Nieuw Nederlands 3. vmbo-bk. docentenhandleiding. Tiddo Ekens. Noordhoff Uitgevers Groningen

1

Nieuw Nederlands 4e editie, 3 vmbo-bk, Docentenhandleiding

Nieuw Nederlands 3 vmbo-bk docentenhandleiding

Tiddo Ekens

Noordhoff Uitgevers Groningen

© Noordhoff Uitgevers 2008


2

© 2008 Noordhoff Uitgevers bv Groningen/Houten, The Netherlands Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van korte gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van niet-korte gedeelte(n) dient men zich rechtstreeks te wenden tot de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without prior written permission of the publisher. ISBN 978 9001 76253 7



INHOUD 1 De methode Nieuw Nederlands 2 Nederlands in de bovenbouw 3 Inhoud Nieuw Nederlands vmbo-bk 3 4 Lesvoorbereiding vmbo-bk 3 5 Nieuw Nederlands van A tot Z 6 Achtergrondliteratuur 7 Overzicht leerstof vmbo-bk 3 8 Auteurs gezocht


3

4


1 DE METHODE NIEUW NEDERLANDS DE BASISMETHODE Nieuw Nederlands biedt de volgende leerlingenboeken voor vmbo-basis tot en met vwo. vmbo vmbo/havo havo/vwo vwo

vmbo-basis 1 vmbo-kgt 1 vmbo-t/havo 1 havo/vwo 1 vwo 1

vmbo-basis 2 vmbo-kgt 2 vmbo-t/havo 2 havo/vwo 2 vwo 2

vmbo-basis 3 vmbo-bk 3 vmbo-gt 3 havo 3 vwo 3

vmbo-basis 4 vmbo-bk 4 vmbo-gt 4 havo 4/5 vwo 4

vwo 5/6

HET ACTIVITEITENBOEK Bij ieder leerlingenboek is een extra activiteitenboek beschikbaar. Dit boek is optioneel. Het activiteitenboek bestaat uit de volgende onderdelen: • portfolio • extra oefeningen voor: Lezen, Woordenschat, Grammatica en Spelling • werkbladen bij drie projecten • invulbladen bij het leerlingenboek • gereedschapskist: overzicht belangrijkste leerstof in leerlingenboek • persoonlijk wachtwoord voor extra oefeningen op de website DE WEBSITE: I-CLIPS Bij de methode is ondersteunend ICT-materiaal beschikbaar, dit heet de I-clips. De I-clips is bereikbaar via een persoonlijk wachtwoord in het activiteitenboek en te vinden op de website www.schoolwise.nl. De I-clips bestaat uit de volgende items: • Meer oefenen: extra oefenstof voor Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • D-toetsen: diagnostische toetsen bij Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • zes minicursussen Schrijven • cursussen Word, PowerPoint en Excel • de voorgelezen fragmenten uit het onderdeel Fictie • drie webquests • taalregister Daarnaast is een gedeelte van de I-clips vrij toegankelijk en te vinden op de website www.bk3.nieuwnederlands.noordhoff.nl. Het gaat om het item Weet je het?, waarmee de kennis van de theorie bij alle cursusonderdelen getoetst kan worden. SERVICEBOX VOOR DOCENTEN Nieuw Nederlands biedt een zogenaamde servicebox voor docenten. De inhoud bestaat uit 3 cd’s: • kijkfragmenten op dvd • luisterfragmenten op cd (ook van het onderdeel fictie) • een cd-rom met: - docentenhandleiding - een didactisch naslagwerk met ongeveer 70 trefwoorden - een jaarplanner - antwoordkaarten - 60 toetsen - kopieerbladen: invulbladen voor de leerling DIGITALE PROEFWERKEN Per deel zijn er 60 proefwerken beschikbaar. Deze toetsen kunnen ook digitaal worden samengesteld, afgenomen en nagekeken. Meer informatie: www.digitaleproefwerken.nl.



5

2 NIEUW NEDERLANDS IN DE BOVENBOUW ONDERBOUW EN BOVENBOUW De onderbouw, zoals ingevoerd in 2006, heeft betrekking op leerjaar 1 en 2. Scholen kunnen zelf invulling geven aan leerjaar 3. Dat betekent dat leerjaar 3 zowel geïnspireerd kan worden door de kerndoelen voor de onderbouw als door de eindtermen van het examenprogramma. Nieuw Nederlands is in deel 3 uitgegaan van zowel de kerndoelen als de eindtermen. Voor de volledigheid vatten we kort de kenmerken en de kerndoelen van de onderbouw. Aansluitend beschrijven we het examenprogramma van Nederlands. KERNDOELEN VAN HET VAK NEDERLANDS Het vak Nederlands in de onderbouw telt tien globaal geformuleerde kerndoelen: Kerndoel 1: De leerling leert zich mondeling en schriftelijk begrijpelijk uit te drukken. Kerndoel 2: De leerling leert zich te houden aan conventies (spelling, grammaticaal correcte zinnen, woordgebruik) en leert het belang van die conventies te zien. Kerndoel 3: De leerling leert strategieën te gebruiken voor het uitbreiden van zijn woordenschat. Kerndoel 4: De leerling leert strategieën te gebruiken bij het verwerven van informatie uit gesproken en geschreven teksten. Kerndoel 5: De leerling leert in schriftelijke en digitale bronnen informatie te zoeken, te ordenen en te beoordelen op waarde voor hemzelf en anderen. Kerndoel 6: De leerling leert deel te nemen aan overleg, planning, discussie in een groep. Kerndoel 7: De leerling leert een mondelinge presentatie te geven. Kerndoel 8: De leerling leert verhalen, gedichten en informatieve teksten te lezen die aan zijn belangstelling tegemoet komen en zijn belevingswereld uitbreiden. Kerndoel 9: De leerling leert taalactiviteiten (spreken, luisteren, schrijven en lezen) planmatig voor te bereiden en uit te voeren. Kerndoel 10: De leerling leert te reflecteren op de manier waarop hij zijn taalactiviteiten uitvoert en leert, op grond daarvan en van reacties van anderen, conclusies te trekken voor het uitvoeren van nieuwe taalactiviteiten. EXAMENPROGRAMMA NEDERLANDS VMBO Het examenprogramma voor Nederlands wordt beschreven in de preambule en in eindtermen. De volledige tekst vindt u op www.eindexamen.nl. De preambule geldt voor alle vakken en sectoren in het vmbo en bestaat uit zes hoofddoelen: 1 Werken aan vakoverstijgende thema's 2 Leren uitvoeren 3 Leren leren 4 Leren communiceren 5 Leren reflecteren op het leer- en werkproces 6 Leren reflecteren op de toekomst Het examenprogramma Nederlands wordt gedefinieerd in exameneenheden met de bijbehorende code. Elke exameneenheid bestaat uit een of meer eindtermen. In de kolommen achter de exameneenheden staat met X aangegeven voor welke leerweg de exameneenheid deel uitmaakt van het examenprogramma. Het centraal examen heeft betrekking op die exameneenheden die aangeduid zijn met CE. Het schoolexamen voor een bepaalde leerweg heeft voor de algemeen vormende vakken in ieder geval betrekking op exameneenheid K3 (Leervaardigheden). Daarnaast heeft het schoolexamen betrekking op: • ten minste die exameneenheden die deel uitmaken van het examenprogramma van deze leerweg voor zover zij niet deel uitmaken van het centraal examen voor die leerweg; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest een of meer exameneenheden waarop het centraal examen betrekking heeft; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen die relevant zijn voor het betreffende vak of examenprogramma, die per kandidaat kunnen verschillen.


6


Eindtermen Nederlandse taal NE/K/1 1. NE/K/2 2. NE/K/3 3.

NE/K/4 4.

5.

1

Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en het belang van Nederlands in de maatschappij. Basisvaardigheden De kandidaat kan basisvaardigheden toepassen die betrekking hebben op communiceren, samenwerken, en informatie verwerven, verwerken en presenteren. Leervaardigheden in het vak Nederlands De kandidaat kan strategische vaardigheden toepassen die bijdragen tot: • het bereiken van verschillende lees-, schrijf-, luisteren kijk-, en spreek- en gespreksdoelen • de bevordering van het eigen taalleerproces • het compenseren van eigen tekortschietende taalkennis • of communicatieve kennis. Luister- en kijkvaardigheid1 De kandidaat kan: • luisteren kijkstrategieën hanteren • compenserende strategieën kiezen en hanteren • het doel van de makers van een programma aangeven • de belangrijkste elementen van een programma weergeven • een oordeel geven over een programma en dit toelichten • een instructie uitvoeren. De kandidaat kan: • luisteren kijkstrategieën hanteren • compenserende strategieën kiezen en hanteren • het doel van de makers van een programma aangeven • de belangrijkste elementen van een programma weergeven • een oordeel geven over een programma en dit toelichten • een instructie uitvoeren • de waarde en betrouwbaarheid aangeven van de informatie die door de massamedia verspreid wordt.

BB

KB

GL/TL

X

X

X

X

X

X

CE X

CE X

CE X

CE X

CE

CE

X

X

De Cevo kan bepalen dat het centraal examen geen betrekking heeft op NE/K/4; dit kan per leerweg verschillen.


7


NE/K/5 6.

NE/K/6 7.

8.

NE/K/7 9.

Spreek- en gespreksvaardigheid De kandidaat kan: • relevante informatie verzamelen en verwerken ten behoeve van de spreek- en gesprekssituatie • strategieën hanteren ten behoeve van de spreek- en gesprekssituatie • compenserende strategieën kiezen en hanteren • het spreek-/luisterdoel in de situatie tot uitdrukking brengen • het spreek-/luisterdoel en taalgebruik richten op verschillende soorten publiek • het spreekdoel van anderen herkennen en de reacties van anderen inschatten • in spreek- en gesprekssituaties taalvarianten herkennen en daar adequaat op inspelen. Leesvaardigheid De kandidaat kan: • leesstrategieën hanteren • compenserende strategieën kiezen en hanteren • functie van beeld en opmaak in een tekst herkennen • het schrijfdoel van de auteur aangeven • een tekst indelen in betekenisvolle eenheden en de relaties tussen die eenheden benoemen • het hoofdonderwerp en de hoofdgedachte van een tekst aangeven • een oordeel geven over de tekst en dit oordeel toelichten. De kandidaat kan: • leesstrategieën hanteren • compenserende strategieën kiezen en hanteren • functie van beeld en opmaak in een tekst herkennen • het schrijfdoel van de auteur aangeven en de talige middelen die hij hanteert om dit doel te bereiken • een tekst indelen in betekenisvolle eenheden en de relaties tussen die eenheden benoemen • het hoofdonderwerp en de hoofdgedachte van een tekst aangeven en een samenvatting geven • een oordeel geven over de tekst en dit oordeel toelichten. Schrijfvaardigheid De kandidaat kan: • relevante informatie verzamelen en verwerken ten behoeve van het schrijven • schrijfstrategieën hanteren • compenserende strategieën kiezen en hanteren • het schrijfdoel in teksten tot uitdrukking brengen • het schrijfdoel en taalgebruik richten op verschillende soorten lezerspubliek • conventies hanteren met betrekking tot schriftelijk taalgebruik • elektronische hulpmiddelen gebruiken bij het schrijven • concepten van de tekst herschrijven op basis van geleverd commentaar.


BB

KB

GL/TL

X

X

X

CE X

CE

CE

X

X

CE X

CE X

CE X

8


BB NE/K/8 10.

11.

NE/V/1 12. NE/V/2 13. NE/V/3 14.

Fictie De kandidaat kan: • verschillende soorten fictiewerken herkennen • de situatie en het denken en handelen van de personages in het fictiewerk beschrijven • de relatie tussen het fictiewerk en de werkelijkheid toelichten • een persoonlijke reactie geven op een fictiewerk en deze toelichten met voorbeelden uit het werk. De kandidaat kan: • verschillende soorten fictiewerken herkennen • de situatie en het denken en handelen van de personages in het fictiewerk beschrijven • de relatie tussen het fictiewerk en de werkelijkheid toelichten • kenmerken van fictie in het fictiewerk aanwijzen • relevante achtergrondinformatie verzamelen en selecteren • een persoonlijke reactie geven op een fictiewerk en deze toelichten met voorbeelden uit het werk. Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie De kandidaat kan zelfstandig informatie verwerven, verwerken en verstrekken in het kader van het sectorwerkstuk. Schrijven op basis van documentatie De kandidaat kan een doelen publiekgerichte tekst schrijven: overeenkomstig de voor de tekstsoort geldende conventies onder gebruikmaking van documentatie. Vaardigheden in samenhang De kandidaat kan de vaardigheden uit het kerndeel in samenhang toepassen.


KB

GL/TL

X

X

X

X X

X

9


3 INHOUD NIEUW NEDERLANDS VMBO-BK 3 3.1 OPBOUW METHODE De methode Nieuw Nederlands bestaat uit zes hoofdstukken. Elk hoofdstuk bevat acht onderdelen, zoals Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven. In ieder onderdeel wordt nieuwe leerstof aangeboden, geoefend en toegepast. De leerstof bouwt voort op de kerndoelen van de onderbouw en bereidt voor op de eindtermen van de bovenbouw. De zes cursussen van ieder onderdeel hangen onderling samen. Gezamenlijk vormen de cursussen een module die ook aaneengesloten gegeven kan worden. Bij iedere cursus Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven is een taak beschikbaar. In een taak gaan leerlingen praktisch met de leerstof aan de slag. De methode bevat verder per deel drie projecten, waarin samenwerken, informatievaardigheden en integratie met andere vakken een belangrijke rol spelen. 1 Leve je lijf Lezen

Spreken / Kijken / Luisteren Schrijven

Hoofd- en bijzaken Taak Bijsluiters in huis Precies luisteren Taak Bekijk een medisch programma Informatie geven Nauwkeurig invullen Taak Geef je op voor een proefles fitness

Leren & Werken

Sociale vaardigheden

Taal en woordenschat

Medische woorden Eufemismen

Grammatica

Zinsdelen benoemen

Spelling

Hoe schrijf je de werkwoorden?

Fictie

Vakantieverhalen Isabel Allende, De stad van de wilde goden

Test Project


2 Veiligheid voor alles Verbanden

3 Slim met geld Tekstdoelen

4 Natuurlijk

5 Verder leren

6 Aan het werk

Begin, midden en slot Taak Dat moet je (w)eten!

Argumenten

Beeld en opmaak

Taak Hoe werkt dat?

Taak Beste aanbieding

Taak Kiezen… maar wat?

Informatie vragen Taak Daar ben ik het (niet) mee eens De klachtenbrief De juiste toon

Mondeling verslag doen Taak Ontwerp een park

Taak Dat kan toch wel anders!

Taak Van akker tot blik

Een zakelijk gesprek voeren Taak Daar wil ik meer over weten! Formulieren maken Controleren en verbeteren Taak Informatie aanvragen op internet

Taak Wat verdien je daarmee? Jezelf presenteren

Instructie

Kritiek krijgen en geven

Jezelf beheersen

Ruzies oplossen

Taak Een aanrader (of juist niet)! Overleggen met je leidinggevende

Financiële termen Nieuwe woorden Zinnen met meer dan één persoonsvorm Hoofdletters in namen en afkortingen

‘Groene’ woorden Tegenstellingen Verwijswoorden

Taal in je opleiding Ironie

Taal en solliciteren Overdrijvingen

Stijlfouten verbeteren

Verwijswoorden gebruiken

De tussenletters -en-, -e- en -s-

Trema en liggend streepje

Poëzie

Boek en film

Romans

Bijvoeglijk naamwoord en trappen van vergelijking Cabaret

E. Lockhart, 15 jongens, 4 kikkers & ik

Carry Slee, Afblijven

Lieneke Dijkzeul, Aan de bal

PROJECT

PROJECT

PROJECT

Sportdag

Reclame

Bijbaantjesmarkt

Taak Doe-hetzelf-programma’s op de tv Instructie geven Goede zinnen maken Taak Hoe houd je een computer virusvrij Overleggen en besluiten nemen Technische woorden Vaktaal Woordsoorten Vaste voorzetsels Hoofdletters en leestekens Televisieseries

Werkstuk Lay-out en illustraties

Taak Toneelspelen Je mening geven Enthousiast schrijven


10

3.2 CURSUSSEN In iedere cursus wordt nieuwe leerstof aangeboden, geoefend en toegepast. De leerstof bouwt voort op de kerndoelen voor de onderbouw en bereidt voor de eindtermen van het examenprogramma. De opbouw van een cursus ziet er schematisch als volgt uit: Opdracht 1 Om te beginnen Theorie Opdracht 2 Tip Opdracht 3, 4 en verder Variatietip * -opdracht (steropdracht) Alles op een rij

Opdracht 1 doet een beroep op al aanwezige kennis en ervaring van de leerling. De theorie (groene letters) bestaat uit een: • korte beschrijving van het belang van de leerstof • gemiddeld zo’n vier actiegerichte stappen voor de leerlingen Opdracht 2 is een kleine verwerkingsopdracht bij de theorie. De tip bevat een handige aanwijzing of weetje om de leerstof goed in de praktijk toe te passen. Deze opdrachten zijn grotere verwerkingsopdrachten bij de theorie De variatietip is een open opdracht die de kans biedt om de actualiteit in de les te betrekken. Ook speelt de variatietip in op de eigen leefomgeving en de eigen interesses van de leerling. Aan het eind van de cursus staat soms een extra opdracht waarin een hoger beheersingsniveau wordt geoefend. Deze steropdracht kan gezien worden als de overgang naar een hoger niveau. De belangrijkste punten uit de theorie worden kort en bondig herhaald.

De integrale leerstof van alle cursussen vindt u achterin de docentenhandleiding. Lezen Leerlingen leren in het onderdeel Lezen hoofden bijzaken te onderscheiden. Ook leren ze binnen de tekst tekstverbanden te herkennen. Deze kennis en vaardigheid gebruiken de leerlingen vervolgens bij het vaststellen van tekstdoelen en bij het herkennen van het begin, het middenstuk en het slot van een tekst. Hoofdstuk 5 gaat in op argumenten in teksten, terwijl hoofdstuk 6 ingaat op vier functies van beeld en opmaak in teksten. De titels van de cursussen zijn: 1 Hoofd- en bijzaken 2 Verbanden 3 Tekstdoelen 4 Begin, midden en slot 5 Argumenten 6 Beeld en opmaak Spreken / Kijken / Luisteren In het onderdeel Spreken / Kijken / Luisteren oefenen leerlingen meer complexe gespreks- en spreeksituaties, variërend van het doen van een mondeling verslag tot het voeren van een zakelijk gesprek. Ook is er aandacht voor luistervaardigheid, vraagtechnieken en het geven en het opvolgen van instructies. Elke cursus besluit met een kijken luisterfragment met vragen en opdrachten. De titels van de zes cursussen zijn: 1 Precies luisteren 2 Instructie 3 Informatie vragen 4 Mondeling verslag doen 5 Een zakelijk gesprek voeren 6 Jezelf presenteren Schrijven Het onderdeel Schrijven besteedt iedere cursus aandacht aan twee onderwerpen. Eerst wordt ingegaan op de inhoud van een tekst of op de kenmerken van tekstsoorten waarna er geschreven wordt. Vervolgens wordt gericht geoefend met belangrijke deelaspecten van schrijven, zoals het maken van goede zinnen, de lay-out en de juiste toon. De titels van de zes cursussen zijn:



11

1 Informatie geven; Nauwkeurig invullen 2 Instructie geven; Goede zinnen maken 3 De klachtenbrief; De juiste toon 4 Werkstuk; Lay-out en illustraties 5 Formulieren maken; Controleren en verbeteren 6 Je mening geven; Enthousiast schrijven Leren & Werken Het onderdeel Leren & Werken oefent sociale en communicatieve vaardigheden. Deze vaardigheden komen van pas in een (vervolg)opleiding maar ook in toekomstig werk. Er is aandacht voor het nut van sociale vaardigheden en voor het omgaan met conflicten, kritiek en ruzies. In het laatste hoofdstuk integreren leerlingen enkele van deze vaardigheden in een overleg met een leidinggevende. De titels van de zes cursussen zijn: 1 Sociale vaardigheden 2 Overleggen en besluiten nemen 3 Kritiek krijgen en geven 4 Jezelf beheersen 5 Ruzies oplossen 6 Overleggen met je leidinggevende Taal en woordenschat In deel 1 en 2 stonden strategieën centraal om woordbetekenissen te raden en te onthouden. In deel 3 zijn nieuwe woorden per hoofdstuk thematisch geordend. Hoofdstuk 1 tot en met 4 besteden afzonderlijk aandacht aan iedere sector terwijl hoofdstuk 5 en 6 de woordenschat in opleiding en werk behandelen. Ook is er weer aandacht voor verschillende taaleigenaardigheden zoals eufemismen, ironie of overdrijvingen. De titels van de cursussen zijn: Woorden per sector Taal 1 Medische woorden Eufemismen 2 Technische woorden Vaktaal 3 Financiële termen Nieuwe woorden 4 ‘Groene’ woorden Tegenstellingen 5 Taal in je opleiding Ironie 6 Taal en solliciteren Overdrijvingen Grammatica In het onderdeel Grammatica oefenen leerlingen met grammaticale onderwerpen die bijdragen aan een betere zinsbouw, schrijfstijl en taalgevoel. De titels van de zes cursussen zijn: 1 Zinsdelen benoemen 2 Woordsoorten; Vaste voorzetsels 3 Zinnen met meer dan één persoonsvorm 4 Verwijswoorden 5 Stijlfouten verbeteren 6 Verwijswoorden gebruiken Spelling Het onderdeel Spelling besteedt aandacht aan de spelling van werkwoorden en andere spellingsproblemen, zoals hoofdletters, tussenletters, afkortingen en het bijvoeglijk naamwoord. Verder is er aandacht voor het gebruik van leestekens, trema’s en het liggend streepje. De titels van de zes cursussen zijn: 1 Hoe schrijf je de werkwoorden? 2 Hoofdletters en leestekens 3 Hoofdletters in namen en afkortingen 4 De tussenletters -en-, -e- en -s5 Trema en liggend streepje 6 Bijvoeglijk naamwoord en trappen van vergelijking



12

Fictie Het onderdeel Fictie brengt leerlingen in aanraking met verschillende vormen van fictie. Verhalen, tvseries, poëzie, verfilmingen van boeken, jeugdromans en cabaret. In keuzeopdrachten verkennen en ontwikkelen leerlingen hun eigen voorkeuren voor fictie. Elke cursus besluit met enkele actuele leestips voor 14-15-jarigen. De titels van de cursussen zijn: Isabel Allende, De stad van de wilde goden 1 Vakantieverhalen E. Lockhart, 15 jongens, 4 kikkers & ik 2 Televisieseries 3 Poëzie Carry Slee, Afblijven 4 Boek en film Lieneke Dijkzeul, Aan de bal 5 Romans 6 Cabaret e Op deze docentenbox vindt u een fictielijst bij Nieuw Nederlands 4 editie deel 3 vmbo-bk. Hierin zijn alle verhalen, dichtbundels en (verfilmde) boeken opgenomen die in deel 3 vmbo-bk aan de orde komen in het onderdeel Fictie.

3.3 TAKEN In een taak passen de leerlingen taalvaardigheden in de praktijk toe. Elk deel bevat in totaal zes taken. De situatie in iedere taak is zoveel mogelijk geënt op het gebruik van taalvaardigheden in het echte, buitenschoolse leven. De taak is verder gericht op samenwerking tussen leerlingen en op het verzamelen en presenteren van informatie. Een taak bestaat gemiddeld uit ongeveer zes stappen. Een taak kent – globaal gezien – een vaste opbouw oriënteren kiezen informatie verzamelen laten zien

De inleiding beschrijft kort en uitdagend de prestatie die van de leerling verwacht wordt. De leerling kiest een aspect van het onderwerp. Hij/zij kan zich de opdracht eigen maken door keuzes te maken die aansluiten bij eigen ervaringen of interesses. Op internet, in kranten, bij klasgenoten of deskundigen gaat de leerling op zoek naar informatie. Ook is de leerling soms zelf een informatiebron. Leerlingen wisselen uit wat zij ontdekt hebben.

Lezen De taken in het onderdeel Lezen sluiten aan bij de leerstof in de cursus van ieder hoofdstuk. Er zijn zes leestaken in deel 3: 1 Bijsluiters in huis 2 Hoe werkt dat? 3 Beste aanbieding 4 Dat moet je (w)eten! 5 Kiezen… maar wat? 6 Wat verdien je daarmee? Spreken / Kijken / Luisteren De taken in het onderdeel Spreken / Kijken / Luisteren sluiten aan bij de leerstof in de cursus van ieder hoofdstuk. Er zijn zes spreek-, kijken luistertaken in deel 3: 1 Bekijk een medisch programma 2 Doe-het-zelf-programma’s op de tv 3 Daar ben ik het (niet) mee eens! 4 Ontwerp een park 5 Daar wil ik meer over weten 6 Toneelspelen Schrijven



13

De taken in het onderdeel Schrijven sluiten aan bij de leerstof in de cursus van ieder hoofdstuk. Er zijn zes schrijftaken in deel 3: 1 Geef je op voor een proefles fitness 2 Hoe houd je een computer virusvrij? 3 Dat kan toch wel anders! 4 Van akker tot blik 5 Informatie aanvragen op internet 6 Een aanrader (of juist niet)! 3.4 PROJECTEN De projecten hebben tot doel de aangeleerde taalvaardigheden van de voorafgaande hoofdstukken geïntegreerd toe te passen. Vooral de vaardigheden Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven worden in een project in samenhang in praktijk gebracht. Daarnaast bieden de projecten gelegenheid tot samenwerkend leren, het oefenen van sociaal-communicatieve vaardigheden en het toepassen van informatievaardigheden. Alle projecten hebben een relatie met een of meer andere vakken. In deel 3 zijn er drie projecten: Projecten Hoofdstuk 2: Sportdag Hoofdstuk 4: Reclame Hoofdstuk 6: Bijbaantjesmarkt

Relatie met andere vakken biologie, verzorging, bewegingsonderwijs economie, maatschappijleer een sectorvak, wiskunde, economie

Bij ieder project horen werkbladen. Deze werkbladen staan in het activiteitenboek en op cd 1 van de servicebox. De projecten zijn ook beschikbaar als webquests op de I-clips, bereikbaar via www.schoolwise.nl. Hiervoor hebben de leerlingen een persoonlijk wachtwoord nodig dat beschikbaar is via het activiteitenboek. 3.5 ACTIVITEITENBOEK Het activiteitenboek is optioneel. Het is een bewaar- en naslagwerk voor de leerling en bevat de volgende onderdelen: 1 Taalportfolio 2 Extra oefeningen voor Lezen, Taal en Woordenschat, Grammatica en Spelling 3 Werkbladen projecten 4 Invulbladen 5 Gereedschapskist Verder biedt het activiteitenboek een persoonlijk wachtwoord waarmee de leerling toegang heeft tot Iclips, de website bij Nieuw Nederlands. 3.6 DE WEBSITE: I-CLIPS Bij de methode is ondersteunend ICT-materiaal beschikbaar, dit heet de I-clips. De I-clips is bereikbaar via een persoonlijk wachtwoord in het activiteitenboek en te vinden op de website www.schoolwise.nl. De I-clips bestaat uit de volgende items: • Meer oefenen: extra oefenstof voor Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • D-toetsen: diagnostische toetsen bij Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • zes minicursussen Schrijven • cursussen Word, PowerPoint en Excel • de voorgelezen fragmenten uit het onderdeel Fictie • drie webquests • taalregister



14

3.7 DIGITALE PROEFWERKEN Nieuw Nederlands biedt de mogelijkheid tot digitale toetsing. Proefwerken kunnen eenvoudig digitaal worden samengesteld, afgenomen en worden nagekeken. De proefwerken zijn in aantal en inhoud hetzelfde als de papieren proefwerken, oftewel zestig per deel. De digitale proefwerken bevatten verschillende vraagtypes. Met deze vraagtypes komen de leerlingen ook in aanraking via de I-clips. Meer informatie over digitale proefwerken vindt u op: www.digitaleproefwerken.nl.



15

4 LESVOORBEREIDING VMBO-BK 3 INLEIDING Nieuw Nederlands is gemaakt voor zelfstandig werken en leren. Dat houdt in dat de leerling ook zonder voortdurende hulp door de methode kan gaan. In hoofdstuk 5 (Nieuw Nederlands van A tot Z) worden vier soorten werkwijzers beschreven die meer leerlinggestuurd onderwijs bevorderen. Bij een aantal opdrachten in Nieuw Nederlands is praktische hulp en organisatie door de docent noodzakelijk. Bijvoorbeeld het reserveren van het computerlokaal, of het regelen van voldoende woordenboeken. Per hoofdstuk geven we aan welke stap(pen) een docent ter voorbereiding op de les moet nemen. Iedere stap kan na uitvoering worden afgevinkt. HOOFDSTUK 1 LEVE JE LIJF Onderdeel Lezen Lezen Taak Lezen SKL

Opdracht 4 Raad de hoofdzaak (variatietip) Meer oefenen Maak de D-toets Bijsluiters in huis

Actie 0 Neem mee of laat meenemen: artikelen uit kranten en tijdschriften.

0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Neem mee of laat meenemen: (kopieën) van verschillende bijsluiters. 3 Precies 0 Zet cd/dvd-speler en cd klaar. luisteren naar de 0 Kies op de cd de twee luisterfragmenten bij de opdracht: 3A en 3B. dokter Lees de volgende vragen voor: Opdracht 3A 1 Waar moet je de wond mee schoonmaken? 2 Wat doet een desinfecterend middel? 3 Welk desinfecterend middel noemt de dokter? 4 Waarmee kun je de wond afdekken? 5 Noem twee redenen waarom het belangrijk is, dat de dokter zelf even naar de wond kijkt. Opdracht 3B 1 Wat moet je als eerste doen als een kindje zijn vingers tussen de deur heeft gehad? 2 Wanneer moet je een verbandje om de vingers doen? 3 Wat kan er aan de hand zijn als een kindje zijn vingers niet meer kan bewegen? 4 Welk twee handelingen moet je als eerste verrichten als het vingertopje van het kindje eraf is? 5 Waar kun je het vingertopje het beste in bewaren, om het onbeschadigd mee te kunnen nemen naar de spoedeisende hulp? Antwoorden bij opdracht 3A 1 een natte doek 2 een desinfecterend middel haalt het vuil uit de wond 3 jodiumzalf 4 met een pleister of verband 5 Dan kan de dokter de wond verder (1) behandelen en (2) bekijken of er geen bot of spierweefsels zijn geraakt. Ook kan de dokter (3) onderzoeken of de hond ziektes heeft overgedragen. Antwoorden bij opdracht 3B 1 De hand in een bak met lauw water stoppen.



SKL

Schrijven

Bekijk het fragment Bekijk een medisch programma 2 Op stage

Schrijven

3 iPod gestolen

Schrijven

4 Zangeres

Taak Schrijven

Geef je op voor een proefles fitness 4 Ga op zoek naar sociale vaardigheden Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets 4 Nog een keer

Taak SKL

Leren & Werken Taal en woordenschat Grammatica Spelling Spelling Fictie

16

2 Als de vingers bloeden kun je er een verbandje omheen doen. 3 Er kan dan sprake zijn van een botbreuk. 4 De hand van het kindje omhoog houden en de bloeding stelpen. 5 Doe het vingertopje in een droog plastic zakje en leg deze in een zak met koud water en ijs. 0 Zet dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 1. 0 Neem eventueel zelf een medisch programma op. Of reserveer het computerlokaal en laat leerlingen een medisch programma zoeken via www.omroep.nl. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (2 Stageformulier) bij deze opdracht. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de drie kopieerbladen (3 Schademelding) bij deze opdracht. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (4 Advertentie) bij deze opdracht. 0 Reserveer eventueel het computerlokaal en controleer beschikbaarheid van internet.

0 Kondig deze opdracht enkele dagen van tevoren aan zodat leerlingen tijd hebben om sociale vaardigheden buiten de school te observeren. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de twee kopieerbladen (4 Schema persoonsvormen) bij deze opdracht. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Tekst 1 en 3 0 Laat eventueel tekst 1 en 3 horen vanaf de luister-cd.



17

HOOFDSTUK 2 VEILIGHEID VOOR ALLES Onderdeel Lezen

Lezen Taak Lezen SKL SKL Taak SKL Schrijven

Taak Schrijven Leren & Werken Taal en woordenschat Grammatica Spelling Spelling Fictie Project

Opdracht 4 Oorzaak gevolg (variatietip)

Actie 0 Neem mee of laat meenemen: krantenartikelen over bedrijfsongevallen. 0 Reserveer eventueel het computerlokaal om de berichten via internet te laten zoeken. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Hoe werkt dat? 0 Reserveer eventueel het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 3 Veiligheids0 Zet dvd-speler en cd klaar. instructies 0 Kies op de cd het luisterfragment bij opdracht 3 (onderdeel B). Bekijk het 0 Zet dvd-speler en cd klaar. fragment 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 2. Doe-het0 Neem eventueel zelf een doe-het-zelfprogramma op. Of laat de zelfprogramma’s leerlingen in het computerlokaal een doe-het-zelfprogramma op op de tv internet bekijken. 4 Auto te water 0 Reserveer computerlokaal en controleer beschikbaarheid van de printer, van Word en van het bestand Opdracht 2.4 Auto te water.doc op de website www.nieuwnieuwnederlands.noordhoff.nl of deze docentenbox. 0 Maak afspraken met systeembeheer en leerlingen over opslaan van bestanden. Hoe houd je een 0 Wilt u de taak op school laten uitvoeren? Reserveer dan het computer computerlokaal en controleer de internetverbinding. virusvrij? 4 Het luciferspel 0 Neem een doos met minimaal 200 lucifers mee, het liefst van een groot formaat. Per leerling zijn er in ieder geval vijf lucifers nodig. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 5 Sterke 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (5 werkwoorden Schema sterke werkwoorden) bij deze opdracht. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Tekst 1 en 3 0 Laat eventueel tekst 1 en 3 horen vanaf de luister-cd. Sportdag 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de kopieerbladen bij het Project Sportdag. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de beschikbaarheid van internet, Encarta, Word en printer. 0 Maak afspraken met systeembeheer en leerlingen over opslaan van bestanden. 0 Overleg en stem af met collega’s van biologie, verzorging en bewegingsonderwijs. 0 Kies een aanpak voor de beoordeling van groepswerk. Zie ook Nieuw Nederlands van A tot Z bij de trefwoorden beoordeling, groepswerk en zelfbeoordeling.



18

HOOFDSTUK 3 SLIM MET GELD Onderdeel Lezen

Opdracht 4 Kwartet (variatietip)

Lezen

Meer oefenen Maak de D-toets Beste aanbieding

Taak Lezen SKL SKL SKL Taak SKL Schrijven

Taal en woordenschat Grammatica Spelling Fictie Fictie

3 Mobiel bankieren 4 Goede doelen (variatietip) Bekijk het fragment Daar ben ik het (niet) mee eens! 4 Twee is één te veel

Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Tekst 1, 2 en tekst 4 t/m 7 3 Voedselgevoel


Actie 0 Neem mee of laat meenemen: kranten en tijdschriften, bijvoorbeeld oude tv-gidsen, Kampioen, gratis dagbladen etc. 0 Reserveer eventueel ook het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Neem mee of laat meenemen: tijdschriften en kranten met veel advertenties, bijvoorbeeld oude tv-gidsen, Kampioen, gratis dagbladen etc. 0 Zet dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het luisterfragment (tekst 2) bij opdracht 3. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding zodat leerlingen informatie kunnen verzamelen over goede doelen. 0 Zet dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 3. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding zodat leerlingen actuele stellingen kunnen verzamelen. 0 Reserveer computerlokaal en controleer beschikbaarheid van de printer, van Word en van het bestand Opdracht 3.4 Twee is een teveel.doc op www.nieuwnederlands.noordhoff.nl of op deze docentenbox. 0 Maak afspraken met systeembeheer en leerlingen over opslaan van bestanden. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Laat eventueel tekst 1 en 2 en tekst 4 t/m 7 horen vanaf de luistercd. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (3 Gedicht Voedselgevoel) bij deze opdracht.


19

HOOFDSTUK 4 NATUURLIJK Onderdeel Lezen

Opdracht 4 Alinea’s klutsen (variatietip)

Lezen

Meer oefenen Maak de D-toets Dat moet je (w)eten!

Taak Lezen SKL

3 Varkenstaal

SKL

Bekijk het fragment Ontwerp een park 4 Zorgen voor een degoe Van akker tot blik

Taak SKL Schrijven Taak Schrijven

Taal en woordenschat Grammatica Spelling Fictie Project

Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Tekst 1, 3 en 4 Reclame


Actie 0 Geef leerlingen van tevoren de opdracht om nieuwsberichten met drie of vier alinea’s mee te nemen. 0 Reserveer eventueel het computerlokaal en controleer de internetverbinding zodat leerlingen in de les de nieuwsberichten opzoeken. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Neem mee of laat meenemen: artikelen over eetbare insecten. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding en printer. 0 Zet cd/dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het luisterfragment bij deze opdracht. 0 Zet dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 4. 0 Zorg voor papier, scharen, lijm en andere materialen die nodig zijn om een plattegrond te maken. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de twee kopieerbladen (3 Bronnen degoe, vier bronteksten) bij deze opdracht. 0 Reserveer het computerlokaal, controleer de internetverbinding en de beschikbaarheid van Word en een printer. 0 Zorg voor papier, scharen, lijm en andere materialen die nodig zijn om een folder te maken. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Laat eventueel tekst 1, 3 en 4 horen vanaf de luister-cd. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de kopieerbladen bij het Project Reclame. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer beschikbaarheid van internet en printer. 0 Overleg en stem af met collega’s van economie en maatschappijleer. 0 Kies een aanpak voor de beoordeling van groepswerk. Zie ook Nieuw Nederlands van A tot Z bij de trefwoorden beoordeling, groepswerk en zelfbeoordeling.


20

HOOFDSTUK 5 VERDER LEREN Onderdeel Lezen Lezen Taak Lezen SKL SKL

SKL Schrijven SKL Taal en woordenschat Grammatica Spelling Fictie

Opdracht 4 Meningen in cartoons (variatietip) Meer oefenen Maak de D-toets Kiezen… maar wat? 2 Mentorgesprek 3 Theateravond

Actie 0 Neem mee of laat meenemen: cartoons uit kranten en tijdschriften en nieuwsberichten over hetzelfde onderwerp.

0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Neem mee of laat meenemen: kranten en tijdschriften met artikelen over beroepen. 0 Zet cd/dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het luisterfragment (tekst 1) bij deze opdracht. 0 Zet cd/dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het luisterfragment bij deze opdracht. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (3 Observatieschema) bij deze opdracht. Bekijk het 0 Zet dvd-speler en cd klaar. fragment 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 5. 1 Om te 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (1 Bon) beginnen bij deze opdracht. 2 Stage 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (2 Enquêteformulier) bij deze opdracht. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Meer oefenen 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. Maak de D-toets 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. Tekst 1 en 3 0 Laat eventueel tekst 1 en 3 horen vanaf de luister-cd.



21

HOOFDSTUK 6 AAN HET WERK Onderdeel Lezen

Opdracht 4 Iets voor jou? (variatietip)

Lezen

5 Vakantiewerk en bijbaantjes Meer oefenen Maak de D-toets Wat verdien je daarmee?

Lezen Taak Lezen

SKL

1 Om te beginnen

SKL

4 Solliciteren via de video

SKL

Bekijk het fragment Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Meer oefenen Maak de D-toets Tekst 1 en tekst 5 t/m 9 Bijbaantjesmarkt

Taal en woordenschat Grammatica Spelling Fictie Project


Actie 0 Neem mee of laat meenemen: kranten met advertenties voor bijzondere banen en bijbanen. 0 Reserveer eventueel het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (5 Schema vakantiewerk) bij deze opdracht. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal, controleer de internetverbinding en de beschikbaarheid van Word (voor het maken van vraagantwoordbladen door de redactie). 0 Controleer de beschikbaarheid van de sites nibudjong.nl, jeugdloonwijzer.nl en loonwijzer.nl 0 Zet cd/dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het luisterfragment bij deze opdracht. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan het kopieerblad (1 Opleidingen) bij deze opdracht. 0 Neem zelf mee of laat de leerlingen meenemen: een digitale (video)camera om een korte video op te nemen in de klas. 0 Laat bij onderdeel D in overleg met de leerlingen eventueel enkele video’s klassikaal zien. 0 Zet dvd-speler en cd klaar. 0 Kies op de cd het kijken luisterfragment van hoofdstuk 6. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de internetverbinding. 0 Leerlingen hebben het wachtwoord uit het activiteitenboek nodig. 0 Laat eventueel de originele voordracht van tekst 1 en tekst 5 t/m 9 horen, indien aanwezig op internet. 0 Geen activiteitenboek? Kopieer of print dan de kopieerbladen bij het Project Bijbaantjesmarkt. 0 Reserveer het computerlokaal en controleer de beschikbaarheid van internet en printer. 0 Overleg en stem af met de collega’s van de sectorvakken, wiskunde en economie. 0 Kies een aanpak voor de beoordeling van groepswerk. Zie ook Nieuw Nederlands van A tot Z bij de trefwoorden beoordeling, groepswerk en zelfbeoordeling.

22


5 NIEUW NEDERLANDS VAN A TOT Z A

K

S

actief leren activerende didactiek activerende werkvormen actualiteit in taallessen Adviestoets Cito atheneum-plus

keuzes maken in de methode keuzevrijheid kerndoelen nader uitgelegd klassenmanagement

samenwerkend leren samenhang tussen vakken scenario’s Schoolwise sectorwerkstuk sociaal-communicatieve vaardigheden spelling

B beeldschermexamens beoordelen buitenschoolse opdrachten

C competentiegericht leren conflicthantering coöperatief leren cursus

D determinatie diagnostische toets D-toetsen digitale examens digitale proefwerken docentrollen

E expertwerkvorm examenprogramma havo/vwo examenprogramma vmbo

G gereedschapskist voor taal groepsbeoordeling groepswerk

H hoogbegaafde leerlingen

I I-clips internet

J jaarplanner in Nieuw Nederlands


L leerlingen in de onderbouw leerlingrollen leerstijlen leren door te doen leren leren lesplanning maken met Nieuw Nederlands lokaalinrichting

M

T taak taalgericht vakonderwijs taallessen maken thuiswerkvrij onderwijs toetsen

meer oefenen meervoudige intelligenties methodesite

U

N

vaardigheidsgericht taalonderwijs variatietip veilig leren verschillen tussen leerlingen Volgtoets Cito vwo-plus

natuurlijk leren Nederlands in kleine, heterogene groepen Nederlands taalonderwijs in het buitenland nieuwe leren (het) nieuwe spelling

O ontdekkend leren ordeproblemen voorkomen

P positieve feedback portfolio probleemgestuurd onderwijs proefwerken profielwerkstuk project

R remedial teaching

uitgestelde aandacht

V

W webquests werkvormen werkwijzer werkwoordspelling met expertwerkvorm woordenschatverwerving woordraadstrategieën

Z zelf lessen maken zelfbeoordeling zelfstandig leren zelfverantwoordelijk leren


23

ACTIEF LEREN WAT IS ACTIEF LEREN? Uitgangspunt van actief leren is dat leerlingen het meeste leren door zelf actief met de leerstof aan de slag te gaan. Kortom: leren door te doen. Bij actief leren spelen vaardigheden, zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid een belangrijke rol. Uitvoering van vaardigheden vereist echter ook kennis van zaken. Actief leren heeft pas rendement als kennis en vaardigheden op elkaar zijn afgestemd en een voortdurende wisselwerking hebben met elkaar. WAAROM ACTIEF LEREN? Belangrijke argumenten voor actief leren zijn: 1 motivatie van leerlingen 2 rekening houden met verschillen tussen leerlingen 3 snel veranderende samenleving 4 informatiemaatschappij 5 voorkomen van uitval 6 aansluiten bij vervolgonderwijs 7 afwisselender rol docent ACTIEF LEREN IN NIEUW NEDERLANDS! Nieuw Nederlands stimuleert actief leren op deze manieren: • De cursussen in Nieuw Nederlands – met uitzondering van Grammatica en Spelling richten de aandacht op de uitvoering van vaardigheden; de theorie dient om actief aan de slag te gaan. • De variatietip nodigt de leerling uit om zelf aan de slag te gaan met de theorie waarbij door het bieden van keuzevrijheid zelfstandigheid en verantwoordelijkheid geprikkeld wordt. • De 18 taken voor Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven en de 3 projecten zijn vaardigheidsgericht en stimuleren zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van leerlingen. • Een portfolio maakt zichtbaar wat de leerling door actief leren heeft bereikt. ZIE OOK docentrollen – portfolio – projecten – taken – variatietip

ACTIVERENDE DIDACTIEK Zie: actief leren - activerende werkvormen

ACTIVERENDE WERKVORMEN WAT ZIJN ACTIVERENDE WERKVORMEN? Activerende werkvormen hebben tot doel leerlingen actiever bij de les te betrekken. De werkvormen stimuleren een actieve inbreng van alle leerlingen. Activerende werkvormen zijn niet per se vaardigheidsgericht zoals actief leren dat wel is (zie actief leren). De activerende werkvormen kunnen ook ingezet worden bij het verwerken van theorie, bij kennisgerichte opdrachten of om simpelweg opdrachten op een andere, actieve(re) manier na te kijken. WAAROM ACTIVERENDE WERKVORMEN? Belangrijke argumenten voor activerende werkvormen zijn: 1 leerling is minder een consument en minder een toeschouwer 2 effectiever: meer aandacht per leerling bij de les 3 effectiever: meer leerlingen bij de les



24

4 afwisseling tussen luisteren en zelf iets doen 5 andere rol docent ACTIVERENDE WERKVORMEN IN NIEUW NEDERLANDS Er zijn vele tientallen activerende werkvormen. Dit zijn de vijf meest voorkomende: • Denken-delen-uitwisselen • Check-in-duo’s • Drie-stappen-interview • Genummerde hoofden • Experts Denken-delen-uitwisselen Denken-delen-uitwisselen kan gebruikt worden om: • te controleren of de uitleg goed begrepen is • de voorkennis en eigen ervaringen van leerlingen te activeren • samen een probleem te verkennen Stap 1 Stap 2 Stap 3

Denken Delen Uitwisselen

Stel een vraag. Geef tien seconden tot enkele minuten bedenktijd. Laat in tweetallen de antwoorden navertellen. Vraag een leerling klassikaal om een antwoord. Laat een andere leerling reageren.

In Nieuw Nederlands is deze werkvorm vooral geschikt bij opdracht 1 Om te beginnen en bij de verwerking van de theorie in groene letters. Check-in-duo’s Check-in-duo’s kan vooral goed gebruikt worden om snel de antwoorden te controleren op vragen en opdrachten waarop maar één antwoord goed is. Stap 1 Stap 2

Individueel Check-in-duo’s

Stap 3

Check-in-de-klas

Geef de opdracht en laat de opdracht individueel uitvoeren. Laat de leerling het antwoord met een klasgenoot vergelijken. Zoek samen het goede antwoord. Bespreek de vragen waarover duo’s het niet eens zijn geworden.

In Nieuw Nederlands is deze werkvorm vooral geschikt voor de onderdelen Spelling en Grammatica. Ook bij het beoordelen van schrijf- en spreekopdrachten kan deze werkvorm worden ingezet. De formulering van de opdrachten speelt daar meestal al op in. Drie-stappen-interview Het drie-stappen-interview is vooral geschikt voor opdrachten waarin een beroep wordt gedaan op persoonlijke ervaring, visies, meningen of ideeën. Leerlingen interviewen elkaar en vatten aan het eind samen wat de ander gezegd heeft. Stap 1

Interviewen

Stap 2 Stap 3

Rollen wisselen Samenvatten

Nummer binnen elke groep de leerlingen: 1, 2, 3 en 4. De nummers 1 interviewen nr. 2, terwijl nr. 3 nr. 4 interviewt. Draai de rollen om. Nr. 2 interviewt nu nr. 1 etc. Vraag ieder nummer om binnen de groep samen te vatten wat hij van de ander heeft gehoord.

In Nieuw Nederlands maakt deze activerende werkvorm al deel uit van opdrachten in het onderdeel Spreken / Kijken / Luisteren. Bij andere onderdelen kan de werkvorm incidenteel worden ingezet bij zogenaamde belevingsvragen, bijvoorbeeld bij leesopdrachten waarin leerlingen gevraagd worden (persoonlijk) te reageren op de inhoud van de tekst.



25

Genummerde hoofden De werkvorm genummerde hoofden kan vooral gebruikt worden bij opdrachten die meer tijd vragen omdat meer dan één antwoord mogelijk is, of omdat er een beroep wordt gedaan op bijvoorbeeld inzicht, meningsvorming, analyse of het combineren van kennis. Stap 1 Stap 2 Stap 3

Nummeren Geef in elke groep iedere leerling het nummer 1, 2, 3 of 4 etc. Groepsopdracht Geef iedere groep de opdracht. Benadruk twee dingen: • De groep moet het samen eens worden. • Elke leerling kan gevraagd worden na afloop het antwoord te geven. Nummer Vraag per groep een willekeurig nummer om het antwoord van hun groep noemen te geven.

In Nieuw Nederlands is deze werkvorm vooral geschikt bij de variatietip-opdracht en de meer complexe slotopdrachten van iedere cursus, bijvoorbeeld de steropdrachten. Experts De werkvorm experts is handig bij opdrachten waarvoor leerlingen veel informatie nodig hebben. Iedere leerling wordt in zijn groep expert in een deel van de leerstof. De groep deelt aan het eind de expertise van de afzonderlijke leden. Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4

Leerstof verdelen Verdeel de leerstof in twee tot vijf gelijkwaardige en logische delen. Groep samenstellen Geef per groep elke leerling een eigen deel. Afhankelijk van de leerstofverdeling zijn dat twee tot maximaal vijf groepen, Bestuderen Geef tijd en eventuele andere faciliteiten (rust bijvoorbeeld) om het deel te bestuderen. Kennis delen Vraag de leerlingen om ieder zijn deel aan de groep te presenteren. Benadruk dat ieder groepslid geacht wordt alles te weten.

In Nieuw Nederlands komt de werkvorm experts voor bij taken en projecten waarin groepsgewijs informatie wordt verzameld en uitgewisseld. Deze activerende werkvorm is in de opdracht ingebouwd.

ACTUALITEIT IN TAALLESSEN WAT BETEKENT ACTUALITEIT IN TAALLESSEN? Lesmethodes vernieuwen voortdurend. Voor het vak Nederlands is vernieuwing noodzakelijk om bij de tijd te blijven in bijvoorbeeld de tekstkeuze bij het onderdeel Lezen. Ook bij de onderwerpskeuze in de onderdelen Schrijven en Spreken / Kijken / Luisteren is de actualiteit van belang om zo leerlinggericht mogelijk te werken. Bij Fictie is actualiteit van belang om zo nauw mogelijk aan te sluiten bij moderne fictiewerken. Daarnaast is actualiteit in taallessen van belang omdat de taal zelf zich voortdurend vernieuwt en dus verandert. Dan gaat het niet alleen om spellingveranderingen maar ook om ontwikkelingen in schrijftaal onder invloed van sms en msn, alsmede om invloeden vanuit vreemde talen en taalvariaties zoals straattaal en groepstaal. WAAROM ACTUALITEIT IN TAALLESSEN? Belangrijke argumenten voor actualiteit in taallessen zijn: 1 motivatie leerlingen 2 herkenbaarheid voor de leerling 3 onmiddellijk nut in het hier en nu 4 beter inspelen op taalveranderingen ACTUALITEIT IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands maakt zoveel mogelijk gebruik van actuele teksten. Deze teksten hebben helaas echter in veel gevallen een beperkte levensduur. Daarom past Nieuw Nederlands de volgende manieren toe om de lessen actueel te houden:



• • •

26

de variatietip: deze opdracht richt de aandacht van leerlingen op teksten en thema’s van het hier en nu de taken: in de meeste taken gaan leerlingen zelf op zoek naar informatie en komen ze in aanraking met actuele teksten en thema’s de projecten: in de projecten maken leerlingen gebruik van vier verschillende soorten bronnen die actueel zijn

ZIE OOK buitenschoolse opdracht – projecten – taken – variatietip – webquests

ADVIESTOETS CITO WAT IS DE ADVIESTOETS CITO? De Adviestoets is een objectieve en methodeonafhankelijke toets van de Cito-groep voor het adviseren en begeleiden van leerlingen in het tweede leerjaar. De Adviestoets wordt aan het einde van de tweede klas afgenomen. De toets geeft u inzicht in het niveau en de voortgang van uw leerlingen bij de volgende kernvaardigheden: Nederlands leesvaardigheid, Engels leesvaardigheid, Wiskunde en Studievaardigheden. Voor Nederlands levert de Volgtoets drie taken: • Taak 1: Nederlands leesvaardigheid 1 • Taak 2: Nederlands leesvaardigheid 2 • Taak 8: Woordenschat Om een rapportage te ontvangen van het niveau bij Nederlands leesvaardigheid dienen beide taken door de leerlingen te worden gemaakt. De opgaven hebben grotendeels betrekking op het begrip van het hoofdonderwerp, de hoofdgedachte of relaties tussen zinnen en alinea’s (oorzaak/reden – gevolg, middel – doel). Bij enkele opgaven komen zaken aan de orde als feiten – meningen en verwijzingen. De taak Woordenschat is gebaseerd op de streefwoordenlijst van Hacquebord. Door afname van deze taak ziet u in hoeverre uw leerlingen de streefwoordenlijst beheersen. De afname van een taak kost een lesuur van minimaal 45 minuten. Na de afname worden de antwoordbladen naar Cito gestuurd voor verwerking. De school is verplicht gebruik te maken van de scorings- en rapportageservice van de Cito-groep. Op deze wijze zijn de normeringsgegevens altijd up-to-date. WAAROM ADVIESTOETS CITO? Argumenten voor de Adviestoets Cito zijn: 1 leerstof- en methode-onafhankelijke toetsing 2 vergelijking mogelijk met grote groep leerlingen in heel Nederland 3 leerstofaanbod beter kunnen bepalen op basis van uitkomsten 4 hulpmiddel bij indeling in leerweg of schooltype ADVIESTOETS CITO EN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt methodegebonden toetsen en toets dus de behandelde leerstof. De Adviestoets Cito is een extra hulpmiddel om het niveau te bepalen. Omdat de Adviestoets de normtabellen baseert op een grote groep leerlingen in heel Nederland, is de Adviestoets geschikt voor determinatie. ZIE OOK digitale proefwerken – toetsen – Volgtoets Cito

ATHENEUM-PLUS Zie: vwo-plus



27

BEELDSCHERMEXAMENS Zie: digitale examens

BEOORDELEN WAT IS BEOORDELEN? Door te beoordelen worden leervorderingen van de leerling inzichtelijk gemaakt. Dat kan op verschillende manieren: • door het geven van cijfers, bijvoorbeeld van 1 tot en met 10 • door het geven van talige waarderingen zoals: onvoldoende / voldoende / goed / uitstekend • door mondelinge en/of schriftelijke evaluaties • door een portfolio • door leerlingen zelf het resultaat te laten presenteren Bij elke vorm van beoordeling worden bij voorkeur product én proces beoordeeld. Een goed proces kan immers – door omstandigheden - tot een slecht product leiden en andersom kan een slecht proces tot een goed product leiden. Daarom wordt de leerling en het leren zelf het meeste recht gedaan als zowel product als proces in ogenschouw wordt genomen. WAAROM BEOORDELEN? Belangrijke doelen van beoordelen zijn: 1 leervorderingen zichtbaar maken 2 motivatie en discipline bevorderen 3 selectie en kwalificatie: voldoende informatie verzamelen voor overgang en niveaubepaling BEOORDELEN IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands worden leerlingen doorlopend op product en/of proces beoordeeld. • spreek- en schrijfopdrachten: leerlingen beoordelen zichzelf en/of elkaar op vorm en inhoud, op product en proces door hierover enkele gerichte vragen te beantwoorden • de D-toets: een diagnostische toets om het instapniveau bij Lezen, Taal en woordenschat, Spelling en Grammatica te beoordelen • de hoofdstuktoets: na ieder hoofdstuk maken de leerlingen een toets waarin Lezen, Taal en woordenschat, Spelling en Grammatica worden beoordeeld • de deeltoets: voor de volgende onderdelen zijn per hoofdstuk aparte toetsen beschikbaar: Lezen, Taal en woordenschat, Spelling en Grammatica • de taken: leerlingen ‘beoordelen’ elkaar doordat ze de uitkomsten van een taak laten zien aan klasgenoten en erover van gedachten wisselen; het resultaat wordt toegevoegd aan het taalportfolio • de projecten: leerlingen en/of de docent beoordelen product en proces aan de hand van criteria die vervolgens in cijfers, talige waarderingen of mondelinge en/of schriftelijke evaluaties kunnen uitmonden; het resultaat van het project wordt toegevoegd aan het taalportfolio ZIE OOK diagnostische toetsen – digitale proefwerken – groepsbeoordeling – groepswerk – zelfbeoordeling

BUITENSCHOOLSE OPDRACHT WAT IS EEN BUITENSCHOOLSE OPDRACHT? Een buitenschoolse opdracht is een opdracht die de leerling in of buiten lestijd buiten het schoolgebouw uitvoert. Internet biedt echter de gelegenheid om een buitenschoolse opdracht ook ín de school te maken.



28

WAAROM EEN BUITENSCHOOLSE OPDRACHT? Belangrijke argumenten voor een buitenschoolse opdracht zijn: 1 authentieke leeromgevingen bestaan vooral buiten school 2 motivatie 3 variatie 4 samenhang ontdekken tussen leren in de school en buiten de school BUITENSCHOOLSE OPDRACHTEN IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands wordt taal op verschillende manieren buiten de school geoefend: • variatietip: bij Lezen en Spreken / Kijken / Luisteren maken de leerlingen een opdracht die geschikt is om buiten de school uit te voeren omdat er authentieke teksten en gesprekssituaties vereist zijn • taken: de taken zijn meestal gericht op de echte, actuele wereld buiten de school • projecten: de projecten doen een beroep op informatieverzameling waarvoor ook authentieke, buitenschoolse bronnen (deskundigen, een museumbezoek) ingeschakeld kunnen worden • keuzeopdrachten fictiedossier: in de keuzeopdrachten bij Fictie leggen leerlingen een relatie tussen Fictie en de buitenwereld, bijvoorbeeld door deelname aan een dichtwedstrijd of door het zoeken van actuele rapteksten ZIE OOK actualiteit in de lessen – project – taak – variatietip

COMPETENTIEGERICHT LEREN Zie: nieuwe leren (het)

CONFLICTHANTERING EEN STAPPENPLAN VOOR CONFLICTHANTERING Onderstaand stappenplan heeft tot doel om het conflict te de-escaleren door de onderlinge relatie te versterken. Niet de straf maar de relatie staat centraal. Niet het probleem maar de oplossing krijgt de aandacht. Gebruik de volgende stappen om ongewenst gedrag te corrigeren: 1 Beschrijf direct de situatie / overtreding en uw oordeel daarover. 2 Vraag of de beschrijving klopt. 3 Laat de leerling zijn gedrag uitleggen. 4 Vat regelmatig neutraal samen. 5 Vraag de leerling hoe het gedrag in de toekomst kan worden voorkomen. 6 Vat de concrete afspraak samen. ZIE OOK ordeproblemen voorkomen

COÖPERATIEF LEREN Zie: samenwerkend leren

CURSUS WAT IS EEN CURSUS?



29

Een cursus is een aantal lessen die over hetzelfde onderwerp gaan en bij elkaar horen. Een cursus heeft een duidelijk begin- en eindpunt. Als de cursus is afgerond, wordt de leerling geacht de leerstof te beheersen. WAAROM EEN CURSUS? Belangrijke argumenten voor een cursus: 1 effectief: de cursus richt zich op een of meer kerndoelen 2 motivatie: leerling ziet direct het einddoel 3 variatie door voortdurende afwisseling in leeractiviteiten: aanleren (cursus), toepassen (taken), integreren (projecten) 4 onnodige herhaling voorkomen CURSUSSEN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands heeft de volgende onderdelen: Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren, Schrijven, Studievaardigheid (vmbo/havo/vwo 1 en 2), Leren & Werken (vmbo 3), Examen doen (vmbo 4), Taal en woordenschat, Spelling, Grammatica en Fictie. Elk onderdeel kent zes cursussen (één cursus per hoofdstuk) van gemiddeld twee tot drie lessen. De zes cursussen per onderdeel kunnen ook uit de hoofdstukken worden getild en aaneengesloten worden gegeven. De belangrijkste informatie van een cursus wordt verzameld in de gereedschapskist voor taal. Deze gereedschapskist is aanwezig in het activiteitenboek en kan door de leerling meegenomen worden naar het volgende schooljaar. ZIE OOK diagnostische toets – gereedschapskist voor taal – project – taak

DETERMINATIE Zie: Adviestoets Cito – Volgtoets Cito

DIAGNOSTISCHE TOETS WAT IS EEN DIAGNOSTISCHE TOETS? Een diagnostische toets is een toets om het beginniveau van de leerling te bepalen. Uit de diagnostische toets wordt onder andere duidelijk of een leerling weinig, gemiddeld of juist veel training nodig heeft. WAAROM EEN DIAGNOSTISCHE TOETS? Belangrijke argumenten voor een diagnostische toets: 1 maatwerk: rekening kunnen houden met verschillen tussen leerlingen 2 motivatie: leerlingen krijgen onderwijs dat aansluit bij hun niveau 3 warming-up: diagnostische toets kan leerlingen voorbereiden op de cursus 4 leerlinggestuurd onderwijs: leerlingen kunnen zelfstandig leren en werken met de methode DIAGNOSTISCHE TOETSEN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands kent voor de volgende onderdelen diagnostische toetsen oftewel Dtoetsen: • Lezen • Taal en woordenschat • Grammatica • Spelling ZIE OOK beoordeling – D-toets



30

D-TOETS Zie: diagnostische toets

DIGITALE EXAMENS WAT ZIJN DIGITALE EXAMENS? Bij deze vorm van centrale examens vindt de examenafname geheel op de computer plaats. De opgaven worden op het scherm aangeboden en de leerlingen beantwoorden de vragen op de computer. Bij open vragen beoordeelt de docent de antwoorden, bij gesloten vragen voert de computer de scoring uit. Voor de organisatie en afname van deze examens is een CBT-programma ontwikkeld, genaamd CitoTester. Dit programma bestaat uit twee onderdelen: TestManager en TestCenter. TestManager regelt de organisatie van de afname en is bestemd voor de examensecretaris en correctoren. TestCenter is het afnameprogramma voor de leerlingen. Met ingang van 2008 kunnen vmbo-kandidaten de digitale examens maken in de algemene vakken van de basisberoepsgerichte leerweg (bb). Dat betekent dat vmbo-bb-leerlingen ook het vak Nederlands al in de vorm van een digitaal examen kunnen afleggen. In 2008 kunnen scholen nog terugvallen op een papieren examen. Na 2008 wordt alleen nog het digitaal examen aangeboden. Het digitaal examen zal op termijn ook worden ingevoerd voor vmbo-leerlingen van de overige leerwegen. Op www.cito.nl en www.cevo.nl vindt u actuele informatie over de invoering van digitale examens. WAAROM DIGITALE EXAMENS? De Cevo noemt een aantal argumenten voor digitale examens: • de computer schept meer mogelijkheden voor het examineren van vaardigheden (die een belangrijk onderdeel zijn in de examenprogramma’s) • de computer kan meerwaarde bieden ten aanzien van het type opgaven die in het centraal examen opgenomen kunnen worden • de computer geeft de mogelijkheid om meer accent te leggen op visuele presentatie van vragen, er kan kleur en video gebruikt worden, voor veel leerlingen is dit aantrekkelijk en van belang • de aansluiting bij de ontwikkelingen in maatschappij en onderwijs • de computer kan correctiewerk overnemen of vergemakkelijken • de inzet van de computer faciliteert (in sommige gevallen) een andere organisatie van de examens. DIGITALE EXAMENS IN NIEUW NEDERLANDS Digitale examens vinden in eerste instantie plaats voor vmbo-basisleerlingen. In deel 4 van Nieuw Nederlands voor vmbo-basis worden leerlingen in hoofdstuk 5 bij Examen doen voorbereid op het werken met een digitaal examen. De belangrijkste kenmerken van een digitaal examen worden opgesomd en ook worden enkele relevante beeldschermen getoond uit een digitaal proefexamen. ZIE OOK beoordelen – digitale proefwerken - I-clips

DIGITALE PROEFWERKEN WAT ZIJN DIGITALE PROEFWERKEN? Digitale proefwerken zijn proefwerken die leerlingen on-line – dus via internet – kunnen maken. De docent kan veel tijd besparen met het maken en nakijken van proefwerken. De digitale proefwerken bevatten verschillende vraagtypes. Met deze vraagtypes komen de leerlingen ook in aanraking via de I-clips.



31

WAAROM DIGITALE PROEFWERKEN? Belangrijke argumenten voor digitale proefwerken zijn: 1 tijdwinst 2 variatie in toetsen 3 rapportage mogelijk per leerling, per klas en per vraag DIGITALE PROEFWERKEN BIJ NIEUW NEDERLANDS Bij Nieuw Nederlands zijn digitale proefwerken beschikbaar. Zie www.digitaleproefwerken.nl. ZIE OOK beoordelen – I-clips

DOCENTROLLEN WAT ZIJN DE DOCENTROLLEN? Bij een activerende didactiek kunnen vier rollen voor de docent worden onderscheiden: • de instructeur: de docent is de bron van kennis en opdrachtgever van leeractiviteiten • de trainer: de docent werkt via het overdragen van kennis aan vaardigheden door deze vaardigheden voor te doen en door leerlingen te laten oefenen en toepassen • de begeleider: de docent zorgt voor omstandigheden waarin leerlingen optimaal kunnen leren • de coach: de docent begeleidt de leerling door gerichte vragen te stellen en nauw aan te sluiten bij individuele leerbehoeftes en knelpunten De inzet van een of meer van deze rollen is afhankelijk van de leerstof. In principe is het mogelijk om in één les alle vier rollen afwisselend in te zetten. WAAROM VERSCHILLENDE DOCENTROLLEN? Belangrijke argumenten voor verschillende docentrollen zijn: 1 effectiviteit: door de docentrol en het leerdoel op elkaar af te stemmen 2 verschillende docentrollen zijn een voorwaarde van activerende didactiek 3 variatie in het werk als docent DOCENTROLLEN IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands zijn alle vier rollen mogelijk. Bij sommige opdrachten ligt een bepaalde rol meer voor de hand om het gewenste effect te bereiken. Bijvoorbeeld: • de cursus: de docent als instructeur en/of trainer en/of begeleider • de variatietip: de docent als begeleider • de taak: de docent als begeleider • het project: de docent als coach ZIE OOK actief leren – activerende didactiek – activerende werkvormen

EXAMENPROGRAMMA NEDERLANDS HAVO/VWO HET EINDEXAMEN Voor Nederlands is het examenprogramma voor vwo en havo vrijwel identiek. Alleen Subdomein E1 is verschillend voor vwo en havo. Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. HET CENTRAAL EXAMEN Het centraal examen heeft betrekking op domein A en domein D voor zover het analyseren en beoordelen betreft. De CEVO stelt het aantal en de tijdsduur van de zittingen van het centraal examen vast. De CEVO maakt indien nodig een specificatie bekend van de examenstof van het centraal examen.



32

HET SCHOOLEXAMEN Het schoolexamen heeft betrekking op: • de domeinen en subdomeinen waarop het centraal examen geen betrekking heeft; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: een of meer domeinen of subdomeinen waarop het centraal examen betrekking heeft; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen, die per kandidaat kunnen verschillen. DE EXAMENSTOF De tien eindtermen voor Nederlands zijn beschreven in domeinen en subdomeinen: Domein A: Leesvaardigheid (A 1: Analyseren en interpreteren, A2: Beoordelen, A3: Samenvatten) Domein B: Mondelinge taalvaardigheid Domein C: Schrijfvaardigheid Domein D: Argumentatieve vaardigheden Domein E: Literatuur (E1: Literaire ontwikkeling, E2: Literaire begrippen, E3: Literatuurgeschiedenis) Domein F: Oriëntatie op studie en beroep

EXAMENPROGRAMMA NEDERLANDS VMBO ALGEMENE ONDERWIJSDOELEN Het examenprogramma voor Nederlands in het vmbo bestaat uit algemene onderwijsdoelen en uit eindtermen voor het vak Nederlands. De zes algemene onderwijsdoelen zijn: 1 Werken aan vakoverstijgende thema's 4 Leren communiceren 2 Leren uitvoeren 5 Leren reflecteren op het leer- en werkproces 3 Leren leren 6 Leren reflecteren op de toekomst HET CENTRAAL EXAMEN Het centraal examen heeft betrekking op de volgende exameneenheden: • Leervaardigheden in het vak Nederlands 1 • Luister- en kijkvaardigheid • Leesvaardigheid • Schrijfvaardigheid 1

Het CEVO kan per leerweg bepalen dat het centraal examen geen betrekking heeft op de exameneenheid Luister- en kijkvaardigheid.

HET SCHOOLEXAMEN Het schoolexamen voor een bepaalde leerweg heeft voor de algemeen vormende vakken in ieder geval betrekking op exameneenheid K3 (Leervaardigheden). Daarnaast heeft het schoolexamen betrekking op: • ten minste die exameneenheden die deel uitmaken van het examenprogramma van deze leerweg voor zover zij niet deel uitmaken van het centraal examen voor die leerweg; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest een of meer exameneenheden waarop het centraal examen betrekking heeft; • indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen die relevant zijn voor het betreffende vak of examenprogramma, die per kandidaat kunnen verschillen. DE EINDTERMEN NEDERLANDS De eindtermen voor de Nederlands taal zijn voor bb, kb en gt/tl op enkele punten verschillend. We karakteriseren de doelen en de verschillen kort: Eindterm 1: Oriëntatie op leren en werken (bb, kb, gl/tl) Eindterm 2: Basisvaardigheden (bb, kb, gl/tl) Eindterm 3: Leervaardigheden in het vak Nederlands (bb, kb, gl/tl) Eindterm 4: Luister- en kijkvaardigheid (bb) Eindterm 5: Luister- en kijkvaardigheid + waarde en betrouwbaarheid van media (kb, gt/tl)



33

Eindterm 6: Spreek- en gespreksvaardigheid ((bb, kb, gl/tl) Eindterm 7: Leesvaardigheid (bb) Eindterm 8: Leesvaardigheid + talige middelen van de auteur aangeven om schrijfdoel te bereiken + samenvatting geven van een tekst (kb, gl/tl) Eindterm 9: Schrijfvaardigheid (bb, kb, gl/tl) Eindterm 10: Fictie (bb) Eindterm 11: Fictie + kenmerken in fictiewerk aanwijzen + achtergrondinfo verzamelen (kb, gt/tl) Eindterm 12: Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie (gl/tl) Eindterm 13: Schrijven op basis van documentatie (gl/tl) Eindterm 14: Vaardigheden in samenhang (gl/tl)

EXPERTWERKVORM Zie: activerende werkvormen – samenwerkend leren – werkwoordspelling met expertwerkvorm

GEREEDSCHAPSKIST VOOR TAAL WAT IS DE GEREEDSCHAPSKIST VOOR TAAL? De gereedschapskist is een onderdeel van het activiteitenboek. In de gereedschapskist staat de theorie uit de cursussen. Deze theorie bevat niet alleen de uitleg van belangrijke begrippen maar ook tips, strategieën en stappenplannen. De gereedschapskist hebben leerlingen bijvoorbeeld nodig als ze aan een taak of een project werken. WAAROM EEN GEREEDSCHAPSKIST VOOR TAAL? Belangrijke argumenten voor het gebruik van de gereedschapskist voor taal zijn: 1 snelheid en gemak: leerling vindt snel belangrijke theorie, tips en stappenplannen terug 2 handig hulpmiddel bij uitvoering van taken en projecten 3 compact meeneemnaslagwerk voor volgende schooljaren ZIE OOK activiteitenboek – cursus – project – taak

GROEPSBEOORDELING WAT IS GROEPSBEOORDELING? Groepsbeoordeling is de beoordeling van groepswerk. Dat kan op verschillende manieren: • groepscijfer: de leden van een groep krijgen allemaal hetzelfde cijfer • individueel cijfer: de leden van een groep krijgen ieder een individueel cijfer op basis van de eigen inbreng • individueel cijfer met bonuspunten: naast het individueel cijfer kunnen leerlingen bonuspunten krijgen op basis van het groepsresultaat • zelfbeoordeling per groep: iedere groep krijgt een vaste hoeveelheid punten (bijvoorbeeld 28 punten voor vier personen) die ze onderling moeten verdelen • groepsbeloning: een beloning anders dan met cijfers, bijvoorbeeld door het resultaat te laten presenteren, mondeling, schriftelijk, digitaal of een combinatie WAAROM GROEPSBEOORDELING? Belangrijke argumenten voor groepsbeoordeling zijn: 1 samen leren met anderen speelt een belangrijke rol in de onderbouw 2 motivatie voor samenwerken bij groepswerk vergroten 3 evenwichtige aandacht bij het leren voor product en proces 4 vrijblijvendheid en vluchtgedrag bij groepswerk voorkomen



34

GROEPSBEOORDELING IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands kent verschillende vormen van groepswerk en groepsbeoordeling. Bijvoorbeeld: • spreek- en schrijfopdrachten: groepsbeloning • de taak: groepsbeloning • het project: alle manieren van groepsbeoordeling mogelijk aan de hand van criteria die met cijfers van 1 tot en met 3 gewaardeerd worden; gezamenlijk puntenaantal kan worden omgezet in cijfers ZIE OOK beoordelen – project - samenwerkend leren – taak - zelfbeoordeling

GROEPSWERK WAT IS GROEPSWERK? Groepswerk is het uitvoeren van opdrachten waarbij leerlingen voor een goed resultaat elkaar nodig hebben. Bij groepswerk gaat het niet alleen om het uiteindelijke resultaat maar ook om de totstandkoming van dat resultaat. Product en proces spelen in groepswerk dus allebei een rol. WAAROM GROEPSWERK? 1 samen leren met anderen speelt een belangrijke rol in de onderbouw 2 oefening van mondelinge taalvaardigheid, zowel spreken als luisteren 3 ontwikkelen van sociaal-communicatieve vaardigheden GROEPSWERK IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands zit groepswerk vooral in: • de laatste opdrachten in de cursussen Spreken / Kijken / Luisteren • de taak • het project ZIE OOK groepsbeoordeling – project - sociaal-communicatieve vaardigheden - taak

HOOGBEGAAFDE LEERLINGEN Zie: vwo-plus

I-CLIPS WAT IS I-CLIPS? De I-clips is de website bij Nieuw Nederlands met extra opdrachten en ondersteunend lesmateriaal. Dit materiaal wordt aangeboden binnen de elektronische leeromgeving Schoolwise. Voor elke cursus in elk hoofdstuk uit het leerlingenboek os extra materiaal beschikbaar. I-clips is toegankelijk met een wachtwoord dat de leerling krijgt samen met het activiteitenboek. In de i–clips vindt u de volgende extra’s: • Weet je het? : een controle van de theorie (ook zonder wachtwoord beschikbaar) • D-toetsen: de diagnostische toetsen bij Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • extra oefenstof voor Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • de kijken luisterfragmenten bij iedere cursus van het onderdeel Spreken / Kijken / Luisteren • zes minicursussen Schrijven



• • • •

35

het taalregister: leerlingen krijgen in een register een korte uitleg over de belangrijkste begrippen uit de theorieblokken instructie voor gebruik van Word, PowerPoint en Excel de voorgelezen fragmenten uit het onderdeel Fictie drie webquests

WAAROM I-CLIPS? Belangrijke argumenten voor het gebruik van I-clips zijn: 1 extra oefening bij de leerstof uit de cursussen 2 complete naslagfunctie voor behandeld lesmateriaal 3 motivatie en variatie I-CLIPS IN NIEUW NEDERLANDS De I-clips vindt u op de website www.schoolwise.nl. Het optionele activiteitenboek geeft toegang via een wachtwoord tot de I-clips en ander lesmateriaal. ZIE OOK buitenschoolse opdrachten – cursus – D-toets – project – Schoolwise – taak – webquest

INTERNET WAT IS INTERNET? Internet – oftewel het world-wide-web – biedt toegang tot een ongekende hoeveelheid informatie. Om het zoeken op internet te vergemakkelijken, zijn er een aantal handige websites: • www.davindi.nl: een zoekprogramma voor scholieren; onderdeel van Kennisnet • www.startpagina.nl: een pagina met een overzicht van veelgebruikte websites, onderverdeeld in handige rubrieken • www.startpagina.nl/dochters: Startpagina kent veel ‘dochterpagina’s’; deze dochterpagina’s bieden een overzicht van websites rond een bepaald thema WAAROM INTERNET? Belangrijke argumenten voor het gebruik van internet door leerlingen zijn: 1 leerlingen komen buiten schooltijd veel in aanraking met internet 2 grote diversiteit aan bronnen 3 actualiteit 4 individueel onderwijs mogelijk dat rekening houdt met verschillen tussen leerlingen 5 variatie en motivatie INTERNET EN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands speelt internet op verschillende manieren een rol. Bijvoorbeeld: • Lezen: leesteksten zijn ontleend aan internet • Schrijven: forumdiscussies op internet • Studievaardigheid (vmbo/havo/vwo 1 en 2): zoekvaardigheid op internet en beoordelen betrouwbaarheid van informatie • Taak: informatie verzamelen op internet • Project: internet is een van de bronnen die geraadpleegd kunnen worden • I-clips: extra lesmateriaal dat via internet wordt aangeboden, onder andere Meer oefenen, D-toetsen en minicursussen Schrijven ZIE OOK actualiteit in taallessen - buitenschoolse opdrachten – D-toetsen - I-clips – Meer oefenen – project



36

JAARPLANNER IN NIEUW NEDERLANDS WAT IS EEN JAARPLANNER IN NIEUW NEDERLANDS? In de onderbouw hebben scholen de vrijheid om een eigen invulling aan de onderbouw te geven. Deze keuzevrijheid van scholen betekent dat in principe iedere school het vak Nederlands een andere vorm én een andere inhoud kan geven, zolang de kerndoelen maar gerealiseerd worden. Voor een lesmethode betekent dit dat de leerstof flexibel moet kunnen worden ingezet. Nieuw Nederlands bevat een jaarplanner waarin alle leerstof aan de orde komt. Om scholen echter te ondersteunen in hun keuzevrijheid, biedt de docentenhandleiding verschillende aanpakken die aansluiten bij de vier scenario’s in de onderbouw. Bijvoorbeeld: • Nederlands als 1-uursvak, 2-uursvak en 3-uursvak • Nederlands geïntegreerd in een leergebied • Nederlands als individueel onderwijs WAAROM EEN JAARPLANNER? Belangrijke argumenten voor een jaarplanner zijn: 1 overzicht bieden van de totale leerstof en benodigde lestijd 2 lesvoorbereiding vergemakkelijken 3 gemakkelijker inhoudelijke keuzes kunnen maken 4 gemakkelijker werkwijzers op maat kunnen maken JAARPLANNER IN NIEUW NEDERLANDS De jaarplanner in Nieuw Nederlands is beschikbaar in de docentenhandleiding. ZIE OOK keuzevrijheid – kerndoelen - scenario’s

KERNDOELEN NADER UITGELEGD TIEN KERNDOELEN Het vak Nederlands in de onderbouw telt tien kerndoelen. De kerndoelen worden hieronder in samenhang beschreven en geanalyseerd. Kort gezegd: wat typeert Nederlands in de onderbouw? TYPERING VAN DE KERNDOELEN In de meeste van de tien kerndoelen zijn de taalvaardigheden geïntegreerd. De kerndoelen 1, 2 en 3 hebben bijvoorbeeld betrekking op zowel schrijf- als spreeksituaties. Taalvaardigheid wordt in de vernieuwde onderbouw gezien als een mengvorm van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid. In taalsituaties combineer je met andere woorden zowel spreek-, luister-, lees- als schrijfvaardigheid. Geïsoleerd gebruik van een van de vaardigheden komt zelden voor. Kerndoel 3 en 4 laten zien dat Nederlands taalonderwijs tot doel heeft strategieën aan te leren. Woordenschatuitbreiding heeft met een apart kerndoel een belangrijke status gekregen binnen de tien kerndoelen. Bij kerndoel 4 staan strategieën centraal om informatie te verwerven uit gesproken en geschreven teksten. Deze informatievaardigheden gebruiken de leerlingen uiteraard niet alleen in het vak Nederlands, maar hebben sterke verwantschap met alle andere vakken waarin leerlingen onderwijs volgen. Lees- en luisterstrategieën spelen in deze kerndoelen een cruciale rol. Informatievaardigheden spelen niet alleen in kerndoel 4 maar ook in kerndoel 5 een prominente rol. In dit kerndoel worden schriftelijke en digitale bronnen genoemd. Leerlingen moeten getraind worden in het zoeken, het ordenen en het beoordelen van informatie op waarde voor hemzelf en anderen. De persoonlijke inschatting van de waarde, het belang van de informatie – zowel voor jezelf als voor anderen - wordt expliciet in dit kerndoel genoemd. Een kritische omgang met informatie wordt hier gepropageerd.



37

In de kerndoelen 6 en 7 worden de mondelinge tekstsoorten genoemd waarin de leerlingen getraind moeten worden: deelnemen aan overleg, planning, discussie in een groep, en het geven van een mondelinge presentatie. Kerndoel 8 gaat in op het lezen van zowel fictie als non-fictie. Ook noemt het kerndoel een criterium voor de keuze van teksten: de teksten moeten tegemoetkomen aan de belangstelling van de leerling én zijn belevingswereld uitbreiden. Kerndoel 9 en 10 benoemen de metacognitieve vaardigheden die bij alle overige kerndoelen gebruikt kunnen worden: een planmatige aanpak van taalactiviteiten, en beter de taal leren door te reflecteren op taalactiviteiten.

KEUZES MAKEN IN DE METHODE Zie: jaarplanning

KEUZEVRIJHEID WAT IS KEUZEVRIJHEID? In de onderbouw hebben scholen de keuze om het onderwijs in leerjaar 1 en 2 naar eigen voorkeur in te richten. Belangrijke voorwaarden zijn echter onder andere: • het realiseren van de globaal geformuleerde kerndoelen • het voldoen aan de zes kenmerken van het leren in de onderbouw De kerndoelen zijn voorgeschreven voor tweederde van de totale leertijd. Het resterende eenderde deel kunnen scholen naar eigen inzicht invullen. Er kunnen extra vakken worden aangeboden maar ook kunnen de verplichte vakken verder verdiept worden. WAAROM KEUZEVRIJHEID? Belangrijke argumenten voor keuzevrijheid van scholen in de onderbouw zijn: 1 recht doen aan verschillen tussen leerlingen 2 meer keuzemogelijkheden voor ouders en leerlingen 3 de school kan doen waar de school goed in is KEUZEVRIJHEID IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands is keuzevrijheid op verschillende manieren vormgegeven, zowel voor de school, de docent als de leerling. Bijvoorbeeld: • jaarplanner van leerstof met een keur aan varianten • variatie in opdrachten, teksten en bronnen • onderscheid in cursus, taak en project ZIE OOK cursus – jaarplanning in Nieuw Nederlands – kerndoelen nader uitgelegd – project – taak

KLASSENMANAGEMENT Zie: ordeproblemen – uitgestelde aandacht

LEERLINGEN IN DE ONDERBOUW WAT VINDEN LEERLINGEN? Op een conferentie over de onderbouw is een tiental leerlingen gevraagd wanneer zij school leuk vinden. De leerlingen waren afkomstig uit alle schooltypen. Hun voorkeuren hebben we samengevat in een Top 5. TOP 5



1

1 Met elkaar kunnen praten / kunnen overleggen. 2 Inlevingsvermogen van de docent: serieuze omgang en niet gemeen doen. 3 Individuele benadering door docent: ‘Ik ben de klas niet!’ 4 Meer ict of gewoon eens wat anders. 5 Niet uit het boek werken maar gewoon iets doen!

LEERLINGROLLEN WAT ZIJN DE VERSCHILLENDE LEERLINGROLLEN? Bij groepsopdrachten is wederzijdse afhankelijkheid een voorwaarde om alle leerlingen bij de opdracht te betrekken. Deze wederzijdse afhankelijkheid wordt versterkt als iedere leerling een duidelijke rol heeft. Bijvoorbeeld: • schrijver: noteert alle uitkomsten • rekenaar: controleert antwoorden met rekenmachine • vrager: roept de docent erbij als dat nodig is • materiaalchef: haalt en brengt benodigde spullen • organisator: verdeelt werk over groepsleden • checker: controleert of iedereen de opdracht snapt of kan • criticus: stelt lastige vragen • opzoeker: raadpleegt naslagwerken • uitvoerder: voert praktische handelingen uit • scheidsrechter: beslist bij meningsverschillen of schakelt hulp in • informant: loopt langs bij andere groepen om antwoorden te controleren of ideeën op te doen • pretletter: houdt de moed erin en zorgt voor een goede werksfeer WAAROM VERSCHILLENDE LEERLINGROLLEN? Belangrijke argumenten voor verschillende leerlingrollen zijn: 1 bevorderen wederzijdse afhankelijkheid in groepswerk 2 bieden van duidelijkheid, veiligheid en structuur 3 variatie in leeractiviteiten 4 bevorderen van verantwoordelijkheidsgevoel en sociaal-communicatieve vaardigheden LEERLINGROLLEN IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands komen de rollen op verschillende manieren aan de orde. Bijvoorbeeld: • cursussen: de opdrachten wisselen rollen zoveel mogelijk af, met name de rol van schrijver, vrager, opzoeker, uitvoerder en informant • taken: leerlingen zijn genoodzaakt voor een goede uitvoering van de taak om de rollen te verdelen, met name de rol van materiaalchef, organisator, checker, criticus, opzoeker, uitvoerder, informant en pretletter • projecten: in een project spelen alle rollen een rol; in het stappenplan en de criteria wordt expliciet aangestuurd op verdeling van rollen ZIE OOK cursus – groepswerk – project – samenwerkend leren – taak

LEERSTIJLEN WAT ZIJN LEERSTIJLEN? Een leerstijl is de manier waarop een leerling het prettigst en gemakkelijkst leert. Leren gaat het beste als de leerling zijn eigen leerstijl kan toepassen. Om de horizon van leerlingen te verbreden, is het echter ook zinvol om leerlingen kennis te laten maken met andere leerstijlen. Afhankelijk van de leerstijl, ontwikkelt een leerling zijn eigen technieken en trucs om te leren (zie leerstrategieën). Leerstijlen zijn divers. Bijvoorbeeld: • leren door te horen, te zien, te voelen, te ruiken of door zelf iets te doen



39

• leren door exacte analyse • leren door een globale benadering • leren door extravert te zijn • leren door introvert te zijn • leren door reflectief te reageren • leren door impulsief te reageren • leren door de werkelijkheid open, intuïtief en associatief te benaderen • leren door de werkelijkheid gesloten en gestructureerd te benaderen Niet alleen verschillen leerstijlen per leerling, ook doen de schoolvakken vaak een beroep op een bepaalde leerstijl. WAAROM AANDACHT VOOR LEERSTIJLEN? Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan verschillen in leerstijlen zijn: 1 veiligheid bieden aan leerlingen: eigen leerstijl laten benutten 2 effectiviteit: leerling leert beter als hij zijn leerstijl kan toepassen 3 horizon verbreden: leerling andere, misschien voor hem of haar betere leerstijlen laten ontdekken LEERSTIJLEN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt in de cursussen, taken en projecten de leerling gelegenheid om zijn eigen leerstijl verder te ontwikkelen. De docent speelt een belangrijke rol door ruimte te bieden aan verschillen in leerstijlen. Opdrachten in Nieuw Nederlands doen een beroep op een ruim scala aan leerstijlen, zodat leerlingen ook kennismaken met andere manieren van leren. ZIE OOK leerstrategieën – meervoudige intelligenties

LEERSTRATEGIEËN WAT ZIJN LEERSTRATEGIEËN? Leerstrategieën zijn de stappen die de leerling zet om zijn leren effectiever en efficiënter te maken. Leerlingen kiezen strategieën die het beste bij hun leerstijl passen. Er zijn tal van leerstrategieën. Bijvoorbeeld: • betekenis van een woord afleiden uit de tekst • voorkennis activeren • categoriseren (rijtjes maken) • concretiseren met voorbeelden • schematiseren, bijvoorbeeld oorzaak-gevolg • betekenis geven door koppeling aan eigen ervaringen • vereenvoudigen door gebruik van metaforen • uit je hoofd leren aantekeningen maken • concentreren • jezelf moed inpraten • onderwerpen of invalshoeken kiezen op basis van eigen interesses • ontspannen met muziek of sport • doelgericht lezen met behulp van een • je eigen vooruitgang bijhouden leesstrategie • huiswerk plannen • vragen stellen om verheldering of • lastige woorden en zinnen niet gebruiken verbetering • omschrijvingen geven • samenwerken met klasgenoten WAAROM AANDACHT VOOR LEERSTRATEGIEËN? Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan leerstrategieën zijn: 1 structuur en veiligheid bieden aan leerlingen 2 effectiviteit: leerling leert beter als hij de bij hem passende leerstrategieën kan toepassen LEERSTRATEGIEËN IN NIEUW NEDERLANDS Leerstrategieën spelen een belangrijke rol in opdrachten in Nieuw Nederlands. Bijvoorbeeld: • klasgenoten als bron gebruiken om te leren • vragen stellen en doorvragen



• • • • • •

40

eigen onderwerpen en invalshoeken kunnen kiezen leesstrategieën schrijfstrategieën spreekstrategieën woordraadstrategieën strategieën om woorden te onthouden

ZIE OOK leerstijlen

LEREN DOOR TE DOEN Zie: actief leren

LEREN LEREN Zie: zelfstandig leren

LESPLANNING MAKEN Zie: jaarplanner in Nieuw Nederlands – werkwijzer

LOKAALINRICHTING WAT IS EEN GOEDE LOKAALINRICHTING? De lokaalinrichting is afhankelijk van de manier waarop in de klas geleerd wordt. Het lokaal kan op verschillende manieren worden ingericht. Bijvoorbeeld: • de busopstelling: tafels staan in tweetallen achter elkaar opgesteld, vaak in drie rijen; alle tafels zijn gericht op de docent en het bord • de U-vorm: tafels vormen een U-vorm met een grote binnenruimte; leerlingen kunnen elkaar maar ook de docent en het bord zien • eilandvorm: tafels zijn in 3-tallen, 4-tallen of 5-tallen gegroepeerd waarbij de tafels zo zijn opgesteld dat niemand met zijn rug naar het bord of de docent zit Aanvullend op deze drie vormen van lokaalinrichting zijn een aantal varianten mogelijk door hoeken te creëren. Bijvoorbeeld: • een rustig-werken-hoek • een luisterhoek met apparatuur • een computerhoek • een opzoekhoek met naslagwerken • een lekker-lezen-hoek Bij zelfstandig werken door leerlingen is een instructietafel nodig. Een instructietafel is een tafel in de klas waar een leerling of kleine groepjes leerlingen apart uitleg kunnen krijgen. Andere leerlingen moeten dan wel zelfstandig – zonder hulp van de docent – verder kunnen werken. WANNEER WELKE LOKAALINRICHTING? De keuze van de lokaalinrichting is afhankelijk van de manier van leren. Bijvoorbeeld: • de busopstelling: vooral geschikt voor klassikale instructie en presentaties • de U-vorm: vooral geschikt voor klassikale instructie en voor groepsgesprekken • de eilandvorm: vooral geschikt voor groepswerk, samenwerkend leren, het gebruik van activerende werkvormen en zelfstandig werken De inrichting van hoeken met een speciale functie én een instructietafel is wenselijk bij alle drie vormen. LOKAALINRICHTING BIJ NIEUW NEDERLANDS



41

Nieuw Nederlands is als communicatieve taalmethode gericht op interactie tussen leerlingen. In de lessen oefenen leerlingen hun lees-, schrijf-, spreek-, kijken luistervaardigheid. De hoeken en de instructietafel zijn daarom doorlopend gewenst. De opstelling van tafels kan variëren. De opstellingen die klassengesprekken en uitwisseling in kleine groepen mogelijk maken, hebben echter de voorkeur. Bijvoorbeeld: • cursus: busopstelling, U-vorm en eilandvorm zijn alle drie mogelijk • taken: busopstelling (bij alleen werken en in tweetallen werken) en eilandvorm (bij 3tallen en meer) zijn mogelijk • projecten: eilandvorm bij de projectfasen voorbereiden en uitvoeren; U-vorm en/of eilandvorm bij de projectfasen presentatie en nabespreking ZIE OOK uitgestelde aandacht – zelfstandig leren

MEER OEFENEN WAT IS MEER OEFENEN? Bij de onderdelen Lezen, Taal en woordenschat, Spelling en Grammatica kunnen de leerlingen extra oefenstof maken op de website www.schoolwise.nl. WAAROM MEER OEFENEN? Belangrijke argumenten voor Meer oefenen zijn: 1 differentiatie in leerstofaanbod: individuele leerroutes 2 variatie, veiligheid en motivatie door te leren met de computer 3 remedial teaching 4 de leerstof in Meer oefenen (leesvaardigheid, woordenschatverwerving, spellingvaardigheid en grammaticale kennis) spelen een belangrijke rol bij het leren in andere vakken MEER OEFENEN IN NIEUW NEDERLANDS Bij de volgende onderdelen biedt Nieuw Nederlands extra, digitale oefenstof aan: • Lezen • Taal en woordenschat • Spelling • Grammatica Bij ieder onderdeel kan de leerling een D-toets maken. Dat is een diagnostische toets waarmee de leerling kan controleren wat zijn niveau is. De leerling kan ook eerst de D-toets maken en daarna besluiten om wel of niet meer te oefenen. ZIE OOK diagnostische toets – I-clips – internet

MEERVOUDIGE INTELLIGENTIES WAT ZIJN MEERVOUDIGE INTELLIGENTIES? Bij het verwerken van nieuwe leerstof zijn verschillende gebieden in de hersenen actief. Uit dit feit is het concept meervoudige intelligentie ontwikkeld. Mensen gebruiken verschillende intelligenties om effectief te leren. Per individu zijn sommige intelligenties meer ontwikkeld dan andere intelligenties. Gebruikmaking van zoveel mogelijk intelligenties biedt een effectiever en efficiënter leerresultaat. Er worden acht intelligenties onderscheiden. Bij iedere intelligentie wordt tussen haakjes ter illustratie een beroep genoemd. • logisch / mathematische intelligentie: denken in begrippen; herkennen van redeneringen, patronen en volgorde (de wetenschapper) • linguïstische intelligentie: dingen benoemen; gevoelig voor betekenis en volgorde van woorden (de dichter)



• • • •

42

muzikale / ritmische intelligentie: leven met geluid; gevoelig voor toonhoogte, melodie, ritme en toon (de componist) visueel / ruimtelijke intelligentie: denken in beelden; nauwkeurig waarnemen van de wereld of deze opnieuw vormgeven (de vliegtuigpiloot en de beeldend kunstenaar) lichamelijke / kinesthetische intelligentie: graag bewegen; goed gebruik kunnen maken van het lichaam en van objecten (de atleet of de danser) interpersoonlijke intelligentie: voorkeur voor samenwerken; goed mensen en relaties begrijpen (de koopman of de leraar)

WAAROM AANDACHT VOOR MEERVOUDIGE INTELLIGENTIES? Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan meervoudige intelligentie zijn: 1 veiligheid bieden aan leerlingen: eigen intelligenties laten benutten 2 effectiviteit: leerling leert beter als hij gebruik kan en mag maken van al ontwikkelde intelligenties 3 horizon verbreden: leerling andere, minder gebruikte intelligenties laten ontdekken MEERVOUDIGE INTELLIGENTIES IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt in de cursussen, taken en projecten de leerling gelegenheid om gebruik te maken van al ontwikkelde intelligenties. Leerlingen komen via Nieuw Nederlands door een variatie in type opdrachten in aanraking met alle acht intelligenties. Door de inhoud van het vak Nederlands worden linguïstische intelligentie en interpersoonlijke intelligentie vanzelfsprekend intensiever aangesproken. ZIE OOK leerstijlen – leerstrategieën

METHODESITE Zie: I-clips

NATUURLIJK LEREN Zie: nieuwe leren (het)

NEDERLANDS IN KLEINE, HETEROGENE GROEPEN WAT IS NEDERLANDS IN KLEINE, HETEROGENE GROEPEN? Soms is er sprake van individueel onderwijs, bijvoorbeeld op kleine scholen, bij thuisonderwijs of op de ruime zeventig vo-scholen van de Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland (NOB). In deze kleine, vaak heterogene groepen moet er veelal geïndividualiseerd onderwijs worden aangeboden. GEÏNDIVIDUALISEERD ONDERWIJS IN NIEUW NEDERLANDS Met behulp van de jaarplanner en een werkwijzer kan er een geïndividualiseerd traject met Nieuw Nederlands worden samengesteld. De leerling meet zijn vorderingen met behulp van de diagnostische toetsen (D-toetsen), de deeltoetsen en de hoofdstuktoetsen. Eventuele zwakke punten kunnen vervolgens worden getraind met behulp van het activiteitenboek en de extra oefenstof op de I-clips. Door de aanwezigheid van een jaarplanner, werkwijzers, verschillende toetsvormen en extra oefenmateriaal op papier én digitaal, kan er voor individuele leerlingen een taaltraject op maat worden samengesteld. ZIE OOK I-clips – D-toetsen – digitale proefwerken



43

NEDERLANDS TAALONDERWIJS IN HET BUITENLAND Zie: Nederlands in kleine, heterogene groepen

NIEUWE LEREN (HET) WAT IS HET NIEUWE LEREN? Het nieuwe leren is een verzamelnaam voor een grote hoeveelheid concepten in het onderwijs. Belangrijkste overeenkomsten tussen deze concepten zijn: • actief en zelfstandig leren: leerling is zelf actief aan de slag, leert zelf zijn eigen leerproces vorm te geven en wordt in staat gesteld om zelf betekenis te geven aan de werkelijkheid • leerlinggericht onderwijs: de leerstof is authentiek, voor de leerling herkenbaar en gericht op functionele toepassing in het echte leven • samen leren: leerling leert van en samen met anderen Onderwijsconcepten met een sterke of minder sterke relatie met het nieuwe leren zijn: • actief leren • praktijkgericht onderwijs • authentiek en betekenisvol leren • probleemgestuurd onderwijs • competentiegericht leren • projectonderwijs • coöperatief leren • sociaal-constructivisme • leren leren • werkplekleren • levensecht leren • zelfstandig leren • natuurlijk leren • zelfverantwoordelijk leren • ontdekkend leren WAAROM HET NIEUWE LEREN? Belangrijke argumenten voor het nieuwe leren zijn: 1 grotere effectiviteit volgens onderwijskundig onderzoek naar leerprocessen 2 veranderingen in de samenleving en de wensen van ouders en leerlingen 3 een alternatief bieden voor negatieve effecten van het schoolse leren 4 motivatie bij leerlingen bevorderen 5 voortijdige uitval van leerlingen voorkomen HET NIEUWE LEREN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands maakt door de driedeling in cursus, taak en project gebruik van zowel aspecten van schools leren als van aspecten van het nieuwe leren. Bijvoorbeeld: • cursus: kennis- en vaardigheidsgerichte training; authentieke tekstkeuze; leerlinggericht; samenwerkend leren • taak: functionele toepassing van taalvaardigheid in een authentieke situaties • project: integratie van verschillende taalvaardigheden; samenwerking met andere vaken leergebieden; samenwerken met klasgenoten; actief leren ZIE OOK actief leren – zelfstandig leren

NIEUWE SPELLING WAT IS DE NIEUWE SPELLING? In oktober 2005 is de nieuwe Woordenlijst Nederlandse taal verschenen. Vanaf 1 augustus 2006 is deze Woordenlijst de wettelijke spellingnorm voor onderwijs en overheid. De belangrijkste aanpassingen hebben te maken met drie kwesties die vaak tot spellingvragen leiden: 1 de tussen-n, de ‘pannenkoekregel’ 2 aan elkaar, los of met een streepje’



44

3 hoofdletters of kleine letters WAAROM DE NIEUWE SPELLING? De overheid heeft in 1994 besloten dat elke tien jaar een aangepaste Woordenlijst Nederlandse Taal verschijnt, om antwoord te kunnen geven op actuele spellingvragen. Verouderde woorden verdwijnen, nieuwe woorden worden toegevoegd. Bestaande regels worden getoetst aan de praktijk. Het uitgangspunt: zo min mogelijk veranderen, maar wel de noodzakelijke verbeteringen aanbrengen. DE NIEUWE SPELLING IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands hanteert met ingang van 1 augustus 2006 de nieuwe spelling.

ONTDEKKEND LEREN Zie: nieuwe leren (het)

ORDEPROBLEMEN VOORKOMEN WAT ZIJN ORDEPROBLEMEN? Ordeproblemen zijn conflicten tussen docent en leerling(en), waarbij niet het leren centraal staat maar de relatie (lees: het conflict) tussen docent en leerling. In 1-op-1-gesprekken bij conflicten beveelt Teitler (Leren in veiligheid, Uitgeverij Agiel, 2004) aan om responsief te reageren, dat wil zeggen: de docent vraagt de leerling om respons, om een reactie op zijn gedrag. De docent oordeelt niet maar geeft de leerling de gelegenheid om openheid van zaken te geven. Als de leerkracht vraagt “Hoe komt het dat je zo doet?” weet de leerling dat er op hem gelet wordt, hij zal moeten nadenken over zijn gedrag en zal er een reden voor moeten geven. Gedragsproblemen in de klas kunnen echter vaak niet direct worden aangepakt, onder andere omdat de meeste leerlingen niet verantwoordelijk zijn voor het ontstane probleem en omdat anders veel leertijd verloren kan gaan. Om uitstel te creëren en het probleem later te bespreken, kan er ‘gegoocheld worden met aandacht’. In Leren in veiligheid staan enkele manieren en voorbeelden om met aandacht te goochelen en het conflict even in de ijskast te zetten: 1 goochelen met het onderwerp 2 goochelen met plaats en tijd 3 goochelen van inhoud naar betrekking 1 GOOCHELEN MET HET ONDERWERP De aandacht van de leerling wordt verplaatst van het ene onderwerp naar het andere met als doel om welles-nietes-gesprekken of discussies te voorkomen. Niet zo … … maar zo! Leerkracht: “Ga er maar uit!” Leerkracht: “Chantal, ga er maar uit!” Leerling: “Waarom?” Leerling: “Waarom?” Leerkracht: “Omdat je zat te kletsen.” Leerkracht: “Volgens mij heb je me wel gehoord, Leerling: “Ik zei helemaal niks.” daarom gaan wij nu verder met de les. Wie van Leerkracht: “Jawel, ik zag het duidelijk.” jullie weet het antwoord op vraag 6?” Leerling: “Echt niet.” 2 GOOCHELEN MET PLAATS EN TIJD Goochelen met plaats en tijd lukt alleen als leerlingen in de les zelfstandig kunnen werken. Als dat het geval is, kunnen leerlingen namelijk apart worden genomen voor een gesprek. Uitstel van een gesprek naar een moment buiten de les, bijvoorbeeld naar de pauze of naar het eind van de dag, heeft niet de voorkeur omdat ook dan vaak de rust en de concentratie ontbreken voor een goed gesprek. Bovendien kan feedback het beste zo snel mogelijk plaatsvinden. Kies daarom het liefst een moment wanneer andere leerlingen zelfstandig werken.


45


Goochelen met tijd Leerkracht: “Ga er maar uit!” Leerling: “Waarom?” Leerkracht: “Dat leg ik je na de les wel uit” Of: Leerkracht: “Hoe komt het dat je niet aan het werk bent?” Leerling: “Weet ik niet.” Leerkracht: “Dan kom ik zo tijdens Zelfstandig Werken even met je praten.” Goochelen met plaats Leerling: “Waarom heb ik een onvoldoende?” Leerkracht: “Als je op je plaats gaat zitten, kom ik je dat zo uitleggen.” Of: Leerkracht: “Ga er maar uit.” Leerling: “Waarom?” Leerkracht: “Dat zal ik je zo op de gang vertellen.” Leerling: “Ik wil het nú weten.” Leerkracht: “Dat is goed, loop maar even met me naar de gang, dan zal ik je het vertellen.” 3 GOOCHELEN VAN INHOUD NAAR BETREKKING Bij goochelen van inhoud naar betrekking wordt de aandacht verplaatst van het onderwerp van het gesprek naar de relatie tussen de docent en de leerling. Van een gesprek op inhoudsniveau … Leerkracht: “Vandaag hebben jullie een toets.” Leerling: “Nee hoor, die heeft u voor volgende week opgegeven.” Leerkracht: “Nee, ik weet zeker voor vandaag.” Leerling: “Echt niet.” Leerkracht: “Echt wel.”

… naar een gesprek op betrekkingsniveau Leerkracht: “Vandaag hebben jullie een toets.” Leerling: “Nee hoor, die heeft u voor volgende week opgegeven.” Leerkracht: “Nee, ik weet zeker voor vandaag.” Leerling: “Echt niet.” Leerkracht: “Dat is vervelend. Kijken hoe we dat kunnen oplossen.”

Leerkracht: “Blijf na de les maar even wachten, je zit te snoepen.” Leerling: “Ik snoep helemaal niet.” Leerkracht: “Ik zie toch dat je zit te snoepen.” Leerling: “Echt niet, ik heb niks in mijn mond.” Leerkracht: “Ik zag je toch duidelijk kauwen.” Leerling: “Echt niet.” Leerkracht: “Echt wel.”

Leerkracht: “Blijf na de les maar even wachten, je zit te snoepen.” Leerling: “Ik snoep helemaal niet.” Leerkracht: “Ik zie toch dat je zit te snoepen.” Leerling: “Echt niet, ik heb niks in mijn mond.” Leerkracht: “Volgens mij heb je wat in je mond maar jij zegt van niet. Ik merk dat ik dat heel vervelend vind, tijdens Zelfstandig Werken wil ik het daar even met je over hebben.”

ZIE OOK conflicthantering – uitgestelde aandacht – veilig leren

POSITIEVE FEEDBACK WAT IS POSITIEVE FEEDBACK? Uitgangspunt van positieve feedback is dat leerlingen beter leren als goed gedrag positief bevestigd wordt dan wanneer fout gedrag wordt afgekeurd. Ook kan positieve feedback worden gegeven als een leerling iets niet goed heeft gedaan. In dat geval wordt positieve feedback gegeven door de nadruk te leggen op de oplossing, en niet



46

op het probleem. De feedback is in dat geval constructief; de leerling wordt een kans geboden om het goed te doen. POSITIEVE FEEDBACK IN VIER STAPPEN Gebruik de volgende richtlijnen voor het geven van positieve feedback: 1 Beschrijf het actuele gedrag van de ander specifiek en concreet. 2 Gebruik de ik-vorm. 3 Richt de feedback op veranderbaar gedrag. 4 Spreek een wens uit: welk gedrag wilt u van de leerling zien? ZIE OOK ordeproblemen voorkomen – uitgestelde aandacht – veilig leren

PORTFOLIO WAT IS EEN PORTFOLIO? Een portfolio wordt ook wel eens een bewijzenmap genoemd. Met andere woorden: een portfolio laat zien wat een leerling allemaal heeft gemaakt en gedaan. Een portfolio heeft in het algemeen twee functies: een zachte, pedagogische functie en een harde, kwalificerende functie. WAAROM EEN PORTFOLIO? Belangrijke argumenten voor het gebruik van een portfolio zijn: 1 motivatie: de leerling kan trots laten zien wat hij heeft gemaakt of gedaan; hij ziet in zijn portfolio de groei die hij doormaakt 2 leereffect: de leerling kan via zijn portfolio leren van vroegere ervaringen; het leerproces kan via een portfolio gemakkelijker onderwerp van gesprek worden tussen docent en leerling 3 naslagwerk: de leerling kan bij nieuwe opdrachten een beroep doen op eerdere resultaten die in de portfolio bewaard zijn 4 evaluatie en beoordeling: een portfolio kan gebruikt worden om periodiek de vooruitgang van de leerling te bespreken (pedagogische functie) of te waarderen (kwalificerende functie). PORTFOLIO IN NIEUW NEDERLANDS Het activiteitenboek van Nieuw Nederlands bevat een portfolio. Het portfolio bestaat uit vier onderdelen: A Even voorstellen: de leerling maakt een taalpaspoort met een persoonlijk taalprofiel B Dit kan ik al: de leerling beschrijft periodiek hoe goed hij zichzelf vindt in Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven C Deze toetsen heb ik gedaan: de leerling houdt een overzicht bij van zijn cijfers én van zijn leerpunten D Dit heb ik gedaan: de leerling legt een bewijzenmap aan met de resultaten uit de cursussen, de achttien taken en de drie projecten ZIE OOK beoordeling – taak – project – zelfbeoordeling

PROBLEEMGESTUURD ONDERWIJS Zie: het nieuwe leren

PROEFWERKEN Zie: toetsen



47

PROFIELWERKSTUK WAT IS EEN PROFIELWERKSTUK? Het profielwerkstuk maakt deel uit van het schoolexamen havo en vwo van alle profielen. (Leerlingen van het vmbo maken een sectorwerkstuk.) Leerlingen hebben 40 tot 80 (havo) of 80 (vwo) studielasturen tot hun beschikking om de zelfstandige onderzoeksopdracht uit te voeren. Het profielwerkstuk wordt vaak onderscheiden in vier fasen: • oriëntatie en keuze • onderzoek • voorbereiden presentatie • presentatie Leerlingen moeten voor het profielwerkstuk een voldoende halen, anders mogen ze niet meedoen aan het centraal examen. Om een profielwerkstuk tot een goed einde te brengen, dienen de leerlingen tal van taalvaardigheden te beheersen, zoals het verwerven, verwerken en presenteren van informatie. Het vak Nederlands neemt daardoor binnen het profielwerkstuk een cruciale positie in. Leerlingen met het profiel cultuur en maatschappij kunnen ook een profielwerkstuk voor het vak Nederlands maken. Wanneer Nederlandse taal en letterkunde bij het profielwerkstuk betrokken is, omvat het profielwerkstuk: • een zelfstandig uit te voeren onderzoeksopdracht. Wat de bijdrage van Nederlandse taal en letterkunde betreft, is dit: • het uitvoeren van een onderzoek naar een taalkundig of literair onderwerp Het feit dat het profielwerkstuk in de Nederlandse taal gepresenteerd wordt is op zich niet voldoende om aan de eisen van een profielwerkstuk voor wat betreft Nederlandse taal en letterkunde te voldoen. De presentatie van het verrichte werk vindt op een van de volgende wijzen plaats: • een geschreven verslag (onderzoeksverslag, verhalend verslag, recensie, verslag van een enquête of weergave van een interview); • een essay of artikel (uiteenzetting, beschouwing of betoog); • een mondelinge voordracht (uiteenzetting, beschouwing of betoog, forumdiscussie); • een reeks stellingen met onderbouwing; • een posterpresentatie met toelichting; • een presentatie met gebruik van media (audio, video, ICT). WAAROM EEN PROFIELWERKSTUK? Doel van het profielwerkstuk is om kennis en ervaring, die in diverse vakken is opgedaan, op een hoger niveau te integreren. Vaak wordt ook gesproken van een ‘meesterproef’, waarmee de leerling demonstreert dat hij zijn profiel beheerst. PROFIELWERKSTUK IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt alle taalvaardigheden aan die vereist zijn voor het maken van een profielwerkstuk. Het is aan te bevelen om in de schoolhandleiding voor het profielwerkstuk inzichtelijk te maken op welke onderdelen van de methode leerlingen kunnen terugvallen.

PROJECT WAT IS EEN PROJECT? Een project is een opdracht met een omvang van een aantal lessen waarin leerlingen zelfstandig samenwerken naar aanleiding van een probleemstelling. Een project leidt tot een concreet eindproduct. Verder bevat een project duidelijke aanwijzingen over de probleemstelling, de totale tijdsduur, de te raadplegen bronnen, het verwachte eindproduct en de criteria waarop het totale project beoordeeld wordt. Projecten bestaan meestal uit vier fasen: voorbereiden, uitvoeren, presenteren en evalueren. Omdat samenwerking en planning in een project van groot belang zijn, wordt in een project zowel het product als het proces geëvalueerd.



48

In de onderbouw zijn projecten geschikt om integratie tussen vakonderdelen en tussen vaken leergebieden aan te brengen. WAAROM EEN PROJECT? Belangrijke argumenten voor een project zijn: 1 bevorderen van actief en zelfstandig leren 2 oefenen van sociaal-communicatieve vaardigheden 3 praktische toepassing van leerstof 4 samenhang tussen vakonderdelen zichtbaar maken 5 integratie met andere vaken leergebieden PROJECTEN IN NIEUW NEDERLANDS De projecten in Nieuw Nederlands hebben tot doel de aangeleerde taalvaardigheden geïntegreerd toe te passen. Vooral Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven worden in een project in samenhang in de praktijk gebracht. Daarnaast bieden de drie projecten gelegenheid tot samenwerkend leren, het oefenen van sociaal-communicatieve vaardigheden en het toepassen van informatievaardigheden. Bij ieder project horen werkbladen. Deze werkbladen zijn beschikbaar in het optionele activiteitenboek en de docentenhandleiding. ZIE OOK actief leren – beoordeling – groepswerk – lokaalinrichting – taak – webquest – zelfbeoordeling

REMEDIAL TEACHING WAT IS REMEDIAL TEACHING? Remedial teaching is onderwijs dat leerlingen – vaak individueel – krijgen aangeboden om specifieke leerproblemen aan te pakken en/of om leerachterstanden weg te werken. Remedial teaching kan plaatsvinden door de leerling extra oefenstof aan te bieden (meer van hetzelfde) of door de leerling met een andere onderwijskundige aanpak (zelfde leerstof, andere aanpak) te benaderen. WAAROM REMEDIAL TEACHING? Belangrijke argumenten voor remedial teaching zijn: 1 alle leerlingen bij de les houden 2 rechtdoen aan verschillen tussen leerlingen 3 rekening houden met individuele voorkeuren voor leerstijlen en leerstrategieën REMEDIAL TEACHING MET NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands streeft er door een gevarieerde aanpak in opdrachttypen naar om leerlingen zoveel mogelijk in de les met elkaar en van elkaar te laten leren. Daarnaast spelen cursusopdrachten, taken en projecten in op verschillende leerstijlen. Ook worden in de cursussen verschillende leerstrategieën aangeboden, onder andere in het onderdeel Studievaardigheid (vmbo/havo/vwo 1 en 2). Op deze wijze wordt geprobeerd om te voorkomen dat leerlingen in hun (stam)klas achterblijven of uitvallen. Verder biedt het portfolio de mogelijkheid om een precies inzicht te krijgen in wensen, mogelijkheden en beperkingen van individuele leerlingen. Nieuw Nederlands biedt verder een aantal varianten aan leerlingen die extra oefenstof nodig hebben. Bijvoorbeeld: • extra oefenstof in activiteitenboek voor de onderdelen Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • extra oefenstof via de I-clips (de website van Nieuw Nederlands) Door de aanwezigheid van een jaarplanner, werkwijzers, verschillende toetsvormen en extra oefenmateriaal op papier én digitaal, kan er voor individuele leerlingen een taaltraject op maat worden samengesteld. ZIE OOK I-clips – leerstijlen – leerstrategieën – Meer oefenen



49

SAMENHANG TUSSEN VAKKEN WAT IS SAMENHANG TUSSEN VAKKEN? Samenhang tussen vakken betekent dat de verschillende vaken leergebieden vorm en inhoud van het onderwijs op elkaar afstemmen. Bij aardrijkskunde en geschiedenis kan Pompeï bijvoorbeeld worden aangegrepen om zowel in te gaan op natuurgeweld (aardrijkskunde) als het Romeinse Rijk (geschiedenis). Samenhang tussen vakken speelt een sterke rol voor de vakken Nederlands en wiskunde omdat beide vakken voor een groot deel ondersteunend zijn voor onderwijs in de overige vakken. WAAROM SAMENHANG TUSSEN VAKKEN? Belangrijke argumenten voor samenhang tussen vakken zijn: 1 samenhang tussen vakken speelt een belangrijke rol in het advies voor de onderbouw 2 leerlingen een compleet en samenhangend beeld geven van de werkelijkheid 3 onnodige overlap of conflicten (bijvoorbeeld door verschillende uitleg) tussen vakken voorkomen 4 lestijd besparen en inzetten voor andere werkwijzen, bijvoorbeeld individuele leerlingzorg of een project SAMENHANG TUSSEN VAKKEN IN NIEUW NEDERLANDS Nederlands is voorwaardelijk voor alle vakken in de onderbouw en de bovenbouw. Dat geldt voor alle onderdelen in Nieuw Nederlands. Nieuw Nederlands werkt op een aantal manieren aan de samenhang met andere vakken. Bijvoorbeeld: • het onderdeel Studievaardigheid (vmbo/havo/vwo 1 en 2): de cursussen Studievaardigheid spitsen zich toe op studievaardigheden die voor alle vakken nodig zijn; teksten bij Studievaardigheid worden dan ook ontleend aan andere vaken leergebieden in de onderbouw • het onderdeel Leren & Werken (o.a. vmbo 3): de cursussen Leren & Werken oefenen sociale en communicatieve vaardigheden die nodig zijn bij het samenwerken met anderen, bijvoorbeeld in een project • het onderdeel Lezen: de leesstrategieën en de kennis van tekstsoorten kunnen leerlingen direct benutten in andere vakken op school • het onderdeel Spreken / Kijken / Luisteren: het voorbereiden en uitvoeren van mondelinge presentaties maar ook het luisteren naar en verwerven van informatie hebben een directe link met andere vakken op school • het onderdeel Schrijven: naast begrijpelijk en volledig schrijven, speelt ook bijvoorbeeld het schrijven van verslag een belangrijke rol in alle vakken • het onderdeel Taal en woordenschat: leerlingen maken zich strategieën eigen om de betekenis van woorden te raden en te onthouden; ze breiden hun woordenschat uit • de onderdelen Grammatica en Spelling: het onderdeel Grammatica heeft een sterke relatie met grammaticaonderwijs bij de moderne vreemde talen, terwijl het onderdeel Spelling toepasbaar is in alle andere vakken • het onderdeel Fictie: Fictie heeft een relatie met de kunst- en cultuurvakken maar ook met fictieonderwijs bij moderne vreemde talen • de taken: de taken leggen een brug tussen de afzonderlijke vakonderdelen van Nederlands maar spelen zich ook vaak op terreinen van andere vakken af • de projecten: de projecten werken aan samenhang tussen alle vakken in de onderbouw ZIE OOK cursus – project – taak – taalgericht vakonderwijs

SAMENWERKEND LEREN WAT IS SAMENWERKEND LEREN? Samenwerkend leren is een werkvorm waarbij leerlingen van elkaar en met elkaar leren. De werkvorm kan deel uitmaken van alle mogelijke typen opdrachten of onderwijsleersituaties.


50


Samenwerkend leren voldoet volgens Ebbens e.a. (Samenwerkend leren, Noordhoff Uitgevers bv) in de ideale vorm aan de volgende vijf voorwaarden: • positieve wederzijdse afhankelijkheid tussen leerlingen • individuele aanspreekbaarheid op taken van de leerling • directe interactie tussen leerlingen • gebruik van sociaal-communicatieve vaardigheden • aandacht voor het groepsproces Een ezelsbrug voor een succesvolle uitvoering van samenwerkend leren biedt het GIPSmodel, waarbij de letters van de afkorting achtereenvolgens verwijzen naar Gelijkheid in aandeel, Individuele verantwoordelijkheid, Positieve afhankelijkheid en Simultane activiteit. WAAROM SAMENWERKEND LEREN? Belangrijke argumenten voor samenwerkend leren zijn: 1 samen leren met anderen speelt belangrijke rol in het advies voor de onderbouw 2 negatieve gevolgen van samenwerken zoals ‘bij elkaar zitten’ en ‘ongelijke taakverdeling’ terugdringen 3 actief betrekken van alle leerlingen bij de les 4 ontwikkelen van actief en zelfstandig leren 5 ontwikkelingen in de samenleving SAMENWERKEND LEREN IN NIEUW NEDERLANDS Samenwerkend leren komt in verschillende gedaantes voor in Nieuw Nederlands. Bijvoorbeeld: • de cursus: leerlingen wisselen door middel van activerende werkvormen oplossingen, antwoorden en eigen kennis en ervaring uit • de taak: de taak betrekt de leerlingen actief bij de les waarbij het resultaat wordt gedeeld met de klasgenoten • het project: het project gaat expliciet in op het eerlijk verdelen van taken, het creëren van positieve wederzijdse afhankelijkheid; in de evaluatie van de drie projecten spelen product en groepsproces een gelijkwaardige rol ZIE OOK actief leren – activerende werkvormen – groepsbeoordeling – groepswerk – leerlingen in de onderbouw – project – taak – werkwoordspelling met expertwerkvorm – zelfbeoordeling

SCENARIO’S WAT ZIJN SCENARIO’S? In de onderbouw is er sprake van vier scenario’s. Deze scenario’s zijn modellen om het onderwijs in de onderbouw vorm te geven. De scenario’s hebben tot doel om het gesprek over inhoud en vorm van onderwijs te vergemakkelijken. Alle vier scenario’s streven naar samenhang. Er is geen kwalitatief onderscheid tussen de scenario’s. Binnen ieder scenario kan dus het best mogelijke onderwijs voor leerlingen worden gerealiseerd. De scenario’s kunnen als volgt worden gekarakteriseerd: 1 2 3 4

Samenhang … door leerstofafspraken door combinaties van vakken en projecten door integratie via competenties van leerlingen

Programma schoolvakken blijven uitgangspunt op het rooster, met variaties zoals blokuren en keuzewerkuren vakken en projecten bestaan naast elkaar in een vakrooster en projectrooster integratie van vakken met langere lessen (70/90 minuten) in grotere gehelen, bijv. leergebieden leerlingen kunnen zelf kiezen en werken zonder een rooster maar met flexibele planningen

Team afstemmen maar ieder werkt voor zich afstemmen en samenwerken samenwerken bepaalt het resultaat klantgerichtheid

Het doel van de onderbouw is dat iedere school een eigen scenario ontwikkelt dat optimaal aansluit bij de leerlingen en optimaal gebruikmaakt van kwaliteiten van de docenten. De vier voorbeeldscenario’s dienen ter inspiratie.



51

WAAROM SCENARIO’S? Scenario’s hebben de volgende doelen: 1 model om het onderwijs in de onderbouw vormgeven 2 vergemakkelijken van het gesprek over inhoud en vorm van de onderbouw 3 variatie tussen scholen creëren: elke school een eigen gezicht 4 inzicht bieden aan ouders en leerlingen bij schoolkeuze SCENARIO’S IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands kan ingezet worden in alle vier scenario’s. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de leerstofplanning per scenario. Daarnaast is er een vijfde scenario toegevoegd, namelijk een scenario voor geïndividualiseerd onderwijs, bijvoorbeeld voor leerlingen die de methode gebruiken voor remedial teaching of leerlingen van de ruim zeventig scholen voor voortgezet onderwijs in het buitenland waar in kleine klassen wordt gewerkt. ZIE OOK actief leren – beoordelen – lokaalinrichting – project – remedial teaching – samenwerkend leren – taak – zelfbeoordeling

SCHOOLWISE WAT IS SCHOOLWISE? Schoolwise is de elektronische leeromgeving waarbinnen leerlingen de I-clips krijgen aangeboden. Ook de digitale proefwerken werken binnen Schoolwise. Met uitzondering van het onderdeel Weet je het? moeten leerlingen en docenten inloggen om met Schoolwise te werken. WAAROM SCHOOLWISE? Belangrijke argumenten voor het werken Schoolwise zijn: 1 docenten kunnen met behulp van Schoolwise met de beschikbare onderdelen op de I-clips differentiëren, door bepaalde oefeningen wel of niet in te plannen voor een bepaalde leerling 2 Schoolwise biedt de docent inzicht in de uitvoering van de oefeningen op de I-clips, alsook over de resultaten daarvan 3 docenten kunnen binnen Schoolwise zelfgemaakt lesmateriaal aanbieden 4 met Schoolwise kunnen docenten zelf digitale proefwerken samenstellen, inplannen, afnemen en (geautomatiseerd) nakijken. ZIE OOK I-clips – digitale proefwerken – elektronische leeromgeving

SECTORWERKSTUK WAT IS EEN SECTORWERKSTUK? Het sectorwerkstuk maakt deel uit van het schoolexamen vmbo voor de gemengde en theoretische leerweg. Bij het sectorwerkstuk gaat het om een vakoverstijgende thematiek die past binnen de sector. De leerling dient aan het sectorwerkstuk ten minste 20 uur te besteden. Bij het sectorwerkstuk wordt zowel het proces als het product beoordeeld. Het sectorwerkstuk moet met een voldoende worden afgesloten en wordt apart op de cijferlijst vermeld. In het kader van het sectorwerkstuk verzamelt de leerling schriftelijk documentatie. Deze informatie of het sectorwerkstuk is het uitgangspunt voor de opdracht ‘gedocumenteerd schrijven’ in het centraal examen Nederlands. Het sectorwerkstuk wordt vaak onderscheiden in vier fasen: • oriëntatie en keuze • onderzoek • voorbereiden presentatie • presentatie



52

Leerlingen moeten voor het sectorwerkstuk een voldoende halen, anders mogen ze niet meedoen aan het centraal examen. Om een sectorwerkstuk tot een goed einde te brengen, dienen de leerlingen tal van taalvaardigheden te beheersen, zoals het verwerven, verwerken en presenteren van informatie. Het vak Nederlands neemt daardoor binnen het sectorwerkstuk een cruciale positie in. WAAROM EEN PROFIELWERKSTUK? Doel van het sectorwerkstuk is om kennis en ervaring, die in diverse (sector)vakken is opgedaan, op een hoger niveau te integreren. Met het sectorwerkstuk laat de leerling zien dat hij zijn sector beheerst. PROFIELWERKSTUK IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt alle taalvaardigheden aan die vereist zijn voor het maken van een sectorwerkstuk. Het is aan te bevelen om in de schoolhandleiding voor het sectorwerkstuk inzichtelijk te maken op welke onderdelen van de methode leerlingen kunnen terugvallen.

SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN WAT ZIJN SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN? Sociaal-communicatieve vaardigheden zijn alle vaardigheden die leerlingen nodig hebben als ze met elkaar samenwerken. Ebbens e.a. noemen in hun boek Samenwerkend leren (Noordhoff Uitgevers bv, 1997) sociale vaardigheden die nodig zijn om goed te kunnen samenwerken in de klas. Zij hanteren twee uitgangspunten, die door onderzoek positief bevestigd zijn: • effectiviteit van leren is groter als leerlingen samen leren • samen leren gaat beter als de docent aandacht besteedt aan sociale vaardigheden Deze lijst van sociale vaardigheden dient ter illustratie van wat sociaal-communicatieve vaardigheden zijn: • actief kunnen luisteren • hulp kunnen verlenen • op je beurt kunnen wachten • aanwijzingen kunnen opvolgen • dank-je-wel kunnen zeggen • complimenten kunnen maken • materiaal kunnen delen • mensen bij hun naam kunnen noemen • handen en voeten thuis kunnen houden • elkaar aan kunnen moedigen • bij de groep kunnen blijven • stemvolume aan situatie kunnen aanpassen • het oneens kunnen zijn met idee i.p.v. persoon • werkruimte kunnen delen • afleiding kunnen weerstaan • conclusies kunnen trekken • door kunnen vragen • gericht hulp kunnen vragen WAAROM SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN? Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan sociaal-communicatieve vaardigheden zijn: 1 belangrijk aspect om alle schriftelijke en mondelinge communicatie te doen slagen 2 voorwaarde voor goed samenwerken 3 effectief leren staat en valt bij goede sociaal-communicatieve vaardigheden 4 belangrijk aandachtspunt in het advies voor de onderbouw SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands besteedt op verschillende manieren aandacht aan sociaal-communicatieve vaardigheden. Bijvoorbeeld: • cursussen: sociaal-communicatieve vaardigheden worden actief geoefend bij de onderdelen Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven; daarnaast passen leerlingen sociaal-communicatieve vaardigheden toe bij het bespreken van antwoorden, eigen kennis, ervaringen en meningen • taken: de taken zijn gericht op communicatie tussen leerlingen, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling, en doen voortdurend een beroep op sociaal-communicatieve vaardigheden



•

53

projecten: in de projecten oefenen leerlingen sociaal-communicatieve vaardigheden waaronder ook samenwerken, overleggen, plannen en taken verdelen; de toegepaste vaardigheden worden expliciet geëvalueerd

ZIE OOK actief leren – activerende werkvormen – project – samenwerkend leren – taak

SPELLING Zie: nieuwe spelling - werkwoordspelling

TAAK WAT IS EEN TAAK? In een Nieuw Nederlands-taak passen de leerlingen taalvaardigheden in de praktijk toe. De situatie in de taak is zoveel mogelijk geënt op het gebruik van taalvaardigheden in het echte, buitenschoolse leven. De taak is verder gericht op samenwerking tussen leerlingen en op het verzamelen en presenteren van informatie. Iedere taak bestaat globaal uit vier onderdelen: oriënteren, kiezen, informatie verzamelen en laten zien. oriënteren De inleiding beschrijft kort en uitdagend de prestatie die van de leerling verwacht wordt. kiezen De leerling kiest een aspect van het onderwerp. Hij/zij kan zich de opdracht eigen maken door te kiezen voor eigen ervaring of interesses. informatie verzamelen Op internet, in kranten, bij klasgenoten of deskundigen gaat de leerling op zoek naar informatie. Ook is de leerling soms zelf een informatiebron. laten zien Leerlingen wisselen uit wat zij ontdekt hebben. WAAROM EEN TAAK? Belangrijke argumenten voor het werken met een taak zijn: 1 bevorderen van actief en zelfstandig leren 2 keuzevrijheid voor de leerling bieden 3 bevorderen van buitenschools leren 4 het nieuwe leren simpel in de praktijk brengen TAKEN IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands voor havo/vwo en vwo bevat ieder hoofdstuk een taak, in totaal dus zes taken. In iedere taak worden de onderdelen Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren en Schrijven geïntegreerd. ZIE OOK actief leren – actualiteit in taallessen – beoordelen – buitenschoolse opdrachten – groepswerk – nieuwe leren

TAALGERICHT VAKONDERWIJS WAT IS TAALGERICHT VAKONDERWIJS? Taalgericht vakonderwijs heeft als uitgangspunt dat leerlingen bij alle vakken de taal van het vak mondeling en schriftelijk moeten (leren) gebruiken om leerstof te verwerven, te verwerken en te laten zien wat ze ermee kunnen (Hajer en Meestringa, Coutinho, 2004). Taalgerichte vaklessen bevatten drie elementen: • leren in interactie • leren met taalsteun • leren in context WAAROM TAALGERICHT VAKONDERWIJS?



54

Belangrijke argumenten voor taalgericht vakonderwijs zijn: 1 belangrijk kenmerk van onderwijs in de onderbouw is de samenhang tussen vakken 2 taalvaardigheid speelt een cruciale rol bij het leren in alle vakken 3 aandacht voor verschillen in leerstijl en in leerstrategieën bij leerlingen TAALGERICHT VAKONDERWIJS IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands speelt op verschillende manieren in op taalgericht vakonderwijs. Bijvoorbeeld: • de cursussen: in verschillende opdrachttypen wordt leren in interactie gestimuleerd, bijvoorbeeld door antwoorden samen na te kijken, of door associaties (woordweb), meningen, argumenten, kennis en ervaringen met elkaar te vergelijken; door middel van actiegerichte theorie en tips krijgen de leerlingen taalsteun o het onderdeel Studievaardigheid (vmbo/havo/vwo 1 en 2): het onderdeel studievaardigheid bereidt leerlingen voor op het leren in andere vakken o het onderdeel Taal en woordenschat: bij Taal en woordenschat komen de leerlingen in aanraking met woordraadstrategieën die met name bij andere vakken ingezet zullen worden o de taken: in taken oefenen de leerlingen hun taalvaardigheid in een zinvolle en levensechte context ZIE OOK actief leren – activerende werkvormen – samenhang tussen vakken – samenwerkend leren

TAALLESSEN MAKEN Zie: zelf lessen maken

THUISWERKVRIJ ONDERWIJS WAT IS THUISWERKVRIJ ONDERWIJS? Thuiswerkvrij onderwijs streeft naar onderwijs waarin leerlingen actief en zelfstandig op school leren en thuis geen huiswerk meer hoeven te maken. De gedachte hierachter is dat huiswerk een belemmerende factor kan zijn voor een activerende didactiek. Huiswerk houdt immers in veel gevallen de traditionele, klassikale les in stand: huiswerk bespreken en/of overhoren, instructie geven en de resterende tijd alvast aan het huiswerk gaan werken, bij voorkeur individueel. WAAROM THUISWERKVRIJ ONDERWIJS? Belangrijke argumenten voor en consequenties van invoering van thuiswerkvrij onderwijs zijn: 1 leerlingen krijgen meer verantwoordelijkheid voor het leren 2 leerlingen krijgen meer begeleiding tijdens het leren 3 uitbreiding van de docentrol: de docent is naast instructeur ook begeleider 4 verwerving van leerstof en kennis is niet het enige doel, ook het leerproces krijgt een belangrijke plaats THUISWERKVRIJ ONDERWIJS EN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands speelt op verschillende manieren in op thuiswerkvrij onderwijs. Bijvoorbeeld: • cursussen: aandacht voor actief en zelfstandig leren; ook aandacht voor uitwisseling tussen leerlingen van de uitkomsten van een opdracht; verder wordt in verwerkingsopdrachten stilgestaan bij de aanpak van het leren • taken: leerlingen gaan actief en zelfstandig aan de slag • projecten: product en proces spelen in gelijke mate een rol ZIE OOK actief leren – cursus – taak – project – zelfstandig leren



55

TOETSEN WAT ZIJN TOETSEN? Toetsen hebben tot doel om inzicht te krijgen in het niveau en de vooruitgang van de individuele leerling. Toetsen kunnen schriftelijk of digitaal worden afgenomen. Toetsen bieden variatie in vraagtypen en sluiten nauw aan bij de aangeboden leerstof. WAAROM TOETSEN? Belangrijke argumenten voor toetsen zijn: 1 leereffect: leerling kan leren van de feedback op gemaakte toetsen 2 disciplinerend: toetsen versterken de motivatie om te leren 3 feedback op onderwijsaanpak: toetsen geven informatie over effectiviteit van de gevolgde aanpak in de lessen 4 kwalificerend: informatie verzamelen voor de overgang of groepsplaatsing TOETSEN IN NIEUW NEDERLANDS Bij Nieuw Nederlands worden verschillende soorten toetsen aangeboden: • diagnostische toetsen of D-toetsen: bij de onderdelen Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling • deeltoetsen per hoofdstuk: bij de onderdelen Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling. Deze deeltoetsen worden per hoofdstuk op de Servicebox op twee manieren aangeboden: met invullijnen en zonder invullijnen. De toetsen zonder invullijnen kunnen op twee manieren worden afgenomen: met en zonder meerkeuze. De toetsen worden ook zonder meerkeuzevragen aangeboden, waardoor er een groter beroep op de kennis en vaardigheid van de leerlingen wordt gedaan. • hoofdstuktoetsen: bij ieder hoofdstuk is er een toets waarin de onderdelen Lezen, Taal en woordenschat, Grammatica en Spelling gezamenlijk worden getoetst. Ook de hoofdstuktoetsen worden op de Servicebox op twee manieren aangeboden: met invullijnen en zonder invullijnen. De toetsen zonder invullijnen kunnen op twee manieren worden afgenomen: met en zonder meerkeuzevragen. • digitale proefwerken: leerlingen maken deze proefwerken on-line, dus via internet; de docent kan veel tijd besparen met het maken en nakijken van proefwerken ZIE OOK beoordelen – diagnostische toetsen – digitale proefwerken – I-clips – zelfbeoordeling

UITGESTELDE AANDACHT WAT IS UITGESTELDE AANDACHT? De eerste stap op weg naar zelfstandig leren is het werken met uitgestelde aandacht. Als leerlingen zelfstandig werken, werken zij alleen, in tweetallen of in groepen, in ieder geval niet klassikaal. Zelfstandig leren en werken betekent dat de leerling niet ieder moment de docent kan inschakelen voor hulp of uitleg. De docent moet immers zijn aandacht over alle leerlingen verdelen. Met andere woorden: leerlingen moeten leren om hun behoefte aan uitleg uit te stellen. De docent maakt bij het werken met uitgestelde aandacht een vaste ronde door de klas. Uitgestelde aandacht kan op verschillende manieren georganiseerd worden. Bijvoorbeeld door een poster op te hangen met deze werkregels: Wanneer de Z op het bord staat gelden deze werkregels: 1 Zs = je werkt in stilte (eventuele vermelding van het aantal minuten) 2 Zf = je mag fluisteren (idem) 3 Steek geen vinger op. De docent komt langs. 4 Je stoort niemand. 5 Je bent aan het werk. 6 Je weet wat je moet doen als je niet verder kunt. 7 Je blijft op je plaats, tenzij er andere afspraken zijn gemaakt, bijvoorbeeld om een woordenboek te pakken.



56

Een andere manier is het werken met een stoplicht. Bijvoorbeeld: ROOD zelfstandig in stilte werken ORANJE je mag fluisteren tijdens het zelfstandig werken GROEN je mag met elkaar overleggen en hulp vragen aan je docent WAAROM UITGESTELDE AANDACHT? Belangrijke argumenten voor het werken met uitgestelde aandacht zijn: 1 uitgestelde aandacht is een voorwaarde voor zelfstandig leren 2 alle leerlingen weten waar ze aan toe zijn doordat ze door de vaste ronde van de docent aandacht krijgen 3 alle leerlingen krijgen door de vaste ronde evenveel aandacht 4 leerlingen die normaal geen aandacht (durven te) vragen of niet nodig hebben, krijgen nu ook aandacht UITGESTELDE AANDACHT IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands is geschikt voor zelfstandig leren. Het werken met uitgestelde aandacht is hiervan een noodzakelijk onderdeel. Opdrachten in Nieuw Nederlands doen overwegend een beroep op klasgenoten en in mindere mate op de docent. ZIE OOK lokaalinrichting – ordeproblemen voorkomen – werkwijzer – zelfstandig leren

VAARDIGHEIDSGERICHT ONDERWIJS Zie: actief leren

VARIATIETIP WAT IS EEN VARIATIETIP? De variatietip is een open opdracht die de kans biedt om de actualiteit in de les te halen. Ook speelt de variatietip in op de eigen leefomgeving en de eigen interesses van de leerling. WAAROM EEN VARIATIETIP? Belangrijke argumenten om de variatietip uit te voeren: 1 variatie in de lessen 2 inspelen op actualiteit en de leefwereld van de leerling 3 de leerstof in een praktische context snel toepassen VARIATIETIP IN NIEUW NEDERLANDS In Nieuw Nederlands komen variatietips met name voor bij de onderdelen Lezen en Spreken / Kijken / Luisteren. ZIE OOK actief leren – actualiteit in taallessen – leerlingen in de onderbouw

VERSCHILLEN TUSSEN LEERLINGEN Zie: leerstijlen – leerstrategieën – leerlingen in de onderbouw – remedial teaching

VEILIG LEREN WAT IS VEILIG LEREN?



57

Veilig leren of leren in veiligheid is een concept van drs. P.I. Teitler. In het boek Leren in veiligheid: klassenmanagement en probleemgedrag (Uitgeverij Agiel, 2004) wordt leren in veiligheid als volgt ingeleid: “De manier van werken van leerkrachten binnen scholen voor voortgezet onderwijs wordt wel omschreven als werken binnen een ‘georganiseerde anarchie’: of het nu gaat om zelfstandig werken of om het aansturen van gedrag, elke leerkracht benadert leerlingen op zijn of haar eigen wijze. Dit boek werkt vanuit de stelling dat een dergelijke werkwijze een goede voedingsbodem kan zijn voor het ontstaan of in stand houden van probleemgedrag: wat van de ene leerkracht mag wordt de ander verboden en wat bij de een door de vingers wordt gezien wordt bij de ander bestraft. En dat terwijl leerkracht die samen werken aan de opvoeding en het onderwijs het beste perspectief bieden op een omgeving waarin leerlingen kunnen Leren in Veiligheid. In dit boek wordt een methode gepresenteerd om een werkbaar en leefbaar pedagogisch klimaat in het voortgezet onderwijs te creëren. Daarbij is niet het (probleem)gedrag van de leerling het uitgangspunt, maar de wijze waarop leerkrachten de leerlingen gezamenlijk benaderen.”

VOLGTOETS CITO WAT IS DE VOLGTOETS CITO? De Volgtoets is een objectieve en methodeonafhankelijke toets van de Cito-groep voor het adviseren en begeleiden van leerlingen aan het einde van het eerste leerjaar. De Volgtoets wordt aan het einde van de eerste klas afgenomen. De toets geeft u inzicht in het niveau en de voortgang van uw leerlingen bij de volgende kernvaardigheden: Nederlands leesvaardigheid, Engels leesvaardigheid, Wiskunde en Studievaardigheden. Voor Nederlands levert de Volgtoets drie taken: • Taak 1: Nederlands leesvaardigheid 1 • Taak 2: Nederlands leesvaardigheid 2 • Taak 8: Woordenschat Om een rapportage te ontvangen van het niveau bij Nederlands leesvaardigheid dienen beide taken door de leerlingen te worden gemaakt. De opgaven in de leestaken toetsen behalve betekenissen (van woorden en zinnen), vooral relaties tussen zinnen en alinea’s (oorzaak/reden-gevolg, middel-doel), hoofdonderwerp, hoofdgedachte en schrijfdoel van de schrijver. De taak Woordenschat is gebaseerd op de streefwoordenlijst van Hacquebord. Door afname van deze taak ziet u in hoeverre uw leerlingen de streefwoordenlijst beheersen. De afname van een taak kost een lesuur van minimaal 45 minuten. Na de afname worden de antwoordbladen naar Cito gestuurd voor verwerking. De school is verplicht gebruik te maken van de scorings- en rapportageservice van de Cito-groep. Op deze wijze zijn de normeringsgegevens altijd up-to-date. WAAROM DE VOLGTOETS CITO? Argumenten voor de Volgtoets Cito zijn: 1 leerstof- en methode-onafhankelijke toetsing 2 vergelijking mogelijk met grote groep leerlingen in heel Nederland 3 leerstofaanbod beter kunnen bepalen op basis van uitkomsten 4 hulpmiddel bij indeling in leerweg of schooltype VOLGTOETS CITO EN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt methodegebonden toetsen en toetst dus de behandelde leerstof. De Volgtoets Cito is een extra hulpmiddel om het niveau te bepalen. Omdat de Volgtoets de normtabellen baseert op een grote groep leerlingen in heel Nederland, is de Volgtoets geschikt voor determinatie aan het einde van het eerste leerjaar. ZIE OOK digitale proefwerken – toetsen – Adviestoets Cito



58

VWO-PLUS WAT IS VWO-PLUS? Vwo-plus is vwo-onderwijs voor leerlingen die behoefte hebben aan meer uitdaging. Zo worden voor vwo-plusonderwijs extra vakken aangeboden, bijvoorbeeld filosofie, drama of een extra moderne vreemde taal zoals Chinees of Spaans. Een andere manier om het onderwijs uitdagender te maken is het aanbieden van de vakken Engels en Duits in de doeltaal. Ook kan door onderzoeksopdrachten een extra uitdaging gecreëerd worden voor deze leerlingen. In de publicatie Nederlands verrijkt (Een handreiking en verrijkingstaken Nederlands voor hoogbegaafde leerlingen in de basisvorming, SLO, Enschede, 2003) worden de volgende criteria opgesomd voor geschikt lesmateriaal voor hoogbegaafden. Het lesmateriaal: 1 heeft een hoge moeilijkheidsgraad 2 bestaat uit interessante en uitdagende onderwerpen 3 bestaat uit open opdrachten 4 laat leerlingen echte problemen oplossen 5 laat leerlingen werken met abstracte begrippen en generalisaties 6 bevat voor leerlingen nieuwe leerstof 7 vraagt van de leerlingen een onderzoekende houding 8 laat leerlingen zoeken naar samenhang en verbanden 9 geeft leerlingen ruimte voor zelfstandigheid en samenwerken 10 laat leerlingen werken met een variatie informatiebronnen 11 stimuleert de metacognitieve vaardigheden van de leerlingen WAAROM VWO-PLUS? Belangrijke argumenten voor vwo-plusonderwijs zijn: 1 meer uitdaging bieden aan getalenteerde, nieuwsgierige leerlingen 2 kwalitatieve diepgang bieden op een hoger abstractieniveau voor leerlingen die dat aankunnen 3 een alternatief bieden voor leerlingen die Grieks en Latijn op het gymnasium niet zien zitten maar wel intellectueel geprikkeld willen worden 4 betere voorbereiding op hoger onderwijs VWO-PLUS MET NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands speelt in het havo/vwo-deel en uiteraard vooral in het vwo-deel op verschillende manieren in op vwo-plusleerlingen. Bijvoorbeeld: • moeilijker teksten uit moeilijker bronnen bij Lezen, aangevuld met zoekopdrachten en kritische reflectie-opdrachten (Wat denk jij?) die de blik van de leerling op de wereld verruimen • de variatietip bij Lezen, Spreken / Kijken / Luisteren, Schrijven stelt leerlingen in staat om de taalvaardigheid op hun eigen niveau, en op een hoger niveau, in praktijk te brengen • leerlingen krijgen bij Taal extra weetjes over taal aangeboden • bij Grammatica in het vwo-deel krijgen leerlingen alle grammatica in twee jaar aangeboden: enkelvoudige zinnen in leerjaar 1, samengestelde zinnen in leerjaar 2; alle Latijnse grammaticale termen staan in het activiteitenboek van het vwo-deel • de zes geïntegreerde taken bieden de leerlingen de gelegenheid om ‘taalmateriaal’ op hun eigen niveau te kiezen; ook wordt hiermee ingespeeld op de behoefte aan zelfstandig werken en samenwerken • de drie projecten vragen van de leerlingen een onderzoekende houding, waarin samenhang en verbanden moeten worden aangebracht • variatietips, taken en projecten zijn open opdrachten • leerstof en opdrachten in alle cursussen, met name in het vwo-deel, bevat een hogere moeilijkheidsgraad ZIE OOK actief leren – leerstijlen – meervoudige intelligenties – werkwijzer – variatietip – webquest


59


WEBQUEST WAT IS EEN WEBQUEST? Een webquest is een opdracht waarbij leerlingen onder meer gebruik maken van internet (het web) om een taak (een quest) uit te voeren. Een webquest bestaat meestal uit zeven onderdelen: 1 Inleiding 2 Opdracht 3 Werkwijze 4 Informatiebronnen 5 Beoordelingsschema 6 Terugblik 7 Informatie voor de docent Opdracht, werkwijze, informatiebronnen en criteria worden expliciet aan de leerling aangeboden zodat leerlingen de klus zelfstandig, zonder hulp van de docent, kunnen klaren. WAAROM EEN WEBQUEST? Belangrijke argumenten voor het werken met een webquest zijn: 1 handig leermiddel voor actief leren, vaak gratis beschikbaar 2 gebruik van actuele bronnen op internet 3 een webquest stimuleert door zijn gesloten aanpak systematisch werken 4 een webquest biedt keuzevrijheid aan leerlingen WEBQUESTS IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt in de I-clips (de methodewebsite) drie webquests aan. Deze webquests zijn afgeleid van de drie projecten: • hoofdstuk 2: Altijd en overal feest! • hoofdstuk 4: Hoe leef ik gezonder? • hoofdstuk 6: Boosheid: wat doe je er aan? ZIE OOK actief leren – actualiteit in taallessen – I-clips – internet

WEDERZIJDSE AFHANKELIJKHEID Zie: groepswerk – leerlingrollen – samenwerkend leren

WERKEN MET UITGESTELDE AANDACHT Zie: uitgestelde aandacht

WERKVORMEN Zie: activerende werkvormen

WERKWIJZER WAT IS EEN WERKWIJZER? Werkwijzers bevatten een instructie voor de leerling om zelfstandig te werken, in actieve samenwerking met zijn docent en/of klasgenoten. Met een werkwijzer kan de leerling zelf aan de slag, zonder volledig of voortdurend van de docent afhankelijk te zijn. Een werkwijzer geeft in leerlingtaal antwoord op zeven vragen: Volledige instructie 1 Welke opdracht ga ik precies doen? 2 Wat heb ik nodig voor deze opdracht?


Voorbeeld Nieuw Nederlands, p. 103-106, opdr. 1 t/m 5 woordenboek

60


3 Met wie werk ik samen? 4 Waar kan ik terecht als ik hulp nodig heb? 5 Hoeveel tijd heb ik voor de opdracht? 6 Hoe wordt de opdracht nagekeken of beoordeeld? 7 Wat ga ik doen als ik eerder klaar ben?

zelf kiezen: alleen, in 2-tallen of in 3-tallen eerst een klasgenoot, daarna pas je docent 3 uur nakijken met antwoordenboek maak de D-toets of kies Meer oefenen

Een werkwijzer is een middel om actief en zelfstandig leren te bevorderen. Echter, een dichtgetimmerde werkwijzer, waarin de route en de tijd volledig zijn vastgelegd, werkt contraproductief en leidt dus vaak niet tot actief en zelfstandig leren. Een voorwaarde voor het werken met een werkwijzer is het werken met uitgestelde aandacht. Zie ook het trefwoord uitgestelde aandacht. WAAROM EEN WERKWIJZER? Belangrijke argumenten voor het gebruiken van een werkwijzer zijn: 1 bevorderen van actief en zelfstandig leren 2 keuzevrijheid bieden aan leerlingen voor bijvoorbeeld extra stof, verdieping of het werken aan een ander vak 3 meer ruimte voor docent om andere rollen uit te voeren, bijvoorbeeld begeleiding WERKWIJZERS IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands bevat een jaarplanner van de leerstof. Deze globale werkwijzer bevat de volgende aspecten: Schooljaar: Week Les 1

2

Periode:

Klas(sen):

Docent:

Activiteiten Introductie Hoofdstuk 4 thema ‘Gezond’ met behulp van het gedicht ‘Recepten’ Lezen: opdracht 1, theorie, opdracht 2 …

Afronding

…

De jaarplanning kan vorm krijgen in verschillende werkwijzers. Wij noemen vier voorbeelden. WERKWIJZER 1: een werkwijzer per vak, per vakonderdeel en voor zelfstandige planning Naam:

Klas:

Onderdeel Lezen Spreken / Kijken / Luisteren … Test

Vak:

Individueel

Hoofdstuk: Groepswerk

Aantal uren

WERKWIJZER 2:een werkwijzer voor één vak, per les met leeractiviteiten Naam: Klas: Les: 0 Lezen 0 Maken 0 Nakijken 0 Leren 0 Praktisch werken


Vak: Hoofdstuk:

Niveau:

Startdatum: Klaar op?


0 0

Werkuur Toetsen


61

62


WERKWIJZER 3: een globale werkwijzer voor alle vakken, per week met leeractiviteiten Naam:

Klas:

LEZEN

Week:

LEREN

MAKEN

Mentor:

DOEN

TOETS

Nederlands Engels … WERKWIJZER 4: een werkwijzer voor één vak, per les, met groeperingsvormen en leeractiviteiten Naam:

Les Datum Lesstof 1 Klassikaal Zelf 2

Klas:

Vak:

Mak. Nakijk. Ler. Extra stof

Docent:

Mak.

Nakijk. Ler.

ZIE OOK actief leren – jaarplanning in Nieuw Nederlands – lokaalinrichting – uitgestelde aandacht – zelfstandig leren

WERKWOORDSPELLING MET EXPERTWERKVORM WAT IS WERKWOORDSPELLING MET EXPERTWERKVORM? De expertwerkvorm is een van de meest gebruikte activerende werkvormen. Leerlingen worden expert in bepaalde leerstofonderdelen en door medeleerlingen als expert aangesproken. Zij moeten zich de kennis zodanig eigen maken dat ze het kunnen overdragen op medeleerlingen. De werkvorm is bedoeld om leerlingen in een actieve rol zelf verantwoordelijk te maken voor hun leerproces en voor het eindresultaat daarvan. Ook kan de werkvorm de leerling extra motiveren. WAAROM WERKWOORDSPELLING MET EXPERTWERKVORM? De spelling van werkwoorden blijkt een moeizaam aan te leren onderdeel van het Nederlands. Een van de verklaringen voor een slechte werkwoordspelling is dat de uitleg per schooltype (primair en voortgezet onderwijs) en per docent in het voortgezet onderwijs verschilt. Hierdoor gebruiken leerlingen verschillende spellingregels door elkaar heen, waardoor interferentiefouten worden gemaakt. De expertwerkvorm kan dit patroon doorbreken doordat leerlingen zichzelf de uitleg gaan eigen maken en een uitleg kiezen die bij hun leerstijl aansluit. WERKWOORDSPELLING MET EXPERTWERKVORM IN NIEUW NEDERLANDS Leerlingen gaan op zoek naar de spellingregels van de tegenwoordige, verleden, voltooide of andere tijd. Zij worden daarin met behulp van Nieuw Nederlands zelf deskundig, maken zelf oefenopdrachten, en geven aan andere leerlingen uitleg. Voorbereiding door docent • Maak eilanden van drie of vier tafels. • Leg op iedere tafel een lijntjespapier, kladpapier en een stevige geelgekleurde kaart met op de voorkant de tekst Jokerkaart voor de …(naam werkwoordstijd) • Laat iedere leerling Nieuw Nederlands meenemen waarin de werkwoordsspelling is uitgelegd. Organisatie



63

1 Deel de groepen van drie of vier leerlingen zo willekeurig mogelijk in. Zet de leerlingen bijvoorbeeld op volgorde van huisnummer en verdeel ze daarna in groepen van drie of vier leerlingen. 2 (individueel in stilte) Schrijf de spellingregel op die bij jouw werkwoordstijd hoort. 3 (delen) Overleg en kom met elkaar tot de beste formulering van de spellingregel. Noteer de regel op de jokerkaart. Zet op de voorkant de werkwoordtijd: tegenwoordige tijd / verleden tijd / voltooide tijd / … 4 (individueel in stilte) Noteer drie zinnen die een andere leerling straks moet kunnen maken. Jij moet zelf het goede antwoord weten. 5 (delen) Lees je zinnen voor. Kies als groep samen vijf zinnen uit. Schrijf deze zinnen zo netjes mogelijk op een lijntjespapier. 6 (ruilen) Geef het papier met de zinnen aan een groep die een andere werkwoordstijd heeft. 7 (individueel in stilte) Maak de vijf zinnen. 8 (delen) Lees je antwoorden voor. Als jullie een antwoord echt niet weten, mag je de jokerkaart met de regel gaan halen. Kies als groep uit al jullie antwoorden het goede. Schrijf deze antwoorden zo netjes mogelijk op een nieuw lijntjespapier. Zet je groepsnummer erbij. 9 (ruilen) Geef het vragenblad en het antwoordblad terug aan de groep waarmee je geruild hebt. 10 (nakijken en tips geven) Kijk de gemaakte zinnen samen na. Iedere leerling doet om de beurt een zin. Verbeter de fouten en schrijf erbij waarom het antwoord fout was. Geef daarna het blad terug aan de groep die de antwoorden heeft gemaakt. ZIE OOK activerende werkvormen – samenwerkend leren

WOORDENSCHATVERWERVING WAT IS WOORDENSCHATVERWERVING? Woordenschatverwerving is de gerichte uitbreiding van de woordenschat van leerlingen. Door gebruik te maken van verschillende onthoudtechnieken, maken leerlingen zich het gebruik van een nieuw woord eigen. In de taallessen worden de nieuwe woorden in een zinvolle context aangeboden, en wordt de juiste betekenis achterhaald. Vervolgens keren nieuwe woorden in verschillende contexten terug, bij voorkeur zowel receptief (lezen en luisteren), als productief (schrijven en spreken). Op de website www.metwoordenindeweer.com van Marianne Verhallen en Dirkje van den Nulft is meer informatie te vinden over een aanpak voor woordenschatonderwijs. WAAROM WOORDENSCHATVERWERVING? Belangrijke argumenten voor woordenschatverwerving zijn: 1 een goede woordenschat is een vereiste voor goede leesvaardigheid 2 bij andere vakken op school komen leerling voortdurend in aanraking met nieuwe woorden 3 nieuwe woorden leren kennen heeft geen zin als deze woorden vervolgens niet duurzaam worden verankerd in het geheugen van de leerling 4 woordenschatuitbreiding is een apart kerndoel in de onderbouw NIEUW NEDERLANDS EN WOORDENSCHATVERWERVING Nieuw Nederlands besteedt bij het onderdeel Taal en woordenschat met ingang van deel 2 aandacht aan verschillende technieken om woordenschat te verwerven en te verankeren, bijvoorbeeld: • een woordweb maken • een kapstok maken • woordkaarten maken • beelden bedenken • ezelsbruggetjes • ‘stampen’ ZIE OOK



64

woordraadstrategieën

WOORDRAADSTRATEGIEËN WAT ZIJN WOORDRAADSTRATEGIEËN? Woordraadstrategieën helpen leerlingen om de context van de tekst te gebruiken om de betekenis van het nog onbekende woord te ontdekken. Leerlingen passen een woordraadstrategie toe nadat ze eerst hebben bepaald of het woord belangrijk is in de tekst (bijvoorbeeld als het woord vaak terugkeert). Als dat het geval is, helpen woordraadstrategieën de leerlingen om de betekenis van het onbekende woord zelfstandig te achterhalen. In het uiterste geval raadpleegt de leerling het woordenboek. WAAROM WOORDRAADSTRATEGIEËN? Enkele argumenten voor het aanleren van woordraadstrategieën zijn: 1 versterking van leesvaardigheid: door woordraadstrategieën toe te passen ontdekt de leerling verbanden in een tekst en geeft hij het lezen van een tekst minder snel op bij het eerste moeilijke woord 2 efficiëntie: het toepassen van woordraadstrategieën gaat sneller dan het opzoeken van onbekende woorden in het woordenboek 3 effectiviteit: woordraadstrategieën vergroten de kans dat de leerling de juiste betekenis van een woord achterhaalt doordat hij de context gebruikt NIEUW NEDERLANDS EN WOORDRAADSTRATEGIEËN Nieuw Nederlands besteedt bij het onderdeel Taal en woordenschat aandacht aan zes woordraadstrategieën: • afbeelding(en) bij de tekst bekijken • synoniem(en) in de tekst zoeken • omschrijving(en) in de tekst zoeken • voorbeeld(en) in de tekst zoeken • bekend deel of bekende delen van het woord gebruiken • tegenstelling(en) in de tekst zoeken Deze strategieën past de leerling toe nadat hij bepaald heeft of kennis van de woordbetekenis relevant is om de tekst te begrijpen. Als de woordraadstrategie niet tot het achterhalen van de juiste betekenis leidt, gebruikt de leerling het woordenboek. Het gebruik van het woordenboek wordt in de delen 1 geoefend. ZIE OOK woordenschatverwerving

ZELF LESSEN MAKEN WAT IS EEN GOEDE LES? Een belangrijk element van een goede les is dat de leerling intrinsiek gemotiveerd raakt. Met een sterke, eigen motivatie leert een leerling het beste en het snelste. Deze motivatie kan op verschillende manieren uitgelokt worden, maar vooral door een les zo echt mogelijk te maken. Bijvoorbeeld: • echte vrijheid bij het kiezen van het (deel)onderwerp • een echt probleem staat centraal • gebruik van echte bronnen, van naslagwerk tot internet, van eigen kennis tot interviews met deskundigen • maken van een echt product, bijvoorbeeld een folder, ingezonden brief, een forumbijdrage of een videoclip • echt publiek, bijvoorbeeld klasgenoten, lezers van de (school)krant of leden van de sportclub WAAROM ZELF LESSEN MAKEN? Belangrijke argumenten om zelf lessen te maken zijn:



65

1 inspelen op specifieke interesses of wensen van leerlingen 2 het hier en nu een grotere plaats geven in de lessen LESSEN MAKEN BIJ OF VOOR NIEUW NEDERLANDS Noordhoff Uitgevers bv is altijd geïnteresseerd in auteurs voor Nieuw Nederlands. Wilt u auteur worden van de methode Nieuw Nederlands? Neem dan contact op met Noordhoff Uitgevers bv via www.nieuwnederlands.noordhoff.nl. ZIE OOK actualiteit in de taalles – keuzevrijheid – leerlingen in de onderbouw

ZELFBEOORDELING WAT IS ZELFBEOORDELING? Bij zelfbeoordeling beoordelen leerlingen hun eigen werk. Zelfbeoordeling heeft als voordeel dat leerlingen kritischer stilstaan bij eigen werk en zich meer bewust worden van hun sterke en zwakke punten. Een ander voordeel is dat de werklast van de docent verminderd wordt. Voorwaarde bij zelfbeoordeling is dat er een evaluatief gesprek plaatsvindt, hetzij tussen docent en leerling, hetzij tussen leerlingen onderling. WAAROM ZELFBEOORDELING? Belangrijke argumenten voor zelfbeoordeling zijn: 1 zelfstandig leren: verantwoordelijkheid nemen voor het leren door de leerling zelf 2 leereffect vergroten 3 tijdbesparing voor de docent ZELFBEOORDELING IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands biedt op verschillende manieren de mogelijkheid tot zelfbeoordeling. Bijvoorbeeld: • de cursus: bij gesloten opdrachten in de cursussen kan zelfbeoordeling plaatsvinden met behulp van het antwoordenboek van Nieuw Nederlands; ook bij de deeltoetsen en hoofdstuktoetsen bestaat de mogelijkheid dat leerlingen zichzelf of elkaar beoordelen, al dan niet met een cijfer • de taken: bij open opdrachten, zoals de taken, beoordelen leerlingen zichzelf en/of elkaar door elkaar de eindproducten te laten zien en de eindproducten te bekijken en te bespreken • de projecten: bij de projecten zijn criteria beschikbaar waarbij leerlingen per criterium zichzelf of elkaar punten kunnen toekennen • beoordelen groepswerk: in diverse opdrachten werken leerlingen samen; ook groepswerk kan door leerlingen zelf beoordeeld worden; een groep van vier leerlingen krijgt bijvoorbeeld 28 punten die ze over hun vieren moeten verdelen, afhankelijk van ieders bijdrage. ZIE OOK beoordelen – digitale proefwerken – groepswerk – samenwerkend leren – toetsen

ZELFSTANDIG LEREN WAT IS ZELFSTANDIG LEREN? De zelfstandigheid van leerlingen op school kan in vier fasen toenemen: Fase 1: zelf werken Fase 2: zelfstandig werken Fase 3: zelfstandig leren Fase 4: zelfverantwoordelijk leren Bij iedere fase neemt de verantwoordelijkheid van de leerling voor de inhoud en de aanpak toe. Het leren verschuift met andere woorden van meer docentgestuurd naar meer leerlinggestuurd.



66

Zelfstandig leren is de derde van de vier fasen. Bij zelfstandig leren nemen de leerlingen zelf beslissingen over het wat en het hoe van het leren binnen door de docent gestelde kaders. Er is sprake van een gedeelde sturing van docent en leerling. De beslissingen kunnen betrekking hebben op zeven kenmerken van het leren: • vaststelling leerdoel • omvang en openheid van de opdracht • gerichtheid op inhoud (cognitie) of proces (metacognitie) • de rol van de docent • de rol van de leerling • feedback op leerinhoud en/of proces • reflectie WAAROM ZELFSTANDIG LEREN? Belangrijke argumenten voor zelfstandig leren zijn: 1 hoger leerrendement 2 eisen van een snel veranderende samenleving 3 voorbereiden op vervolgonderwijs 4 afwisselender rol docent ZELFSTANDIG LEREN IN NIEUW NEDERLANDS Nieuw Nederlands is zowel geschikt voor zelf werken, zelfstandig werken, zelfstandig leren als zelfverantwoordelijk leren. Met behulp van de jaarplanner kunnen werkwijzers worden samengesteld die inspelen op een van deze vier varianten. ZIE OOK actief leren – het nieuwe leren – samenwerkend leren – sociaal-communicatieve vaardigheden – werkwijzer – uitgestelde aandacht

ZELFVERANTWOORDELIJK LEREN Zie: zelfstandig leren


67


6 ACHTERGRONDLITERATUUR LESMETHODES EN ANDERE LEERMIDDELEN • Tekst in zicht. Extra training in leesvaardigheid voor onderbouw vmbo, havo en vwo. WoltersNoordhoff, Groningen. • Basistrainer. Ondersteuning examen beroepsgerichte leerweg voor lwoo-leerlingen. WoltersNoordhoff, Groningen. • Taal op school. Voor neven- en onderinstromende allochtone leerlingen in het vo. WoltersNoordhoff, Groningen. • Wolters’ Literatuur in je Pocket. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2005. • Wolters’ Nederlands in je Pocket. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2005. • ‘Wolters’ Spellingboekje voor scholieren. Wolters-Noordhoff, Groningen 2005 (nieuwe spelling). VAKLITERATUUR • Bonset, Helge, Martien de Boer & Tiddo Ekens. Nederlands in de onderbouw. Uitgeverij Coutinho, Bussum 2005. • Ebbens, S. & Ettekoven, S. Actief leren, bevorderen van verantwoordelijkheid van leerlingen voor hun eigen leerproces. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2000. • Ebbens, S. & Ettekoven, S. & van Rooijen, J. Samenwerkend leren, praktijkboek. WoltersNoordhoff, Groningen, 1997. • Ebbens, S. & Ettekoven, S. & van Rooijen, J. (1996). Effectief leren in de les, basisvaardigheden voor docenten. Wolters-Noordhoff, Groningen. • Ettekoven, S. en ALL-project, Gereedschap voor het werk, circa 100 werkvormen, strategietjes, e voorbeelden en tips, 3 versie, APS, Utrecht. • Fogarty, R., Hersenwerk, APS, Utrecht, 1999. • Hajer, Maaike & Theun Meestringa. Handboek taalgericht vakonderwijs. Uitgeverij Coutinho, Bussum, 2004. • Hoogeveen, P. & Winkels, J., Het didactisch werkvormenboek, variatie en differentiatie in de praktijk, Van Gorcum, Assen, 1996. • Nulft, van de, Dirkje & Marianne Verhallen, Met woorden in de weer, Uitgeverij Coutinho, Bussum 2002. • Projectgroep Nederlands V.O., Nederlands in de tweede fase, een praktische didactiek, Uitgeverij Coutinho, Bussum, 2002. • Samen aan de slag: klein praktijkboek voor actief en zelfstandig leren. PMVO, Den Haag, 1999. • Stevens, L., Beekers, P., Evers, M., Wentzel, M., van Werkhoven, W., Zin in school. CPS, 2004 • Teitler, P.I., Leren in veiligheid, klassenmanagement en probleemgedrag, Agiel, 2004 • Energize!, groepsactiviteiten voor groot en klein, Quest International, 1999 TIJDSCHRIFTEN • Levende Talen • Onze Taal • Onderbouw Magazine NEDERLANDS OP INTERNET http://didactobank.kennisnet.nl www.aps.nl www.codenamefuture.nl www.cps.nl www.digischool.nl www.eindexamen.nl www.eindexamentraining.nl www.kennisnet.nl www.kidon.com


www.kpc.nl www.levendetalen.nl www.literatuurgeschiedenis.nl www.minocw.nl www.nieuwnederlands.noordhoff.nl www.onderbouw-vo.nl www.taalunie.org www.onzetaal.nl www.scholieren.com

www.schoolsupport.nl www.schrijversnet.nl www.taallessen.nl www.talenquest.nl www.davindi.nl www.tumult.nl www.uittreksels.com www.vandale.nl


68

7 OVERZICHT LEERSTOF VMBO-BK 3 Lezen Hoofdstuk 1 Hoofd- en bijzaken Wat belangrijk is in een tekst, noem je de hoofdzaken. Wat minder belangrijk is, noem je bijzaken. Het uiterlijk van een tekst helpt je om de hoofdzaken te vinden. Een goede schrijver zorgt ervoor dat de belangrijkste informatie meteen opvalt. Zo vind je hoofdzaken van een tekst: - In een krantenbericht vind je de hoofdzaken in de titel en de eerste (vetgedrukte) alinea. In elke volgende alinea kom je iets meer over het onderwerp te weten. Het belangrijkste van een alinea staat vaak in de eerste zin. - In reclameteksten worden opvallende kleuren en letters gebruikt om de hoofdzaken op te laten vallen. - In gebruiksaanwijzingen en bijsluiters geven tussenkopjes aan waar de tekst om draait. - Schoolboeken helpen je op allerlei manieren om de hoofdzaak te vinden: a door vetgedrukte en schuingedrukte woorden; b door aanwijzingen in de kantlijn; c door puntsgewijze opsommingen. Hoofdstuk 2 Verbanden Zinnen en alinea’s van een tekst hebben met elkaar te maken. Ze houden verband met elkaar. Signaalwoorden zijn woorden die de verbanden in een tekst aangeven. Verbanden kun je dus herkennen aan signaalwoorden. De volgende verbanden met de bijbehorende signaalwoorden ken je al: verbanden opsomming Voorbeeld mening en argument oorzaak en gevolg

signaalwoorden en, ook, bovendien, ten eerste… bijvoorbeeld, zo, zoals, neem… want, daarom, omdat, immers dus, daardoor, doordat, zodat

Zo herken je verbanden: Andere verbanden (en signaalwoorden) zijn: - Doel en middel (om te, zodat) Om het hout glad te krijgen, schuurde zij het met schuurpapier. Doel is het hout glad krijgen; schuren is het middel om dat doel te bereiken. - Reden (omdat, daarom, want) Ik koop een nieuwe jas, omdat mijn oude jas niet mooi meer is. Dat de oude jas niet mooi meer is, is de reden om een nieuwe te kopen. - Tijd (vroeger, later, nu, eerst, daarna, vervolgens) Eerst gaat hij een kaderdiploma halen, daarna gaat hij een jaar werken en vervolgens begint hij met zijn vervolgopleiding. - Voorwaarde (als, indien) Als Nick hard werkt, slaagt hij. Hard werken is een voorwaarde voor Nick om te kunnen slagen. Hoofdstuk 3 Tekstdoelen De schrijver van een tekst wil bij de lezer iets bereiken. Hij wil bijvoorbeeld de lezer iets vertellen of de lezer ergens toe overhalen. De tekst die hij schrijft, heeft dus een doel.


69


Hieraan herken je het tekstdoel: tekstdoel de schrijver wil - informeren dat je ergens iets over weet - overtuigen dat je hetzelfde vindt als hij - overhalen dat je iets doet of nalaat - amuseren dat je je vermaakt - instrueren dat je leert om iets te doen

voorbeelden van tekstsoorten nieuwsbericht reactie op een website reclametekst gedicht, cabarettekst gebruiksaanwijzing

Hoofdstuk 4 Begin, midden en slot Je kunt veel teksten in drie delen verdelen: de inleiding (het begin), het middenstuk en het slot. Bij krantenberichten ontbreekt het slot vaak. Zo herken je de delen van een tekst: - In de inleiding van een tekst staat het onderwerp van de tekst. De schrijver maakt duidelijk waar hij het over gaat hebben.Vaak wil de inleiding je ook nieuwsgierig maken naar de rest van de tekst. - In het middenstuk vind je feiten, meningen en argumenten die met het onderwerp te maken hebben. De schrijver kan tussenkopjes gebruiken om het middenstuk duidelijk in te delen. - In het slot vat de schrijver zijn boodschap nog eens samen. Ook kan hij het slot gebruiken om de lezer ergens toe op te roepen. Hoofdstuk 5 Argumenten In teksten kom je feiten, meningen en argumenten tegen. Zo herken je feiten, meningen en argumenten: - Een feit kun je controleren. Bijvoorbeeld: Er zitten 26 letters in het alfabet. - Met een mening geef je aan wat je ergens van vindt. Bijvoorbeeld: Ik vind instalektro het leukste vak. - Met een argument leg je uit waarom je dat vindt. Bijvoorbeeld: Ik vind instalektro het leukste vak, omdat ik daar met mijn handen kan werken. - Je kunt ook argumenten geven bij een advies: iets wat je iemand aanraadt om te doen. Bijvoorbeeld: Kom de eerste stagedag goed op tijd op je werk. (advies) Het stagebedrijf krijgt dan meteen een goede indruk van jou. (argument) Hoofdstuk 6 Beeld en opmaak Een tekst heeft een bepaalde opmaak of lay-out. Daaronder vallen de titel, de tussenkopjes, het lettertype, de lettergrootte, het gebruik van kolommen, de kleur van de tekst enzovoort. De opmaak heeft verschillende functies. In een leerboek moet de tekst zo duidelijk mogelijk worden weergegeven. Een advertentie of folder moet de aandacht trekken van de lezer. Zo herken je de functie van een afbeelding: Bij een tekst kunnen verschillende soorten afbeeldingen voorkomen: - Met een opvallende foto voorop de krant kun je de aandacht trekken. - Met een grappig plaatje (cartoon) kun je een saai artikel leuker maken. - Met een tekening van een apparaat kun je een technische tekst verduidelijken. - Met tabellen en grafieken kun je aanvullende informatie geven bij een leertekst.



Spreken / Kijken / Luisteren Hoofdstuk 1 Precies luisteren Precies luisteren is heel goed luisteren. Je probeert alle informatie goed te begrijpen en te onthouden. Precies luisteren doe je bijvoorbeeld op school, als de gymleraar zegt: “Nu ga ik jullie de spelregels van softbal uitleggen.” Zo kun je precies luisteren: - Bedenk van tevoren wat je wilt weten. - Let extra goed op in het begin. Dan hoor je waar de spreker het over gaat hebben. - Concentreer je op wat je hoort en ziet. - Let op de manier van spreken. Belangrijk zijn: woorden die met nadruk worden gezegd en woorden die worden herhaald. - Let extra goed op aan het slot. Aan het einde worden alle belangrijke punten vaak nog eens samengevat. Hoofdstuk 2 Instructie Bij een instructie krijg of geef je uitleg over hoe je iets moet doen. Op school, maar ook als je stage loopt of werkt, krijg je vaak mondelinge instructies. Als een collega je uitleg geeft over de beveiligingsknop van een machine, is dat een mondelinge instructie. Zo geef je een instructie: - Noem het onderwerp en het doel van je instructie. - Geef de informatie stap voor stap in een logische volgorde. - Spreek rustig en goed verstaanbaar. - Controleer aan het eind of alles duidelijk is. Zo luister je naar een instructie: - Let goed op de volgorde waarin je dingen moet doen. - Kijk goed als de spreker iets laat zien of iets voordoet. - Stel vragen als je iets niet begrijpt of iets niet goed hebt verstaan. Hoofdstuk 3 Informatie vragen Als je om informatie vraagt, wil je een antwoord dat: - duidelijk is: je wilt het goed kunnen begrijpen; - volledig is: je wilt niet dat de ander iets achterhoudt; - juist is: het antwoord moet kloppen met de feiten. Soms geven mensen onduidelijk of onvolledig antwoord. Het is dan belangrijk dat je kritisch bent en dóórvraagt. Vraag ook naar argumenten, naar het waarom. Bijvoorbeeld: Waarom is de garantie niet geldig als mijn scooter gestolen wordt? Zo vraag je informatie: - Bedenk van tevoren op welke vragen je een antwoord wilt hebben. - Vraag dóór als je een onduidelijk of onvolledig antwoord krijgt. - Blijf altijd vriendelijk en beleefd, ook al krijg je geen duidelijk antwoord. - Controleer tot slot of je alles begrepen hebt door de informatie kort te herhalen. Hoofdstuk 4 Mondeling verslag doen Als je mondeling verslag doet, vertel je iets over wat je hebt meegemaakt of onderzocht. Je kunt


70


bijvoorbeeld verslag doen van een stage. Je vertelt je klasgenoten of je stagebegeleider over je ervaringen op je stageplaats. Bij een verslag zeg je niet zomaar iets: je geeft informatie waar je luisteraars iets aan kunnen hebben. Zo breng je verslag uit: - Bedenk van tevoren wat je gaat vertellen en in welke volgorde. - Vertel meteen in het begin het onderwerp en de deelonderwerpen van je verslag. - Spreek rustig en goed verstaanbaar. - Geef je informatie zo volledig mogelijk. - Controleer aan het eind of iedereen je begrepen heeft Hoofdstuk 5 Een zakelijk gesprek voeren Je praat elke dag over wat je doet en meemaakt. Dat zijn dagelijkse Een zakelijk gesprek voeren gesprekken met familieleden en vrienden. Dat soort gesprekken gaat vanzelf. Er zijn ook gesprekken waarvoor je een afspraak maakt en die je voorbereidt. Denk bijvoorbeeld aan een gesprek met de decaan over je vervolgopleiding. Zo’n gesprek noem je een zakelijk gesprek. Zo bereid je je voor op een zakelijk gesprek: - Maak van tevoren een afspraak. Noteer de afspraak in je agenda. - Bedenk wat het doel van het gesprek is. Schrijf op wat je te weten wilt komen. - Welke vragen verwacht jij van de ander? Denk na over de antwoorden die je gaat geven. Zo voer je een zakelijk gesprek: - Geef je gesprekspartner een hand aan het begin van het gesprek. - Stel jezelf voor als de gesprekspartner jou nog niet kent - Vraag door als dingen onduidelijk zijn. Blijf wel beleefd. - Bedank je gesprekspartner aan het eind. Hoofdstuk 6 Jezelf presenteren Als je op stage gaat of solliciteert naar een bijbaantje, moet je jezelf presenteren. Je laat dan zien wat voor persoon jij bent en welke kwaliteiten jij hebt. Vaak heb je eerst contact via de telefoon en pas later in een persoonlijk gesprek. Je presenteert jezelf natuurlijk zo goed mogelijk. Het is wel belangrijk om daarbij jezelf te blijven en niet te overdrijven. Zo presenteer je jezelf: - Denk van tevoren na over wat je over jezelf gaat vertellen en wat je wilt vragen. Schrijf de belangrijke punten op. - Begin altijd met jezelf voor te stellen: vertel wie je bent en wat je wilt. - Gebruik beleefde taal: zeg u en bedank na afloop voor de informatie. - Stel vragen als je iets wilt weten en vraag dóór als je iets niet begrijpt. - Herhaal belangrijke afspraken. Schrijf ze meteen op in je agenda. - Controleer bij een telefonisch gesprek of je de juiste persoon aan de lijn hebt. - Vertel wie je bent en waarom jij geschikt bent voor deze stage of bijbaan. - Let bij een persoonlijk gesprek op je houding en uitstraling. - Haal je handen uit je zakken en de kauwgom uit je mond.


71


Schrijven Hoofdstuk 1 Informatie geven Door een formulier in te vullen, kun je andere mensen informatie geven. Dat doe je bijvoorbeeld als je een reis boekt, belasting terug vraagt of een schadegeval meldt. Met een formulier hoef je niet bang te zijn dat je iets vergeet. Het is genoeg als je de gevraagde gegevens juist en volledig invult. Soms is er op een formulier ruimte voor een toelichting. Je moet dan in eigen woorden opschrijven wat er is gebeurd of waarom je iets wilt of vindt. Zo geef je toelichting: - Bedenk wat je wilt opschrijven: wat is er gebeurd / waarom vind of wil je dat? - Werk de toelichting uit op een vel kladpapier. Gebruik volledige zinnen. - Verbeter je toelichting tot je tevreden bent. Noteer hem daarna op het formulier. Nauwkeurig invullen Op een formulier staat precies aangegeven wat de invuller moet doen: woorden of getallen invullen, zinnen afmaken, aankruisen, omcirkelen, doorstrepen enzovoort. Zo vul je een formulier in: - Schrijf goed leesbaar en blijf binnen de invulvakken of invulvakjes. - Kruis aan als je moet aankruisen, omcirkel als je moet omcirkelen, enzovoort. - Zet elke letter en elk leesteken in een apart vakje, als daarom wordt gevraagd. Hoofdstuk 2 Instructie geven Iemand instructie geven is: iemand uitleggen hoe hij iets moet doen. Je geeft een serie aanwijzingen die ‘vanzelf’ tot een goed resultaat leiden. Als je iemand op straat de weg wijst, geef je mondeling instructie. Als je een recept opschrijft, geef je schriftelijk instructie. Recepten, gebruiksaanwijzingen en routebeschrijvingen zijn voorbeelden van schriftelijke instructies. Het is belangrijk dat zo’n instructie gemakkelijk te begrijpen en uit te voeren is. Zo schrijf je een instructie: - Maak om te beginnen duidelijk waar de instructie over gaat. - Geef de informatie stap voor stap, in korte eenvoudige zinnen. - Zet de aanwijzingen in de volgorde waarin de ander ze uitvoert. - Begin elke zin met een werkwoord: Pak... Doe... Neem... Schroef... - Voeg zo mogelijk een illustratie toe die de situatie verduidelijkt. Goede zinnen maken De zinnen van een tekst moeten niet te lang zijn, anders leest de tekst niet prettig. Je begint zinnen met een hoofdletter, en sluit ze af met een punt, een vraagteken of een uitroepteken. Zo maak je goede zinnen: - Schrijf je tekst in het klad op en maak je daarbij niet druk over fouten. - Controleer de tekst in het klad. Verbeter wat fout of onduidelijk is. - Let bij het controleren op hoofdletters, punten en andere leestekens. - Is een zin te lang? Knip hem dan (maak er twee kortere zinnen van). Hoofdstuk 3 De klachtenbrief Een klachtenbrief is een zakelijke brief waarin je met een klacht komt. Je bent ergens niet te-


72


vreden over, en je wilt dat daar iets aan gebeurt. De bedoeling van zo'n brief is dus: de ander overhalen om iets aan de klacht te doen. Met de brief kun je een fotokopie meesturen van de bewijsstukken, zoals een advertentie, een garantiebewijs of een kassabon met de datum van aankoop. Je zegt dan dat er een bijlage bij de brief zit. Het aantal en soort bijlagen vermeld je onderaan je brief. Zo schrijf je een klachtenbrief: - Alinea 1: Leg uit wat er is gebeurd en wanneer: over welke feiten heb je een klacht? - Alinea 2: Schrijf op welke afspraken, regels of bepalingen niet zijn nagekomen. - Alinea 3: Geef aan wat de ander moet doen, bijvoorbeeld een vergoeding geven. Wat je ook schrijft, blijf beleefd. Dan is de kans het grootst dat je je doel bereikt. De juiste toon In een zakelijke brief gebruik je een beleefde en formele toon. Zo schrijf je beleefd en formeel: - Spreek de ander aan ‘geachte heer/mevrouw’ en ‘u’. - Noem de feiten, maar beschuldig de ander niet. - Zeg waar het op staat, zonder grof te worden. “Dat is gewoon niet waar” kan wel, maar “U kletst uit uw nek” kan niet! Hoofdstuk 4 Werkstuk Voor verschillende schoolvakken moet je wel eens een werkstuk maken. Je kunt dan het volgende werkschema gebruiken: 1 Kies een onderwerp dat je leuk vindt en waarvan je meer wilt weten. 2 Verzin een aantal vragen over je onderwerp waarover je meer te weten wilt komen. 3 Verzamel bronnen (boeken, tijdschriften, internetpagina’s). Je kunt ook informatie aanvragen bij organisaties of mensen interviewen die veel van het onderwerp afweten. 4 Zoek in de bronnen naar antwoorden op je vragen. Als je een antwoord vindt, bewaar je het in een map. 5 Bedenk welke hoofdstukken je gaat maken. Geef elk hoofdstuk een passende titel. 6 Zet de hoofdstukken in een logische volgorde. 7 Schrijf tenslotte de tekst van je werkstuk, met de informatie die je verzameld hebt. Zo schrijf je de tekst van je werkstuk: - Maak van de antwoorden een goed lopende tekst, in hele zinnen. - Gebruik bij het schrijven zoveel mogelijk je eigen woorden. - Verdeel de tekst in alinea’s: minstens vier, hoogstens acht zinnen. Lay-out en illustraties Hoe een tekst eruit ziet, noem je de layout of vormgeving. Bij de lay-out horen het lettertype, de lettergrootte, het gebruik van vet en cursief, illustraties enzovoort. Zo geef je je werkstuk een goede lay-out: - Kies een goed leesbaar, niet te klein lettertype - Maak de kantlijnen links en recht niet te smal. - Zet de hoofdstuktitels in een extra grote letter. - Maak kopjes vet en/of geef ze een kleur. - Laat de tekst ook eens om de illustraties heen lopen. Dat doe je zo: Extra > Opties > Bewerken > Afbeeldingen invoegen/plakken als > Om kader Hoofdstuk 5 Formulieren maken Er zijn allerlei situaties waarin je gegevens van mensen nodig hebt. Je kunt die gegevens verzamelen met een invultekst, zoals een bestelbon of een enquête.


73


Een invultekst moet snel en zonder problemen ingevuld kunnen worden. Houd de vragen zo eenvoudig mogelijk. Hoe duidelijker de vragen, des te kleiner de kans dat er bij het invullen iets fout gaat. Zo maak je een formulier: - Bedenk eerst wat je precies wilt weten. Noteer de vragen op kladpapier. - Bedenk hoe de vragen beantwoord moeten worden: door iets in te vullen, te omcirkelen, aan te kruisen, enzovoort. - Laat de vragen aan iemand anders lezen. Controleer zo of ze helemaal duidelijk zijn. - Werk de vragen tenslotte uit in het net. Controleren en verbeteren Je kunt een tekst het beste in één keer uitwerken. Controleer na afloop wat je hebt opgeschreven, en verbeter dan onduidelijkheden en fouten. Zo verbeter je een tekst: - Neem afstand: laat de tekst als het kan even een poosje liggen. - Probeer de tekst daarna te lezen alsof hij van iemand anders is. - Vraag je steeds af: is het helemaal duidelijk wat ik hier schrijf? - Controleer tot slot de spelling van elk woord en de leestekens. Hoofdstuk 6 Je mening geven Je kunt een tekst schrijven om je mening te geven. Je wilt dan andere mensen duidelijk maken wat je ergens van vindt. Meestal leg je dan ook uit waarom je dat vindt. Je wilt dat de ander zich kan verplaatsen in jouw standpunt, en begrijpt hoe jij er tegenaan kijkt. In een recensie geef jij je mening over een film, een voorstelling, een boek, een videospel, enzovoort. Zo krijgen je lezers een beeld van wat ze kunnen verwachten. Stel je voor dat jij een film heel goed vindt. Als andere mensen je enthousiaste verhaal lezen, kunnen ze besluiten die film ook eens te gaan bekijken. Omgekeerd: als jij er niets aan vond, kunnen ze besluiten toch maar niet naar die film te gaan. Zo schrijf je een recensie: - Noteer op een vel kladpapier welke beoordelingswoorden jij van toepassing vindt. Kies uit: spannend, saai, interessant, emotioneel, grappig, flitsend, romantisch, enzovoort. - Schrijf over elk beoordelingswoord één alinea door: a eerst kort en krachtig je mening te geven; b dan je belangrijkste argument te noemen; c tenslotte bij dat argument een voorbeeld te geven. - Zet een titel boven je recensie en sluit af met een korte, samenvattende alinea. Enthousiast schrijven Als je iets heel goed vindt, moet dat aan je woorden te merken zijn. Ben je enthousiast, schrijf dan enthousiast! Zo schrijf je enthousiast: - Gebruik positieve woorden: fantastisch, erg leuk, steengoed, ongelooflijk, spectaculair. - Vertel hoe jij of anderen het hebben beleefd: ik kreeg kippenvel; de zaal ging uit zijn dak!


74


Leren & Werken Hoofdstuk 1 Sociale vaardigheden Als je met andere mensen omgaat, gebruik je sociale vaardigheden of goede manieren. Met sociale vaardigheden laat je zien dat je respect voor anderen hebt. Je laat de ander weten dat hij of zij belangrijk voor jou is. Sociale vaardigheden zijn belangrijk als je veel met mensen om moet gaan, bijvoorbeeld als je in een winkel werkt of als je op school samenwerkt met klasgenoten. Ook als je iemand niet aardig vindt, is het slim om aardig te blijven. Zo bereik je het beste resultaat. Bij sociale vaardigheden let je goed op de taal die je gebruikt, bijvoorbeeld: - Vriendelijk groeten: Dag of Tot ziens is vaak beter dan Doei als je iemand nog niet zo goed kent of als iemand ouder is dan jij. - Iemand aanspreken: Mag ik iets vragen? klinkt vriendelijker dan Hé joh! - U of jij zeggen: tegen bijvoorbeeld de directeur van je school, de buschauffeur of een baliemedewerker kun je beter u zeggen dan jij. Zo gebruik je sociale vaardigheden: - Stel jezelf voor met je voor- en achternaam als je iemand voor het eerst ontmoet. - Geef de ander de hand en maak oogcontact bij de begroeting. - Laat merken dat je in de ander geïnteresseerd bent. Geef niet direct je mening of wat je zelf hebt meegemaakt maar vraag bijvoorbeeld hoe het gaat. Of vraag wat iemand de laatste tijd heeft meegemaakt. - Bied je hulp aan. Haal bijvoorbeeld wat te drinken op, hou een deur open of help iemand iets te dragen. Hoofdstuk 2 Overleggen en besluiten nemen Als je samen met klasgenoten of collega’s iets doet, is het nodig om te overleggen. Iedereen kan in zo’n overleg zijn reactie geven en samen neem je vervolgens een beslissing. Bij een overleg maak je afspraken over drie onderwerpen: - actie Wat gaan we precies doen? - taakverdeling Wie gaat wat doen? - planning Wanneer moet iets af zijn? Soms word je het in een overleg niet met elkaar eens. Als je het niet eens bent over de beste oplossing, moet je toch een besluit nemen. Zo overleg je en neem je een besluit: - Vraag iedereen om een reactie, ook iemand die nog niets gezegd heeft. - Zijn jullie het oneens? Bedenk een of meer oplossingen en kies samen de beste. - Denk bij het nemen van besluiten aan de volgende drie regels: a Houd met iedereen rekening. Want: iedereen is in een overleg even belangrijk. b Je kunt niet altijd je eigen zin krijgen. c Je moet kunnen toegeven. Hoofdstuk 3 Kritiek krijgen en geven Als je kritiek krijgt, kun je daarvan leren. Je weet door de kritiek hoe je iets de volgende keer beter kunt doen. De kritiek moet dan wel concreet en duidelijk zijn, zodat je precies weet wat je moet doen. Bruikbare kritiek is bijvoorbeeld: Je kunt je pinpas beter in je agenda bewaren dan in je broekzak. In je agenda buigt de pas niet en wordt de pas ook niet beschadigd. Soms wordt dezelfde kritiek negatief en beledigend gegeven, bijvoorbeeld: Ben je helemaal gek geworden? Je molt je pinpas als je hem in je broekzak bewaart.


75


Zo reageer je als je kritiek krijgt: - Luister goed naar de kritiek. Spreek de kritiek niet direct tegen. - Vraag uitleg als je niet begrijpt waarom iemand kritiek heeft. - Denk erover na wat je van de kritiek kunt leren voor een volgende keer. Zo geef je kritiek: - Noem eerst de positieve dingen, dus wat wel goed is. - Leg daarna uit wat volgens jou beter kan. - Gebruik een ik-boodschap. Jij zegt dan wat jij vindt en je legt uit waarom je dat vindt. Bijvoorbeeld: Ik ben kwaad op jou omdat jij gewoon bij me wegliep terwijl we aan het praten waren. Dat vind ik vervelend. Hoofdstuk 4 Jezelf beheersen Als je een conflict of ruzie wilt voorkomen, is het belangrijk om jezelf te beheersen. Als je boos bent, zeg je namelijk snel dingen die je eigenlijk niet wilde zeggen. Daar kun je later spijt van krijgen. Ook kan het conflict juist erger worden als je jezelf niet beheerst. De ergste ruzies ontstaan vaak omdat je elkaar steeds kwader maakt. Iedere volgende reactie maakt het alleen maar erger. Daarom is het belangrijk om het hoofd koel te houden. Anders gezegd: om even afstand te nemen. Zo beheers je jezelf: - Haal enkele malen diep adem en tel tot tien. Gun jezelf tijd. - Laat je niet direct verleiden tot een uitspraak. Zeg bijvoorbeeld dat je er over moet nadenken of er later over verder wil praten. - Val de ander niet aan maar vraag hem waarom hij zo kwaad reageert. - Kies de juiste woorden en let op je lichaamshouding. Houd afstand, ga niet te dicht bij elkaar staan en raak elkaar niet aan. Hoofdstuk 5 Ruzies oplossen Als mensen samenwerken, ontstaat er wel eens ruzie. Zo’n ruzie wordt ook wel een conflict genoemd. Hoe kun je een einde maken aan een ruzie? Bij ruzies is het belangrijk te letten op wat je zegt. Als je je gevoelens er zomaar uitgooit, wordt de ruzie alleen maar erger. Zo los je ruzies op: - Blijf rustig. Dan kun je beter nadenken. - Vraag de ander waarom hij boos is op jou. Laat hem uitpraten. - Leg zelf uit waarom je boos bent op de ander. Gebruik een ik-boodschap. - Stel een oplossing voor om een eind te maken aan de ruzie. - Soms is de ruzie zo erg dat je niet meer met iemand wilt of kunt praten. Zoek dan iemand die jullie kan helpen om de ruzie op te lossen, bijvoorbeeld een docent, een collega. Hoofdstuk 6 Overleggen met je leidinggevende Als je werkt of stage loopt, heb je te maken met een leidinggevende. Je krijgt van je leidinggevende opdrachten om uit te voeren. Ook kun je bij je leidinggevende terecht met vragen of problemen, bijvoorbeeld als je je niet goed voelt of als je een probleem zelf niet kunt oplossen. Zo overleg je met een leidinggevende: - Kies een goed moment uit om met je leidinggevende te overleggen. Als hij druk is of met iemand anders praat, kun je beter even wachten. - Vraag toestemming voor een overleg, bijvoorbeeld: Hebt u even tijd? of Kan ik even met u praten?


76


- Zorg dat je van tevoren goed weet wat je wilt vragen of zeggen. - Blijf beleefd, ook als je je zin niet krijgt. - Heb je een probleem? Ga niet klagen of negatief doen maar kom zelf met een oplossing of voorstel.


77


Taal en woordenschat Hoofdstuk 1 Medische woorden “Je hebt de symptomen van the kissing disease,” zegt je huisarts, nadat zij je onderzocht heeft. “Maar mijn diagnose is klierontsteking. Je moet een week rust houden.” De arts schrijft ook nog een recept voor je uit. Als je buiten staat, bedenk je wat je had moeten vragen… Wat is klierontsteking eigenlijk? Zo vind je de betekenis: Hoe kom je achter de betekenis van woorden die met gezondheid te maken hebben? - Vraag je huisarts of de apotheker om (meer) uitleg. - Lees de bijsluiter die bij je medicijnen zit. - Kijk in een folder met gezondheidsinformatie. - Zoek informatie op www.gezondheidsplein.nl. Eufemismen “Waar kan ik me even opfrissen?” vraagt een bezoeker van een restaurant. Hij kan natuurlijk ook naar de wc vragen, maar dat vindt hij blijkbaar niet netjes genoeg. Voor allerlei dingen die je hard of grof vindt klinken, kun je verzachtende woorden gebruiken. Zulke woorden noem je eufemismen. (spreek uit: uifemisme) Eufemismen worden vaak gebruikt om niet de harde waarheid te hoeven zeggen. Ons bedrijf wordt gereorganiseerd betekent eigenlijk: Ons bedrijf gaat werknemers ontslaan. Hoofdstuk 2 Technische woorden “De kozijnen van de bovenlichten moet je twee keer gronden... Tik die pennen er eerst even uit. Er ligt wel een drevel in de auto.” De huisschilder met wie je meeloopt, geeft je zijn eerste opdracht. Je kijkt hem niet begrijpend aan… Zo vind je de betekenis: Voor de betekenis van technische woorden heb je vaak niet voldoende aan een woordenboek. Hoe kun je er dan wel achter komen? - Vraag het aan de vakman (installateur, schilder, timmerman, elektricien). - Lees de informatie op de verpakking van technische producten. - Gebruik www.google.nl om afbeeldingen te zoeken bij een woord. - Kijk in folders van doe-het-zelfzaken en bouwcentra. Vaktaal Voor een kunstschilder zijn woorden zoals een spie, eitempera of liggend formaat heel gewoon. De meeste andere mensen kennen die woorden niet. Als ze zo’n woord toch een keer tegenkomen, moeten ze de betekenis opzoeken. Alle vakmensen gebruiken woorden die speciaal bij hun vak horen. Ze gebruiken die vaktermen als ze met elkaar overleggen. Denk bijvoorbeeld aan twee leraren die een afspraak maken over een praktische opdracht in het PTA. Vaktermen worden ook gebruikt door sporters en mensen met een hobby. Weet jij bij welk sport de vaktermen inkorfprint, chipring en inmanden horen? Hoofdstuk 3 Financiële termen “Hé Koos, hier is mijn advies. Op je vaste lasten en energiekosten kun je niet verder besparen. Je huishoudelijke uitgaven zullen naar beneden moeten, er zit niets anders op. Waarom houd je geen kasboek bij, eigenlijk?” De buurman vertelt je hoe je van je schulden af kunt komen, maar jij schudt je hoofd. Wat zegt hij nou eigenlijk... Zo vind je de betekenis:


78


Waar kun je terecht met vragen over geld, uitgaven, schulden en sparen? - Ga eens praten met een medewerker van je bank. - Kijk in een folder over hulp bij financiële problemen. - Zoek informatie op www.nibud.nl of op www.nibudjong.nl (speciaal voor jongeren). Nieuwe woorden In het Nederlands komen er steeds nieuwe woorden bij. Er verdwijnen ook steeds woorden. Na het jaar 2000 verdween het woord diskette bijvoorbeeld en verscheen het woord USB-stick. Een nieuw woord kan op verschillende manieren gemaakt worden: - door een woord over te nemen uit een andere taal: chillen, loungen, pimpen; - door met bestaande woorden een nieuwe samenstelling te maken: straat + krant+ verkoper → straatkrantverkoper; - door een compleet nieuw woord te verzinnen: quad, iPod, tomtommetje; - door een bestaand woord een nieuwe betekenis te geven: papegaai (= optrekstang boven ziekenhuisbed), driehoekje (= snelle combinatie tussen drie voetbalspelers). Hoofdstuk 4 ‘Groene’ woorden “Teelt onder platglas vanaf half februari tot eind maart. Breedwerpig zaaien. Verspenen vanaf half maart.” Je hebt een pakje groentezaden gekocht en leest de informatie op de verpakking. Veel begrijp je er niet van. Wat moet je nu eigenlijk doen? Zo vind je de betekenis: Hoe vind je de betekenis van woorden die met voedsel en planten te maken hebben? - Lees goed wat er op de verpakking van de zaden of het kaartje in de plant staat. - Ga eens praten met een hovenier (tuinman) of een hobbytuinder. - Kijk in een plantengids of een vakblad voor boeren en tuinders in de bibliotheek. - Zoek informatie op internet, bijvoorbeeld op www.voedingscentrum.nl. Tegenstellingen De woorden hoog en laag vormen een tegenstelling. Andere tegenstellingen zijn mooi en lelijk, dik en dun, gezond en ongezond, pro-Westers en anti-Westers. Tegenstellingen kunnen op verschillende manieren zijn gemaakt: - Het kan om twee verschillende woorden gaan: hoog en laag, los en vast, langzaam en snel. - Het ene woord kan van het andere zijn afgeleid. Er is dan een voorvoegsel gebruikt zoals on(gezond en ongezond), wan- (hoop en wanhoop), ab- (normaal en abnormaal), in- (tolerant en intolerant), a- (muzikaal en amuzikaal) - Er zijn twee verschillende voorvoegsels gebruikt, zoals in anti-Europees en pro-Europees. Hoofdstuk 5 Taal in je opleiding Op een open dag van een mbo-school krijg je een folder in de handen geduwd. Verbaasd lees je wat je te wachten staat: Competenties... vraaggestuurd leren... flexibele leertrajecten...” Wie gaat jou vertellen wat dat allemaal inhoudt? Zo vind je de betekenis: Hoe kom je erachter wat een opleiding inhoudt? - Stel je vragen aan je mentor, klassenleraar en/of decaan. - Ga eens praten met een kennis of familielid die al op het mbo zit. - Kijk eens op de site van het ROC (de mbo-school) waar je naar toe wilt. Ironie Je kunt iets wat niet leuk is, met humor vertellen. Je zegt bijvoorbeeld: “Morgen lopen we de Coopertest, daar verheug ik me enorm op.” In werkelijkheid baal je van die Coopertest en bedoel je juist het tegenovergestelde. Dat wordt ironie genoemd.


79


Vaak zie je aan iemands gezicht of hoor je aan zijn stem of hij ironie gebruikt. Je weet dan dat het tegenovergestelde wordt bedoeld. Hoofdstuk 6 Taal en solliciteren “Heb je affiniteit met de beveiligingsbranche en een afgeronde ABM-opleiding, dan is dit de baan die je zoekt.” In personeelsadvertenties kom je vaak onbekende of moeilijke woorden tegen. Voor je solliciteert, wil je natuurlijk wel weten waar je aan begint. Hoe weet je of jij aan de eisen voldoet en op deze advertentie kunt reageren? Zo vind je de betekenis: Hoe kom je achter de betekenis van woorden in een personeelsadvertentie? - Kijk in de advertentie wie jou meer informatie kan geven en bel op. - Overleg met de opleidingsadviseur (de decaan) van jouw school. - Kijk op www.fnvjong.nl of op www.stageplaza.nl. Overdrijvingen Als je overdrijft, zeg je iets sterker dan het in werkelijkheid is. Bijvoorbeeld: Ik moest een eeuwigheid wachten, voordat ik aan de beurt was. Je bedoelt dat je erg lang moest wachten, misschien wel 20 of 30 minuten. Door te overdrijven vestig je de aandacht op het gevoel dat je ergens bij hebt. Dat gevoel kan negatief zijn (Ik ergerde dood), maar ook positief (Ik ging helemaal uit mijn dak). Omdat het gevoel zo sterk is, overdrijf je.


80


Grammatica Hoofdstuk 1 Zinsdelen benoemen Zinsdelen zoals het onderwerp en het gezegde, kunnen uit één woord bestaan, maar ook uit meer woorden. Je kunt een zin met streepjes verdelen in zinsdelen: Ik / kreeg / drie foutmeldingen / op mijn scherm. Zinsdelen een naam geven, heet benoemen. De belangrijkste zinsdelen zijn: - De persoonsvorm (pv) Zet de zin in een andere tijd. Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm. - Het onderwerp (ow) Vraag Wie (Wat) + persoonsvorm? Het antwoord op die vraag is het onderwerp. - Het gezegde (gez) Schrijf de pv nog een keer op en daarna de andere werkwoorden in de zin (als die er zijn). Zo zie je of woorden samen één zinsdeel vormen: Wil je weten of woorden samen één zinsdeel vormen? Zet de woorden van de zin in een andere volgorde. Je ziet dan vanzelf welke woorden bij elkaar horen. Bijvoorbeeld: Hij / wil / een skybox / huren / in het nieuwe stadion van FC Groningen. Hij / wil / in het nieuwe stadion van FC Groningen / een skybox / huren. In het nieuwe stadion van FC Groningen / wil / hij / een skybox / huren. Hoofdstuk 2 Woordsoorten In een zin gebruik je verschillende soorten woorden. De belangrijkste woordsoorten zijn: - lidwoorden (lw) De woordjes de, het en een zijn een lidwoord als ze bij een zelfstandig naamwoord horen. - zelfstandige naamwoorden (zn) Dit zijn woorden voor mensen, dieren, planten en dingen, zoals: leerling, zangeres, Sonja, hond, regenworm, beuk, boterbloem, deurkruk, tafel, Rotterdam. - bijvoeglijke naamwoorden (bn) Deze woorden vertellen iets over een zelfstandig naamwoord: een rood huis, rode huizen, het huis is rood. - werkwoorden (ww) Werkwoorden kun je vervoegen. Ze veranderen als je van enkelvoud meervoud maakt, of als je de zin in een andere tijd zet: De vloer kraakt; de vloeren kraken. Esther zingt prachtig; Esther zong prachtig. - voorzetsels (vz) De meeste voorzetsels zijn korte woordjes: op de tafel, na de pauze, door de regen. Zo vind je een voorzetsel: - Je kunt een voorzetsel vóór een lidwoord + zelfstandig naamwoord zetten: op de kast, in de kast, naast de kast; voor de les, in de les, na de les. Vaste voorzetsels Sommige werkwoorden of woordgroepen hebben steeds hetzelfde voorzetsel. Bij lijken hoort bijvoorbeeld het voorzetsel op: De nieuwe Megane lijkt op de Altica. Jeannette lijkt helemaal niet op haar moeder. Hun liedjes lijken erg veel op elkaar. Je zegt: het vaste voorzetsel bij lijken is op. Hoofdstuk 3 Zinnen met meer dan één persoonsvorm Veel zinnen hebben één onderwerp en één persoonsvorm.


81


1 Ik was vanmiddag te laat bij de tandarts. 2 Mijn scooter deed het opeens niet meer. In zin 1 is de persoonsvorm was en het onderwerp ik. In zin 2 is de persoonsvorm deed en het onderwerp mijn scooter. Je hebt ook zinnen met meer dan één persoonsvorm (en meer dan één onderwerp). Bijvoorbeeld: Ik was vanmiddag te laat bij de tandarts want mijn scooter deed het opeens niet meer. Of zo: Ik was vanmiddag te laat bij de tandarts, omdat mijn scooter het opeens niet meer deed. De zinnen 1 en 2 zijn gecombineerd tot één nieuwe, samengestelde zin. Zo zie je of een zin meer persoonsvormen heeft: - Probeer om de zin op een logische manier in stukken te verdelen. - Kijk of elk stuk een eigen persoonsvorm en eigen onderwerp heeft. Je kunt de zin: Ik heb wel vier keer gebeld, maar Johan was er steeds niet. verdelen in: Ik heb wel vier keer gebeld: pv = heb, ow = ik; Johan was er steeds niet: pv = was, ow = Johan. Hoofdstuk 4 Verwijswoorden In een tekst kun je allerlei verwijswoorden tegenkomen. Zo’n woord verwijst (slaat terug) op één of meer woorden die eerder in de zin staan. In de zin: Laat me de laptop eens zien die je bij de Aldi gekocht hebt? slaat die terug op laptop. In de zin: Kijk, daar loopt het paard waarmee Ankie goud heeft gehaald. slaat waarmee terug op het paard. Zo kies je het juiste verwijswoord: - Met die verwijs je naar een de-woord, met dat naar een het-woord. Een speler die de bal steeds uit slaat, wordt natuurlijk snel gewisseld. Het springtouw dat achter in de schuur ligt, is van mijn nichtje Suzan. - Naar mensen verwijs je met aan wie, met wie, voor wie, tegen wie enzovoort: Ik mag die jongen wel met wie jouw zus verkering heeft. - Als het niet om mensen gaat, gebruik je waarmee, waarvoor, waartegen: Gooi dat doekje maar weg waarmee je het fornuis hebt schoongemaakt. Hoofdstuk 5 Stijlfouten verbeteren Als je een tekst schrijft, gaat er wel eens iets mis. Dit zijn enkele fouten die vaak gemaakt worden: - Als onderwerp is hun gebruikt in plaats van zij of ze. Bijvoorbeeld: Hun hadden geen zin om mee naar het zwembad te gaan. - Het onderwerp is enkelvoud, terwijl de persoonsvorm meervoud is. Bijvoorbeeld: Een grote groep leerlingen zitten in het lokaal. - Er is een verkeerd verwijswoord gebruikt. Bijvoorbeeld: Het brood kwam vers uit de oven, dat op 200 graden stond. - In de zin zijn woorden weggelaten, die hadden moeten blijven staan. Bijvoorbeeld: Tandarts is een nuttig beroep, maar zou ik nooit willen worden. - Na dan of als wordt mij, hem, haar, ons… gebruikt in plaats van ik, hij, zij, wij…. Bijvoorbeeld: Kevin is groter dan mij. Diente is even groot als haar. Zo verbeter je een tekst:


82


- Kijk een tekst altijd na nadat je hem geschreven hebt. - Vraag je bij elke zin af: klopt deze zin wel helemaal? - Haal alle foute letters en woorden weg en verbeter ze. - Lees de zin nog één keer door: staat alles er nu goed? Hoofdstuk 6 Verwijswoorden gebruiken Met een verwijswoord kun je verwijzen naar woorden die je eerder hebt gebruikt. Lisette wint nu van alle spelers van wie ze vorig jaar nog verloor. Met een verwijswoord kun je ook naar een zinsgedeelte verwijzen of zelfs een hele zin: Johan wil een voettocht maken in Lapland, maar daar voelde Marijke niets voor. Zo zie je waar een verwijswoord naar verwijst: - Zo kun je erachter komen waar een verwijswoord naar verwijst: Igor had wel zin om te tennissen, maar hij kon zijn racket niet vinden. Stel de vraag: Wie kon zijn racket niet vinden? Het antwoord is: Igor. Hij verwijst dus naar: Igor. Jeffrey wilde de voetbalgoaltjes niet terugzetten, en toen deed Johan het maar even. Stel de vraag: Wat deed Johan maar even? Het antwoord is: de voetbalgoaltjes terugzetten. Het verwijst dus naar: de voetbalgoaltjes terugzetten.


83


Spelling Hoofdstuk 1 Hoe schrijf je de werkwoorden? In een zin kunnen verschillende werkwoorden staan. Eén daarvan is de persoonsvorm (pv). De persoonsvorm staat in de tegenwoordige tijd of in de verleden tijd. Zo schrijf je de persoonsvorm tegenwoordige tijd: - alleen de stam: ik werk, werk jij? - de stam + t: jij werkt, hij werkt, zij werkt - het hele werkwoord: wij werken, jullie werken, zij werken Zo schrijf je de persoonsvorm verleden tijd: stam + te: ik / jij / hij werkte stam + de: ik / jij / hij gooide stam + ten: wij / jullie / zij werkten stam + den: wij / jullie / zij gooiden Werkwoorden die je zo schrijft in de verleden tijd, heten zwakke werkwoorden. Er zijn ook werkwoorden die in de verleden tijd van klank veranderen, zoals kopen – kochten, vallen – vielen. Dat zijn sterke werkwoorden, Zo schrijf je de andere werkwoorden in de zin: - Schrijf het woord zo kort en eenvoudig mogelijk. - Maak het woord langer om te horen of het eindigt op -t of -d. Hoofdstuk 2 Hoofdletters en leestekens Hoofdletters en leestekens (interpunctie), maken een tekst beter leesbaar. Zo gebruik je hoofdletters en leestekens: Hoofdletters schrijf je: - Aan het begin van een zin: Wij gaan op zoek naar een vakantiebaan. - Bij namen: Sander, Populierenstraat, Rotterdam, Spanje. - Bij woorden die van namen zijn gemaakt: Hollandse kaas. De belangrijkste leestekens zijn: - Punt: aan het eind van een zin. - Vraagteken: aan het einde van een vraagzin. - Uitroepteken: na een uitroep of een bevel. - Komma: a om een korte pauze aan te geven in een zin: Nee, dan kan ik niet. b tussen delen van een opsomming: spijkers, schroeven, moeren en bouten. - Aanhalingstekens: voor en achter een citaat: Jacky riep heel hard: “Lang leve de kampioen.” - Dubbele punt: a voor een opsomming: Ik vind alles op tv leuk: tekenfilms, quizzen, reclames. b voor een citaat: Joyce zei somber: “Dat komt nooit meer goed.” c voor een nadere uitleg : Ik vond wiskunde altijd al leuk: ik snap het gewoon goed. Hoofdstuk 3 Hoofdletters in namen en afkortingen Je schrijft een hoofdletter aan het begin van elke zin. Ook namen en woorden die van namen afgeleid zijn, begin je met een hoofdletter. Maar dat is nog niet alles. Zo gebruik je hoofdletters nog meer:


84


- De volgende woorden beginnen ook met een hoofdletter: a namen van personen en zaken die ‘heilig’ zijn: Allah, Boeddha, de Bijbel; b namen van feestdagen: Pasen, Koninginnedag, Kerstfeest, Nieuwjaar; c namen van instellingen: Tweede Kamer, Internationaal Gerechtshof. - Afkortingen die als naam gebruikt worden, schrijf je met hoofdletters: BMW, HEMA, MSM, PSV, EHBO, AOW, XXL, ICT, MKB. - Je gebruikt géén hoofdletter voor woorden zoals cola, moezelwijn en hamburger. Vroeger waren dit namen, maar nu zijn het gewone zelfstandige naamwoorden (soortnamen). - Ook de namen van dagen en maanden krijgen geen hoofdletter: maandag, februari. Hoofdstuk 4 De tussenletters -en- , -e- en -sVeel woorden zijn een samenstelling van twee (of meer) kortere woorden: stadhuis, klassenoudste, groentesoep, geluidshinder. Soms worden de twee woorden gewoon aan elkaar vast geschreven: stad + huis = stadhuis. Soms moet je er nog één of twee tussenletters tussen zetten: -en- of -e- of -s-. Zo gebruik je de tussenletters: -engebruik je als het eerste woord alleen een meervoud op -en heeft: krantenbezorger, vriendengroep. -egebruik je als het eerste woord (ook) een meervoud op -s heeft: horlogemaker (horloges); groenteschotel (groentes / groenten) -egebruik je als het eerste woord op één persoon of ‘ding’ betrekking heeft: Koninginnedag, maneschijn. -sgebruik je als je de -s- duidelijk kunt horen: dorpsfeest, meisjesfiets -sgebruik je als vergelijkbare woorden ook een -s- hebben: dorpsstraat (net als dorpsfeest); meisjesschoenen (net als meisjesfiets). Hoofdstuk 5 Trema en liggend streepje In sommige woorden schrijf je een trema (twee puntjes op een a, e, o, u of i) of een liggend streepje. Zo maak je duidelijk hoe je het woord uitspreekt. Zo gebruik je het trema: Je gebruikt een trema in woorden zoals poëzie, coöperatie, patiënt, kopieën. Het trema maakt duidelijk dat het om twee klinkers gaat, en niet om één klank. Zo gebruik je het liggend streepje Je schrijft een liggend streepje tussen de delen van een samenstelling: - als het woord anders niet overzichtelijk meer is: mee-eten, auto-onderdelen; - in aardrijkskundige aanduidingen zoals Zuid-Europa en Noord-Hollandse; - na een cijfer, symbool of afkorting: e-mail, $-teken, 100-jarige, EU-land; - voor of na een hoofdletter: Sint-Nicolaas, Jan-Peter, H-profiel, T-shirt. Hoofdstuk 6 Bijvoeglijk naamwoord en trappen van vergelijking Een bijvoeglijk naamwoord vertelt iets over een zelfstandig naamwoord. Bijvoorbeeld: de aardige leraar, het kleine hondje, de rode roos, het zware rotsblok, de leuke vakantie. Zo schrijf je bijvoeglijke naamwoorden: De meeste bijvoeglijke naamwoorden hebben twee vormen: - een korte vorm: een zonnig strand; het weer is zonnig; - een lange vorm met een -e erachter: een zonnige dag. De korte vorm gebruik je als het bijvoeglijk naamwoord instaat tussen het lidwoord een en een


85


het-woord: een blij kind, een saai boek, een groot huis, een zonnig gezicht. Zo schrijf je de trappen van vergelijking: Een bijvoeglijk naamwoord heeft drie trappen van vergelijking: - de stellende trap: groot, oud, leuk; - de vergrotende trap (met -er): groter, ouder, leuker; - de overtreffende trap (met -st): grootst, oudst. Er zijn een paar bijzondere gevallen: goed - beter - best veel - meer - meest weinig - minder - minst graag - liever - liefst


86


Fictie Hoofdstuk 1 Vakantieverhalen In verhalen kun je op reis gaan: naar China of Amerika, naar de woestijn of de Noordpool. Je leest hoe het er daar uit ziet, hoe de mensen gekleed zijn, hoe ze wonen en leven. Als een verhaal goed geschreven is, lijkt het net of je daar zelf bent. Zo herken je vakantieverhalen: - In reisverhalen komen vaak avonturen voor. Het gehijg van een coyote achter een cactus is natuurlijk spannender dan het gesnuffel van je buurmans Jack Russel in de struiken. - Reisverhalen zitten vaak vol met romantiek. Een gespierde honkbal-spetter of barbie-look-alike ziet er beter uit in een zomers outfitje op een tropisch eiland dan in een regenpak in het natte Nederland. - In reisverhalen wordt vaak veel aandacht besteed aan de omgeving. Zo ontdek je hoe het land er precies uitziet. - In reisverhalen wordt vaak veel aandacht besteed aan sfeerbeschrijvingen. Zonnige stranden en palmbomen zorgen voor een vakantiesfeer. Donkere klamme oerwouden met vreemde diergeluiden zorgen voor een spannende sfeer in een avontuurlijk reisboek. Hoofdstuk 2 Televisieseries Televisieseries zijn verhalen in beeld. Er zijn allerlei soorten televisieseries: dramaseries, comedyseries, detectiveseries, tekenfilmseries, ziekenhuisseries en soapseries. Ieder genre heeft zijn eigen kenmerken. Zo herken je soapseries: - Een soap is een televisieserie die iedere werkdag op televisie komt. - In een soap gaat het altijd om relaties tussen mensen. - Er zijn meerdere hoofdpersonen. Dat zijn eerder types dan karakters. - Er zijn verschillende verhaallijnen die allemaal doorlopen: er lijkt geen einde aan te komen. - Er zijn veel korte scènes. Aan het eind van een scène verspringt het beeld naar een andere plaats met andere personen: de volgende scène. - Soaps eindigen altijd met een cliffhanger. Dit is het spannend moment aan het eind van de aflevering dat je nieuwsgierig maakt naar de volgende aflevering.” Hoofdstuk 3 Poëzie Gedichten noemen we poëzie. In een gedicht staat wat iemand denkt, voelt, fantaseert of ziet. Liedteksten en rapteksten zijn ook gedichten. Zo herken je poëzie: -De zinnen van een gedicht lopen niet door tot het einde van de bladzijde. Daardoor heeft een bladzijde waarop een gedicht staat, veel wit en weinig zwart. -In een gedicht staat niets te veel: weinig woorden zeggen veel. Vaak begrijp je daardoor een gedicht niet meteen. -In veel gedichten komt beeldspraak voor. In beeldspraak wordt een woord of begrip vergeleken met of vervangen door iets anders. Bijvoorbeeld: Je bent het zonnetje in huis! -Gedichten hebben een bepaald ritme, soms heel regelmatig zoals in een lied. -Veel gedichten rijmen, maar lang niet alle. Hoofdstuk 4 Boek en film Een film is fictie, net als een boek. Een film vertelt een verhaal in beelden. Van succesvolle boeken wordt vaak een film gemaakt. Dat noem je verfilmen. Het verhaal in de film verschilt


87


vaak van het verhaal in het boek. Zo kun je naar een verfilming kijken: Het kijken naar de film ervaar je anders dan het lezen van het boek. - Een film is vaak meeslepender: je hoeft je niet alles zelf voor te stellen, maar je hoort de geluiden en ziet de beelden. - Voor een verfilming wordt het verhaal van het boek vaak ingekort en meestal spannender gemaakt. Soms krijgt het verhaal een ander einde, positiever dan in het boek. - In een film kun je gedachten en gevoelens niet uitvoerig met woorden beschrijven. Een acteur kan gedachten en gevoelens wèl laten zien door op een bepaalde manier te kijken . Dat noem je mimiek. Een acteur kan huilen als het personage verdrietig is. Ook kan een stem op de achtergrond, een voice-over, de gedachten en gevoelens van de personages uitspreken. Hoofdstuk 5 Romans Een roman is een boek met een verzonnen verhaal. Een roman kan overal over gaan en hoeft dus helemaal niet romantisch te zijn. Er zijn bijvoorbeeld humoristische romans, oorlogsromans, detectives, historische romans, thrillers en bouquetreeksromans. De verschillende romansoorten noem je genres. Een verhaal past vaak bij meer dan één genre. Een historische roman kan bijvoorbeeld ook heel spannend zijn: een thriller. Zo zie je met wat voor soort roman je te maken hebt: - Lees de titel en bekijk de illustratie op de omslag. - Lees de flaptekst op de achterkant van het boek. - Kijk bij een boek uit de bibliotheek naar het pictogram op het boek. - Zoek een recensie (boekbespreking) op internet of in de bibliotheek. Daarin kun je lezen waar de roman overgaat en of hij de moeite waard is om te lezen. Hoofdstuk 6 Cabaret Cabaret is een grappige, afwisselende voorstelling op het toneel. Een cabaretier kan mensen laten lachen door verhalen te vertellen, liedjes te zingen, grappen te maken en typetjes na te doen. Vaak zijn cabaretiers niet alleen maar grappig. Hun humor heeft soms een serieuze ondertoon, bijvoorbeeld als middel om problemen aan de orde te stellen, mensen aan het denken te zetten of om taboes te doorbreken. Een taboe is een onderwerp waarover je liever niet praat, zoals de dood, discriminatie of seks. Zo werkt humor: - Humor heeft vaak twee kanten: niet alleen grappig, maar ook zielig, grof of ontroerend. - Bij humor is vaak sprake van spot, waarbij iets of iemand mikpunt of ‘slachtoffer’ is. Het publiek lacht om iets dat door de cabaratier belachelijk wordt gemaakt. - In humor wordt gebruik gemaakt van: a rare, onverwachte gebeurtenissen; b onverwachte uitspraken; c overdrijvingen: je maakt het groter of sterker dan het is; d understatements: je maakt het kleiner of zwakker dan het is; e ‘gekke’ tegenstellingen.


88


89

8 AUTEURS GEZOCHT De auteursteams van Nieuw Nederlands zijn flink gegroeid, maar wij blijven op zoek naar enthousiaste, ervaren en beginnende docenten die in een team en individueel kunnen werken. Iets voor u? Vindt u het leuk om actief en op een andere manier met uw vak bezig te zijn? Om samen te werken met collega’s van andere scholen in het land? En om materiaal te ontwikkelen dat uitgegeven wordt? Neem dan contact met ons op en informeer naar de mogelijkheden! Wij zijn op zoek naar docenten die • • • • • • •

een volledige of parttime baan in het voortgezet onderwijs hebben; met Nieuw Nederlands, een andere methode of met eigen materiaal werken; lesgeven in het vmbo of in het havo/vwo; lesgeven in de onderbouw en/of de bovenbouw; de lerarenopleiding volgen; Nederlands studeren en hun schrijftalenten verder willen ontwikkelen; zich graag verder willen ontwikkelen.

Wilt u samen met dit team en Noordhoff Uitgevers praktisch, bruikbaar en inspirerend materiaal ontwikkelen voor deze doelgroep? Stuur dan uw CV naar Gerda Leyendijk, uitgever Nederlands of Willemijn Muggen, projectleider Nederlands, onder vermelding van ‘auteur Nieuw Nederlands’. e-mail: [email protected], telefoon: 050-522 68 87 of e-mail: [email protected], telefoon: 050-522 61 92.


Nieuw Nederlands 3. vmbo-bk. docentenhandleiding. Tiddo Ekens. Noordhoff Uitgevers Groningen

Recommend Documents