Niet gemeten, niet gedaan? Verantwoorden in welzijn

Niet gemeten, niet gedaan?

Verantwoorden in welzijn

Colofon Tekst: Noëlle van Wijgerden NvW* cmmnct, Henna Goeptar Eindredactie: afdeling communicatie MOVISIE Vormgeving: Suggestie en illusie Fotografie: Marc Bolsius Drukwerk: Truecolours Uitgave: MOVISIE Bestellen: www.movisie.nl © MOVISIE, november 2009 Overname van teksten is toegestaan met bronvermelding.

Weten, meten en verantwoorden in welzijn Niet gemeten, niet gedaan, die conclusie wordt vaak getrokken. Maar klopt dat wel? In het sociaal domein is het moeilijk om de precieze gevolgen en effecten van interventies te meten. Meten we wel de goede dingen en doen we dus het juiste? En draait het niet teveel om de cijfers in plaats van de kwaliteit van het traject? Deze en meer dilemma’s stonden centraal tijdens de conferentie Welzijn: weten, meten en verantwoorden van MOVISIE op 19 november 2009. Deze uitgave is gemaakt naar aanleiding van de conferentie. Het geeft een waaier van visies en ontwikkelingen die de welzijnsorganisatie kan benutten in een variant die past in de eigen context. Centraal staan de functies van transparantie, leren, beoordelen en afzetten tegen wat het heeft gekost. Alle hebben één gemene deler: ze dragen bij aan het versterken van de welzijnssector in werkwijzen en verantwoording daarvan. Het boekje begint met diverse visies op meten en verantwoorden in welzijn. Het tweede deel geeft een omschrijving van toepasbare instrumenten. De uitgave is daarmee een handig naslagwerk voor iedereen die werkt aan weten, meten en verantwoorden in welzijn.

Inhoud Visies op verantwoorden in Welzijn Meten, weten en verantwoorden De Uitdaging: Meet wat je Weet Prestatiesturing als probleem en als oplossing Het succesvol aanreiken van essentiële competenties Instrumenten voor verantwoorden in Welzijn Resultaat en Rekenschap MKBA-methode KBA-Light welzijnsorganisaties? Evidence Based Werken Results Based Accountability EffectenArena Social Return on Investment (SROI)

Visies op verantwoorden in Welzijn

Meten, weten en verantwoorden Welzijn stoeit met de wijze waarop ze het werk inzichtelijk kan maken en de effecten kan verantwoorden. Eensgezindheid is er over dat welzijnswerk subsidie moet rechtvaardigen. De meningen over hoe dat moet, lopen uiteen. Stellingen voor of tegen prestatiemeting worden ingenomen.

Profiel Joost van Alkemade

De inkoop van welzijn door gemeenten in hoeveelheden uitvoe-

• Manager Leefbaarheid en

ringsproducten geeft wel zicht op het aantal activiteiten, maar

sociale samenhang MOVISIE

niet op het gewenste resultaat en effect in de wijk. Tegenover

• [email protected]

het zoeken naar zekerheid en transparantie in de cijfers van de

• telefoon: 030 789 20 21

opdrachtgevende gemeente, staat de meerzijdige werkelijkheid

• www.movisie.nl

van de uitvoerende professional. Activering en empowerment laten zich niet alleen van het aantal deelnemers typeren. Publieke verantwoording die alleen is gericht op cijfers leidt tot meer bureaucratie.

Competenties versterken Het is belangrijk om te zien hoe bestaande instrumenten uit andere sectoren bruikbaar zijn in die van het sociale beleid; de kosten-batenanalyse, het monetariseren (alles in euro’s omzetten) van kosten en effecten en de EffectenArena vanuit de hoek van het investeren in wijken.

Weloverwogen keuzes

We moeten voorkomen dat we ons blind staren op de cijfers. Hoe wordt aan cijfers betekenis toegekend? Stimuleren deze het leren

Adviesduo’s van MOVISIE signaleren in de praktijk van verantwoor-

en het professionele vakmanschap of leidt het tot strategisch en

ding veel wantrouwen tussen welzijn en gemeenten. Maar ook

pervers gedrag? Hoe meer oordelen en sancties gekoppeld zijn

de zoektocht naar nieuwe en betere vormen van beleidssturing

aan cijfers, hoe meer deze gemanipuleerd worden. In het bredere

en zicht op de kwaliteit van de uitvoering. Verandering van de

spectrum van weten en verantwoorden, hoort ook het versterken

leefbaarheid in een wijk, versterken van de binding van bewoners,

van de competenties van de uitvoerende werkers en het doen van

realiseren van kansen en stijging van mensen met achterstand:

onderzoek naar werkende interventies; evidence based practice.

het zijn voorbeelden van inhoudelijk complexe vraagstukken die vragen om weloverwogen keuzes in de inzet van menskracht en

Verantwoorden in welzijn betekent bovendien niet alleen

middelen. De welzijnssector zelf is primair aan zet om het eigen

verantwoording afleggen aan de financierende opdrachtgever,

werk goed te kunnen legitimeren, zichtbaar te maken en effecten

maar ook aan de bewoners en deelnemers, via collegiale visitatie

aan te tonen. Zij heeft zelf immers baat bij het verwoorden van

aan vakgenoten of aan ketenpartners. Hierbij moet de interactie

prestaties en het meten ervan op een manier die zowel recht doet

en de dialoog tussen de organisatie en de stakeholders centraal

aan de complexiteit van de sociale werkelijkheid als aan de nood-

staan, waarbij tellen, vertellen en onderzoeken elkaar versterken

zaak tot heldere verantwoording.

en de dynamiek van aanvullende kennis tot stand kan komen.

De Uitdaging: Meet wat je Weet Een oud Chinees spreekwoord luidt: je hebt kleine leugens, grote leugens en statistieken. In welzijn is het een trend om meer te meten en dus meer te weten. Levert dat meer kennis op en nemen we hiermee de verantwoording voor de dingen die we doen?

Profiel

De visie John van Es

Van Es en Potters-Kemp stellen graag de uitdagingen

• Atrivé

die dit adagium met zich meebrengt centraal. Ze leggen


verbanden tussen de zogenaamde feiten en doelstellingen

• telefoon: 06 250 51 818

van organisaties. Ook zien zij een veranderende functie

• www.atrive.nl

van meten. Stond in de 80’er en 90’er jaren van de vorige eeuw ‘meten=weten’ centraal. In de komende jaren wordt

André Potters-Kemp

de intuïtieve ontwikkeling belangrijker. Het beeld dat men

• Laagland advies

zaken precies kan meten en zo conclusies kan trekken wordt


bijgesteld. Steeds meer zal het gaan om de taal die wordt

• telefoon: 06 250 517 41

gesproken in de meetresultaten.

• www.laaglandadvies.nl

Wat zijn kansen van meetinstrumenten? • Je neemt stappen op basis van gefundeerd onderzoek. • Je kunt inzichtelijk maken of doelen zijn behaald. • Werkwijze en resultaten zijn gemakkelijk overdraagbaar. • De ontwikkelingen kunnen op lange termijn worden gevolgd. Wat zijn bedreigingen? • De focus ligt op het meten en niet op het weten. • De aanname: “als je het kan verantwoorden is het goed”. • Niet alles is te meten. Er zijn altijd extra factoren die moeilijk te beïnvloeden zijn. Wat moeten organisaties zich realiseren voordat ze resultaten gaan meten? • Is er een gedegen nulmeting? • Wat wil ik precies weten? • Waarom wil ik dit weten? • Wat ga ik ermee doen?

Tip van John van Es en André Potters-Kemp “Durf stappen te nemen op basis van creativiteit, ook als je het (nog) niet hard kan maken. Durf op de rem te trappen als de rode lampjes knipperen. Gebruik ervaring en bedenk altijd vanuit welke inhoud de meting komt.”

Prestatiesturing als probleem en als oplossing Wat zijn de kansen en risico’s van prestatiesturing en effectmeting in de sociale praktijk? Hans de Bruijn laat mensen stilstaan bij hun eigen keuzes en strategie in het werken met effectsturing.

Profiel Hans de Bruijn • hoogleraar bestuurskunde TU Delft

De visie Hans de Bruijn legt mensen graag de volgende vraag voor:


Wat zijn de positieve en perverse effecten van prestatiesturing?

• telefoon: 015 278 71 69

Om daarna te zoeken naar hoe die de perverse effecten zoveel

• www.tbm.tudelft.nl/webstaf/

mogelijk kunnen worden tegengegaan. Maar hierop is geen

hansb/index.htm

eenduidig antwoord te geven. Het draait dan ook vooral om de verschillende antwoorden die mensen kunnen geven en het gesprek dat dan ontstaat.

Wat zijn de grootste valkuilen bij effectmeting in de sociale praktijk? “We meten niet wat we willen meten en we weten uiteindelijk niet wat we willen weten. De professional is zich hiervan nog wel bewust en relativeert de effectmeting, maar de kans bestaat dat de manager er toch mee aan de loop gaat.” Welke kansen biedt effectmeting? “De professional, die soms erg overtuigd is van zijn of haar eigen gelijk, uit de tent te lokken. En de omgeving vertrouwen geven dat we kritisch zijn over onze eigen prestaties en die ook willen verantwoorden.”

Hans de Bruijn over prestatiemeting: Waar moeten mensen rekening mee houden bij beslissingen over effectmeting? “Iedere effectmeting is discutabel. Heel vaak is de relatie tussen onze inspanning en het uiteindelijke effect niet eenduidig

Tip van Hans de Bruijn “Prestatiesturing en effectmeting creëren altijd twee

te leggen. De logische vervolgvraag is waarom we dan effect-

scholen: gelovigen en ongelovigen. Beide scholen

metingen doen – wel, om enig zicht op effecten te krijgen,

hebben gelijk.”

een goede discussie hierover te kunnen voeren. Niet minder, maar zeker ook niet meer.”

Het succesvol aanreiken van essentiële competenties

Sociale interventies vinden plaats in een ‘ontembare’ werkelijkheid. Er is druk om te meten, maar kun je eigenlijk wel uit één ervaring leren of een middel werkt? Goed onderzoek vereist een grotere onderzoekspopulatie en de vergelijking met een controlegroep. Lokaal lukt dat zelden. Als ‘dubbel blind’ onderzoek niet kan, leidt dat tot slechtziende beleidsmakers.

Profiel Toch kunnen we zekerheid krijgen over een interventie, en

Klaas Mulder

dat zelfs al vooraf. Een goede veranderingstheorie is nodig:

• senior adviseur Laagland ‘advies

als cliënt A zich door mijn inzet ontwikkelt tot cliënt B, zal


hij beter kunnen beantwoorden aan wat de samenleving, het

• telefoon: 06 250 517 30

onderwijs en de arbeidsmarkt van hem vragen. Een goede

• www.laaglandadvies.nl

veranderingstheorie is gebaseerd op gedegen wetenschappelijk inzicht en vertelt ons ook wat we zinvol kunnen meten. Dit vraagt van beleidsmakers een gedegen kennis van de doelgroep: wat kan die (nog) niet?. En van de ‘overkant’: wat zouden zij moeten kunnen om erbij te horen? Sociaal beleid is dan het succesvol aanreiken van essentiële competenties.

Zoek de volgende woorden:

Woordzoeker

analyse - baten - cijfer - effectenarena - effectief - effectmeting Even de zinnen verzetten en ondertussen toch bezig zijn

evidence based - indicatoren - kba light - kosten - meetbaar

met verantwoording en prestatiesturing in welzijn? Laat uw

meten - prestatiesturing - rba - rendement - sroi - verantwoording

hersens kraken met deze woordzoeker. U spijkert meteen uw kennis van de terminologie in meten en verantwoorden bij.

Deze kunnen zowel horizontaal, verticaal als diagonaal staan. Let op: ook van rechts naar links en van beneden naar boven.

a

f

e

e

b

k

z

l

o

p

r

a

v

r

i

e

s

l

r

a

b

r

o

r

k

l

i

b

e

f

f

e

c

t

e

n

a

r

e

n

a

l

k

t

e

e

w

p

s

c

t

b

h

l

f

i

r

f

s

o

r

i

a

p

g

h

x

g

b

a

i

f

g

a

r

e

g

i

a

a

s

v

a

r

o

o

g

e

k

o

j

k

t

l

u

i

s

y

e

n

o

s

w

i

j

l

o

t

a

v

e

r

a

n

t

w

o

o

r

d

i

n

g

t

s

u

i

p

v

g

h

t

i

u

r

n

s

n

i

r

i

t

s

g

s

t

u

g

i

r

a

a

b

t

e

e

m

n

t

g

t

a

a

u

d

a

y

b

g

i

h

g

t

c

a

a

t

n

n

r

e

n

r

o

p

e

h

e

y

l

h

e

f

f

s

l

h

a

u

i

e

g

r

v

a

a

j

m

i

a

a

l

l

t

m

s

y

k

m

e

r

p

j

o

b

a

t

e

n

k

n

e

r

o

t

a

c

i

d

n

i

e

e

s

k

e

f

e

i

t

c

e

f

f

e

s

e

n

i

n

g

c

a

n

i

o

r

h

t

m

e

o

n

t

d

e

e

e

v

i

d

e

n

c

e

b

a

s

e

d

g

s

j

g

j

o

i

z

l

t

m

e

i

k

p

e

g

h

t

m

e

t

n

o

e

f

l

k

t

i

f

e

r

p

e

p

r

e

s

t

a

t

i

e

s

t

u

r

i

n

g

e

f

s

t

u

l

l

e

e

f

p

f

g

p

h

i

e

w

u

c

e

e

n

c

e

b

a

s

e

d

a

t

i

e

i

r

g

Instrumenten voor verantwoorden in Welzijn

Resultaat en Rekenschap Een lokaal Wmo-kompas waarmee u sociale veranderingen meetbaar kunt sturen met indicatoren. Dat levert het model Resultaat en Rekenschap op. Hiervoor is wel samenwerking nodig tussen gemeenten en maatschappelijke organisaties.

Profiel

Het instrument Stefan Sterkenburg

Het model Resultaat en Rekenschap bestaat uit een methode,

• directeur Servicepunt

een proces en een instrument. Het model is ontwikkeld op basis

Welzijnsinformatie

van het Amerikaanse Result Based Accountability. De methode


helpt de gemeente, maatschappelijke organisaties en burgers

• telefoon: 030 298 34 43

bij het bepalen van het resultaat, de uitvoering, evaluatie en

• www.welzijnsinformatie.nl

verantwoording van lokaal welzijnsbeleid. Ook kunnen hiermee (subsidie)contracten worden vormgegeven. Het proces borgt een goede inbedding in de gemeentelijke beleids- en begrotingsprocessen. Het instrument meet de gewenste resultaten. Het resultaat: een Wmo-kompas dat de goede richting aangeeft.

Functies • Verantwoording van beleid • Resultaatgerichte sturing • Transparantie • Samenwerking van alle ketenpartners en gemeenten

Toepassen bij Met het model Resultaat en Rekenschap maakt u een koppeling

Houd rekening met

tussen beoogde maatschappelijke resultaten, inspanningen van

Toepassen van het instrument vraagt van de gemeente heldere

maatschappelijke partners en de inzet van middelen. Centraal

politieke doelstellingen. De maatschappelijke organisaties moe-

staan de antwoorden op de vragen: doen we de goede dingen?

ten transparant en kwalitatief goed functioneren. Voor alle

Doen we de dingen die we moeten doen goed? En wie of wat

betrokkenen geldt dat er bereidheid moet zijn om ambities te

wordt er beter van? Het is hiermee uitermate geschikt voor de

delen en te werken aan een krachtige samenwerkingsrelatie.

verantwoording van lokaal welzijnsbeleid en resultaatgerichte

Hierbij moeten duidelijk de rollen van professioneel opdracht-

sturing van de uitvoering.

gever en professioneel opdrachtnemer gescheiden zijn.

Kracht van het instrument Het model is eenvoudig te toe te passen. Het draagt bij aan een

Tip van Stefan Sterkenburg “Laat als gemeenten en maatschappelijke organisaties

heldere focus van alle betrokkenen, een duidelijke regierol voor

oude verhoudingen en traditionele denkbeelden over

de gemeente en gerichte en samenhangende bijdragen van

elkaar los. Het maatschappelijk resultaat telt, de middelen

maatschappelijke partners. De beleidsvorming, uitvoering en

zijn volgend. De kwaliteit van de samenwerkingsrelatie is

verantwoording kunnen bovendien gebeuren met minder lasten

voorwaarde voor een doeltreffende aanpak.”

en minder papierwerk.

MKBA-methode

Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) geeft zicht op alle relevante effecten van een investering. U ziet hiermee direct terug wat de financiële gevolgen voor verschillende partijen in de stad of wijk zijn.

Profiel

Het instrument Boukje Cuelenaere

De MKBA-analyse werkt met een vergelijking van verschillende

• divisiemanager Arbeid en

alternatieven. De alternatieven worden op consistente wijze

Sociaal Beleid ECORYS

doorgerekend en de voor- en nadelen voor de stad of wijk worden


in geld gewaardeerd. Zo krijgt u duidelijk op welke deelterreinen

• telefoon: 010 453 88 26

zich welke effecten voordoen en kunt u alternatieven tegen elkaar

• www.ecorys.nl

afwegen. ECORYS heeft recent een MKBA uitgevoerd van twee projecten voor voortijdig schoolverlaters in grote steden. Om de analyse te maken was zowel (inter)nationale literatuur nodig (om de kengetallen en de effecten van het beleid op te stellen) als eerste hand-informatie van de projecten: wat zijn de kosten en wat zijn de directe resultaten.

Functies • Verantwoorden van investeringen en beleid • Het aanleveren van handvatten om het rendement te verbeteren

Toepassen bij

Houd rekening met

Projecten die een hoge investering vragen, kunnen van te

Om de analyse goed te kunnen uitvoeren is inhoudelijke en

voren op hun opbrengsten geanalyseerd worden. Hierdoor

theoretische kennis van het beleidsveld nodig. Daarnaast

is het mogelijk om de maatschappelijke investeringen vooraf

moeten praktische gegevens beschikbaar zijn over kosten en

te verantwoorden. De analyse maakt ook verantwoording

resultaten. Tot slot is ervaring met het uitvoeren van dit type

achteraf mogelijk. U kunt dan verwachte resultaten afzetten

analyse onmisbaar.

tegen behaalde resultaten.

Kracht van het instrument De vergelijking van verschillende scenario’s geeft veel informatie over de effecten van een project. Hiermee is de MKBA-methode een prima manier om diverse alternatieven tegen elkaar af te wegen en zo een keuze te maken.

Tip van Boukje Cuelenaere “Ook bij twijfel over sociale investeringen helpt goed rekenen en analyseren!”

KBA-Light welzijnsorganisaties? Soms is een MKBA-methode een te zwaar instrument om bij een project toe te passen. De Light-versie biedt uitkomst voor wie toch zicht wil hebben op de potentiële kosten en baten van een project.

Profiel

Het instrument Freek de Meere

De maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) maakt inzich-

• hoofd onderzoeksgroep

telijk hoe kosten en baten van projecten zich tot elkaar verhou-

vitaliteit en veiligheid

den. Het instrument is initieel ontwikkeld voor infrastructurele

Verweij-Jonker Instituut

projecten, maar wordt steeds breder ingezet. Een MKBA is echter


een relatief zwaar instrument om per project toe te passen. Het

• telefoon: 030 230 07 99

vergt de nodige inzichten in de effecten van een bepaald project

• www.verwey-jonker.nl

en de monetarisering daarvan. Met een KBA-light kan het inzicht in de (potentiële) kosten en baten van een project toenemen ook als niet alle gegevens precies bekend zijn.

Kracht van het instrument KBA-Light biedt beslissers relatief snel inzicht in projectalternatieven en de prijskaartjes die daaraan hangen. Het geeft antwoord op vragen als: bereiken wij de doelen die wij nastreven? Is er een alternatieve en geschiktere manier om sociale problemen op te lossen? En levert het project voor de maatschappij wel meer op dan het heeft gekost?

Functies • Inzicht verkrijgen

Houd rekening met Voor een goede uitvoering moeten alle betrokkenen bereid

Toepassen bij

zijn informatie te delen en mee te denken.

Het instrument is toepasbaar in situaties waarin veel effecten niet bekend zijn. De gedachtelijn van een ‘echte’ KBA wordt gevolgd (zie ook het instrument MKBA). Alleen al het op deze manier kijken naar een project blijkt relevant. Het dwingt

Tip van Freek de Meere “We (Verwey-Jonker Instituut en ECORYS red.) zoeken

beslissers om tijdens de planvorming goed na te denken over

nog welzijnsorganisaties die het instrument verder willen

projectalternatieven.

helpen ontwikkelen voor de welzijnssector.”

Evidence Based Werken

Evidence based werken draagt bij aan het versterken van de kwaliteit van het welzijnswerk. Wat biedt evidence based werken en hoe kunt u zicht krijgen op de effectiviteit van uw interventies?

Profiel

Het instrument Marijke Booijink

Wie evidence based werkt, combineert het best beschikbare

• senior projectmedewerker /

wetenschappelijke bewijs met praktijkkennis van sociale profes-

coördinator databank Effectieve

sionals en ervaringen van burgers of cliënten. Als hulpmiddel

Interventies MOVISIE

voor evidence based werken ontwikkelt MOVISIE in het kader


van het Beter in Meedoen project Effectieve Interventies, een

• telefoon: 030 789 21 23

databank met beschrijvingen van veel gebruikte methoden in

• www.movisie.nl/

de sociale sector. Zo krijgt u beter zicht op wat er bekend is

effectieveinterventies

over de theoretische onderbouwing, de praktijkervaringen en de wetenschappelijk bewezen effectiviteit van methoden. De openbare databank gaat begin 2010 online.

Kracht van het instrument De uitgebreide methodebeschrijvingen helpt niet alleen de praktijkwerker beter overwogen keuzes te maken, het daagt bovendien ook de ontwikkelaar uit om methoden door te ontwikkelen en te optimaliseren. Zo wordt kwaliteitsverbetering bereikt.

Functies • Delen en verspreiden van kennis • Kwaliteitsverbetering • Professionalisering • Verantwoording

Houd rekening met Toepassen bij

Evidence based werken vraagt een kritische en reflectieve

Als u op zoek bent naar een passende interventiemethode

houding. Ook daagt het uit om meer methodisch te werken:

voor een specifieke doelgroep vindt u in de databank op één

systematisch en resultaatgericht.

plek alle beschikbare informatie over gangbare werkmethoden bij elkaar. De databank is hiermee geschikt om vooraf methoden te vergelijken en die methode te zoeken die het beste past bij doel en doelgroep. Wanneer u al met een bepaalde

Tip van Marijke Booijink “Ga organisatiebreed de discussie aan over evidence

methode werkt, kunt u in de databank informatie opzoeken

based werken, zodat een organisatiecultuur ontstaat

die u kunt gebruiken om verbeteringen door te voeren in de

waarin wordt gereflecteerd op: wat doen we? Werkt

toepassing ervan. Ook voor de verantwoording kan de data-

wat we doen? Wat werkt eventueel beter? Maken we

bank een belangrijke functie vervullen.

goed gebruik van hiertoe beschikbare kennis?”

Results Based Accountability

Bij Results Bases Accountability (RBA) gaan bewoners en professionals gezamenlijk aan de slag. Kenmerk is dat alle doelstellingen gemakkelijk zijn te meten.

Profiel

Het instrument Erik van Marissing

Results Based Accountability (RBA) is een resultaatgerichte

• onderzoeker Verwey-Jonker

methode voor verantwoorden, die uitgaat van een collectieve

Instituut

benadering: bewoners en professionals stellen gezamenlijk


vast wat het probleem in een buurt of wijk is, wat er moet

• telefoon: 030 23 00 799

gebeuren en wie of wat daarvoor nodig is. Aan de hand van


deze gezamenlijk gedefinieerde wijkagenda worden afspraken gemaakt, waarbij steeds eerst de vraag wordt gesteld wat de bewoners zelf kunnen doen. Kenmerk van RBA is dat alle doelstellingen gemakkelijk te meten zijn, mede doordat bewoners zelf aangeven welke indicatoren gebruikt worden.

Toepassen bij

Functies

RBA geeft antwoord op de brede vraag: wat is er aan de

• Verantwoording

hand? Vervolgens worden de belangrijkste problemen vast-

• Activering (burgers stellen zelf indicatoren vast en

gesteld. Hieruit volgt de vraag: wat gebeurt er als we niets

monitoren deze)

doen (wordt het probleem erger, blijft het gelijk of zal het afnemen) en wie of wat is er voor nodig om deze ongewenste

Houd rekening met

ontwikkeling te doorbreken? Tot slot volgt de vraag hoe dat moet gebeuren (wie gaat het doen en op welke manier)?

RBA werkt alleen wanneer alle betrokken zich volledig inzetten

Door gezamenlijk af te spreken wie verantwoordelijk is, kan

en eerlijk en open tegen elkaar zijn. Taboes moeten bespreekbaar

de betreffende persoon of partij ook worden aangesproken

zijn en mensen moeten elkaar durven aanspreken. Het vereist een

wanneer iets niet wordt gedaan.

andere manier van denken en werken van de professionals: zij moeten hun inzet baseren op een agenda die in sterke mate door

Kracht van het instrument

de burger wordt bepaald. Ook is het noodzakelijk dat de methode door de gehele linie wordt gedragen, dus ook door de frontlinie-

RBA blijft dicht bij de burger zelf en hun betrokkenheid en inzet

werkers. Van de burger wordt verwacht dat hij zich voor langere

staan centraal. Zij geven aan wat er aan de hand is en beleids-

tijd betrokken voelt en zich ook inzet om te meten of het beter

makers participeren in de leefwereld van de burger in plaats van

gaat en bij te dragen aan verbeteracties.

andersom. Het collectieve karakter, dat wil zeggen, de gezamenlijke inzet van burgers en professionals, maakt dat het instrument breed wordt gedragen. De eenvoudige set van indicatoren zorgt ervoor dat bewoners op elk gewenst moment kunnen zien hoe het ervoor staat met de buurt en of er vooruitgang geboekt wordt.

Tip van Erik van Marissing “Gebruik RBA niet als een wondermiddel, maar wees flexibel. RBA is niet los te zien van de context waarin deze wordt toegepast. Als begeleider van het RBA-proces ben je ‘onzichtbaar maar ook onmisbaar’.”

EffectenArena

De EffectenArena maakt buurtgericht werken tastbaar: wat doen corporaties, welzijnsorganisaties en gemeenten en wat levert dat op voor ‘de maatschappij’? Met andere woorden: wat zijn de interventies en welk effect hebben ze?

Profiel

Het instrument Jochum Deuten

De EffectenArena is een handig doe-het-zelf instrument om de

• experimentbegeleider

relatie tussen activiteiten (wat doe je) en effecten (wat levert

SEV / adviseur Stuurgroep

het de maatschappij op) in beeld te brengen. Het stimuleert de

Experimenten Volkshuisvesting

gedachtegang van een interventie bloot te leggen: wat voor

(SEV) / Quattro

effecten brengt deze interventie teweeg voor de wijk en haar


bewoners? De EffectenArena is alleen, vanachter het bureau in

• telefoon: 06 470 943 15

te vullen. Maar beter is het om dat samen met collega’s en be-

• www.sev.nl en

langhouders te doen. Het is een krachtig middel om met elkaar

www.effectenarena.nl

in gesprek te raken over een interventie.

Toepassen bij

Functies

De EffectenaArena zet u in bij het uitwerken van interventies

• Investeringsanalyse

(projecten, investeringen) bij wijkontwikkeling. De ervaring

• Dialoog

leert dat de EffectenArena breed inzetbaar is. Vooral in de

• Rendementsanalyse

ontwerpfase kan het behulpzaam zijn, dus vóór het moment

• Risicoanalyse

van investeren (ex ante). Maar de EffectenArena is ook geschikt

• Verbetering interventie

voor de ‘reconstructie’ of het aanscherpen van een lopende

• Vernieuwing interventie

interventie, dus tijdens of na uitvoering (ex post).

• Draagvlakvergroting


Houd rekening met

De EffectenArena helpt om de relatie tussen activiteiten en

De EffectenArena start vanuit de interventie. Daarom is het

effecten in beeld te brengen. Het zet mensen aan om scherp te

nodig dat de interventie (grotendeels) beschreven is: wat zijn

worden. Welke effecten kunnen we verwachten? Hoe zeker weten

de activiteiten? Ook wordt de EffectenArena bij voorkeur

we of die ook daadwerkelijk zullen optreden? Dit is bevorderlijk

ingevuld door een brede groep van betrokkenen. Niet alleen

voor de communicatie over de interventie binnen én buiten

de organiserende partijen, maar ook partijen die de effecten

de organisatie. Ook biedt het de kans om de gedachtegang te

ervaren en daardoor ook goed kunnen waarderen.

toetsen: klopt onze redenering, zijn onze verwachtingen reëel? Al met het al zorgt de inzet van de EffectenArena voor een betere interventie, met meer rendement.

Tip van Jochum Deuten

Daarnaast is het een overzichtelijke en goedkope eerste

“De EffectenArena is primair bedoeld als hulpmiddel

stap om effecten verder in beeld te brengen met behulp

voor het voeren van een goed en scherp gesprek over

van andere rendementsmethoden (MKBA/SROI/meten met

(verwachte) maatschappelijk effecten. Leg daar vooral de

indicatoren/storytelling).

nadruk op. Een ingevulde EffectenArena, het papieren resultaat, volgt daarop.”

Social Return on Investment (SROI)

Bij interventies in welzijn gaat het vaak niet alleen om het economische rendement. Het is juist ook van belang om te weten wat de sociale effecten zijn. Met SROI kunt u beide meten.

Profiel

Het instrument Mattheus Hofland

SROI is een methode die het rendement van maatschappelijke

• consultant OSA

investeringen in economische én sociale zin meetbaar en


zichtbaar maakt. Met een stakeholders-analyse is het mogelijk

• telefoon: 020 412 50 10

de verschillende belanghebbenden en hun belang bij uw

• www.osa-amsterdam.nl

dienstverlening in kaart te brengen. De belangen worden hierbij

Henk Alberts • projectleider en senior programmamanager MO-groep • [email protected] • telefoon: 030 298 34 27 • www.mogroep.nl/welzijn

in waarde (beleving) uitgedrukt. Een eenvoudig en concreet stappenplan leidt u naar een meetplan met een set indicatoren. Hiermee kunt u meten of en hoe uw dienstverlening het beoogde maatschappelijke doel daadwerkelijk behaald.

• Helder maken van effecten en waarden • Beslissingsmodel voor het voortzetten huidige of vernieuwing van de dienstverlening • Beroepstrots stimuleren • Vergroten denken handelvermogen van sociaal ondernemen

Toepassen bij

Houd rekening met

De methode SROI heeft succesvol gewerkt om de effecten van het

Zoals bij elke invoering van een nieuw instrument is draagvlak

welzijnswerk en maatschappelijke dienstverlening meer zichtbaar

een belangrijke voorwaarde. Daarnaast moet tijd gereserveerd

te maken, maar is ook breder inzetbaar. SROI vergroot met relatief

worden. De tijdsbesteding is afhankelijk van de afbakening van de

eenvoudige stappen het “weldoordacht” denken en handelen

te meten dienstverlening. Ervaring vanuit de OSA is dat voor het

bij sociaal ondernemers. Vervolgens kan de sturing op gewenste

opzetten van een meetplan zo’n vijf dagdelen met drie mede-

effecten beginnen.

werkers en een ervaringsdeskundige gewenst is. Het bijhouden van de effectenkaart op resultaten en actuele indicatoren zou


een tijdsbesteding in de reguliere managementtijd moeten zijn. De kosten zitten met name in het opzetten van het meetplan en

De ervaren kracht van het instrument is de praktische aanpak en

uitvoeren van de dataverzameling. Deze laatste gebeurt vaak al

de grote impact. SROI boort het ondernemend vermogen van uw

vanuit andere belangen.

medewerkers aan. Het is bovendien makkelijk te koppelen aan bestaande werkwijzen en datasystemen binnen een organisatie.

Functies

Tip van Mattheus Hofland en Henk Alberts “Zie de SROI-methodiek slechts als een handig hulpmiddel. Waar het echt om draait, is dat u met uw organisatie deze

• Inzichtelijk maken van belanghebbenden en hun belangen

methodiek kan aangrijpen om beter in te spelen op de

• Mogelijkheid belangen af te stemmen

belangen van de belanghebbenden.”

Verder lezen

Handige websites • www.laaglandadvies.nl

• www.atrive.nl

Advies over samenleven en wonen. Voor overheden,

Strategisch advies op het gebied van wonen, vastgoed,

corporaties en zorg- en welzijnsorganisaties. Over

zorg en welzijn.

gebiedsgerichte ontwikkeling, wonen en zorg, sociaal beleid of voorzieningen.

• www.tbm.tudelft.nl Meer over de workshops van Hans de Bruijn op de website

• www.ecorys.com (Engelstalig)

van Technische Universiteit Delft (zoek op Hans de Bruijn).

De website van het internationaal georiënteerde bedrijf gespecialiseerd in economische, ruimtelijke en sociale ontwikkeling.

• www.welzijnsinformatie.nl Meer informatie over het model Resultaat en Rekenschap op de website van Servicepunt Welzijnsinformatie.

Handige websites


• www.effectenarena.nl en www.sev.nl

Meer over het toepassen en voor de Nederlandse situatie

Meer over de Effectenarena van de SEV, een instrument

ontwikkelen van de Amerikaanse RBA-methode op de

dat helpt om de relatie tussen investeringen, maatregelen

website van het Verwey Jonker Instituut.

en effecten in beeld te brengen.

• www.mogroep.nl/welzijn

• www.movisie.nl/vernieuwendwelzijn

Nieuws, ontwikkelingen en branchespecifieke informatie

Zowel gemeenten als welzijnsorganisaties zijn doordrongen

op de website van de MOgroep.

van de noodzaak tot verbetering en vernieuwing. Deze vernieuwing wordt mogelijk door middel van het project

• www.osa-amsterdam.nl

Vernieuwend Welzijn, dat de positie die de welzijnssector

De Ondernemerskring Sociale sector Amsterdam (OSA)

in het gebiedsgericht werken en in de Krachtwijken heeft,

bundelt de krachten van diverse organisaties die in de

wil versterken en meer profileren. Onderdeel van het pro-

sociale sector actief zijn en wil door goede samenwerking

gramma Beter in Meedoen.

en een heldere projectmatige aanpak, maatschappelijke problemen oplossen.

• www.movisie.nl/professionaliteitverankerd Wat is kwaliteit? Hoe ziet kwalitatief hoogwaardig werk

• www.movisie.nl/effectieveinterventies

in zorg en welzijn er uit als je het beoordeelt op klant-

Welke methoden zijn er in de sociale sector en hoe effectief

gerichtheid, effectiviteit, doelmatigheid en duurzaamheid?

zijn ze? Deze vraag beantwoordt MOVISIE in het vijfjarige

Met het project Professionaliteit Verankerd, wordt gezocht

project Effectieve Interventies. Onderdeel van het program-

naar een antwoord op deze vraag. Onderdeel van het

ma Beter in Meedoen.

programma Beter in Meedoen.

Eigen notities

Eigen notities

Eigen notities

Eigen notities

Eigen notities

Eigen notities

MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema’s centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. Onze ambitie is daadwerkelijk te investeren in een krachtige samenleving waarin burgers zoveel mogelijk zelfredzaam kunnen zijn.

MOVISIE * Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 * F 030 789 21 11 www.movisie.nl * [email protected]

Niet gemeten, niet gedaan? Verantwoorden in welzijn

Recommend Documents