LILYSCOOP Een uitgave van Mak Breeding BV |
“Nederlandse telers kunnen niet winnen van de natuur”
www.makbreeding.nl
Lily Looks wereldwijd geïntroduceerd
2008
Verbetering LA’s werpt vruchten af
LILYSCOOP
Een uitgave van Mak Breeding BV |
4
www.makbreeding.nl
Interview met Japanse lelie-importeur Takashi Moriyama van Yamaki Noen Co. Ltd.
Lily Looks wereldwijd geïntroduceerd
9
Kooktechniek bepalend voor omvang bladaaltje
4
2008
“Nederlandse telers kunnen niet winnen van de natuur”
6
Voorwoord
6
Leerjaar Van de Wetering, maar veelbelovende afzet
12
Blijkt uit onderzoek door PPO
10 Mak-lelies blikvanger op wagens Bakker-Schilder
Drie auto’s van transportbedrijf Bakker-Schilder uit ’t Zand zijn uitgerust met zeer prominente reclame-uitingen van Mak Breeding
12 Mothers Choice® van Franse bodem
Optimaal voor broei op koude grond
14 Showbroei
Toont per cultivar werkelijke mogelijkheden
16 Salm Flora content met ketenproject Liliance U.A. 18 Verbetering LA’s werpt vruchten af 20 In de spotlights
14
In deze rubriek toont Mak enkele veelbelovende cultivars.
colofon Lilyscoop is een uitgave van: Mak Breeding BV Wagendwarspad 4 1771 RN Wieringerwerf Tel.: 0227 - 555325 Fax: 0227 - 555383 E-mail:
[email protected] Internet: www.makbreeding.nl Vormgeving & Productie Green Works Design BV Teksten Meskers Media Affairs BV Mak Breeding BV en auteurs aanvaarden geen enkele
Evenals afgelopen jaar is het verschijnen van de Lilyscoop afgestemd op de lelieparade op de Keukenhof die wordt gehouden van 8 t/m 18 mei 2008. Wij hopen dat u, ondanks het zware weer waarin ons vak verkeert, toch de tijd zult nemen voor een bezoek aan de grootse lelie show ter wereld. Zoals u van Mak Breeding mag verwachten zullen wij ook dit jaar opnieuw onze uiterste best doen om ons steentje bij te dragen aan dit unieke evenement. Verderop in de Lilyscoop kunt u meer over de Keukenhof lezen. Daarnaast bent u vanzelfsprekend altijd welkom om onze showkas te komen bezoeken. Juist in deze tijd, waarin de wind stevig tegen is, moeten we niet vergeten met wat voor mooi product we te maken hebben. De kwaliteit van het eindproduct is sterk toegenomen door verbeterde rassen en technieken bij zowel de kwekerij als de broeierij. Tevens draagt de beschikbaarheid van de Franse en Zuidelijk halfrond bollen, voor de najaar- en winterbroei, bij aan de eindkwaliteit van het product. Volgens een onafhankelijk onderzoek zijn de Europese bloemisten het meest tevreden over de lelie. Daarmee heeft de lelie de grootbloemige roos van de eerste plaats verdreven. Dat is een prestatie waar we met zijn allen trots op mogen zijn. Het is belangrijk dat we van dit goede imago gebruik maken. Wij ondersteunen het initiatief voor de oprichting van het Lelie Promotie Fonds dan ook van harte en zullen ons hierin actief opstellen. Door middel van promotie activiteiten de vraag proberen te vergroten heeft alleen zin als er ook aan de productie kant veranderingen worden doorgevoerd. Van de kant van de telers komen er op dit moment vele initiatieven om een aantal zaken gezamenlijk aan te pakken. Hierbij wordt ook duidelijk over de grenzen heen gekeken. Zoals de heer Moriyama in zijn interview verderop in dit blad aangeeft moet de teelt op het Zuidelijk halfrond niet worden gezien als een bedreiging maar juist als een aanvulling. Steeds vaker zien wij dat kwekers in Nederland afspraken maken met buitenlandse bedrijven, om zodoende een prima jaarrond product te kunnen leveren. Wij hopen in deze nieuwe samenwerkingsvormen een actieve rol te kunnen spelen. Enkele voorbeelden van samenwerkingsvormen komen aan bod in deze editie van Lilyscoop. Daarnaast proberen we samen met de kwekerij en middels wetenschappelijk onderzoek een aantal problemen in de teelt aan te pakken. Mede hierom zijn wij blij dat de heer Kok van het PPO in ons blad zijn visie heeft willen geven op de bladaal problematiek. De leliemarkt heeft een turbulente groei meegemaakt.Van een vraagmarkt zijn we overgegaan naar een aanbodsmarkt. Dit vraagt aanpassingen van alle partijen in de keten. Er zijn op dit moment een groot aantal positieve initiatieven in ons vak waarbij ook wij ons best doen om de nodige veranderingen mogelijk te maken. Ik hoop dan ook van harte dat we gezamenlijk op weg zijn naar betere tijden. Nic Mak.
aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook,
die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie in deze uitgave.
Paradero
®
Japanse lelie-importeur:
“Nederlandse telers kunnen niet winnen van de natuur” De Japanse leliemarkt heeft op dit moment z’n maximale omvang bereikt en zal waarschijnlijk binnenkort niet veel verder meer expanderen. Het aandeel van de Nederlandse bollen neemt wel verder af, door het aanbod van landen als Nieuw-Zeeland en Chili. Dat is de opvatting van Takashi Moriyama, die met twee broers leiding geeft aan
Bollenteelt in Tsunan (Niigata)
Yamaki Noen Co. Ltd, de belangrijkste lelie-importeur van Japan. Bij een oriëntatiereis door Nederland bracht hij ook een bezoek aan Mak Breeding. Daarbij voorspelde hij dat Siberia® in Japan als ‘leading lily’ voorlopig stand zal houden. De roze/rode Oriëntal Lake Carey® dicht hij een prachtige toekomst toe. Yamaki Noen, gevestigd in Hara Uonuma-City in de provincie Niigata , ten noorden van Tokyo, is met een marktaandeel van ± 26-28% een toonaangevend lelie-handelsbedrijf in Japan. Het bedrijf produceert zelf zo’n 1,5 miljoen bollen op jaarbasis en is daarnaast actief met een enorm aantal variëteiten op de binnenlandse markt. In de showkas worden jaarlijks 850 (nieuwe) soorten uitgeprobeerd. “Dat is wat ons onderscheidt. We besteden enorm veel tijd aan het testen van nieuwe soorten. We krijgen ze van alle Nederlandse veredelaars toegestuurd en proberen ze uit. Onze kas staat elke dag open voor vakgenoten, dus ook voor onze collega importeurs. Enkele jaren geleden moesten we bij alle veredelaars op bezoek om de nieuwe cultivars te zien, maar tegenwoordig worden nieuwe cultivars geplant in de verschillende broeiregio’s in de wereld. Dit betekent dat we de cultivars zelf kunnen testen. Het gevolg hiervan is dat veredelaars de wereld overgaan om broei gegevens te verzamelen. Als Takashi Moriyama gevraagd wordt naar zijn opvatting over de enorme verscheidenheid aan nieuwe cultivars, die beschikbaar is voor de markt, is hij klip en klaar: “Het is veel te veel. Het zal niet veranderen, maar onze klanten kunnen er niet zo veel mee.” Dat is ook te zien in het lijstje van de variëteiten die door Yamaki Noen in Japan worden verhandeld. In totaal gaat het om 380 (!) verschillende soorten binnen de verschillende
Testkas Yamaki Noen
groepen. Binnen de Orientals bestaat het leeuwendeel uit Sorbonne®, Siberia® en Casablanca®. De drie soorten zijn goed voor 55% van de afzet.
Versnippering Dat zo’n grote verscheidenheid ondanks de versnippering toch z’n weg vindt naar afnemers heeft wellicht te maken met de regionaal georganiseerde handelsstructuur in Japan. Moriyama: “We hebben in ons land 150 verschillende veilingen en die zijn samen goed voor 90% van de handel. Elke regio heeft z’n eigen veiling.” Zo kunnen de soorten ook regionaal worden gespreid. Als het gaat om de handelsstructuur rond de afzonderlijke variëteiten neemt Moriyama als importeur een liberaal standpunt in. “Ik ben voorstander van productie beheersing van rassen in de vorm van bijvoorbeeld kwekersverenigingen als het echt iets bijzonders, iets uitzonderlijks is. Als het iets toevoegt. Dan is het belangrijk om productie en afzet goed op elkaar af te stemmen. Als het om de overige soorten gaat, heeft dat geen enkele zin. Laat die maar vrij. Dan moet je de markt niet meer sturen, maar het mechanisme laten werken.” Daarmee doelt Moriyama vooral op de aanvoer van Aziaten en LA’s. Deze cultivars zijn gemeengoed in Japan, wat zoveel betekent dat er op de Japanse markt nog maar een bescheiden marge op wordt gemaakt. Anders is het met de Oriëntals.
Bloemveiling Ohta Market
Deze bloemen zijn vooral voorbehouden aan professionele gebruikers als hotels en restaurants, die hiervoor ook extra geld willen besteden. De exclusiviteit van de Oriëntals op de binnenlandse Japanse markt is in belangrijke mate de basis onder het succesverhaal van Yamaki Noen. “Als het aanbod Oriëntals te sterk stijgt wordt de balans verbroken en is de prijs weg. Dat is eigenlijk onze enige zorg voor de toekomst.” Ondertussen doet Moriyama er alles aan om de exclusiviteit te koesteren. Dat wordt ook duidelijk als hij overleg heeft met Arie Alders van Mak Breeding over de promotie van Lake Carey® in Japan. Een poster-concept wordt in een aantal varianten gepresenteerd. Hij is er enthousiast over, maar: “Verander de Aziatische lettertekens in het Europese schrift. Dat maakt het exclusiever”, reageert hij gedecideerd.
Lake Carey® Moriyama verwacht dat Lake Carey® een mooie toekomst tegemoet gaat in Japan. “Het aanbod in rode Oriëntals is met 3-5% heel beperkt . Dus met z’n goede eigenschappen voorziet Lake Carey echt in een behoefte. Ik voorzie een groei tot een marktaandeel van 1 á 1,5% als heel reëel. Dan zal het de belangrijkste roze/rode lelie zijn.” Voor Moriyama is het waarschijnlijk dat deze bollen niet alleen van Nederlandse kwekerijen zullen komen. “Het is een onvermijdelijke ontwikkeling. De productie op het Zuidelijk
halfrond geeft toch voldoende toegevoegde waarde. Daar worden de bollen niet zo intensief geteeld als in Nederland en dat geeft een betere kwaliteit; er zit meer energie in de bol. Daarnaast zijn de bollen in het najaar vers leverbaar. De Nederlandse kwekers kunnen daar in die periode simpelweg niet tegenop. Het heeft voor hen geen zin om een gevecht met de natuur aan te gaan; het is beter om daar mee te stoppen.” Hoewel de doorloopsnelheid van nieuwe cultivars groot is, zal de omvang van de Japanse leliemarkt stabiliseren. Ook de groei van de Chinese economie zal daar geen verandering in aanbrengen. “Onze kosten zijn ten opzichte van China veel te hoog dus export naar China toe zal niet plaatsvinden.Vanuit China vinden wel al veel bloemen hun weg naar de Japanse markt. Het gaat hierbij vooral om relatief makkelijk transporteerbare producten zoals Anjers etc. Moriyama verwacht geen grote leliebloemen stroom vanuit China naar Japan. Allereerst leent de lelie zich niet zo goed voor lang transport en daarnaast kan China (nog) niet voldoen aan de torenhoge kwaliteitseisen die de Japanse markt vraagt.
Voor meer informatie over Yamaki Noen kan de website worden bekeken: www.yamaki-noen.co.jp
Lily Looks wereldwijd geïntroduceerd Leerjaar Van de Wetering, maar veelbelovende afzet
“We kunnen op dit moment niet aan de vraag voldoen”. Dat is de kernachtige conclusie van Peter van de Wetering, twee jaar na de start van de exclusieve samenwerking voor de productie en afzet van een nieuwe lijn potlelies, tussen Arroyo en Mak Breeding. Daar staat tegenover dat de bijzondere aanpak nog niet rimpelloos verloopt. “We weten op sommige onderdelen te weinig van bollenteelt. Die achterstand lopen we nu versneld in. Dat is een weg met hindernissen”, bekent Van de Wetering.
Het zijn mooie kreten; meerwaarde creëren door te luisteren naar je afnemers. En: een aanbodsmarkt transformeren tot vraagmarkt. Maar het lijkt er op, dat van de Wetering er daadwerkelijk inhoud aan weet te geven in de samenwerking met Mak Breeding. Bron van het succes is een nieuwe lijn potlelies als lang verwacht alternatief voor de traditionele Pixie-soorten. Het is de eerste keer, dat een broeierijbedrijf voor een specifieke productgroep de ketencontrole op zich neemt, alle schakels aanstuurt en ook nog exclusief de beschikking heeft verworven over nieuwe cultivars. Zowel Mak als Van de Wetering zijn er van overtuigd dat dit de beste manier is om nieuwe sierteeltproducten gecontroleerd en met succes in de markt te zetten. Van de Wetering is vol vertrouwen over het baanbrekende project, omdat het bedrijf zich inmiddels had bewezen als autoriteit op het gebied van de potlelie. “In de broeierij rassen beoordelen en doorselecteren, dat hebben we goed in onze vingers. Maar bollen telen is een ander vak’, zo heeft het bedrijf inmiddels ontdekt. Van de Wetering verzamelde na intensief zoeken een groep van acht kwekers om zich heen, aan wie de productie van de leverbare bollen werd uitbesteed. “Dat was moeilijker dan we dachten”, vertelt Van de Wetering. Daarnaast ontbrak het Van de Wetering aan rasspecifieke informatie over de groei van de bollen. De veredelingsituatie geeft daarvoor soms onvoldoende referentie. “Dat zorgde voor wat tegenvallers”, blikt Van de Wetering terug, “al waren die niet desastreus. Als je echt gaat produceren komen er andere ervaringcijfers. Die hebben we nu, zodat we nauwkeuriger kunnen gaan plannen.” De nieuwe potlelielijn is door Van de Wetering onder de
naam Lily Looks internationaal gepresenteerd. De respons was beter dan gehoopt. “In de VS hebben we eenmalig geadverteerd, maar de hele markt daar weet nu al wat Lily Looks is. Na vijftien jaar Pixies waren ze daar echt toe aan wat anders. Alle broeierijbedrijven meldden zich voor een proefzending en nu kunnen we de vraag feitelijk niet meer aan.” Dat is voor Van de Wetering overigens geen signaal om vol gas te geven. De groei moet gecontroleerd verlopen en daar heeft het bedrijf enkele jaren voor uitgetrokken. “In Japan zijn we bewust met een klein programma gestart. Daar wordt geleverd aan twee organisaties, voor in totaal 800 winkels. Daarnaast zien we in Europa dat de markt voor bloeiende planten enorm onder druk staat. Een te grote uitbreiding kan de markt niet aan.” De voorkeuren van de handel hebben Van de Wetering verrast. “Zelf waren we gek van de paarse kleur en we voelden aankomen dat de markt daar voor zou gaan. Dat pakte anders uit. De roze is favoriet. Daaruit blijkt dat we bepaald geen trendwatcher zijn. Daarom willen we ook een consumentenpanel gaan inzetten om nog meer feeling met de consument te krijgen. Hierdoor proberen we de meerwaarde te creëren voor onze producten.” De bloemgrootte van de roze variant zal debet
Tiny Orange Sensation®
Onderzoek door PPO wijst uit:
zijn aan de populariteit.Voor Van de Wetering is dat één van de belangrijke veredelingsdoelen in het algemeen. “Ten opzichte van de Pixie-soorten is er nu een enorme kwaliteitslag gemaakt, maar er valt nog meer te halen. Bloemgrootte en bladbezetting van onze soorten kunnen nog verder geoptimaliseerd worden.” Het voorjaar is een spannende tijd voor Van de Wetering. De maanden januari, februari en maart geven een goede indicatie van de vraag. De eerste week van april is het moment van de waarheid. “Wat verkocht is wordt geplant, wat niet verkocht is gooien we weg”, klinkt het resoluut. Wij kunnen het ons als bedrijf niet permitteren om bollen te produceren (planten) die niet verkocht zijn.
Kooktechniek bepalend voor omvang bladaaltje De besmettingsmogelijkheden voor bladaaltje in de lelieteelt zijn zo talrijk, dat geen kweker zich ertegen kan wapenen. Wel is met een warmwater-behandeling een goede preventie mogelijk, maar die luistert bijzonder nauw. De temperatuurcontrole blijkt in veel gevallen te wensen over te laten. Hierdoor
Voor meer informatie over Lily Looks kan de website worden bekeken: www.lilylooks.com
overleeft het aaltje, terwijl de kweker in een andere veronderstelling verkeert. Het resultaat is een leverbare bol, die voor de broeierij waardeloos is.
Tiny Padhye®
Onderzoeker Hans Kok van PPO in Lisse spreekt regelmatig kwekers, die zich het hoofd breken over aaltjesbesmetting terwijl ze in de veronderstelling verkeren, dat ze alles doen om het te voorkomen. Kok: “Aaltjes verspreiden zich zowel boven- als ondergronds. Onkruiden zijn een belangrijke besmettingsbron. Daarom moet een perceel waar lelies worden geplant zo spoedig mogelijk vrij van onkruiden worden gemaakt. Het onderfrezen van besmet onkruid tast gezonde lelies aan. Tijdens de teelt moet het perceel ook zo veel mogelijk onkruidvrij blijven.” Niet alle lelies zijn even vatbaar. De grootste kwetsbaarheid is te vinden in de Longiflorums en de LA-hybriden. De Aziaten en Oriëntals zijn het minst gevoelig. Kok: “Als besmetting zichtbaar wordt in de teelt moet worden ingecalculeerd dat de besmetting groter is dan ze lijkt.” Een warmwater-behandeling biedt in zo’n geval uitkomst, maar daarbij gelden duidelijke spelregels, zo heeft Kok namens PPO geïnventariseerd: - De kooktijd gaat pas in als het kookbad de gewenste temperatuur heeft bereikt - De temperatuur in de bollen tot ziftmaat 10 gaat gelijk op met de temperatuur van het kookbad. - Als het bad op temperatuur is hebben leliebollen, zift 10-12 5 minuten langer opwarmtijd nodig. Bolmaat 12-14 moet 10 minuten langer worden opgewarmd. Per sortering komt er 5 minuten opwarmtijd bij,14-16, 15 min, 16-18 20 min enz.
Peter van de Wetering
Wie twijfelt over de effectiviteit van het warmwaterbad doet er verstandig aan de watertemperatuur tijdens de behandeling te meten. Het kan namelijk gebeuren, dat niet overal in de kookketel de gewenste temperatuur wordt gehaald. Een ander risico is dat bladaaltjes soms minder gevoelig zijn voor de behandeling. Dan is een hogere temperatuur noodzakelijk en moet eventueel een lichte kookschade voor lief worden genomen. In de kas zijn de omstandigheden voor het bladaaltje ongunstig. Toch komen ook hier besmettingen voor. Dat kan twee oorzaken hebben; de kwaliteit van de opgeplante bollen of een ziektehaard in de grond als souvenir van een vorige teelt.
Als besmetting zichtbaar is moeten plant, bol en omliggende grond direct worden verwijderd. Dit geldt ook voor gewasresten. Bij serieuze aantasting op meerdere plaatsen is er nog slechts één remedie: het stomen van de grond. Als dat geen optie kan zijn dient een wachttijd van drie maanden in acht te worden genomen; dat is de termijn waarop een bladaaltje maximaal kan overleven in een lelieblaadje. Onderzoeker Hans Kok van PPO Door PPO is nagegaan of warmwaterbehandeling van leverbare bollen van Longiflorums en LA-hybriden mogelijk is. Voor het invriezen is geen probleem, mits het vier tot acht weken na het rooitijdstip plaatsvindt. Een behandeling ná het ontdooien leidt tot minder knoppen door bloemverdroging en tien procent volledig blinde takken. Aziaten hebben er geen last van, Oriëntals geven een lichter takgewicht en misvormde bladeren. PPO geeft het volgende advies: Koken voor het invriezen; 2 uur bij 39 graden - Oriëntals en Aziaten vanaf 2 weken na rooitijdstip. Oriëntals lopen enig vorstrisico. Dit neemt af naarmate de behandeling later wordt uitgevoerd - Longiflorums en LA-Hybriden vanaf 4 weken na rooitijdstip Koken na het invriezen; 2 uur bij 39 graden - Bij Aziaten heeft koken geen negatieve invloed - Bij Oriëntals kunnen 20 procent lichtere takken en misvormde bladen optreden - Bij Longiflorums en LA-hybriden ontstaat tien procent uitval door blinde takken en toename van bloemverdroging Voor meer informatie kunnen kwekers contact zoeken met onderzoeker Hans Kok van PPO Lisse: tel. 0252-462121.
Mak-lelies blikvanger op wagens Bakker-Schilder Drie auto’s van transportbedrijf Bakker-Schilder uit ’t Zand zijn uitgerust met zeer prominente reclame-uitingen van Mak Breeding. Schitterend vormgegeven advertenties rond de lelies Lake Carey® en Siberia® alsmede het potleliepakket Six in a Row (Lily Looks) beslaan de volledige zijkanten, die niet minder dan 13.60 meter lang en 2.70 meter hoog zijn. Vrachtwagenreclame is een snel in populariteit groeiend fenomeen. Transportwagens bewegen zich immers in het verkeer en een steeds wisselend decor, dat voornamelijk wordt bevolkt door maatschappelijk actieve personen. Berekend is, dat elke truck onderweg gemiddeld door ca. 1250 personen wordt gezien. Het wagenpark van Henk en Piet Bakker, de directeuren van het bedrijf, is in 1926 opgericht in ’t Zand en telt inmiddels 24 auto’s. Daarnaast worden regelmatig charters ingehuurd, zodat er gemiddeld 30 wagens onderweg zijn. Al zo lang het bloembollenbedrijf Mak bestaat is er een relatie. “We hebben het meegemaakt dat de leliebollen nog 7 gulden per stuk kosten en werden vervoerd in gaasbakken; zo lang gaat onze relatie al terug”, verduidelijkt Henk Bakker. Omwille van deze langdurige relatie besloot het bedrijf het verzoek van Mak, om de zijkanten van de auto’s te mogen gebruiken, in te willigen. “Normaliter is alleen de achterkant van onze auto’s te gebruiken”, zegt Piet Bakker beslist. Dankzij digitale printtechnieken en handige bevestigingsystemen is het niet ingrijpend om een vrachtauto van reclame te voorzien. “Het zijn feitelijk panelen die worden bevestigd. Met vijf kwartier is een auto klaar.” Als het om de zijkanten gaat is het meer werk. Hier wordt een folie geplakt, die is voorzien van een speciale vernis. Deze afbeelding gaat er op voor vier jaar.
10
Het geeft aan dat het vertrouwen van Mak in de producten groot is. In ieder geval wordt er goed op gereageerd door de markt. Onwillekeurig blijft het beeld hangen, als zo’n vrachtwagen Piet en Henk Bakker door het landschap beweegt. “Een mooie bevestiging kreeg ik van mijn neefje van acht jaar. Die herkent onze wagens niet zo snel, maar wel die met die tijger erop. De auto met de Siberia®-advertentie erop dus. Naar dat beeld wordt echt veel gekeken.” De auto’s met de leliereclame worden gericht ingezet. Ze zijn gereserveerd voor bloembollentransport en rijden van april tot januari rond in de traditionele bollenregio’s; Kop van Noord-Holland, West-Friesland en de Duin- en Bollenstreek. In de overige maanden worden de auto’s elders ingezet in Nederland, België en Noord-Frankrijk. Henk en Piet Bakker hoefden hun chauffeurs niet over te halen om met de lelie-wagens te gaan rijden. Langs de weg stelen ze de show.
11
Mothers Choice van Franse bodem ®
Optimaal voor broei op koude grond
Aanvankelijk hadden Dirk en Gé Koper twijfels over de potentie van de witte oriëntal Mothers Choice® voor hun bedrijf, dat ’s zomers vrijwel volledig op buitenbroei is gebaseerd. Sinds ze bollen betrekken die op Franse bodem werden geproduceerd zijn ze helemaal om en is Mothers Choice® de runner-up in hun goed gesorteerde leliekraam. Volgens Dirk Koper kan ze wedijveren met de kwaliteiten van soortgenoot Siberia®. Gebr. Koper, gevestigd aan de Oudendijk in het Noord-Hollandse Heemskerk, is een ambachtelijke broeierij, die voortdurend bezig is met het uitproberen van nieuwe cultivars. “Zo maakten we ook kennis met Mothers Choice®”, vertelt Dirk Koper. “Onze eerste ervaring hadden we met een kist bollen rechtstreeks afkomstig van weefselkweek.” De eerste ervaringen waren niet onverdeeld positief. De steel kwam niet op lengte en de intensiteit van de kleur van het gewas bleef achter bij de verwachting. Het tweede en derde jaar toonden wel verbetering, maar Dirk en Gé Koper werden echt enthousiast toen ze in overleg met teeltadviseur Nico Hertogh van Mak ‘t Zand hun bollen uit Frankrijk betrokken. “Die komen geweldig tot hun recht.” De buitenbroei van lelies ligt gevoelig, omdat de weersomstandigheden met name in het naseizoen de kwaliteit kunnen ondermijnen. In de septemberweek dat we hen spreken wordt het weerbeeld bepaald door harde wind en flinke regenbuien. “Harde wind en regen doen ons gewas geen goed”, somberen de broers, als ze in de kantine aan de koffie zitten.
Sterke plant Het bedrijf is dan ook steeds op zoek naar lelies die tegen een stootje kunnen en ook bij slechtere weersomstandigheden weinig of geen schade aan blad en knop oplopen. Mothers Choice® voldoet aan die specificatie. “Het is een sterke plant, die ook nog redelijk rap is te verwerken. Dat is toch wat je als broeier wilt, een beetje volume maken.” De Franse herkomst van de bollen maakt het mogelijk dat de eerste aantallen al begin april worden geplant. De laatste kisten worden in juni aan de bodem toevertrouwd. Als het seizoen het toestaat is Gebr. Koper met Mothers Choice® dan ook van eind juni tot eind oktober aan de markt. Deze continuïteit is een uitgangspunt voor Gebr. Koper. “Het heeft geen zin tien dagen het een en daarna tien dagen het ander te brengen. Afnemers willen continuïteit.” De reacties op Mothers Choice® zijn positief. Inkopers blijken te vallen voor de grote, sterke stelen. “Die zijn vooral gewild in het Oostblok. We zien veel bloemen naar Rusland gaan”, vertelt Dirk Koper, die als lid van de VBA-leliecommissie ook een studiereis richting Sint Petersburg maakt.
De meerwaarde van buitenbroei wordt door Gebr. Koper aangewend als extra kopersinformatie. In Naaldwijk kan die verstrekt worden. “In Aalsmeer nog niet, maar er wordt al wel over gesproken”, meldt Dirk Koper.
Nieuwe OT’s Informatie voor afnemers is belangrijk, zo bevestigt z’n broer Gé. Gebr. Koper koos ook voor enkele nieuwe OT’s, zoals Gluhwein®, Shocking® en Nymph®. “Nieuw assortiment in kleinere aantallen presenteren we op water, in blikken. Zo kunnen de inkopers er niet omheen. Dan blijkt ook dat ze wat willen uitproberen, ze hoeven immers geen hele kar te kopen. Met name Gluhwein® doet het geweldig. We hebben 15.000 stelen onder de klok gebracht, maar het hadden er misschien ook wel 30.000 kunnen zijn.” De beide broers hebben er voor gekozen afgebroeide bollen niet te laten zitten. “Allereerst omdat het niet bevorderlijk is voor de kwaliteit. Bovendien mijden we zo het risico, dat alle bloemen tegelijk komen als het een keer mooi weer is. Het heeft onze voorkeur verse bollen aan te kopen en gefaseerd te planten. We doen daarom direct zaken in de voorverkoop en wachten niet op wat er op het laatste moment nog wordt aangeboden, ook al kost dat per bol soms een paar centen meer. Zo hebben we volledig grip op onze zaak en dat is waar het om gaat.”
Gé en Dirk Koper
12
13 Mothers Choice
®
Showbroei is misschien niet de norm voor reguliere bloemproductie, maar het laat wel zien wat met specifieke cultivars mogelijk is. Om die reden stopt Mak Breeding veel tijd en geld in dit fenomeen. “Het jaar rond zijn we in beeld”, stelt Niels Mak. Hij is er druk mee om de goede bloemen op het goede moment op de goede plaats te hebben. Alleen al voor de Lelieparade in de Keukenhof, van 9 tot en met 18 mei, brengt Mak in drie dagen tijd acht vrachtwagens bloemen weg.
Impressie Lelie show Keukenhof 2007 1e Award Lelie Oriental: ‘Paradero’ ® 1e Award Lelie OT: ‘Nymph’ ® 2e Award Lelie pot: ‘Tiny Bee’ ®
Niels Mak
Showbroei toont per cultivar werkelijke mogelijkheden
Showkas Mak Breeding
Niels Mak vindt het wel eens jammer, dat showbroei niet wat meer waardering krijgt. “Kwekers kijken er met een scheef oog naar, omdat ze de stand van het gewas te uitzonderlijk vinden. Ze zien liever wat er met het soort gebeurt in een reguliere productiesituatie. Op zich is dat ook een referentiekader. Maar je moet toch allereerst weten wat er in principe mogelijk is met een cultivar.” Om dat zichtbaar te maken worden door Mak bollen opgeplant in Nederland, Frankrijk en op het Zuidelijk Halfrond. De leverbare maten komen vervolgens terecht in de showkas van Mak aan de korte Bosweg 56 in ‘t Zand. “We selecteren nauwkeurig. Elke soort vraagt om een specifieke maat voor de mooiste bloemen. We streven naar wat haalbaar is”, verklaart Niels Mak.
Elke dag open
Impressie Lentetuin 2008 Beste Oriëntal: Lake Michigan® Beste Aziatische Hybride: Disegno® Beste LA Hybride: El Divo®
14
De kas is elke dag open. Op de vrijdagmiddagen is Arie Alders aanwezig voor aanvullende tekst en uitleg. Bij het zien van de schitterende bloemenpracht rijst de vraag waarom niet meer kwekers langs komen om dit te zien. “Het lijkt er op dat ze een materialenveiling bij een stoppende kweker interessanter vinden”, mijmert Niels Mak. “Maar op zo’n veiling word je niet veel wijzer. Je oriënteren op wat er in de markt te vinden is geeft volgens mij een beter rendement van je tijd. Kwekers zouden daarin zelf misschien meer verantwoordelijkheid moeten nemen.” Niet alleen het nieuwe assortiment wordt in het showbroeiproces meegenomen. Ook gangbare soorten worden ondersteund. “Naar onze afnemers toe voelen we die verplichting.” Wel is duidelijk, dat specifieke soorten keer op keer door de Vaste Keurings Commissie het hoogst worden gewaardeerd. Zo zijn de Orientals Lake Carey® en Paradero® echte goud-
delvers met meerdere eerste prijzen op vrijwel alle shows. Bij de longiflorums scoort White Heaven® al vanaf 2000 aansluitend hoog en sinds 2004 is ook de OT Nymph® een geheide nummer 1. Het Mak-assortiment wordt gepresenteerd tijdens diverse shows in het hele land. Jaarlijks worden daarvoor zo’n 25.000 takken zorgvuldig in bloei getrokken. “We proberen onze stand steeds een eigen identiteit te geven door hoofdzakelijk gebruik te maken van zwarte vazen”, licht Niels Mak toe. “Voor onze potlelies zullen we op de Keukenhof een aparte presentatiewijze voorbereiden.”
Show-overzicht Mak-inzendingen zijn het jaar-rond te zien op de volgende shows: Voorjaar : 8 t/m 18 mei Lelieparade Keukenhof Lisse Zomer : september: BolleNoord ’t Zand; Plasbokaal Joop van Veen Najaar : oktober: Lelieshow CNB Winter : januari: Midwinterflora CNB, maart: Lentetuin Breezand en Wereldlelieshow IGH ’t Zand Bloemen van Mak Breeding worden tevens geleverd aan de Hortifair in Amsterdam, en diverse buitenlandse bloemententoonstellingen en bolbloemenshows als de Driebanflora in Venhuizen, Lenteweelde Obdam en het Holland Flowers Festival in Zwaagdijk. De showkas is te bezoeken op het adres Korte Bosweg 56 in ’t Zand. Tel. Arie Alders: 06-53302084.
15
Salm Flora content met ketenproject Liliance U.A. Afstemming van areaal op basis van een afname-toezegging. Die samenwerking ging een groep van zeven kwekerijen en zes handelsbedrijven aan voor de productie en vermarkting van de OT-cultivars Shocking®, Gluhwein® en Nymph®. Salm Flora in ‘t Zand is één van de kwekerijbedrijven die participeren in Liliance, zoals het project is gedoopt. Terugkijkend op het eerste jaar is het Gluhwein®
Shocking®
bedrijf tevreden, melden Robert en Tim van der Salm. Inmiddels zijn de prijsniveaus en areaalomvang voor 2009 bepaald. “Voor ons is het een mooie prijs”, zegt Robert van der Salm. “Het schubritme aangepast aan de verkoop. Dat is een tijd geleden, maar het voelt goed. We kunnen ons nu volledig toeleggen op de kwaliteit en daarbij de kosten zoveel mogelijk in de hand houden. We blijven tenslotte ondernemer.” Met de drie OT’s komt het assortiment van Salm Flora op zo’n 12 cultivars. Dat maakt het experiment met Liliance extra spannend. Zeven kwekers die vanuit hetzelfde plantgoed tegelijkertijd en in dezelfde omstandigheden drie rassen telen, dat moet interessante informatie opleveren. En dat deed het. “Iedereen was er verrast over. We kwamen op verschillen van 30 tot 40 procent”, meldt Robert. Salm Flora scoorde goed op het onderdeel fusarium-besmetting. “Een combinatie van factoren ligt daaraan ten grondslag”, zegt Robert. “De bodemstructuur, het dompelen, dat soort zaken.”
Tim en Robert van der Salm
Dun planten Nymph®
Gluhwein®
Eén van de verschillen die zichtbaar werd is de oppervlakte die met het geleverde plantgoed werd ingevuld. Te dun planten levert in de visie van Salm Flora te grof gegroeide bollen op. Dat proces is wel te remmen door eerder te koppen. “Je kunt de opbrengst wel fijner maken, maar niet grover”, is de overtuiging van Tim van der Salm. “Dat vereist onderling veel communicatie.” De verschillen zullen zichtbaar worden in de kas, waar de leverbare bollen zijn opgeplant voor bloemproductie. De kwekers gaan die kassen ook langs. “Vergelijking voert onderling de druk op om steeds meer uniforme kwaliteit te leveren”, weet Tim van der Salm. “In het teeltproces zijn zoveel momenten waarop je opbrengsten kunt sturen; rond het planten, rond het koppen en ook bij de oogst.” Het was voor Salm Flora en de andere ondernemers de eerste keer om te worden meegenomen in zo’n onderlinge vergelijking en te worden aangestuurd met een extern teeltadvies. “Ik moest er aan wennen. Ik voel me niet belemmerd of zo, maar toch is het anders. Dat dit gebeurt in combinatie met de overige teelten vind ik een aantrekkelijke combinatie.
16
Shocking®
Nymph®
Liliance zorgt voor een mooie bodem in ons bedrijf, maar het is wel fijn om er wat omheen te hebben. Zo hou je ook contact met de eindgebruiker en met de markt. Er blijft wat speelruimte over, zo moet je het misschien wel zien.”
Gematigde groei Het feit dat in Liliance niet de kwekerij maar de handel de afzet organiseert, heeft tot gevolg dat de kwekers verzoeken moeten doorverwijzen. “De drempel voor mensen die wat willen proberen wordt zo misschien wat hoger”, vermoedt Robert, “maar het zijn nu uitsluitend de aantallen die de export denkt kwijt te kunnen die we opplanten. Zo blijft de prijs er op. Gematigde groei moet ons verder brengen.” Op die basis hebben de Liliance-deelnemers de evaluatie van het eerste jaar goed doorstaan. De heldere afspraken over en weer zullen daar aan hebben bijgedragen. Robert van der Salm weet het nog goed: “De intentie-overeenkomst was een A4-tje, het concept-contract al een heel stapeltje en toen we naar de notaris gingen was ik blij dat het in één ordner paste.” De deelnemers van Liliance weten wat ze aan elkaar hebben.
17
Verbetering LA’s werpt vruchten af De niet aflatende energie die wordt gestoken in de ontwikkeling van nieuwe, kwalitatief betere LA-cultivars, werpt z’n vruchten af. In 2007 werd op meer dan 1000 ha LA bollen geteeld in Nederland. Voor een ‘soortkruising’ (longiflorum maal aziaat), waarvan de eerste zes rassen in 1992 kwekersrecht kregen, is dat toch een hele prestatie. Om verbeteringen in de LA’s te bewerkstelligen, wordt gekeken naar zowel de longiflorums als de aziaten. Binnen de ‘longi’s’ zijn alle pijlen gericht op de opwaartse types. “Maar we hebben meer doelen” benadrukt veredelaar Erwin Hoogendijk. “Behalve qua knopstand is er binnen deze groep veel werk te verzetten op het gebied van doorwas, scheurkelken, bladtype, dubbelneus-gevoeligheid, bloeirijkheid en lengte van de bloemstelen.” Binnen de aziaten zijn groeikracht, bladtype, verminderde vuurgevoeligheid, knopkleur, bloemgrootte en bloemvorm belangrijke verbeterpunten. Ieder jaar worden zo weer de beste verbeteringen in deze twee groepen gecombineerd in nieuwe LA’s. Hoogendijk: “Het verkrijgen van gekleurde longi’s, met toch vaak LA op de achtergrond, is tegelijkertijd ook een interessante veredelingsrichting waaraan gewerkt wordt.” De ontwikkelingen hebben tot gevolg dat het LA assortiment verder verrijkt wordt. “Vergeleken met de aziaten kun je gemiddeld spreken van een beter wortelgestel, grotere groeikracht, verbeterde bloemvorm en grotere bloemen”, verduidelijkt Hoogendijk. “Waar binnen de aziaten qua bloemvorm en -grootte niet veel progressie meer werd gemaakt, zijn de LA’s daar ruimschoots overheen gegaan.” Waren in het verleden de kleuren van de LA’s een beperking van het assortiment, en dus een beperking van afzetmogelijkheden, tegenwoordig zijn LA’s in vele heldere kleuren verkrijg-
Salmon Classic®
18
baar.Verbeterpunten zijn er nog volop. Met name op het gebied van knopstand, bladkwaliteit, bloeirijkheid en transporteerbaarheid van de bloemen zijn de meeste LA’s nog niet zo goed als van de gemiddelde aziaat. Maar de ontwikkelingen en verbeteringen gaan door. Twee belangrijke veredelingspoten van Mak Breeding, namelijk BT Lelies en Cebeco Lilies, hebben een rol van betekenis vervuld in de stormachtige ontwikkeling van de LA’s. Na als één van de eerste bedrijven met LA lelie’s op de markt te verschijnen, zijn er door BT Lelies BV tal van soorten geïntroduceerd. Daarvan is Salmon Classic® toch wel de bekendste. Deze nakomeling van een ALA kruising uit 1986 van Piet Schenk heeft veel waarde gecreëerd voor de lelieteelt. In 2007 stond van dit ras nog zo’n 35 hectare leverbaar in cultuur! Cebeco Lilies, begin deze eeuw door Mak overgenomen, deed van zich spreken met Ceb Dazzle®.Van deze rijk bloeiende gele LA wordt de laatste jaren continu zo’n 60 a 70 hectare bollen geteeld. Van alle LA’s -tussen 1992 en 2006 werden 263 rassen kwekersrechterlijk beschermd- zijn dit twee belangrijke cultivars, gelieerd aan Mak Breeding BV. Daarnaast is ook de LA Original Love® succesvol ontvangen op de leliemarkt. Deze rode LA komt uit de Mak Breeding veredeling en wordt
Ceb Dazzle®
Original Love®
door kwekersvereniging ‘The Originals’ geteeld en vermarkt. Bij Mak Breeding staan de LA-ontwikkelingen voor de toekomst in het teken van het creëren van een hogere gebruikswaarde. Een ras moet niet alleen mooi zijn, maar er moet in de broeierij ook makkelijker mee te werken zijn. Uit de kraamkamer van Mak Breeding BV komt een nieuweling uit de testfase sterk naar voren: El Divo®. Deze heldergele LA heeft wel een hele goede eigenschap waarmee hij vele gele concurrenten mee zal passeren: een zeer goede bloeirijkheid. Een knopaantal dat je bij de betere aziaten verwacht, gecombineerd met grote vrijwel spikkelloze bloemen, dat is behoorlijk uniek te noemen. Daarnaast is het een goede gezonde groeier in de bollenteelt, die niet fusarium- of doorwasgevoelig is. El Divo® presenteert goed, en heeft een mooie knopstand. Met dit nieuwe ras zal het vak een welkome aanvulling krijgen op het bestaande assortiment. Dit jaar staan er proeven opgeplant in Italië, in Japan (bij drie importeurs) en Nederland (zes exporteurs).
El Divo®
19
In de spotlights In deze rubriek toont Mak enkele veelbelovende cultivars.
Arsenal®
Flashpoint®
Arsenal® Deze aziaat heeft een hele mooie knoppresentatie. De knoppen ontvouwen zich tot mooie gevulde vlakke bloemen waarin het roze met crème goed contrasteert. De bloeirijkheid is heel goed te noemen, uit de testen komt naar voren dat een bolmaat 10-12 al 3 tot 5 grote bloemen oplevert! In de broeierij maakt Arsenal® goed lengte met gezond blad. Deze aziaat durft de strijd aan met de LA’s voor goede bruikbaarheid. In de teelt is Arsenal® een goede gezonde groeier.
Flashpoint® Een aparte verschijning in de OT-groep is Flashpoint® wel te noemen. Een mooi rood hart met witte borders maken de bloemen heel sprekend. Twee eigenschappen zijn wel heel kenmerkend voor deze nieuwe OT : houdbaarheid en bloeirijkheid. Uit de uitgebreide uitbloei testen bij Mak Breeding kwam Flashpoint® als één van de sterkste uitbloeiers naar voren. De stevige takken van deze lelie geven veel bloemen, bij bolmaat 14 worden er 3 tot 5 bloemen geteld. Zoals vele OT lelies is Flashpoint® een goede bollenmaker.
Tabledance® Binnen het OT-assortiment een absolute eyecatcher is de fraai roze OT Tabledance®. Deze sterke lelie kenmerkt zich in de broeierij door een compacte opbouw, mooie knopstand en goede bloeirijkheid. Uit de eerste broeitesten blijkt dat bollen van zift 12-14 al goed bruikbaar zullen zijn. Dat is binnen de OT’s toch wel een hele goede eigenschap! De gladde roze spikkelloze bloemen zijn groot, mooi van vorm en de knoppen kleuren goed door. Daarbij heeft deze OT breed donkergroen blad. Tabledance® wordt op dit moment volop uitgetest op teelt-, broei- en uitbloeieigenschappen.
Tabledance®
