nd onderwijs Over grenzen

nd onderwijs nederlands dagblad donderdag 15 januari 2015

Over grenzen Leer je op school wel wat je straks nodig hebt als je gaat werken? Met die vraag prikkelde staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs Nederlanders twee maanden geleden: kom met ideeën voor toekomstbestendig onderwijs. In deze bijlage vertelt hij welke reacties hij kreeg pagina 3 Het onderwijs is een terrein dat je nooit kunt afbakenen. Veranderingen in de samenleving vragen om een reactie en onderwijspersoneel moet over grenzen kunnen denken. Zo krijgen jonge asielzoekers in Amersfoort intensief Nederlandse les voordat ze aan een opleiding kunnen beginnen pagina 4 en worden Nederlandse leerlingen juist ondergedompeld in Duitstalig onderwijs pagina 15 De rol van de conciërge is in de loop van de jaren sterk veranderd pagina 7 Op Urk is een christelijke scholenkoepel een nieuwe weg ingeslagen om passend onderwijs aan te bieden pagina 8 Wat doen studenten, die dit jaar de overgang van studiefinanciering naar leenstelsel meemaken, hebben ze nog geld over voor een inspirerende, vrolijke studentenvereniging? pagina 13 Veranderingen op school worden ook zichtbaar in een reeks klassenfoto’s van het Onderwijsmuseum pagina 10

2

ndonderwijs

15 januari 2015

advertentie

Het leven zit vol mogelijkheden De Christelijke Hogeschool Ede helpt je om jouw talenten te ontdekken en leidt je op tot een professional. Omdat de wereld mensen nodig heeft die stevig in hun schoenen staan en er kunnen zijn voor een ander. Ontdek de mogelijkheden die de CHE jou te bieden heeft.

Bekijk onze hbo-opleidingen op CHE.nl

Open Dag Zaterdag 7 februari 10.00 - 15.00 uur

Bedrijfskunde MER | HRM | Communicatie | Journalistiek | Verpleegkunde | SPH | MWD | Leraar Basisonderwijs | GPW | Leraar Godsdienst/Levensbeschouwing

3

15 januari 2015

Staatssecretaris Sander Dekker wil komen tot een curriculum waarmee het onderwijs vijf tot tien jaar vooruit kan. ‘Scholen klagen erover dat we steeds iets over de schutting gooien.’

ndonderwijs

van 2015 naar 2032

Aaldert van Soest beeld nd

Naar een vernieuwd leerplan Wat moeten kinderen leren, die nu naar school gaan en in 2032 op hun eerste baan solliciteren? Met die vraag lanceerde staatssecretaris Sander Dekker (Onderwijs) in november een discussie over de inhoud van het onderwijs. Hij kreeg van alles binnen: van tweets tot complete epistels, van columns tot filmpjes. De een vroeg om meer aandacht voor techniek, een ander pleitte voor een brede persoonlijke vorming. En na de aanslagen in Parijs klonk de oproep dat democratie en vrijheid een grotere rol moeten krijgen in het lesprogramma. Met inmiddels ruim 15.000 reacties spreekt Dekker van een vliegende start. ‘Het was alsof we een bron aanboorden met enorm veel energie, enthousiasme en ideeën. “Het is goed dat we het hier eens over hebben”, hoorde ik van zowel docenten als ouders en leerlingen.’

mensen krijgen ermee te maken, dus over die vraag moeten we het komend jaar hebben.’

Gaat u zich niet te veel bemoeien met de inhoud van het onderwijs? ‘Als je bang bent voor een staatscurriculum zoals in Frankrijk, kan ik die angst meteen wegnemen. Ik ben mij goed bewust van de Nederlandse traditie en de diversiteit van ons onderwijsstelsel. Er blijft altijd ruimte om aan verschillende overtuigingen recht te doen. Tegelijk hoor ik in het onderwijs een roep om meer duidelijkheid over wat kinderen moeten meekrijgen. Bij taal en rekenen hebben we dat goed uitgewerkt. Maar er zijn meer dingen die iedere Nederlander belangrijk vindt, zoals burgerschap en de kennis van onze democratie. Als je kijkt naar de gebeurtenissen van de afgelopen tijd, is dat alleen nog maar relevanter geworden.’

Je mag toch verwachten dat op scholen al gesproken werd over de inhoud en de toekomst van het onderwijs?

Maar misschien zijn er ook wel verschillende visies op goed burgerschap, afhankelijk van levensovertuiging.

‘Vreemd genoeg is dat maar zeer beperkt het geval. De discussies gaan vaak over randvoorwaarden als bekostiging, klassengrootte of gebouwen. En als we het al hebben over wat kinderen moeten leren, is het vaak ad hoc. Het ene moment moet er

‘Dat hangt ervan af op welk niveau je het bespreekt. Er zijn waarden die we allemaal delen. Die zijn beklonken in de rechten van de mens. In

‘Leraren worden gek als er bij elk nieuw kabinet een ander curriculum zou komen.’

‘Scholen moeten iets met burgerschap, maar kunnen nu alle kanten op met die verplichting.’

meer aandacht voor techniek zijn, dan weer voor cultuur of voor seksuele diversiteit. Scholen klagen erover dat we iedere keer wat anders over de schutting gooien. Daarmee hebben zij een punt. Tegelijk vind ik dat je zo nu en dan moet kijken of het programma nog up-to-date is. De enige manier om dat goed te doen, is het een keer in samenhang aan te pakken. In landen als Finland, Noorwegen en Schotland is dat al eens gebeurd, maar in Nederland hebben we die discussie niet eerder zo gevoerd.’

de kerndoelen staat nu alleen een algemene verplichting iets met burgerschap te doen. Scholen kunnen daar alle kanten mee uit. Wat is het gevolg? Nederlandse kinderen hebben minder kennis van democratie en samenleving dan kinderen elders in Europa. Ook bestaat het risico dat juist op de scholen waar dit het meest relevant zou zijn, bepaalde gesprekken niet plaatsvinden. Burgerschap is een ingewikkeld thema in de achterstandwijken van Nederland. Er wordt dan te vaak gekozen voor een relatief veilig thema als Prinsjesdag. Daarmee voldoen die scholen aan hun verplichting. Maar het is niet het enige gesprek dat je daar gevoerd wilt zien. Zonder alles tot achter de komma voor te schrijven, kunnen we daarover best iets vastleggen.’

Zaten er tussen die 15.000 ideeën ook heel goede? ‘Er zijn heel veel zinnige dingen gezegd. Sommige mensen pleiten voor brede, tijdloze basisvaardigheden, omdat we niet weten hoe de samenleving er in 2032 uitziet. Anderen wijzen er bijvoorbeeld op hoe snel kinderen talen oppikken en vragen zich af waarom we pas in groep 8 beginnen met Engels.’

Wat wilt u in deze kabinetsperiode bereikt hebben op dit vlak?

Welk idee heeft u het meest verrast? ‘Ik vertelde over #onderwijs2032 bij De Wereld Draait Door en daar hield iemand een pleidooi voor mindfulness in het onderwijs. Ik wist niet precies wat dat was en kreeg er daarna stapels boeken over. Ik vond dat grappig, maar ook opvallend om te zien dat veel mensen daarmee bezig zijn. Zo zijn er meer ideeën te noemen. Bij de presentatie had ik het over een scholier die in 2032 op zijn eerste baan solliciteert. Na afloop kwam een 14-jarige leerling naar me toe. Hij vroeg: “Wie zegt dat je in loondienst moet als je klaar bent met school? Moeten we niet meer leren dat je zelf dingen kunt oppakken?” Dat vond ik een heel zinnige observatie. Het aspect van ondernemerschap komt op de meeste scholen niet aan bod.’

Sander Dekker: ‘Er zijn slechts weinig scholen waar je de taal leert om computers aan te sturen. Die dingen moeten straks wel doen wat wij willen.’

Hoe maakt u chocola van al die ideeën?

gaat verdiepen, verbreden en structureren. Zij komen in het najaar van 2015 met een advies aan het kabinet over de herziening van de kerndoelen in het onderwijs. Dat advies combineert de ideeën uit de samenleving met wetenschappelijke inzichten en een vergelijking met het buitenland. Vervolgens zal het kabinet daarover een besluit nemen en in 2016 of 2017 moet dan de feitelijke herijking van het curriculum plaatsvinden.’

‘Dat is de uitdaging. De brainstormfase duurt tot eind deze maand. Daarna komt er een platform dat onder leiding van Paul Schnabel de discussie

In Engeland is het programmeren van computers een verplicht lesonderdeel.

Kan zoiets ook in de Nederlandse kerndoelen komen? ‘Ik wil niet op de zaken vooruitlopen, want een discussie heeft alleen zin als de uitkomst niet op voorhand vaststaat. Maar ik kan me voorstellen dat we daar grondig naar kijken. Op gymnasia in Nederland leren kinderen nog steeds klassieke talen. Maar er zijn slechts weinig scholen waar je de taal leert die vandaag de dag veel actiever wordt gebruikt, namelijk om computers aan te sturen. De wereld digitaliseert en die dingen moeten straks wel doen wat wij willen. Steeds meer

‘Ik hoop dat we de komende twee jaar komen tot een curriculum dat houvast geeft voor de toekomst. Hoelang we daarmee vooruit kunnen, moet dan in de praktijk blijken. Maar ik denk toch zeker aan vijf tot tien jaar. Dat moet niet afhankelijk zijn van mijn persoon of dit kabinet. Leraren worden gek als er bij elk nieuw kabinet een ander curriculum zou komen. We moeten af van dat incidenteel iets toevoegen aan de kerndoelen. Ik hoop dat we komen tot een systematiek van periodieke herijking, waardoor er tussendoor meer stabiliteit is.’

Hoeven we het in die tussenliggende tijd dan niet over de inhoud van het onderwijs te hebben? ‘Jawel, maar die discussie moet in de samenleving en op scholen plaatsvinden. Ik was onlangs in Canada. Daar komen vakgenoten in de zomervakantie bij elkaar om te bespreken hoe ze hun vak naar een hoger niveau kunnen tillen. Ik zou willen dat docenten bij de koffieautomaat of ergens anders vaker dat gesprek over de inhoud voeren.’ ◆

4

ndonderwijs

15 januari 2015

Jongeren die geen Nederlands spreken, kunnen niet terecht in het reguliere onderwijs. In het Prisma College Taalcentrum krijgen ze het Nederlands binnen twee jaar onder de knie. Hilbert Meijer beeld Anne-Paul Roukema

Smeltkroes in Amersfoort, eerst Weer drie nieuwe aanmeldingen, deze middag bij het Prisma College Taalcentrum in Amersfoort. Twee jongeren uit Ethiopië en een jongen uit Syrië, die met zijn oudere broer in het asielzoekerscentrum in Zeist verblijft. ‘Via Turkije en Griekenland gevlucht per boot’, vertelt hij in het Engels in de kamer van Jan Sukkel, afdelingsleider van het Taalcentrum. ‘Daarna naar het aanmeldcentrum in Ter Apel.’ Ze komen uit een gezin van tien, zijn ouders en andere broertjes en zusjes zijn nog in Damascus. Nu praten ze nog handen-en-voeten-Engels en een paar woorden Nederlands, maar dat zal snel

‘Ik kom uit Nigeria en sprak alleen Igbo en Engels.’ veranderen. De minderjarigen – en dus leerplichtigen – kunnen al over twee weken terecht en zullen dan week in, week uit 21 uur Nederlands per week krijgen. Over anderhalf tot twee jaar zullen ze de taal voldoende machtig zijn om naar een reguliere school te kunnen. Ze pakken meteen wat inburgeringslessen mee, zodat ze het gebruikelijke inburgeringstraject kunnen overslaan. ‘We leren ze heel basale dingen’, zegt Jan Sukkel. ‘Waarom we op Koningsdag in het oranje lopen, hoe de ov-chipkaart werkt, hoe de grote plaatsen heten. En dat je een regenpak aan kunt doen of paraplu kunt gebruiken als het regent. Er zijn leerlingen die bij regen helemaal doorweekt op school komen. Vandaar ook die doos reservekleding hier op school.’ Kunnen leerlingen niet fietsen, dan leert de school ze dat, inclusief de verkeersregels. Want dat rechts voorrang heeft, is lang niet iedereen bekend. Geregeld komen er leerlingen met schrammen en builen op school.

smeltkroes

‘We heten officieel Internationale Schakelklas, maar voor de duidelijkheid hebben we het maar gewoon ‘Taalcentrum’ genoemd’, zegt afdelingsleider Jan Sukkel. Hier kunnen jongeren tussen de twaalf en achttien jaar terecht. De school is een smeltkroes van culturen. Afghanen en Syriërs, Bulgaren en Polen, Eritreeërs en Nigerianen, de leerlingen komen letterlijk van over de hele wereld. Wat hen bindt, is dat ze nieuw zijn in Nederland. En dat ze Nederlands willen leren. Of eigenlijk: moeten leren. Zolang ze de taal niet machtig zijn, kunnen ze niet naar een gewone school. Of dat niet onnoemelijk saai voor ze is dat tweederde van de lestijd om Nederlands leren draait? ‘Het is onze taak dat boeiend te maken’, zegt Jan Sukkel. Ze hebben elke week 21 uur Nederlands, maar dan heb je het over luisteren, lezen, spelling en grammatica. We gebruiken smartboards en computers en laptops en proberen het op die manier zo visueel en gevarieerd mogelijk te maken.’

nieuwe gezichten

Hij klopt aan bij een klas, de deur van een computerlokaal zwaait open. Leerlingen met allerlei huidskleuren doen achter de computerschermen spelletjes met woorden. Een meisje moet met de cursor een doolhof door om letters te happen. De leerlingen hebben het idee dat ze spelletjes doen, maar leren ondertussen meer van de taal dan ze beseffen. Voor afwisseling zorgen ook de overige elf lesuren, die voor wiskunde, Engels of Frans,

Afdelingsleider Jan Sukkel temidden van jongeren op het Prisma College Taalcentrum, die uit veel verschillende landen komen. Ze leren van elkaars cultuur en geschiedenis en moeten daarvoor respect opbrengen.

burgerschap, handvaardigheid en sport zijn gereserveerd. De school haalt een gemêleerd gezelschap binnen, niet alleen qua afkomst, ook wat betreft intelligentie. ‘Eigenlijk zit hier alles, van zwakbegaafd tot zeer intelligent’, zegt Jan Sukkel. ‘Hoe je ook bent, de meesten starten hier.’ Hoe verschillend de leerlingen zijn, blijkt uit de uitstroomcijfers: in juli 2014 gingen 46 leerlingen van school, naar 24 verschillende soorten vervolgonderwijs. Geregeld verlaten leerlingen de school. Even vaak komen er nieuwe gezichten bij. Op maandagen en donderdagen vinden de intakes plaats. De drie nieuwkomers die Jan Sukkel deze middag ziet – de Syriër en twee Ethiopiërs – doen na het gesprek

een toets om na te gaan wat ze aan Nederlands beheersen. De Ethiopische jongen woont in een woongroep voor alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s), weet Jan Sukkel inmiddels. Een zeventienjarig meisje, eveneens uit Ethiopië, woont in het azc in Zeist. ‘Ze is getrouwd en zwanger. Die komt hier als aanstaande moeder gewoon op school’, vertelt de afdelingsleider. ‘Als je zeventien bent, ben je leerplichtig, ook al ben je getrouwd.’

woordenschat

De groepsindeling op het Taalcentrum wordt door maar één factor bepaald: hoe goed spreek je

Nederlands? Leerlingen die de taal helemaal niet spreken, beginnen in een opvangklas, waar gewerkt wordt aan het vergroten van de woordenschat. De school heeft zestien niveaus, en wie het hoogste level heeft behaald, is klaar voor regulier onderwijs. Om de vijf weken wordt een toets afgenomen. Aan de hand van de uitslag worden de leerlingen opnieuw ingedeeld: wie weinig vorderingen maakt, blijft een paar weken op hetzelfde niveau; wie grote sprongen heeft gemaakt, kan misschien wel een niveautje overslaan. Zo komt het dat de ene leerling sneller van school kan dan de andere. En zo komt het ook dat sommige leerlingen geregeld met weer andere kinderen in een groep zitten.

5

15 januari 2015

ndonderwijs

van onbegrepen naar taalvaardig

taal leren, dan een opleiding dacht ik: hoe kan ik die taal ooit leren?’ Dagelijks leerde hij er een paar woorden bij. Zijn vader, die al langer in Nederland woont, hielp hem met de oefeningen. En ook het contact met de jongens van de voetbalclub hielp hem vooruit. Naast Emmanuel staat Karolina (14) uit Polen, na anderhalf jaar Taalschool ook klaar voor het reguliere onderwijs. Samen met haar moeder kwam ze twee jaar geleden van Polen naar Nederlands, op zoek naar een betere toekomst. Net als Emmanuel sprak ze geen woord Nederlands. ‘Ik begon met een beetje Engels praten, daarna een beetje Engels en Nederlands door elkaar en daarna steeds meer

‘Eigenlijk zit hier alles, van zwakbegaafd tot zeer intelligent.’ Nederlands.’ Ze gaat naar het vmbo en heeft hoge ambities. ‘Ik wil advocaat worden, ik vind leren echt leuk. In Polen was ik ook best goed.’

kleinschalig

De school moet een veilige plek zijn, zeker als er leerlingen uit zo veel verschillende culturen bij elkaar zitten, vindt Jan Sukkel. Het helpt dat de school kleinschalig is, de afdelingsleider kent alle leerlingen bij naam. Daarnaast gelden op de school duidelijke regels. In de schoolgids zijn er drie A4’tjes voor uitgetrokken: heb respect voor mensen uit alle landen, jongens en meisjes, homo’s en hetero’s; wees aardig tegen iedereen; blijf van anderen af. ‘Ze leren van elkaars cultuur en geschiedenis en leren respect te hebben voor elkaars geschiedenis’, zegt Jan Sukkel. ‘Dat is hier heel belangrijk. Ook al begrijp je elkaar niet, je respecteert elkaar wel. Schelden, agressie – dat willen we hier niet. En als je te laat komt moet je dezelfde dag nog nablijven; als je niet op school komt, bellen wij op om te vragen waar je bent. Afspraak is afspraak.’ Een meisje klopt aan, overhandigt een briefje. Of de afdelingsmanager even een jongen uit de klas wil halen. ‘Zo’n jongen komt dan in conflict met een docent, dan zoeken we even een rustig plekje op’, zegt hij als hij na een paar minuten terugkomt. ‘Dat hoort er ook bij.’

schakelen

Gaandeweg proberen de docenten ook in te schatten welk vervolgonderwijs het meest geschikt is. Alle docenten krijgen alle leerlingen weleens in de klas, waardoor zij gezamenlijk een goed beeld van de leerlingen krijgen. ‘De eerste maanden lopen de inschattingen over het niveau van een leerling vaak uiteen, maar elke zes weken bespreken we met het hele team alle groepen. Zo krijgen we de kinderen goed in beeld’, aldus Jan Sukkel. Na drie maanden stelt de school een voorlopig uitstroomprofiel vast. Dat is van belang, want niet elke leerling hoeft bij het verlaten van het Taalcentrum hetzelfde niveau te hebben. Een twaalfjarige die naar het voortgezet onderwijs wil, moet de Nederlandse taal bijvoorbeeld beter beheersen

dan een zeventienjarige die naar het mbo gaat om een beroep te leren.

tafeltennis

Een ouderwetse schoolbel gaat, tijd voor tien minuten pauze. Emmanuel (14) uit Soest komt de trap af, een tafeltennisbatje in de hand. Nog een paar dagen, dan zal hij het Taalcentrum verlaten en de overstap maken naar de tweede klas van het vmbo, sector techniek. ‘Toen ik hier kwam, kon ik er echt niks van verstaan’, zegt hij zonder haperen. ‘Ik kom uit Nigeria, sprak alleen Igbo (de taal die vooral in het zuidoosten van Nigeria gesproken wordt, red.) en een beetje Engels. Eerst

Nee, gedragsproblematiek is hier geen groot item. De kinderen gaan graag naar school, ze zien dat het voor hun toekomst bepalend is. Nederlands leren, een diploma halen, werk zoeken. ‘Maar de leerlingen nemen wel hun geschiedenis mee’, erkent hij. ‘Sommige leerlingen kampen psychische problemen, doordat ze geen ouders meer hebben, of niet weten waar ze zijn. Of doordat ze met hun ouders mee moesten, terwijl ze liever in hun eigen land waren gebleven. Ieder heeft zijn eigen problematiek. De een wil dat graag delen, de ander houdt dat liever voor zichzelf.’ Naast het aanleren van Nederlands heeft het Taalcentrum een andere belangrijke taak: het zoeken van passend vervolgonderwijs. De school ‘schakelt’, zoals dat heet, leerlingen naar alle vormen van voortgezet onderwijs en naar het mbo. Omdat de ouders het vaak niet kunnen, helpt de school met het invullen van de aanmeldingsformulieren en het bestellen van de studieboeken. En Jan Sukkel rijdt geregeld met leerlingen op de achterbank naar scholen in de regio voor een ‘warme overdracht’. ‘We willen dat ze goed terechtkomen. De mensen die hier werken zijn erg bewogen met de kinderen hier.’ ◆

waar leerlingen vandaan komen Asielzoekerscentra zijn hofleverancier voor de Taalcentra. Een halfjaar geleden opende een nieuw azc in Zeist. Dat merkt het Taalcentrum in Amersfoort meteen. Kinderen tot twaalf jaar gaan naar basisscholen in de regio; zijn de kinderen tussen de twaalf en achttien, dan komt het Taalcentrum in beeld. Zodra er bij een azc een nieuw gezin binnenkomt, gaat er een telefoontje naar het Taalcentrum. Op zo kort mogelijke termijn volgt een intake. Groeit de vluchtelingenstroom, dan groeit ook de schoolpopulatie. Vorig jaar zaten er zo’n honderd leerlingen op het Taalcentrum in Amersfoort, nu zijn het er 145, waarmee de school bijna aan de maximumcapaciteit zit. De brandhaarden in de wereld (Syrië, Somalië, Eritrea) zijn rechtstreeks terug te zien in de herkomst van de leerlingen. Het schoolgebouw wordt daarnaast bevolkt door kinderen van arbeidsmigranten (zoals Polen en Roemenen), kinderen uit gemengde huwelijken (bijvoorbeeld een Nederlandse vader met een Thaise vriendin) en kinderen van Nederlandse ouders die in het buitenland hebben gezeten (van Spanje tot Koeweit).

6

ndonderwijs

15 januari 2015

advertenties

geloof in je talent!

Onderwijstalenten is hèt platform voor een loopbaan in het gereformeerd onderwijs.

Ontwikkel je tot een inspirerend docent in het gereformeerd onderwijs! Ga de verbinding aan met je leerlingen en collega’s en ontdek waar je kwaliteiten liggen.

Op zoek naar een baan in het gereformeerd onderwijs? Op Onderwijstalenten.nl vind je alle recente vacatures in het gereformeerd basisonderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs. Schrijf je in voor de vacaturemailing of meld je aan voor de invalpool in het basisonderwijs. Kijk voor meer informatie op www.onderwijstalenten.nl.

Volg ons op Face Facebo book ook

Volg ons op Twitter

facebook.c faceb ook.ccom/on om/o derw wijstalenten wijstal t lenten en

twitter.com/onderwijstalent

PABO ODS Opleiden in de school In West-Nederland • 2 dagen stage op een GPO-WN school in de buurt • 1 dag les in de buurt van je stageschool • 1 dag naar de GH Viaa in Zwolle • 1 dag zelfstudie

Onze locaties: Alkmaar – Almkerk – Alphen aan den Rijn – Amsterdam – Axel – Berkel en Rodenrijs – Capelle aan den Ijssel – Den Helder – Goes – Hardinxveld-Giessendam – Houten – Krimpen aan den IJssel – Middelburg – Oegstgeest – Ridderkerk – Rijswijk – Rotterdam – Spijkenisse – Utrecht – Velserbroek – Vlaardingen – Waddinxveen – Zoetermeer en Zwijndrecht.

-

De beste middelgrote PABO volgens Elseviers keuzegids Via dit project meer kans op een goede baan

OPEN DAG

KOM NAAR DE OP WOENSDAG 4 FEBRUARI 2015 OP GBS DE TRIANGEL IN CAPELLE AAN DEN IJSSEL, JE BENT WELKOM VANAF 9.30 UUR informatie: [email protected]

06 43 01 60 71

Pabo ODS

7

15 januari 2015

De conciërge dweilt geen gangen meer in een stofjas. Hij is manusje-van-alles met een luisterend oor en oog voor veiligheid.

ndonderwijs

van schoonmaker naar pedagogisch medewerker

Sophia Geuze beeld Martin Droog

Lekke band en maandverband

Conciërge Johannes Dijkman van De Goudse Waarden.

‘Wij zitten niet in een glazen huis’, lacht de concierge van De Goudse Waarden in Gouda, wijzend op het glas voor zijn bureau dat de kou buiten moet houden. De leerlingen weten conciërge Johannes Dijkman (60) te vinden voor een aspirientje, een fietspomp of een luisterend oor. Op de vmbo-t-locatie aan de Winterdijk zitten ongeveer vijfhonderd leerlingen. Terwijl het buiten nog donker is, druppelen de jongeren de school binnen. Dijkman kent ze van gezicht en veelal ook van naam. Vanochtend werkt hij samen met collega Peter van Gelderen (61), maar dat gebeurt niet vaak, meestal werkt hij alleen. Dijkman, ooit vrachtwagenchauffeur, is al 22 jaar conciërge. Van Gelderen, voorheen kok, al 24 jaar. ‘Wij spelen vadertje en moedertje’, vat Van Gelderen zijn werk samen. ‘Wij zijn er voor alles tussen maandverband en lekke band.’ Dijkman: ‘Vroeger waren we veel meer klusjesmannen. We maakten schoon en verzorgden het drukwerk.’ Dat laatste hoeft niet meer en het eerste doen de schoonmakers. ‘We zijn onderdeel van het team geworden. We zijn sociaal aanspreekpunt en staan dichter bij de leerlingen dan vroeger.’

los stopcontact

Op een briefje staat dat het stopcontact in lokaal 001 los hangt. ‘Het kleine werk doen wij, voor de grote klussen hebben we een technische dienst.’ Een klusje afmaken, valt niet altijd mee met leerlingen die zich melden en een rinkelende telefoon. De telefoon en de sleutelbos neemt de conciërge altijd mee. Op de meeste deuren zit een slot. In en om de school hangen voor de veiligheid spiegels en camera’s. Het stopcontact moet wachten. Het lokaal is in gebruik. Dijkman buigt zich over camerabeelden van een dag oud. Ouders hebben geklaagd over schade aan de fiets van hun dochter.

De conciërge wil kijken of hij kan zien of die schade in het fietsenhok is ontstaan en of dat opzettelijk gebeurd is. De conciërge zit letterlijk op de drempel tussen school en buitenwereld. Een moeder komt medicijnen voor haar dochter brengen. De omroepinstallatie gaat aan. Een zieke jongen wil graag naar huis. ‘Wel even bellen als je thuis bent, zodat ik weet dat je veilig aangekomen bent’, zegt Dijkman

‘Vroeger waren we klusjesmannen, nu spelen we vadertje en moedertje.’

leden.’ Een van de scholieren overleed na een klap met een hockeystick op zijn milt en de ander had leukemie. Van Gelderen en Dijkman merken dat de rol van de conciërge nog steeds verandert. Dijkman: ‘We worden steeds belangrijker als het om veiligheid gaat. Wij zien wie de school binnenkomt, wie er buiten de groep valt. En we horen waarover en over wie leerlingen praten.’ Dijkman kan zich geen ernstige incidenten in de school herinneren. Onze school zit goed verstopt en heeft een lange oprijlaan. Je loopt hier niet zo makkelijk ongezien naar binnen als je hier niets te zoeken hebt.’ Hij heeft nog nooit een drugsdealer in de school gezien. ‘Op een cursus hebben we geleerd hoe je ze kunt herkennen.’ Buiten school gebeurt het wel. Daar lopen loverboys. ‘Al zijn het tegenwoordig lovergirls, meisjes die andere meisjes ronselen.’

betrapt als de jongen, na goedkeuring van zijn ouders, vertrekt. Een meisje dat hij de vorige dag verbond nadat ze gevallen was omdat ze moest remmen voor een eend, komt vertellen hoe het bij de huisarts is gegaan. ‘Doe maar rustig aan, meisje’, drukt Dijkman haar op het hart.

overlijden

Momenten die hem tijdens zijn werk erg geraakt hebben, is het sterven van leerlingen en een collega. Hun portretten hangen in een gang bij het keukentje. ‘Ik reed op de fiets achter die collega. Ze zakte in elkaar en ik heb haar gereanimeerd tot de ambulance kwam. Uiteindelijk is ze toch over-

Niet veel later komt de buitenwereld de school in. Twee agenten stappen met een aantal meisjes de hal binnen. Ze zijn betrapt met een joint in het centrum van de stad. De conciërges regelen een leeg lokaal uit het zicht van pottenkijkers en Dijkman licht de locatiemanager in die de zaak verder zal afhandelen. In de aula klinkt geroezemoes. Wie zijn het en waar werden ze betrapt? Zoiets is nog nooit eerder gebeurd, vertelt Dijkman. Hij weet dat nieuwtjes in een zucht de school door gaan. ‘Je moet je als conciërge kunnen verplaatsen in de leefwereld van jongeren. Daarbij hoort het mobieltje en daarmee proberen wij pedagogisch om te gaan. Verbieden heeft geen zin.’ Na de lunch gaat het bijna mis als een jongen er met de tas van een meisje vandoor gaat. Het blijkt een onderpand

te zijn. Ze krijgt hem pas terug als hij zeker weet dat ze de foto’s die ze van hem maakte, verwijderd heeft. De conciërges houden een oogje in het zeil als er gegeten wordt. Ze verkopen broodjes en soep, legen de afvalbakjes op de tafels en rapen de troep van de vloer. En daar ligt veel. Dijkman: ‘Voor we die bakjes hadden, was het nog erger.’ Ondertussen helpt collega Van Gelderen een stagi-

‘Loverboys zijn tegenwoordig lovergirls, meisjes die andere meisjes ronselen.’ air. Hij is leerling op een andere locatie en vult de snoepautomaten bij. Daarna maakt hij een toiletronde om wc-rollen neer te zetten en zeep aan te vullen. Dijkman: ‘Wij proberen hem wat structuur aan te leren voordat hij buiten school stage kan lopen.’ Een grapje op zijn tijd hoort er ook bij. Een meisje komt een fietspomp lenen. Haar achterband is leeg en ze neemt de oranje pomp mee omdat die volgens de conciërges voor de achterband is. Even later komt ze hem ruilen voor de zwarte omdat haar voorband ook zacht is. Van Gelderen en Dijkman hebben het niet meer. ◆

8

ndonderwijs

15 januari 2015

Leerlingen die in het verleden speciaal onderwijs buiten het dorp zouden volgen, krijgen nu les op een gewone basisschool op Urk. Een praktijkvoorbeeld van passend onderwijs. Aaldert van Soest beeld Dick Vos

Niet meer de klas uit vo In het lokaal van groep 1/2b van de Harmpje Visserschool zitten zo’n vijftien kleuters. Normaal zijn het er 21, maar er heerst griep. Juf Willie Brands loopt door de klas en in een hoek leest onderwijsassistent Jerieke Zuidema met twee kinderen een boek. Het gaat over de wijzen uit het Oosten en terwijl ze voorleest, plaatsen de leerlingen bijpassende poppetjes in een kerststal. ‘Wat hadden de wijzen bij zich?’, vraagt Zuidema, wijzend op een plaatje. Het duurt even, maar dan komt er een antwoord: ‘Een beker, nog een beker, en een bakje goud.’ Twee leerkrachten in een klas met pakweg twintig leerlingen, het is gebruikelijk in de ‘integratieklassen’ op de Harmpje Visserschool. In deze klassen zit een aantal leerlingen met een taal-spraakstoornis. Kinderen die het zonder extra begeleiding niet

‘Ouders zijn experts, ze kunnen inschatten of hun kind in een integratieklas past.’ redden in een reguliere klas, maar van wie het probleem ook niet zo ernstig is dat ze per se naar het speciaal onderwijs moeten. De ene keer is er een onderwijsassistent voor extra ondersteuning, de andere keer een leerkracht met specifieke expertise voor kinderen met taalproblemen. ‘Per integratieklas zijn er zo’n vijf, zes leerlingen met een indicatie voor een taal-spraakstoornis’, zegt intern begeleider Maartje Visser. ‘Er moeten ook genoeg taalvaardige leerlingen in een klas zitten, want kinderen leren veel van elkaar. De integratieklassen volgen hetzelfde programma als gewone kleuterklassen. Alleen is er meer ruimte voor individuele begeleiding.’

van het woord dat hoort bij het plaatje. Een kaars krijgt één ingekleurde ster, de kerstboom twee, Maria drie. ‘De kinderen in deze klas doen wat alle kleuters doen, maar wij zijn extra alert op taal’, legt juf Willie Brands uit. ‘Elke dag leren we vier nieuwe woorden, altijd in combinatie met een plaatje. De leerlingen hebben heel veel herhaling nodig. Doordat we minder leerlingen en een extra begeleider in de klas hebben, kunnen we dat bieden.’ Daarnaast leren de kinderen van elkaar. ‘Soms praat een kind nauwelijks met de juf, maar komen de woorden als het even later samen met een vriendinnetje is.’

dicht bij huis

Een groot voordeel van dit onderwijs op Urk is dat kinderen dicht bij huis blijven. ‘Het contact tussen de school en de ouders is daardoor gemakkelijker en kinderen kunnen tussen de middag thuis eten’, zegt Visser. ‘Om te beoordelen of een kind past in de integratieklas schakelen wij de ouders in. Soms laten we hen een poosje meekijken in een klas. Ouders zijn experts bij uitstek, vaak kunnen zij zelf heel goed inschatten of hun kind kan meedraaien in zo’n klas.’ Voor Esmée (7) was de integratieklas een uitkomst, vertelt haar moeder. ‘Uit testen bleek dat ze een normale intelligentie heeft, maar ze had wel een spraakprobleem. Toen ze vier was, kon ik haar moeilijk verstaan, doordat ze heel snel sprak, haar zinsbouw niet klopte en haar taalbegrip benedengemiddeld was. Op haar vorige basisschool isoleerde ze zich steeds meer van de rest, omdat andere leerlingen haar niet begrepen. Dat frustreerde haar.’ Esmée kreeg een indicatie voor speciaal onderwijs, maar kwam in plaats daarvan terecht in een integratieklas. Inmiddels zit ze in groep 3 en daar krijgt ze, net als in de kleutergroepen, extra begeleiding. ‘Op haar bureau staat een slak die ze met de logopedist heeft gemaakt’, vertelt haar moeder. ‘Die herinnert haar er steeds aan dat ze niet te snel moet praten. Ze draait nu goed mee in de groep, heeft vriendjes en vriendinnetjes en is steeds beter verstaanbaar. Het helpt ook dat ze leert

confronterend

In totaal zitten er inmiddels zestien leerlingen in de integratieklassen die anders waarschijnlijk naar de Enkschool in Kampen zouden zijn gegaan, een school voor speciaal onderwijs. Wilfred de Vries, algemeen directeur van de zeven christelijke basisscholen op Urk, waaronder de Harmpje Visserschool, kwam op weg van zijn woonplaats Zwolle naar Urk dagelijks de busjes tegen die naar het speciaal onderwijs reden. ‘Confronterend’, zegt hij. ‘Een deel van die leerlingen konden wij best hier op Urk opvangen, als we de expertise van elders halen. Daarvoor werken we nu samen met de Enkschool.’ Meer zorgleerlingen op de reguliere school is een van de doelen van de wet Passend onderwijs, die in augustus van kracht is geworden. Daarvoor is wel de bereidheid nodig vanuit het speciaal onderwijs om mee te werken en kennis te delen, zegt De Vries. ‘De Enkschool heeft nu een klas minder. Die kinderen blijven op Urk.’ En een deel van de begeleiders op de Urker basisschool is in dienst bij de Enkschool.

elke dag vier woorden

In het midden van het lokaal zitten zes kleuters van groep 1/2b aan een tafel te kleuren. Wat ze precies kleuren? Een leerling wijst naar het midden van de tafel: dat! Het is vlak voor Kerst, en daarom ook hier een stalletje met Jozef, Maria en het kind Jezus. Iets verderop is een andere kleuter bezig plaatjes te kleuren waar sterren onder staan. Bij elke afbeelding maakt hij steeds één tot vier sterren geel. Dat is afhankelijk van het aantal lettergrepen

‘De slak herinnert Esmée er steeds aan dat ze niet te snel moet praten.’ lezen en schrijven. Als ze een woord niet kan benoemen, kan ze het nu wel lezen. Neem een woord als ‘begrijpen’. Esmée sprak dat uit als ‘megrijpen’. Nu kunnen we het opschrijven. Elke dag oefenen we thuis een paar woorden.’

vorm van de toekomst

Doordat de begeleiding in de klas aanwezig is, krijgt Esmée meer rust en zelfvertrouwen, merkt haar moeder. ‘En de andere kinderen merken niet eens dat er voor haar speciale begeleiding is.’ Kinderen in de integratieklassen worden voor hun begeleiding zo weinig mogelijk uit de klas gehaald, zegt Visser. ‘De begeleiders zijn op een natuurlijke manier aanwezig in de klas.’ Volgens algemeen directeur De Vries heeft die vorm van onderwijs de toekomst. ‘In het verleden haalden we kinderen met extra zorgbehoefte te veel uit de klas. Als ze niet naar het speciaal onderwijs gingen, kregen ze vaak ambulante begeleiding in een aparte ruimte. Dat systeem is failliet, je kunt die versnippering echt voorkomen.’ ◆

9

15 januari 2015

ndonderwijs

van speciaal onderwijs naar basisschool op het dorp

or extra zorg ‘concept kan overal werken’ Zoals de Harmpje Visserschool een extra voorziening heeft voor leerlingen met taalproblemen, zijn andere christelijke basisscholen op het dorp gespecialiseerd in onderwijs aan blinden en slechtzienden of kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Het idee is overal hetzelfde: de leerlingen draaien mee in gewone, iets kleinere klassen met extra begeleiding. Bestuurders en leerkrachten van de christelijke basisscholen op Urk deden het idee voor dit onderwijsconcept op tijdens een studiereis naar Oostenrijk. Daar zagen ze hoe vrijwel alle leerlingen werden opgevangen in het reguliere onderwijs. Anderhalf jaar geleden voerden ze een vergelijkbaar systeem in. Nu heeft het vissersdorp de ‘luxe’ van zeven forse christelijke basisscholen. Is het concept ook haalbaar voor kleine dorpsschooltjes? ‘Een bepaalde grootte helpt natuurlijk wel’, realiseert algemeen directeur Wilfred de Vries zich. Toch moet het concept overal kunnen werken, denkt hij. ‘Het begint bij de wil om anders naar het onderwijssysteem te kijken. Leerkrachten moeten samenwerken, de expertise van elders toelaten in hun klas.’ Passend onderwijs kan dan wel ten koste gaan van de vrijheid van onderwijs, erkent hij, omdat het niet altijd mogelijk is de samenwerking binnen eigen denominatie te regelen. ‘Je hebt gereformeerde schoolbesturen die verdeeld zijn over verschillende samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs. Dan wordt het lastig als bestuur een eigen beleid te voeren op het terrein van zorgleerlingen.’ De manier van onderwijs vraagt ook veel van docenten. ‘Zij hoeven echt niet meteen alles te kunnen, maar moeten wel bereid zijn hierin mee te gaan. We hebben daarom ook afscheid genomen van collega’s die dat niet wilden of konden. Of we hebben een andere plek in de scholen voor hen gevonden.’ Soms moet je gewoon een beetje slim zijn, vult zijn collega-bestuurder Eldert Schouten aan. ‘Wij lazen op een gegeven moment ergens over een route in de opleiding pedagogiek waarbij studenten verplicht twee dagen per week stage moeten lopen. We hebben zo’n studente gevraagd bij ons te komen, en betalen in ruil daarvoor haar opleiding.’

De begeleiders van kinderen in de integratieklassen zijn op een natuurlijke manier aanwezig.

10

ndonderwijs

15 januari 2015

Jacques Dane beeld collectie Nationaal Onderwijsmuseum, Dordrecht; Gert van de Kamp; Alexander van der Meer

Ooit vechten om een plek, nu Een ets van een overvol klaslokaal, bevolkt door een groep uitzinnige jongens en meisjes. Er wordt gevochten, gedronken en geschranst. Sommige kinderen hebben zichtbaar plezier met elkaar. In het midden van dit kluchtige tafereel staat een woedend kijkende man, een schoenmaker, die er samen met zijn vrouw als extra bijverdienste een schooltje op nahoudt. Deze zeventiende-eeuwse voorstelling, getiteld ‘Allemode school’ (school naar het leven), is een satire op de wanordelijke samenleving van die tijd, waarin mensen elkaar naar het leven staan en schrik aanjagen, zoals de leerling met de mombakkes. Deze prent is weliswaar overdreven, maar desalniettemin wordt de werkelijkheid erin weerspiegeld: het onderwijzersberoep was vaak een bijbaantje, de klassen waren overvol. En er werd gestraft: de schoenmakersvrouw heeft een roede in de hand. Ongeveer twee eeuwen later, op een gekleurde prent uit het begin van de negentiende eeuw, ziet het er heel anders uit: de leerlingen, keurig geklede jongens en meisjes, zitten rustig bij elkaar aan tafel. Afzonderlijk worden zij bij de lessenaar van de meester geroepen en krijgen ‘hoofdelijk onderwijs’. Deze voorstelling is een toonbeeld van orde. Na de tweede helft van de negentiende eeuw komen er schoollokalen met tweezitsbankjes in treincoupé-opstelling. De leerlingen zitten keurig in het gelid, de armen over elkaar. Aan de muur een schoolbord en schoolplaten, zodat er klassikaal lesgegeven kan worden. Voor de klas staat een zelfverzekerd ogende man of vrouw. Discipline, degelijkheid, professionaliteit – sinds de ‘Allemode school’ is er veel veranderd. Prenten en foto’s van klaslokalen weerspiegelen het tijdsgewricht waarin ze gemaakt zijn. Tegenwoordig oogt het losser, minder streng. Soms lijkt het klaslokaal op een huiskamer, waar je knus op de bank met opgetrokken knieën een boek leest. Ook in het klaslokaal mag een kind zichzelf zijn. Maar let op, het zijn gestolde beelden. Hoe het er in werkelijkheid aan toegaat, is een andere geschiedenis. ◆

‘Allemode school’. Circa 1640. Gravure. Door Pieter de Ballieu (1613-1660), naar Pieter Bruegel (1525-1569).

Ordelijk ogend schoolklasje rond 1915. De kinderen zitten keurig in de bankjes. Aan de muur hangen schoolplaten.

Jenaplan-onderwijs, juni 1993.

11

15 januari 2015

ndonderwijs

van chaos in de klas naar aandacht voor individu

knus op de bank

Schoolklas Rotterdam – Prenten uitgereikt op school. Circa 1810. J.H. (Jacobus Hugo) Hoedt (1775-1826). Kopergravure.

museum in Dordrecht Het Nationaal Onderwijsmuseum beheert de grootste onderwijshistorische collectie ter wereld. Het museum opent begin zomer 2015 de deuren van een volledig vernieuwd museum in Dordrecht. In De Holland, een karakteristiek gebouw ontworpen door Sybold van Ravesteyn, laat het museum de ontwikkeling van onderwijs en invloed van jeugdcultuur zien. Persoonlijke verhalen en actuele gebeurtenissen verbindt het museum met zijn kennis over onderwijs(geschiedenis) in heden, verleden en toekomst. ▶▶ www.onderwijsmuseum.nl Individuele werkplekken in De Matrix, een brede school te Hardenberg.

12

ndonderwijs

15 januari 2015

advertenties

‘‘”Ž‹…Š–‹‰ 20 maart ͳͷǤͲͲȂͳ͹ǤͲͲ—— ”

Beleef het YelWeV Schitteren in Zijn licht

Kom ook naar onze

EH

Evangelische Hogeschool Amersfoort

WORDEN WIE JE BENT

Open Dagen 28, 30 en 31 januari | Info en tijden www.greijdanus.nl/opendagen

Kent ú deze lesbrief al?

ering van de Zond

ag sr

a e Zond gsheiligin g

ndse Vereni gin derla gt Ne

t

d vor be

nd te us

o

“Leer den jongen de eerste beginselen naar den eis zijns wegs...”

Waarom zondagsrust en zondagsheiliging? Daar gaat het in deze lesbrief over. Speciaal voor het basisof voortgezet onderwijs. In vier hoofdstukken met vragen en opdrachten wordt stilgestaan bij de dag des Heeren. De Bijbel, de belijdenisgeschriften en de Dordtse Synode komen aan het woord. De lesbrief wordt afgesloten met een puzzel.

Voor bovenbouw van het basis- en onderbouw van het voortgezet onderwijs Naar deze interessante en unieke lesbrief blijkt vraag te zijn. We geven het u als leerkracht graag ter overweging. Neem eens contact op met ons kantoor voor meer informatie. We kunnen ook een lezing op school verzorgen.

Deze lesbrief is gratis verkrijgbaar. Fred. van de Paltshof 15, 3911 LA Rhenen, T (0317) 61 43 98, [email protected] NL98 INGB 0000 8786 28

13

15 januari 2015

De christelijke studentenvereniging blijft populair, al daalt het aantal nieuwe leden. Die trend zal doorzetten als gevolg van de invoering van het sociaal leenstelsel, zo is de verwachting.

ndonderwijs

van studiefinanciering naar sociaal leenstelsel

Lisa Petersen beeld Niek Stam

Geloof en studentikoziteit blijven lokken ‘Moeten we nog bidden voor het eten, of wat?’, vraagt een van de studenten zich hardop af. Een jongere neemt het woord en gaat voor in gebed. Ze zitten op een paar banken bij elkaar hun tortilla’s te eten. Sommigen moeten de zaal vanavond muzikaal begeleiden en eten alvast wat met elkaar. Vanavond hebben ze een thema-avond en een spreker op hun christelijke studentenvereniging Navigators Ede (NSEde). In je studententijd op een vereniging gaan, is populair onder jongeren. Voor de feestjes, om nieuwe vriendschappen op te bouwen of voor een goed, inhoudelijk gesprek. Dit jaar is het aantal aanmeldingen voor een studentenvereniging met twee procent gestegen ten opzichte van vorig jaar. Dat blijkt uit een inventarisatie van de Landelijke Kamer van Verenigingen (LKvV), een overkoepelend orgaan van 48 studentenverenigingen in Nederland. Zowel christelijke als seculiere verenigingen zijn hierin vertegenwoordigd. Dat het aantal ineens is toegenomen, zal veel te maken hebben met het aankomend sociaal leenstelsel, meent Floris-Jan ter Bruggen. Hij is de voorzitter van de LKvV. Volgend studiejaar vervalt de maandelijkse tegemoetkoming van de student. Deze wordt vervangen door het leenstelsel. ‘Weinig jongeren zullen hun studie uitstellen tot volgend jaar. We verwachten dat het aantal aan-

‘Met kosten lidmaatschap vereniging erbij wordt het wel erg veel.’ meldingen voor een studentenvereniging volgend jaar zal dalen’, zegt Ter Bruggen. Ondanks de landelijke stijging, is het aantal mensen dat zich definitief aansluit bij een christelijke studentenvereniging met 4,5 procent gedaald, blijkt uit een inventarisatie van het Nederlands Dagblad (zie kader). Ook de christelijke studentenvereniging NSEde heeft nu minder nieuwe leden dan vorig jaar. Debora Post, secretaris van de vereniging, zegt dat de afname niet te wijten is aan de desinteresse voor de vereniging. ‘Het aantal nieuwe en oudere leden moet in balans zijn. Hierdoor moesten we ruim vijftig studenten afwijzen dit studiejaar.’

rumoer

De thema-avond bij NSEde begint. De stoelen zijn vrijwel allemaal bezet. De laatkomers moeten moeite doen om nog een plekje te bemachtigen. Het is een rumoer van jewelste in de zaal, maar de zangeres van de band vraagt op het podium om stilte. Een van de bestuursleden doet voorin eerst nog enkele mededelingen. Dan begint de band en zetten de zanger en zangeres het eerste couplet in. Spreker Joost van Heusden vertelt deze avond over zijn geloofservaringen De twintigjarige Jacob Vis, student Godsdienst Pastoraal Werk, zegt na afloop van de themaavond dat hij zich hoe dan ook zou hebben aangesloten bij NSEde. ‘Ik leen nu ook al bij, dus ik zou het voor de invoering van het leenstelsel niet laten. Ik houd wel van die jasjes, stropdassen en algemene ledenvergaderingen. Op mijn opleiding behandelen we vooral droge stof, maar hier op de vereniging praat je echt over het geloof. Een studentenvereniging is een toevoeging aan je studentenleven.’ Communicatiestudent Rob Korteland (22 jaar) is ook eerstejaarslid van NSEde. ‘Het is de combina-

Veel jongeren worden lid van een studentenvereniging vanwege de vriendschappen die dat oplevert, de sfeer en de goede gesprekken.

tie van het christelijke element en studentikoziteit die me zo aanspreekt aan deze vereniging’, zegt hij. ‘Ik heb hiervoor op een andere vereniging gezeten, maar daar hadden ze geen feestjes. Ga je op een niet-christelijke studentenvereniging, dan draait het veel meer om alcohol. Door de vereniging heb ik veel nieuwe contacten gekregen. Het is een wisselwerking: ik kom niet alleen naar hen toe, maar zij ook naar mij’, zegt Korteland. Een twijfelpunt was wel de ontgroe-

ning in de introductieperiode. ‘Ik was bang voor de vernedering.’

kosten lidmaatschap

De twintigjarige Marloes de Lange, student Verpleegkunde, zou niet bij een studentenvereniging zijn gegaan als ze moest gaan lenen. ‘Studeren kost wel wat en daar komen ook nog de kosten van het lidmaatschap van de vereniging bij.

minder nieuwe leden christelijke studentenverenigingen Het aantal nieuwe leden bij een christelijke studentenvereniging is met 4,5 procent gedaald ten opzichte van vorig jaar. Dat blijkt uit een steekproef van het Nederlands Dagblad onder 28 verenigingen. Verschillende soorten verenigingen, waaronder Ichthus en de Vereniging Gereformeerde Studenten, zijn benaderd. Verenigingen waar het aantal nieuwelingen is gedaald, zijn Lux ad Mosam uit Maastricht

en Navigators Wageningen (NSW). De daling zou bij sommige verenigingen te maken hebben met de afwijzing van een aantal eerstejaars omdat de limiet was bereikt. Zo willen de verenigingen evenwicht bewaren tussen het aantal nieuwe en oudere leden. Bij onder meer de verenigingen CSFR Groningen en Navigators Leiden (NSL) ging dit jaar het nieuweledenaantal juist wel omhoog.

Dat wordt dan wel erg veel. Ik wil na mijn afstuderen zo weinig mogelijk schulden hebben. Er is weinig kans op een baan direct na je studie.’ Bang voor studievertraging is de student Verpleegkunde niet. ‘Je kunt zoveel tijd aan de studentenvereniging besteden als je zelf wilt. Je hebt twee keer in de week activiteiten, maar die zijn niet verplicht. Je kunt ook kiezen om alleen de kringavond één keer in de twee weken bij te wonen. Dat is goed te doen.’ Maaike Griffioen (19 jaar) twijfelde lang voordat ze zich aansloot bij de vereniging. ‘Vorig jaar woonde ik nog thuis en was net aan mijn studie Verpleegkunde begonnen. Ik vond het niet praktisch om elke dinsdagavond heen en weer te reizen en moest nog wennen aan het studentenleven. Inmiddels ben ik in het bezit van een rijbewijs en ben ik gewend aan mijn studie. Daarbij heb ik ervoor gebeden en toen ik was ingeloot voor de vereniging, wist ik dat het zo moest zijn.’ Sommige verenigingen hebben zo veel aanmeldingen dat er moet worden geloot welke studenten lid mogen worden. Griffioen had dezelfde keuze gemaakt als ze al te maken had gehad met het leenstelsel. ‘Mijn ouders steunen mij financieel met mijn studie. De studiefinanciering is voor mij een extraatje, omdat ik thuis woon en nog een bijbaan heb.’ ◆

14

ndonderwijs

15 januari 2015

advertenties

> gereformeerd mbo

> gereformeerd mb o

economie gezondheidszorg welzijn

economie gezondheidszorg welzijn

open dagen

open dagen Groningen: 30 en 31 januari Zwolle: 29 en 30 januari rocmensoalting.nl

Opvoeden is een vak! Wat als de ontwikkeling van een kind niet van een leien dakje gaat? Als pedagoog ondersteun je opvoeders en adviseer je bij speciale zorg voor een kind of jongere. Heb jij een warm hart voor opvoeding? Kom deeltijd pedagogiek studeren bij Driestar hogeschool. Door in de avonduren te studeren is deze opleiding ideaal te combineren met werk of gezin. Geen jarenlange studie volgen, maar je wel verdiepen? Volg dan één of meerdere losse modules. Zo word jij expert in het opvoedingsvak!

Kijk op www.driestar-hogeschool.nl

15

15 januari 2015

Het Valuascollege in Venlo biedt voor vijf vakken tweetalig onderwijs aan. Dat is in economisch opzicht hard nodig.

ndonderwijs

van lessen in het Nederlands naar tweetalig onderwijs

Hugo de Bruijne beeld nd

Duits door onderdompeling ‘Es ist ganz einfach’ (het is heel eenvoudig), zegt docent Rick Cremers wel vijf keer tijdens een les die hij geeft aan 22 havo/vwo-3-leerlingen. Maar dat kan niet waar zijn. In de eerste plaats gaat het om een natuurkundeles, met vervangingsweerstand, parallel- en serieschakelingen, en formules op het bord. En in de tweede plaats wordt de les in het Duits gegeven. Zo eenvoudig kan dat niet zijn. Cremers werkt aan het Valuascollege in Venlo, dat zich onderscheidt door tweetalig onderwijs. Niet Engels, zoals overal in Nederland, maar Duits. Tweetalig Duits onderwijs is geen speeltje voor leerlingen die wat extra aankunnen, het is economische noodzaak. Want als bijna niemand meer Duits spreekt, drogen de handelsstromen met de oosterburen op. Volgens sommige berekeningen zou Nederland nu al 8 miljard meer uit de handel met Duitsland kunnen halen als de taal beter zou worden gesproken en daardoor de contacten intensiever zouden zijn. ‘Zwei Wiederstände werden hinter einander geschaltet. Wie nennt man das?’, vraagt Cremers aan de klas. ‘Eine Reihenschaltung’, antwoordt een van de meisjes. En ze heeft gelijk: een serieschakeling. ‘Die Prüfung für euch ist erst am letzten Freitag dieses Monats’, op de laatste vrijdag van de maand volgt een toets en Cremers had gemerkt dat de leerlingen het een lastig onderdeel vonden. Daarom heeft hij ze de vorige keer vier opgaven meegegeven om thuis te maken. Bekwaam, lichtvoetig en in een flink tempo neemt de docent de antwoorden door met de klas. Stelt hij een vraag, dan is er telkens wel een bereid de oplossing te formuleren. ‘Het valt wel mee, een vak in de Duitse taal is niet zo moeilijk te volgen’, vertelt een van de jongens na afloop van de les. Van deze leerlingen worden dan ook nog niet hele verhandelingen verwacht. Ze antwoorden in eenvoudige Duitse zinnetjes. Cremers is al vanaf het begin, in 2000, betrokken bij het tweetalige onderwijs. Het Valuascollege biedt dat ook aan voor geschiedenis, aardrijkskunde, techniek en sport.

zestig studenten Zes oud-leerlingen van het Valuascollege in Venlo zijn een opleiding docent Duits gaan doen. Dat is een enorm aantal als je bedenkt dat er momenteel landelijk slechts zestig studenten Duits zijn. Veel te weinig om het vak Duits te kunnen blijven geven. De verwachting is dat over een aantal jaren Duitse docenten naar Nederland worden gehaald om les te geven.

voertaal op de werkvloer Louis Seelen is allang niet meer de enige die hamert op het belang van Duitstalig onderwijs. Het bedrijfsleven in de regio zit te springen om mensen die Duits spreken. Een groot Amerikaans distributiecentrum in Venlo heeft maar liefst vijfhonderd Duitstaligen in dienst genomen die kunnen communiceren met klanten in het achterland. Het is in Europa de meest gesproken taal, zeker in OostEuropese landen. Volgens een scenario van de provincie Limburg zal de beroepsbevolking er met een derde afnemen, waardoor veel vacatures ontstaan. Seelen: ‘Duitssprekenden uit Europa zullen de Nederlandse werkvloer gaan bevolken. Het wordt de voertaal in een deel van de bedrijven.’ Hij voorziet dat havo- en zeker vwo-leerlingen uit de provincie zullen trekken en wil daarom dat Duits ook voet aan de grond krijgt in het vmbo. ‘Want die leerlingen moeten zich straks wel kunnen handhaven op de werkvloer.’

Duitse televisie

Drijvende kracht achter de lessen in de Duitse taal is Louis Seelen. Hij komt uit een tijd dat er nog niet zo veel zenders waren en je vaak naar Duitse televisie keek. ‘Mijn broer, die nooit Duits als vak heeft gehad, leerde langs die weg de taal verstaan en spreken.’ Want een taal leer je door onderdompeling, dat weet Seelen zeker. Daarom zijn Duitstalige lessen zo goed, ze bieden diezelfde onderdompeling. Hoewel: docent Cremers spreekt zomaar hele zinnen Nederlands ertussendoor. ‘Ik moet zeker weten dat ze de Nederlandse termen ook kennen. Het eindexamen is ook in het Nederlands.’ Tijdens de les blijkt inderdaad dat een meisje een opdracht niet heeft kunnen maken omdat ze een Duitse term in de vraag niet begreep. In overleg met de inspectie is afgesproken dat de helft van de lesstof in die vakken in het Duits wordt aangeboden. Alleen sport wordt helemaal in het Duits gegeven, net als de Duitse les zelf. Aan Engels tweetalig onderwijs mag je soms pas meedoen als je een hoge Cito-score hebt behaald. Dat vindt Seelen onzin. ‘Iedereen kan een taal leren. Alsof minder slimme Engelse en Duitse kinderen hun eigen taal niet eens onder de knie zouden kunnen krijgen.’

uitwisseling

Samen met een collega moest Louis Seelen in 2000 het wiel uitvinden. Tweetalig Engels onderwijs had toen al een vlucht genomen, maar voor Duits was er nog niets. Hij bezocht onderwijsbeurzen in Duitsland en ontwikkelde materiaal. Nog steeds is het Valuascollege de enige op dit terrein. Een school in Hoogezand heeft tweetalig Duits

Natuurkundedocent Rick Cremers met havo/vwo-leerlingen die tweetalig natuurkundeles volgen.

onderwijs op het vmbo en wellicht volgt een scholengemeenschap in Maastricht. Er is uitwisseling op gang gekomen. Seelen neemt leerlingen mee naar Essen en leert ze daar vragen te stellen, dingen op te zoeken en te beschrijven wat ze zien. Duitse collega’s komen kijken in Venlo en in hun kielzog is de Duitse tv-zender WDR langs geweest, zich verbazend over de massa fietsen van de 2500 leerlingen. Toch leek het er in het najaar op dat de schoollei-

‘Duits wordt de voertaal in een deel van de bedrijven.’ ding van het Valuascollege het tweetalig onderwijs wilde terugschroeven. Eén klas extra formeren met het oog op Duitstalig onderwijs kost een ton. Docenten moeten gedurende twee jaar worden opgeleid en examens van het Goethe-instituut in München afleggen. Inmiddels is er groen licht: het Valuas behoudt

zijn voortrekkersrol en er wordt gezocht naar slimme manieren om het goedkoper aan te bieden. Door bijvoorbeeld al na het tweede jaar te kiezen voor Frans of Duits en de vrijgekomen uren Frans te besteden aan extra Duitse les.

basisscholen

‘Meine Damen und Herren’, vervolgt Rick Cremers, en hij kondigt aan dat er nog tijd is voor een kleine natuurkundequiz in het Duits. Hij geeft de leerlingen een minuut, doet een toeter na en zegt: ‘Mal sehen ob wir das richtig haben … Unglaublich, wieder richtig!’ Zulke woorden hoor je inmiddels ook op 33 Limburgse basisscholen. Want ook daar is, met steun van de provincie, tweetalig onderwijs ingevoerd en is er een uitwisselingsprogramma met Duitse Grundschulen. Seelen heeft alle reden om spinnend van tevredenheid rond te lopen. Tweetalig Duits onderwijs zit in de lift. Scholen, universiteiten, provincie en bedrijfsleven hebben de handen ineengeslagen om een doorlopende leerlijn te ontwikkelen. Misschien moeten er drempels worden weggenomen om Duitse docenten naar Nederland te halen. Nu heeft de school in Venlo één Duitse collega, en een Belgische, die in Duitsland woont en aan het Valuas les geeft – ‘ons drielandenpuntje, noemen we haar’. ◆

Louis Seelen, drijvende kracht achter het tweetalig Duits onderwijs in de grensregio.

16

ndonderwijs

15 januari 2015

advertenties

www.rmu.nu/goedekeuze


Werf een abonnee en ontvang allebei de Bijbel in Gewone Taal!

ƵŝĚŚŽƌŶ ϭϱũĂŶƵĂƌŝ

'ƌŽŶŝŶŐĞŶ ϭϳũĂŶƵĂƌŝ

MFSPFSO
K
F
WP WFO  -F

Het Nederlands Dagblad • snel en goed geïnformeerd • scherpt je mening • alles rondom geloof

gratis voor u, t.w.v. € 28,50

ƐƐĞŶ

ϮϮũĂŶƵĂƌŝ

ƌĂĐŚƚĞŶ ϮϯũĂŶƵĂƌŝ

>ĞĞƵǁĂƌĚĞŶ ϮϵũĂŶƵĂƌŝ <ŝũŬǀĞƌĚĞƌŽƉŽŶnjĞƐŝƚĞǀŽŽƌĂĚƌĞƐƐĞŶĞŶƚŝũĚĞŶ

ǁǁǁ͘ŐŽŵĂƌƵƐĐŽůůĞŐĞ͘Ŷů nederlands dagb lad

dinsdag 27 mei 2014

18° dinsdag 27

nd.nl/geloof Gerhard Wilts 

Balilty beeld ap / Oded

Paus neemt

met MODE bijlage!

4

Relschopper-meteen-reden 5

met MODE bijlage! 22

Op zoek naar het ware ‘ik hou van Holland’-gevoel 22

Relschopper-met-een-reden

het op voor kinderen

▶ Jeruzalem

tijdens zijn gisteren Israël In toespraken naar Jordanië, afgesloten reis refereerde paus en Betlehem, aan de Bijbel als Franciscus veelvuldig op voor kinderen en nam het en leven’. ‘teken van hoop aan de uitnodiging Bij zijn verrassende Abbas en de IsraëPalestijnse voorzitter om bij hem in het Peres paus lische president om vrede, legde Vaticaan te bidden in Betlehem een link Franciscus zondag ‘Op deze geboorteplaats. naar Jezus’ is geboren, de Vredevorst intens geplaats waar uit voor een nodig ik u beiden huis in het om vrede. Mijn bed tot God bidstond.’ open voor zo’n Vaticaan staat tijdens zijn driedaagse het De paus verbond gebed’ nadrukkelijk ‘bedevaart van met de bescherming christelijk geloof Jezus een Zoals het Kind kinderen van kinderen. is, zo zijn de teken van God hoop en le‘een teken van voor de van vandaag een graadmeter maatven, en tevens de van gezinnen, gezondheid hele wereld’. schappij en de eraan dat misFranciscus herinnerde geweld en mensenbruik, dwangarbeid, smoort van miljoenen huilen handel het huilen hun moeders Willen kinderen. ‘Maar moderne Rachels.’ en met voor hen, als zorgen, voor we voor kinderen hen, omdat Of negeren wij hen bidden? onze eigen zahebben met we het druk kerkken?’ de rooms-katholieke uit de Vaak haalde voorbeelden in Jeruleider symbolische de Heilig Grafkerk Bijbel aan. In naar relahij dat de weg zalem erkende Kerk lang de Orthodoxe tieherstel met is. pagina 7 ▶▶ vervolg op

commentaar

Gerhard Wilts  nd.nl/geloof

Klaagmuur rabbijn van de Rabinowitz, door Shmuel gisteren af. gadegeslagen en Betlehem in Jeruzalem, Jordanië, Israël bidt bij de Klaagmuurpaus sloot zijn bezoek aan Paus Franciscus Israël. De plaatsen van en de heilige

België betaalt een hoge prijs voor verlies Vlaams Belang.

Paus neemt het op

Willeke nd.nl/cartoons

CDA verliest aan

Soest nd.nl/binnenland Aaldert van

op 3

Geslaagd!

Origineel feliciteren?

CU en SGP

van de stemmen daar met 44 procentde grootste, maar stip nog steeds met ten opzichte een procentje verliest wel een half proCDA wint er in van 2009. Het steeg de opkomst cent en bovendien 43 naar 48 procent. men. van nergens zo exRijssen-Holten stemmenkaHoewel de beweging symbolisch het ‘Twentse deze uitslag De oorzaak: De numvertreem was, is van de Europese non’ Annie Schreijer-Pierik. landelijk voor de uitkomst In de 55 geCDA-lijst kreeg en de Biblebelt. mer 25 op de de kiezingen op voorkeurstemmen in ChristenUnie/SGP bijna 110.000 meenten waar op eigen kracht structuwint de fractie komt ruimschoots Twee derde van de CDA legrootste werd, procenten. Het ging het Europarlement. proreel een aantal in Rijssen-Holten overal een aantal donderdag CDA-stemmen stemmen die vert juist vrijwel uit Hengevelde. maar Van de 5576 naar de boerin uitgebracht ging centen in. pagina 2 op dit beeld: op Urk werden ▶▶ vervolg op naar de ChristenUnie/ is Er is een uitzondering liefst 74 procent ChristenUnie/SGP was dat nog jaar geleden Rijssen-Holten. SGP-lijst. Vijf in deze CDA kelderde 58 procent. Het

met …Door een lijstverbinding het CDA zijn behoudt ChristenUnie/SGP Parlement. het Europees vijfde zetel in

advertentie

d. nd.nl/geslaagd

Christelijke journalistiek verdient een breed publiek • werf een nieuwe abonnee • betaal de eerste drie maanden de helft van de prijs • ontvang allebei de Bijbel in Gewone Taal

18°

hou van Holland’-gevoel het ware ‘ik Op zoek naar

5

4

mei 2014

d nederlands dagbla

prijs € 1,40

In toespraken tijdens zijn gisteren afgesloten reis naar Jordanië, Israël en Betlehem, refereerde paus Franciscus veelvuldig aan de Bijbel en nam het op voor kinderen als ‘teken van hoop en leven’.



zaterdag € 2,10

▶ Urk

dinsdag 27 mei 2014

nederlands dagblad 18°

4

met MODE bijlage! Relschopper-met-een-reden 5

Op zoek naar het ware ‘ik hou van Holland’-gevoel 22

Gerhard Wilts nd.nl/geloof beeld ap / Oded Balilty

Paus neemt het op voor kinderen ▶ Jeruzalem In toespraken tijdens zijn gisteren afgesloten reis naar Jordanië, Israël en Betlehem, refereerde paus Franciscus veelvuldig aan de Bijbel en nam het op voor kinderen als ‘teken van hoop en leven’. Bij zijn verrassende uitnodiging aan de Palestijnse voorzitter Abbas en de Israëlische president Peres om bij hem in het Vaticaan te bidden om vrede, legde paus Franciscus zondag in Betlehem een link naar Jezus’ geboorteplaats. ‘Op deze plaats waar de Vredevorst is geboren, nodig ik u beiden uit voor een intens gebed tot God om vrede. Mijn huis in het Vaticaan staat open voor zo’n bidstond.’ De paus verbond tijdens zijn driedaagse ‘bedevaart van gebed’ nadrukkelijk het christelijk geloof met de bescherming van kinderen. Zoals het Kind Jezus een teken van God is, zo zijn de kinderen van vandaag ‘een teken van hoop en leven, en tevens een graadmeter voor de gezondheid van gezinnen, de maatschappij en de hele wereld’. Franciscus herinnerde eraan dat misbruik, dwangarbeid, geweld en mensenhandel het huilen smoort van miljoenen kinderen. ‘Maar hun moeders huilen voor hen, als moderne Rachels.’ Willen we voor kinderen zorgen, voor en met hen bidden? Of negeren wij hen, omdat we het druk hebben met onze eigen zaken?’ Vaak haalde de rooms-katholieke kerkleider symbolische voorbeelden uit de Bijbel aan. In de Heilig Grafkerk in Jeruzalem erkende hij dat de weg naar relatieherstel met de Orthodoxe Kerk lang is. ▶▶ vervolg op pagina 7

commentaar op 3

België B ellg lgië lgië gië b betaalt ee e een en e n hoge hog ho h og ge prijs ge voor vo v oor o or o verlies ve ve Vlaams Vllaa V ams a ms Belang ms B . cco commen comme comment om mm mmentaa mentaa me en aa aar a op 3 advertentie

Geslaag G eslaa agd d!! Paus Franciscus bidt bij de Klaagmuur in Jeruzalem, gadegeslagen door Shmuel Rabinowitz, rabbijn van de Klaagmuur en de heilige plaatsen van Israël. De paus sloot zijn bezoek aan Jordanië, Israël en Betlehem gisteren af.

Willeke Aaldert van Soest nd.nl/binnenland

voor kinderen

Bij zijn verrassende uitnodiging aan de Palestijnse voorzitter Abbas en de Israëlische president Peres om bij hem in het Vaticaan te bidden om vrede, legde paus Franciscus us zondag zond in Betlehem een link naar Jezus’ geboorteplaa ge ts. ‘Op deze plaats waar de Vredevorst is geboren, nodig ik u beiden beide uit voor een intens gebed tot God om vrede. Mijn huis in het Vaticaan staat open op voor zo’n bidstond.’ De paus verbond tijdens zijn driedaagse ‘bedevaart van gebed’ g nadrukkelijk het christelijk geloof met de bescherming van kinderen. Zoals Zo het Kind Jezus een teken van God is, i zo zijn de kinderen van vandaag ‘een teken van hoop en leven, en tevens een ee graadmeter voor de gezondheid van gezinnen, de maatschappij en de hele hel wereld’. Franciscus herinnerde herinn eraan dat misbruik, dwangarbeid dwangarbei , geweld en mensenhandel het huilen smoort s van miljoenen kinderen. ‘Maar hun h moeders huilen voor hen, als moderne mode Rachels.’ Willen we voor kinderen zorgen, voor en met hen bidden? Of negeren neg wij hen, omdat we het druk hebben met onze eigen zaken?’ Vaak haalde de room rooms-kathol ieke kerkleider symbolische voorbeelden uit de Bijbel aan. In de Hei Grafkerk Heilig in Jeruzalem erkende hij da de weg naar dat relatieherstel met de Or Orthodoxe Kerk lang is. ▶▶ ver vervolg r volg op pagina 7

nd.nl/ges d. laagd

België betaalt een hoge prijs voor verlies Vlaams Belang.

beeld ap / Oded Balilty

▶ Jeruzalem

De 28 naar 10 procent. en gemeente van er anderhalf procentstemPVV verloor de 11 procent van kwam uit op

verloren de christenin …Op de Biblebelt kiezers aan CU/SGP, democraten veel en VVD, maar Twente D66 Limburg aan op Annie Schreijer. stemde massaal

nd.nl/cartoons

CDA verliest aan CU en SGP

Origine O Ori rigin neel fe fel felicite elic iciite ere ren? en?

Geen krant ontvangen? Stuur ons een bericht en binnen 10 minuten heeft u de krant in digitale vorm in uw mailbox. Ga naar nd.nl/bezorging of bel 0342 411711. Mailen kan ook: [email protected].

Paus Franciscus bidt bij en de heilige plaatsen de Klaagmuur in Jeruzalem, gadegeslagen van Israël. De paus door Shmuel Rabinowitz, sloot zijn bezoek rabbijn van aan Jordanië, Israël en Betlehem gisteren de Klaagmuur af. Aaldert van Soest  nd.nl/binnen

land

CDA verliest aan …Door een lijstverbindin g met ChristenUnie/SGP behoudt het CDA zijn vijfde zetel in het Europees Parlement.

CU en SGP

gemeente van 28 naar 10 PVV verloor er anderhalf procent. De procent en kwam uit op 11 procent van de stem…Op de Biblebelt men. verloren de christendemocraten veel Hoewel de beweging kiezers aan CU/SGP, nergens zo exin Limburg aan D66 treem was, is deze en VVD, maar Twente uitslag symbolisch stemde massaal voor de uitkomst op Annie Schreijer. van de Europese verkiezingen op de Biblebelt. In de 55 ge▶ Urk meenten waar ChristenUnie /SGP de Van de 5576 stemmen grootste werd, wint die donderdag de fractie structuop Urk werden reel een aantal procenten. uitgebracht ging Het CDA lemaar liefst 74 procent vert juist vrijwel naar de ChristenUnie overal een aantal / proSGP-lijst. Vijf jaar centen in. geleden was dat nog 58 procent. Het Er is een uitzondering CDA kelderde in op dit beeld: deze Rijssen-Holten. ChristenUnie/SGP is

daar met 44 procent van de stemmen nog steeds met stip de grootste, maar verliest wel een procentje ten opzichte van 2009. Het CDA wint er een half procent en bovendien steeg de opkomst in Rijssen-Holten van 43 naar 48 procent. De oorzaak: het ‘Twentse non’ Annie Schreijer-Pier stemmenkamer 25 op de CDA-lijst ik. De numkreeg bijna 110.000 voorkeurstem landelijk men en komt ruimschoots op eigen kracht in het Europarlemen t. Twee derde van de CDA-stemmen in Rijssen-Holten ging naar de boerin uit Hengevelde. ▶▶ vervolg op pagina 2

Willeke nd.nl/cartoons

prijs € 1,40 zaterdag

bezorging nd.nl/bezorging

€ 2,10

nd.nl/actie • meer weten over de Bijbel in Gewone Taal? Kijk op www.bgt.nl

Abonneeservice nd©



17

15 januari 2015

Aan boord van de historische klipperaak ‘Catharina van Mijdrecht’ varen we vanaf het Hollands Diep stroomopwaarts via de Biesbosch naar Maas en Waal. Overal wordt gewerkt aan dijkversterking en rivierverbreding. Maar kunnen we die machtige rivieren werkelijk in toom houden?

siemaker Joris Linssen raakte geïnspireerd door een man die hij portretteerde in Joris’ Showroom: een man die een zwervend bestaan leidt in de uiterwaarden van de Waal. De Nederlandse flamencogitarist en schaatsliefhebber Eric Vaarzon Morel verbindt in zijn muziek het Spaanse en het Nederlandse landschap met elkaar. Water speelt daarbij een voorname rol.

NPO 2, NTR, 19.20-19.50 uur

NPO 2, EO, 00.00-01.04 uur

Bureau Sport

Landinwaarts

2doc: De verlossing van de naakte generaal

In deze aflevering staat wintersport centraal. Frank Evenblij en Erik Dijkstra gaan naar Zweden om te ijsspeedwayen. Nog nooit eerder vertoond: de berg op schaatsen. Bureau Sport zoekt uit of het mogelijk is. Het sportpanel bestaande uit diverse sporters bekijkt en bespreekt de meest legendarische fragmenten uit de wintersport. In de Verhoorwagen zit Erben Wennemars over de Elfstedentocht. Tot slot verkennen Frank en Erik het Wembley van de skisport: de levensgevaarlijke Hahnenkamm-afdaling in Kitzbuhel.

NPO 1, EO, 22.20-23.00 uur

Nederland Waterland

NPO 1, BNN, 21.35-22.20 uur

Floortje naar het einde van de wereld Floortje Dessing reist naar het Schotse eiland Canna. Een klein afgelegen eiland waar slechts negentien mensen wonen. Hier bezoekt ze Gordon en Denise Guthrie die met hun vier kinderen hun drukke stadsleven hebben verruild voor een rustig bestaan op dit verlaten eiland.

ndonderwijs GrootNieuwsRadio, 10.02-12.00 uur

Café Grande

wanneer ze de generaal op straat zien preken over God en vergeving; zijn zijn berouw en bekering wel oprecht? NPO 3, VARA, 21.05-21.50 uur

Dieuwertje Blok gaat met bekende Nederlanders op zoek naar pareltjes van lokale cultuur en traditie. Televi-

De film vertelt over krijgsheer Joshua Milton Blayhi, die tijdens de veertien jaar durende burgeroorlog in Liberia verantwoordelijk was voor meer dan twintigduizend doden. Naar eigen zeggen bezat hij spirituele krachten die hij dankte aan het feit dat hij naakt de strijd inging, en hij wordt daarom ook wel ‘General Butt Naked’ genoemd. Na de oorlog bekeerde hij zich en werd actief als evangelist. De Liberianen kunnen hun ogen nauwelijks geloven

▹ Natuur op 2: Great Barrier Reef

Jan-Willem Wits leefde een jaar als novice in een klooster, maar besloot niet in te treden. Wel bezoekt hij regelmatig verschillende kloosters en schreef hierover het boek Eerste hulp bij kloosterbezoek. Wat trekt hem aan in kloosters, wat zijn de gebruiken, verschillen tussen kloosters en wat kunnen we eruit halen voor ons leven?

▹ film Millennium: mannen die vrouwen haten

........................................................................................................ ............................................................................................................. vr NPO 2, 19.25-20.25 uur ............................ vr NPO 2, 21.10-22.00 uur ............................ vr NPO 2, 22.20-00.50 uur .................

▹ Slag om de klerewereld

npo 1 11.00 NOS-Journaal. 11.15 NOS-Journaal. 11.30 NOS-Journaal. 11.40 NOS-Journaal. 12.00 NOSJournaal. 12.15 NOS-Journaal. 12.30 NOS-Journaal. 12.40 NOS-Journaal. 13.00 NOS-Journaal. 13.10 NOS-Sportjournaal. 13.20 NOS-Journaal. 13.30 NOS-Sportjournaal. 13.35 NOS-Journaal. 13.48 NOS-Sportjournaal. 14.00 NOS-Journaal. 14.15 NOS-Journaal. 14.30 NOS-Journaal. 14.40 NOS-Journaal. 15.00 NOS-Journaal. 15.20 Jinek. 16.20 Andere Tijden Sport. 17.05 KRO Kindertijd. 17.06 De schoenen van papa. 17.07 Devi Maya kleit. 17.10 Computer. 17.17 Tim op de tegels. 17.21 Nijntje en het blauwe ei. 17.26 Mia’s duik. 17.30 Sesamstraat. 17.55 Politieke partijen ...................................................

18.00 18.15 18.45 19.00 20.00 20.30 21.35

NOS-Journaal. EénVandaag. NOS-Sportjournaal. De Wereld Draait Door. NOS-Journaal. Wie is de Mol? Floortje naar het einde van de wereld. 22.20 Nederland waterland. 23.00 Jinek. 23.55 NOS-Journaal

00.15 Jinek. 01.10 EénVandaag.

npo 2 07.30 NOS-Journaal met gebarentolk. 07.35 NOS-Journaal. 07.40 NOS-Journaal. 07.45 NOSJournaal. 07.56 Tekst TV. 08.00 NOS-Journaal met gebarentolk. 08.15 NOS-Journaal. 08.24 Tekst TV. 08.30 NOS-Journaal. 08.35 NOS-Journaal. 08.40 NOS-Journaal. 08.45 NOS Jeugdjournaal met gebarentolk. 09.00 NOS-Journaal met gebarentolk. 09.15 Speeches. 10.10 ArgosTV Medialogica. 11.25 De Wereld Draait Door. 12.25 Man bijt hond. 12.57 Politieke partijen. 13.00 NOS-Journaal. 13.10 NOS-Sportjournaal. 13.20 De Hokjesman. 14.10 De kennis van nu. 14.45 Sterren op het doek. 15.25 Rail Away. 16.00 NOS-Journaal. 16.10 NTR Academie in de middag. 17.00 NOS-Journaal. 17.10 Geloof & ‘n hoop liefde. 17.40 Tijd voor MAX & Hallo Nederland ................................................

18.45 19.20 19.50 20.25 21.10 22.00 23.00

Man bijt hond. Landinwaarts. Rail Away. De slimste mens. Opium. Nieuwsuur. Close Up: Chanel versus Schiaparelli

00.00 2Doc: De verlossing van de naakte generaal. 01.04 Nachtzoen. 01.15 Nieuwsuur.

▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl of op Teletekst pagina 200 ....................................................▹▹

npo 3 09.45 Computer. 09.52 Tim op de tegels. 09.56 Nijntje en het blauwe ei. 10.01 Mia’s duik. 10.05 Sarah en Eend. 10.10 Pingu. 10.20 Teletubbies. 10.45 Mullewapp. 10.50 Klumpies. 11.00 Sesamstraat: 10 voor... 11.10 Het zandkasteel. 11.25 Babar en de belevenissen van Badou. 11.35 Sofia het prinsesje. 11.55 Prinsessia. 12.15 Mike de ridder. 12.25 Q Pootle 5. 12.35 Tip de Muis. 12.45 Bibbeltje Big. 12.55 Pieter Konijn. 13.05 Buurman en buurman. 13.15 De Smurfen. 13.30 KRO Kindertijd. 13.55 Sesamstraat: Supergezonde monsters. 14.05 Olly, het kleine witte busje. 14.10 Bumba in de sneeuw. 14.20 Sesamstraat. 14.35 Mickey Mouse Clubhuis. 15.00 Raad eens hoeveel ik van je hou. 15.10 Wickie de Viking. 15.25 Shaun het schaap. 15.30 Jungle Book. 15.45 Jungle Book. 15.55 Beste Vrienden Quiz. 16.15 SpangaS. 16.35 Sam Fox, extreme avonturen. 17.05 The Games. 17.20 Hip voor Nop. 17.50 Jill ........

18.05 18.23 18.45 18.55 19.25 19.50 20.30 21.05 21.50 23.35 23.50

Beste Vrienden Quiz. Het Klokhuis. NOS-Jeugdjournaal. SpangaS. Fame Academy. 3 op Reis. De Rekenkamer. Bureau Sport. 3DOC: Messi. NOS op 3. The Tonight Show

00.40 De Wereld Draait Door. 01.35 NOS op 3.

canvas 06.00 Rolkrant. 09.00 Terzake. 09.35 Reyers Laat. 10.20 Winterbeelden. 12.30 Rolkrant......

18.10 De Wilde Keuken. 18.32 Land in de kering. 18.57 Australia with Simon Reeve. 20.00 Terzake. 20.40 Lands of the Monsoon. 21.30 Panorama. 22.20 Reyers Laat. 23.00 La terre amoureuse .............. 00.10 Canvaslus.

The Dark Knight Batman wil de

De Rekenkamer Het team van dit

georganiseerde misdaad in Gotham uitroeien. Veronica, 20.30 uur

programma onderzoekt wat een autoband kost. NPO 3, 20.30 uur

family7 07.00 Opwekking Praise 2013. 07.30 Auto-BGood. 07.43 Auto-B-Good. 08.00 Chip Ingram. 08.30 Maranatha. 09.00 Homecoming. 09.30 Café Tinto. 11.00 Wind at my back. 11.30 Verhalen van Hoop. 11.55 Points Of Light. 12.30 Geloofshelden. 13.15 Holy Hitchhikers. 13.45 Chip Ingram. 14.14 Transformations. 15.30 More than dreams. 16.30 Café Tinto. 17.30 Deb’s place. 17.56 Auto-B-Good ...........................

bbc 1 07.00 Breakfast. 10.15 Wanted Down Under. 11.00 Homes Under the Hammer. 12.00 Caught Red Handed. 12.30 Rip Off Britain: Holidays. 13.15 Bargain Hunt. 14.00 BBC News – Weather. 14.30 BBC Regional News and Weather. 14.45 Doctors. 15.15 Father Brown. 16.00 Escape to the Country. 16.45 James Martin: Home Comforts. 17.30 Antiques Road Trip ......................

18.04 Auto-B-Good. 18.13 Auto-B-Good. 18.30 7th Street Theater. 19.00 Wind at my back. 19.30 Even uitblazen. 20.00 Psalm 23. 20.10 Miracle in the Jungle. 20.36 Family7 in Actie. 21.01 Joni and Friends. 21.31 Dr. David Livingstone. 22.31 Gospel Truth. 23.00 Nehemia. 23.30 BrinkTV .......

18.15 Pointless. 19.00 BBC News. 19.27 Weather. 19.30 BBC Regional News Programmes. 19.57 Weather. 20.00 The One Show. 20.30 EastEnders. 20.57 BBC News and Regional News. 21.00 Watchdog: How to Save £1,000. 22.00 Death in Paradise. 23.00 BBC News. 23.25 BBC Regional News and Weather. 23.35 Question Time ..........

00.00 Wind at my back. 00.30 Even uitblazen. 01.00 Psalm 23. 01.10 Miracle in the Jungle.

00.35 This Week. 01.20 Skiing Weatherview. 01.25 BBC News.

ngc 06.00 Highway Thru Hell. 06.50 Apocalypse. 07.35 Ultimate Airport Dubai. 08.20 Cesar to the Rescue. 09.05 Locked Up Abroad. 09.50 Air Crash Investigation. 10.40 Apocalypse. 11.30 D-Day To Paris. 12.25 Into Iceland’s Volcano. 13.15 Apocalypse. 14.05 Ultimate Airport Dubai. 14.55 Seconds from Disaster. 15.20 Air Crash Investigation. 16.10 Highway Thru Hell. 17.00 Yukon Gold ...............................................

18.00 Wicked Tuna. 19.00 Megafactories. 20.00 Car S.O.S. 21.00 Highway Thru Hell. 22.00 Ultimate Airport Dubai. 22.55 Yukon Gold. 23.50 Megafactories ..................... 00.40 Highway Thru Hell. 01.30 Ultimate Airport Dubai. 02.15 Inside. 03.00 Highway Thru Hell. 03.45 Ultimate Airport Dubai. 04.30 Yukon Gold. 05.15 Alaska State Troopers.

tv vooraf Stephan Bol nd.nl/media beeld vpro

Messi op een voetstuk Lionel Messi lijkt op het veld over zijn hoogtepunt heen, maar in de documentaire over zijn carrière wordt hij op een voetstuk gezet. Een mooi portret, al was iets meer kritiek welkom geweest. Documentaires maken over voetballers, is een vak apart. Zet een restaurant vol met bekende voetballers, trainers, journalisten en bekenden van Lionel Messi en je maakt met gemak een film van anderhalf uur. Maar hoe beweeg je mensen als Johan Cruijff, Javier Mascherano, jeugdtrainers of zelfs zijn docenten van de basisschool om verder te komen dan de in de voetbal gebruikelijke lovende kritiek? Messi staat op een voetstuk in de voetbalwereld en wordt in 3doc: Messi haast heilig verklaard. Los daarvan is de film die de voetbalcarrière van Messi volgt vanaf zijn eerste wedstrijd op 5-jarige leeftijd tot heden, een genot om te bekijken. Belangrijke ingrediënten zijn de amateurbeelden die van de jonge Messi zijn gemaakt in jeugdwedstrijden en nagespeelde scenes van momenten waarvan geen beelden zijn. Zo zie je Messi op voorspraak van zijn oma debuteren in een wedstrijd van zijn broer en direct een doelpunt maken. Of Messi die is opgesloten op het toilet, zichzelf bevrijdt, halverwege de wedstrijd invalt en een 2-0 achterstand ombuigt in winst, waardoor alle spelers een fiets winnen. Het verhaal van Messi is bij voetballiefhebbers bekend. Het grote talent dreigt te stranden door een groeistoornis. De behandeling die al op negenjarige leeftijd wordt gestart, wordt rond zijn twaalfde onbetaalbaar. De familie Messi grijpt de laat-

ste strohalm door zoon Lionel proef te laten spelen bij het verre FC Barcelona. Daar dwingt hij een contract af en groeit hij uit tot de beste speler ter wereld. Gezeten in een restaurant blikken genoemde sterren, oud-ploeggenoten en jeugdvrienden terug op zijn weg naar de top. Er zijn warme woorden voor coach Frank Rijkaard die Messi liet debuteren op het hoogste niveau, maar hem tegelijk beschermde. En coach Pepe Guardiola die een team om Messi heen bouwde. Tientallen passeerbewegingen en doelpunten passeren de revue om zijn talent te onderstrepen. De enige kritische opmerking die klinkt, is dat Messi niet tegen zijn verlies kan. Al in zijn jeugd trok hij de stekker uit de Sega als hij verloor met een voetbalspelletje. Het is jammer dat de documentairemakers het bijzondere gezelschap in het restaurant niet iets meer hebben uitgedaagd het fenomeen Messi ook met een kritische blik te bekijken. Gezien zijn huidige vorm bij Barcelona en de manier waarop hij reageerde bij een wedstrijd op de reservebank, is er ongetwijfeld iets aan te merken op deze verder formidabele speler. Maar wie fan is van Messi en zich een avond wil laven aan fraaie beelden en analyses van zijn spel, moet zeker kijken naar de documentaire. Zo zie je dat wanneer Messi een doelpunt viert met zijn vingers omhoog, hij zijn doelpunt opdraagt aan zijn inmiddels overleden oma. En jeugdvrienden bewonderen hem omdat hij geen dag verstek laat gaan. ‘Elke wedstrijd is het alsof hij weer speelt om een fiets te winnen voor het hele team.’ ▶▶ 3doc:Messi, VPRO, NPO 3, 21.50 uur

18

ndachterop

15 januari 2015

nd jong

stilgezet Jesaja 9:5

kort&klein donderdag 15 januari 2015

474

 Roeland van Mourik • beeld novum

Kind

Verboden kievitseieren te rapen

Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven; de heerschappij rust op zijn schouders. Hoe kan Jesaja nu zeggen, dat dit kind al geboren is? Dit kind, dat kennelijk ervoor zal zorgen dat alle herinneringen aan oorlog en ellende verdwijnen, dat we blij verrast in een jubelende vreugde zullen uitbarsten … Doelt hij op die kleine Immanuel in het paleis? Dat zal tegenvallen, zelfs als dit de latere koning Hizkia is. Want ook Hizkia gaat de vrede niet brengen, al heeft op zijn gebed een engel in één nacht 185.000 Assyriërs gedood. Wat is dat toch met God? Hij belooft van die prachtige dingen, maar wanneer gebeuren ze? We kijken hunkerend naar elke dikke buik in het paleis. Als dít toch eens dat wonderkind was … Zou er een tijd komen dat de heerschappij op zijn schouders rust?

houvast

tweets van de dag Bram Dijkstra-Geuze communicatieadviseur: Ik hoorde dat er in de GerGem een ds. Bredeweg is. Dat vind ik best guitig. #smalleweg Julia van Rijn predikant Amsterdam: Vrolijke man vraagt mij op perron ten dans om samen de metro in te gaan. Maar hij moet naar Gein en ik naar Westwijk. #hethadzomooikunnenzijn

In de provincie Friesland is een traditie: kievitseieren rapen. Daar dreigt een eind aan te komen. De mensen in Friesland zijn daarom niet blij. Uit een ei wordt een vogeltje geboren. Als je een kievitsei (zie foto) raapt, kan er geen klein kievitje meer geboren worden. Daardoor neemt het aantal kieviten af. En er zijn er al niet zo veel meer. Het aantal kieviten is in 2013 bijna gehalveerd ten opzichte van 1996. De Raad van State (een soort rechter) vindt daarom dat er geen kievitseieren meer geraapt mogen worden. Tussen 1 maart en 8 april staat er nu een bord ‘Verboden kievitseieren te rapen’ in de Friese weilanden. Het was al in heel

ik & mijn huis bijdragen? [email protected]

Vervelen Nederland verboden. Maar in Friesland mocht het nog wel, want daar was het een traditie. Het is nooit leuk om te stoppen met iets wat je al lang doet en leuk vindt. Daarom zijn de mensen in Friesland niet blij met het besluit.

wat vind jij? Het is niet leuk om te stoppen met iets wat je leuk vindt.

Wij woonden in Bennekom. In die tijd, het was in 1936, werd er de hele week door, heel hard gewerkt door de boeren die daar woonden. Zondags zaten ze daarom in de kerk te slapen. De predikant die in Bennekom stond, zag dat en zei: ‘Gaat het jullie vervelen? Mij nog lang niet!’

Roeland van Mourik nd.nl/geloof beeld Dick Vos

Mijn geloof is als een tuimelaar Wat is uw houvast in leven en sterven? Dat is de kern van de eerste vraag uit de Heidelbergse Catechismus. In deze serie geven bekende Nederlanders – christenen en niet-christenen – antwoord op deze vraag die zicht geeft op het perspectief in hun leven. Vandaag: Herman Selderhuis (53), hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.

‘Ik voel mij innerlijk verbonden met de Catechismus. Het vertolkt iets van mijn geloof. Het is een leerboek, waarin je met jezelf geconfronteerd wordt. Ik preek er nog steeds graag uit. Daarbij probeer ik de boodschap van het evangelie bij mensen te brengen. Want het evangelie staat centraal in de Catechismus en dat gaat altijd over jezelf en niet over anderen. Het is verschrikkelijk wat bijvoorbeeld ISIS doet en dat er mensen zijn die zevenduizend euro betalen voor de overtocht naar Europa en dan aan hun lot worden overgelaten. Maar hoe ga ik zelf met anderen om? Dat is de vraag die de Catechismus durft te stellen. Wij proberen tegenwoordig alles te meten. Er moet groei zijn. Dat dringt ook in de kerk door: er moet geloofsgroei zijn. Maar wat is dat eigenlijk? Hoe meet je dat? In het licht van het evangelie kom je erachter dat je altijd achter blijft bij wat de Here van je vraagt. Kijk, de zon schijnt nu in huis. Nu pas zie je dat de ramen niet helemaal schoon zijn. Als Christus als zon der gerechtigheid in je leven gaat schijnen, zie je de vlekken in je eigen leven nog beter. In zondag 33 van de Catechismus heet dat het afsterven van de oude mens en het opstaan van de nieuwe mens. De tendens is een betere gelovige te worden, maar dat kan niet, want het is altijd afsterven en opstaan. Daar zit evenwicht in. Ik heb houvast aan de zekerheid van de genade van God. Dat geeft mij rust in het leven. Wat er ook gebeurt, het loopt in wezen altijd goed af. Niet dat alles goed gaat, wel dat het met God altijd goed is. Het is net als met een anker. Als het goed gaat, hangt het buitenboord en kun je het zien. Maar als het slecht gaat, gooi je het overboord in het water. Dan zie je het niet meer. Als mijn leven onder water staat, dan ligt het schip van mijn geloof nog vast aan het anker van Gods belofte. Mijn geloof is als een tuimelaar. Je moet er niet te veel aan komen, want dan gaat het heen en weer. Maar het valt nooit om. Vanaf mijn veertiende lees ik elke morgen eerst een hoofdstuk uit de Bijbel. Dat geeft mij houvast. De kerkdiensten op zondag zijn ook een wekelijks hoogtepunt. Daar kom je erachter dat de zekerheid van de andere kant komt, van God. Je geloof wordt er versterkt door het zingen van

volgen. Ik denk dat ik op die manier ook voor God op tafel moet leggen hoe het nou met mijn geloof gesteld is. Verschil is wel dat je in Apeldoorn niet vooraf weet of je er doorheen komt. Wat dat betreft heb ik voor het sterven meer vertrouwen. Maar goed, er zijn hierover niet zoveel gegevens te vinden in de Bijbel, dus we zien het wel hoe het gaat. Wat me ook bezighoudt is of ik er klaar voor ben om te sterven. Ik bid het nog weleens in een kerkdienst: “Bewaar ons voor een onvoorbereid sterven.” Heb ik het wel recht met God, en met de mensen om mij heen? Is alles goed geregeld, zowel materieel als geestelijk? Momenteel onderzoek ik hoe Calvijn dacht over de dood. Er wordt in de wetenschap gedacht dat calvinisten radeloos rondtollen op hun sterfbed. De vraag of

Vanaf mijn veertiende lees ik elke morgen eerst een hoofdstuk uit de Bijbel. ze wel uitverkozen zijn zou hen bezighouden. Maar bij Calvijn is daar geen sprake van. Hij vertrouwt erop dat het om Jezus’ wil goedkomt.

psalmen, gezangen en liederen. De psalmen geven mij houvast op moeilijke momenten. Luther zegt dat je in de psalmen de gelovige in het hart kijkt. Ik houd van de bekende psalmen, Psalm 56 bijvoorbeeld: Gij hebt mijn ziel beveiligd voor de dood, staat er in de oude berijming. Van de kracht van die woorden knap ik elke keer weer op. Ik ben meer bezig met het moment van sterven

zelf dan met wat er daarna komt. Wat betekent het om als zondaar voor de heilige God te verschijnen? Ik stel me dat voor zoals het admissieexamen aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn. Je verschijnt dan voor een negental predikanten en een aantal hoogleraren. Je krijgt allerlei vragen over je persoonlijke roeping tot predikant. Het duurt anderhalf uur en daarna stemmen ze of je de predikantsopleiding mag

Als ik voor de kinderen ’s ochtends vroeg de fietsen buiten zet en de ganzen kwakend over hoor komen, ervaar ik geluk. Vanwege die ganzen dan. Of als een van de kleinkinderen lacht. Of bij een mooie passage uit een boek. Het zijn van die kleine momenten, ik kan er wel duizend opnoemen. De geboorte van elk van onze kinderen was bijzonder. En toen ze belijdenis deden en daarmee hun doop bekrachtigden, was ik intens gelukkig. Het was een getemperd geluk, want er zijn ouders van wie de kinderen afscheid namen van het geloof. Je blijft er nederig bij, waar heb ik het aan verdiend? Op het boek God, Heidelberg en Oranje ben ik erg trots. Er staan prachtige platen in. Het is vertaald in het Duits en in het Engels. Het boek laat zien dat christenen al eeuwenlang troost putten uit de Catechismus en het een richtsnoer voor hun leven is. Het boekje Morgen doe ik het beter heeft ook veel mensen geraakt. Het is zo’n 40.000 keer verkocht. Dat had ik niet verwacht, en de uitgever zeker niet. Ik krijg nog steeds reacties in de trant van “Ik dacht dat ik de enige was die hiermee zat”. Het heeft mensen geholpen ontspannen te geloven. Ik hoop dat dat overblijft na mijn dood: die dingen waarmee ik een ander heb geholpen. En dat mensen zeggen: je kunt veel van hem zeggen, maar hij heeft toch geprobeerd er iets van te maken.’