Nieuwe verhoudingen, verouderde patronen

SMC

Strategie en Management Consultants

Nieuwe verhoudingen, verouderde patronen Reflectie op het MIRT vanuit regio’s & rijk

Pieter van Ree, Pascal Lamberigts & Linda Bruin Nijmegen, 27 januari 2014

Inhoud Opdracht & uitgangspunten   

Aanleiding, vraag en aanpak Doelen van het MIRT Analysekader reflectie

Signalen uit de praktijk  

Uit de regio en van departementen Opvattingen van IenM zelf

Analyse   

Robuustheid signalen Conclusies Principes en eerste stappen op weg naar vernieuwing MIRT

Page 2 22 June 2012

Opdracht & uitgangspunten

Page 3 22 June 2012

Onze opdracht & het onderzoek     





Opdracht: objectief en gedeeld beeld van rijk en regio over vernieuwingsopgaven MIRT Aanleiding: signalen van onvrede over functioneren MIRT Uitgangsvraag reflectie: wat gaat goed en wat kan beter? Basis leggen voor een ‘wenkend perspectief’ voor vernieuwing Aanpak eerste reflectieronde (“IenM de spiegel voorhouden”):  15 persoonlijke interviews bestuurders, managers, coördinatoren regio’s en andere departementen  2 groepsinterviews in regio’s  enquête onder alle provincies & Wgr-plusregio’s Aanpak tweede reflectieronde (“opvattingen IenM zelf”):  Toetsgesprekken en groepsinterview binnen I&M  Rode draad uit gespreksronde MIRT-team Van reflectie naar wenkend perspectief (o.a. werkconferentie 29/1) Page 4 22 June 2012

Wat is het MIRT?  



In smalle zin: rijksinvesteringsprogramma voor projecten en programma’s in het ruimtelijk fysieke domein In bredere zin: intentie voor het realiseren van beter in tijd afgestemde en inhoudelijk samenhangende investeringen van Rijk, decentrale overheden en andere partijen. Beleidsmatig doel van het MIRT (2007) is samenhang creëren:   



tussen de verschillende beleidsthema’s tussen de verschillende schaalniveaus waarop opgaven spelen tussen Rijk en regio

MIRT heeft meerdere dimensies: bestuurlijk overleg van rijk & regio, gebiedsagenda’s, onderzoek & spelregels voor projectbeslissingen, investeringsprogramma met projectenboek

Page 5 22 June 2012

Analysekader  





Reflectie (≠ evaluatie): hoe wordt het MIRT op dit moment beleefd en welke verwachtingen zijn er voor de toekomstige invulling? Toetsen functioneren dimensies van het MIRT:  Overleg van rijk en regio  Gebiedsagenda als kader voor inhoudelijke samenhang  Investeringsprogramma en projectenboek  Spelregels & procedures Toetsen oorspronkelijke veranderidee van I&M:  Brede blik: verbreden inhoudelijke opgaven & oplossingen  Governance: nieuwe vormen van samenwerking  Flexibiliseren: van overleg, kaders en spelregels Verander- en verbeterideeën van andere partijen…..?

Page 6 22 June 2012

Brede blik?

Governance?

Flexibiliseren?

Anders, beter? MIRT-spelregels en procedures

MIRT als investeringsprogramma

MIRT-gebiedsagenda als inhoudelijk kader

MIRT-overleg Rijk en Regio

Analysekader in beeld

Signalen uit de praktijk

Page 8 22 June 2012

Reflectie regio’s en andere departementen op functioneren MIRT (“spiegel voorhouden”) Er is forse kritiek op het MIRT…..  Doet geen recht aan nieuwe verhoudingen regio en rijk in fysieke domein; regio’s voelen zich niet serieus genomen  Gebiedsagenda is integraal, BO-MIRT blijft sectoraal; gevoel dat er (te) weinig ruimte is voor strategisch gesprek over samenhang  Agenda wordt gedicteerd en dichtgetimmerd door DG-B, directieve houding wordt als storend ervaren  DGRW trekt er hard aan, maar heeft bescheiden positie  De “R” heeft vooralsnog weinig betekenis gekregen in het overleg  Rijksinterne afstemming nog steeds suboptimaal (“niet met één mond”)  Spannende dossiers worden niet op MIRT-tafel gelegd, terwijl regio’s dat wel verwachten (bv. bezuinigingen op infrafonds)  Andere departementen: optimaliseren MIRT of opnieuw uitvinden?  regio’s: cultuurveranderingen belangrijker dan structuuraanpassingen Page 9 22 June 2012

Reflectie van buiten (2) ….. maar er zijn ok veel positieve aanknopingspunten:  BO-MIRT jaarlijks kristallisatiepunt voor infrastructuur gerelateerde dossiers, geeft deadline die nuttig is in samenwerkingsprocessen  MIRT is geoliede besluitmachine op niveau projecten, had duidelijke functie toen Rijk nog investeringsbeslissingen moest nemen  Biedt heldere fasering in stappen (onderzoek, verkenning, etc)  Heeft integratie en scherpte in regionale agenda’s gebracht  Heeft onderlinge samenwerking decentrale overheden bevorderd  Regio’s beseffen dondersgoed dat er geen nieuwe rijksinvesteringen verwacht mogen worden en dat zij zelf aan zet zijn  Bereidheid regio’s om te zoeken naar nieuwe vormen coproductie bij grote opgaven: andere rijksrol, slimme instrumentenmix Nota Zie bijlagen voor uitwerking signalen overleg, investeringsprogramma en spelregels Pageagenda, 10 22 June 2012

Reflectie van buiten (3) Mogelijke vernieuwingsrichtingen:  Ontwikkel houding en gedrag aan rijkszijde die passen bij nieuwe verhoudingen in het fysieke domein: gelijkwaardigheid!  Geef regio nadrukkelijker positie in agendering overleg  Neem ontwikkeling van MIT naar MIRT serieus en pak bij voorkeur hele IenM-domein mee of misschien zelfs alle ruimtelijk-fysiek beleid  Focus niet alleen op projecten, maar neem ook tijd voor strategie  Van geld naar het hele pallet van instrumenten  MIRT moet overleg van overheden blijven, maar uitdaging is wel maatschappelijke partners te organiseren rondom opgaven  Werk aan flexibilisering / maatwerk van overleg, programma en spelregels

Zie bijlagen voor uitwerking signalen vernieuwingsrichtingen en betere wisselwerking Page 11 22 June 2012

Opvattingen van I&M zelf Over het functioneren van het MIRT:  Kritiek regio’s wordt herkend, maar nuanceringen (“ja maar…”)  Bijvoorbeeld: koppeling aan Infrastructuurfonds / rijksinvesteringen lokt opportunisme regionale bestuurders uit (claimgedrag)  Smalle rol MI(R)T als investeringsprogramma werkt, verbreding in termen van samenhang creëren komt nog onvoldoende uit de verf  Gebiedsagenda’s zijn eerste stap, maar overleg gaat nog steeds over projecten: rijk en regio zijn daar samen bij  Rijksinterne afstemming is verbeterd, maar zit nog niet in de genen van directies en departementen  Fricties in de wisselwerking rijk & regio zijn deels toe te schrijven aan verschillen in verwachtingen …  … maar deels ook aan verschuivingen rollen en bevoegdheden  MIRT heeft meer kleuren die in praktijk niet altijd verenigbaar lijken Page 12 kwadrant groepsinterview Zie bijlagen voor samenvattend 22 June 2012

Opvattingen van I&M zelf Over de crux van vernieuwingsopgaven:  Opnieuw definiëren waar MIRT voor is: keuze tussen uitvoering en/of strategie, projecten en/of beleid, sectoraal en/of integraal, centraal en/of regionaal  Past alles in één en hetzelfde proces? Of beter ontkoppelen qua agendavoering of in tijd?  De “R” moet in het verlengde van de SVIR ook aan rijkszijde opnieuw een relevante en rijkseigen inkleuring krijgen  Recht doen aan decentralisatie in termen van gelijkwaardigheid én commitment (“jij bent er van, maar ik blijf wel betrokken”)  Zoek instrumenten bij de opgaven: rijksrol is meer dan geld alleen  Neem voldoende tijd voor grote veranderingen: vernieuwing MIRT vraagt lange adem  We zitten midden in een transitie van centraal naar decentraal in het ruimtelijk-fysieke domein, MIRT moet mee kunnen ontwikkelen. Page 13 22 June 2012

Analyse

Page 14 22 June 2012

Analyse (1): robuustheid van signalen Consensus respondenten • • • • • •

Heldere cyclus qua besluiten over projecten Integraliteit gebiedsagenda’s Procesrol gebiedsteamtrekkers MIRT-fasering / spelregels Samenwerking in de regio MIRT-projectenboek

• • • • • •

Wat gaat goed, terugblikkend?

• • •

Politiek agenderende karakter van gebiedsagenda’s? Voldoende ruimte strategische thema’s in BO of juist niet? Detail voorbereiding BO’s: onvermijdelijk of overbodig?

• • • •

Herijken doel, scope en agenda van het MIRT Afstemming DGB en DGRW Betrokkenheid andere departementen Werken vanuit gelijkwaardige verhoudingen rijk en regio Consistente koppeling gebiedsagenda en bestuurlijk overleg Flexibiliteit en ruimte voor maatwerk Wat moet beter, vooruitblikkend?

Gewenste scope van MIRT smal of breed? Sterkere rijksagenda op ‘Ruimte’ kan strategische karakter MIRT versterken? Markt en maatschappelijke partners verbinden met MIRT? Claimgedrag & claimreflex: door regio, door rijk of beide?


Wisselende signalen

Analyse (2): conclusies 1. MIRT vult oorspronkelijke functie als rijksinvesteringsprogramma voor infrastructuur naar behoren in (‘smalle functie MIRT’); 2. Maar dat spel is in veel regio’s al gespeeld en vrij besteedbare rijksmiddelen komende jaren beperkt; 3. MIRT creëert niet de inhoudelijke en bestuurlijke samenhang in het ruimtelijk fysieke domein waarop in 2007 is ingezet (‘brede functie’); 4. Consensus over noodzaak om doel, scope en agenda MIRT eerst opnieuw te bepalen, vóór invoering verbeteringen op onderdelen; 5. Huidige opzet MIRT doet geen recht aan gewijzigde verhoudingen tussen rijk en regio in fysieke domein met regionale focus; 6. Onvrede over MIRT wordt ook veroorzaakt door verschil in het beoogde doel (breed) en gerealiseerde doel in de praktijk (smal) 7. Verbeteringen op korte termijn zijn mogelijk door aanpassing houding en gedrag, door flexibilisering en maatwerk 8. ……………... Page 16 22 June 2012

Analyse (3) het gaat om veranderen én verbeteren 





Ontwikkel een manier van samenwerken en instrumentatie daarvan waar rijk en regio samen de schouders onder willen zetten (‘wenkend perspectief’) Veranderen: de kern van de vernieuwing zit in het herdefiniëren van doel(en), agenda en opgaven en vertaling daarvan in rollen en cultuur van samenwerken (langere termijn). Verbeteren: daarnaast is optimalisatie van de systematiek nodig en mogelijk, bijvoorbeeld in de vorm van maatwerk in agenda en overleg, flexibilisering van kaders en spelregels, enz. (korte termijn).


Analyse (4): principes voor vernieuwing van het MIRT Principes voor vernieuwing 1. Samen: vernieuwing MIRT is gezamenlijke opgave van rijk én regio 2. Gelijkwaardig: gelijkwaardigheid in nieuwe rollen en verhoudingen 3. Consistent: woorden (over doelen, afstemming, rolinvulling, houding & gedrag) ook vertalen in daden (in het overleg en de praktijk) Eerste stappen op weg naar vernieuwing 1. Herstel het vertrouwen, werk vanaf nu samen aan vernieuwing MIRT 2. Formuleer samen opnieuw doel, scope en agenda van het MIRT 3. Vertaal het voorkeursscenario consistent door: instrumenten, actoren, overleg, spelregels & procedures, passend gedrag enzovoorts


BIJLAGEN


Meningen over MIRT-overleg van Rijk en Regio       

BO-MIRT is jaarlijks ritueel dat druk zet op besluitvorming en zorgt voor oplossingen en versnelling infra-dossiers Gedegen voorbereiding, maar daardoor ligt alles vooraf vast Veel details en sterk operationeel, weinig dialoog over grote lijnen en strategische opgaven Koppeling MI(R)T met andere tafels van rijk en regio lijkt beperkt (bv. topsectoren, ruimte voor windenergie, deltaopgaven) Regio: 75 minuten aandacht per landsdeel per jaar, is dat genoeg? Departementen: wegen inspanningen op tegen opbrengst? Gebiedsteamtrekkers en gebiedsteams worden gewaardeerd door de regio, maar soms in lastige positie ten opzichte van departement


Meningen over MIRT-gebiedsagenda als inhoudelijk kader        

Onmisbaar verbindingsstukje tussen rijksnota’s en provinciaal / regionaal beleid Geeft focus en helpt prioriteiten te stellen op regioniveau Maar fundamentele keuzes worden soms uit de weg gegaan Goed dat ruimte & bereikbaarheidsopgaven nu in economische context worden geplaatst Maar gezamenlijke ambities worden (nog) niet doorvertaald naar gezamenlijk handelen in regionale opgaven / beperkte koppeling Eerste ervaringen adaptief programmeren zijn positief Regio’s: rijk stuurt nog vaak vanuit angst voor claims, vervalt dan in sectoraal gedrag Departementen: positief over gebiedsagenda’s, maar potentieel wordt nog onvoldoende benut


Meningen over MIRT als investeringsprogramma         

Heeft uitstekende functie (gehad) om rijksinvesteringen te richten Is ook katalysator voor investeringen provincies / stadregio’s Inclusief die in hoofdinfrastructuur waarvoor rijk verantwoordelijk is Hoe minder het rijk investeert, hoe meer de regio’s zelf oppakken Beleving sommige regio’s: rollen pinautomaat zijn omgedraaid Zolang er rijksgeld te verdelen is of lijkt, zullen regiobestuurders aandrang hebben om te scoren richting achterban In sommige regio’s investeren private partijen mee, maar nog mondjesmaat en nog geen vanzelfsprekendheid Focus op infrastructuur, helaas veel minder op ruimte-gerelateerde opgaven, terwijl multiplier daar mogelijk groter is Integraliteit gebiedsagenda’s wordt onvoldoende doorvertaald in integraliteit investeringen van rijksoverheid Page 22 22 June 2012

Meningen over MIRT-projectenboek    

Feit: projectenboek is neerslag van de ruimtelijke investeringsagenda van het rijk en bijstuk bij de begroting van het infrafonds Projectenboek geeft goed overzicht en heeft vooral communicatieve functie, bv. richting TK en PS Politieke discussie (en lobby) gaat daarmee vooral over projecten BO-MIRT in november komt op moment dat de pap al is gestort voor wat betreft projecten komend jaar


Meningen over MIRT-spelregels & procedures      

Getrechterde besluitvorming en zorgvuldige onderbouwing van besluiten is goed, systematiek vindt navolging bij provincies Fasering projectbesluiten geeft de regio tijd om maatschappelijk en politiek draagvlak op te bouwen Procedures adequaat voor complexe besluiten, maar veel rompslomp voor eenvoudige projecten; is meer flexibiliteit mogelijk? Regio’s vinden MIRT-onderzoek welkome toevoeging aan het repertoire: joint factfinding helpt opgaven hanteerbaar te maken Maar gevoel bestaat dat rijk vaak de boot afhoudt voor onderzoek vanuit reflex om claims te voorkomen Spelregels worden soms halverwege de rit veranderd als financiële polsstok toch weer minder ver reikt dan verwacht: onbevredigend


Een dikke voldoende Resultaten enquête onder provincies en plus-regio’s met scores over het functioneren van het MIRT Score 1 = zeer slecht 2 = slecht 3 = voldoende 4 = goed 5 = zeer

Op basis van tien ingevulde enquêtes provincies (8) en regio's (2) Pagevan 25 22 June 2012

Vernieuwingsrichtingen: meningen over betere wisselwerking   

  

Ontwikkel houding en gedrag aan rijkszijde dat past bij nieuwe verhoudingen in het fysieke domein: gelijkwaardigheid! Geef regio nadrukkelijker positie in agendering overleg: maatwerk! Koester wat is opgebouwd: gestroomlijnd overleg tussen rijk en regio, dat leidt tot concrete besluiten en actiegerichtheid. Niet alleen investeringsbeslissingen, verleg focus naar trouble shooting op lopende projecten Stel maatschappelijke opgaven in fysieke domein centraal en neem tijd voor het strategisch gesprek daarover Rijksbijdrage is meer dan geld alleen: het gaat om kennis delen, spelen met wet- en regelgeving, fiscaliteit, experimenteerruimte, grond & vastgoed, entameren internationaal overleg, enz.


Vernieuwingsrichtingen: meningen over brede blik  





Vrijwel unaniem: neem ontwikkeling van MIT naar MIRT nu eindelijk serieus en geef inhoud aan de “R” als integrerend kader Duidelijk signaal: ontwikkel MIRT tenminste richting overleg over / programma van het hele I&M-domein, dus inclusief deltaopgaven, andere wateropgaven en milieu & ondergrond Dilemma: nog verder verbreden MRT met ruimtelijk relevant beleid en investeringen (van andere departementen) of accepteren dat er sectorale tafels / kaders zijn en blijven? Een enkeling: blijf focussen op bereikbaarheid, terug naar hoe het begon


Vernieuwingsrichtingen: meningen over governance  

   

MIRT-overleg is primair publieke aangelegenheid Regio’s: inbreng markt, beleggers en maatschappelijke partners is een mogelijkheid, maar maatwerk per regio en afhankelijk agenda Regio’s betrekken partners doorgaans al wel bij gebiedsagenda én bij concrete projecten Wisselende coalities (Rli-advies) nog lastig in praktijk te brengen Er moeten ook voor marktpartijen deals te maken zijn: vergroten financieel vermogen investeringen in ruimte & infra centraal issue Verbreden government: waterschappen vanzelfsprekende MIRTpartner, naarmate meer wateropgaven op agenda komen


Vernieuwingsrichtingen: meningen over flexibilisering     

Regio’s zijn zonder meer positief over “adaptief programmeren” Nu vaak op niveau projecten (faseren), zou ook tússen projecten mogelijk moeten zijn (uitruilen prioriteiten) Flexibilisering ook in spelregels nodig (verkorte procedures)….. ….. en qua investeringen (“oorlogskas” / vrije financiële ruimte van rijk en regio om acute knelpunten aan te kunnen pakken) Flexibiliseer daarnaast overlegvormen en voorbereiding daarvan


Reflectie van IenM zelf: wat gaat goed en wat kan beter? Gaat goed

Kan beter

Binnen I&M

Geoliede voorbereiding Concrete besluiten Voorspelbaarheid uitkomsten Projectenboek

Verbreding van MIT naar MIRT Afstemming tussen directies

Qua afstemming departementen

Steeds betere afstemming Sectorale opgaven in breder perspectief geplaatst Gebiedsteams

Ruimtelijk relevant beleid buiten IenM meenemen Betrokkenheid andere bewindspersonen

In samenwerking regio’s

Projectresultaat, uitvoeringsgericht Alle partijen dragen bij vanuit één agenda Impuls voor dialoog rijk en regio

Discussie vaak versmald tot projecten, weinig strategisch Claimgedrag regio’s / claimreflex departement(en)


Reflectie IenM zelf: rode draad uit eigen gesprekken MIRT-team Conclusies uit gesprekken van het MIRT-team binnen het departement:  Waardering voor het instrument MIRT  Betere samenwerking tussen beleidsdirecties en met andere departementen nodig  Voorbereiding MIRT-overleg lijkt steeds moeizamer te worden  Integratie Ruimte in MIRT komt onvoldoende uit de verf  Koppeling aan Infrastructuurfonds / rijksinvesteringen lokt opportunisme regionale bestuurders uit  Gebiedsagenda’s mogen meer sturende rol krijgen  Onduidelijk waar het MIRT op dit moment voor staat: herijken doel, scope, rollen enzovoorts


Nieuwe verhoudingen, verouderde patronen

Recommend Documents