttrekken aan de ontwikkelingen op de financiële markten. Vooral het rendement op de commodities (grondstoffen) en aandelen was sterk negatief.

fonds ziet zich als langetermijnbelegger en wil daarom weliswaar meer zekerheid en stabiliteit in de portefeuille inbouwen maar ook zorgen voor voldoende opwaarts potentieel

om te kunnen profiteren van zich herstellende markten. De mix van de normportefeuille is in procenten over de verschillende categorieën als volgt verdeeld:

MIX VAN NORMPORTEFEUILLE

Het beleggingsrendement van PGB lag onder dat van de benchmark (19,0%). De benchmark is de normportefeuille die het bestuur van PGB voorafgaand aan het jaar vaststelt. Inclusief de afdekkingsportefeuilles ten behoeve van de verplichtingen (rente- en valutarisico) bedroeg het rendement 17,7%.

verdeling vermogen

mix normportefeuille 2009

mix normportefeuille 2008

beleggingsportefeuille per 31-12-2008

Vastrentende waarden

44

40

43,5

Aandelen

35

43

36,4

Beleggingsbeleid

Vastgoed

10

8

10,4

In het beleggingsplan 2009 zijn een aantal wijzigingen in het beleid doorgevoerd. Het

Alternatieve beleggingen

11

9

9,7

GBF


VERMOGENSBEHEER

BELEGGINGSONDERDEEL

Totaal rendement in percentage 2008

2007 2,0

Vastrentende waarden (obligaties)

1,0

Aandelen

39,0

6,9

Onroerende zaken

7,5

10,2

Commodities

64,3

47,2

Green Investments/infra

3,4

Hedge funds

Liquiditeiten

9,2 0,1

14,4

Totaal beleggingsportefeuille

20,7

5,5

Totaal normportefeuille

19,0

5,3

Totaal fonds incl. afdekking rente/valutarisico

17,7

3,0

Toelichting: De economische crisis beïnvloedt vooral het rendement op aandelen en commodities. De waarde van de aandelen daalt omdat de vooruitzichten voor de bedrijven verslechteren. De waarde van de commodities neemt af omdat de prijs voor de grondstoffen zakt als gevolg van het gedeeltelijk wegvallen van de vraag naar de producten waarin de grondstoffen zijn verwerkt.

PGB

voorwaardelijke toeslagverlening kwam toen uit op 45% van de ambitie.

Ontwikkeling klanten

Extra zekerheid is gecreëerd door de renteafdekkingsportefeuille te verhogen van 50% naar 75% en de valuta-afdekking (volledig) te continueren.

Toeslagambitie In de analyses die het fonds op basis van de gegevens van 31 december 2007 en een dekkingsgraad van 148% uitvoerde, kwam het pensioenresultaat inclusief de voorwaardelijke toeslagverlening bij een gelijkmatige ontwikkeling van de economie uit op circa 95% van de ambitie. De ambitie is een pensioenresultaat inclusief volledige toeslagverlening op basis van de prijsindex. In de analyses, met de bestandgegevens van 31 december 2008 en een dekkingsgraad van 97%, is opnieuw gekeken naar de kans op realisatie. Het pensioenresultaat inclusief

PGB wil, in het kader van verdere verbreding van haar draagvlak, in overleg met sociale partners en in samenwerking met ondernemings- en bedrijfstakpensioenfondsen komen tot één overkoepelend pensioenfonds voor de mediasector. Het fonds beweegt zich binnen de mediasector momenteel op twee deelmarkten: het grafimediabedrijf en het uitgeverijbedrijf. Op de grafimediamarkt is de uitvoering gebaseerd op een verplichtgestelde pensioenregeling. In het uitgeverijbedrijf vindt de uitvoering op ondernemingsniveau plaats op basis van vrijwilligheid. PGB heeft voor uitgevers een model pensioenregeling ingericht waardoor bestaande regelingen probleemloos kunnen worden overgenomen. In de loop van 2007 koos Boom Uitgevers al voor opheffing van het pensioenfonds en aansluiting bij PGB. In 2008 volgden Noordhoff Uitgevers, SDU Uitgevers en het Financieele Dagblad. Ook meerdere kleinere uitgeverijen brachten hun regeling bij PGB onder. Mede door de acquisities is het aantal deelnemers bij PGB geste-

gen. Het aantal premiebetalende werknemers steeg met 2,7% van 38.983 naar 40.050. De ontwikkeling van de financiële positie is mede bepalend voor de mate waarin het fonds met nieuwe acquisities succesvol kan zijn. Het totaal aantal deelnemers inclusief de deelnemers die premievrij pensioen opbouwen op grond van arbeidsongeschiktheid en de pensioengerechtigden, steeg van 79.788 naar 82.488 met 3,4%. De kosten voor pensioenbeheer stegen van 79 per deelnemer per jaar in 2007 naar 94 (2008). De stijging van de kosten wordt vooral veroorzaakt door de ontwikkelingkosten voor verdere flexibilisering van de pensioenregeling en de wettelijke eisen ten aanzien van de Pensionfund Governance, Riskmanagement en Compliance en de nieuwe communicatieverplichtingen naar deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. De resultaten vindt u straks terug in het jaarverslag van PGB. Het verslag wordt eind juni 2009 door het bestuur vastgesteld en daarna in druk uitgebracht.


GBF

KORT NIEUWS SGB verlaagt rente In de huidige marktomstandigheden staan het financiële resultaat en de dekkingsgraad van het Spaarloonfonds voor de Grafische Bedrijven (SGB) onder druk. Het beleggingsrendement over 2008 is uitgekomen op 2,2%. Het fonds vergoedde in 2008 over de geblokkeerde spaarloonrekeningen gemiddeld 3,8% en over de vrije spaarrekeningen 3,5%. Het bestuur van het fonds heeft besloten om gezien de achterblijvende rendementen het rentepercentage in twee stappen te verlagen.

Geblokkeerde spaarloonrekening Vanaf 1 mei 2009 1 juni 2009

Eerder met pensioen vanaf 2010 mogelijk

rentevergoeding 3,00% 2,00%

Vrije spaarrekening Vanaf 1 mei 2009 1 juni 2009

rentevergoeding 2,50% 1,50%

PGB biedt met ingang van 1 januari 2010 de mogelijkheid van vervroegd pensioen. Wie op grond van zijn leeftijd niet meer gebruik kan maken van de VUT-regeling, wordt zo in de gelegenheid gesteld om desgewenst eerder dan met 65 jaar te stoppen met werken.

Vervroegd pensioen Bij vervroegd pensioen kunnen deelnemers zelf de pensioendatum bepalen. Dat moment kan liggen tussen 55 en 65 jaar. De spilleeftijd blijft 65 jaar maar bij vervroeging van de pensioendatum mist de deelnemer wel de pensioenopbouw tot het 65e jaar. Daarnaast wordt de uitkering ook actuarieel herrekend. Eerder stoppen met werken kan ook in deeltijd. De deelnemer blijft dan in overleg met de werkgever gedeeltelijk in loondienst en blijft op grond daarvan pensioen opbouwen en gaat voor een deel met pensioen. Het fonds verwacht dat veel oudere werknemers van deze laatste optie gebruik zullen gaan maken.

Uitstel Uitstellen van de pensioendatum kan ook. De pensioengerechtigde kan het pensioen geheel of gedeeltelijk uitstellen. Uitstel van de pensioendatum is alleen mogelijk als de dienstbetrekking blijft bestaan. Een werk-

GBF


nemer kan in overleg met de werkgever de pensioendatum tot uiterlijk het 70e jaar uitstellen. Door uitstel wordt het pensioen op basis van de vastgestelde uitstelfactoren verhoogd. Als de 100%-grens wordt bereikt, gaat het ouderdomspensioen in. De pensioengerechtigde kan daarnaast wel blijven werken.

TOP-pensioen Omdat pensioengerechtigden voor het 65e jaar nog niet kunnen beschikken over de AOW wordt vanaf 2010 de mogelijkheid geboden om een gedeelte van het levenslange ouderdomspensioen in te zetten voor een tijdelijk ouderdomspensioen (TOP-pensioen). De deelnemer kan maximaal twee keer het AOW-bedrag voor een gehuwde voor tijdelijk ouderdomspensioen inzetten. Maximaal 50% van het oorspronkelijke pensioenrecht kan voor vervroeging en/of TOP-pensioen worden gebruikt.

NIEUWS GBF Nieuws is een uitgave van de Grafische Bedrijfsfondsen (GBF) voor deelnemers in de grafimediasector en uitgeverij. De GBF is de uitvoeringsorganisatie voor Pensioenfonds PGB, Vut-fonds FWG, Spaarloonfonds SGB en de algemene sociale regelingen van het ASF. Voor een aantal deelnemers geldt dat ze op grond van hun cao niet aan alle fondsen deelnemen. Een gedeelte van de informatie in deze uitgave zal dan voor hen van minder belang zijn. Heeft u vragen, opmerkingen of suggesties dan kunt u ons schrijven. Bij de samenstelling van een volgend nummer houden wij graag rekening met uw wensen. GBF t.a.v. GBF-Nieuws, Postbus 7855, 1008 CA Amsterdam of e-mail via www.gbf.nl Fotografie: Raymond Kitsz, Kees de Mie ISSN: 1567-9489

NIEUWS G B F. Regiobijeenkomsten Hoofdlijnen Herstelplan PGB Gevolgen herstelplan. juni Informatie voor deelnemers in grafimedia en uitgeverij

Recommend Documents