NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE

2014

NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE EEN CURSUS KIEZEN? LEES DE BROCHURE INSCHRIJVEN? GA NAAR WWW.HOVOBRABANT.NL START INSCHRIJVING: 1 JULI!

HOVO Brabant stapt per 1 juli over op een nieuw administratiesysteem.

Heeft of wilt u geen computer? Dan blijft u van harte welkom!

Inschrijven gaat voortaan digitaal via onze website.

Bel ons even via 013-4668119 (tussen 9.00 en 14.00 uur) en wij helpen u graag verder.

U vindt dus geen inschrijfformulieren meer in deze brochure. Als u al cursist bent bij ons, krijgt u rond 1 juli een mailtje met daarin uw nieuwe accountgegevens. Inschrijven en betalen gaat daarmee veel gemakkelijker en sneller. Bent u nieuw bij ons? Ga dan na 1 juli naar onze website en meldt u aan om u eenvoudig in te schrijven voor uw eerste HOVO cursus.

W W W. H O V O B R A B A N T . N L

UITNODIGING tot het bijwonen van de

OPENING ACADEMISCH JAAR 2014-2015 Voor aanvang van de najaarscursussen vindt traditioneel onze jaarlijkse opening van het academisch jaar plaats. Alle medewerkers, docenten en cursisten van HOVO Brabant en andere belangstellenden zijn van harte welkom om deze bijeenkomst bij te wonen De toegang is gratis.

DATUM:

18 september 2014

TIJD:

Inloop met koffie/thee 13.30 uur Programma 14.00 - 16.15 uur Borrel tot 17.00 uur

PLAATS:

Universiteit van Tilburg, Warandelaan 2, 5037 AB Tilburg De zaal zal via www.hovobrabant.nl bekend worden gemaakt.

PROGRAMMA: Deel 1:

Openingslezing ‘’Over Europa” door prof. dr. Paul Scheffer (hoogleraar Tilburg University en publicist)

Deel 2:

Een muzikale verrassing over Beethoven door drs. Frans Jansen (musicoloog)

NOTEER 18 SEPTEMBER VAST IN UW AGENDA! Vooraf aanmelden is niet noodzakelijk.

AVONDACADEMIE 4 uiteenlopende cursussen zie pagina 10 - 13

OPENING ACADEMISCH JAAR met prof. Paul Scheffer zie pagina 2

EVEN VOORSTELLEN… onze nieuwe docenten zie pagina 19, 37, 46, 49 en 60

NIEUWE LEERGANGEN Kunstgeschiedenis en Egyptologie zie pagina 14 - 16

ZOMERACADEMIE 2014 9 uiteenlopende cursussen zie pagina 64

ORGANISATIE/ colofon

organisatie dr. Korrie van Helvert Shirley Welten/Martine van den Boogert Marleen Trommelen/Liselotte Akkermans Jan Hijna

Directeur Bureaumanager Bureaumedewerker Cursusbegeleider (cursus 14N18)

Secretariaat Postadres: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE TILBURG

Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg, kamer C16 Warandelaan 2 5037 AB TILBURG

Telefoon: 013-4668119 e-mail: [email protected] Website: www.hovobrabant.nl Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 9.00 – 14.00 uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen. In de zomervakantie is ons kantoor gesloten van 28 juli tot en met 15 augustus. Van 20 tot en met 24 oktober is ons kantoor gesloten in verband met de herfstvakantie. Uitgave HOVO Brabant Seniorenacademie Ontwerp Attak, www.attakweb.com Druk Drukkerij Damen, Werkendam Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online).

© copyright 2014 HOVO Brabant Seniorenacademie

4

woord vooraf

Bij wijsheid hoort het doorgronden met het intellect van wat eeuwig is; bij kennis het rationeel begrijpen van wat tijdelijk is. Augustinus Romeins filosoof, theoloog en Kerkvader (354-430)

W

ijsheid en inzicht worden vaak onderscheiden van kennis en begrijpen, zoals Augustinus dat in dit citaat mooi verwoordt. Bij HOVO ligt het accent soms wat meer op de kennisvermeerdering en soms wat meer op het verkrijgen van inzicht maar vrijwel altijd gaan ze hand in hand. Door bijvoorbeeld meer feitelijk te weten over ‘celbiologie’ of ‘exoplaneten’, ontstaat er ook inzicht in de essentie van leven en materie en dus in de aard van onszelf als natuurlijke wezens. Of neem bijvoorbeeld ‘het oog’: op hoeveel manieren kun je daarnaar kijken en hoe bepalend is ons ‘zien’ voor ons ‘zijn’ in de wereld? Ook de cursussen ‘kunstgeschiedenis’ leveren niet alleen achtergrondkennis en mooie beelden maar ook de beleving van schoonheid, wat we een vorm van wijsheid mogen noemen. Kortom HOVO biedt u een verdieping die veel verder gaat dan functionele kennis of snel begrip. En dat is ook de behoefte en de luxe van het studeren in de ‘derde leeftijd’. Door steeds weer nieuwe actuele informatie in te passen in de rijke bestaande intellectuele bagage die men heeft opgedaan in eerdere studie of levenservaring, houdt men zichzelf jong en het brein actief. HOVO Brabant scherpt uw verstand! Hopelijk bevat deze najaarsbrochure voor u (weer) voldoende cursusonderwerpen die aansluiten op uw interesse en leergierigheid. Voor de kwaliteit van ons cursusaanbod kregen wij in 2013 van onze deelnemers een mooie 8. Een goede motivatie om op deze weg door te gaan!

Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie

5

Inhoudsopgave & cursusoverzicht



Blz.

Nieuwe inschrijfprocedure Opening Academisch jaar Leeswijzer Organisatie & Colofon Woord vooraf Inhoudsopgave Algemene informatie

1 2 3 4 5 6 8

AVONDACADEMIE 14A05 Genealogie 14A06 Verdieping Kunstgeschiedenis 2 14A07 Darwinistische evolutietheorie als universele levenswetenschap 14A08 Fotoreflectie

Mr. Anton Neggers Hanneke Lenders MA Drs. Henk Verhoeven

12 13 14

Drs. Rik Suermondt

15

Leergangen

16

tilburg

TILBURG 14N01 14N02 14N03 14N04 14N05 14N06 14N07 14N08 14N09 14N10 14N11 14N12 14N13 14N14 14N15 14N16 14N17 14N18 14N19 14N20 14N21 14N22 14N23 14N24

6

Transactionele Analyse Drs. Henri Rijksen De eigenzinnigheid van de hedendaagse roman Drs. Thera Boon-Corthals Het moderne woonhuis: Droom en uitdaging Ir. Rob Heesakkers Egyptologie I: Introductie in het Oude Egypte Janko Duinker MA De Klassieke Wereld Ko van Dun La Belle Époque Ko van Dun Mozart en zijn opera’s Drs. Leo den Oudsten Ommekeer in de filosofie Dr. Paul Juffermans Leergang Architectuur deel VI Drs. Joris van Sleeuwen De Eerste Wereldoorlog Dr. Jan van Oudheusden Evolutiefilosofie Dr. Pouwel Slurink Leergang Nederlandse Architectuur deel IV Drs. Joris van Sleeuwen Kijken naar kunst en cultuur Drs. Jana Waarts Exoplaneten Drs. Heinz Wanders Kijken doe je met je brein Prof. Kees Brunia Europese geschiedenis (II) Drs. Feico Houweling De God van Spinoza Ir. Wim Lintsen Duitsland Diverse docenten De ‘machinemens’ Dr. Nel van den Haak De intelligentie van dieren Dr. Esteban Rivas De Laat-Romeinse tijd (3de-5de eeuw) Drs. Johan Hendriks Kunst in beeld en woord Drs. Cora Westerink Verdieping in de persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer De randen van de Eeuwige Stad Dr. Stef Bugter

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

’s-hertogenbosch

’S-HERTOGENBOSCH 14N25 Jheronimus Bosch, zijn werk en zijn wereld Dr. Ed Hoffman 14N26 De gespannen boog Dr. Kees den Biesen 14N27 Kunst en het kwaad Dr. Rob van Gerwen 14N28 Landschap en cultuurhistorie: Drs. Janneke Bosman

Blz. 43 44 45 46

eindhoven

EINDHOVEN 14N29 Het oog in al zijn facetten 14N30 Grieken en Romeinen 14N31 Europese stedenbouw in de 19e en 20e eeuw 14N32 Inleiding in de filosofie 14N33 Van modernisme naar hedendaagse kunst 14N34 De tijd van het kunstwerk 14N35 Van Socrates tot Lodewijk XVI 14N36 Celbiologie 14N37 Schuilt in potentie in iedereen een massamoordenaar? 14N38 Taalfilosofie in de 21e eeuw

47 48

Dr. Frank Goes Drs. Lucette Meijer en Drs. Leo Nellissen Ing. AvB Paul Kurstjens Drs. Harry Willemsen Drs. Cora Westerink Drs. Arthur d’Ansembourg Mr. Ben Croon Dr. Ruud Licht Drs. Nelleke Canters

49 50 51 52 53 54 55

Drs. Wim Fiévez

56

14N39 Recht op Privacy 14N40 Kijken naar kunst en cultuur 14N41 Van Kwaad tot Erger

Mr. Corrie Ebbers Drs. Jana Waarts Drs. Jan Lagendijk

57 58 59

THEMADAG 4 14T04 Don Carlos en de Nederlanden

Prof. Hugo Roos en Mylou Mazali

60

THEMADAG 5 14T05 Beethoven: revolutionair romantisch

Drs. Frans Jansen

61

b r e da

BREDA

Inschrijfvoorwaarden Sed Vitae / studiefonds HOVO Kerstdiner Zomeracademie

62 64 65 66

7

Algemene informatie

WIE ZIJN WIJ? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: • mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, vice-voorzitter College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); • Dr. J. Welmers, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); • F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van Seniorenacademie Brabant); • prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven; • prof. dr. Ph. Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg. Tijdens de bestuursvergaderingen vervangt Mr.drs. B.C.Donders de rector van de TU/e. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen bijna 2250 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ruim 450 een intensieve zomer- of wintercursus volgden. VOOR WIE IS HOVO BESTEMD? HOVO richt zich primair op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond. Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld. WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

8

KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur). Deze Programmaraad bestaat uit: • Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven; (voorzitter) • C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; • Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven; • Drs. A.M.J. Merks, Avans Hogeschool; • Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen; • Prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken, Tilburg University • Prof. dr. W.J.C. Weren, Tilburg University en • J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool. Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten. De resultaten over het afgelopen jaar: 13V 13Z 13N 14W Responsepercentage 64% 72% 61% 66% Voldeed de cursus aan de verwachtingen? 8,4 9,0 8,4 9,0 Deskundigheid van de docent? 9,4 9,6 9,4 9,6 Didactische vaardigheden van de docent? 8,6 9,2 8,6 9,2 Waardering cursusruimte/leslocatie? 7,6 7,8 7,8 8,2 Totaalwaardering van de cursus? 8,1 8,6 8,0 8,4 De vragen zijn gewaardeerd op een tienpuntschaal: 10 is heel goed, 1 is heel slecht.

TYPE CURSUSSEN Een cursus omvat tussen 4 en 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve één- of meerdaagse cursussen aan. Geniet dubbel van de zomer in de HOVO Zomeracademie. Deze biedt in de maanden juni, juli en augustus een- of meerdaagse cursussen, met of zonder excursie. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting. Begin het jaar goed met de HOVO Winteracademie. Deze biedt in de maand januari een- of meerdaagse cursussen, met of zonder excursie. De wintercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting. Na(ast) uw werk aangenaam geprikkeld worden met kennis en nieuwe inzichten die uw kijk op het leven veranderen, dat kan in de HOVO Avondacademie. Boeiende en verdiepende cursussen voor werkende en niet werkende senioren in de avonduren. Vanaf het voorjaar 2013 is de de Avondacademie van HOVO Brabant van start gegaan. Te beginnen in Tilburg, en bij voldoende belangstelling breiden we graag uit naar al onze lesplaatsen. De colleges zijn van 19.00- 20.45 uur.

9

LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: TiU, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. De cursuslocatie kan afwijken van onderstaande informatie, de lesplaats blijft wel gelijk. Wanneer u specifieke behoeftes of vragen heeft, neem dan altijd even contact op met ons kantoor. Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie, uiterlijk één week voor aanvang van de cursus. Op www.hovobrabant.nl kunt u terecht voor een routebeschrijving. WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie. AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen, tenzij anders vermeld. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor papieren lesmateriaal dat uitgedeeld wordt in de cursus, is bij de cursusprijs inbegrepen (zie ook de toelichting bij de prijs van de cursus). EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een voorstelling of museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie of voorstelling een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent. HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland. Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met het secretariaat van HOVO Nederland: HOVO Nederland Secretariaat Postbus 1061 2302 BB Leiden Mail: [email protected] Website: www.hovonederland.nl

10

AVONDACADEMIE najaar 2014

tilburg

AVOND- 14A05 CURSUS

Geschiedenis

Mr. Anton Neggers

genealogie Van stamboom naar familiegeschiedenis

“De geschiedenis van een of andere gewone familie, hoe nederig ook, over vijf of zes generaties volledig vertaalt, zou een beter beeld geven van de toestand en de vooruitgang der maatschappij dan de meest doorwrochte verhandeling.” Robert Southey (1774-1843)

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagavond 19.00 – 20.45 uur Cursusdata: 30-09, 07-10, 28-10, 18-11, 25-11 en 02-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Werkcollege met interactie en samenwerking De cursus wordt gegeven in een zaal met voor ieder een computer waarop u de leerstof in praktijk kunt brengen. Maximaal 20 deelnemers. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Het woord genealogie komt van de Griekse woorden γενεά (afkomst) en λόγος (kennis), en betekent dus letterlijk kennis over de afkomst, of wel: de wetenschap die de afstamming bestudeert. Tegenwoordig is genealogie, of stamboomonderzoek, een populaire vrijetijdsbesteding. Volgens Bloomberg Businessweek “Today, genealogy ranks second only to porn as the most searched topic online.” Genealogie is echter véél meer dan het verzamelen van namen, data en plaatsen. Het is de belangrijkste bouwsteen van een familiegeschiedenis, waarin niet alleen mensen, maar ook hun bezittingen, levensomstandigheden en belangrijke gebeurtenissen een rol spelen. En op de achtergrond speelt de plaatselijke, regionale en zelfs vaderlandse geschiedenis steeds een rol. In deze cursus komen alle geheimen van het stamboomonderzoek aan de orde. Over de beginselen, schema’s, primaire en secundaire bronnen, maar ook over familiearchieven, bevolkingsregistraties en medische gegevens. Er wordt uitleg gegeven over bijzondere archiefbronnen, over de bestuurlijke, juridische en religieuze context die in het leven van onze voorouders een rol speelt, over het gebruik van internet, computerprogramma’s en bijzonder beeldmateriaal, en over de mogelijkheden die de genetische genealogie (DNA) biedt om raadsels uit het verleden op te lossen. Aan het einde van de cursus zijn u de kennis en de instrumenten aangereikt om de perfecte familiegeschiedenis te schrijven en die te delen met uw familie of te publiceren. Literatuur: Docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Mr. A.C.M. (Anton) Neggers (Boxtel, 1959) is jurist en werkzaam in het hoger beroepsonderwijs. Hij is voorzitter van de afdeling Kempen- en Peelland van de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV). Sinds 1974 is hij actief als genealoog en regionaal historicus. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de meierij van ’s-Hertogenbosch. Zijn artikelen verschenen o.a. in de Brabantse Leeuw en Gens Nostra. In 2007 verscheen zijn boek Schelmen en Hontsvotten Werck, over de moord op de drossaard van Oirschot in 1735.

12

AVOND- 14A06 CURSUS

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Hanneke Lenders MA

Deze cursus is een vervolg op de cursus ‘Verdieping kunstgeschiedenis 1’ en biedt acht onderwerpen ter verdieping in de Kunstgeschiedenis. Acht kunstenaars en hun omgeving staan centraal. Aan de hand van het oeuvre van een specifieke kunstenaar wordt een groepering of stijlperiode besproken. Onderwerpen die achtereenvolgens aan de orde komen zijn: College 1. De onbekende meesters en het Byzantium College 2. Bernini en de kunst van de Contrareformatie College 3. Le Corbusier en het functionalisme College 4. Titiaan en de Venetianen College 5. Jan van Eyck en de Vlaamse Primitieven College 6. Mondriaan en de Stijl College 7. Rembrandt en de Gouden Eeuw College 8. Jeff Koons en het postmodernisme Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Aanbevolen literatuur voor verdere studie wordt tijdens de colleges bekend gemaakt.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagavond 19.00-20.45 uur Cursusdata: 15-10, 29-10, 05-11, 12-11, 19-11, 26-11, 03-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is de derde van de leergang Kunstgeschiedenis, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 14 september.

Hanneke Lenders MA is kunsthistorica gespecialiseerd in oude christelijke kunst en iconografie. In 2008 was ze afdelingsassistent van de opleiding kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Daarna richtte ze haar eigen cursusbedrijf op. Daarin geeft ze cursussen kunstgeschiedenis aan alle geïnteresseerden. Sinds 2012 is ze eigenaar van de Kunsthistorische Leergangen Utrecht, een organisatie die hetzelfde doet op grotere schaal.

13

tilburg

Verdieping Kunstgeschiedenis 2

tilburg

AVOND- 14A07 CURSUS

Multidisciplinair

Drs. Henk Verhoeven

Darwinistische evolutietheorie als universele levenswetenschap

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagavond 19.00 – 20.45 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 30-10 en 6-11 (13-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 139,- (5 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is een uitbreiding van de themadag in voorjaar 2014, met enige overlap. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Houdt Darwinistische evolutie ergens op? De docent en schrijver van het boek “Oerganisatie; de evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational” maakt op een overtuigende wijze duidelijk van niet. De dam van de bever is niet wezenlijk anders dan het internet van de Homo Sapiens. De scheidslijn tussen natuur en cultuur is kunstmatig. Moraal is een direct uitvloeisel van onze biologische wortels. Daarnaast zijn niet alleen genen onderhevig aan de wetten van de evolutie, maar blijken de essentiële processen hierin onafhankelijk van het medium waarin ze optreden. Ook informatie ordent en ontwikkelt zich volgens principes die Darwin neergeschreven heeft in zijn magistrale werk “On The Origin of Species”. Dit betekent overigens niet dat er overal strijd en bloeddorstige “struggle to survive” plaatsvindt. Juist samenwerking vormt de essentie van complexe systemen, zoals planten, dieren, ecosystemen, bewustzijn en zelfbewustzijn, kunst, cultuur, politiek, economische stelsels en technologie. In deze cursus neemt de docent u mee in een intrigerende reis langs een veelheid aan verschijnselen. Wil je het ontstaan van internet begrijpen, of hoe de auto zich de afgelopen decennia ontwikkeld heeft? Of hoe handelsverkeer tussen landen werkt, wetgeving bepaalde vormen aanneemt, bedrijfs- en nationale culturen ontstaan, persoonlijkheidsvorming tot stand komt? Wat de aard van psychopathologie, vrije wil en creativiteit is, hoe planten intelligent gedrag vertonen, wat de overeenkomst is tussen computervirussen en griepvirussen en wat de echte verschillen tussen mannen en vrouwen zijn en waarom de man als parasiet begonnen is? Hoe menselijke taal ontstaan is, hoe mieren aan outsourcing doen en waar de evolutionaire psychologie het feminisme ondersteunt en waar het ’t weerlegt? Waarom de industriële revolutie in Groot-Brittannië aanving en niet in China, het wiel door Midden-Amerikaanse indianen is uitgevonden maar daar nooit een technische toepassing vond en waarom succesvolle bedrijven soms ineens kopje onder gaan? Waarom bepaalde landen wel en andere geen oorlog voeren, wat wiskunde over samenwerking en liefde kan zeggen, waarom dolfijnen weesjes adopteren en meeuwen ze opeten, wat de oorzaken zijn van de economische crisis en waarom bepaalde bedrijven innovatiever zijn dan andere? In de vijf colleges komen deze uiteenlopende maar ook samenhangende vragen aan de orde. Kortom maak kennis van het grote verhaal naar de “homo coöperativus”. Literatuur: Verplicht cursusboek: Henk Verhoeven, Oerganisatie. De evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational, Maven Publishing 2013, ISBN: 978 94 9057 486 4. Prijs: 22 euro Drs. Henk Verhoeven (1963) is organisatiepsycholoog en als docent Toegepaste Psychologie werkzaam op de Fontys Hogescholen in Eindhoven. Voorheen werkte hij ruim twintig jaar als consultant in het bedrijfsleven. Hij publiceerde verschillende boeken over psychologie, personeelsselectie en assessment.

14

AVOND- 14A08 CURSUS

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Rik Suermondt

tilburg

Fotoreflectie

In deze cursus worden de specifieke beeldtaal van de fotografie onder de loep genomen en de manier waarop foto’s een boodschap communiceren. Je wordt getraind in het onderscheiden van verschillende compositie-schema’s, de rol van kadrering, standpunt, lichtwerking en ruimte weergave. Vertrekpunt is de gedachte dat foto’s gelaagde beelden zijn die verschillende betekenissen kunnen oproepen naar gelang de context waarin ze verschijnen. Eenzelfde foto kan zowel kunstobject zijn, historisch document én reclamebeeld. Men kan haar aantreffen op straat, in boeken, opinieweekbladen, op Facebook, interactieve web documentaires en in galerieën en musea. Steeds belangrijker is het verhaal van de mensen die op foto’s staan. Hoe hebben zij de situatie en het contact met de fotograaf ervaren? Een van de methodes om de meerduidige boodschap van foto’s te lezen is het ‘studium-punctum’ model van Roland Barthes. Ook de ideeën van beeldredacteur en curator Fred Ritchin en fotografen als Hans Aarsman ten aanzien van de rol van de fotojournalistiek zullen worden besproken Voor een beter begrip van de mogelijkheden van de fotografische beeldtaal worden vergelijkingen getrokken met werk van schilders, beeldhouwers en vormgevers. Welke compositie schema’s hanteren zij? Hoe wordt een illusie van ruimte op een plat vlak gecreëerd? Wat kunnen fotografen leren van het werk van Picasso, Mondriaan, Marlene Dumas en Luc Tuymans? Er worden enkele case studies besproken, onder meer over Jeff Wall, André Kertesz, Henri Cartier-Bresson, Johan van der Keuken, Stephan van Fleteren, Inez van Lamsweerde, Eugene Smith, Paul en Menno de Nooijer, Martin Parr en Andreas Gursky. Tevens is er aandacht voor gebruikstoepassingen van fotografie binnen justitie. Dienen plaats delict foto’s louter als documentatie van misdrijven? Of kunnen zij ook als kunst worden gelezen? In de laatste bijeenkomst wordt een alternatieve geschiedenis van de fotografie gepresenteerd aan de hand van slechts één thema: foto’s van kappers die hun klanten knippen.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagavond 19.00 – 20.45 uur Cursusdata: 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

Een cursus waarin de docent uw blik verandert en verruimt. Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Aanbevolen: Ton Hendriks Beeldspraak. Fotografie als visuele communicatie. Van Duuren Media, 2013. (€ 29,95).

Drs. Rik Suermondt studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Vanaf 1987 is hij werkzaam als freelance curator en publicist met speciale belangstelling voor het Nederlandse fotoboek. Tevens docent kunstgeschiedenis en geschiedenis van de fotografie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (vanaf 1990) en AKV|St. Joost in Breda. Hij schreef vele artikelen in kunst- en fototijdschriften en was co-auteur en samensteller van een tiental boeken over Nederlandse fotografen en fotoarchieven. (www.riksuermondt.nl)

15

LEERGANGEN Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo’n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats, dag en tijd aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Door de soms grote belangstelling komt het voor dat een cursus snel vol raakt en we de inschrijving moeten stoppen. Deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leergang hebben meegedaan krijgen direct na de openstelling van de inschrijving via de mail hiervan bericht. Wanneer u zich dan direct inschrijft, bent u er zeker van dat u de leergang kunt voortzetten. Een uitgebreidere omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op www.hovobrabant.nl Overzicht van leergangen en cursussen in najaar 2014: ARCHITECTUUR In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Docent:

Cursus:

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. 14N09. Leergang Architectuur deel VI: de 19de eeuw

Nederlandse Architectuur In deze leergang worden ontwikkelingen in de Nederlandse architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Docent:

Cursus:

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. 14N12. Leergang Nederlandse Architectuur Deel IV: Eerste helft van de 20ste eeuw

Kunstgeschiedenis Binnen deze leergang zult u grondig kennis maken met de westerse kunstgeschiedenis van de afgelopen 2500 jaar. U gaat chronologisch door de tijd heen van basiskennis tot verdieping in de kunstgeschiedneis. Docent:

Cursus:

16

Hanneke Lenders MA is kunsthistorica gespecialiseerd in oude christelijke kunst en iconografie. In 2008 was ze afdelingsassistent van de opleiding kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Sinds 2012 is ze eigenaar van de Kunsthistorische Leergangen Utrecht. 14A06. Verdieping kunstgeschiedenis 2

Van Athene tot Parijs NIEUW Van Athene tot Parijs, van het oude Griekenland tot de eerste moderne metropool, van de Venus van Milo tot de Olympia van Manet: de leergang oude kunst biedt een opwindende reis door tijd en ruimte. In zes cursussen wordt u binnen gevoerd in het grote verhaal van de westerse kunst en architectuur als het kleurrijke beeldenboek van onze geschiedenis. Docent:

Cursus:

Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl 14N05. De klassieke wereld

Psychologie Menselijk gedrag kent ontelbaar veel varianten en wordt beïnvloed door allerlei factoren zoals onze biologie, persoonlijkheid, de aan- of juist afwezigheid van anderen en fysieke omgevingsfactoren. Al deze factoren worden in de leergang behandeld. Met behulp van vele aansprekende en actuele voorbeelden worden de meest relevante theorieën, inzichten en ontdekkingen geïntroduceerd en uitvoerig besproken. Docent:

Cursus:

Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn. 14N23. Verdieping in de persoonlijkheidspsychologie

INTERNATIONALE POLITIEK Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden-Oosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursusbegeleider: Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt en studeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakgebieden geschiedenis en rechten. Cursus: 14N18. Duitsland

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de “tijdgeest” te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent:

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. Cursussen: 14N13. Kijken naar Kunst en Cultuur (Tilburg) 14N40. Kijken naar Kunst en Cultuur (Breda)

17

Kelten – Romeinen – Germanen De basis van deze leergang wordt gevormd door het archeologisch onderzoek in Europa, waaruit duidelijk wordt welke ontwikkeling de Europese maatschappij heeft meegemaakt vanaf de ontdekking van het ijzer kort na 1000 v.Chr. tot het ontstaan van de belangrijkste Europese staten zo’n 2000 jaar later. Docent:

Cursus:

Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte na zijn lerarenbestaan als stadsarcheoloog van Dordrecht en is sinds 2003 hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda. 14N21. De Laat-Romeinse tijd (3de-5de eeuw)

Systematische filosofie: kritische reflectie Met betrekking tot diverse actuele thema’s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en wordt naar oorspronkelijke teksten verwezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet… Docent:

Cursus:

Drs.Harry Willemsen studeerde filosofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre Erasme (www.centre-erasme.nl). 14N32. Inleiding in de filosofie

Klassieke Oudheid Een reis door de wereld van de Grieken en Romeinen is ook een reis door onze eigen cultuur. De klassieke oudheid is een feest van herkenning, soms een bron van vermaak of zelfs onbegrip, maar altijd fascinerend. We nemen uitgebreid een aantal bekende en onbekende onderwerpen van de antieke cultuur onder de loep. Docenten: Lucette Meijer (1966) studeerde Klassieke Talen in Leiden met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak Provinciaal-Romeinse Archeologie. Cursus: 14N30. Grieken en Romeinen Van Parijs tot New York NIEUW Van Parijs tot New York vertelt het verhaal van de moderne kunst en architectuur, vanaf het midden van de negentiende eeuw tot nu, van Courbet en Haussmann tot Koons en Koolhaas. Gaandeweg ontstaat een steeds rijker beeld van een wereld die in korte tijd radicaal verandert, die getekend wordt door schokkende gebeurtenissen en die een cultuur voortbrengt die mét dat alles tot grote bloei komt. Docent:

Cursus:

Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl 14N06. La Belle époque

Egyptologie NIEUW De leergang Egyptologie laat deelnemers op een intensieve manier kennis maken met de cultuur, geschiedenis, kunst en religie van het Oude Egypte. In vier keer tien bijeenkomsten wordt u meegenomen naar een van de oudste en fascinerendste beschavingen ter wereld. Docent:

Cursus:

18

Het Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Janko Duinker MA treedt op als docent. www.huisvanhorus.nl 14N04. Egyptologie I: Introductie in het Oude Egypte

14N01

Mens en maatschappij

Drs. Henri Rijksen

tilburg

Transactionele Analyse

We hebben een buitenkant én een binnenkant. De buitenkant lijkt in deze tijd onze favoriet te zijn. Onze samenleving leeft veel ‘van de buitenkant’. Facebook en twitter nodigen ons uit vluchtig over onszelf te spreken. Televisieprogramma’s laten ons zien dat we gelukkig worden zolang we het leven maar als gezellig en leuk beschouwen. Reclames prediken dat we er jong en sexy uit moeten zien. We beseffen voortdurend dat we in een maatschappij leven waarin veel draait om de centen. Ook persoonlijk vinden we het lang niet altijd gemakkelijk naar onze binnenkant te gaan, onze ware ik te ontmoeten. We kennen onze angst om onszelf tegen te komen, om onze kwetsbaarheid of kracht aan onszelf of aan een ander te tonen. We voelen ons veilig achter de buitenkant van de maskers die onze ware ik verbergen. We hebben het druk en we maken het onszelf druk. Voor deze voorkeur voor de buitenkant betalen we een flinke prijs; de prijs van onszelf, ons geluk. We zijn bereid dat te doen én tegelijk verlangen we naar onze binnenkant, naar wie we echt zijn. In deze cursus bespreken we de opvattingen en modellen van de Transactionele Analyse en passen deze toe op ons eigen leven. Aan de orde komen: 1. Egoposities: In onze groei ontwikkelen we drie egoposities: ouder, kind, volwassene. Een egopositie is het geheel van gevoelens, gedachten en gedragingen. Hoe gaat ieder van ons met deze drie posities om? 2. Strooks: Dit zijn de waarderingen die wij aan onszelf en anderen geven of juist weigeren te geven. Wij kunnen niet leven zonder deze waarderingen. 3. Scriptbesluiten: In de eerste jaren van ons leven vormen wij als kind onbewust ons levensplan. Dat bevat overtuigingen over onszelf en de omringende wereld. Zo ontstaat er een script van het eigen levensverhaal. Als kind kunnen we daarmee uit de voeten. Als volwassene hebben we er vaak last van. Hoe meer autonoom met de eigen scriptbesluiten om te gaan? 4. Spelen en spelanalyse: Veel van onze activiteiten hebben de vorm van spelen. Het meest bekende spel is de zogeheten dramadriehoek.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 29-09, 06-10, 13-10, 03-11, 10-11, 24-11, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 203,- (8 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief syllabus) Werkvorm: Hoor- en werkcollege met interactie en samenwerking Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Docent deelt een papieren syllabus uit: “Basisbegrippen Transactionele Analyse”. Verplicht lesboek: Lieuwe Koopmans, Dit ben ik. Worden wie je bent met Transactionele Analyse. Thema, Zaltbommel, 2012. Isbn 978 90 5871 686 6. Prijs € 24,95 Drs. Henri Rijksen studeerde filosofie, theologie en onderwijskunde in Nijmegen en volgde opleidingen communicatie bij Phoenix Utrecht (Transactionele Analyse, NLP, Systemisch werk). Was vele jaren directeur van de Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing. Hij heeft ruime ervaring in het geven van cursussen, studiedagen en workshops ethiek en filosofie en heeft hierover veel gepubliceerd.

Eric Berne

19

tilburg

14N02

Taal en letteren

Drs. Thera Boon-Corthals

De eigenzinnigheid van de hedendaagse roman Het postmodernisme voorbij?

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 29-9, 13-10, 03-11, 17-11 en 01-12 (8-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 139,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Tijdens de eerste bijeenkomst wordt de eerste roman van de reeks besproken en de deelnemers wordt verzocht dit boek van tevoren te lezen. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

“Het beste is, het raadsel te vergroten” is een uitspraak van Mulisch in zijn boek Voer voor psychologen (1961). Volgens Mulisch verheldert het kunstwerk (= roman) het menselijk bestaan, niet doordat het verhaal dit verklaart, maar doordat het ’t onnoembare mysterie in verhevigde vorm voelbaar maakt. Dit lijkt in tegenstelling tot wat een mens eigenlijk wil bij het lezen van een verhaal, n.l. het raadsel van het bestaan ontsluieren. En het staat ook haaks op de visie dat een roman de realiteit moet benaderen cq moet nabootsen. Een groot aantal hedendaagse schrijvers van romans lijkt deze postmodernistische visie van Mulisch te onderschrijven: in een roman levensproblemen, verschijnselen niet verklaren, maar tonen. Van alle literaire genres wordt de roman het meest gelezen; het is een steeds veranderend en zichzelf vernieuwend genre. In 2008 verscheen het eerste deel van een reeks Over de roman, geschreven door A.F.Th. van der Heijden. Aan een aantal spraakmakende schrijvers werd gevraagd of zij hun visie willen geven over de nieuwe plaatsbepaling van de roman (sinds 2000). De huidige roman heeft te maken met verleidelijke concurrenten: een spektakelmaatschappij en een fantastische beeldcultuur. Bovendien is een nieuwe roman niet langer dan zes weken zichtbaar in de boekhandel. Wij lezen vijf romans: K. Atkinson Leven na leven (29 sept.) A. Maalouf De ontheemden (13 okt.) Eugen Ruge In tijden van afnemend licht (3 nov.) J. Williams Stoner (17 nov.) J. Brokken De provincie De vergelding (1 dec.) De schrijvers, vertellers, zijn vertegenwoordigers van hun tijd. Het begin van de eenentwintigste eeuw wordt gekenmerkt door globalisering, economische problemen (de crisis) en veranderingen, angst voor terrorisme, angst voor de islam (fundamentalisme), de invloed van de media, toename moderne elektronische communicatiemiddelen. Hoe beïnvloedt dit de schrijvers in hun verhalen, in hun verbeelding? Literatuur: Voor de te lezen boektitels zie de cursusomschrijving. De meeste boeken zijn ook als e-boek verkrijgbaar. De docent stelt digitaal lesmateriaal beschikbaar via www. hovobrabant.nl en deelt regelmatig actuele informatie uit, zoals interviews, recensies, achtergrondmateriaal. Drs. Thera Boon-Corthals heeft Nederlandse taal- en letterkunde gestudeerd aan de RUNijmegen. Haar afstudeerrichting is historische letterkunde, in het bijzonder de achttiende-eeuwse literatuur. Zij heeft letterkunde en communicatie gedoceerd aan de Fontys hogeschool. Ze heeft voor Breda de literaire wandeling geschreven en literaire cahiers over diverse onderwerpen, uitgegeven. Daarnaast begeleidt ze leesclubs, en was betrokken bij de oprichting van de stichting ’Letteren’ en ’Café Livre’ in Breda.

Harry Mulisch

20

14N03

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Ir. Rob Heesakkers

tilburg

HET MODERNE WOONHUIS: DROOM EN UITDAGING

Reeds in de 16e eeuw zagen architecten zoals Palladio het woonhuis als de uitdrukking van een andere manier van leven. De villa werd een gedroomd ideaal én een elegante kritiek op het alledaagse. Het ontwerp was de synthese van een creatieve geest en een praktisch argument. In de 20e eeuw werd het woonhuis de verbeelding van een moderne levensstijl, maar nu op grond van een industriële bouwwijze. Moderne architecten ontwierpen het woonhuis niet alleen voor de welgestelden, maar zagen het ook als een voorbeeld voor massawoningbouw. Tegelijkertijd volgde een reactie op deze moderne avantgarde die het huis min of meer als ‘machine’ zag. Dit resulteerde in een architectuur die het individu met zijn beleving meer centraal stelde. De villa-ontwerpen van architecten zoals Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Alvar Aalto, Richard Neutra en Mies van der Rohe vormen nog altijd de mijlpalen in de geschiedenis van de moderne architectuur. Als zeldzame parels zijn het helaas onnavolgbare iconen geworden en de vraag is hoe zij nog als uitgangspunt voor bewoners kunnen worden gezien. We kijken met hernieuwde aandacht terug naar deze stijliconen en trekken dan de lijn door naar hoe architecten zoals Koolhaas e.a. opnieuw de villa als droom en als uitdaging poneren. Literatuur: De docent geeft suggesties voor verdere verdieping in het onderwerp van de cursus.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 29-09, 06-10, 13-10, 27-10, 03-11, 10-11, 17-11 en 24-11 (1-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Ir. Rob Heesakkers heeft een grote passie voor architectuur en stedenbouw. Hij studeerde in 1999 af als architect aan de technische Universiteit Eindhoven. Sinds 2005 heeft hij zijn eigen architectenbureau (www.nestoo.nl). Daarin houdt hij zich bezig met het vervaardigen van ontwerpen en inspireren van mensen over architectuur.

21

tilburg

14N04

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Janko Duinker MA

Egyptologie I: Introductie in het Oude Egypte

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 29-09, 06-10, 13-10, 27-10, 03-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 237,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal)

Het Oude Egypte behoort tot de bakermat van onze hedendaagse beschaving. Ver voor de tijd van Grieken en Romeinen of de Klassieke Oudheid, ontstond in het land langs de Nijl één van de vroegste en grootste staten ter wereld. Tegenwoordig denken wij bij de Oudegyptische cultuur aan imposante piramiden, Toetanchamon, gedecoreerde tempels en tomben, prachtige kunstwerken, raadselachtige hiërogliefen en ontelbare vreemde goden. Een oude, exotische en oosterse wereld die fascineert en vele vragen oproept. Hoe ontstond de Oudegyptische, faraonische cultuur in het land langs de Nijl? Welke rol speelde de farao in de handhaving van de staat? Wat voor wereldbeeld, mensbeeld en godsdienst hadden de oude Egyptenaren? Hoe komt dit tot uiting in hun architectuur, kunst en teksten? Waarin verschilt de Oudegyptische kunst van de perspectivische weergave van de werkelijkheid, geïntroduceerd door de Grieken? En welke drijfveren liggen er achter de schijnbare preoccupatie met de dood, het hiernamaals en eeuwig leven?

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In tien colleges gaan we op zoek naar de essentie van de Oudegyptische cultuur. Vanuit verschillende invalshoeken krijgt u een samenhangend beeld van de oorsprong, ontwikkeling en kenmerken van deze veelzijdige beschaving. De colleges worden ondersteund door rijk beeldmateriaal. Tevens worden er originele teksten gelezen in vertalingen van de docent.

Deze cursus is de eerste van de nieuwe leergang Egyptologie.

Na afloop van de cursus is er bij voldoende belangstelling een mogelijkheid tot een rondleiding door het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden door de docent.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Een syllabus door de docent zelf geschreven. De PowerPointpresentaties worden digitaal ter beschikking gesteld op www.hovobrabant.nl

Het Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Janko Duinker MA treedt in deze cursus op als docent. www.huisvanhorus.nl

22

14N05

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Ko van Dun

tilburg

De Klassieke Wereld

Als in de Griekse kunst de eerste vrij in de ruimte staande sculpturen van de menselijke figuur ontstaan, vindt ook in het geestelijk leven een belangrijke doorbraak plaats: voor het eerst in de geschiedenis maakt de mens zich los uit de allesomvattende mythische orde en neemt het autonome individu bezit van de wereld. De geboorte van de klassieke kunst gaat gepaard met de introductie van een geheel nieuwe zienswijze. Deze wordt niet alleen gekenmerkt door een tot dan toe ongekend naturalisme maar ook door het gegeven dat elk kunstwerk van de kleinste terracotta’s tot de tempels, is opgevat als een op zichzelf staand geheel van contrasterende én elkaar aanvullende krachten. Met de autonome mens wordt ook het autonome kunstwerk geboren. Als het culturele en politiek zwaartepunt van Athene naar Rome verschuift, komt het verhaal in een stroomversnelling. Wat zich oorspronkelijk ontwikkelde in de relatieve beslotenheid van de Griekse polis krijgt nu een wereldwijd podium. Verfijnde esthetica maakt plaats voor de beeldtaal van de massa, exclusiviteit voor een oneindige variatie aan nieuwe vormen. Via de Romeinen vindt de klassieke kunst haar weg naar West-Europa. Hier vormt ze het vertrekpunt van een ontwikkeling die tot in onze tijd doorloopt. De cursus schetst een samenhangend beeld van de kunst en de architectuur vanaf het ontstaan van de klassieke cultuur in Griekenland rond 500 v.C. tot aan het einde van het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw n.C. Aandacht voor de algemene geschiedenis, literatuur en filosofie zorgt voor een brede cultuurhistorische achtergrond. De presentaties bieden rijk beeldmateriaal: uitgebreide overzichten en schema’s, historische landkaarten en foto’s die veelal door de docent ter plekke zijn genomen.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 29-09, 06-10, 13-10, 27-10, 03-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is de eerste van de leergang van Athene tot Parijs. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Aanbevolen literatuur: Honour, H. , Fleming, J., Algemene kunstgeschiedenis, Meulenhoff, 2004. Biers, W., The Archeology of Greece, Cornell University, 1996. Ramage, N., Ramage, A., Roman Art, Laurence King Publishing, 1995. Docent stelt een syllabus plus alle beeldmateriaal digitaal beschikbaar via We Transfer en levert op aanvraag de syllabus voor € 10,- geprint (= niet bij de cursusprijs inbegrepen).

Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. Onder andere als extern medewerker voor de Rabo Kunstcollectie, gastdocent voor de Universiteit van Maastricht en gastspreker en –curator voor het Bonnefantenmuseum. Ook is hij aankoopadviseur voor het kunstfonds Art21. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl

23

tilburg

14N06

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Ko van Dun

La Belle Époque

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 15.00 – 16.45 uur Cursusdata: 29-09, 06-10, 13-10, 27-10, 03-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €237,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief cursusboek) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is de eerste van de nieuwe leergang van Parijs tot New York Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Het vroege modernisme is niet alleen een van de opwindendste maar ook een van de vruchtbaarste fasen in de geschiedenis van de kunst. Nooit eerder traden in zo’n korte tijd zoveel grote namen naar voren. Parijs is de belangrijkste plaats van handeling. Het verhaal begint met het Second Empire, grofweg de periode tussen de revolutie van 1848 en de Frans-Duitse oorlog van 1870-71. In deze tijd wordt de stad o.l.v. Napoleon III en Georges Haussmann volledig nieuw ingericht naar de wensen van de moderne burgerij. Gustave Courbet en Édouard Manet maken met een aantal spraakmakende werken de weg vrij voor een kunst die zich richt op de realiteit van het moderne leven. Na een lange reeks van revoltes en oorlogen is de periode van La Belle Époque, de jaren tussen 1871 en 1914, er een van relatieve rust. Voor het eerst komen de aspiraties van de nieuwe bezittende klasse volledig tot ontplooiing. De bourgeoisie wijdt zich vol overgave aan een leven van vrijheid en zingenot en - op een dieper niveau - aan de zoektocht naar een nieuw zinperspectief. De schilderkunst is de betoverende spiegel van deze wereld. Na de eerste aanzetten van Courbet en Manet komt in de jaren ’70, in het werk van impressionisten als Monet en Renoir, het vernieuwingsproces in een stroomversnelling. De ‘grote vier’ van de late negentiende eeuw, Seurat, Gauguin, Van Gogh en Cézanne, geven het vervolgens een beslissende wending. Vlak vóór de Eerste Wereldoorlog mondt het verhaal van de vroegmoderne schilderkunst in Frankrijk uit in een doorbraak waarvan de historische betekenis slechts vergeleken kan worden met die van de grote omwentelingen die ooit in Florence of Athene plaatsvonden. Matisse, Braque en vooral ook Picasso scheppen met een volledig nieuwe visuele taal de eerste ‘autonome’ kunstwerken. Literatuur: De docent deelt het eerste college een cursusboek van zijn hand uit. Aanbevolen literatuur: Honour,H. , Fleming,J., Algemene kunstgeschiedenis, Meulenhoff, 2004. F.Eisenman, Nineteenth Century Art, A Critical History, Thames and Hudson. H.Janson, , R. Rosenblum, 19th-Century Art, Abrams. G.Hamilton, Painting and Sculpture in Europe 1880-1940, The Pelican History of Art. C.Green, Art in France 1900 – 1940, Yale University Press. Docent stelt verder een syllabus plus alle beeldmateriaal digitaal beschikbaar via We Transfer en levert op aanvraag de syllabus voor € 10,- geprint (= niet bij de cursusprijs inbegrepen). Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. Onder andere als extern medewerker voor de Rabo Kunstcollectie, gastdocent voor de Universiteit van Maastricht en gastspreker en –curator voor het Bonnefantenmuseum. Ook is hij aankoopadviseur voor het kunstfonds Art21. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl

24

14N07

Muziek(geschiedenis)

Drs. Leo den Oudsten

tilburg

Mozart en zijn opera’s

‘Opera is mijn metier’ schreef Mozart eens in een van zijn vele brieven. Mozart voelde zich in de eerste plaats operacomponist. Zijn mooiste muziek en zijn beste invallen bewaarde hij voor zijn opera’s. Hij was een echte theatervakman, muziekdramaturg en operahervormer. Zijn muziek bevat alle aspecten van de muzikale traditie en die van de toekomstige muziek. Bij hem zijn de muziekregels uit de barokperiode nog van kracht en tegelijkertijd kondigt in zijn muziek het tijdperk van de Romantiek zich aan; het loslaten van de regels. Als bij Beethoven de gevoelsmuziek uiteindelijk losbarst, is deze al onderhuids bij Mozart aanwezig. Vooral in zijn latere opera’s (o.a. de Da Ponte-opera’s) zijn de voorboden van de Romantiek al te merken. Mozart is geen componist van de zogenoemde ‘bekentenismuziek’. Het was nooit zijn bedoeling om de onderliggende emoties in klank om te zetten. Toch speelt de menselijke factor in zijn muziek een belangrijke rol. Het lijkt of hij zijn muziek achteloos uit zijn mouw schudde, maar hij was zich terdege bewust van het dramatische effect ervan. Mozart schreef drieëntwintig opera’s. Niet al deze vocale werken noemde hij opera, maar bijvoorbeeld: intermedium, singspiel, festa teatrale, dramma per musica, opera seria en opera buffa. Vóór Mozarts tijd was er een strikte scheiding tussen de opera seria en de opera buffa. Mozart heeft deze twee genres weer bij elkaar gebracht. Hij zag kans om het komische en het dramatische element in één opera op te nemen. In een juiste verhouding versterkt het ene element het andere. In deze cursus zijn de schijnwerpers vooral gericht op de vernieuwingen en hervormingen in Mozarts opera’s. Er wordt een beeld geschetst van Mozart als vernieuwend operacomponist, maar ook de persoon daarachter zal worden belicht. Dit met behulp van veel geluid- en beeldfragmenten.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 27-10, 03-11, 10-11, 1711, 24-11 en 01-12 (08-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 160,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

Literatuur: Bij aanvang van de cursus zal er een beschrijving van het leven van Mozart beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen: Hildesheimer ‘Mozart’; William Mann ‘The Operas of Mozart’; Charles Osborne ‘The Complete Operas of Mozart’; Mary Hunter ‘Mozart’s Operas’.

Drs. Leo den Oudsten houdt zich al ruim 40 jaar bezig met de opera. Hij studeerde in 1998 af aan de Rijksuniversiteit Utrecht met opera als onderwerp. Naast operalezingen, -inleidingen en -cursussen, o.a. bij HOVO Brabant, begeleidt hij al ruim 18 jaar opera- en concertreizen.

Mozart

25

tilburg

14N08

Filosofie

Dr. Paul Juffermans

Ommekeer in de filosofie

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 30-09, 7-10, 14-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en 16-12 Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

In de geschiedenis van de westerse filosofie speelt het thema van ‘de ommekeer‘ een belangrijke rol. Deze ommekeer kan de betekenis hebben van een perspectiefwisseling waardoor een nieuwe kijk op het menselijk bestaan mogelijk wordt. Zij kan gepaard gaan met nieuwe inzichten waardoor oude voorstellingen en daarmee verbonden leefwijzen in een ander licht komen te staan. Soms gaat de ommekeer vergezeld van de ontdekking van een bepaalde dieptedimensie van het menselijk leven die voorheen verborgen was gebleven. Er zijn allerlei metaforen gebruikt om zo’n ommekeer aan te duiden: de metafoor van het licht en de verlichting, van het ontwaken uit de slaap, van het opengaan van de ogen van de geest, van het tot rust komen van het gemoed enzovoort. In deze cursus gaan we onderzoeken hoe dit thema van de ommekeer een rol speelt in de teksten van een aantal grote filosofen. Gemeenschappelijk daarbij is dat van al deze denkers een appèl uitgaat om de vanzelfsprekendheden van ons dagelijks bestaan met zijn gewone voorstellingswijzen en praktijken kritisch te bezien en eventueel achter ons te laten. Daarom is de filosofische ommekeer ook te omschrijven als een reis en een waagstuk waarbij het een en ander op het spel staat. Bij een aantal denkers neemt dit avontuur de vorm aan van een tijdelijk innerlijk conflict, een tweestrijd. We zullen zien hoe verschillende filosofen deze weg van de ommekeer verwoorden, in biografische, existentiële en in wijsgerige zin. Ook zullen we nagaan welke fundamentele wijsgerige opvattingen aan de verschillende beschrijvingen van de ommekeer ten grondslag liggen. Zijn er wellicht algemene patronen in de filosofische ommekeer te ontwaren of verloopt deze telkens weer anders? Wat geeft de aanzet tot de ommekeer en waar loopt deze op uit? Dergelijke vragen zullen ons in de loop van de cursus bezighouden. Literatuur: Aan het begin van de cursus zal bekend worden gemaakt welke filosofen en teksten tijdens het verloop van de cursus zullen worden besproken. Eventueel zal daarbij ook literatuur worden opgegeven die gelezen kan worden.

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

26

14N09

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Joris van Sleeuwen

De 19de eeuw

Rond het begin van de 19e eeuw onderging de westerse architectuur een plotselinge ommekeer qua aard en stijl. Hiervoor zijn drie belangrijke oorzaken aan te wijzen: • nieuwe bouwmaterialen en technieken; • de vraag naar nieuw soorten gebouwen; • veranderingen in het culturele klimaat en in de kring opdrachtgevers.

Locatie: Tilburg

De eerste twee oorzaken houden ten nauwste verband met de Industriële Revolutie, die in Engeland aan het einde van de 18e eeuw was begonnen en zich vervolgens uitbreidde naar Europa en Amerika. Deze eisten nieuwe soorten gebouwen voor transport en industrie en bracht tegelijk de technieken voort waarmee deze bouwwerken werden gerealiseerd. Zodoende waren de meest geavanceerde gebouwen zeker ook het werk van ingenieurs en technici, die ijzer, het belangrijkste nieuwe materiaal, op gedurfde wijze wisten toe te passen. Even belangrijk waren de veranderingen in kringen van opdrachtgevers.

Cursusdata: 23-09, 30-09, 7-10, 14-10, 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege)

Tot het begin van de 19e eeuw gaf de aristocratie de toon aan voor nieuwbouw en zij was het die de stromingen in de architectuur sterk beïnvloedden. De gegoede burgerij, die in de loop van de 19e eeuw steeds meer initiatief nam tot het geven van bouwopdrachten, hadden niet dezelfde culturele achtergrond noch een conforme traditie als de aristocratie. Bijna elke stijlvorm uit het verleden werd opnieuw bestudeerd en toegepast, maar naarmate de 19e eeuw vorderde, werden de historische stijlen niet meer blindelings nagebootst maar meer beschouwd als een bron waaruit de architecten alle elementen konden putten die hun fantasie prikkelden. Een rijke vorm en een schilderachtig effect waren het voornaamste streven. Het totaaleffect van dit alles op de Europese en Amerikaanse steden was dat de vroegere eenheid van de straat werd vervangen door een mengeling van gebouwen, waarbij in elk gebouw de eigen individualiteit tot gelding werd gebracht. Literatuur: Een reader wordt bij aanvang van het eerste college uitgereikt.

Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 -12.30 uur

Prijs: € 245,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie De cursus maakt deel uit van de leergang Architectuur, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

27

tilburg

Leergang Architectuur deel VI

tilburg

14N10

Geschiedenis

Dr. Jan van Oudheusden

De Eerste Wereldoorlog Oercatastrofe van de 20ste eeuw

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

De Eerste Wereldoorlog is een eeuw oud. Hoe was het mogelijk dat Europa op het toppunt van zijn macht en midden in een golf van vernieuwende scheppingsdrang op wetenschappelijk, technologisch en artistiek terrein, alles te grabbel gooide, zich in een orgie van geweld stortte en miljoenen jonge mannen naar de slachtbank dreef ? Vijf weken nadat een jonge Servische nationalist de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand had doodgeschoten, ontlaadden jarenlange spanningen zich en trok een jonge generatie juichend de dood tegemoet. Maar manhaftige moed telde niet tegen de dodelijke uitwerking van granaatinslagen, machinegeweervuur en gifgas. Drie van de tien Engelse jongens en mannen die in het jaar 1914 tussen de 13 en de 24 jaar oud waren, leefden in 1918 niet meer. Ruim negen miljoen soldaten stierven en een veelvoud raakte gewond of getraumatiseerd. In 1921 waren er alleen al in Frankrijk vijf miljoen oorlogsgewonden die ledematen of ogen hadden verloren. De oorlog beroofde Europa van zijn veelbelovende elites van leiders, kunstenaars en intellectuelen, en de nabestaanden van alle illusies over een welvarende en vreedzame toekomst. De kaart van Europa werd grondig gewijzigd. De oorlog vormde de kraamkamer van communisme, fascisme en nationaalsocialisme. De Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog en de strijd op de Balkan en in het Midden-Oosten vonden hun wortels in deze wereldbrand. In de vorm van een PowerPointpresentatie, en gesteund door een hoeveelheid tekstbronnen en kaarten, wordt getracht in zes colleges met de cursisten een deel van het mysterie van deze ‘moedercatastrofe van de twintigste eeuw’ te ontrafelen. Er zal aandacht zijn voor de kluwen van oorzaken, de aanleiding en ontketening, het ontstaan en de realiteit van de loopgravenoorlog, de nieuwe wapens en technieken, de rol van pers en propaganda, het leven aan het thuisfront, de grote veldslagen zoals aan de Somme, bij Verdun en bij Ieper, maar ook aan het Oostfront en in het Midden-Oosten. Globale indeling van de zes colleges: College 1. Oorzaken, aanleiding, ontketening College 2. 1914: de dagen van hoop en illusie College 3. 1915-1916: de velden des doods College 4. 1917: contouren van een nieuwe wereldorde College 5. 1918: tot de laatste man College 6. 1919 en verder: de afwikkeling en de sporen van de wereldbrand Literatuur: Verplicht cursusboek: Jan van Oudheusden, Een kleine geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, Prometheus-Bert Bakker Amsterdam, 2013. ISBN 978-90-351-4097-4 € 12,50. De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Dr. Jan van Oudheusden (1949) werd na zijn geschiedenisstudie aan de KUNijmegen docent aan het dr.Mollercollege te Waalwijk. In 1990 promoveerde hij op Brabantia Nostra. Hij was lange tijd hoofdredacteur van het geschiedenisvakblad Kleio. Tussen 2000 en 2008 publiceerde hij in de reeks Notendop-boeken (van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker) een vijftal historische overzichtswerken: over de wereldgeschiedenis; de geschiedenis van de VS; die van het Midden-Oosten; de Eerste Wereldoorlog; en de geschiedenis van China.

28

14N11

Filosofie

Dr. Pouwel Slurink

tilburg

Evolutiefilosofie Waarom wij bewustzijn, vrije wil, moraal en religie hebben

De twintigste eeuwse filosofie is ondenkbaar zonder Darwin. Toch werd hij door de meeste filosofen doodgezwegen. Het was immers slechts een bioloog? Er bestaat echter geen absolute kloof tussen filosofie en wetenschap. Uit de notitieboekjes van Darwin blijkt dat zijn theorie voortkwam uit diepe filosofische vragen. Ook in zijn latere werk blijkt dat hij altijd òòk filosoof is gebleven. Gelukkig gaan lang niet alle filosofen er meer van uit dat wetenschap en filosofie aparte domeinen vormen. Het is echter de vraag of de impact van Darwin en zijn evolutietheorie al helemaal verwerkt is. Tijdens deze cursus inventariseren we de gevolgen van het darwinisme voor de verschillende subdisciplines van de filosofie: van kenleer tot ethiek. Nieuwe kennis uit de cognitieve ethologie wordt gebruikt om de kenleer te verdiepen en de relatie tussen dier en mens te herdefiniëren. Gegevens uit de neurobiologie en evolutionaire psychologie worden gebruikt om een nieuw beeld te schetsen van de mens als kiezend wezen. Tot slot gebruiken we nieuwe kennis over verwante soorten en nieuwe modellen over samenwerking om licht te werpen op het menselijke sociale gedrag, de menselijke cultuur en moraal. Daarbij gaan we ook de vraag naar de rol van religie en zingeving niet uit de weg. College 1. Darwin en de ontdekking van de evolutie. College 2. Bestaat God en waar komt het kwaad vandaan? College 3. Waarom leven we samen; wat bindt ons? College 4. Waarom hebben we verstand, maar ook gevoel? College 5. Hebben dieren bewustzijn? College 6. Overstijgt de mens de natuur? College 7. Kunnen onze keuzen vrij zijn? College 8. Hoe ontstond de mens? College 9. Waar komen onze plichten vandaan? College 10. Heeft het evolutieverhaal een moraal?

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 30-09, 7-10, 14-10, 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Cursusboek: Pouwel Slurink, Aap zoekt zin; waarom wij bewustzijn, vrije wil, moraal en religie hebben. ISVW-uitgevers, Leusden, nog te verschijnen in september 2014. De PowerPoints zijn na afloop van het college als pdf te downloaden via www.hovobrabant.nl

Dr. Pouwel Slurink studeerde wijsbegeerte in Nijmegen en werkte daar ook als onderzoeker in opleiding. Hij promoveerde in 2002 met Why some apes became humans. Sindsdien doceerde hij kenleer en wetenschapsfilosofie aan diverse universiteiten. Momenteel is hij freelance docent en onafhankelijk onderzoeker en publicist.

Darwin

29

tilburg

14N12

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Joris van Sleeuwen

Leergang Nederlandse Architectuur deel IV De eerste helft van de twintigste eeuw

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 -16.30 uur Cursusdata: 23-09, 30-09, 7-10, 14-10, 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €245,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie De cursus maakt deel uit van de leergang Nederlandse Architectuur, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

De grote veranderingen die zich rond 1900 op alle terreinen van het maatschappelijk leven in Nederland voltrokken, weerspiegelden zich in de architectuur van de afzonderlijke gebouwen, niet alleen in de steden maar ook daarbuiten. Er verrezen nieuwe typen gebouwen voor nieuwe sectoren in het maatschappelijk leven als drinkwatervoorziening, elektriciteit, autoverkeer enzovoort en nieuwe typen van bestaande gebouwsoorten zoals scholen en fabrieken. Deze nieuwe typologie toont het eerst en duidelijkst de aanzet tot een nieuwe architectuur. Nieuwe eisen dwongen en inspireerden tot een herbezinning. Gespecialiseerde bedrijven en instellingen zochten elkaars nabijheid in winkelstraten, kantoorboulevards en pleinen voor amusement. De schaalvergroting in de bedrijfsvoering van kantoren en winkelbedrijven leidde tot bredere en hogere gebouwen, die technisch mogelijk werden gemaakt door skeletbouw in staal en/of gewapend beton en de introductie van de lift en later de roltrap. Er is een duidelijke cesuur rond 1900, toen de oude stijlmiddelen niet meer adequaat bevonden werden om het moderne leven uit te drukken. De aandacht voor een specifieke stijl is minder dominant dan in de 19e eeuw: ze verschuift langzaam in de richting van het vinden van oplossingen voor nieuwe opgaven, zowel praktisch als esthetisch. De volgende onderwerpen en architecten komen aan bod: • Nieuwe Kunst (Jugendstil): o.a. W. Bosboom en L. de Wolf, W. Diehl. D. Margadant en G. Broekema. Interieur: Arts and Crafts Den Haag (C. Wegerif) en Van Wisselingh en Co Den Haag • Rationalisme: H.P. Berlage en tijdgenoten. Interieur: Het Binnenhuis en Atelier voor Architectuur, Kunstnijverheid en Decoratieve kunst (J. Lauweriks, K.de Bazel) • Nieuwe Historiserende Stijl: “Um 1800” (internationale oriëntatie). J. van Straaten, Ed. Cuypers en J. Stuyt. • Expressionisme: Amsterdamse School (M. de Klerk en P. Kramer) en verspreiding over heel Nederland. Interieur: ’t Woonhuys (A. Snellebrand, A. Eibink) • De invloed van F.L. Wright: Haagse School (J. Brandes). W. Dudok en Hilversum. • Art Deco: W. Maas, A. Sangster, E. Nijsten, H. de Roos, G. van Drecht, J. Pateer. Interieur: J. Gidding, H. Pander en Zn. (H. Wouda, C. Alons). • De Stijl: Van Doesburg, J. Oud, G. Rietveld, C. van Eesteren. Interieur: B. van der Leck, V. Huszar. • Nieuwe Zakelijkheid: o.a. C.van der Vlugt, J. Brinkman, M. Stam, J. Wiebenga, J. Niegeman. Interieur: W. Gispen, Metz en Co (E. Berkovich). • Reactie op de Nieuwe Zakelijkheid: Groep 32 (A. Boeken en o.a. A. Staal, P. Zanstra, A. Komter. Literatuur: Een reader wordt bij aanvang van het eerste college uitgereikt. Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

30

14N13

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Jana Waarts

Kunst, muziek, literatuur in de Romantiek

Aan het einde van de 18de eeuw kwam er verandering in het idee dat alles met de rede verklaarbaar was. Binnen het milieu van schrijvers, kunstenaars, filosofen en componisten ontwikkelde zich een nieuwe houding ten opzichte van het bestaande rationele wereldbeeld: de Romantiek. Zij wilden aantonen dat het gevoel belangrijker was dan de rede. Duitsland Duitsland beleefde aan het einde van de 18de eeuw een culturele bloeitijd. Het was Goethe die rond 1770 een van de vroegste grondleggers was van de Romantiek, de Sturm und Drang. Hij was vooral lovend over de middeleeuwen. Deze hernieuwde aandacht voor de middeleeuwen uitte zich als eerste in de kunst van de Nazareners. Maar indrukwekkend zijn vooral de mystieke en beschouwende landschappen van Caspar David Friedrich. In zijn werken manifesteert zich de overweldigende grootsheid van de natuur en de verbondenheid tussen mens en natuur. Een invloedrijke filosoof in Duitsland is Georg Hegel. De wegbereider en revolutionair in de muziek is Ludwig von Beethoven en de liederenmuziekcultuur komt tot grote hoogte in de Winterreise van Franz Schubert. Nederland Ook Nederland heeft romantische schilders voortgebracht, zoals onder andere Barend Cornelis Koekkoek en Andreas Schelfhout. Hun kunst verschilt echter aanmerkelijk met die van andere landen. In hun (veelal landschappen) kunst uit zich het romantische gevoel vooral in nostalgische verlangens. Frankrijk In Frankrijk was niet alleen het verleden een belangrijke inspiratiebron voor de kunst, maar ook het heden en het exotisme, zoals te zien is in de werken van Ingres, Géricault en Delacroix. Ook in de muziek waren allerlei buitenlandse invloeden te horen, zoals bijvoorbeeld in de muziek van Chopin. Engeland Door de industriële revolutie breidden de steden in Engeland zich uit en het open landschap werd in beslag genomen door mijnen, fabrieken en spoorlijnen. Engelse kunstenaars gingen daarom op zoek naar het nostalgische Engeland dat nog niet was aangetast. De werken van Constable en (de vroege) Turner zijn hier goede voorbeelden van. Dit verlangen naar ongereptheid is ook te vinden in het werk van de dichters Wordsworth, Lord Byron en Keats. Zeer beroemd werden de intrigerende werken van de Prerafaëlieten. Zij zetten zich af tegen de voorgeschreven academische kunst. Belangrijke exponenten hiervan zijn Hunt, Millais, Burne-Jones, William Morris en Dante Gabriel Rosetti, maar ook Waterhouse en Leighton zijn hier (late) vertegenwoordigers van. William Morris is tevens één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Arts-and-Crafts Movement (eenvoud, schoonheid en ambachtelijkheid). Deze beweging heeft zeer veel invloed gehad in de westerse cultuur.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 24-09, 1-10, 8-10, 15-10, 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 239,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

Literatuur: Bij aanvang van het eerste college verstrekt de docent een syllabus. Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

31

tilburg

Kijken naar kunst en cultuur

tilburg

14N14

Natuurwetenschappen

Drs. Heinz Wanders

Exoplaneten Op zoek naar een tweede Aarde

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 1-10, 15-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €212,- (9 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

In de derde eeuw voor Christus was Epicurus er al van overtuigd, dat “gelijke werelden oneindig veel in aantal zijn”. De priester, filosoof, vrijdenker en kosmoloog Giordano Bruno schreef in 1584, dat er oneindig veel zonnestelsels moesten zijn. Hij stierf in 1600 op de brandstapel, maar dat was niet om reden van zijn kosmologische ideeën. Onze eigen Christiaan Huygens betoogde in zijn “Cosmotheoros”, dat veel sterren planeten (dwaalstarren) moeten hebben die net als de Aarde door “dwaalstarrelingen” worden bewoond. De Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) en de Franse filosoof en wiskundige Pierre Simon Laplace (1749-1827) ontwikkelden een theorie over het ontstaan van zonnestelsels: het idee was van Kant. Laplace “rekende” het model door. Zonnestelsels ontstonden uit grote gas- en stofwolken, die door hun eigen zwaartekracht kleiner en compacter werden. De steeds dichter wordende gasbol begon te roteren en platte af tot een schijf. Het centrum van die schijf werd zo dicht en heet dat er een ster ontstond en in de resten van de schijf groeiden planeten uit plaatselijke verdichtingen. Elke ster zou dus planeten kunnen bezitten. Pas in 1995 werd de eerste exoplaneet gevonden. De astronomen Michel Mayor en Didier Queloz van de universiteit van Genève vonden een planeet bij de ster Pegasi 51 – een ster zoals onze Zon op een afstand van 50 lichtjaren - in het sterrenbeeld Pegasus. De vondst werd op 6 oktober 1995 tijdens een congres in Florence gepresenteerd. De collega’s van de ontdekkers waren sceptisch: de eigenschappen van de planeet waren een grote verrassing en in strijd met de theorie. In december 2006 werd de Franse satelliet COROT gelanceerd, ze cirkelt in een baan om de Aarde op een hoogte van ruim 800 km. In de eerste helft van 2014 wordt de missie beëindigd. Op 6 maart 2009 lanceerde NASA (de Amerikaanse lucht- en ruimtevaart organisatie) de Kepler Space Observatory. Ondanks een paar technische problemen is Kepler nog actief. COROT en Kepler hebben ongeveer 1200 exoplaneten ontdekt, die onze ideeën over zonnestelsels en planeten ingrijpend hebben veranderd. De cursus behandelt op hoofdlijnen de projecten COROT en Kepler en de toekomst van het onderzoek naar exoplaneten. De resultaten van het huidige onderzoek worden behandeld, met de nadruk op de eigenschappen van planeten die bewoonbaar zouden kunnen zijn. Literatuur: Docent stelt alle lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Het lesmateriaal bestaat uit een uitgebreide syllabus. De powerpoint dia’s die in de colleges zijn gebruikt, worden eveneens digitaal ter beschikking gesteld. Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

32

14N15

Psychologie

Prof. dr. Kees Brunia

tilburg

Kijken doe je met je brein

Ruim zestig jaar geleden schreef de Franse filosoof Minkowski een artikel met de titel: Kijken wij met onze ogen? Natuurlijk wist hij wel dat we onze ogen nodig hebben om te zien, maar voor de interpretatie van de beelden die op ons netvlies vallen, hebben we ons brein nodig. U weet nog wel dat u als kind in de wolken allerlei beesten zag, of kastelen, bomen of draken. Nijhoff heeft over die dromerige kinderwereld een mooi gedicht geschreven. De visuele wereld bevat veel geheimen en sommigen van ons blijven er gevoelig voor, al was het maar als we genieten van landschappen of schilderijen die we mooi vinden. Langzamerhand begint het een beetje duidelijk te worden welke wegen de elektrische signalen doorlopen bij ons waarnemen van de buitenwereld. Deze signalen worden eerst algemeen besproken. Ze spelen ook een rol bij onze motoriek, emoties, geheugen en waarneming. Daarna zoomt de docent in op de visuele waarneming. Cellen in ons netvlies maken contact met een deel van de hersenschors dat achter in ons hoofd ligt. Dat is het beginpunt van een ingewikkelde reis die elektrische signalen door het brein maken naar gebieden die het ons mogelijk maken om kleuren en vormen te zien, gezichten te herkennen, weten waar voorwerpen zich bevinden in de ruimte en iets doen met die voorwerpen. Veel van onze visuele waarneming is direct gekoppeld aan onze motoriek, die daarom visuomotoriek genoemd wordt. Of je nu ’s morgens je tandenborstel pakt, je mes om een snee brood te snijden of je autosleutels om naar je werk te gaan, het zijn allemaal motorische activiteiten die op geleide van ons zien plaatsvinden. Mensen zijn geen robots. De mens kan een schilderij niet alleen zien, maar het ook mooi vinden, wat illustreert dat onze visuele waarneming ook altijd emotionele aspecten heeft. Ook de hersengebieden in ons brein die met emotionaliteit te maken hebben, dragen bij aan wat ik zie als ik kijk.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 24-09, 1-10, 8-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Prof. dr. Kees Brunia behaalde zijn artsexamen (1959) en doctoraal experimentele psychologie (1962) aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Specialisatie tot zenuwarts volgde aan de Radboud Universiteit Nijmegen (1959-1964). Hij was werkzaam als docent fysiologie aan de RUU van 1959 tot 1972 en als zenuwarts aan de dr. Hans Bergerkliniek in Breda sinds 1964. Hij promoveerde in 1971 aan RUU en is hoogleraar Fysiologische Psychologie Tilburg sinds 1972. Sinds zijn emeritaat (1997) is hij als wetenschappelijk medewerker werkzaam op de afdeling neurologie van het AMC.

33

tilburg

14N16

Geschiedenis

Drs. Feico Houweling

Europese geschiedenis (II)

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Europa is een caleidoscoop van volkeren en culturen. Dat heeft geleid tot de vorming van nationale staten, waarbij het opvalt dat elk land zijn ups en downs heeft gekend. Vrijwel elke Europese staat had ooit een eigen ‘gouden eeuw’ en vrijwel allemaal maakten ze ervoor of erna een periode van vernedering en mislukking door. Europese landen zijn dus lotgenoten. Ze delen heel veel van hun geschiedenis met elkaar en dat leidde uiteindelijk tot denkbeelden over een verenigd Europa. Maar is dat wel wenselijk? Is het niet veel belangrijker dat juist het eigen karakter van de verschillende landen bewaard kan blijven? Door de geschiedenis van de Europese landen in hun samenhang te bekijken, wordt een antwoord op deze vragen gezocht. Met de oudheid als uitgangspunt wordt gekeken waar de diverse Europese bevolkingsgroepen vandaan kwamen, waar ze zich vestigden en wat de sleutelmomenten waren in de vorming van hun nationale staten. Daarbij wordt ook gekeken naar volkeren die geen eigen land hebben kunnen creëren. Stapsgewijs wordt duidelijk hoe de samenleving in Europa vorm kreeg en wat daarvan de belangrijkste kenmerken zijn op bijvoorbeeld sociaal, politiek en economisch gebied. Neem de Duitse Reformatie, dat was niet alleen een kerkelijke aangelegenheid, maar ook een politieke zaak van de protestantse vorsten die de positie van de keizer aanging en dus veel verder reikte dan alleen de theologie. Zo worden in twee semesters de belangrijkste Europese landen onder de loep genomen. Uiteindelijk komt dan de belangrijkste vraag aan de orde: In hoeverre hebben de Europeanen doelgericht vormgegeven aan een Europese cultuur of kunnen we Europa beter beschouwen als een toevallig samenraapsel van volkeren en culturen? In deze vervolgcursus staan Midden- en Oost-Europa centraal. Per college staat een land of regio centraal, aan de orde komen: 1 Griekenland / 2 Turkije / 3 Rusland / 4 Polen en de Baltische staten / 5 Oostenrijk en Hongarije / 6 Tsjechië en Slowakije / 7 Balkan / 8 Kleine volken (Basken, Sami, Inuit, Sorben etc.) / 9 De Europese Unie en 10 Overzicht: Is Europa een ‘grand design’? Literatuur: Aanbevolen: Eugen Rosenstock-Huessy, De grote revoluties, autobiografie van de westerse mens, Nederlandse vertaling Feico Houweling, Skandalon, Vught, 2004, Tweede druk, ISBN 978-90-76564-36-4. Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl)

34

14N17

Filosofie

Ir. Wim Lintsen

tilburg

De God van Spinoza

Spinoza’s godsbegrip is een verrassend actueel onderwerp. Gedoeld wordt op een God die zich manifesteert als oneindige zijns- en denkkracht. Geen persoonlijke God maar een God die ons laat leven in de kracht van de Natuur. Door de eeuwen heen was deze God een luis in de pels van de westers-christelijke cultuur. Maar in onze geseculariseerde tijd spreekt hij meer en meer tot de verbeelding. De God van Spinoza is een complex, filosofisch begrip. In de cursus zal bijvoorbeeld aandacht worden besteed: • aan God als een unieke substantie met oneindige attributen, • aan de idee van God als een volstrekt oneindig wezen, • aan zijn bijzondere vrijheid en eeuwigheid, • aan het uitzonderlijke verstand van Spinoza’s God, • aan zijn productiviteit in bestaan en denken, • aan de relatie tussen God en de loop der dingen, • aan zijn relatie met de wereld en de mens, • aan zijn betekenis met betrekking tot het goede leven, • maar vooral aan de autonomie, immanentie en inherente helderheid van deze God. Spinoza streeft naar een godsbeeld dat aanstuurt op een heldere wereld zonder mysterie. De cursus beschrijft de ‘lotgevallen’ van de God van Spinoza. We gaan terug naar de 17de eeuw en proberen te begrijpen wat men toen onder God verstond en hoe God zich verhield tot de Natuur. Vervolgens bespreken we uitgebreid het opmerkelijke beeld dat Spinoza van God gaf in zijn Ethica. Daarna gaan we zien hoe deze God zich manifesteerde in de 18de eeuw (de Verlichting), de 19de eeuw (de Romantiek en het liberalisme) en de 20ste eeuw (de wetenschap, het atheïsme en spiritualisme, het marxisme en structuralisme). Tenslotte gaan we na wat de God van Spinoza ons vandaag de dag aan actualiteit te bieden heeft.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 oktober.

De cursus vereist geen voorkennis van Spinoza’s filosofie, maar kan nuttig zijn als inleiding tot deze filosofie vanuit een historisch kader. Literatuur: Een uitgebreide PowerPointpresentatie via www.hovobrabant.nl die tevens als reader te gebruiken is. De presentatie wordt gebruikt tijdens de colleges, maar is ook beschikbaar voor de cursisten in de vorm van een (zelf uit te printen) hand-out.

Ir. Wim Lintsen is ingenieur en filosoof. Hij verzorgt cursussen aan diverse HOVO’s. Zijn interesse geldt het raakvlak tussen wetenschap en filosofie.

Spinoza

35

tilburg

14N18

Multidisciplinair

Diverse docenten

Duitsland

De cursus begint met een beknopt overzicht van de geschiedenis van Duitsland van 1871 tot heden. De historicus dr. Jan van Oudheusden zal in drie colleges het ontstaan van Duitsland, het Duitse Keizerrijk, de Republiek van Weimar, de Bondrepubliek, de DDR, de val van de muur en het daaropvolgende eenwordingsproces in grote lijnen behandelen. Hij zal daarbij bijzondere aandacht geven aan het ‘rampjaar’ 1933.

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: Jan Hijna Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie De cursus maakt deel uit van de Leergang Internationale Politiek, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

In de volgende zeven colleges zullen onderstaande onderwerpen verder worden uitgediept. Dr. Jacco Pekelder (historicus, Universiteit Utrecht) zal Bismarck, architect van de eenmaking van Duitsland bespreken. Is hij een geniaal staatsman of een ordinair machtspoliticus? Is hij de Duitse ‘vader des vaderlands’? Dr. Willem Melching (historicus, Universiteit van Amsterdam) zal Hitler in de historische en culturele context van zijn tijd aan de orde stellen. Daarbij komen enige biografieën van Hitler ter sprake, waaronder die van Melching zelf. Prof.dr. Georgi Verbeeck (historicus, Universiteit Maastricht en Leuven) zal vragen onder de loep nemen met betrekking tot de zware last van twee wereldoorlogen in de Duitse geschiedenis. Begrippen als Sonderweg, Vergangenheitsbewältigung en Historikerstreit worden daarin meegenomen. Dr. Hanco Jürgens (historicus, Duitsland Instituut Amsterdam) zal ingaan op ideeën over de sociale markteconomie in Duitsland, de crisis in de verzorgingsstaat en de herstructureringen onder Bondskanselier Schröder. Mr.drs. Kees Homan (jurist en politicoloog, Instituut Clingendael) zal het Duitse veiligheids- en defensiebeleid vóór en na 1989 behandelen, een groei in zelfbewustzijn. Verder de rol van de Duitse krijgsmacht nu. Dr. Krijn Thijs (historicus, Duitsland Instituut Amsterdam) zal de vraag aan de orde stellen hoe nieuw het nieuwe Berlijn wel is. Continuïteit en verandering in de Duitse politiek sinds de val van de muur. Drs. René Cuperus (cultuurhistoricus, Wiardi Beckman Stichting) zal tenslotte de rol van de SPD in de Duitse politiek belichten met bijzondere aandacht voor ‘boegbeeld’ Willy Brandt. Tevens zal hij de drie naoorlogse grote coalities van CDU/CSU en SPD analyseren. Literatuur: Artikelen en PowerPointpresentaties van de cursus komen digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Diverse docenten, voor informatie over de docenten zie de cursustekst.

Otto von Bismarck

36

14N19

Multidisciplinair

Dr. Nel van den Haak

tilburg

De ‘machinemens’ In ons denken over ziekte en gezondheid

Door de eeuwen heen gebruiken mensen beelden of metaforen om het menselijk lichaam te begrijpen. De metafoor van de ‘machinemens’ werd in de geneeskunde ingezet om er achterhaalde geneeskundige benaderingen van de mens mee te kunnen weerleggen: de mens zou een machine zijn, de hersenen een complex van biologische mechanismen, de psyche een motor die ‘stoom af kon blazen’.

Locatie: Tilburg

De machine waarmee de mens werd vergeleken veranderde echter steeds. Aanvankelijk ging het vooral om een uurwerk of klok, vervolgens om de psyche van de mens als stoommachine zoals bij Freud. Nog later kwamen het electriciteitsnetwerk en de telegrafie op als metaforen van de psyche en daarna de machine van de menselijke cel. De biologische machines en mechanismen staan nu voor de hersenen, die worden gezien als een complex van biologische mechanismen. Hoe kwamen al deze machines en ‘mechanica’ op? En hoe werkten en werken ze in de geneeskunde? De ‘machinemens’ bepaalde de richting van het medische onderzoek. Deze metafoor zette aan tot lijkensnijdingen en experimenten. Daarmee kwamen tegelijk vragen op over de verhouding tussen lichaam en geest. Kan ook de geest als machine worden gezien? En vragen over de verhouding tussen natuur en cultuur. Ook nu is er spanning tussen mens en techniek, bijvoorbeeld als patiënten als machine worden benaderd, maar ook vanwege de snelle medisch-technologische ontwikkelingen. Discussie ontstaat nu vooral als het om vitale lichaamsdelen gaat, en als het verbeteren meer is dan genezen.

Cursusdata: 30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege)

Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 – 14.30 uur

Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

In de serie van 6 bijeenkomsten komt aan bod: College 1: De machinemetafoor in de historische geneeskunde. College 2: De machinemetafoor en de lichaam — geest verhouding. College 3: De machinemetafoor en de wetenschappelijke ontwikkeling van geneeskunde (1). College 4: De machinemetafoor en de wetenschappelijke ontwikkeling van geneeskunde (2). College 5: De machinemetafoor en de verhouding natuur — cultuur; vragen omtrent techniek en vragen omtrent maakbaarheid. College 6: Metaforen rond ziekte en gezondheid; de metafoor machinemens. Literatuur: Verplicht cursusboek: Nel van den Haak De Machinemens. De machinemetafoor in de geneeskunde en in het denken over ziekte en gezondheid. Eburon, Delft (2013) ISBN 978-90-5972-735-9 € 29,90. Deze is bij aanvang van de cursus tegen kostprijs bij de docent verkrijgbaar. Dr. Nel van den Haak studeerde aan Universiteit van Amsterdam opvoedkunde en filosofie. Zij promoveerde in 1999 als filosoof aan de Radboud Universiteit Nijmegen op Metafoor en filosofie. Zij heeft aan diverse universiteiten filosofie gedoceerd onder andere aan het VUMC te Amsterdam. Zij doet onderzoek naar filosofie en metaforiek, naar metaforen op het terrein van ziekte en gezondheid en naar medische filosofie.

37

tilburg

14N20

Multidisciplinair

Dr. Esteban Rivas

De intelligentie van dieren

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11 en 27-11 (4-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

De intelligentie of cognitie van dieren houdt de wetenschap al lange tijd bezig. Zo was Charles Darwin van mening dat veel dieren een behoorlijke intelligentie hebben en zag hij een continuïteit in mentale vermogens tussen mensen en andere dieren. De wetenschappelijke studie van dierlijke cognitieve vermogens heeft een onstuimige geschiedenis gehad. Men begon met onbetrouwbare anekdotes en maakte zich geregeld schuldig aan antropomorfisme: het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan andere dieren. Daarna domineerde het behaviorisme de discussie, met de stelling dat mentale vermogens niet wetenschappelijk te bestuderen zijn. Sinds de cognitieve revolutie in de jaren ‘70 van de vorige eeuw heeft het onderzoek naar de cognitie van dieren een hoge vlucht genomen en zijn er allerlei opzienbarende ontdekkingen gedaan over de intelligentie van dieren. Zo blijken bijen en veel andere dieren een grote ruimtelijke kennis te hebben. Honden blinken uit in sociale intelligentie. De grote mensapen delen veel van onze cognitieve vermogens en begrijpen bijvoorbeeld de waarneming, doelen, intenties en kennis van een ander. En met name kraaiachtigen blijken zeer slimme vogels te zijn. In deze cursus gaan we uitgebreid in op de intelligentie van al deze dieren en komt ook onderzoek aan bod naar de cognitie van dolfijnen, olifanten, ratten en gedomesticeerde dieren. College 1. Inleiding. Wat is intelligentie? Geschiedenis: denken over en onderzoek naar dierlijke intelligentie. Descartes, Darwin, Romanes, Lloyd Morgan. Behaviorisme. Cognitieve revolutie. College 2. Basale intelligentie. Concepten en categorieën. Cognitie over relatie tussen objecten. Analoog denken. Cognitieve kaarten en ruimtelijke kennis. College 3. Kwantitatieve cognitie: hoeveelheden onderscheiden. Geheugen. Zelfbewustzijn: spiegelproeven. College 4. Causale cognitie op fysiek gebied. College 5. Werktuigen: gebruik en constructie. Sociaal leren en cultuur. College 6. Sociale intelligentie: Begrip van het visuele/auditieve perspectief van de ander. Begrip van menselijke communicatieve signalen. College 7. Begrip van de doelen en intenties van de ander. Begrip van kennis en beliefs van de ander. College 8. Bedrog, empathie en altruïsme. Theorieën over de evolutie van intelligentie. Literatuur: Docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Dr. Esteban Rivas studeerde psychologie aan de RUU (specialisatie theoretische psychologie) en filosofie aan de UvA (specialisatie ethiek). Zijn promotieonderzoek verrichtte hij bij de vakgroep wetenschapsfilosofie van de Universiteit Nijmegen en bestond uit een analyse van aangeleerde gebaren door de wereldberoemde chimpansees in het Chimpanzee and Human Communication Institute van de Central Washington University (VS).

38

14N21

Geschiedenis

Drs. Johan Hendriks

tilburg

De Laat-Romeinse tijd 3de-5de eeuw

In 235 AD wordt de laatste reguliere keizer afgezet in Rome en volgt een periode van een halve eeuw die wordt gekenmerkt door een politieke, militaire en economische crisis. Diocletianus lukt het om het Rijk weer op orde te krijgen en krijgt een erfgenaam die de eenheid weet te herstellen: Constantijn. Met hem doen de christenen definitief hun intrede aan het begin van de vierde eeuw, de gouden eeuw van de christenheid, waarin zelfs een keizer die terug wil naar de oude gebruiken niet meer wordt gehoord. Tegen het einde van de vierde eeuw raken het oostelijke en westelijke deel van het Rijk steeds meer van elkaar vervreemd en bezien elkaar eerder als vijandelijke mogendheden dan als tweelingbroers. In die sfeer zijn het in het westen toch weer de generaals die de macht grijpen, terwijl het oosten wordt bestookt door invallen van Perzen, Goten en Hunnen. Dankzij de hulp van Germaanse bondgenoten weet de regering in het westen het nog lang vol te houden, totdat een commandant zijn hand overspeelt en zo onbewust de val van Rome uitlokt. De eens zo trotse stad is dan al lang geen hoofdstad meer en wordt al in 410 dagenlang geplunderd. Deze periode wordt ook wel ‘het lange sterven van Rome’ genoemd. Hoe dat plaatsvond staat centraal in deze cursus van tien colleges in de vorm van een PowerPointpresentatie, die bijzondere beelden bevat: College 1. De crisis van de derde eeuw, de soldatenkeizers en het Gallische Rijk van Postumus. College 2. Koude oorlog in de oudheid. Twee supermachten tegenover elkaar: Rome en Perzië. College 3. De val van de Limes in het westen (233-260) en het ontstaan van Alemannia. College 4. Oosterse mysteriegodsdiensten in het Romeinse Rijk: Isis, Magna Mater/Cybele, Mithras en Christus. College 5. Tetrarchie: Diocletianus en Constantijn – de mislukking van een nieuw bestuursmodel. College 6. Romeinse religie na Constantijn – de eeuw van de kerkvaders. College 7. Het Romeinse Rijk in de vierde eeuw; een nieuwe dynastie, uitdagingen en veerkracht. College 8. Het laat-Romeinse defensiesysteem: verdediging in de diepte. College 9. Nieuwe allianties en vijanden; foederaten, Goten, Hunnen en Vandalen. College 10. Het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw; uit elkaar groeien en verslapte veerkracht. Literatuur: De docent stelt lesmateriaal (samenvattingen en presentaties) digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. De docent deelt per college een up-to-date literatuurlijst uit voor verdere verdieping.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45-12.30 uur Cursusdata: 26-09, 03-10, 10-10, 31-10, 07-11, 14-11, 21-11, 28-11, 5-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €229,- (10 colleges van 2x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kelten – Romeinen – Germanen, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de UvA. Hij werkte na zijn leraarschap aan het Molleninstituut te Tilburg als stadsarcheoloog van Dordrecht en als hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van Breda. Hij is voorzitter van de stichting Monumentenfederatie Noord-Brabant en van de stichting Monumentenprijs Noord-Brabant. Hij publiceerde over archeologische onderwerpen en heeft bijzondere belangstelling voor het Berlijnse cabaret tijdens de Weimarrepubliek. Hij is sinds 2011 HOVO docent.

39

tilburg

14N22

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Cora Westerink

Kunst in beeld en woord

Locatie: Tilburg

In deze cursus onderzoeken we het grensgebied tussen poëzie en beeldende kunst. Hij is opgebouwd volgens de methode van het comparatisme. Dit is een onderdeel van de literatuurstudie dat onderling in tijd, stroming en politieke context zeer uiteenlopende literaire teksten en andere kunsten en geestesuitingen met elkaar in verband brengt om ze beter te beschrijven en begrijpen. U leert dat als u een chronologische indeling loslaat, u nieuwe inzichten over beeldende kunst en literatuur verwerft.

Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11 en 28-11 (5-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 199,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcolleges met afsluitend werkcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

In deze reeks van acht bijeenkomsten verdiepen we ons in het werk van beeldend kunstenaars en dichters. De geschiedenis heeft een aantal dichters en beeldend kunstenaars voortgebracht wier werk in de hedendaagse samenleving een aanknopingspunt vormt in onze vraag naar wie we zelf geworden zijn. Wat verwachten we (nog) van het leven en hoe willen we omgaan met elkaar, in vreugde en in verdriet? In elke bijeenkomst verdiepen we ons in het werk van twee kunstenaars, respectievelijk een dichter(es) en een schilder(es). In deze nieuwe reeks komen aan bod: William Shakespeare en Peter Paul Rubens, Johann Wolfgang von Goethe en Joseph Mallord William Turner, J.H. Leopold en Jan Toorop, E.E. Cummings en Edward Hopper, Jan Hanlo en Willem de Kooning, Sylvia Plath en Georgia O’Keeffe en Ingrid Jonker en Marlène Dumas. We bespreken de werken, en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Ze zijn geplaatst in een breed spectrum van oudere naar moderne expressievormen. We ontmoeten zowel generatiegenoten als collega kunstenaars die temporeel van elkaar verwijderd zijn. Door stil te staan bij de betekenis van een schilderij en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mogelijk door beïnvloed. In een afsluitende reflectie- en interactiebijeenkomst gaan de cursisten zelf aan de slag met het levensbeschouwelijke aspect van beeldende kunst en poëzie. Deelnemers brengen in welk kunstwerk en/of welk gedicht uit de collegereeks hem / haar persoonlijk heeft geraakt aan de hand van een studierichtlijn die enkele weken eerder wordt uitgedeeld. In groepjes wordt besproken wat zij er voor zichzelf van hebben meergenomen. Literatuur: De docent deelt papieren handouts met gedichten uit en stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het HBO. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs.

William Shakespeare

40

14N23

Mens en maatschappij

Dr. Andreas Wismeijer

De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten. Zo kennen wij allemaal wel een neuroot, extravert of sensatiezoeker. Ondanks de grote verschillen in de specifieke invulling, zijn er dus ook aspecten te noemen die mensen met elkaar delen. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen of op elkaar kunnen lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. Dat wil zeggen, individuele verschillen en het intra persoonlijk functioneren staan centraal binnen de persoonlijkheidspsychologie. Er werd al in de tijd van Hippocrates nagedacht over wat persoonlijkheid is, en sindsdien houden vele verschillende vakgebieden binnen de psychologie zich bezig met persoonlijkheid, zoals de genetica, gezondheidspsychologie, biologische psychologie en de sociale psychologie. Er is geen persoonlijkheid zonder lichaam (biologie en genetica), de invloed van anderen (sociale psychologie) en de mogelijkheid tot leren (leertheorieën). Persoonlijkheid is dan ook een vakoverschrijdend vraagstuk, dat het bijzonder complex maar tegelijkertijd interessant maakt. In deze cursus zullen de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidpsychologie worden besproken. Aan de hand van colleges zullen de verschillende theorieën aan bod komen. Daarnaast zullen de cursisten kennis maken met de verschillende mogelijkheden die er zijn om persoonlijkheid te meten, en zullen ze deze instrumenten ook op zichzelf toepassen en wordt de toegevoegde waarde van deze instrumenten kritisch tegen het licht gehouden. Ook zullen er verschillende videofragmenten getoond worden die achtergrondinformatie over of toepassingen van persoonlijkheid zullen geven.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 12.45-14.30 uur Cursusdata: 26-09, 03-10, 10-10, 17-10, 07-11, 14-11, 21-11, 2811, 05-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

De cursus heeft tot doel de cursist de belangrijkste inzichten uit de persoonlijkheidspsychologie eigen te laten maken, en de cursist opnieuw kritisch na te laten denken over wie hij/zij werkelijk is, wat de factoren zijn geweest die de persoonlijkheid kunnen hebben beïnvloed en de rol die de persoonlijkheid heeft gespeeld in het leven. Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Aanbevolen literatuur: Wismeijer, A. & Bots, M. Geheimen: De psychologie van wat we niet vertellen. Nieuw Amsterdam, 2009, 9789046806371. €18,95 (bij docent met korting verkrijgbaar). Larsen, R., Buss, D., & Wismeijer, A. Personality Psychology. McGraw-Hill, 2013, 9780077145644, €53,15. Hettema, P. Van top tot teen. Gorcum, 2002, 9789023237921, €14,50. Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

41

tilburg

Verdieping in de persoonlijkheidspsychologie

tilburg

14N24

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Dr. Stef Bugter

De randen van de Eeuwige Stad

Locatie: Tilburg

Met als leidraad een denkbeeldige wandeltocht langs de stadsmuur van keizer Aurelianus (gebouwd rond 270 n. Chr) behandelen we de geschiedenis van alle muren die in de loop der eeuwen ter verdediging van de stad zijn gebouwd: de muur “van Romulus” en die van “koning Servius Tullius” en ook de versterkingen die de Pausen hebben aangelegd. De Aureliaanse muur bevatte verblijfplaatsen voor de verdedigers, kon over de volle 19 km inwendig worden doorlopen en was zelfs voorzien van sanitair.

Dag en tijd: Vrijdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 03-10, 10-10, 17-10, 14-11, 21-11 en 28-11 (5-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €157,- (6 colleges van 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Een kans om veel te leren over stadspoorten. Sommige ervan werden door Pausen tot eigen roem en glorie verbouwd of zelfs verlegd. Zo werd de Ezelspoort (nu gelukkig gerestaureerd) gesloten om verderop plaats te maken voor de poort van Sint Jan en verdween de Porta Nomentana om vlakbij als door Michelangelo ontworpen Porta Pia te herrijzen. Door en via die poorten komen we op wegen en verkeer en hoe verrassend modern het “antieke” Rome was op dat gebied. Als je denkt dat de voorzieningen langs autowegen modern zijn, heb je het mis. Ook de Romeinen kenden stationes met de meest uiteenlopende dienstverlening. En in het centrum was al ten tijde van Julius Caesar het vrachtverkeer ‘s-nachts verboden. Soms stuiten we op aquaducten, die (als je er oren naar hebt) het verhaal vertellen van watervoorziening, badinrichtingen en veel fonteinen. Wist je dat de Trevifontein het eindpunt is van een aquaduct? En dat er honderdduizenden kubieke meters water per dag de stad instroomden? Tenslotte hebben we af en toe mooi de gelegenheid om de stad in of uit te lopen en naar nauwelijks bekende monumenten te kijken, zoals de villa van de historicus Sallustius, het gebiedje richting Tivoli rond de San Lorenzo, graven van rijke Romeinen op verschillende plekken en kerken als de Santa Croce in Gerusalemme of de Sint Paulus buiten de Muren. En er is zelfs een Museo delle Mura, een Stadsmurenmuseum. De kans dat de lange wandeling langs de randen van de stad, in zes bijeenkomsten, saai wordt of vermoeiend is heel erg klein! In aansluiting op deze cursus organiseert Labrys Reizen een reis naar Rome onder leiding van de docent dr. Stef Bugter. Meer informatie wordt uiterlijk aan het begin van het cursusjaar gepubliceerd op www.labrysreizen.nl/hovoreizen Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Dr. Stef Bugter is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Studeerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden. Hij geeft lezingen en (in HOVO-verband) cursussen over onderwerpen die verband houden met inhoud en voortleven van de klassieke wereld in de meest ruime zin: van letterkunde tot en met (cultuur)historie. Daarnaast heeft hij ruime ervaring in het begeleiden van excursies naar Italië.

42

14N25

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Dr. Ed Hoffman

Jheronimus Bosch, zijn werk en zijn wereld

Locatie: ’s-Hertogenbosch Jheronimus Bosch Art Center Dag en tijd: Dinsdagmiddag 13.55 – 15.40 uur Cursusdata: 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus werd eerder aangeboden in najaar 2013. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

Literatuur: Verplicht cursusboek: Ed Hoffman, Kijken naar Bosch. Een ontdekkingsreis langs alle schilderijen, Jheronimus Bosch Art Center, 2014, ISBN978-90-816227-8-3, € 14,95. Dr. Ed Hoffman studeerde geschiedenis en kunstgeschiedenis aan de universiteiten van Nijmegen en Utrecht. Beide vakken heeft hij jarenlang gedoceerd. In 1974 promoveerde hij op een historisch onderwerp: Noord-Brabant en de Opstand van 1830. Sinds 2001 is hij betrokken bij de voorbereiding en de inrichting van het Jheronimus Bosch Art Center in ’s-Hertogenbosch. In 2007 verscheen zijn boek: Jheronimus bosch, Zijn Spiegels, Zijn Verten, Zijn Scheppers, Zijn Werken. David Chassé

43

’s-hertogenbosch

College 1 en 2: De Wereld van Bosch Een inleiding tot de wereld waarin hij leefde en tot de wereld die hij schiep. Bosch deelde het normale wereldbeeld van rond 1500: de laatmiddeleeuwse kijk op verleden, heden en toekomst, op de eigenlijk onbereikbaar hoge christelijke normen. Het werk van Bosch vertelt van een somber, angstig wereldbeeld. Maar welke panelen zijn werkelijk van zijn hand? Welke methodes worden gebruikt om dat vast te stellen, om tot een oeuvre te komen? Wat maakt een Bosch tot een echte Bosch? Hoe zette hij zijn schilderingen op en met welke pigmenten werkte hij? Waarin verschilde zijn aanpak van de andere vijftiende-eeuwse schilders, de Vlaamse Primitieven? College 3: Bosch en zijn Stad Rond 1450 geboren, was hij een jaar of twaalf toen zijn ouders naar de oostkant van de Bossche markt verhuisden. Zelf ging hij later aan de rijkere noordkant wonen. Vallen de stad, als hectisch brandpunt van middeleeuws leven, en de zinderende markt voor zijn huis, in het werk van Bosch terug te vinden? Waar in dat huis was de schilderwerkplaats en hoe zag zo’n atelier er toen uit? College 4: Bosch en de Sint Jan Tijdens het leven van Bosch werd er intensief gebouwd aan de grote gotische Sint Jan. Een voorname Broederschap waar hij lid van was, verleende hem tal van opdrachten voor haar nieuwe flamboyante kapel. Interessant is daarbij de wederzijdse beïnvloeding van Bosch en bouwmeester Alart Du Hamel. College 5: De Tuin der Lusten Het grootste, mooiste, maar ook het meest raadselachtige drieluik van Bosch! Op zoek naar een mogelijke opdrachtgever wordt onderzocht of het gaat om een gewaagd jeugdwerk, dan wel om een rijpe vrucht van de oude dag. We bespreken de theorieën, die ooit ter verklaring van alle raadsels naar voren zijn gebracht. Onderwijl genieten we, al kijkend en kijkend, van veel uitgesproken schoonheid! College 6: Bosch en Bruegel Pieter Bruegel werd geboren na de dood van Bosch. Zeker zijn pittig gekruide vroege werk werd echter sterk beïnvloed door de Bossche schilder. Juist door deze twee grote meesters met elkaar te vergelijken wordt hun eigenheid helder en de wereld van Bosch verder ontsloten!

14N26

Multidisciplinair

Dr. Kees den Biesen

De gespannen boog Over kunst, denkkunst en levenskunst

’s-hertogenbosch

Locatie: ’s-Hertogenbosch

Leven en logica gaan soms samen, maar vaak ook niet. Een zekere logica in ons dagelijks leven is in allerlei opzichten nuttig en zelfs prettig: voor ons sociale leven zijn gewoontes, afspraken en regels onontbeerlijk en ook aan ons individuele bestaan geven zij houvast en structuur. Het leven zelf laat zich echter niet in logische banen leiden, daarvoor is het tegelijk te rijkgeschakeerd én te tegenstrijdig.

Dag en tijd: Woensdagochtend 10.00 – 11.45 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €237,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur, kunst, filosofie en religie hebben zich altijd beziggehouden met het feit, dat ons mens-zijn allesbehalve eenduidig en rechtlijnig is. Het speelt zich in allerlei dimensies tegelijk af en de spanning tussen die dimensies kan ons het leven nogal eens lastig maken. De relaties tussen stof en geest, man en vrouw, sterfelijkheid en levensdrang, het vele en het Ene zijn namelijk allesbehalve eenduidig en plaatsen ons vaak voor grote emotionele, intellectuele, morele of religieuze uitdagingen. Al deze relaties dragen een zekere spanning in zich en het is tegelijk inspannend én spannend om zich met deze feitelijkheid te confronteren. Zoals we een gespannen boog leren gebruiken om een pijl in de roos te schieten, zo kunnen we deze spanning leren gebruiken om ons dagelijks leven met steeds grotere innerlijke kracht te bezielen. Dit is een echte levenskunst en het geeft een grote bevrediging als we erin slagen het rustpunt middenin de spanningsboog te ontdekken. In deze cursus gaan we na hoe dichters, schrijvers, kunstenaars, psychologen, denkers en mystici met deze spanning zijn omgegaan. Hoe verzoenen zij de uitersten en ontdekken zij de innerlijke eenheid in de grote verscheidenheid? O.a. de volgende thema’s komen daarbij aan bod: • ‘binnen’ en ‘buiten’ in de architectuurtheorie van dom Hans van der Laan; • poëzie, verbeelding en intellect bij Dante Alighieri; • ‘Seele und Geist’ in Hermann Hesse’s Narziß und Goldmund; • archetypen, bewustzijn en het hogere in Psychosynthese en Enneagram; • symbolische taal bij Efrem de Syriër en Paul Ricoeur; • wetenschap, poëzie en waarheid volgens Hans-Georg Gadamer; • het schilderen van de wereld bij Paul Cézanne; • het denkend hart bij Etty Hillesum. Literatuur: Docent deelt tijdens het eerste college een syllabus uit. Dr. Kees den Biesen (1959) is literatuurwetenschapper, filosoof en theoloog. Hij is gespecialiseerd in de literatuur en intellectuele cultuur van de christelijke oudheid en publiceert regelmatig. Als filosoof houdt hij zich vooral bezig met de architectuurtheorie van zijn leermeester, dom Hans van der Laan, en als christelijk intellectueel is hij vooral geboeid door de wisselwerking tussen kunst, intellect en levensbeschouwing vooral bij Dante Alighieri.

Dante Alighieri

44

14N27

Filosofie

Dr. Rob van Gerwen

Kunst en het kwaad

Wat is kunst eigenlijk? Sommige mensen beschouwen kunst als een vorm van onderzoek, vergelijkbaar met wetenschap en filosofie. Anderen zien kunstwerken als een manier om een diepgaand contact te ervaren, of gewoon om op het verkeerde been gezet te worden.

In deze cursus komen we tot de kern van deze belangrijke filosofische vragen door te kijken naar wat er met kunst verkeerd kan gaan. We bespreken het kwaad dat door een vervalsing wordt aangericht —niet alleen het financiële kwaad— en gaan dieper in op onze ideeën over authenticiteit. We bespreken hoe het eigenlijk kan dat een kunstwerk emoties uitdrukt en wat van de kunstenaar het uitdrukt? We gaan uitgebreid in op de manier waarop we in een esthetische ervaring de kunstenaar in het kunstwerk waarnemen. Bij dat alles vergelijken we de verschillende kunstvormen met elkaar, onder meer op de manier waarop we er mensen in afbeelden, bijvoorbeeld op televisie en in films en in iconische foto’s. We onderzoeken hoe kunst zich ontwikkelt en hoe nieuwe kunstvormen ontstaan. Als voorbeeld van nieuwe kunst bespreken we Implicatiekunst, een nieuwe kunstvorm die bestaat uit werken waar mensen vaak morele bezwaren tegen blijken te hebben (shock-art). Deelnemers krijgen op deze manier inzicht in waarin het speciale belang van kunst gelegen is.

Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 243,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: De docent deelt het eerste college een syllabus uit: Kunst en het kwaad. Een ingang in de filosofie van de kunsten via haar problemen.

Dr. Rob van Gerwen, docent-onderzoeker kunstfilosofie bij Wijsbegeerte, Universiteit Utrecht, ook University College. Is/was verbonden aan Koninklijk Conservatorium en Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten, Den Haag en de Hogeschool der Kunsten Utrecht. Is directeur van Consilium Philosophicum en vicevoorzitter van het Nederlands Genootschap voor Esthetica ( www.consiliumphilosophicum.nl)

45

’s-hertogenbosch

Waarom is kunst belangrijk? Is kunst belangrijk omdat ze ons moreel verheft? Maar wat gebeurt er dan wel met iemand die een kunstwerk beleeft? Op welke manier wordt zij er een beter mens van? Wat doet het haar, en waarom? En wat vertelt zij er de anderen over? Gaat het om de boodschap achter het werk of om de beleving van het werk zelf ? En beleven we films hetzelfde als foto’s of schilderijen? Luisteren we naar muziek zoals we naar beeldende kunst kijken?

Locatie: ’s-Hertogenbosch

14N28

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Janneke Bosman

Landschap en cultuurhistorie Interactie tussen mens en landschap

Het landschap en de beschikbaarheid van hulpbronnen waren in het verleden allesbepalend voor de manier waarop het landschap werd ingericht. Tegenwoordig hebben we enerzijds te maken met de indeling die in het verleden ontstaan is. Anderzijds speelt het landschap een beperkte rol in de inrichting. Benutting van zoveel mogelijk ruimte en verstening maken het landschap met al zijn verschijningsvormen en niveauverschillen slecht zichtbaar en daardoor slecht beleefbaar.

’s-hertogenbosch

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.25 – 12.10 uur Cursusdata: 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11 en 28-11 (12-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Bij voldoende belangstelling organiseert de docent na afloop van de cursus een cultuurhistorische excursie. Informatie volgt tijdens de cursus. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Toch zijn er genoeg aanwijzingen te vinden die ons iets vertellen over het landschap en hoe dat in het verleden gebruikt is. Overal om ons heen zijn resten uit het verleden te herkennen. Ze vertellen het verhaal van de mensen die hier voor ons hebben geleefd: hoe zij het gebied beleefd, ingericht en gebruikt hebben. In deze cursus neemt de docent u eerst mee naar het landschap van de Late Middeleeuwen/ Nieuwe tijd, zoals dat gereconstrueerd is. Daarna zullen we zien hoe het landschap door mensen werd gebruikt en ingedeeld en hoe dat in de loop van de tijd veranderde. Om vervolgens terecht te komen bij verschillende thema’s zoals bewoning en verdediging met heel veel voorbeelden van overblijfselen uit het verleden die nog zichtbaar zijn in het landschap. Na het volgen van deze cursus zal u uw omgeving met een heel andere blik bekijken! De processen zijn algemeen maar de voorbeelden zijn vooral gericht op het landschap van zuidoost Brabant. Deze cursus bestaat uit 8 themacolleges: College 1. Hoe is het landschap (voordat de mens er vanaf de 20ste eeuw gericht belangrijke wijzigingen in aanbracht) te reconstrueren? College 2. De mens als landschapsvormende factor, aanpassingen aan het landschap door de mens vanaf prehistorie tot vroegmoderne tijd. College 3. Oude infrastructuur (reconstructie met behulp van oude kaarten). College 4. Welke locaties werden uitgekozen om te gaan wonen en hoe veranderde die? Wat is de relatie van de bewoning tot begraafplaatsen? College 5. Welke katalysatoren leidden tot de vorming van dorpen en steden in de middeleeuwen en de nieuwe tijd? College 6. Grensmarkeringen en verdedigingsmechanismen. College 7. Beekdalen last of lust? College 8. Religieus landschap. Literatuur: De colleges bestaan uit PowerPointpresentaties en worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Per bijeenkomst wordt door de docent relevante literatuur vermeld. Drs. Janneke Bosman is als archeoloog afgestudeerd aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Na haar studie heeft zij ruim 10 jaar archeologisch onderzoek uitgevoerd in de regio Zuidoost Brabant voor het Archeologisch Centrum Eindhoven en Helmond. De laatste jaren als stadsarcheoloog van Helmond. Van 2010 tot 2013 heeft zij als adviseur archeologie voor de SRE Milieudienst gewerkt. Daar werkte zij onder andere aan de erfgoedkaarten die voor een aantal gemeentes in Zuidoost Brabant gemaakt zijn.

Arnold Schönberg

46

14N29

Multidisciplinair

Dr. Frank Goes

Het oog in al zijn facetten

In deze cursus neemt de docent die oogarts is, u mee op een rijk geïllustreerde reis naar de invloed van het zien in de geschiedenis, de kunst, de natuur en onze omgang met elkaar. De docent zal u de wereld op een andere manier laten ZIEN.

Dag en tijd: Maandagmiddag 12.30 -14.15 uur Cursusdata: 29-09, 6-10, 13-10, 27-10, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is een herhaling van de cursus in najaar 2012 in Tilburg Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Aanbevolen: Frank J.Goes, The Eye in History. Ed.Jaypee Brothers,New Delhi,India, 2013. 520p. (+/- € 123,-). Dr. Frank Goes is oogarts-oogchirurg-ere-academisch consulent Universiteit GentStichter Goes OogCentrum voor ambulante chirurgie te Antwerpen waar de Eerste Excimerlaserchirurgie in Benelux werd uitgevoerd, docent Ehsal Brusselse Hogeschooluniversiteit, lid van 16 wetenschappelijke verenigingen, stichter van The Honourable Sion Club, bestuurslid van Karva (Koninklijke artsenvereniging Antwerpen), VGV (Vlaams Geneeskundigenverbond) en van de Scientific Advisory board van Carl Zeiss.

47

eindhoven

In 8 weken komen de volgende onderwerpen aan bod: 1.Historisch overzicht. De ontdekking van de anatomie en de functie van het oog; vanuit Egypte over de Grieken en Romeinen –het midden Oosten - China tot de moderne wereld met o.a.Cornelius Donders en Hermann Snellen).De grote uitvindingen: brilglazen, de microscoop, het brailleschrift, staaroperatie 2.Het mysterie van het zien ontrafeld. Hoe zien wij? Hoe groeit het oog? Hoe zien wij kleuren? De belangrijke oogafwijkingen met hun moderne behandeling en de toekomstperspectieven. 3.Historische figuren en hun ziektebeeld. Hoe beïnvloedden oogafwijkingen de geschiedenis? De myopie van Napoleon, blinde artiesten (Ray Charles, Stevie Wonder, Andrea Bocelli), blinde vorsten (George V van Hannover, Henry II van Frankrijk, John de Blinde koning van Bohemia), de doofblindheid van Helen Keller, het zichtverlies van Mosje Dayan, Nelson, Homeros, Bach, Georg Händel, Galileo, Joseph Pulitzer enz. 4.De Grote Meesters van de Schilderkunst deel 1.Hoe werd hun werk beïnvloed door hun oogafwijkingen? De invloed van staar en kleurblindheid op het kleurpatroon en de invloed van centraal gezichtsverlies. Blindheid in de schilderkunst. Enkele grote voorbeelden: Monet, Bruegel, Rembrandt 5. De Grote Meesters van de Schilderkunst deel 2. De invloed van de verschillende oogziekten op de kunst meer in detail: leeslast, brekingsafwijkingen, hersenschade, ouderdomsgebonden degeneratie, kleurblindheid, scheelzien en verlies van dieptezicht op de werken van o.a. Turner, El Greco, Dürer, Henry, Pissarro, Delvaux, Mondriaan, Degas, Munch, O’Keefe en vele anderen. 6.Varia: interessant om te weten en om over na te denken! Zien vrouwen anders dan mannen? Beauty is in the eye of the beholder. Zien en Illusie. Horen blinden beter dan zienden?Wie was Conan Doyle, oogarts of schijver? 7.Zien dieren beter dan wij? Hoe en wat zien dieren? De evolutionaire ontwikkeling van het zicht-overgang van zeeleven naar het leven op het land. Verschil tussen de jagers en de opgejaagden in de dierenwereld. Hoe zien dieren kleuren? 8.Blindheid. In het verleden, onze huidige wereld en in de toekomst. Wat kan en moet de wetenschap en de maatschappij eraan doen? Het Bionisch oog-GentherapieNanotechnologie.

Locatie: Eindhoven

14N30

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Lucette Meijer Drs. Leo Nellissen

Grieken en Romeinen

Locatie: Eindhoven

Apollo en Akropolis, Hercules en Horatius zijn in onze tijd geen onbekende namen. We volgen het spoor terug naar de Grieks-Romeinse wereld. In deze cursus bekijken we een aantal hoogtepunten uit de antieke cultuur. We plaatsen hen in de eigen tijd en geschiedenis maar zien ook dat ze geschiedenis hebben geschreven in latere tijden. De onderwerpen zijn heel divers: van bouwkunst tot poëzie en van toneel tot politiek.

Dag en tijd: Maandagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 27-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €247,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal)

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Klassieke Oudheid, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

College 1. Romeinse godsdienst: Over goden en rituelen. College 2. De stad Rome: antieke, christelijke en vroeg-moderne bouwwerken. Een bezoek aan de Porta Pia, de Galleria Borghese en de Santa Maria della Vittoria. College 3. De Peloponnesische oorlog: Grieken tegen Grieken. College 4. Akropolis, Athene: Archeologie en techniek op en rond de Akropolis. College 5. Beeldhouwkunst. Doorwerking van de klassieke oudheid. Wat zien we tegenwoordig nog van de oude Grieken en Romeinen? College 6. Enkele verhalen uit Ovidius’ Metamorphosen: Veranderende meisjes en een verschrikkelijke straf. College 7. De Hippolytus van Euripides, een Griekse tragedie. Verboden liefde en de gevolgen ervan. College 8. De dichter Horatius en de invloed van zijn werk. Het lieflijke landleven en een gevoel van vrede. College 9. Griekse vazen, Herakles: Kunstig vaatwerk en de grootste held van de Grieken. College 10. Paleis op de Dam, Amsterdam: een politieke boodschap in de 17e eeuw. Bij voldoende belangstelling organiseren de docenten na afloop van de cursus een excursie naar Amsterdam (Paleis op de Dam en Allard Pierson Museum) in aansluiting op college 9 en 10. Informatie volgt tijdens de cursus. Literatuur: Tijdens de cursus wordt gebruik gemaakt van een reader en wijzen de docenten u op interessante boeken en websites. Drs. Lucette Meijer (1966) heeft Klassieke Talen in Leiden gestudeerd met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Zij doceert Grieks en Latijn aan leerlingen in de leeftijd van 12 t/m 18, maar ook ontwikkelt en geeft zij cursussen over de Griekse en Latijnse taal, literatuur en cultuur aan volwassenen. In 1999 was zij mede-oprichter van de afdeling Tilburg van het Nederlands Klassiek Verbond. Drs. Leo Nellissen (1961) heeft Klassieke Talen met als hoofdvak ProvinciaalRomeinse Archeologie gestudeerd in Nijmegen. Hij werkt ruim 20 jaar als docent Latijn, Klassieke Culturele Vorming en Grieks op verschillende middelbare scholen. Naast het lesgeven heeft hij excursies georganiseerd, het vak KCV mee ontwikkeld, computerprogramma’s bedacht, mentoraten bekleed en plezier op Romereizen gehad. Ook publiceert hij vertalingen van zeventiende-eeuwse Latijnse teksten.

48

14N31

Geschiedenis

Ing. AvB Paul Kurstjens

Europese stedenbouw in de 19e en 20e eeuw

Na een lange periode van stilstand en verval beginnen tijdens de Industriële Revolutie in Europa de steden aan een ongekende groei. Naast cultuurverschillen en geografische omstandigheden zijn de verhalen van machthebbers, utopisten en architecten over de stad van grote invloed op de manier waarop verschillende steden zich ontwikkeld hebben.

Locatie: Eindhoven

Aan de hand van deze verhalen van macht en onmacht over de vorm van de stad en de openbare ruimte bekijken we de ontwikkeling van enkele Europese hoofdsteden in de negentiende en twintigste eeuw.

Cursusdata: 30-09, 7-10, 14-10, 28-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege)

We beginnen met een verhaal over utopische steden en de weerslag daarvan dichtbij huis. Dan komen de verhalen over de monumentale stad zoals Haussmann dat met Parijs voor ogen had en over de gridstructuur die Cerdà voor Barcelona bedacht, rijkelijk geïllustreerd met tekeningen en foto’s. Vervolgens gaan we naar Brussel, zowel in het college als eventueel met excursie, om het ontstaan en de groei van deze Europese hoofdstad vanaf de 19e eeuw te duiden. We bespreken daarna wat de squares van Londen te maken hebben met de tuinstadgedachte van Ebenezer Howard en hoe de functionele stad er volgens Tony Garnier en Le Corbusier diende uit te zien. Welke verhalen vertelden Mussolini over het keizerlijke Rome en Speer over Berlijn en wat heeft deze stad nog meer doen veranderen? Hoewel Europese steden centraal staan, maken we tot slot ook uitstapjes naar Tel Aviv en Chandigarh.

Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur

Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september. eindhoven

Bij voldoende belangstelling kunnen cursisten deelnemen aan een driedaagse excursie naar Brussel van 16-18 oktober. Aanmelden tot uiterlijk 29 augustus. Voor het programma en praktische informatie kijk op www.kurbin.nl. Literatuur: De docent stelt een samenvatting met literatuurverwijzing alsmede een hand-out van de PowerPointpresentatie na elk college digitaal ter beschikking.

Ing. AvB Paul Kurstjens na opleidingen voor verkeerskunde, planologie, architectuur en stedenbouw volgde hij een beroepspraktijk als stedenbouwkundige bij verschillende grote gemeentes in den lande in combinatie met docentschap aan enkele HBO-instellingen waarbij geschiedenis en ontwerp van steden centraal stonden. De laatste jaren vindt verdieping plaats door historisch ontwerponderzoek en onderzoek naar stedenbouwkundige uitvindingen.

49

14N32

Filosofie

Drs. Harry Willemsen

Inleiding in de filosofie

Locatie: Eindhoven

Een inleiding in de filosofie verstaanbaar en tegelijk diepgaand: Waar gaat het eigenlijk om in de filosofie? Of beter gezegd: in het leven van de mens?

Dag en tijd: Dinsdagmiddag 13.00 – 14.45 uur

Filosofie betekent voor Karl Jaspers op weg zijn naar het zoeken van een antwoord op de vragen naar de betekenis van het zijn, de mens, de wereld, het omvattende, kortom wat je natuur of werkelijkheid zou kunnen noemen.

eindhoven

Cursusdata: 30-09, 7-10, 14-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en 16-12 (23-12 reservedatum inhaalcollege)

Jaspers begint met de vraag “Wat is filosofie?“ en beschrijft van daaruit op zijn volstrekt eigen heldere, uiterst toegankelijke en toch nooit oppervlakkig populariserende wijze waaruit de filosofie ontspringt, hoe zij is geworteld in het bestaan van de mens en hoe zij zich verhoudt tot de wereld van wetenschap en geloof… En zo komen al filosoferende de grote thema’s als vrijheid en dood aan de orde…

Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Een en ander zal leiden bij de grote Franse navolger Maurice Merleau-Ponty tot diens Lof der wijsbegeerte hetgeen onlangs opnieuw op de makt verscheen…

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In deze cursus trachten we via verheldering van enige hoofdlijnen de weg vrij te maken, langs welke weg het ook ons kan overkomen te geraken tot authentiek filosoferen. De docent probeert ook u enthousiast te maken, d.w.z. het vuur te doen laten ontbranden.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Filosofie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Deze cursus is bedoeld voor iedereen die interesse heeft in filosofie. Zij vormt een onderdeel van een leergang die de belangrijkste onderdelen van de filosofie systematisch in kaart brengt. Deze cursus heeft – zoals alle filosofie - een inleidend karakter.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Verplichte literatuur: Karl Jaspers, Inleiding in de filosofie, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2013. ISBN 978 94 6004 1310, Prijs € 15,00. Aanbevolen literatuur: Antoon Braeckman, Bart Raymaekers, Gerd Van Riel, Handboek Wijsbegeerte,Uitgeverij Lannoo Campus, Tielt 2010, vijfde en volgende druk ISBN 978 90 209 8864 2, Prijs € 24,99 Maurice Merleau-Ponty, Lof der Wijsbegeerte Uitgeverij Boom , Amsterdam 2014, ISBN 978 94 61 059529 Prijs €9.95.

Drs.Harry Willemsen studeerde filosofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre Erasme (www.centre-erasme.nl).

Karl Jaspers

50

14N33

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Cora Westerink

Van modernisme naar hedendaagse kunst

Wij leven tegenwoordig in een mediacultuur: de rol van internet, ‘social media’ en communicatie via smartphone en iPad zijn belangrijker dan ooit tevoren. Deze maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden het leven en werk van hedendaagse kunstenaars. Maar dit is een zeer recente ontwikkeling. De moderne kunst meldde zich rond 1900 met de opkomst van de avant-garde kunstenaars in verschillende Europese steden. Hoe verloopt de ontwikkeling van het modernisme naar hedendaagse kunst? Leiden deze nieuwe massamedia bijvoorbeeld tot sneller functionerende en vernieuwende kunstuitingen? Zo ja, hoe manifesteert zich dit? Zo creëerde Anish Kapoor in 2011 een mediahype door zijn mega installatie “Leviathan” in Parijs slechts 45 dagen beschikbaar te stellen voor het publiek. Zowel ter plaatse, in het Grand Palais te Parijs, als via filmpjes, tweetpics, smsjes en afbeeldingen in het www, kranten en weekbladen riep zijn werk bij bezoekers en beschouwers een wereldvervreemdende ervaring op.

Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 15-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11 en 26-11 (3-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €160,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 14 september. eindhoven

In deze cursus richten we onze aandacht op het leven en werk van zes kunstenaars die ons tonen hoe in de afgelopen eeuw beeldende kunst een ontwikkeling heeft doorgemaakt. We verdiepen ons in Paul Cézanne (1839-1906), Piet Mondriaan (18721944), Marc Rothko (1903-1970), Anselm Kiefer (1945), Marlene Dumas (1953) en Anish Kapoor (1954). Deze kunstenaars stellen ons beschouwers vragen over welke rol er voor kunst is weggelegd als betekenisgever in onze moderne en inmiddels gemedialiseerde samenleving. Die rol kan zowel registrerend, reflectief, speels als radicaal zijn. Hoe bepaalt de maker zijn positie en hoe doen wij dat als toeschouwers, consumenten en betrokken burgers? Hoe verhouden wij ons tot hun uiteenlopende vormen van hun kunstuitingen in het kader van actuele mondiale, maar ook nationale, regionale en locale maatschappelijke ontwikkelingen?

Locatie: Eindhoven

Aan de hand van het leven en werk van bovengenoemde kunstenaars komen de volgende thema’s aan bod: hyperreële kunst en de massamedia, globalisering in de actuele kunst en cultuur, engagement en hedendaagse kunstuitingen, modernisme en postmodernisme. Kortom, een boeiende cursus staat u te wachten over het leven en werk van toonaangevende moderne en postmoderne kunstenaars. Literatuur: Docent stelt lesmateriaal beschikbaar via handouts en digitaal via www.hovobrabant.nl

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het HBO. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. Bob Dylan

51

14N34

Multidisciplinair

Drs. Arthur d’Ansembourg

De tijd van het kunstwerk

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 29-10, 5-11, 12-11, 19-11 en 26-11 (3-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

eindhoven

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Het thema van de tijd in de kunst werd voor het eerst op de agenda gezet door Lessing in zijn: Over de grenzen van de schilderkunst en poëzie (1766). Hij meent dat de schilderkunst ruimtelijk en zonder tijd is en de poëzie temporeel en zonder ruimtelijkheid bestaat. In de filosofie van Bergson komt dit onderscheid onder druk te staan. Hij onderscheidt verschillende vormen van tijd en verbindt het creatieve scheppen met een ervaring van de tijd als duur. Na hem zullen o.a. Heidegger, Merleau-Ponty, Lyotard en Deleuze dit thema verder uitwerken. In de impressionistische schilderijen van Monet wordt het probleem van de tijd op een bijzondere wijze zichtbaar. Telkens weer streeft hij ernaar om een veranderlijke werkelijkheid te vangen in een schilderij dat zelf niet verandert doorheen de tijd. Een aantal decennia later verbindt Barnett Newman zijn abstracte kunstwerken met een ervaring van in het hier en nu zijn. In de hedendaagse kunst zien we hoe dit probleem van de tijd o.a. een centrale rol speelt in het werk van David Claerbout. In de cursus krijgt u inzicht in de verbanden tussen het probleem van de tijd in de kunst en de filosofie. Programma in het kort: College 1 en 2: Lessing (1729 – 1781) en Bergson (1859 – 1941) College 3 en 4: Heidegger (1889 – 1976) College 5 en 6: Merleau-Ponty (1908 – 1961) College 7 en 8: Lyotard (1924 – 1998) en Deleuze (1925 – 1995)

Literatuur: De docent stelt het lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Drs. Arthur d’Ansembourg (1960) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en München. Sinds 2002 is hij docent filosofie in het volwassenenonderwijs en HBO. Daarnaast begeleidt hij socratische gesprekken, geeft hij dilemmatrainingen en adviseert hij overheidsorganisaties op het gebied van integriteitbeleid.

Friedrich Nietzsche

52

14N35

Geschiedenis

Mr. Ben Croon

Van Socrates tot Lodewijk XVI

In de West-Europese geschiedenis heeft een aantal geruchtmakende processen en veroordelingen plaatsgevonden. In deze processen manifesteerden zich de politieke, religieuze of wetenschappelijke spanningen van hun tijd. In de totstandkoming van deze gebeurtenissen heeft het denken van filosofen vaak een belangrijke rol gespeeld, sommigen waren zelf slachtoffer van vervolging. Omgekeerd hebben deze gebeurtenissen ook het denken beïnvloed. Deze collegereeks wil aan de hand van deze processen en de opvattingen van bepaalde filosofen inzicht geven in de ontwikkeling van de verhouding tussen staat en onderdaan, overheid en burger. We bezien de ontwikkelingen vanaf de democratieën in de klassieke oudheid, de opkomst van de kerk en het van God gegeven koningschap tot en met de fase van opstanden en revoluties. Na de Franse revolutie treedt er in zoverre een nieuwe fase in dat iedereen gelijk is voor de wet.

Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €147,- (5 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 oktober. eindhoven

In deze 5 colleges worden de volgende personen behandeld: College 1 Thomas More: het humanisme; De heerser van Machiavelli en Utopia van More, Hendrik VIII en zijn dynastie, More kanselier en the King’s Great Matter, More’s proces en de macht van de koning, de Anglicaanse kerk. College 2 Galileo Galilei: het Aristotelische wereldbeeld, nieuwe wetenschap: Copernicus, Brahe en Kepler, Galilei ontdekt de hemel, geloof en wetenschap, Galilei vervolgd wegens ketterij, 1642: Galilei sterft en Newton wordt geboren. College 3 Johan van Oldenbarnevelt: Bourgondiërs en Habsburgers, hun verhouding tot de steden, de opstand: revolutie of rechtshandhaving, Oldenbarnevelt landsadvocaat van Holland, de Corte Vertoninghe, geloof en verdraagzaamheid, stadhouder contra landsadvocaat, een nieuwe staat. College 4 Karel I: de Stuarts, het Engelse parlement, Anglicanen en Puriteinen, Karel I en de Personal Rule, burgeroorlogen, Karel I onthoofd, Restauratie en Glorious Revolution, Thomas Hobbes en John Locke. College 5 Lodewijk XVI: herstel na de Honderdjarige Oorlog, Lodewijk XIV en de absolute monarchie, de Verlichting, de Revolutie gaat van start, het proces van burger Louis Capet, van terreur tot staatsgreep, Napoleon verspreidt de revolutionaire denkbeelden over Europa: iedereen is gelijk voor de wet.

Locatie: Eindhoven

In de vorige collegereeks (voorjaar 2014) kwamen Socrates, Cicero, Hendrik IV, Jeanne d’Arc en Maarten Luther aan de orde. De beide series kunnen prima onafhankelijk van elkaar gevolgd worden. Literatuur: De docent deelt per college een hand-out uit met een korte samenvatting. Mr. Ben Croon (1947) studeerde rechten in Leiden. Hij was advocaat in Amsterdam en later hoofd van de juridische afdeling binnenland van de ABN-AMRO Bank. Vervolgens volgde hij colleges West-Europese geschiedenis aan de UvA en verdiepte zich in literatuur en filosofie. Hij deed een opleiding scenarioschrijven en draagt literaire verhalen voor. Sinds 2008 geeft hij colleges aan verschillende HOVO-instellingen

Lodewijk XIV

53

14N36

Natuurwetenschappen

Dr. Ruud Licht

Celbiologie Hoe werkt het lichaam?

Hoe werkt DNA, hoe komt een cel aan energie, hoe werken hormonen en hoe werkt het afweersysteem? En hoe ontstaan kanker, diabetes, allergie en veroudering? In deze serie colleges komen de basissystemen van het lichaam aan de orde. Ziektes ontstaan als de systemen niet optimaal (samen)werken. Ook worden de technieken van het celbiologisch onderzoek besproken, zoals weefselkweek en microscopie.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 9-10, 16-10, 30-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 195,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

eindhoven

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

De colleges omvatten de volgende thema’s: Het informatiesysteem: Hoe werkt DNA, wat is een gen, wat is RNA en wat is een eiwit? In dit college wordt ook uitgelegd hoe erfelijkheid en evolutie werken. Energie: Hoe komt een cel aan energie, wat is een mitochondrium en wat doen ionen? Een direct gevolg van de energieopwekking zijn zuurstofradicalen. Hoe gaat de cel hier mee om? Signalen: Hoe werken hormonen, wat is signaaltransductie? In dit college wordt ook uitgelegd hoe we te dik kunnen worden, en hoe diabetes ontstaat. Biochemie: De moleculen van het leven en hun interacties. De werking van geneesmiddelen berust op het beïnvloeden van deze interacties. Het afweersysteem: We worden elke dag bestookt door ziekmakers maar worden zelden ziek. Hoe kan dit, en hoe ontstaan allergieën en auto-immuunziektes? Het zenuwstelsel: Elektrische en chemische signalen vormen de basis van het zenuwstelsel. In dit college wordt o.a. ingegaan op hoe we denken dat bewustzijn ontstaat en wat Alzheimer is. Stamcellen: Om versleten cellen te vervangen moeten er nieuwe cellen worden gemaakt. Welke soort stamcellen zijn er allemaal en wat is hun rol in kanker en veroudering? De toekomst van de celbiologie. Er is al veel veranderd in de celbiologie, en daarmee in de geneeskunde. Maar er komen nog veel meer veranderingen aan. In dit college wordt besproken wat voor ontwikkelingen we wel en welke we misschien niet zouden moeten verwelkomen. Literatuur: De docent stelt de PowerPointpresentaties en literatuurverwijzingen digitaal beschikbaar. Aanbevolen boek: René Fester Kratz, Molecular and Cell Biology For Dummies, ISBN-13: 978-0470430668, €16,99.

Dr. Ruud Licht studeerde Medische biologie aan de UvA en deed onderzoek naar: medische immunologie KUN (promotieonderzoek), stamcelbiologie/ biotechnologie aan de universiteiten van Groningen, Rotterdam en Utrecht. Momenteel richt hij zich vooral op onderwijs geven.

54

14N37

Filosofie

Drs. Nelleke Canters

Schuilt in potentie in iedereen een massamoordenaar?

Twee jaar nadat Eichmann in Jerusalem ter dood werd veroordeeld, schreef Hannah Arendt in Eichmann in Jerusalem (1963) over haar ervaringen en bevindingen tijdens het Eichmann Proces. Terwijl ze in Eichmann een meedogenloos ‘monster’ dacht aan te treffen, zag ze niets meer dan een onbeholpen, brildragend mannetje zonder ook maar enig charisma. Arendt stelt zich de vraag: hoe kan zo’n ‘onbetekenend individu’ in staat zijn tot zulke gruweldaden en zij concludeert dat het ‘kwaad’ eigenlijk angstaanjagend gewoon is. De nazistaat maakte mensen tot gehoorzame bureaucraten die als radertjes in het apparaat functioneerden en die kritiekloos bevelen opvolgden: de banaliteit van het kwaad. Abraham de Swaan bestrijdt in zijn Compartimenten van vernietiging (2014) Arendts ideeën. Hij spreekt over de ‘vulgarisering van de Arendt-Milgram-Browning traditie die volgens hem heeft geresulteerd in het grote cliché van onze tijd dat in potentie alle mensen genocidale daders zijn, alleen ze hebben nooit in een situatie verkeerd waarin dat zou blijken. In zijn onderzoek heeft de Swaan verschillende soorten moorddadige regimes bestudeerd, maar ook de daders die binnen deze regimes handelden. Op basis hiervan concludeert hij dat ‘iemands omstandigheden een grote rol spelen bij iemands ontwikkeling tot massamoordenaar, evenals de aard van het regime en de collectieve mentaliteit van een samenleving, maar individuele dispositie mag je als factor niet onderschatten’.

Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11, 5-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september. eindhoven

In deze cursus worden beide opvattingen met betrekking tot het kwaad geanalyseerd, met elkaar vergeleken en proberen we te komen tot een eigen standpuntbepaling.

Locatie: Eindhoven

Literatuur: Abraham de Swaan, Compartimenten van vernietiging. Over genocidale regimes en hun daders. Prometheus/Bert Bakker, 2014. €24,95. H. Arendt: Eichmann in Jerusalem.

Drs. Nelleke Canters is hogeschooldocent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Lid van de kenniskring omtrent het lectoraat Filosofie & Ethiek van Fontys Hogescholen. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten Abraham de Swaan

55

14N38

Filosofie

Drs. Wim Fiévez

Taalfilosofie in de 21e eeuw

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11 en 5-12 (12-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 157,- (6 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

eindhoven

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 5 oktober.

Taal is overal en onontbeerlijk voor cultuur of voor simpelweg het overleven. Dat op zichzelf is al reden genoeg om je als filosoof voor taal te interesseren. Maar alleen het besef van haar fundamentele rol voor kennis, de waarneming en het zelfbewustzijn kan verklaren waarom taal tot de kern van de filosofie is uitgegroeid. Vreemd genoeg bestaat taalfilosofie pas goed 100 jaar. Waarom liet een ‘linguistic turn’ eigenlijk zolang op zich wachten? En wat is er sinds deze omslag gebeurd? Waar staat de taalfilosofie aan het begin van de 21e eeuw? Op al deze vragen gaan we in deze cursus een antwoord geven. We beginnen met een inleiding over de relatieve betekenis van het onderzoek naar taal en betekenis in de hedendaagse filosofie; en we gaan na hoe taalfilosofie zich verhoudt tot taalwetenschap of linguïstiek. Het tweede college schetst de opvattingen van premoderne filosofen als Plato, Aristoteles en William van Ockham. Het derde college gaat over het mentalisme van de Engelse filosofen Thomas Hobbes en John Locke. In het vierde college worden dan, aan de hand van de taalfilosofie van Frege en van enkele vertegenwoordigers van de Wiener Kreis, de centrale ideeën van het semantisch holisme geïntroduceerd. In de laatste twee colleges bespreken we de kritiek hierop en kijken we naar de voorstellen voor een post-holistische visie op taal en betekenis van Donald Davidson, John McDowell en Robert Brandom. Laat u verrassen. U zult verbaasd staan over de fascinerende ideeën over taal en betekenis die filosofen, onafhankelijk van Noam Chomsky en de moderne taalwetenschap, hebben weten te ontwikkelen. En voor het eerst wordt duidelijk wat de diepe banden zijn tussen vragen over taal en betekenis enerzijds en filosofische kwesties op het gebied van de filosofie van de geest en kennis anderzijds. Literatuur: De docent stelt handouts en powerpointpresentaties beschikbaar via www.hovobrabant.nl. Aanbevolen literatuur: Willem R. De Jong, Argumentatie en Formele Structuur. Basisboek Logica, Boom, A’dam/Meppel, 2010. (Hoofdstuk 2, 3 en 6). Eds. Susana Nuccetelli & Garey Seay, Philosophy of Language. The Central Topics, Rowman & Littlefield, New York, 2009.

Drs. Wim Fiévez studeerde filosofie aan de universiteiten van Groningen, Amsterdam en Uppsala; ook als docent en onderzoeker werkzaam in Nederland en Zweden. Al vanaf de start van HOVO betrokken bij dit onderwijs verspreid door heel Nederland. Hij interesseert zich vooral voor filosofische kwesties die thuishoren in kennistheorie, taalfilosofie en filosofische ethiek. Zijn aandacht ligt m.n. bij hedendaagse filosofische ontwikkelingen, maar vergeet daarbij zeker de 18e eeuwse filosofen als Hume, Kant en Hegel niet.

56

14N39

Rechtswetenschap

Mr. Corrie Ebbers

Recht op Privacy Juridische antwoorden op technologische ontwikkelingen

Privacy en dataprotectie: er gaat geen dag voorbij of er staat wel een privacy onderwerp in de krant. Een onderwerp dat speelt in alle sectoren van de samenleving. Bij de overheid, in de medische sector, het bedrijfsleven en bij justitie. Een onderwerp dat traditionele grenzen overschrijdt zowel juridisch als geografisch. Een onderwerp dat daarom vanuit verschillende perspectieven benaderd moet worden; vanuit de techniek, het recht, de media en communicatie. Maar ook de economische invalshoek wordt steeds interessanter. Zo kan privacy als een bedrijfseconomisch ‘verdienmodel’ ontwikkeld worden om het vertrouwen te herstellen maar ook omdat blijkt dat het datasubject best iets over heeft voor de bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer. In deze cursus wordt privacy behandeld vanuit het juridisch perspectief: het recht op informationele zelfbeschikking. Het wordt geplaatst binnen de historische ontwikkeling van de burgerrechten vanaf 1815, art. 8 EVRM tot aan de eerste Nederlandse Privacywet van 1989 en de Europese Privacy Richtlijn uit 1995. Vanaf die periode ontstaat door het toenemend gebruik van computers een nieuw spanningsveld met nieuwe rechtsvragen. Deze cursus geeft inzicht in dit onderwerp en scherpt het denken over techniek en recht. Aan de hand van diverse praktijkvoorbeelden worden de juridische regels toegelicht. Aan bod komen o.a. het elektronisch patiëntendossier, de registraties bij de overheid, het opnemen van biometrische gegevens in het paspoort en werken in de Cloud. Onderzocht zal worden hoe het gesteld is met de transparantie van deze systemen, welke rechten het individu heeft en de rechtsbescherming . Ook de rol van de toezichthouder, het College Bescherming Persoonsgegevens, komt aan bod.

Locatie: Breda Dag en tijd: Maandagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 27-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 227,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: Tijdschriftartikelen, wetgeving, naslagwerken, overige vindplaatsen en de PowerPointpresentatie worden door de docent beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl

breda

Mr. Corrie Ebbers is afgestudeerd in Tilburg, 1996, aan de faculteit Recht en Informatisering. Vanaf 1997 werkzaam als privacy jurist o.a. bij het College Bescherming Persoonsgegevens te Den Haag. Sinds 2001 runt zij haar eigen privacy praktijk en adviseert met name in de publieke sector en de zorg. Is daarnaast werkzaam als docent aan diverse opleidingen waaronder de Bestuursacademie Nederland en de opleiding Identiteitsmanagement. Publiceert in Burgerzaken & Recht en Privacy & Informatie. Gerhard Lentink - Madonna der dagen

57

14N40

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Jana Waarts

Kijken naar kunst en cultuur Kunst, muziek, literatuur in de Romantiek

Locatie: Breda Dag en tijd: Donderdagochtend 10.20 – 12.05 uur Cursusdata: 25-09, 2-10, 9-10, 16-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €239,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar Kunst en Cultuur in Breda, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september.

Aan het einde van de 18de eeuw kwam er verandering in het idee dat alles met de rede verklaarbaar was. Binnen het milieu van schrijvers, kunstenaars, filosofen en componisten ontwikkelde zich een nieuwe houding ten opzichte van het bestaande rationele wereldbeeld: de Romantiek. Zij wilden aantonen dat het gevoel belangrijker was dan de rede. Duitsland Duitsland beleefde aan het einde van de 18de eeuw een culturele bloeitijd. Het was Goethe die rond 1770 een van de vroegste grondleggers was van de Romantiek, de Sturm und Drang. Hij was vooral lovend over de middeleeuwen. Deze hernieuwde aandacht voor de middeleeuwen uitte zich als eerste in de kunst van de Nazareners. Maar indrukwekkend zijn vooral de mystieke en beschouwende landschappen van Caspar David Friedrich. In zijn werken manifesteert zich de overweldigende grootsheid van de natuur en de verbondenheid tussen mens en natuur. Een invloedrijke filosoof in Duitsland is Georg Hegel. De wegbereider en revolutionair in de muziek is Ludwig von Beethoven en de liederenmuziekcultuur komt tot grote hoogte in de Winterreise van Franz Schubert. Nederland Ook Nederland heeft romantische schilders voortgebracht, zoals onder andere Barend Cornelis Koekkoek en Andreas Schelfhout. Hun kunst verschilt echter aanmerkelijk met die van andere landen. In hun (veelal landschappen) kunst uit zich het romantische gevoel vooral in nostalgische verlangens. Frankrijk In Frankrijk was niet alleen het verleden een belangrijke inspiratiebron voor de kunst, maar ook het heden en het exotisme, zoals te zien is in de werken van Ingres, Géricault en Delacroix. Ook in de muziek waren allerlei buitenlandse invloeden te horen, zoals bijvoorbeeld in de muziek van Chopin. Engeland Door de industriële revolutie breidden de steden in Engeland zich uit en het open landschap werd in beslag genomen door mijnen, fabrieken en spoorlijnen. Engelse kunstenaars gingen daarom op zoek naar het nostalgische Engeland dat nog niet was aangetast. De werken van Constable en (de vroege) Turner zijn hier goede voorbeelden van. Dit verlangen naar ongereptheid is ook te vinden in het werk van de dichters Wordsworth, Lord Byron en Keats. Zeer beroemd werden de intrigerende werken van de Prerafaëlieten. Zij zetten zich af tegen de voorgeschreven academische kunst. Belangrijke exponenten hiervan zijn Hunt, Millais, Burne-Jones, William Morris en Dante Gabriel Rosetti, maar ook Waterhouse en Leighton zijn hier (late) vertegenwoordigers van. William Morris is tevens één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Arts-and-Crafts Movement (eenvoud, schoonheid en ambachtelijkheid). Deze beweging heeft zeer veel invloed gehad in de westerse cultuur. Literatuur: Bij aanvang van het eerste college verstrekt de docent een syllabus.

breda

Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

58

14N41

Drs. Jan Lagendijk

Filosofie

Van Kwaad tot Erger De geschiedenis van de moderne moraal

Deze tijd zou ons geleerd kunnen hebben, dat er erger dingen zijn dan de dood. Hannah Arendt In Gods paradijs eet de mens van de boom der kennis van goed en kwaad. En wordt als bij toverslag... mens. Opeens is niets menselijks hem meer vreemd. Tezamen met de nieuw verworven vrijheid vallen hem sterfelijkheid, schaamte, verdriet en de zorg om het dagelijks brood ten deel. De kennis van goed en kwaad is zo oud als het menselijk bestaan. In de nieuwe tijd verandert de moraal evenwel grondig van aard. Niet langer is het God die de wet voorschrijft, maar de autonome mens denkt zelf over goed en kwaad te kunnen beschikken. Willens en wetens neemt de verlichte (westerse) mens het recht in eigen hand en begeeft zich zelfbewust op weg naar een humane wereld. Onderweg gaat er echter van alles mis: helemaal van God los verwordt de mens tot een berekenend dier voor wie een fout erger is dan een misdaad. Eenmaal ‘voorbij goed en kwaad’ vermenigvuldigt het kwaad zich sneller dan men denkt – zelfs zo razendsnel dat het banaal wordt. In deze cursus volgen we de geschiedenis van de moderne moraal. We bespreken de filosofische werken die de moraal van de moderne tijd het diepst doordacht hebben. De boeken die we bespreken zijn: Kant – Kritiek van de praktische rede (1788) Kant is de filosoof van de mensenrechten. De autonome vrijheid van de mens is de enige waarborg voor een zuivere moraal. Schelling – Over het wezen van de menselijke vrijheid (1809) Schelling verkent de diepten van het menselijk kwaad. Darwin – Het ontstaan van de soorten (1859) Moraal heeft alleen bestaansrecht als overlevingsstrategie van de diersoort mens. Nietzsche – Voorbij goed en kwaad (1886) Als geen ander heeft Nietzsche de consequenties van “de dood van God” en het ineenstorten van de moraal doordacht. Heidegger – Brief over het humanisme (1947) Heidegger vraagt zich kort na WOII af, of het niet juist het humanisme is, dat tot de catastrofes van de twintigste eeuw geleid heeft. Arendt – Eichmann in Jeruzalem (1963) Arendts verslag van een ongekende misdaad en een ongekende misdadiger. De banaliteit van het kwaad.

Locatie: Breda Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.25 – 12.10 uur Cursusdata: 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11, 5-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Literatuur: De docent deelt tijdens de cursus een syllabus uit. Drs. Jan Lagendijk studeerde Psychologie en Filosofie in Leiden en Amsterdam. Hij is werkzaam als docent Filosofie, o.a. bij HOVO-Rotterdam en HOVO-Den Haag. breda

59

tilburg

THEMA 14T04 DAG

Cultuurgeschiedenis

Prof. dr. Hugo Roos Mylou Mazali

Don Carlos en de Nederlanden Het voorspel tot de tachtigjarige oorlog (1566)

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdag 5 november 10.30 – 15.30 uur Prijs: €70,- (inclusief koffie/thee en afsluitend drankje) Werkvorm: Hoorcollege en zangoptreden Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 15 oktober.

De meeste mensen kennen Don Carlos van de gelijknamige opera van Verdi, maar het leven van de historische Don Carlos is minstens net zo boeiend. Carlos van Spanje (1545-1568) was de zoon van koning Filips II van Spanje en diens eerste vrouw, zijn nicht Maria van Portugal, die vier dagen na de geboorte van Carlos stierf. Zijn jeugdjaren worden gekenmerkt door lichamelijke klachten en hij toont zich opvliegend en psychisch onstabiel. Zijn leven speelt zich af aan de vooravond van de Tachtigjarige Oorlog, wanneer de spanningen tussen de politieke elite in de Nederlanden en de Spaanse heerser hoog oplopen. Een verbond van Edelen doet in april 1566 pogingen om verzachting van de placcaten te vragen. Don Carlos wil landvoogd worden, maar de Beeldenstorm van augustus 1566 leidt ertoe dat Philips een militair, de Hertog van Alva, stuurt. De moeizame verhouding tussen Koning Philips II en zijn zoon leidt uiteindelijk tot een dramatisch einde van het leven van Don Carlos. Het lot van deze historische figuur heeft Verdi geïnspireerd tot een literair en muzikaal meesterwerk gebaseerd op een toneelstuk van Schiller. Tijdens deze themadag behandelen prof. Hugo Roos en mezzo-sopraan Mylou Mazali de historische en muzikale Don Carlos naar de opera van Verdi. Daarbij zal Mylou Mazali twee aria’s van Verdi ten gehore brengen. Programma: 10.15 – 10.30 10.30 – 12.30 12.30 – 13.30 13.30 – 15.30 15.30 uur

Ontvangst met koffie/thee De historische Don Carlos tegen de achtergrond van het voorspel tot de tachtigjarige oorlog (Prof. Dr. Hugo B. Roos) Lunchpauze Het muzikale drama Don Carlos van Verdi (mezzo-sopraan Mylou Mazali) Afsluitende borrel

Literatuur: Aanbevolen literatuur: Essay over Don Carlos in: Ranke, L. von, Gestalten der Geschichte, Jena, 1952. Prof. dr. Hugo Roos was ondermeer hoogleraar Luchtvaarteconomie aan de UVA en hoogleraar Logistiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, de KMA te Breda en was gastdocent aan ondermeer de KUB. Hij heeft daarnaast functies bekleed bij onder andere Bull Nederland, KPMG en Kirkman Company en geeft sinds zijn emeritaat colleges bij HOVO Rotterdam en Amsterdam. Hij zingt in enkele koren. Mylou Mazali studeerde enige tijd Spaans aan de Universiteit van Amsterdam, switchte naar het Conservatorium en is nu vooral bekend als oprichtster van Opera per Tutti!, een initiatief waarbij ze samen met solisten het publiek al zappend meeneemt langs muzikale hoogtepunten en deze van uitleg voorziet.

Don Carlos

60

THEMA 14T05 DAG

Muziekgeschiedenis

Drs. Frans Jansen

tilburg

Beethoven: revolutionair romantisch

Hoewel Ludwig van Beethoven (1770-1827) enerzijds samen met Haydn en Mozart wordt ingedeeld bij de zogeheten Weense Klassieken, wordt hij ook gezien als het begin van de muzikale Romantiek. Geheel in de geest van de vroege 19e eeuw groeide hij uit tot de geniale kunstenaar die nieuwe wegen insloeg, brak met de geijkte genres en vormen en wiens status mythische proporties aannam. Tot begin 20e eeuw was hij de meest invloedrijke componist die voor vrijwel alle grote componisten een onuitputtelijke inspiratiebron was. Gevolg was dat hij tot ver in de vorige eeuw beschouwd werd als ‘de grootste componist aller tijden’ en zijn Negende Symfonie gezien werd als het meest ultieme muziekstuk ooit gecomponeerd. Dat laatste ligt tegenwoordig genuanceerder maar zijn revolutionaire verdiensten zijn nog immer onbetwist. Aan de hand van Beethovens biografie zal op deze themadag gekeken worden hoe hij in zijn jonge jaren als aanstormend en eigenzinnig klaviervirtuoos zich spoedig losweekte van zijn 18e eeuwse wortels en hij op bevlogen wijze nieuwe paden ging bewandelen. Met behulp van de belangrijkste genres uit die tijd zal, tegen het licht van de vroege Romantiek, geanalyseerd worden wat hij daadwerkelijk veranderde en waarin hij zich onderscheidde van zijn tijdgenoten. Ook zal behandeld worden welke maatschappelijke, politieke en ideologische ontwikkelingen van invloed waren op zijn leven en muziek.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdag 14 november 9.30 – 16.30 uur Prijs: € 60,- (inclusief koffie/thee en afsluitend drankje) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 oktober.

Uiteraard zal de dag rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Beethoven-vertolkers van deze tijd. Programma: 09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 10.45 Blok 1: Muzikale context rond 1800: filosofie, esthetiek en muzikale vormen 10.45 – 11.00 Koffie/thee-pauze 11.00 – 12.30 Blok 2: Jeugd en opleiding: van Bonn naar Wenen 12.30 – 13.30 Lunchpauze 13.30 – 14.15 Blok 3: Triomf en tragiek in Wenen 14.15 – 14.30 Korte pauze 14.30 – 15.30 Blok 4: Triomf en tragiek in Wenen 15.30 – 15.45 Koffie/thee-pauze 15.45 – 16.30 Blok 5: De laatste jaren: ziekte en afscheid 16.30 uur Afsluitende borrel Literatuur: De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl). Drs. Frans Jansen is musicoloog en studeerde Muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Hij geeft lezingen en heeft ruime ervaring met het geven van HOVOcursussen.

Beethoven

61

INSCHRIJFPROCEDURE EN VOORWAARDEN

U kunt eenvoudig en direct inschrijven via onze website www.hovobrabant.nl INSCHRIJVING U krijgt nadat uw inschrijving verwerkt is een bericht ter bevestiging van uw inschrijving. KOSTEN De kosten van een cursus bestaan uit: • Cursusprijs (= inclusief uitgereikt lesmateriaal) • Inschrijfgeld: Als u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij eenmalig € 10,- inschrijfgeld. Boeken dient u zelf aan te schaffen via de boekhandel. In de meeste cursussen wordt lesmateriaal digitaal beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl. Hieraan zijn (nog) geen kosten verbonden. BETALING Met uw inschrijving via de website gaat u een financiële verplichting aan voor de cursuskosten en eventuele inschrijfkosten. Over de wijze van betaling wordt u bij of kort na uw inschrijving geïnformeerd. PRIVACY BESCHERMING Wanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die wordt verspreid onder de deelnemers van de cursus en de docent voor onderling gebruik. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit via uw inschrijfformulier aan te geven. VOORZIENINGEN De lokalen zijn in de regel ook toegankelijk voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving contact met ons op. Dit geldt ook wanneer u problemen heeft met horen: niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. ANNULERING Wanneer u zich heeft ingeschreven voor een cursus en u wilt of kunt deze cursus niet volgen, dan kunt u tot de bij de cursus vermelde inschrijfdatum annuleren. Dit kan uitsluitend schriftelijk gebeuren en de annuleringskosten bedragen € 20,-. U kunt zich richten aan HOVO Brabant Seniorenacademie, Tilburg University, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of [email protected]. Na de vermelde inschrijfdatum is annuleren niet meer mogelijk. VERZOEK TOT RESTITUTIE In uitzonderlijke gevallen van overmacht, die de cursusdeelnemer zelf betreffen, kan voor aanvang van de cursus een schriftelijk verzoek tot restitutie worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Tilburg University, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected]. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant, u ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. Voor het niet kunnen volgen van een deel van een cursus wordt geen restitutie verleend. Wanneer u de cursus niet zelf in staat bent te volgen, kunt u kosteloos, en na overleg met het kantoor van HOVO Brabant, uw inschrijving aan een ander overdragen.

62

WANNEER EEN CURSUS NIET DOORGAAT Een cursus kan alleen doorgaan bij voldoende deelnemers. Wanneer er op de uiterste inschrijfdatum onvoldoende inschrijvingen zijn om de cursus door te kunnen laten gaan, laten we u dat zo snel mogelijk weten. U wordt dan zo mogelijk nog ingeschreven in een andere cursus naar keuze. RESERVEDATUM Wanneer een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) eenmalig een college niet kan verzorgen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven reservedatum. Wij zullen in zo’n geval onze uiterste best doen u zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief te bereiken. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen. OVERMACHT, WIJZIGING EN ANNULERING DOOR HOVO BRABANT In het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of materialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/ of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

DISCLAIMER Ondanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die hieruit voortvloeit.

63

De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. dhr. W.S.C.M. van der Heijden telefoon: 0411-610117 Vorsenpoel 113 e-mail: [email protected] 5283 ZJ Boxtel www.sedvitae.nl Stichting Studiefonds Sed Vitae Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,– per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. Hoe aanvragen? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar: Stichting Studiefonds Sed Vitae mw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 5045XC Tilburg

64

telefoon: 013 – 5710225 e-mail: [email protected]

HOVO KERSTDINER 2014

Meestal strelen wij de geest maar nu ook de maag. Een interessante, leerzame maar vooral ook gezellige en smakelijke ontmoeting in de donkere dagen voor Kerstmis.

WEEK 50 OF WEEK 51 Na de zeer positieve reacties en de grote belangstelling voor het HOVO Kerstdiner 2013 in Den Bosch gaan wij hier graag een jaarlijkse traditie van maken. In de komende kerstperiode ontvangen wij u graag weer in een feestelijke omgeving, met een smakelijk kerstdiner en enkele passende korte lezingen, afgesloten met een muzikaal dessert. Nadere informatie over de datum, het programma en de locatie vindt u vanaf oktober op: www.hovobrabant.nl

Voor iedereen die deze zomer naast veel zon, ook veel kennis wil opdoen, organiseert HOVO Brabant negen zeer uiteenlopende zomercursussen.

Drs. Joris van Sleeuwen

1 en 2 juli

VO L

Ko van Dun

Drs. Evert Jan Ouweneel

Drs. Cora Westerink

7 en 8 juli

9 juli

9 en 10 juli (excursie)

Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld e.a. 14, 15 en 16 juli (excursie)

Drs. Feico Houweling 21 en 22 juli

Drs. Petra Bolhuis Drs. Theo Meereboer

Dr. Andreas Wismeijer

Drs. Leo den Oudsten

25 augustus

26 augustus

24 en 25 juli

NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE EEN CURSUS KIEZEN? LEES DE BROCHURE INSCHRIJVEN? GA NAAR WWW.HOVOBRABANT.NL START INSCHRIJVING: 1 JULI!

HOVO Brabant stapt per 1 juli over op een nieuw administratiesysteem.

Heeft of wilt u geen computer? Dan blijft u van harte welkom!

Inschrijven gaat voortaan digitaal via onze website.

Bel ons even via 013-4668119 (tussen 9.00 en 14.00 uur) en wij helpen u graag verder.

U vindt dus geen inschrijfformulieren meer in deze brochure. Als u al cursist bent bij ons, krijgt u rond 1 juli een mailtje met daarin uw nieuwe accountgegevens. Inschrijven en betalen gaat daarmee veel gemakkelijker en sneller. Bent u nieuw bij ons? Ga dan na 1 juli naar onze website en meldt u aan om u eenvoudig in te schrijven voor uw eerste HOVO cursus.

W W W. H O V O B R A B A N T . N L

Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar