Graanveldjes groot succes p.2
Zendervogelnieuws p.9-10
WGK onderweg naar de Sahel p. 8
Digitale Nieuwsbrief Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief
Jaargang 2 Nummer 1
Postbus 46, 9679 ZG Scheemda
Nieuwjaarsrede van Ben Koks
Eerder vandaag met Marike Boekhoff een paar Drentse zomertarwe-veldjes geteld. Ondanks de stevige wind weer een dag met honderden geelgorzen, ringmussen, vinken, groenlingen en rietgorzen. De tarwekorrels van de ‘Boeren met Uitzicht’ worden door deze groepen vogels zeer op prijs gesteld en onze pilot onder het gesternte van het “Leefgebiedenbeleid” blijkt simpelweg te werken. Met dank aan onze Belgische vrienden die dit idee eerder in de praktijk brachten. Naast de nogal levendige graanveldjes daaromheen duizenden toendrarietganzen, c. 100 kleine zwanen en de tegenwoordig onvermijdelijke grote zilverreigers. Toch bekruipt je tijdens zo’n geslaagd velddagje een ondefinieerbaar gevoel. Wat we doen is eigenlijk niet anders dan een kunstmatige extensivering in een oververhit landsysteem creëren. Agrarisch natuurbeheer is feitelijk niets anders dan het repareren van een gapende wond met een paar pleisters. Nog niet eens zo lang geleden waren de landbouwmachines niet zo efficiënt als vandaag en werden er nogal wat graankorrels gemorst met als resultaat grote aantallen patrijzen, veldleeuweriken, geelgorzen en grauwe gorzen. Daar kwam bij dat een deel van de stoppels niet voor de winter werden geploegd, het gewasaanbod veel groter was en ziehier, we hebben het over een agrarisch cultuurlandschap dat een decor was van veel moois. De tijd dat het kaf in letterlijke zin minder van het koren werd gescheiden waren de hoogtijdagen van de soorten van landbouwgebieden. Na het slagen van Mansholt’s GLB, het verder
www.grauwekiekendief.nl
7 januari 2007
Beste werkgroepsleden,
Met deze eerste aflevering van 2008 melden we ons terug in het nieuwe jaar en beginnen we alweer aan de tweede jaargang van Monty’s Flying Circus! We wensen iedereen een gezond en gelukkig 2008 met veel kiekendieven, en veel leesplezier bij deze uitgave van uw kiekendief-nieuwsbrief. industrialiseren van de landbouw en de hang naar het grote geld, leek het pleit definitief te zijn beslecht waarin het geluk van jubelende veldleeuweriken iets uit een grijs verleden leek te worden. Of toch niet? Dankzij idealisten uit zowel de landbouw als de natuurbescherming en vaak gedragen door de bewoners van het platteland bleek er begin jaren ‘90 serieuze belangstelling te ontstaan voor de negatieve effecten van schaalvergroting. De hang naar kwaliteit maar ook het besef dat onze huidige productiemethoden te ver zijn doorgeschoten [...] z.o.z.
Het winterse Oost-Groningen in de zon.
7 januari 2008
Kaf en Koren door Ben Koks
vervolg voorpagina [...] kregen georganiseerde podia. Hierover is opvallend veel consensus en zelfs beleidsmakers laten in ronkende woorden zo nu en dan een ander geluid horen. In dit licht bezien is het daverende succes van het werk rond onze grauwe kiekendieven goed te verklaren. Een elegante en vooral erg zeldzame roofvogel bleek baat te hebben bij een interessante mix van samenwerken waarin landbouwers, personeel van drogerijen, streekbewoners en een handjevol vogelbeschermers de krachten bundelden om die jubelende veldleeuweriken voor de vaak magistrale landschappen te behouden. De Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft als geen andere organisatie laten zien dat het mogelijk is het tij te keren, een groeiend aantal mensen te interesseren voor het thema akkervogels en voelt zich gesteund door de uitstekende resultaten uit 2007 om in het voor ons liggende jaar de ingeslagen weg te blijven vervolgen. Onze ideeën over brede, goed gedimensioneerde faunaranden, de juiste dosering hiervan en het recente succes van de graanveldjes worden inmiddels in de wandelgangen ‘het Groninger model’ genoemd en worden in steeds meer akkerland omarmd als zijnde een goed kookboek voor een gevarieerde akkervogelsoep. In Zuidelijk Flevoland heeft het ministerie van LNV ons verzocht het Groninger model in de praktijk te brengen, in Drenthe staan we aan de vooravond van een serieuze omwenteling voor patrijs, gele kwik en geelgors en ook elders in het land begint de belangstelling voor onze aanpak te groeien. Bijzonder verheugd zijn we met een formeel verzoek van de NLWKN (het Ministerie van LNV in Niedersachsen) om het akkervogelproject in Rheiderland wetenschappelijk te evalueren. Onze data uit 2002-2007 zullen daarbij leidend zijn en als deze evaluatie datgene laat zien wat we nu denken dan zal opschaling van het Groninger model naar drie andere akkerregio’s in deze Duitse deelstaat plaatsvinden. In het komende veldseizoen zullen we met een NLWKN-contract op zak onze mix van doordachte monitoring-technieken loslaten in de 4.500 hectaren akkerland van Rolf Peter Löblein en consorten. Ook in het Deense bolwerk van de grauwe kiekendieven nabij Ribe
Door Jorna Arisz
Op de vroege vogel CD met het vermakelijke commentaar van Nico de Haan werd de geelgors neer gezet als vogel met een heel makkelijk te onthouden zang. Het moest iets zijn als: mama-mama-ik-wil-een-ijs-je. Dat is natuurlijk leuk voor het broedseizoen, zeker als het volgend seizoen weer 30 graden is in april. In het winterseizoen kan er beter een andere vertaling van de zang gegeven worden: mamamama-ik-wil-een-graan-veldje. Naast het positieve nieuws van de enorme aantallen zaadeters die zo her en der in Drenthe opduiken (al dan niet toevallig rond de graanveldjes) waar elders in deze nieuwsbrief over bericht wordt, speelt er zich nog een andere ontwikkeling af, die hoewel duidelijk minder spectaculair toch uitermate interessant is. Met het verstrijken van
Monty’s Flying Circus
2
zullen c. 100 kilometer brede randen worden aangelegd. Tenslotte is het verheugend te kunnen melden dat we samen met Dominik Krupinski in OostPolen een Europese subsidie hebben ontvangen om een akkervogelbeschermingsprogramma op te zetten in Oost-Polen. Ons systeem van punttellingen, de muizencensus, de wintertellingen, radiotelemetrie en ons populatie-onderzoek naar de grauwe kiekendief maakt het mogelijk om het voor het eerst in de Europese verhoudingen verschillende landbouwsystemen met een systematische methodiek te vergelijken. Gezien de stormachtige ontwikkelingen in het Europese landbouwbeleid geen overbodige luxe! Was 2007 dan alleen maar een hosannaverhaal? Wie de titel en de inleidende tekst leest weet wel waar ik naar toe wil. 2007 was wis en waarachtig niet alleen maar leuk. De vondst van een vergiftigde zeearend was een domper voor ons allemaal en een kerf op succes van het ‘Groninger model’. Het is te hopen dat dit moment de mensen heeft doen beseffen dat we een extra tandje moeten bijschakelen om met goede projecten te komen. Projecten waarin maatregelen worden uitgevoerd die daadwerkelijk iets betekenen voor bijv. patrijs, veldleeuwerik, gele kwikstaart en ortolaan. Alleen dan kan de publieke opinie in positieve zin omslaan. Ik spreek de hoop uit dat in dé graanschuur van Nederland landbouwers in staat zijn het figuurlijke kaf van het koren te kunnen scheiden en bereid zijn als vanouds de handen ineen te slaan om de vaak prachtige akkerlandschappen daadwerkelijk boeiend te houden. De grauwe kiekendieven die nu in de Sahel bivakkeren zullen eind april - begin mei weer boven de wuivende korenvelden hangen en ik hoop dat ze met de zelfde hartelijkheid zullen worden ontvangen als in de laatste 18 jaar. De Werkgroep Grauwe Kiekendief met haar heterogene achterban van vrijwilligers, boeren, studenten, AIO’s , een leuk bestuur en een handjevol betaalde krachten is weer klaar om van 2008 een mooi en spannend jaar te maken. •
de maanden in de herfst/winter van 2007 doken de geelgorzen steeds noordelijker en steeds talrijker op rond de graanveldjes. En met de weken en de kilometers wordt het steeds interessanter. Eerst doken ze al op bij Midwolda en Korengast. Daar worden ze steeds talrijker. Nu weten ze zelfs Noord Groningen al te vinden. Normaliter ver buiten het Nederlandse broedgebied en ook in de winter daar schitterend door afwezigheid. Dus het kan niet anders dat ze op zoek zijn gegaan naar voedsel en uiteindelijk zelfs tot in Noord Groningen moesten vliegen om iets te vinden. Waar ze dan uiteindelijk belanden bij, jawel de graanveldjes van de WGK. Natuurlijk is reclame voor jezelf maken ontzettend fout, maar ik denk toch dat de geelgorzen blij zijn dat die graanveldjes er liggen. En ook al die andere bibberende akkervogels. Dames en heren akkervogels: het is Voedertijd! •
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
Fotoalbum “Winter in Oost-Groningen” Foto’s Hilbrand Schoonveld
Geelgors
3
7 januari 2008
De naam “snert”-telling zou kunnen doen vermoeden dat deze wintertelling in negatieve zin te maken had met het weer, maar dit was geenszins het geval. De dichte mist die ’s morgens vroeg het Groningerland en dan met name de kuststrook onder een deken bedekte verdween snel door een sterk opkomende zon. De temperatuur van enkele graden onder nul zorgde voor een onder rijp bedekt landschap, wat mooie foto’s opleverde. Rond half negen werd er verzameld in het door Clara en René lekker warm gestookte thuishonk van de werkgroep. Als vanouds vonden de zelfgebakken koeken, de koffie en thee weer gretig aftrek bij de aanwezigen en werd er natuurlijk weer veel bijgepraat. Het verbaast mij persoonlijk iedere keer weer dat zoveel mensen van verschillende pluimage en met zoveel verschillende achtergronden zo’n samenhorigheidsgevoel kan geven. De gezelligheid werd rond negen uur wreed verbroken door Ben die er op wees dat we toch echt bij elkaar waren gekomen om het veld in te gaan om vogels te tellen. Besloten werd om de te tellen gebieden klein te houden om zodoende op tijd terug te zijn voor de snertmaaltijd in Kostverloren. De groepen werden ingedeeld waarbij Ben , Jorna en Geuko ten Have het gebied rond Kostverloren voor hun rekening namen. Simone, Martijn en Cors Onnes kregen de Carel Coenraad polder als telgebied toegewezen. Leen, Trudy en Adri Boonman telden de Reiderwolderpolder. Het gebied rond Blijham werd toebedeeld aan Gert, Bauke en Wijnold Mellema. Helaas voor Jan Jaap en vrouw Lena waren toen de akkerbouwers op en gingen zij met z’n tweeën op pad richting Binnenlanden / Kostverloren en Ganzedijk. Ondergetekende nam , om de tellers van het gebied Blijham te ontlasten , het grote transect rond de boerderij van de fam. Noordhoff voor z’n rekening. De resultaten van de telling zullen t.z.t bekend worden gemaakt, maar dat het een dag was
Monty’s Flying Circus
4
om van te genieten staat vast. Het was zoals de Groninger zegt : “rechtveerdig weer“ of met andere woorden: doorlopen of kou lijden. De tijd was voor velen iets te kort bemeten of de tellers hadden weinig zin om de heerlijke buitenlucht te verruilen voor de gemoedelijke warmte van het thuishonk, feit was wel dat velen later terug kwamen dan de afgesproken tijd van half twee. Zo rond de klok van tweeën kon door Clara de snert en roggebrood met spek worden geserveerd wat er even smakelijk inging als de koffie met toebehoren van die morgen. Er werd dan ook door velen meerdere keren opgeschept en nog lange tijd gezellig nagepraat.
Door enkele afzeggingen van akkerbouwers waren de werkgroepleden deze keer in de meerderheid, maar in de toekomst gaan we hier, gezien het succes van de dag, waarschijnlijk verandering in zien. Door het enthousiasme van de deelnemende akkerbouwers Boonman, ten Have, Mellema en Onnes zullen zeker meer, ons een warm hart toedragende agrariërs, de weg naar de werkgroep weten te vinden. En dat was juist de bedoeling van deze dag: het versterken van de banden tussen landbouwers enerzijds en natuur- en vogelbeschermers anderzijds. Samen de schouders eronder om te komen tot een voor alle groepen aanvaardbaar landbouw en natuurbeheer. Alle deelnemers hartelijk dank voor hun medewerking aan deze bijzondere teldag.
Hilbrand Schoonveld
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
Uitwaaieren telploegen
Jorna en Geuko aan het tellen
Gezelligheid met divers gezelschap
5
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
.
)$
!
6
)$
"
%
( $
$ )$
)$ # /0 0 *$ 1
$ )$
)$
$
$
/0 0
$ $
$ 23 4
% &
! "
/0 0
* $
Foto Noud Verweij #
$
$ &
% & $
$
'
2 $ $
(
)
$
)
% & *+ )
2
(
)$
$
%
) 5 0 0 / 5 00 6 %
$
23 4 ))
,, $
'
$ -
$
*+ •
)
$
7 januari 2008
Een dode velduil bij Korengast op 30 december 2007 Door Ben Koks De door het redelijk muizenaanbod in deze winter is het mogelijk her en der weer velduilen tegen te komen. Zo werden eerder op deze dag twee kakelverse braakballen (resp. 2 en 3 veldmuizen) in de tarwestrook van Cors Onnes in de CC-polder te vinden. Diezelfde dag werd tevens een wat oudere braakbal gevonden (2 veldmuizen) in de tarwestrook van de familie Tenhave in Korengast. Toch blijft deze fraaie uil voor de meeste vogelaars in Nederland een welhaast onbereikbare soort. Het gaat dan ook verre van goed met deze uil en het landelijk bestand schommelt al jaren rond de twintig paar. Na een telling van een graanveldje bij Noordbroeksterhamrik (dit keer 20 geelgorzen, 19 holenduiven, 90 kramsvogels en een blauwe kiek vrouw) kwamen we Gezina Tenhave (jawel dochter van Geuko en Aagtje) tegen tijdens haar paardrij-ritje langs de Korengaster akkers. Gezina wist ons te melden een dode uil te hebben gevonden en na controle bleek het te gaan om een compleet intacte velduil. Over de doodsoorzaak valt geen zinnig woord te zeggen. Wel kon worden vastgesteld dat de klauwen sterk waren verkrampt en het borstbeen was ruim met spierweefsel
Monty’s Flying Circus
7
omgeven. Het betrof een mannetje. Het karkas zal naar het CDI in Lelystad worden gestuurd alwaar Pedro Zoun een deskundig oordeel over de doodsoorzaak kan vellen. Vanwege de zeldzaamheid van deze soort is het een buitenkansje biometrische data te verzamelen en daarom dit staatje: Gewicht: Vleugel: P8: Kop: Culmen: Klauw I: Klauw II: Tarsus:
214 gram 33.4 cm 24.3 cm 5.6 cm 2.6 cm 5.1 cm 6.9 cm 5.8 cm
Hopelijk zullen we in 2008 weer ergens een velduil ergens boven een stelsel van ruige faunaranden tegenkomen (zoals in de jaren 2004-2007 in de Landschaftspolder en in de laatste 18 jaar geregeld tussen de Dollardpolders en Nwe Beerta). •
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
Naar de Sahel!
Onze steun en toeverlaat chauffeurreisleider Younoussa is voor de derde keer van de partij
Derde expeditie van de WGK
Op donderdag 10 januari zullen Leen Smits en Ben Koks vanaf het vliegveld van Düsseldorf naar de hoofdstad van Niger vliegen. In de namiddag van dezelfde dag en c. 40 graden warmer zullen onze Nigerese vrienden Kailou, Abdoulaye en Younnoussa in Niamey en een dag later zullen de eerste road- en prey-transecten aan de formulieren zijn toevertrouwd. Op 6 februari zal het Sahelzand dat in 4 weken is opgebouwd in de rugzakken, slaapzakken, tandenborstels etc. weer verwijderd kunnen worden en is weer nieuwe kennis toegevoegd omtrent de winterecologie van Europese grauwe kiekendieven. In tegenstelling tot de eerdere expedities zal de verblijfstijd relatief kort zijn en zullen de tellingen tussen Niamey en Birni N’Konni worden herhaald en waarschijnlijk een slaapplaats worden gevonden. Het ultieme doel is dit keer vooral de locaties te bezoeken wa ar de satellietvogels zitten en na te gaan of het lonend is hiermee nieuwe informatie aan de uitdijende database toe te voegen. Na Niger zal de reis dwars door Mali gaan en zullen we de nodige tellingen uitvoeren. Op de grens van Mali en Senegal zal afscheid worden genomen van onze Nigerese vrienden die al tellend de terugreis naar Niamey zullen aanvangen. Leen en Ben zullen worden opgewacht door Wim Mullié en met hem zal veldwerk in Senegal worden verricht. De laatste week zal ook worden gebruikt om tot gezamenlijke voorstellen te komen en in Dakar zullen gesprekken plaatsvinden met mensen die verstand hebben van sprinkhanen. Er zal worden geprobeerd om wekelijks berichten naar het thuisfront te sturen zodat geïnteresseerden de highlights weer kunnen oppikken. •
Leen kan zijn hopjesblik weer meenemen voor braakballen
Abdoulaye is er ook voor de derde keer bij. Zijn vrouw en hij zijn sinds november blij met hun tweede kind, een meisje
“Team Pallid” Ben en Kailou zullen zich weer helemaal uitleven bij hun favoriete hobby: transectjes tellen!
8
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
9
Op zoek naar Volia in Waza Nationaal Park, Kameroen Door Ralph Buij De Argos gegevens van zendervogel Volia (zie www.grauwekiekendief.nl) gaven aan dat ze in december in Kameroen was aangekomen. Nota bene in het Waza Nationaal Park, op een 90-tal km ten noorden van Maroua waar ons onderzoekscentrum gelegen is! Het leek me een prachtige kans een grauwe kiekendief te zien van bekende afkomst (Wit Rusland!) en tegelijk gedrag, prooikeuze en habitat van deze kiek in het bijzonder te registreren. Bovendien zou de slaapplek in het zuidwesten van het Waza Nationaal Park van Volia wel eens gebruikt kunnen worden door nog veel meer grauwe en steppekiekendieven –een potentiële rijke bron van braakballen die we kunnen gebruiken voor dieetstudies. Rond half december waagde ik een eerste poging de slaapplaats te bezoeken, maar de slechte staat van de wegen en de drassigheid in delen van het gebied beperkten de toegang. Probleem is vooral dat olifanten (hier in kuddes van soms 200) enorme kuilen nalaten in het wegennet tijdens het
regenseizoen, als een groot deel van het park onder water staat. De opgedroogde kleigrond maakt wegen vervolgens onbegaanbaar tijdens de droge periode, vanaf oktober. Daar kwam dan nog bij dat dit een bovenmatig nat seizoen was, waardoor zelfs nu nog delen van het park te moerassig zijn voor een auto. Te voet is dan natuurlijk een optie, maar de leeuwen die het CML van Leiden Universiteit hier al geruime tijd onderzoekt (met GPS halsbanden nu) bevinden zich regelmatig in het gebied van de slaapplaats. Dat maakt laat op de dag door hoog gras teruglopen geen aantrekkelijk idee. Een tweede mogelijkheid om Volia
te lokaliseren bood zich echter aan vlak voor Kerst en nu wilde ik proberen via een andere weg het gebied te bereiken. Hoewel de Argos gegevens aangaven dat Volia wat naar het oosten was opgeschoven, richting de Waza Logone vloedvlakte, was ik van plan in ieder geval de plek te bezoeken die ze eerder als slaapplek had gebruikt. Op 22 december in de namiddag kwamen we aan op de plek, in het gebied rond het dorp Badaday aan de rand van het park. De beboste savanne was hier redelijk open en een paar weken geleden deels gebrand. De gebrande stukken savanne, waar het gras grotendeels wegbrandt en een zwart stuk land achterblijft, worden vaak gebruikt door kiekendieven: grote insecten zoals sprinkhanen zijn hier veel beter te bemachtigen dan in een diepe graslaag. Helaas, Volia konden we niet vinden. Wel vlogen hier nog 2 volwassen mannen (die zijn hier vaak algemener dan adulte vrouwen zoals Volia) en een onvolwassen grauwe kiekendief rond. Ook Wit Russen? Eén mannetje konden we mooi bekijken toen hij zich waste en dronk in een drassige poel (zie de foto). Over het algemeen lijkt het er trouwens op dat er dit jaar minder kiekendieven in dit gebied zitten dan vorig jaar en dat houdt zeer waarschijnlijk vooral verband met de regenval. Misschien is de prooibeschikbaarheid beter wat verder naar het noorden of in ander habitat, waardoor de kieken daar blijven hangen. Ook lijkt het erop dat de veldbranden in Waza de weelderige graslaag dit jaar zeer onvolledig hebben gebrand, aangezien tijdens het moment van branden in november grote delen van het veld nog drassig waren. Dat maakt het er voor de jagende kiekendieven niet makkelijker op. Zoals gezegd, de kiekendieven lijken een optimum waarde voor grasbedekking/-hoogte en prooidichtheid te selecteren en zijn gebouwd op het overbruggen van lange afstanden zodat ze de hotspots ook daadwerkelijk vinden. De jaarlijkse variatie in regenval en –als gevolg daarvan- vegetatiestructuur zorgt zo op lokale schaal voor verschillen in kiekendiefaantallen. Allemaal zaken die nog beter onderzocht moeten worden in de Afrikaanse overwinteringsgebieden. Wij zullen daar met plezier aan bijdragen hier in het noorden van Kameroen. •
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
10
!
"
Brief uit Senegal Door Claudia Pürckhauer
! #
" $
!
" !
! ! "
"
! !
"
&
!! -.' !!
) /0
&
1 45
2 6
! !
":
%
( 3
!
!! !
! '
" # 7
*! !
' ! *! +, 3 ! 4
!
9
!! 8 !! "
!
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
11
#
7 januari 2008
Monty’s Flying Circus
12
$ • / * 78 & 9 )$ $
(
2
&
$
• *6 * 2
8
):
$ 2
'
; ) (
9 )$
' $ <<= $
• $ *6 > $
)$
$
' = $
) $ 1
Voorproefje op volgende aflevering van Monty’s Flying Circus: • •
Hoe vergaat het de derde WGK expeditie in de Sahel? Plannen voor tweede WGK missie naar Kameroen in Februari
Κοπιϕ Lever uw kopij in bij Chris
[email protected] of Jorna
[email protected] m.v.g.
Uw redaxy O.d.z. Meten is weten! (of: de winter duurt te lang..)
