NHL Hogeschool Lectoraat Cybersafety
Jaarverslag 2010
Prof. dr. W.Ph. Stol 21 april 2011
Inhoud: 1.
Inleiding.......................................................................................................... 1
2.
Missie, ambitie en doelen............................................................................... 1 2.1 Missie en ambitie.................................................................................. 1 2.2 Doelen................................................................................................... 1
3.
Directe bijdrage aan onderwijs....................................................................... 2 3.1 Vertrekpunten ....................................................................................... 2 3.2 Geleverde directe bijdrage aan het onderwijs ....................................... 2
4.
Professionalisering van docenten ................................................................... 5 4.1 Vertrekpunten ....................................................................................... 5 4.2 Bijdrage aan professionalisering van docenten..................................... 5
5.
Kennisdiensten voor het beroepenveld........................................................... 6 5.1 Vertrekpunten ....................................................................................... 6 5.2 Realisatie van kennisdiensten voor het beroepenveld .......................... 7
6.
Kenniscirculatie.............................................................................................. 8 6.1 Vertrekpunten ....................................................................................... 8 6.2 Realisatie aangaande kenniscirculatie................................................... 8
7.
Positionering van de NHL als kennisinstituut.............................................. 10 7.1 Vertrekpunten ..................................................................................... 10 7.2 Bijdrage aan positionering van NHL als kennisinstituut .................... 10
8.
Begroting ...................................................................................................... 13 8.1 Vertrekpunten ..................................................................................... 13 8.2 Realisatie begroting 2010 ................................................................... 13
9.
Conclusies en aandachtspunten .................................................................... 14 Bijlage 1: staat van baten en lasten 2010 (realisatie) ................................... 15
1. Inleiding Op 1 september 2008 startte aan de NHL Hogeschool (NHL) het lectoraat Cybersafety. Het lectoraat bestond aan het einde van dit verslagjaar (2010) dus twee jaar en vier maanden. Het lectoraat Cybersafety is deels een doorontwikkeling van het lectoraat Integrale Veiligheid (2004-2008). In dat lectoraat was Veiligheid en technologie één van de hoofdlijnen met daarbinnen weer bijzondere aandacht voor het thema veiligheid in cyberspace (cybersafety). Signalen uit het werkveld wezen op een groot kennistekort aangaande dit thema, tegelijk maakte een marktverkenning duidelijk dat er bijzonder weinig onderzoekers waren die zich op dit thema toelegden. In 2008 koos de NHL er voor zich te profileren op de speerpunten livability & creative technologies. In het thema Cybersafety komen beide speerpunten tot uitdrukking. Immers, veiligheid in de digitale wereld heeft zowel te maken met leefbaarheid als met nieuwe technologietoepassingen. Ook gezien vanuit NHL-beleid was Cybersafety derhalve een goede keuze voor een nieuw lectoraat. In dit jaarverslag komen aan de orde: bijdrage van het lectoraat aan het onderwijs (paragraaf 3), bijdrage aan de professionalisering van docenten (4), uitvoering van kennisdiensten voor het beroepenveld (5), kenniscirculatie (6), de positionering van de NHL als kennisinstituut (7), en de begroting 2010 (8). Eerst echter, bij wijze van achtergrondschets, een paragraaf over de doelen zoals vastgelegd bij de start van het lectoraat. 2. Missie, ambitie en doelen 2.1 Missie en ambitie Het lectoraat Cybersafety heeft als maatschappelijke missie bij te dragen aan de veiligheid in cyberspace, in het bijzonder in de Nederlandse context. Het lectoraat verzorgt haar bijdrage middels hoogwaardig, onafhankelijk en praktijkgericht veiligheidskundig onderzoek ten gunste van het veiligheidsonderwijs en de veiligheidspraktijk. Veiligheidskunde is de wetenschap die zich bezig houdt met het beschrijven en begrijpen van veiligheidsproblemen en van het functioneren van verbanden waarin mensen samenwerken aan veiligheid. Het onderzoek is onafhankelijk in die zin dat conclusies uit onderzoek uitsluitend gebaseerd zijn op onderzoeksbevindingen verkregen aan de hand van wetenschappelijke criteria. Het lectoraat wil aan het einde van de lectoraatsperiode in Nederland op het gebied van cybersafety een toonaangevend veiligheidskundig kennisnetwerk zijn en mede daardoor de NHL een sleutelpositie laten innemen in het netwerk van veiligheidskundige kennisinstituten. In de loop van de lectoraatsperiode verwerft het lectoraat zich een solide positie in het netwerk van internationale instituten, hetgeen blijkt uit een internationaal relatienetwerk, samenwerking en publicaties. 2.2 Doelen Het lectoraat Cybersafety werkt aan haar missie aan de hand van vier hoofddoelen: 1. Invulling geven aan een consistent onderzoeksprogramma ‘Cybersafety’. 2. Realiseren van een structurele, substantiële bijdrage aan het NHL-onderwijs, ten gunste van het onderwijsniveau en de praktijkgerichtheid ervan. 3. Realiseren van een kennisbijdrage aan de beroepspraktijk. 4. Positioneren van de NHL als kennisinstituut voor veiligheid in nationale en inter1
nationale relatienetwerken van kennisinstituten en in het praktijkveld. 3. Directe bijdrage aan onderwijs 3.1 Vertrekpunten Bij de start van het lectoraat is over het leveren van een bijdrage aan het onderwijs vastgelegd: ‘Het lectoraat moet bijdragen aan de kwaliteit van het NHL-onderwijs. Middels toegepast onderzoek van wetenschappelijke kwaliteit werkt het lectoraat aan kennisvermeerdering in het vakgebied Veiligheidskunde, zodanig dat studenten direct zelf die kennis opdoen of dat de opgedane kennis toegankelijk is voor overdracht aan studenten: a. Studenten participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat. b. Docenten die aan de NHL onderwijs verzorgen, participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat (professionalisering). c. Het lectoraat initieert de ontwikkeling van veiligheidsonderwijs. Zo ontwikkelde het lectoraat de minor Cybersafety en kwam de afstudeerrichting Cybersafety tot stand. d. Het lectoraat publiceert onderzoeksbevindingen of overzichtsstudies in artikelen en boeken. Op Cybercrimegebied wordt gewerkt aan een boek Cybersafety: an Introduction, behorend bij de minor Cybersafety, volgens een vergelijkbaar concept als het door het lectoraat IV reeds gepubliceerde Basisboek Integrale Veiligheid en het boek Inleiding Criminaliteit en Opsporing (Stol e.a. 2006; Stol en Van Wijk 2008).’ Het lectoraat werkt aan de kwaliteit van het onderwijs door daaraan zelf een directe bijdrage te leveren (onderwijs geven, studenten begeleiden bij stage en/of afstuderen, en ontwikkelen van onderwijsprogramma’s) en op twee manieren langs indirecte weg: professionalisering van docenten en het schrijven van onderwijsmateriaal (kenniscirculatie). Deze paragraaf gaat verder over de directe bijdrage. De professionalisering komt aan bod in paragraaf 4, de kenniscirculatie in paragraaf 6. 3.2 Geleverde directe bijdrage aan het onderwijs De door het lectoraat Cybersafety in 2010 geleverde bijdrage aan het NHL-onderwijs bestaat uit: − het meewerken van NHL-studenten aan onderzoek van het lectoraat; − het geven van gastcolleges tijdens NHL-onderwijsprogramma’s die worden verzorgd door docenten; − het ontwikkelen en/of verzorgen van NHL-onderwijsprogramma’s. In 2010 werkten de volgende studenten mee aan onderzoek dat het lectoraat uitvoerde voor opdrachtgevers uit het werkveld: − Cynthia Zwart (4e jaars student Forensic Science) voerde een deelonderzoek uit in het kader van een onderzoek naar marktwerking in het forensisch onderzoek. − Marc van As (bachelorstudie Integrale Veiligheid, deeltijdvariant), verrichte voor zijn afstuderen een internationale literatuurstudie naar dader- en slachtofferschap van financieel-economische cybercriminaliteit onder jongeren. − Maaike van As (bachelorstudie Integrale Veiligheid, deeltijdvariant), verrichte voor haar afstuderen een internationale literatuurstudie naar compulsief internetgebruik onder jongeren. 2
− Merel Beunk (masterstudie Pedagogiek) is in 2010 gestart met een evaluatief onderzoek naar de effecten van een voorlichtingsprogramma over internetveiligheid en mediawijsheid onder 60 basisscholen in Friesland. Dit project wordt in samenwerking met Bibliotheken ZO-Fryslân uitgevoerd. − Tanya van Dijk (bachelor Integrale Veiligheid) is in 2010 gestart met haar afstudeeronderzoek: een participerende observatie om veiligheidsrisico’s voor jongeren in virtuele werelden als World of Warcraft, Habbo Hotel en Runescape in kaart te kunnen brengen. − Wendy Hoekstra (masterstudie Pedagogiek), verrichte onderzoek naar de wijze waarop welzijnswerkers, werkzaam bij Jeugdhulp Friesland, een veilige internetomgeving voor jongeren uit de behandelgroepen willen realiseren. − Remco van Hoorn (bachelorstudie Bestuurskunde, deeltijdvariant), is in 2010 gestart met zijn afstudeeronderzoek naar de attitudes, het (juridische) handelingskader en het feitelijke gedrag van politiemensen die in hun beroepspraktijk worden geconfronteerd met minderjarigen die internetgerelateerde zedendelicten hebben begaan. − Bart Korver (bachelorstudie Integrale Veiligheid), verrichte een afstudeeronderzoek naar de wijze waarop de digitale informatievoorziening aan Officieren van Dienst van de Politie (OvD-P) is georganiseerd en stelde in het verlengde van zijn onderzoek adviezen op om deze informatievoorziening bij rampen en crises te verbeteren. − Ronald Slofstra (bachelorstudie Forensic Sciences) heeft tijdens zijn stage een media-analyse uitgevoerd om de berichtgeving op het gebied van illegale kunsthandel op internet in kaart te brengen. Daarnaast heeft hij kinderen en jongeren geïnterviewd over hun positieve en negatieve ervaringen op internet en de wijze waarop zij hiermee zijn omgegaan. − Veronica van Eeden (student Forensic Sciences) rondde in 2010 haar derdejaars stage af bij lectoraat cybersafety. Zij voerde een onderzoek uit naar voorschotfraude. − Michael Stomp (vierdejaar student Integrale Veiligheid) liep zijn afstudeerstage bij lectoraat cybersafety. Hij voerde een onderzoek uit naar de afhandeling van aangiften cybercrime in de strafrechtketen. − T.b.v. het RAAK-Pro project, een vierjarig onderzoek naar Jeugd en Cyberafety, hebben studenten Remco van der Hoorn (deeltijd IV), Tanya van Dijk en Wendy Hoekstra (student aan de Master pedagogiek van NHL Hogeschool) in het kader van hun afstudeerstage ook een bijdrage geleverd aan het RAAK-pro onderzoek Jeugd en Cybersafety. In het kader van de minor Cybersafety 2009-2010 werkten groepjes studenten aan de volgende onderwerpen: − Daderschap van pesten in cyberspace. Drie derdejaars Forensic Science studenten (Rani Balasingham, Dana Maatkamp en Jos Vredeveld) deden onderzoek naar daders van cyberpesten. Daarvoor hebben zij zich verdiept in twee criminologische theorieën die wangedrag verklaren. Vervolgens hebben ze getoetst in hoeverre deze theorieën toegepast kunnen worden voor het verklaren van cyberpesten. − Cybersafety op middelbare scholen. Vijf vierdejaars studenten Integrale Veiligheid (Bram Meijerman, Rianka Scholte, Denan Slatina, Wybe Spoor en Jan van der Velde) deden een verkennend onderzoek naar beleid inzake internetveiligheid 3
−
−
−
−
−
op middelbare scholen in Noord Nederland. Veiligheid van webwinkels.Twee vierdejaars studenten Integrale Veiligheid (Jurgen Drent en Pieter van der Veen), een derdejaars student Informatica (Tim Kuilman) en een derdejaars student Forensic Sciences (Jelle van der Vegt) deden een verkennend onderzoek naar de veiligheid van (het betaalverkeer van) webwinkels. Jongeren en profielsites. Een vierdejaars student Integrale Veiligheid (Eline Kuilder) en vier derdejaars studenten Forensic Science (Manouk van der Wal, Manuele van der Sluis, Nils Harteveld en Feyke Stadt) deden een verkennend onderzoek naar het plaatsen van seksueel getinte foto’s van jongeren op profielsites. De werkwijze van e-frauders. Vier vierdejaars studenten Integrale Veiligheid (Herre Roosma, Tessa Reitsma, Grietsje Schaap) deden een verkennend onderzoek naar de modus operandi van e-fraudeurs. (Inter)nationale samenwerking aanpak kinderporno. Drie vierdejaars studenten Integrale Veiligheid (Arjan Stoker, Victor de Jong en Gerjan Arends) en een derdejaars Forensic Science student (Diana Fischer) deden een verkennend onderzoek naar de (inter)nationale samenwerking op het gebied van de aanpak van kinderporno. Politie 2.0. Vijf vierdejaars studenten Integrale Veiligheid (Paulo Boer, Charmayne Bolhuis, Jetse Monsma, Folkert Roest en Jan van der Velde) deden een verkennend onderzoek naar de effectiviteit van web 2.0 toepassingen van de politie bij het opsporen van criminelen.
In 2010 werkten aldus 41 NHL-studenten vanuit 5 verschillende studierichtingen (Integrale Veiligheid, Forensic Sciences, Pedagogiek, Informatica, Bestuurskunde) mee aan onderzoek dat als kennisdienst (12 studenten) of vooronderzoek (29 studenten) voor opdrachtgevers uit het werkveld werd uitgevoerd. In 2010 verzorgde het lectoraat de volgende gastcolleges tijdens NHLonderwijsprogramma’s die werden verzorgd door NHL-docenten: − 10-3-2010: een gastcollege over Jongeren & Cybersafety voor studenten die aan de NHL het excellentieprogramma (honors) volgen. − 01-6-2010: een gastcollege over sociale media, jongeren en internetveiligheid voor studenten van de opleiding Communicatie die de minor Social Media volgen. − 15-11-2010: een gastcollege over de risico’s van online seksuele activiteiten en gaming voor alle eerstejaarsstudenten van de opleiding Communicatie aan de NHL. − Gastcollege over ‘de praktijk van onderzoek’. In het college stond het onderzoek ‘Politie en Cybercrime: een onderzoek naar de intake van het werkaanbod cybercrime bij de politie’ centraal. Het college vond plaats in het kader van de eerstejaars module onderzoeksmethoden en technieken voor studenten van Public Management (IV, BSK en HEBO). Introducerend college over ‘de (on)veiligheid van jongeren in cyberspace’ met aansluitend een presentatie over ‘cyberpesten’; Colleges in het kader van de minor Cybersafety (3e en 4e jaars studenten): − College in de Minor Cybersafety (Inleiding cybercrime) − College in de Minor Cybersafety (specifieke vormen van cybercrime) 4
− College in de Minor Cybersafety (Internet & Criminaliteit) − Gastcollege 3e jaars studenten IV, tijdens de module Community Safety (Internet & Criminaliteit). De directe bijdrage aan het onderwijs omvat in 2010 ook het ontwikkelen en het in de ontwikkelfase verzorgen van onderwijs. In 2010: − in het eerste semester van het studiejaar 2009-2010 (september 2009 t/m januari 2010) is de door het lectoraat ontwikkelde minor Cybersafety uitgevoerd. Onderzoekers en docenten geven colleges en begeleiden studentgroepen die onderzoek verrichten naar jongeren en Cybersafety. − In het tweede semester van het studiejaar 2009-2010 (februari 2010 t/m juni 2010) is de door het lectoraat ontwikkelde module Cybersafety voor deeltijdstudenten uitgevoerd. Onderzoekers en docenten geven colleges en begeleiden studentgroepen die onderzoek verrichten naar jongeren en Cybersafety. − In het kader van de module onderzoeksmethoden en technieken zijn vanuit het lectoraat verschillende gastcolleges verzorgd en 6 studentengroepen begeleid. 4. Professionalisering van docenten 4.1 Vertrekpunten Bij de start van het lectoraat is over het leveren van een bijdrage aan de professionalisering van docenten vastgelegd: ‘Docenten die aan de NHL onderwijs verzorgen, participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat (professionalisering)’, zie ook par. 3.1. 4.2 Bijdrage aan professionalisering van docenten In 2010 namen vijf NHL-docenten structureel deel aan het lectoraat Cybersafety: Marika Toutenhoofd, Jurjen Jansen, Laura Bos, Paul de Bruin en Tilly Boersma. De drie laatst genoemden zijn als docent betrokken bij de minor Cybersafety. Daarvoor hebben zij zich moeten verdiepen in de ‘cybersafety’ materie. Na toekenning van de RAAK-subsidie voor het onderzoek Jeugd en Cybersafety in 2009 is Joyce Kerstens voor haar volledige werktijd benoemd tot projectleider van dat onderzoek, tevens haar promotieonderzoek. Daarmee draagt het lectoraat bij aan de NHL-doelstelling om te komen tot een hoger percentage gepromoveerde medewerkers. Deze benoeming impliceert wel dat Joyce Kerstens niet meer als docent beschikbaar is voor de reguliere onderwijsplanning. Wel blijft ze haar aandeel leveren aan het onderwijs in de vorm van het begeleiden van studenten (stage, afstuderen) en het verzorgen van colleges in het kader van de minor Cybersafety en het deeltijdprogramma Cybersafety. Verder was de lector in 2010 voorzitter van het landelijk Netwerk van Samenwerkende Kennisinstellingen voor Veiligheid, het SKV-netwerk (www.skv-netwerk.nl). Het in het SKV-convenant vastgelegde doel van het SKV-netwerk is ‘de verdere professionalisering van veiligheid als vakgebied.’ Daartoe initieert en faciliteert het SKVnetwerk verschillende activiteiten, waar onder: − Landelijk Overleg Onderwijs Integrale Veiligheid (LOO-IV); − Tijdschrift voor Veiligheid (TvV, www.bju.nl); − Nederlandse Vereniging voor Integrale Veiligheid (www.nviv.nl); 5
− − − − −
Basisboek Integrale Veiligheid (www.coutinho.nl); digitaal studielandschap behorend bij het basisboek IV (in ontwikkeling); Publicatiereeks Veiligheidsstudies (www.bju.nl); meetings (symposia / conferenties); een bundel voor onderwijs met hoofdstukken over onderzoek door docenten van lectoraten op veiligheidsgebied (in voorbereiding).
Langs deze weg draagt het lectoraat bij aan de (landelijke) professionalisering van docenten op het vakgebied van veiligheid. Docenten van verschillende hogescholen worden met elkaar in contact gebracht en onderlinge kennisuitwisseling wordt gestimuleerd (bv. LOO-IV, meetings, redactiewerk voor TvV, publicatiereeks en studielandschap); kennis over het vakgebied wordt gebundeld en komt zo ter beschikking voor de docenten (TvV, Basisboek IV, publicatiereeks) en docenten worden gestimuleerd tot zelf publiceren (TvV, Basisboek, bundel). Los van het SKV-netwerk startte het lectoraat het Cybersafety Research and Education Network (CyREN; www.cybersafety.nl). Dit netwerk is primair een ontmoetingsplaats voor docenten en professionals op het gebied van Cybersafety. Docenten en onderzoekers van kennisinstellingen vinden elkaar en het beroepenveld vindt hier de experts op Cybersafety-gebied. CyREN biedt een website met een overzicht van deelnemende kennisinstellingen op het vlak van Cybersafety. Ook in 2010 onderhield het lectoraat dit netwerk. In het kader van het onderzoeksprogramma Jongeren & Cybersafety is een daarop aanvullend kennisnetwerk opgebouwd: CyREN-Jeugd. CyREN- Jeugd is een netwerkorganisatie van allerlei mensen die zich beroepsmatig bezighouden met het bevorderen van de veiligheid voor kinderen en jongeren in cyberspace. De kennispartners van CyREN komen uit verschillende organisaties, uit verschillende beroepsgroepen en uit verschillende wetenschappelijke disciplines (www.cyren-jeugd.nl). Onder CyREN-vlag organiseert het lectoraat mini-symposia rond verschillende thema’s. In 2010 organiseerde het lectoraat: − 19 mei 2010: inauguratie lector Wouter Stol (80 personen) − 2 juni 2010: een netwerkbijeenkomst in Zwolle georganiseerd door CyREN-Jeugd over o.a. grooming en internetsurveillance (40 personen). − 2 september 2010: Netwerkbijeenkomst voorafgaand aan oratie Wouter Stol (40 personen). Naast het bovengenoemde omvat professionalisering ook diverse activiteiten die lectoraatsleden ondernemen in hun rol als onderzoeker. Te denken valt aan het bezoeken van congressen en netwerkbijeenkomsten, aan werkbezoeken en natuurlijk het opdoen van ervaring met onderzoek. 5. Kennisdiensten voor het beroepenveld 5.1 Vertrekpunten Bij aanvang van het lectoraat is over het leveren van kennisdiensten aan het beroepenveld opgenomen dat het lectoraat invulling geeft aan een consistent onderzoeksprogramma ‘Cybersafety’ en dat zij een kennisbijdrage levert aan de beroepspraktijk. Het begrip ‘kennisbijdrage’ is wat breder dan ‘kennisdiensten’, want dat laatste begrip verwijst enkel naar onderzoek in opdracht van (betaald door) het werkveld. Het begrip ‘kennisbijdrage’ omvat ook onbetaalde activiteiten, zoals bijvoorbeeld een expert6
meeting onder CyREN-vlag. In de financiële paragraaf van de startnotitie staan drie geldstromen onderscheiden voor de financiering van het lectoraat: een eerste geldstroom welke bestaat uit een bijdrage vanuit het NHL-budget; een tweede geldstroom welke bestaat uit (bijvoorbeeld RAAK) subsidies die het lectoraat verwerft voor onderzoek in de lijn van haar onderzoeksprogramma; en een derde geldstroom welke bestaat uit inkomsten die het lectoraat verwerft middels opdrachtonderzoek. De eerste geldstroom wordt niet gebruikt voor het financieren van een compleet onderzoek. Wel wordt de eerste geldstroom gebruikt voor acquisitie van tweede en derde geldstroom, en wordt de eerste geldstroom gebruikt voor het realiseren van vooronderzoek (bv. op het gebied van Jeugd en Cybersafety) en het co-financieren van onderzoek (bv. het onderzoek De E-fraudeur). De derde geldstroom gaat steeds zoveel mogelijk om onderzoek in de lijn van het onderzoeksprogramma. Het onderzoeksprogramma van het lectoraat Cybersafety kent drie lijnen: − trends en patronen in cybercrime; − jeugd en cybersafety; − bedrijf en cybersafety. 5.2 Realisatie van kennisdiensten voor het beroepenveld Binnen de eerste onderzoekslijn voerde het lectoraat in 2010 verschillende opdrachtonderzoeken uit: − Verkenning Cybercrime in Nederland 2009. Een analyse van vijf soorten cybercrime (hacken, e-fraude, cyberafpersen, kinderpornoverspreiding en haatzaaien) op basis van informatie uit politiedossiers. In opdracht van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD). Dit heeft in 2010 geresulteerd in een uitgave in de reeks Veiligheidsstudies. − De e-fraudeur. (Is de e-fraudeur een ander type dader dan de offline fraudeur?) Academisch afstudeerproject (thesis) aan de University of Leicester (UK) van kenniskringlid Rutger Leukfeldt waarin het PAC naast de NHL optreedt als medeopdrachtgever (en mede-financier). − Slachtofferonderzoek Cybercrime. (Van welke cybercrimes worden burgers in Nederland slachtoffer en welke factoren spelen een rol bij slachtofferschap?) In opdracht van het KLPD en het PAC samen. Resulteert in een tussen- en eindrapportage. − Afhandeling van aangiften cybercrime in de strafrechtketen. (Wat gebeurt er met dergelijke aangiften nadat de politie ze heeft opgenomen?) In opdracht van het landelijke parket van het OM en het PAC. Resulteert in een rapport. − De kunst van internet. Een onderzoek naar online handel in illegaal cultureel erfgoed. Opdrachtgever: Ministerie van OC&W. Ham, T. van, E.R. Leukfeldt, B. Bremmers, W. Ph. Stol en A. van Wijk (2011) . − Cybersafety: an introduction (werktitel) − Engelstalig studieboek op HBO+ / WO niveau over criminaliteit en onveiligheid in cyberspace. − Onderzoeksprogramma Jongeren & Cybersafety - een door het ministerie van OCW gesubsidieerd onderzoeksproject (RAAK-Pro) - naar de aard en omvang van online risico’s voor jongeren in de leeftijd van 10 tot 18 jaar.
7
6. Kenniscirculatie 6.1 Vertrekpunten Twee manieren om kennis te circuleren is het verzorgen van lezingen en het publiceren van artikelen in vakbladen en wetenschappelijke tijdschriften alsmede het publiceren van boeken of hoofdstukken daarin. 6.2 Realisatie aangaande kenniscirculatie Het lectoraat verzorgde in 2010 vijftien lezingen voor het werkveld: - Georganiseerde cybercrime: een theoretische verkenning. Bijdrage aan de studiemiddag ‘cybercrime’ van de Nederlandse Vereniging voor de Kriminologie (NVK) van 10 december 2010 op de Erasmus Universiteit Rotterdam. - De internetfraudeur: een nieuwe groep daders of oude daders op een nieuw werkterrein? Workshop tijdens de oratie van prof.dr. Wouter Stol (2 september 2010) als bijzonder hoogleraar Politiestudies aan de Open Universiteit. - De internetfraudeur: een nieuwe groep daders of oude daders op een nieuw werkterrein? Workshop tijdens het NVK congres 2010 (Nederlandse Vereniging voor Kriminologie) op 1 juli 2010 te Leiden. - Posterpresentatie over jeugd en cybersafety onderzoek tijdens E-Youth Conference: balancing between opportunities & risks aan de Universiteit van Antwerpen - ‘Cyberpesten: moral panic of verontrustend probleem’ een kritische beschouwing van literatuur over cyberpesten. - ‘Politie en Cybercrime: een onderzoek naar de intake van het werkaanbod cybercrime’ een presentatie tijdens de netwerkbijeenkomst die voorafgaand aan de oratie van Wouter Stol plaatsvond. - 25-3-2010: een lezing gegeven en als expert deelgenomen aan een paneldiscussie over jongeren en Cybersafety tijdens een studiemiddag van het Arrondissementaal Platform Jeugd . De studiemiddag werd bezocht door circa 120 personen die werkzaam zijn bij het OM en de politie. - Onderzoekers van het project Jongeren & Cybersafety hebben 26 t/m 28 mei 2010 de E-Youth Conference in Antwerpen bezocht. Tijdens dit congres hebben zij een presentatie gehouden en nieuwe contacten gelegd met collega-onderzoekers van diverse universiteiten. - Onderzoekers van het project Jongeren & Cybersafety hebben tijdens het jaarlijkse Criminologencongres (universiteit Leiden) op 1 en 2 juli 2010 een workshop georganiseerd en uitgevoerd met daarin drie presentaties over online risico’s op seksueel gebied, over cyberpesten en over online (game)verslaving. - 1-9-2010 een gastlezing bij de opening van het Academische jaar (2010-2011). De lezing werd gehouden voor studenten en docenten van de master Pedagogiek. - 2-9-2010 onderzoekers van het project Jongeren & Cybersafety hebben voorafgaand aan de oratie van Prof. Dr. W. Stol een workshop georganiseerd en uitgevoerd met daarin drie presentaties: 1) politie en online communicatie met jongeren; 2) verbeterprogramma aanpak van kinderporno en 3) feiten en mythen rond de digitale kinderlokker;. - 9-9-2010: een lezing aan de Hogeschool Utrecht over jongeren en Cybersafety aan studenten die een opleiding volgen in de Sociale Wetenschappen; - 4-10-2010: een interactieve workshop gegeven aan de docenten van de Maritieme 8
-
-
-
Academie te Harlingen over jongeren en Cybersafety; 3-11-2010: op de Politievakdag te Steenwijk hebben onderzoekers van het project Jongeren & Cybersafety drie workshops verzorgd over de juridische grenzen van cyberpesten; 18-11-2010 een lezing gegeven over Jongeren en Cybersafety aan de leden van het Platform Jongeren en Seksualiteit. In dit Platform zitten vertegenwoordigers van de GGD, het COC, Verslavingszorg Noord-Nederland en Fier Fryslân; 23-11-2010 een gastcollege verzorgd bij het masterprogramma ‘Criminaliteit en Veiligheid’ van de opleiding Sociologie aan de RuG (Groningen).
Lector en kenniskringleden realiseerden in 2010 tien publicaties: - Koops, B.J., E.R. Leukfeldt, B.A. Hoogenboom en W.Ph. Stol (2010) Marktwerking in het forensisch onderzoek. Een veldverkenning. Den Haag: WODC. - Leukfeldt, E.R., M.M.L. Domenie en W.Ph. Stol (2010) Verkenning Cybercrime in Nederland 2009. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. - Leukfeldt, E.R. (2010) The E-fraudster: A Criminological Perspective (thesis). Leicester: University of Leicester. - Stol, W.Ph. (2010) Filteren van internet: een politietaak? Orde van de dag, 49, 1, 43-49. - Stol, W.Ph. (2010) Cybersafety overwogen. Een introductie in twee lezingen. Den Haag: BJU. - W.Ph. Stol (2010) Filteren van internet: een politietaak? Orde van de dag, 49, 1, 43-49. - Veenstra, S. Toutenhoofd-Visser, M.H., W.Ph. Stol (2010) ‘Politie en het opnemen van aangiften cybercrime’ Secondant 24, 4, 36-39. - Veenstra, S., M. Toutenhoofd en W.Ph. Stol (2010) Politie ontbeert kennis over cybercrime. Secondant, 24, 5, 36-39. - W.Ph. Stol, E.R. Leukfeldt, M.M.L. Domenie (2010) Cybercrime in The Netherlands 2009. A picture on the basis of police files. Paper for the third Giganet workshop, Montreal, Canada, 30-31 May 2010. - W.Ph. Stol, H.I. Gundhus, S. Runhovde & K. Rønning (2010) Police patrol work in Norway and the implementation of community beat policing. Paper for the annual CEPOL conference 2010, Oslo, Norway, 25-27 October 2010. Verder droeg het lectoraat nog bij aan de circulatie van kennis middels: - reviewen van een artikel voor het Tijdschrift voor Veiligheid; - reviewen van een artikel voor het Tijdschrift voor Criminologie; - lidmaatschap redactieraad van het Tijdschrift voor Veiligheid; - lidmaatschap redactie van Panopticon (B); - lidmaatschap redactie van de reeks Veiligheidsstudies.
9
7. Positionering van de NHL als kennisinstituut 7.1 Vertrekpunten In de startnotitie van het lectoraat staat: ‘Het lectoraat wil over uiterlijk twee jaar in Nederland op het gebied van cybersafety een toonaangevend veiligheidskundig kennisnetwerk zijn en mede daardoor de NHL een sleutelpositie laten innemen in het netwerk van veiligheidskundige kennisinstituten. In de loop van de lectoraatsperiode verwerft het lectoraat zich een solide positie in het netwerk van internationale instituten, hetgeen blijkt uit een internationaal relatienetwerk, samenwerking en publicaties.’ Een indicatie voor de positie van de NHL als kennisinstituut is hoe vaak mensen uit het land naar de NHL (i.c. het lectoraat) komen om daar kennis op te doen of relaties te leggen, en hoe vaak de NHL (i.c. het lectoraat) gevraagd wordt om een bijdrage te leveren aan activiteiten van anderen (bv. bijdragen aan boeken, tijdschriften, onderwijs, symposia of expertmeetings). Een andere indicatie is hoe vaak anderen een bijdrage leveren aan dergelijke activiteiten van de NHL. 7.2 Bijdrage aan positionering van NHL als kennisinstituut Aan de positionering van de NHL in het werkveld en in het veld van kennisinstituten dragen alle eerder genoemde activiteiten bij, maar in het bijzonder het realiseren van een onderzoeksprogramma en dan speciaal het publiceren daarover. Daarnaast maakt het lectoraat gebruik van gerichte netwerkactiviteiten: a. Het lectoraat Cybersafety maakt gebruik van en bouwt voort op eerder door het lectoraat IV tot stand gebrachte netwerken: de Nederlandse Vereniging voor Integrale Veiligheid (www.nviv.nl), het netwerk van Samenwerkende Kennisinstellingen voor Veiligheid (SKV-netwerk) en de daarmee verbonden subnetwerken, en het Tijdschrift voor Veiligheid (TvV; www.bju.nl). b. In het Cybersafety Research and Education Network (CyREN) zijn verschillende voor Cybersafety relevante partners bijeengebracht, zowel nationaal als internationaal. c. Het lectoraat verzorgde het programma-onderdeel Cybersafety tijdens het jaarlijkse congres van de Nederlandse Vereniging voor Kriminologie (NVK) op 18 en 19 juni 2009. Het lectoraat verzorgde twee sessies met elk drie presentaties. Sessie 1 was een algemene cybersafety sessie en sessie 2 ging over jeugd en cybersafety. d. Binnen Nederland ontwikkelde het lectoraat onder meer samenwerking met de Open Universiteit Nederland en vestigde de leerstoel ‘Politiestudies’ welke leerstoel speciale aandacht geeft aan cybersafety. De leerstoel vergroot de zichtbaarheid van het lectoraat en genereert meer aandacht voor het thema cybersafety, hetgeen blijkt uit vragen en verzoeken die het lectoraat bereiken vanwege het hoogleraarschap. Ook verstevigde het lectoraat de samenwerking met de Politieacademie met als doelstelling het realiseren van een gezamenlijk lectoraat Cybersafety. Herhaaldelijk namen mensen contact op met het lectoraat vanwege de daar aanwezige expertise op het gebied van cybersafety. Dat leidde tot verschillende lezingen en netwerkcontacten (zie hierboven). Diverse keren droegen mensen uit het werkveld en andere onderzoekers bij aan activiteiten vanuit het lectoraat (bv. in de vorm van gastcollege, lezing of hoofdstuk).
10
7.3. Inauguratie en oratie Op woensdag 19 mei 2010 vond de inauguratie plaats van Wouter Stol in het kader van zijn aanstelling als lector bij het lectoraat Cybersafety van NHL Hogeschool en de Politieacademie. In zijn lectorale rede bekijkt Wouter Stol cyberspace als bron van onveiligheid en als hulpmiddel voor veiligheid. Hij gaat in op fundamentele problemen waarvoor cyberspace ons stelt, en beziet in welke richting er oplossingen gevonden kunnen worden, en wie daaraan zouden moeten werken. Aan bod komt ook het kennistekort op gebied van cybersafety en welke vragen allereerst moeten worden beantwoord. De rede bevat diverse bevindingen uit recent onderzoek van het lectoraat. Op donderdag 2 september 2010 vond de oratie plaats van Wouter Stol in het kader van zijn benoeming tot hoogleraar op de NHL Hogeschool ingestelde leerstoel Politiestudies bij de Faculteit Managementwetenschappen van de Open Universiteit. De titel van zijn inaugurele rede was: “Politie in Cyberspace”. Op 14 december 2010 verscheen het boek ‘Cybersafety overwogen’ van Wouter Stol, dat uit twee delen bestaat. Het eerste bevat de lectorale rede die de auteur op 19 mei 2010 hield vanwege zijn lectoraat Cybersafety aan de NHL Hogeschool en de Politieacademie. Het tweede deel bevat zijn oratie, uitgesproken op 2 september 2010 bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar op de door de NHL Hogeschool ingestelde leerstoel Politiestudies bij de Open Universiteit. Wouter Stol gaat in dit boek uitgebreid in op veiligheidsproblematiek in cyberspace. ‘Cybersafety overwogen’ is geen boek vol ingewikkelde technische termen van informatiebeveiliging. Het belicht een andere kant van cybersafety: de sociale dimensies van veiligheid in de virtuele wereld. Met dit boek hoopt Wouter Stol een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van beleid op het gebied van cybersafety en aan het veiligheidsonderwijs in Nederland. 7.4. Pers en Politiek In 2010 is er veel aandacht geweest voor het lectoraat vanuit zowel de pers als de politiek. Het is ondoenlijk om elk krantenartikel, alle weblogs, alle interviews voor o.a. tijdschriften, alle radio- en tv programma’s waarin aandacht was voor het lectoraat te benoemen. Hier volgt een aantal voorbeelden: Kranten en tijdschriften: - 09-02-2010: www.computeridee.nl, Safer Internet Day. In dit artikel wordt een onderzoek aangehaald uitgevoerd door het lectoraat. Het betreft onderzoek ‘Criminaliteitsbeeldanalyse Cybercrime’ - 06-08-2010: Trouw, titel artikel “Justitie beent computercrimineel niet bij” waarin Wouter Stol ook aan het woord komt. - 26-11-2010: Technologietijdschrift De Ingenieur (nummer 19). Interview met Wouter Stol: “Criminaliteit is lowtech” - 10-12-2010: Twentsche Courant Tubantia, titel artikel: “Digitaal belletje trekken” waarin Wouter aan het woord komt. - 14-12-2010: NRC Handelsblad. Interview met Wouter Stol over criminele organisaties op Internet en het opsporen daarvan (n.a.v. kinderporno zaak) - 15-12-2010: Volkskrant. Interview met Wouter Stol over bestrijding kinderporno op internet - Tijdschrift “Praktijk”, december 2010, jaargang 6. Interview met Wouter Stol over cybercrime. 11
Onderzoeksbevindingen van het lectoraat speelden in 2010 een rol in de landelijke politiek in verband met kamervragen: - 27-09-2010: Vraag van Gesthuizen aan Hirsch Ballin: Kent u het bericht over de exponentiële groei van cybercrime in Nederland? In het antwoord van Hirsch Ballin wordt het onderzoek verkenning Cybercrime in Nederland 2009 aangehaald. - 04-11-2010: Vraag van Recourt aan Minister van Veiligheid en Justitie over bestrijding van cybercrime. Heeft u kennisgenomen van het artikel “Politie weet weinig van internetcrimineel” in AD d.d. 01-11-2010. In dit krantenartikel wordt een onderzoek dat werd uitgevoerd door het lectoraat aangehaald. Media-aandacht was er in het bijzonder n.a.v. het RAAK Pro Project Jeugd en Cybersafety en voor de oratie van Wouter Stol. We volstaan met enkele voorbeelden: Aandacht in de media voor de oratie van Wouter Stol: - 20-07-2010: www.openhogeschoolnetwerk.com aankondiging oratie Wouter Stol - 25-08-2010: www.automatiseringsgids.nl titel artikel: oud-politieman hoogleraar Cybersafety - 31-08-2010: www.perssupport.nl APS: Oratie Wouter Stol: Politie in Cyberspace - 31-08-2010: www.automatiseringsgids.nl titel artikel: Politie wil teveel in cyberspace - 31-08-2010: www.deperslijst.com: aankondiging Oratie Wouter Stol - 02-09-2010: www.videnet.nl titel artikel: Gedrag in cyberspace Aandacht in de media voor het Raak Pro Project ‘Jongeren in Cyberspace’: - 25-03-2010: www.ikpfryslan.nl, Impressies themamiddag ‘De onveiligheid van jongeren in de virtuele wereld - 17-09-2010: Gebezemd op YouTube. Sevendays - Weekkrant voor jong Nederland. - 18-11-2010: Jongeren seksueel online: minder kwetsbaar dan gedacht. Liwadders. - 19-11-2010: Dagblad De Feanster, artikel ‘Online jongeren minder kwetsbaar dan gedacht’ - 19-11-2010: Weekblad de Koerier: artikel ‘Samenleving Fryslân: Jongeren online minder kwetsbaar dan gedacht’ - 20-11-2010: Leeuwarder Courant, artikel ‘Internetrisico’s voor tieners in kaart gebracht’ - 05-12-2010: Jongeren online minder kwetsbaar. Balkster Courant - 2010: www.ictmeester.nl, artikel ‘Ouders zijn te huiverig voor het internet’
12
8. Begroting 8.1 Vertrekpunten Er zijn, zoals reeds gememoreerd in paragraaf 5.1, drie geldstromen: een eerste geldstroom welke bestaat uit een bijdrage vanuit het NHL-budget; een tweede geldstroom welke bestaat uit (bijvoorbeeld RAAK) subsidies die het lectoraat verwerft voor onderzoek in de lijn van haar onderzoeksprogramma; en een derde geldstroom welke bestaat uit inkomsten die het lectoraat verwerft middels opdrachtonderzoek. 8.2 Realisatie begroting 2010 Het lectoraat is in 2010 gefinancierd op basis van een mix van de drie geldstromen. Doelstelling van het lectoraat is om minstens 50 procent van de omzet te behalen uit 2e en 3e geldstroom. De totale omzet bedroeg 391.038 euro, waarvan zo’n 60 procent uit 2e en 3e geldstroom. Tabel 1 geeft een nadere uitsplitsing naar geldstromen. Tevens bevat de tabel de vergelijkbare gegevens uit 2009.
1e geldstroom 2e geldstroom 3e geldstroom Totaal
2009 2010 Euro % van omzet Euro % van omzet 170.244 49,3 158.050 40,4 34.103 9,9 121.137 31,0 140.657 40,8 111.851 28,6 345.004 100,0 391.038 100,0
De exploitatie over 2010 laat een positief saldo zien van 41.620 euro (bijlage 1). De eerste geldstroom bestaat uit de bijdrage vanuit de NHL, welke is onderverdeeld naar de reguliere bijdrage, de bijdrage leerstoel OU en de plasterkgelden.
13
9.
Conclusies en aandachtspunten
Het lectoraat Cybersafety is volop in ontwikkeling en heeft een duidelijk aanwijsbare bijdrage aan het onderwijs en het beroepenveld. Studenten weten het lectoraat goed te vinden, organisaties uit de beroepspraktijk (zoals het ministerie van Justitie, politiekorpsen en landelijke politieprojecten) weten eveneens de weg naar het lectoraat, net zoals andere kennisinstituten die een beroep willen doen op de expertise van het lectoraat. Het gebeurde ook dat regiopolitie Fryslan het lectoraat vroeg om ondersteuning bij een groot opsporingsonderzoek. In 2009 is de basis gelegd voor een NHLafstudeerrichting Cybersafety, er is een post-HBO cursus Cybersafety ontwikkeld en gegeven. De lector bekleedt sinds juni 2009 aan de OUNL de leerstoel Politiestudies – met bijzondere aandacht voor vraagstukken van cybersafety – hetgeen de zichtbaarheid van het lectoraat heeft verhoogd. Er is een sluitende begroting. Kortom, op veel punten zijn de ontwikkelingen ronduit positief. Hoewel er geen negatieve ontwikkelingen zijn te melden, zijn er wel drie aandachtspunten: - er zijn bij de opleiding Integrale Veiligheid weinig docenten die de materie inhoudelijk beheersen, zodat het aanbieden van de programma’s inzake cybersafety afhankelijk blijft van de inzet van het lectoraat; initiatieven tot kennisoverdracht zijn wel genomen maar hebben wel enig maar nog niet het gewenste effect gehad; uiteraard houdt dit punt ook in 2011 de aandacht; - op twee van de drie onderzoekslijnen (trends en cybercrime; jeugd en cybersafety) zijn substantiële activiteiten ontplooid, op de derde lijn (bedrijf en cybersafety) zijn wel initiatieven genomen maar is nog geen lopend onderzoek; in 2011 dienen dan ook in die richting verdere inspanningen te worden geleverd; - op nationaal gebied heeft de NHL via het lectoraat al erkenning verworven als kennisinstituut inzake cybersafety; er zijn ook internationale samenwerkingsverbanden aangegaan maar juist omdat cybersafety bij uitstek een grensoverschrijdend fenomeen is (en potentiële opdrachtgevers steevast vragen naar kennis over de situatie in het buitenland), dient het internationale netwerk de komende jaren verder te worden verstevigd.
14
Bijlage 1: staat van baten en lasten 2010 (realisatie)
Resultaat Lectoraat Cybersafety 2010.
OPBRENGSTEN Diversen Basis-subsidie CvB Subsidie CvB leerstoel OU Royalties Basisboek IV Plasterkgelden Lerarenbeurs Domenie Overige opbrengsten Subtotaal diversen Kennisdiensten (lopend) RAAK Jeugd&Cybersafety NHL-deel RAAK Jeugd&Cybersafety RNG RAAK Jeugd&Cybersafety div. Intervisie RAAK Jeugd&Cybersafety vacature KLPD onderzoek Cybercrime E-fraudeur Slachtofferschap Cybercrime Afhandeling aangiften Cybercrime (OM) Forensisch onderzoek (ism UvT) Min. van OC&W, ondz. online hdl. Subtotaal kennisdiensten lopend Onderwijs Minor Cybersafety Methodenonderwijs Subtotaal onderwijs TOTAAL OPBRENGSTEN KOSTEN Personele lasten Stol NHL (0,5) Stol leerstoel OU (0,2) Kerstens (0,8) Toutenhoofd (0,3) Domenie (0,8) Leukfeldt (1,0) Veenstra (1,0) Vacature (0,8) (mede ivm RAAKJ&CS) Subtotaal personele lasten
begroting 2010 81.300 28.000 6.000
115.300 148.000 18.100
realisatie t/m december 81.300 28.000 6.549 43.163 5.587 4.830 169.429
0 0 549 43.163 5.587 4.830 54.129
121.137
-26.863 -18.100
9.000 23.100 10.000 150.000
realisatie / begroting
8.403 27.674 15.000
-9.000 -23.100 8.403 17.674 -135.000
15.000 19.120 15.275 221.609
-186.591
12.000 12.000 24.000 547.500
0 391.038
-12.000 -12.000 -24.000 -156.462
70.000 28.000 65.000 23.500 52.500 44.000 43.000
70.000 10.624 70.820 0 51.355 45.382 41.576
0 -17.376 5.820 -23.500 -1.145 1.382 -1.424
34.400 360.400
20.510 310.267
-13.890 -50.133
35.000 15.000 408.200
15
-20.000 4.120
Werkzaamheden derden/projectkosten Post HBO Cybersafety Slachtofferschap Cybercrime RAAK Jeugd&Cybersafety RNG RAAK Jeugd&Cybersafety div. Intervisie E-fraudeur Onvoorzien Subtotaal werkzaamheden derden/proj. Bedrijfsvoering Adm. ondersteuning Huisvesting SKV-deelname Boekjes PR Scholing Reis- en verblijfskosten (regulier) Congresbezoek (reis- en verblijfkosten) Repro/kantine e.d. Vertaalkosten Onvoorzien Subtotaal bedrijfsvoering TOTAAL KOSTEN
15.000 57.000 18.100
-15.000 -57.000 -18.100
9.000
-9.000 7.728
5.000
-5.000
104.100
7.728
-96.372
5.500 7.000 3.000 4.500 15.000 15.000
7.706 5.062 4.926 5.102 5.612
-5.500 706 2.062 426 -9.898 -9.388
5.000 2.000 12.000 14.000 83.000 547.500
31.423 349.418
-3.901 -84 -12.000 -14.000 -51.577 -198.082
0
41.620
41.620
BALANS
16
1.099 1.916
