Nazorg aan (ex-)gedetineerden

Masterscriptie Criminologie

Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Nazorg aan (ex-)gedetineerden Een evaluatie naar de werkwijze en effectiviteit van de nazorg aan (ex-)gedetineerden op lokaal en regionaal niveau vanuit het Veiligheidshuis Leiden en omstreken

H.M.E. Derks

Begeleider: Prof. Dr. P. Nieuwbeerta Tweede lezer: Dr. J.W. de Keijser Master of Criminology Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden Profiel: Veiligheidsbeleid en Rechtshandhaving Datum: 9 juli 2012

Colofon Stage inclusief scriptie Begeleider: Janneke de Graaf Veiligheidshuis Leiden e.o. Stadhuisplein 1 2311 EJ Leiden Tel: 071-5167828 W: www.veiligheidshuisleiden.nl Contact H.M.E. Derks Lange Mare 67A 2312 GR Leiden Tel: 06-12779449 @: [email protected]

Eindscriptie juli 2012 Aantal pagina’s: 71

2

SAMENVATTING ................................................................................................................................ 7 H1 INLEIDING ..................................................................................................................................... 8 1.1 AANLEIDING ................................................................................................................................. 8 1.1.1 Na detentie ............................................................................................................................. 8 1.1.2 Beleid omtrent (ex-)gedetineerden......................................................................................... 9 1.1.3 Opkomst veiligheidshuizen .................................................................................................... 9 1.2 RELEVANTIE ONDERZOEK......................................................................................................... 10 1.2.1 Maatschappelijke relevantie ................................................................................................ 10 1.2.2 Wetenschappelijke relevantie .............................................................................................. 10 1.3 ONDERZOEKSVRAGEN ............................................................................................................... 11 1.3.1 Theoretische vragen............................................................................................................. 11 1.3.2 Empirische vragen ............................................................................................................... 11 1.4 METHODE ................................................................................................................................... 11 H2 EX- GEDETINEERDEN EN HUN PROBLEMATIEK............................................................ 12 2.1 EX-GEDETINEERDEN .................................................................................................................. 12 2.2 PROBLEMATIEK EX-GEDETINEERDEN ...................................................................................... 12 2.2.1 Praktische en sociale problemen ......................................................................................... 12 2.2.2 Recidive door ex-gedetineerden .......................................................................................... 13 H3 VERKLARINGEN VOOR PROBLEMATIEK (EX-)GEDETINEERDEN ........................... 15 3.1 LABELING ................................................................................................................................... 15 3.2 DIFFERENTIËLE ASSOCIATIE..................................................................................................... 15 3.3 GELEGENHEID ............................................................................................................................ 16 3.4 BIOLOGISCHE EN PSYCHOLOGISCHE FACTOREN..................................................................... 16 H4 WERKT NAZORG AAN (EX-)GEDETINEERDEN? .............................................................. 17 4.1 SOCIALE CONTROLE .................................................................................................................. 17 4.2 LEVENSLOOP .............................................................................................................................. 17 H5 VEILIGHEIDSHUIZEN EN NAZORG AAN (EX-)GEDETINEERDEN .............................. 19 5.1 HET ONTSTAAN VAN VEILIGHEIDSHUIZEN .............................................................................. 19 5.2 WAT ZIJN VEILIGHEIDSHUIZEN? .............................................................................................. 20 5.3 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden 5.3.1 Samenwerkingsmodel .......................................................................................................... 20 5.3.2 Aansluiting voor en na detentie ........................................................................................... 21

3

H6 METHODEN VAN ONDERZOEK ............................................................................................ 23 6.1 LITERATUURSTUDIE .................................................................................................................. 23 6.2 DOCUMENTENSTUDIE ................................................................................................................ 23 6.3 INTERVIEWS ............................................................................................................................... 24 6.4 ENQUÊTE .................................................................................................................................... 25 6.5 PARTICIPERENDE OBSERVATIE ................................................................................................. 25 6.6 KOSTENEFFECTIVITEITSTUDIE ................................................................................................. 25 6.7 STEEKPROEF POLITIE REGISTRATIE ........................................................................................ 26 H7 PLANEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 27 7.1 VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 27 7.1.1 Samenwerking als basis ....................................................................................................... 27 7.1.2 Partners .............................................................................................................................. 28 7.1.3 Doorontwikkeling Veiligheidshuis Leiden e.o. .................................................................... 28 7.1.4 Afbakenen doelgroep ........................................................................................................... 29 7.2 WAAROM NAZORG AAN (EX-) GEDETINEERDEN VANUIT HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O.? .................................................................................................................................................. 30 7.2.1 De kracht van samenwerking............................................................................................... 30 7.2.2 De effecten van de samenwerking........................................................................................ 31 7.2.3 Doelstellingen ...................................................................................................................... 31 7.3 WAAROM REGIONALE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN VANUIT HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O.? .................................................................................................................................... 31 7.3.1 Doelstellingen Regionaal Coördinatiepunt ......................................................................... 32 7.4 Financiering ........................................................................................................................... 32 7.5 WAAROM EEN REGIONAAL VEILIGHEIDSHUIS? ...................................................................... 33 7.5.1 Redenen van regiogemeenten voor regionalisering ............................................................ 33 7.5.2 Redenen van regiogemeenten tegen regionalisering ........................................................... 34 H8 PROCESEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 35 8.1 PROCES OP ORGANISATORISCH NIVEAU................................................................................... 35 8.1.1 Stuurgroep ........................................................................................................................... 35 8.1.2 Regiekamer .......................................................................................................................... 36 8.2 PROCES OP UITVOEREND NIVEAU: CASUÏSTIEK OVERLEG ..................................................... 36 8.2.1 Ketencoördinatie en frequentie casuïstiek overleg .............................................................. 37 8.2.2 Ondersteuning casuïstiek overleg en werkprocessen .......................................................... 37

4

8.3 PROCES OP UITVOEREND NIVEAU: WERKPROCES NAZORG ................................................... 37 8.3.1 Melden uitstroom gedetineerden ......................................................................................... 37 8.3.2 Checken en screenen............................................................................................................ 38 8.3.3 Toewijzen aan casusoverleg/afwijzen cliënt ........................................................................ 38 8.3.4 Opstellen Plan van Aanpak ................................................................................................. 39 8.3.5 Voorbereiden leefgebieden gedurende detentie ................................................................... 40 8.3.6 Begeleiden na detentie/ tussentijdse rapportage ................................................................. 40 8.3.7 Overdragen/afsluiten ........................................................................................................... 40 8.4 KNELPUNTEN ............................................................................................................................. 41 8.4.1 Aansluiting na detentie ........................................................................................................ 41 8.4.2 Uitval deelnemers ................................................................................................................ 41 8.4.3 Voorbereiding partners ....................................................................................................... 41 8.4.4 Casemanagers ..................................................................................................................... 42 8.4.5 Leefgebieden ........................................................................................................................ 42 H9 PRODUCTEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 43 9.1 OUTPUT NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN LEIDEN .................................................................... 43 9.1.1 Iedereen in beeld ................................................................................................................. 43 9.1.2 Helderheid en controle ........................................................................................................ 44 9.1.3 Integrale afstemming en kwaliteit ........................................................................................ 44 9.1.4 Coördinatie .......................................................................................................................... 44 9.2 IMPACT NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN LEIDEN .................................................................... 45 9.2.1 Realiseren leefgebieden ....................................................................................................... 45 9.2.2 Recidive ............................................................................................................................... 46 9.2.2.1 Steekproef recidive o.b.v. politieregistratie ...................................................................... 46 9.3 OUTPUT REGIONALE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN ............................................................. 47 9.3.1 Ervaren veranderingen door regiogemeenten ..................................................................... 47 9.3.2 Ervaren resultaten door regiogemeenten ............................................................................ 47 9.3.3 Ervaren knelpunten en verbeterpunten door regiogemeenten ............................................. 48 9.4 IMPACT REGIONALE SAMENWERKING: KOSTEN-BATEN ANALYSE......................................... 48 9.4.1 Landelijk onderzoek naar kosten-batenvoordelen ............................................................... 49 9.4.2 KOSTENEFFECTIVITEIT DEELNAME VOOR DE REGIO ZUID HOLLAND NOORD .................. 50 9.4.2.1 Subregio Leiden en Omgeving .......................................................................................... 51 9.4.2.2 Subregio Duin- en Bollenstreek ........................................................................................ 52 9.4.2.3 Subregio Rijn- en Veenstreek............................................................................................ 53

5

H10 CONCLUSIES ............................................................................................................................. 54 10.1 BEANTWOORDING VAN DE DEELVRAGEN ...................................................................... 54 10.2 HOOFDCONCLUSIE ................................................................................................................... 56 10.3 DISCUSSIE ................................................................................................................................. 56 10.3.1 Maatschappelijke relevantie .............................................................................................. 56 10.3.2 Beperkingen onderzoeksmethoden..................................................................................... 56 10.3.3 Landelijk meetinstrument op komst ................................................................................... 57 BRONNENLIJST ................................................................................................................................ 58 BIJLAGEN .......................................................................................................................................... 62

6

Samenvatting Onderwerp en doelstelling Jaarlijks stromen er in Nederland ruim 33.000 gedetineerden uit een penitentiaire inrichting en keren terug in de maatschappij. In het Veiligheidshuis Leiden en omstreken werken verschillende zorgen veiligheidspartners samen om (ex-)gedetineerden de juiste nazorg te bieden opdat de recidive van deze doelgroep gereduceerd wordt. De focus ligt daarbij op het invullen van vijf leefgebieden: identiteitsbewijs, zorg, schulden, inkomen en huisvesting. Het doel van dit onderzoek was de werkwijze en effectiviteit van de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden en omstreken te evalueren. Methoden Het onderzoek bestaat uit een theoretisch en een empirisch gedeelte. Om de theoretische deelvragen te beantwoorden is gebruikt gemaakt van een literatuurstudie. Door middel van een documentenstudie, interviews, een enquête, participerende observatie, een steekproef en een kosteneffectiviteitstudie is een antwoord gezocht op de evaluerende vragen over de plannen, het proces en de resultaten van de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden en omstreken. Resultaten De resultaten van het onderzoek laten zien dat de samenwerking in het Veiligheidshuis Leiden en omstreken bijdraagt aan het efficiënter en effectiever invullen van de vijf leefgebieden van de (ex-)gedetineerden op lokaal en regionaal niveau. De belangrijkste knelpunten bij het proces die verbeterd kunnen worden zijn: de voorbereiding van de zorgen veiligheidspartners, het toewijzen van casemanagers aan casussen en het registreren van de acties die uitgevoerd en behaald zijn. De resultaten van de werkwijze zijn zichtbaar in de praktijk in individuele gevallen en uit de steekproef is een daling van recidive door ex-gedetineerden uit Leiden gebleken. Tot slot blijkt uit dit onderzoek dat deelname aan een regionaal Veiligheidshuis vooral voor de kleinere regiogemeenten financiële meerwaarde kan opleveren. Als door de coördinatie vanuit het Veiligheidshuis Leiden en omstreken een klein aantal delicten voorkomen wordt, kunnen deze gemeenten maatschappelijke opbrengst genereren door hun investering. Hoofdconclusie De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden en omstreken een meerwaarde oplevert voor zowel de betrokken zorgen veiligheidspartners als voor de doelgroep zelf. De achterliggende logica van de nazorg blijkt correct en werkzaam in de praktijk. Door de uitgevoerde werkwijze van samenwerking, onderlinge afstemming en korte communicatielijnen wint het invullen van de vijf leefgebieden aan kwaliteit en efficiëntie. Dit heeft ten gevolg dat er zichtbaar vooruitgang wordt geboekt voor de cliënten op het gebied van welzijn en dat de kans om te recidiveren kleiner wordt. Aangenomen mag worden dat de beoogde effecten behaald worden door de gehanteerde aanpak.

7

H1 Inleiding 1.1 Aanleiding Jaarlijks verdwijnen rond de 50.000 veroordeelden achter de tralies. Dit aantal is sinds de jaren zeventig meer dan verviervoudigd, van 35 naar 150 gedetineerden per 100.00 inwoners. Nederland staat daarmee hoog op de Europese lijst qua relatieve detentiecijfers (Slob, Dirkzwager & Nieuwbeerta, 2009). Veroordelingen komen volop langs in het dagelijks nieuws. Met name bij de incidenten die de samenleving shockeren, wordt de persoon van de dader en het juridische proces dat hij ondergaat, gedetailleerd behandeld en bekend gemaakt aan heel Nederland. Wat er vervolgens met hen gebeurt, komt nauwelijks aan de orde, dat is geen nieuws meer. Dat terwijl er jaarlijks ook weer ruim 33.000 gedetineerden uitstromen uit penitentiaire inrichtingen en weer terugkeren in de maatschappij (Rijksoverheid).

1.1.1 Na detentie Wat nu? Dat is de vraag die dagelijks tientallen ex-gedetineerden overvalt wanneer ze plots weer buiten de gevangenismuren staan. Hoe gaat het eigenlijk verder met veroordeelden die hun straf hebben uitgezeten? Helaas niet altijd goed, blijkt uit onderzoek. De (ex-)gedetineerde krijgt tijdens of na zijn detentie vaak te maken met sociale obstakels als schulden schaamtegevoelens, isolement en gebrekkige sociale, communicatieve en financiële vaardigheden. Ook zijn zij vaak slachtoffer van vooroordelen waardoor de toegankelijkheid van instanties zeer beperkt wordt (Stichting Humanitas, z.j.). Daarnaast kampen zij met een aantal praktische obstakels die overwonnen moeten worden. Onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) laat zien dat (ex-) gedetineerden vaak problematiek ervaren op de gebieden van werk, inkomen, schulden, huisvesting, identiteitsbewijs en zorg (Kuppens & Ferwerda, 2008). “Het overkwam Eliane, die vast zat voor een poging tot doodslag. Toen ze vrijkwam had ze geld voor een treinkaartje, maar op haar terugkeer in de samenleving was ze niet voorbereid”. Het wachten op een uitkering en een woning zorgde ervoor dat Eliane nog tijdens haar proeftijd voor de tweede keer een half jaar werd vastgezet (van de Wiel, 2009). Naast het gegeven dat ex-gedetineerden het zelf moeilijk hebben na detentie, veroorzaken zij dus ook veel maatschappelijk onrust door opnieuw een strafbaar feit te plegen. De groep ex-gedetineerden is verantwoordelijk voor een groot deel van het hoge recidivecijfer in Nederland. Voor volwassen daders die uitstromen uit een penitentiaire inrichting geldt dat 48,5 procent binnen twee jaar opnieuw in aanraking komt met justitie (Wartna, Tollenaar, Blom, Alma, Bregman & Essers, 2011). Ruim zeventig procent van exgedetineerden recidiveert uiteindelijk binnen zeven jaar na vrijlating uit de gevangenis (Wartna, Tollenaar & Essers, 2005).

8

1.1.2 Beleid omtrent (ex-)gedetineerden De re-integratieproblematiek en de daarbij horende hoge recidivecijfers, blijken dus niet gemakkelijk onder controle te houden. De reactie op en de aanpak van deze constateringen hebben zich sinds de jaren negentig snel doorontwikkeld. De aandacht is met name verschoven naar het verbreden van de aanpak van criminaliteit buiten het traditionele justitieveld. Er wordt gestreefd naar een meer decentrale aanpak van criminaliteitspreventie waarbij ook verschillende beleidsterreinen met elkaar integreren (De Haan, 1997). Bij de doelgroep (ex-)gedetineerden vraagt recidive ook om een brede aanpak. Uitgangspunt is dat de recidivepercentages over de hele linie alleen terug zijn te dringen als justitie, reclassering, gemeenten en zorginstellingen samenwerken. Een goede aansluiting op nazorg is een onmisbare voorwaarde voor een succesvolle re-integratie van ex-gedetineerden (Wartna e.a., 2005). Daarom werken het ministerie van Veiligheid en Justitie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) sinds 2009 samen aan het programma ‘Sluitende Aanpak Nazorg’ waarbij de nazorg al begint tijdens de gevangenisstraf en de steekwoorden communicatie en samenwerking centraal staan. De in de penitentiaire inrichting werkzame medewerkers maatschappelijke dienstverlening (MMD’ers) begeleiden gedetineerden bij hun re-integratie in de samenleving. Wanneer zij uit detentie stromen, wordt de doelgroep terug in hun woonplaats geplaatst indien mogelijk. De samenwerking tussen de gemeente en het gevangeniswezen moet ervoor zorgen dat (ex-)gedetineerden de beschikking hebben over een aantal basisvoorzieningen. De overheid wil dat tenminste tachtig procent van de (ex-)gedetineerden een geldig identiteitsbewijs heeft, een inkomen, een schuldsaneringsplan, een woning en passende verslaving- of psychische zorgverlening (Rijksoverheid). De gemeente is verantwoordelijk voor de regie op de nazorg en voor ketensamenwerking. Dit ligt besloten in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) die aspecten voorschrijft over maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg (Jaarplan Veiligheidshuis Leiden en omstreken, 2012).

1.1.3 Opkomst veiligheidshuizen Deze manier van aanpak wordt ook voortgezet en gebruikt in Veiligheidshuizen in 42 Nederlandse gemeenten als samenwerkingsverbanden die de verantwoordelijkheid van de nazorg dragen. Een Veiligheidshuis is '...een lokaal of regionaal samenwerkingsverband tussen verschillende veiligheidspartners gericht op een integrale, probleemgeoriënteerde aanpak ter bevordering van de objectieve en subjectieve sociale veiligheid' (Dammen, van der Varst, Bervoets, Dobbelaar, Bolhuis & Luiten, 2008). Voor het bepalen van de benodigde nazorg aan (ex-)gedetineerden wordt er een casusoverleg ingericht waarbij organisaties zijn vertegenwoordigd die een rol vervullen in het bieden van zulke nazorg zoals de gemeente, de reclassering en zorginstellingen. De betrokken organisaties stemmen hun activiteiten ten aanzien van de gedetineerde op elkaar af en monitoren het verloop van het nazorgtraject (Rovers, 2011). Straf en nazorg tezamen moeten ervoor zorgen dat mensen hun leven weer op de rails krijgen en niet terugvallen in hun oude criminele patroon.

9

Om in heel Nederland eenduidige nazorg aan (ex-)gedetineerden te bieden waarbij niemand meer buiten beeld blijft, initieert het Rijk regionalisering van deze nazorg. Alle centrumgemeenten hebben de opdracht gekregen dit te realiseren door omringende gemeenten aan te laten sluiten bij een Veiligheidshuis. Het Rijk heeft hiervoor extra ontwikkelingsgelden ter beschikking gesteld, in een afbouwende reeks, voor de jaren 2010 tot en met 2014 (Ontwikkelnota Veiligheidshuis Leiden en omstreken, 2011).

1.2 Relevantie onderzoek 1.2.1 Maatschappelijke relevantie De regio Zuid Holland Noord heeft een regionaal Veiligheidshuis nog niet rond gekregen. Centrumgemeente Leiden heeft in december 2009 een Veiligheidshuis opgericht waarbij er op lokaal niveau casus overleggen worden gehouden voor de doelgroep (ex-)gedetineerden. Sinds 2010 zijn zij dus van bovenaf gevraagd de coördinatie van nazorg (ex-)gedetineerden in hun regio op zich te nemen. Er is een projectgroep aangesteld om deze plannen te realiseren met behulp van de bijdrage van het Rijk. Er draait nu sinds oktober 2011 een pilot waarin dertien van de vijftien regiogemeenten tijdelijk zijn aangesloten om regionale casusoverleggen te houden en acties uit te zetten voor alle gedetineerden die uit of in de regio Zuid Holland Noord komen. Om samen te werken met de omringende regiogemeenten, is het van belang dat het Veiligheidshuis Leiden en omstreken (verder Veiligheidshuis Leiden e.o. genoemd) verantwoording kan afleggen over hun plannen, hun manier van handelen en de effecten omtrent de nazorg aan (ex-)gedetineerden. Onderzocht moet dus worden welke resultaten de nazorg vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. oplevert voor zowel de samenwerkende partijen als voor de (ex-)gedetineerden zelf en waarom. Daarnaast is het van belang in kaart te brengen welke knelpunten de omliggende regiogemeenten ervaren bij het bieden van nazorg aan gedetineerden die in hun gemeenten worden geplaatst. Door kennisdeling en samenwerking met andere gemeenten kunnen deze knelpunten wellicht verbeterd worden. Er moet dus ook onderzocht worden wat regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. kan opleveren voor de verantwoordelijke gemeenten en daarmee indirect ook voor de gedetineerden zelf. Tot slot kan de evaluatie van deze doelgroep ook dienen ter verantwoording om geheel regionaal samen te gaan werken op het gebied van alle doelgroepen en thema’s die in het Veiligheidshuis behandeld worden.

1.2.2 Wetenschappelijke relevantie Ook voor de wetenschap is een dergelijke evaluatie van belang want het levert een aanvulling op de kennis over nazorg aan (ex-)gedetineerden. Welke aspecten zijn van belang voor het effectief oplossen van ervaren problematiek en het tegengaan van recidive? Daarnaast ontbreekt er kennis over de resultaten van Veiligheidshuizen. Van de ongeveer vijftig externe studies die gedaan zijn naar Veiligheidshuizen, heeft Rovers (2011) een meta-analyse gemaakt. Zijn conclusie luidt onder andere dat de studies niet voldoende hebben geresulteerd tot inzicht in resultaten en maatschappelijke opbrengsten en dat meer onderzoek is vereist. Het Veiligheidshuis Leiden e.o. kan hier door dit onderzoek een bijdrage aan leveren.

10

1.3 Onderzoeksvragen De doelstelling van dit onderzoek is een evaluatie uit te voeren naar de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. en naar de resultaten die deze nazorg oplevert. Deze doelstelling mondt uit in zowel theoretische/wetenschappelijke deelvragen als empirische/praktische deelvragen.

1.3.1 Theoretische vragen 1. Met welke problematiek hebben (ex-)gedetineerden te maken? 2. Hoe valt de problematiek van (ex-)gedetineerden te verklaren? 3. Kan nazorg aan (ex-)gedetineerden een bijdrage leveren aan het verminderen van hun problematiek? 4. Wat zijn veiligheidshuizen en op welke manier spelen zij een rol bij de nazorg aan (ex-)gedetineerden?

1.3.2 Empirische vragen 4. Planevaluatie: welke resultaten mogen worden verwacht van de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. en waarom? 5. Procesevaluatie: hoe werkt de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o.? 6. Effectevaluatie: levert de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. resultaten op?

1.4 Methode Uit de opgestelde deelvragen is op te merken dat het onderzoek bestaat uit een theoretisch onderdeel en een evaluerend onderdeel in de praktijk. De theoretische deelvragen zijn beschrijvende vragen en zullen beantwoord worden aan de hand van een literatuurstudie. De deelvragen die betrekking hebben op de praktijk omtrent nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. zullen geëvalueerd worden aan de hand van een documentenstudie, interviews met betrokken partners, een enquête, participerende observatie en een steekproef om recidive te meten. Tot slot zal door middel van een kosteneffectiviteitstudie behandeld worden welke kosten er gepaard gaan met een regionaal Veiligheidshuis in de regio Zuid Holland Noord en hoe maatschappelijke opbrengst behaald kan worden door aansluiting.

11

H2 Ex- gedetineerden en hun problematiek Dit hoofdstuk zal de eerste theoretische vraag beantwoorden. Voortbordurend op de aanleiding van dit onderzoek, zal ingegaan worden op de uitstroom van (ex-)gedetineerden uit een penitentiaire inrichting en de daarbij horende problematiek die veel van hen ondervinden.

2.1 Ex-gedetineerden In Nederland heeft het ministerie van Justitie ongeveer zestig gevangenissen en Huizen van Bewaring, waarin jaarlijks ongeveer 50.000 mensen worden ingesloten. De groep, ongeveer de helft van de gedetineerden, die in een Huis van Bewaring verblijft, krijgt vaak beperkt hulp en ondersteuning. Omdat zij in afwachting zijn van een berechting, is de opsluiting er voornamelijk op gericht dat de rechtsgang goed verloopt. De andere helft is veroordeeld tot een gevangenisstraf die tot levenslang kan reiken (Nieuwbeerta, 2007). Het merendeel van de populatie gedetineerden is tussen de twintig en veertig jaar oud en 92 procent van de groep is van het mannelijke geslacht (Dienst Justitiële Inrichtingen, 2012). Per jaar keren er tussen de 30.000 en 40.000 mensen terug in de maatschappij. Ongeveer 8.000 personen raken meerdere keren per jaar gedetineerd en komen weer vrij. Dit aantal is relatief hoog doordat de gemiddelde detentieduur slechts vier maanden bedraagt. Van de gedetineerden komt vijftig procent zelfs binnen een maand vrij (Dienst Justitiële Inrichtingen, 2012). Bij het terugkeren en reintegreren in de maatschappij ondervinden ex-gedetineerden vaak problemen van verschillende aard. De kans om opnieuw de fout in te gaan wordt hierdoor groter (Rijksoverheid, z.j.).

2.2 Problematiek ex-gedetineerden 2.2.1 Praktische en sociale problemen Zowel Nederlandse als internationale onderzoeksresultaten schetsen een somber beeld over het verdere verloop van personen nadat zij uit detentie zijn gekomen. Huwelijken lopen vaak al stuk tijdens de detentieperiode. Onderzoek naar het effect van gevangenisstraf op de relatie van de gedetineerde wijst uit dat gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt. Tevens gaan de gemoedstoestand en prestaties van de kinderen vaak achteruit. Ook andere sociale contacten met vrienden en familie zijn vaak beperkt. Daarnaast heeft de detentieperiode een negatieve invloed op de psychische en lichamelijke gezondheid van de ex-gedetineerden, wat onder andere leidt tot een grotere kans op zelfdodingneigingen (Nieuwbeerta, 2007). De ervaring van verschillende zorgverlenende organisaties leert dat deze doelgroep vaak kampt met schuldgevoelens, schaamtegevoelens, gebrekkige sociale vaardigheden, taalproblematiek en het gevoel van isolement (Stichting Humanitas, z.j.; Palier, z.j.).

12

Daarnaast is er sprake van problematiek op verschillende leefgebieden. Uit landelijke cijfers van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) blijkt dat: 

Twintig procent van de (ex-)gedetineerden een probleem heeft met het legitimatiebewijs.



Ruim veertig procent van de (ex-)gedetineerden problemen heeft met het inkomen.



Voor dertig procent van de (ex-)gedetineerden is huisvesting een probleem.



Zeventig procent van de (ex-)gedetineerden heeft schulden.

 Dertig procent van de (ex-)gedetineerden heeft voor detentie contact met een zorginstelling. (Kuppers & Ferwerda, 2008) In hoeverre een (ex-) gedetineerde een zorgvraag heeft wordt door de Medewerker Maatschappelijke Dienstverlening (MMD’er) bepaald aan de hand van informatie van de (ex-)gedetineerde. Bij het zelf zwijgen van de gedetineerde over problemen of het weigeren van alle mogelijke hulp, wordt de mogelijke zorgbehoefte niet als zodanig vastgelegd (Bestuur- en Concerndienst Utrecht, 2009). Bovenstaande percentages zullen dus mogelijk hoger uitvallen wanneer iedere zorgbehoevende is meegenomen. Ex-gedetineerden kunnen dus kampen met zowel sociale als praktische problemen bij het reintegreren in de maatschappij. Onderzoek wijst uit dat dergelijke problematiek de kans op recidive verhoogt. Deze doelgroep ondervindt dus ook problemen met crimineel gedrag.

2.2.2 Recidive door ex-gedetineerden Ondanks dat de recidivepercentages van verschillende onderzoeksgroepen de laatste jaren een daling laten zien, blijft het een probleem dat de Nederlandse samenleving onveiliger maakt. Uit het recidivebericht van het WODC uit 2007, blijkt dat ex-gedetineerden en ex-pupillen van justitiële jeugdinrichtingen (JJI’s) de grootste bijdrage leveren aan de terugvalcijfers. Binnen twee jaar komt 49,3 procent van de groep ex-gedetineerden opnieuw in aanraking met justitie wegens het plegen van een delict. Van de groep onderzochte jeugdige ex-gedetineerden, recidiveert zelfs 52, procent binnen twee jaar. Voor delictplegers, zowel volwassen als jeugdigen, die wel een strafzaak hebben gehad maar niet zijn veroordeeld tot een gevangenisstraf, liggen deze percentages beduidend lager, respectievelijk 26,7 procent en 37,5 procent. Dit ligt waarschijnlijk aan de mate van ernst die het gepleegde delict aanhangt. Detentie wordt in de relatief ernstige gevallen opgelegd, waardoor deze onderzoeksgroep meer risicofactoren heeft om een terugval te krijgen (Wartna e.a., 2011). Deze metingen zijn gebaseerd op een aantal verschillende vormen van recidive. De recidivemonitor van het WODC hanteert een aantal omschrijvingen van recidive die aan bepaalde criteria zijn verbonden. Onder ‘algemene recidive’ vallen alle nieuwe justitiecontacten ongeacht de aard en ernst van de gepleegde misdrijven. De justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met een strafdreiging van minimaal vier of acht jaar, vallen respectievelijk onder ‘ernstige recidive’ en ‘zeer ernstige recidive’. Tot slot is er sprake van ‘speciale recidive’ indien het nieuwe justitiecontact ontstaan is na eenzelfde soort misdrijf als bij de uitgangszaak (Wartna, Tollenaar & Blom, 2011).

13

Uiteraard hangt de kans op recidive niet alleen af van het feit of iemand gedetineerd is geweest of niet. Sekse, leeftijd en de herkomst van daders vertonen een duidelijke samenhang met de kans op recidive. Zo is de herhalingskans groter voor mannen dan voor vrouwen en zullen jongere daders eerder recidiveren dan oudere. Ook het type delict kan verschil maken. De kans op algemene recidive is het grootst na een vermogensdelict met geweld en het laagst na een zeden-, verkeers-, of Opiumwetdelict. De speciale recidive is het hoogst onder plegers van vermogensdelicten zonder geweld, daders van agressiedelicten en volwassen verkeersdelinquenten. Maar in alle gevallen is het percentage exgedetineerden dat opnieuw met justitie in aanraking komt vrij groot (Wartna, Tollenaar & Essers, 2005). Om de nauwe relatie tussen de ervaren problematiek en de kans op recidive aan te tonen, geeft de volgende tabel een overzicht van problemen die geconstateerd zijn bij jongvolwassen zeer actieve veelplegers (recidivisten): Tabel 1: Problematiek jongvolwassen ZAVP’s Achtergrondkenmerken Arbeidspositie Werkloos Schoolgaand Geen vervolgonderwijs Lager vervolgonderwijs zonder diploma Problematiek Verslaving Psychische problemen Huisvesting Financieel Lichamelijk Relatieproblemen

percentage dat probleem ervaart 55,7 8,3 19,6 34,7

52,9 45,9 36,9 52,2 18,8 47,7

BRON: Tollenaar & van der Laan, 2011.

14

H3 Verklaringen voor problematiek (ex-)gedetineerden De besproken problematiek op sociaal en maatschappelijk gebied en de hoge recidivepercentages leiden tot de vraag hoe deze problemen in relatie staan tot de uitgezeten detentie. Hoe zijn de ervaren problemen van (ex-)gedetineerden te verklaren vanuit wetenschappelijk oogpunt?

3.1 Labeling Een belangrijk begrip dat in relatie staat tot deze problemen is stigmatisering. Binnen de labelingtheorie van Becker (1963) wordt verondersteld dat afwijkend gedrag niet is wat personen zijn of wat zij doen, maar wat door anderen als afwijkend gedrag wordt bestempeld. Het opgelegde label kan voor de individu werkelijkheid worden waarna hij/zij zich naar dit label gaat gedragen. Op deze manier leidt maatschappelijke reactie dus tot crimineel gedrag in plaats van andersom (Becker, 1963). Het onderscheid tussen primaire en secundaire deviatie is hier van belang. Lemert stelt dat het afwijken van de maatschappelijke norm in eerste instantie niet altijd veel reactie oproept vanuit de samenleving. Maar wanneer dergelijk gedrag wel als afwijkend wordt opgemerkt, ontstaat er secundaire deviatie. Het afwijkend zijn, de persoon zelf, komt centraal te staan en verandert de sociale rol en attitudes van die persoon. Door het zich identificeren als crimineel en door anderen zo geïdentificeerd worden, ontwikkelt zich een stigma dat de rest van de sociale identiteit overheerst (Lemert, 1967). Schur vult dit aan met het idee van retrospectieve labeling: “Once a person is labelled a criminal, we re-examine past events and behaviours and reinterpret them to fit the new label of that person. Deviance is not a static entity but rather a continuously shaped and reshaped outcome of dynamic processes of social interaction." (Schur, 1971, pag. 8). Het in stand houden van een criminele carrière komt dus onder andere door het effect van labeling. Juist officiële interventies zoals bestraffing kunnen hier een grote bijdrage aan leveren. Het officieel stigmatiseren van daders belemmert mogelijkheden om wel een conventionele, legale levensstijl te ontwikkelen. Anderzijds bevordert het de beperking van sociale contacten en het gevoel van sociale isolatie die een veroordeelde kan ervaren ten opzichte van de bevolking die zich wel aan de wet houdt (McAlinden, 2005).

3.2 Differentiële associatie Met betrekking tot het re-integratieproces kan ook verondersteld worden dat dit moeilijker wordt voor ex-gedetineerden doordat hun houdingen, normen en waarden beïnvloedt worden door de gevangenisstraf. Gevangenen kunnen de deviante waardeoriëntaties van andere gedetineerden overnemen waardoor de kans verkleind wordt dat zij zich richten op een conventioneel leven (Nieuwbeerta, 2007). Deze stelling wordt uitgedragen door criminologische socialisatie theorieën. Een discrepantie tussen de geldende norm van de maatschappij en de norm van de ex-gedetineerde kan leiden tot een afbreuk aan de sociale contacten. Ook kan het leiden tot een negatieve houding en zelfs verzet ten opzichte van de conventionele maatschappij (Van der Laan, 2004).

15

Onderzoek naar het effect van gevangenisstraf op de relatie van de gedetineerde wijst uit dat gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt. Daarnaast blijkt dat daders die gescheiden zijn een grotere kans hebben om veroordeeld te worden, zelfs tot iets boven het niveau wanneer zij vrijgezel zijn. Gevangenisstraf heeft dus indirect ook effect op het criminele gedrag van een man. In de periode waarin daders getrouwd zijn, daalt de kans dat zij veroordeeld worden weer fors (Apel, Blokland, Nieuwbeerta & van Schellen, 2009).

3.3 Gelegenheid De praktische en sociale problemen worden ook onder andere veroorzaakt door de gelegenheid die gedetineerden hebben tot een conventionele levensloop. Tijdens de detentieperiode zijn zij fysiek belemmerd om potentiële werkgevers, vrienden en huwelijkspartners te ontmoeten (Nieuwbeerta, 2007). Ook het volgen van een opleiding wordt onmogelijk gemaakt. De kansen om een baan, inkomen of een woning te krijgen worden hierdoor verkleind. Zeker in combinatie met het eerder genoemde label dat een ex-gedetineerde vaak draagt. In relatie hiermee kunnen de schulden hoog oplopen. Er kan bijvoorbeeld al sprake zijn van een geldboete naar aanleiding van het gepleegd delict. En door een structureel laag inkomen of het ontbreken van een inkomen, blijven de rekeningen zich opstapelen. Plotselinge detentie doet deze negatieve spiraal niet ten goede (Van Dijk, 2003).

3.4 Biologische en psychologische factoren Tegenover bovenstaande verklaringen staat de richting van de deterministische criminologie. Volgens deze stroming is crimineel gedrag gelegen in de genetica of de persoonlijkheid van een individu en daarom onveranderlijk. (Ex-)gedetineerden zullen daarom altijd problematiek ondervinden en opnieuw de fout in gaan omdat de crimineel als het ware ‘in hen zit’. Volgens biologische theorieën is iemand als crimineel geboren en is dit ook terug te zien in zijn uiterlijke kenmerken (Lombroso, 1876). De biosociale verklaring is de wisselwerking tussen het biologische en sociale waarbij crimineel gedrag verklaard wordt door zowel maatschappelijke als persoonlijke kenmerken van een individu. Ook psychologische theorieën zijn gericht op het individu dat vaststaat. Iemand zijn persoonlijkheid wordt deels gevormd door aangeboren eigenschappen, maar deels door wat hem is aangeleerd. Crimineel gedrag wordt daarbij gestimuleerd door bepaalde karaktereigenschappen zoals impulsiviteit of een laag geweten waardoor iemand niet geremd wordt om de wet te overtreden (Reckless, 1967).

16

H4 Werkt nazorg aan (ex-)gedetineerden? Goede nazorg is heel belangrijk bij het verhelpen van de ervaren problematiek van (ex-)gedetineerden en de onveiligheid die zij de samenleving opleveren door vaak te recidiveren. Dit hoofdstuk zal vanuit wetenschappelijk oogpunt toelichten waarom nazorg een rol kan spelen bij de aanpak van deze problemen. De eerder besproken verklaringen voor recidive en problematiek van (ex-)gedetineerden moeten daarbij meegenomen worden.

4.1 Sociale controle Op basis van bovenstaande theorieën kan gesteld worden dat het bestraffen van daders mogelijk recidive in de hand kan werken door de problemen die zij hebben na detentie. Maar het onbestraft laten van daders is weer in strijd met andere strafdoelen zoals vergelding, generale preventie of incapacitatie. Er moet dus gekeken worden naar mogelijkheden tijdens de bestraffing die de kans op recidive verkleinen. Welke rol zou nazorg kunnen spelen bij het doorbreken van de criminele carrière? Het meest concrete middel kan onder de noemer ‘controle’ gevat worden. Hirschi’s sociale controle theorie stelt dat controlemechanismen personen van crimineel gedrag kunnen weerhouden. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedoeld op de inzet, tijd en energie die gewijd wordt aan conventionele activiteiten. Verondersteld wordt dat wanneer iemand tijd besteed aan een sportvereniging of inzet toont op school, de kans kleiner is dat hij/zij de fout in gaat. Concreet gesteld voor de nazorg aan wetsovertreders, kan het aanbieden van zulke activiteiten en controle hierop dus leiden tot het verminderen van recidive. Eenzelfde controlemechanisme is volgens Hirschi de mate waarin personen affectieve bindingen hebben met belangrijke anderen in hun omgeving die deviant gedrag afkeuren. Gedacht kan worden aan ouders, leraren en vrienden. Een gebrek hieraan kan zorgen dat er niet geloofd wordt in de heersende normen in de samenleving en kan daardoor crimineel gedrag bevorderen (Hirschi, 1969). Het stimuleren van affectieve bindingen kan dus ook een rol spelen bij nazorg. Omdat gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt, verhoogt gevangenisstraf hiermee indirect ook de kans op crimineel gedrag. Dat wil niet zeggen dat detentie daarom afgeschaft moet worden, maar dat bij het inrichten van de detentie rekening gehouden moet worden met de huwelijkspartners van gedetineerden. Bijvoorbeeld door gedetineerden met een partner hun straf dicht bij huis te laten uitzitten of door het makkelijker te maken om bezoek te ontvangen (Apel e.a., 2009).

4.2 Levensloop Vanuit de levensloopcriminologie introduceren Laub en Sampson (2003) de ‘www-factor’ voor het doorbreken van criminele carrières: wonen, werken, wijf. Zij zijn ervan overtuigd dat mannen uiteindelijk stoppen met criminaliteit doordat ze veranderingen doormaken op deze drie gebieden. Als bekende re-integratiemechanismen benoemen zij werk, huwelijk, het krijgen van kinderen, militaire dienst en een vast woonadres. Niet alleen de sociale bindingen van Hirschi zijn hier in terug te vinden, maar ook het praktische argument van tijdverdrijf. Simpel gezegd ontbreekt het mannen aan tijd en energie voor criminele activiteiten als ze aan de ‘www-factor’ voldoen (Laub & Sampson, 2003).

17

Dit zijn op zijn beurt ook concrete mogelijkheden die de nazorg aan veroordeelden kan leveren en waar controle op uitgeoefend kan worden. Recent onderzoek leert dat nazorg na detentie, gericht op het invullen van zulke leefgebieden, werkt. Er zijn sterke aanwijzingen dat nazorgprogramma’s het risico op recidive verminderen. Onder de oud bewoners van vier nazorgorganisaties is de werkelijke recidive lager dan de voorspelde recidive. De resultaten worden beter naarmate bewoners langer bij de organisaties verblijven en het begeleidingsprogramma volledig doorlopen. Zij die het programma afmaakten, recidiveerden twee jaar na het vertrek bij de organisatie het minst (van Wingerden, Alberda, Moering, Wartna & van Wilsem, 2010).

18

H5 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden Dit hoofdstuk bevat achtergrondinformatie over veiligheidshuizen. In de eerste paragraaf wordt ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van veiligheidshuizen in Nederland in de beleidsmatige context. Paragraaf 5.2 vertelt wat veiligheidshuizen eigenlijk zijn en in paragraaf 5.3 wordt de rol van veiligheidshuizen bij het leveren van nazorg aan (ex-)gedetineerden besproken.

5.1 Het ontstaan van Veiligheidshuizen In de afgelopen vijfentwintig jaar heeft het veiligheidsbeleid in Nederland veel ontwikkelingen doorgemaakt waarbij vooral samenwerking tussen uiteenlopende instanties een centrale rol speelt. In het beleidsplan ‘Samenleving en Criminaliteit’ uit 1985 zijn de eerste aanzetten te zien voor het verbreden van de aanpak van criminaliteit buiten het traditionele justitieveld (De Haan, 1997). Voorkoming van en bestrijding van ‘kleine criminaliteit’ moest voortaan worden beschouwd als een probleem van de samenleving als geheel. Er moest dus ook gekeken worden naar de bijdrage die andere organisaties dan justitie en politie kunnen leveren aan de aanpak van criminaliteit en onveiligheid (Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid, 2007). Er volgt een integraal veiligheidsbeleid met een integratie van verschillende beleidsterreinen en een verschuiving naar een meer decentrale (lokale) aanpak van problemen. Verschillende projecten waarbij preventie en repressie zijn gecombineerd en waarbij lokale partijen samenwerken, worden vanaf de jaren negentig steeds vaker geïnitieerd (Kleiman & Kuyvenhoven, 1997). Deze ontwikkeling leidde in eerste instantie tot de opkomst van Justitie in de Buurt (JIB). In probleemwijken van Amsterdam, Arnhem, Maastricht en Rotterdam werd geëxperimenteerd met deze JIB kantoren. Het doel van de JIB’s was het leveren van een effectieve bijdrage aan de leefbaarheid en veiligheid(gevoelens) in woonbuurten (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, 2008). Binnen het JIB werkt een officier van Justitie nauw samen met politie en andere organisaties om snel en doelgericht de criminaliteit- en veiligheidproblematiek aan te pakken. Het verbreedt zijn aanpak van repressie naar preventie en er moet op locatie zichtbaar en probleemgericht te werk gegaan worden (Luykx & Grapendaal, 1999). Uit de evaluatie van de JIB’s blijkt dat de werkwijzen die zijn ontwikkeld ook breder toegepast kunnen worden dan op het niveau van buurten. Daarnaast is er een verbreding zichtbaar van het aantal partijen dat actief is in een JIB (Terpstra & Bakker, 2002). In 2002 kondigt het nieuwe kabinet het veiligheidsprogramma ‘Naar een veiliger Samenleving’ aan. Burgers, maatschappelijke partijen en bedrijven worden rechtstreeks op hun verantwoordelijkheid gewezen omtrent de veiligheid in Nederland. De Minister van Justitie introduceert een nieuw JIB-concept met een nieuwe financieringsstructuur. Dit leidt uiteindelijk tot de Veiligheidshuizen zoals die nu bestaan (Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid, 2007). Tilburg is de eerste stad die met het concept van een Veiligheidshuis aan de slag is gegaan. Vanuit daar werd aanbevolen het Veiligheidshuis uit te laten groeien tot een fysieke plek waar de gehele coördinatie plaatsvindt van de aanpak van mensen die met politie en justitie in aanraking komen (Fijnaut & Zaat, 2003).

19

Meer Veiligheidshuizen en andere samenwerkingsverbanden ontwikkelden zich sinds 2005. In 2007 gaf de Minister van Justitie groen licht om de ontwikkelde methodiek binnen de bestaande Veiligheidshuizen verder te intensiveren door structurele financiering vanuit het Rijk. In het project ‘Veiligheid begint bij Voorkomen’ werd voorgelegd dat lokale overheden de opdracht hebben om een Veiligheidshuis op te richten (Ministerie van Justitie & Ministerie van Binnenlandse Zaken, 2008). Vandaag de dag zijn er tweeënveertig Veiligheidshuizen in Nederland die samen een landelijk dekkend netwerk vormen.

5.2 Wat zijn Veiligheidshuizen? Ondanks dat van bovenaf de opdracht is verstrekt om Veiligheidshuizen op te richten, is niet van bovenaf in detail voorgeschreven hoe ze ingericht dienen te worden. Veiligheidshuizen kunnen dus van elkaar verschillen en maken allemaal een eigen ontwikkeling door. Deze paragraaf geeft een beschrijving van Veiligheidshuizen op hoofdlijnen. In het algemeen geldt dat preventie, repressie en (na-)zorg zo goed mogelijk op elkaar moeten worden afgestemd door een Veiligheidshuis. Verschillende organisaties moeten voor dit doel samenwerken: organisaties uit het Justitieveld, het lokaal bestuur en organisaties uit de zorgen welzijnsector. Al deze partijen spelen een rol bij de aanpak van criminaliteit of overlast en dienen hun activiteiten op elkaar af te stemmen en te integreren. In de meeste gevallen bevinden de betrokken organisaties zich onder een dak waar zij kunnen samenwerken maar de term Veiligheidshuis kan ook alleen symbool staan voor het samenwerkende netwerk (Rovers, 2011). Vaak gaat het binnen een Veiligheidshuis om een persoonsgerichte benadering waarbij men specifieke groepen daders benoemt waarop men interventieactiviteiten richt. In bijna alle Veiligheidshuizen in Nederland zijn in ieder geval de volgende doelgroepen benoemd: jeugdige overlastplegers en delinquenten, veelplegers, (ex-)gedetineerden en daders van huiselijk geweld. Maar interventies kunnen bijvoorbeeld ook gericht zijn op thema’s, gebieden binnen de gemeente of regio, of op overlastgevende groepen. Voor elk van deze benoemde problemen wordt een casusoverleg ingericht (bijvoorbeeld een casusoverleg voor ex-gedetineerden). Tijdens zo een overleg worden een aantal geselecteerde casussen besproken waarbij de betrokkenen hun activiteiten op elkaar afstemmen (Rovers, 2011).

5.3 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden 5.3.1 Samenwerkingsmodel Het Samenwerkingsmodel Nazorg volwassen (ex-)gedetineerde burgers is bedoeld als leidraad voor gemeenten en het gevangeniswezen. In het model zijn de taken en verantwoordelijkheden van gemeenten en justitie vastgelegd ten aanzien van informatie-uitwisseling, verstrekking van identiteitsbewijzen, huisvesting, arbeid en inkomen, schulden en zorg. Voor Veiligheidshuizen is dit model dus ook van toepassing, want zij zijn vanuit de gemeenten georganiseerd en dragen de verantwoordelijkheid.

20

De overheid wil er voor zorgen dat tenminste acht op de tien ex-gevangenen bovenstaande basisvoorzieningen heeft bij zijn terugkeer in de maatschappij. “Doel is ervoor te zorgen dat activiteiten tijdens en na detentie op elkaar worden afgestemd in de verwachting dat daardoor de criminaliteit en overlast van (ex-)gedetineerde burgers de komende jaren zal afnemen met tien procentpunt. In 2020 wil men de herhalingscriminaliteit zelfs met vijfentwintig procentpunt hebben teruggebracht.”(Wartna e.a., 2011). Het ministerie van Veiligheid en Justitie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) werken hiervoor samen aan het programma Sluitende Aanpak Nazorg. De gemeente is hierbij verantwoordelijk voor de regie op de nazorg en voor ketensamenwerking. Dit ligt besloten in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) die aspecten voorschrijft over maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Daarnaast hebben gemeenten de regietaak de veiligheid te vergroten. Deze zorgen veiligheidsaspecten komen samen in de nazorg aan (ex-)gedetineerden (Jaarplan Veiligheidshuis Leiden e.o., 2012). Het programma Sluitende Aanpak Nazorg bevordert voornamelijk de communicatie en samenwerking met het Gevangeniswezen zodat de gemeenten op tijd weten wanneer een gedetineerde vrijkomt en welke problemen hij heeft. Ook voor andere organisaties die betrokken zijn bij de nazorg aan (ex-)gedetineerde burgers - zoals UWV WERKbedrijf, Reclassering Nederland en aanbieders van psychiatrische en verslavingszorg - geldt dat goede communicatie en samenwerking met de gemeente en het Gevangeniswezen de effectiviteit van hun inspanningen vergroot (Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2009).

5.3.2 Aansluiting voor en na detentie De overheid heeft gekozen voor een persoonlijke aanpak om te voorkomen dat ex-gedetineerden na hun straf opnieuw de fout in gaan. Gedetineerden krijgen daarom tijdens hun gevangenisstraf een programma dat speciaal voor hen is samengesteld. In een persoonlijk detentieplan staat beschreven wat de gedetineerde doet tijdens zijn gevangenisstraf. Zo zijn er standaardactiviteiten als werken en sporten. Maar naast deze activiteiten krijgt de gevangene ook een persoonlijk dagprogramma. Soms hebben gedetineerden extra zorg nodig. Bijvoorbeeld psychiatrische zorg of verslavingszorg. Tijdens de gevangenisstraf kunnen gedetineerden ook scholing krijgen. Hierdoor zijn zij beter voorbereid op een baan als zij de gevangenis weer verlaten. Ook dit voorkomt recidive. Om gevangenen klaar te stomen voor een baan wordt er intensief samengewerkt met maatschappelijke organisaties zoals het Centrum voor Werk en Inkomen. Gedetineerden zitten hun straf zoveel mogelijk in hun eigen regio uit. Zo kunnen zij na afloop van de straf terugkeren in hun woongemeente. Gedetineerden met een lange straf gaan 4 maanden voor hun vrijlating ook naar een gevangenis in de eigen regio als ze daar nog niet geplaatst zijn. Tijdens en na de gevangenisstraf krijgen (ex)-gedetineerden zorg om hen te begeleiden bij hun terugkeer in de maatschappij. De medewerkers maatschappelijke dienstverlening (MMD’ers) vanuit de PI houden de gemeente op de hoogte van de situatie van de gevangene. Hierdoor krijgt een gevangene continue zorg die niet stopt als hij uit de gevangenis is.

21

Door de Wet voorwaardelijke invrijheidsstelling komen veroordeelden met een tijdelijke gevangenisstraf van minimaal 1 jaar alleen nog onder voorwaarden in aanmerking voor vervroegde vrijlating. Ook krijgen zij een proeftijd. Als de gevangene tijdens de proeftijd de fout ingaat, moet hij alsnog de rest van zijn straf uitzitten. De kans op recidive is hierdoor kleiner. Een gedetineerde mag 6 keer per jaar met verlof. Dit verlof bereidt de gevangene voor op de terugkeer in de samenleving. (Rijksoverheid, z.j.).

22

H6 Methoden van onderzoek Het verschijnsel dat in dit onderzoek centraal staat, is de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. In dit hoofdstuk wordt aangegeven op welke manier de werkwijze en effectiviteit van die nazorg geëvalueerd is. Het onderzoek bestaat uit theoretisch/wetenschappelijke vragen en uit empirische/toetsende vragen. Om deze vragen te beantwoorden, komen een aantal verschillende onderzoeksmethoden aan bod.

6.1 Literatuurstudie Aan de hand van een literatuurstudie is een antwoord worden gegeven op de theoretische vragen. De problematiek van (ex-)gedetineerden is geraadpleegd op basis van eerder onderzoek. Daarnaast bieden criminologische theorieën een verklaring geboden voor die problematiek en verklaren enkelen theorieën waarom nazorg aan (ex-)gedetineerden effectief kan zijn bij het verhelpen daarvan. Tevens zal eerder onderzoek geraadpleegd worden om de effecten van nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit veiligheidshuizen in kaart te brengen.

6.2 Documentenstudie Ten behoeve van dit onderzoek is allereerst gebruik gemaakt van interne documenten van en over de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. Om de doelstelling en werkwijze van de lokale nazorg aan (ex-)gedetineerden te verwerken in een plan- en procesevaluatie (deelvragen 4 en 5), zijn de volgende documenten geraadpleegd: 

Diagnose keten Nazorg (ex-)gedetineerden



Samenwerkingsmodel Nazorg Volwassen (ex-)gedetineerden



Samenwerkings- en privacyconvenant



Jaarplan Veiligheidshuis Leiden e.o. 2011 & 2012

Daarnaast zijn er voor het onderdeel over de gestarte regionalisering van deze nazorg ook documenten geraadpleegd die inzicht bieden in de plannen en uitvoering hiervan: 

Ontwikkelnota regionale samenwerking 2011



Werkproces nazorg regionaal



Brief nazorggelden

Voor het raadplegen van resultaten is onder andere gebruik gemaakt van: 

Detentie uitstroom regio Zuid Holland Noord



Jaarverslag Veiligheidshuis Leiden e.o. 2011



Uitstroom 2011 totaal en per gemeente (extern document)

23

Tot slot zal ook de financiering van de nazorg aan (ex-)gedetineerden aan bod komen bij het hoofdstuk over de pilot geregionaliseerde nazorg. Deze documenten worden tevens gebruikt om de financiële meerwaarde van regionale samenwerking te schetsen: 

Meerjarenbegroting 2012-2015



Factsheet kosten en baten investeren in nazorg



Concept verdeelsleutel regionaal Veiligheidshuis Zuid Holland Noord

6.3 Interviews Een andere onderzoeksmethode voor dit onderzoek is het afnemen van interviews. In het Veiligheidshuis Leiden e.o. werken verschillende ketenpartners samen aan de vormgeving en uitvoering van de nazorg aan (ex-)gedetineerden. Deze partners zijn afkomstig uit verschillende organisaties en disciplines en zullen daarom ieder hun eigen percepties over het verschijnsel hebben. Om opinies, attitudes, kennis en gevoelens te verzamelen van alle betrokken partijen, is interviewen de meest voor de hand liggende methode (Hart, 1998). Deze methode zal, naast de documentenstudie, als aanvulling dienen op de plan- en procesevaluatie. Maar het is met name van belang om de effecten en resultaten te detecteren die de betrokken ketenpartners ervaren bij het bieden van nazorg aan (ex-)gedetineerden. Bij de volgende betrokkenen is een interview afgenomen: 

Betrokkene bij het oprichten van het Veiligheidshuis Leiden e.o.



Ketencoördinator Nazorg (ex-)gedetineerden



Coördinator regionale Nazorg (ex-)gedetineerden



Projectleider regionalisering Veiligheidshuis Leiden e.o.



Medewerker Palier



Medewerker Penitentiaire Inrichting



Medewerker Politie Hollands Midden

In bovenstaande lijst ontbreekt een vaste partner aan tafel: een medewerker vanuit Reclassering Nederland. Er is voor gekozen om deze partij uit de evaluatie te laten om te voorkomen dat er vertekende resultaten uit zouden kunnen komen. Vanuit de Reclassering hebben namelijk een aantal verschillende personen bij het casusoverleg gezeten in wisselende periodes waarin er veel ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. Uit het interviewen van deze personen zou dus niet een mening voortkomen die de Reclassering eenduidig representeert en tevens niet vergelijkbaar is met de meningen van andere partners die gedurende lange tijd betrokken zijn bij de nazorg. De interviews zijn semigestructureerd van aard waarbij gebruik gemaakt wordt van een topiclijst. Aan de hand van enkele onderwerpen wordt het interview afgenomen. De vragen en antwoorden liggen van tevoren niet vast (Baarda, 1996). De topics die aan de orde komen zijn: proces van uitvoering, casuïstiek overleg, partners, informatievoorziening, successen en resultaten, knelpunten en verbeterpunten.

24

6.4 Enquête Sinds oktober 2012 draait de pilot regionale nazorg (ex-)gedetineerden in de hele regio Zuid Holland Noord. De gemeenteambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de uitstromende gedetineerden in hun gemeente, zitten gedurende deze pilot dus ook het casuïstiek overleg bij. Twaalf van de veertien gemeenteambtenaren zijn hierbij aangesloten. Om te inventariseren hoe zij deze pilot ervaren, wat het hen of de doelgroep oplevert en wat de ervaren knelpunten zijn, is bij deze twaalf personen een enquête afgenomen. De enquête is digitaal en anoniem ingevuld door de betrokken gemeenteambtenaren van de volgende twaalf gemeenten: Voorschoten, Oegstgeest, Leiderdorp, Noordwijkerhout, Lisse, Hillegom, Noordwijk, Teylingen, Katwijk, Alphen aan den Rijn, Rijnwoude en Kaag en Braassem. De volledige vragenlijst vindt u in de bijlagensectie.

6.5 Participerende observatie Om de werkwijze en de daarbij horende knelpunten en succesformules in kaart te brengen, is in dit onderzoek als aanvulling ook participerend geobserveerd. Dit houdt in dat onderzoeker regelmatig aanwezig is geweest bij de volgende activiteiten vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. in de periode maart t/m juni 2012: 

2-wekelijks casusoverleg Nazorg (ex-)gedetineerden Leiden (4-wekelijks omgeving Leiden)



4- wekelijks casusoverleg Regionale Nazorg (ex-)gedetineerden Duin- en Bollenstreek



4- wekelijks casusoverleg Regionale Nazorg (ex-)gedetineerden Rijn- en Veenstreek



Regionaal Congres Doorontwikkeling Veiligheidshuizen



Netwerkdag



Partneroverleg en trajectberaad



Meeloopdag Penitentiaire Inrichting Zoetermeer

6.6 Kosteneffectiviteitstudie Om de maatschappelijke opbrengst van aansluiting van regiogemeenten bij een regionaal Veiligheidshuis aan te tonen, wordt gebruik gemaakt van een kosteneffectiviteitstudie. Voor kosteneffectiviteitstudies zijn drie parameters nodig: de kosten van de interventie, het effect van de interventie en de baten van de interventie. De baten van de interventie zijn de voorkomen kosten (zoals de financiële schade, productieverlies, leed en de kosten van de justitiële keten) van een delict dat dankzij de interventie niet meer is gepleegd (De Groot, Hoop & Sikkel, 2007). Aan de hand van deze parameters is voorspeld hoeveel delicten er per regiogemeente voorkomen moeten worden door samenwerking met het Veiligheidshuis Leiden e.o. om maatschappelijke opbrengst te kunnen genereren uit de investeringen.

25

6.7 Steekproef politie registratie Om signalen te detecteren of bemoeienis van het Veiligheidshuis Leiden e.o. leidt tot recidivereductie van (ex-)gedetineerden, zal een steekproef worden getrokken. Een aantal casussen die bij het lokale Nazorgoverleg besproken zijn, worden daarbij aan een medewerker van de politie aangeleverd. Het gaat hier om 27 casussen die in detentie zijn ingestroomd vanaf juli 2010 en zijn uitgestroomd voor juli 2011. Vanuit het politie registratie systeem zal genoteerd worden hoeveel strafbare feiten een persoon heeft gepleegd gedurende een jaar voor detentie. Dit wordt vervolgens afgezet tegen het aantal strafbare feiten dat dezelfde persoon heeft gepleegd na detentie en dus na bemoeienis met het Veiligheidshuis Leiden e.o. De namen worden hierbij niet gekoppeld aan het aantal strafbare feiten in verband met de privacy regelgeving. Aan de hand van deze steekproef wordt het patroon van recidive van deze 27 personen in kaart gebracht, zowel voor als na bemoeienis door het Veiligheidshuis Leiden e.o.

26

H7 Planevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. In dit hoofdstuk worden de plannen en vormgeving omtrent de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. geëvalueerd. Bij een planevaluatie gaat het om de vraag welke effecten van een programma mogen worden verwacht. Hierbij wordt een antwoord gezocht op de vraag welke resultaten het programma zal weten te behalen op grond van de plannen die men heeft en waarom (Wartna, 2005). De eerste paragraaf schetst kort een beeld over de wijze waarop in het Veiligheidshuis Leiden e.o. wordt samen gewerkt. Vervolgens zal geëvalueerd worden welke doelstellingen er gesteld zijn ten behoeve van de doelgroep (ex-)gedetineerden en hoe beoogd wordt deze doelen te bereiken, zowel lokaal als regionaal.

7.1 Veiligheidshuis Leiden e.o. Gemeenten werden sinds 2008 aangespoord door het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Binnenlandse zaken om Veiligheidshuizen op te richten. Binnen de gemeente Leiden viel tot die tijd de coördinatie van veelplegers en (ex-)gedetineerden onder de afdeling Sociale Zaken. Maar de gemeente Leiden zag een Veiligheidshuis als een middel om hun veiligheidsbeleid en hun doelen te realiseren. In december 2009 werd het Veiligheidshuis Leiden e.o. een feit. Inmiddels is er hard gewerkt aan de verdere vormgeving van dit samenwerkingsverband en worden er verschillende thema’s en doelgroepen opgepakt door het Veiligheidshuis.

7.1.1 Samenwerking als basis In het Veiligheidshuis Leiden e.o. werken partners uit de strafrechtketen, veiligheidsketen en de zorgketen samen. De reden voor samenwerking in het Veiligheidshuis is het nog beter aanpakken van overlast, onveiligheid en criminaliteit om zo een veiliger en leefbaarder Leiden te realiseren. Het Veiligheidshuis is één van de instrumenten om de doelstellingen van het veiligheidsprogramma van de gemeente te realiseren. De samenwerking bouwt voort op bestaande samenwerkingverbanden en overlegstructuren. Als dat relevant is om te komen tot versterking van de uitvoering, worden bestaande overleggen “overgeplaatst” naar het Veiligheidshuis. Het Veiligheidshuis is bedoeld voor personen die worden verdacht van een strafbaar feit of die daarvoor al gestraft zijn, risicogroepen en -personen. Maar ook voor personen waar een zorgaanbod alleen niet voldoende is om resultaat te boeken. Een repressieve stok achter de deur kan dan net het benodigde duwtje in de rug geven. Individuele casussen worden net zo lang gemonitord als dat is ingeschat nodig te zijn. Het Veiligheidshuis geeft daarmee invulling aan de samenhang tussen repressie en zorg.

27

7.1.2 Partners De partners in het Veiligheidshuis werken samen op basis van gelijkwaardigheid en het uitwisselen van kennis. Innovatie en creativiteit van de partners zijn van groot belang. Er moet gezocht worden naar nieuwe mogelijkheden buiten de bestaande denk- en handelingskaders, gericht op gedragsbeïnvloeding van de personen en systemen waar het Veiligheidshuis zich op richt. De partners in het Veiligheidshuis hebben hiervoor vanuit hun eigen organisaties mandaat en doorzettingsmacht om de integrale plannen van aanpak uit te kunnen laten voeren. Daarnaast kan in het Veiligheidshuis vastgelopen casuïstiek snel worden opgeschaald naar het niveau van de regiekamer en de stuurgroep (zie paragraaf 8.1.2 over processturing). De partners in het Veiligheidshuis zijn onder te verdelen in kernpartners en andere ketenpartners. De kernpartners vormen de basisstructuur van het samenwerkingsverband en dragen samen de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en leefbaarheid van Leiden. De kernpartners zijn: 

Gemeente Leiden



Bureau Jeugdzorg Zuid-Holland Haaglanden



Reclassering Nederland



Palier Forensische en Intensieve Zorg



Bureau HALT Hollands Midden



Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg Hollands Midden



Raad voor de Kinderbescherming



Openbaar Ministerie Den Haag



Politie Hollands Midden



Dienst Justitiële Inrichtingen



Regionaal Bureau Leerplicht Holland Rijnland

Afhankelijk van de doelgroep of de individuele casus wordt samengewerkt met andere ketenpartners wiens kennis nieuwe aanvulling en perspectief biedt of wiens voorzieningenaanbod onontbeerlijk is bij het leveren van de juiste zorg. Andere ketenpartners zijn onder andere: Jongerenwerk, Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) Rivierduinen, Woningcorporaties, Forensische klinieken, Bureau Slachtofferhulp, Kwadraad, Leger des Heils, A-streetcoach, Cardea en Stichting de Binnenvest. Het is mogelijk dat op termijn deze partners wel als kernpartners kunnen en zullen toetreden als de invulling van het Veiligheidshuis dat wenselijk maakt.

7.1.3 Doorontwikkeling Veiligheidshuis Leiden e.o. Om de samenwerking in Veiligheidshuizen daadkrachtig voort te zetten en verder te optimaliseren, geeft het kabinet een impuls aan de doorontwikkeling van Veiligheidshuizen. Hiertoe is het ‘Programma Doorontwikkeling Veiligheidshuizen’ ingericht. Dit programma richt zich de komende jaren op het slagvaardiger en professioneler maken van de samenwerking in Veiligheidshuizen wat de effectiviteit moet bevorderen. Hierbij zal vooral ingezet worden op het wegnemen van een aantal risico’s en knelpunten. De programma-activiteiten die bijdragen aan de optimalisatie van het

28

Veiligheidshuis Leiden e.o. worden langs de drie volgende lijnen ingericht: bestuurlijke organisatie, kwaliteit/professionalisering en informatiemanagement en privacy. Dit laatste uit zich door de ontwikkeling van een informatiesysteem dat casusoverleggen ondersteunt bij het verkrijgen van een integraal persoonsbeeld (GCOS). Voor het opstellen van persoonlijke plannen van aanpak is het van groot belang dat de juiste informatie op tafel ligt en dat de kwaliteit van gegevensverwerking zich op een landelijk minimum niveau bevindt. Het Veiligheidshuis Leiden e.o. is gestart met het geven van GCOS-trainingen aan de partners en het gebruik ervan tijdens enkele casusoverleggen. Voor het vergroten van de kwaliteit en professionalisering van de uitvoering is het niet alleen van belang dat professionals, waaronder de procesregisseurs, in de Veiligheidshuizen professioneel en kundig zijn, maar ook dat professionals uit de deelnemende organisaties werken met mandaat en dat er meer inzicht is in best practices en maatschappelijke resultaten van veiligheidshuizen. Wat betreft de bestuurlijke organisatie richt het doorontwikkelingsprogramma zich op het versterken van de ketenregie en de regionale samenwerking. Over inzet, vertegenwoordiging en sturing vanuit participerende organisaties worden heldere afspraken gemaakt met alle betrokken partners in de veiligheidshuizen. Er wordt verder gewerkt aan een model voor regionale samenwerking en een toekomstbestendige bekostigingssystematiek.

7.1.4 Afbakenen doelgroep Het is zeer belangrijk om de verschillende doelgroepen af te bakenen ten opzichte van elkaar en dit helder te hebben en te houden. Door een duidelijke afbakening kan er het meest efficiënt gewerkt worden met de doelgroep. Het uitgangspunt daarbij is de grootste succeskans ter voorkoming van recidive bij een doelgroep. De keten Nazorg volwassen (ex-)gedetineerden is als volgt afgebakend: Criteria doelgroep (Ex-) gedetineerde man/vrouw In voorarrest of met een vonnis > 18 jaar > 4 weken in detentie < 4 weken in detentie met ernstige problematiek BRON: Jaarplan Veiligheidshuis Leiden e.o., 2012. De groep gedetineerden jonger dan achttien jaar heeft zijn plek binnen het Veiligheidshuis en de netwerken trajectberaden in de Justitiële Jeugdinrichtingen. De groep terbeschikkinggestelde (TBSers) vindt zijn weg binnen het Forensisch Psychiatrisch Toezicht.

29

7.2 Waarom nazorg aan (ex-) gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o.? In deze paragraaf wordt het geheel van assumpties, de onderliggende logica van de nazorg aan (ex-) gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o., in kaart gebracht. “Aan het programma liggen assumpties ten grondslag; er worden veronderstellingen gedaan over de doelgroep, de aanpak van de doelgroep en de gedragsmechanismen” die door de nazorg bij de (ex-)gedetineerden in werking worden gezet (Wartna, 2005, p. 23). Deze constructie van assumpties geldt voor zowel lokale als regionale nazorg en laat zich het best schematisch uitleggen: Figuur 1: Planevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden. Uitvoering

Effect

Doel

> Sluitende keten straf & zorg

> Iedereen in beeld

> Verminderen recidive

> Realiseren vijf leefgebieden: ID, schulden, zorg, huisvesting, inkomen

> Verminderen overlast

> Snel en gezamenlijk problemen signaleren

> Vergroten veiligheid en leefbaarheid Leiden

> Casuïstiek overleg > Persoonlijk plan van aanpak

> Meer kansen voor het individu > Meer bindingen

> Korte communicatielijnen > Uitwisseling kennis en informatie

> Minder gelegenheid > ‘www-factor’

7.2.1 De kracht van samenwerking Het Veiligheidshuis is opgezet vanuit de gedachte dat winst te behalen moet zijn door versterking van de samenwerking tussen de justitieketen en de zorgketen en binnen die twee afzonderlijke ketens. Samen zorgen de partners voor een sluitende keten waarbij niemand uit beeld verdwijnt die overlast of onveiligheid veroorzaakt. Tevens biedt deze aansluiting nieuwe en betere kansen om behalve reactief ook proactief te werken. Vooraf aan het uitstromen van een persoon uit detentie kunnen trajecten opgesteld worden en afspraken gemaakt worden tussen de partners. Voor iedereen wordt een persoonlijk plan van aanpak opgesteld tijdens het casuïstiek overleg waarbij alle partners samen overleggen en afspraken maken over de benodigde uit te voeren acties. Indien nodig wordt er een casemanager vastgesteld die de regie op de casus houdt. Doordat de ketenpartners fysiek bijeen gebracht worden, leren zij elkaar beter kennen en krijgen zij meer inzicht in wat de partners doen. Het uitwisselen van kennis en informatie zorgt voor een integrale aanpak waarbij problematische situaties gezamenlijk worden geanalyseerd. De kwaliteit van de persoonsgebonden aanpak wordt daarmee verhoogd omdat de partners beter bekend zijn met elkaars interventiemogelijkheden en het gebruik dat daarvan wordt gemaakt. Daarnaast zorgen de korte communicatielijnen er voor dat knelpunten sneller zichtbaar worden en het makkelijker is om elkaar aan te spreken. Problemen worden dus snel en gezamenlijk gesignaleerd.

30

7.2.2 De effecten van de samenwerking Deze manier van samenwerken en de voordelen daarvan moeten er toe leiden dat iedere (ex-) gedetineerde in beeld is. Niemand mag ‘de deur uit’ zonder een integraal plan van aanpak. Bij het opstellen van een plan van aanpak gaat het er om dat de vijf vastgestelde leefgebieden worden ingevuld voordat iemand de penitentiaire inrichting verlaat: identiteitsbewijs, schulden, zorg, huisvesting, werk/inkomen. Voor tachtig procent van de uitstromende gedetineerden dienen alle leefgebieden georganiseerd te worden. Het realiseren hiervan verloopt efficiënter en sneller door de korte lijnen en de uitwisseling van kennis en informatie tussen de partners. Het casuïstiek overleg dient er dus toe dat er meer kansen voor het individu worden gecreëerd. De partners willen dat gedetineerden na hun vrijlating voldoende mogelijkheden hebben of krijgen om te voorzien in hun eigen levensonderhoud en woonruimte te vinden om zo de aansluiting met de samenleving weer te hervinden. Het op deze manier bieden van nazorg aan (ex-)gedetineerden wordt theoretisch onderbouwd. De criminologische wetenschap (zie H3 en H4) onderschrijft immers dat meer bindingen met de samenleving of met mensen uit de persoonlijke omgeving de kans verkleint op crimineel gedrag. Ook vanuit de levensloopbenadering en de gelegenheidstheorie wordt gesteld dat het hebben van stabiliteit omtrent huisvesting, werk en een relatie een criminele carrière kan doorbreken. Het Veiligheidshuis vertaalt dergelijke theorieën vervolgens naar concrete plannen in de praktijk. Mensen veroorzaken problemen omdat ze problemen hebben. Het aanpakken van die problemen, die meestal op verschillende leefgebieden liggen, stelt mensen in staat hun leven weer op de rails te krijgen.

7.2.3 Doelstellingen De inspanningen en samenwerking van de partners hebben uiteindelijk tot doel om (ex-) gedetineerden met twintig procent minder te laten recidiveren na vrijlating. Dit moet op zijn beurt resulteren in het verminderen van overlast en criminaliteit. Het Veiligheidshuis Leiden e.o. streeft ernaar de regio Leiden tot een van de veiligste regio’s van Nederland te maken.

7.3 Waarom regionale nazorg (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o.? In 2005 werd nazorg officieel een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Daarbij is vanuit het ministerie van Justitie vooral ingezet op het aanstellen van gemeentelijke contactfunctionarissen. Dat heeft er in geresulteerd dat bijna alle gemeenten momenteel een gemeentelijke contactfunctionaris Nazorg hebben. In de praktijk van de afgelopen jaren blijkt echter dat er aan deze insteek via afzonderlijke gemeenten ook een aantal nadelen kleven. Daarom heeft het Rijk besloten de centrumgemeenten maatschappelijke opvang te vragen de coördinatie van nazorg in hun regio op zich te nemen. De twee belangrijkste nadelen waren de volgende:

31

 De communicatie tussen netwerkpartners (zowel de penitentiaire inrichtingen als de maatschappelijke organisaties) en gemeenten over nazorg verloopt vaak moeizaam en wordt door de netwerkpartners als zeer complex ervaren. Om goede nazorg te kunnen verlenen moeten netwerkpartners op de hoogte zijn van de uitvoeringspraktijk van iedere individuele gemeente en ze moeten bij iedere gemeente ook de contactpersonen kennen. Dat is voor hen – ook omdat er vaak functiewisselingen zijn – bijna niet te doen.  In veel gemeenten is – gegeven het geringe aantal terugkerende gedetineerden – de functie van contactfunctionaris nazorg een functie die ‘er bij’ wordt gedaan. In die gemeenten ontbreekt vaak de routine en bovendien ontbreekt, als ze te maken krijgen met gedetineerden met complexe problemen, de expertise om adequate en effectieve nazorg te kunnen bieden.

7.3.1 Doelstellingen Regionaal Coördinatiepunt Als centrumgemeente is Leiden er verantwoordelijk voor dat de samenwerking rondom nazorg in de hele regio Zuid Holland Noord ontwikkeld wordt. Voor de periode tussen 2010 en 2014 krijgt de gemeente, in een afbouwende reeks, daarvoor extra ontwikkelingsgelden van het Rijk. Sinds oktober 2011 draait er een pilot regionale Nazorg Volwassen (ex-)gedetineerden. Tot op heden hebben dertien gemeenten, inclusief Leiden zelf, zich aangesloten. Deze pilot houdt in dat er drie subregionale casusoverleggen worden georganiseerd vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. gedurende een jaar. Het betreft hier de subregio’s Leiden en omgeving, Duin- en Bollenstreek en Rijn- en Veenstreek. De afbakening van de doelgroep alsmede de onderliggende logica van de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis verschillen op regionaal niveau niet van de lokale manier van werken. Figuur 1 geldt dus ook voor de regionale nazorg. Wel zijn er enkele doelen omtrent deze pilot gesteld. De drie subregionale casusoverleggen moeten doorontwikkeld worden en de werkwijze moet geëvalueerd worden. Bij de evaluatie zal nadrukkelijk bekeken worden of één centraal georganiseerd casusoverleg efficiënter en effectiever kan zijn. Naar aanleiding van de evaluatie zullen beleidsafspraken gemaakt worden over de regionale samenwerking die ook bestuurlijk bekrachtigd wordt. Tot slot is het ook van belang dat er samenwerkingsafspraken gemaakt worden voor na de projectperiode. Het is de bedoeling dat de regiogemeenten zich definitief aansluiten bij het casuïstiek overleg Nazorg volwassen (ex-)gedetineerden.

7.4 Financiering Er zijn toegekende middelen door het Rijk aan Leiden als centrumgemeenten voor de regionale nazorg voor de jaren 2010 en 2011 en inmiddels ook toegekende middelen voor de jaren 2012 en 2013. De middelen voor 2010 en 2011 heeft Leiden doorgeschoven naar 2011 en 2012. Het streven is de middelen voor 2012 en 2013 door te schuiven naar 2013 en 2014, zodat de regionale nazorg tot en met 2013 volledig of tot en met 2014 gedeeltelijk door het rijk gefinancierd wordt.

32

7.5 Waarom een regionaal Veiligheidshuis? De eerste aanzetten tot gehele regionale samenwerking ten behoeve van alle doelgroepen en thema’s waar het Veiligheidshuis Leiden e.o. zich op richt, uiten zich in bovenstaand genoemde pilot. De assumpties over de kracht en uitwerking van het samenwerkingsverband van de partners, is ook van toepassing op de andere doelgroepen, met wellicht andere effecten op de gedragsmechanismen van de deelnemers. Maar de inrichting van het regionaal coördinatiepunt nazorg volwassen (ex-) gedetineerden staat dus als het ware in teken van het grotere doel: gehele regionalisering. Een regionaal werkend Veiligheidshuis kan bijdragen aan het oplossen van veiligheidsvraagstukken die voor gemeenten individueel lastig te organiseren zijn vanwege een beperkt aantal casussen of het ontbreken van onderlinge afstemming. Ook is aansluiting met de veelal regionaal georganiseerde (zorg)netwerken beter te realiseren vanuit een regionaal opererend Veiligheidshuis. De meeste convenantpartners zijn ook al regionaal georganiseerd en het is dan ook veel efficiënter voor hen om met een regionaal Veiligheidshuis samen te werken. Daarbij is criminaliteit en overlast gemeenteoverschrijdend en ook daarom is samenwerking logisch. De gemeente Leiden streeft naar een regionaal opererend Veiligheidshuis waarvan zeventig procent van de gemeenten binnen Zuid Holland Noord bij het Veiligheidshuis zijn aangesloten.

7.5.1 Redenen van regiogemeenten voor regionalisering Enkele onderzochte Veiligheidshuizen opereren al regionaal. Wat zijn de motieven geweest van omliggende gemeenten om zich aan te sluiten en regionaal te gaan samenwerken? De redenen lopen uiteen, maar de meest genoemde redenen door gemeentelijke contactpersonen zijn te herleiden tot de volgende motieven: afhankelijkheid, professionalisering/verbetering en externe druk. Met afhankelijkheid bedoelen de gemeenten dat zij door een gebrek aan eigen middelen het nodig achten samen te gaan werken met andere gemeenten. Ze kunnen niet alle problematiek alleen aan en vanuit het oogpunt van schaalvergroting en efficiëntie zijn zij dus afhankelijk van een Veiligheidshuis waar regionale samenwerking plaats vindt. Ook is het verbeteren van de aanpak van problemen van belang. Voornamelijk kleinere gemeenten laten taken liggen en willen zich aansluiten voor de efficiënte werkwijze vanuit een Veiligheidshuis. De gemeenten kunnen dan gebruik maken van de kennis, expertise en ervaring van alle juiste partners die daar al aan tafel zitten en zo de werkwijze professionaliseren. Tot slot zijn enkele gemeenten ook aangesloten vanwege externe druk. Dit geldt zowel voor de bestuurlijke druk vanuit het regionale college als voor de druk vanuit politie en justitiepartners. Zij hebben aangegeven een centraal overlegpunt te willen in plaats van naar alle losse gemeenten te moeten en het Veiligheidshuis vonden zij een ideale plek. Om aanspraak te maken op de hulp en kennis van politie en justitie, zijn enkele gemeenten dus voor regionale aansluiting gegaan (Swinkels, 2012).

33

7.5.2 Redenen van regiogemeenten tegen regionalisering Voordat de regiogemeenten van deze onderzochte Veiligheidshuizen zich hebben aangesloten, heeft er een lang onderhandelingsproces plaats gevonden. Er zijn namelijk ook tegenargumenten naar voren gekomen uit het onderzoek. De redenen van gemeenten om zich niet aan te sluiten en regionaal samen te werken in een Veiligheidshuis zijn te herleiden tot de volgende motieven: te hoge kosten voor deelname, onwetendheid met problematiek en onduidelijkheid over de meerwaarde. De kosten voor deelname zijn voor alle gemeenten een struikelblok geweest. Er is voor aansluiting simpelweg geen geld begroot en dat maakt het zeker voor de kleine gemeenten een lastige overweging. Daarnaast was men in sommige gemeenten onbekend met het bestaan van de problematiek. Er werden geen overleggen georganiseerd voor problemen op het gebied van jeugd of huiselijk geweld omdat er geen weet was dat deze doelgroepen overlast veroorzaakten in de gemeente. Met een dergelijke perceptie op de zaak lijkt het voor sommige gemeenten niet nodig om zich aan te sluiten bij een Veiligheidshuis. Tenslotte kunnen omliggende gemeenten twijfelen aan de meerwaarde van een regionaal overleg ten opzichte van een lokaal overleg. In deze tijden van bezuinigingen spelen vragen over de meerwaarde een belangrijke rol. Gemeenten worden heel kritisch en willen weten wat het hen oplevert (Swinkels, 2012).

34

H8 Procesevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. In het vorige hoofdstuk zijn de plannen van het Veiligheidshuis Leiden e.o. aan bod gekomen betreffende de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden. Dit hoofdstuk zal ingaan op de manier waarop deze nazorg in de praktijk wordt uitgevoerd. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen het proces op organisatorisch niveau en op uitvoerend niveau. Een centrale vraag bij deze procesevaluatie is of de plannen worden uitgevoerd zoals ze bedoeld zijn. Daarnaast komt aan bod of de processen tussen alle betrokken partijen verlopen zoals voorzien en welke knelpunten zij in de praktijk ervaren.

8.1 Proces op organisatorisch niveau Het Veiligheidshuis is een uitvoeringsorganisatie waarin op de werkvloer hoofdzakelijk individuele casuïstiek wordt afgehandeld. De structuur en sturing richten zich hier vooral op efficiënte casusbehandeling en sturing op de ketens zorg, justitie en veiligheid. De portefeuillehouder Zorg ziet toe op de zorgketen in het Veiligheidshuis. In het college van Burgemeester en Wethouders worden afspraken gemaakt over de bijdrage en inzet van zorgpartners die door de gemeente worden bekostigd of gesubsidieerd, bijvoorbeeld de GGD. Het gaat daarbij om additionele of maatwerktaken. Daarnaast draagt het Openbaar Ministerie, via het Arrondissementaal Justitieel Beraad, de verantwoordelijkheid voor de aansturing van de justitiële ketenpartners. Tot slot wordt de veiligheidsketen gestuurd door het college van Burgemeester en Wethouders die stuurt op de doelstellingen voor het programma Veiligheid en besluit over de organisatie en financiering van het Veiligheidshuis vanuit de gemeente.

8.1.1 Stuurgroep Het Veiligheidshuis Leiden e.o. heeft een stuurgroep die bestaat uit de bestuurders van de kernpartners van het Veiligheidshuis. De gemeente Leiden wordt daarbij vertegenwoordigd door de burgemeester die tevens voorzitter is in zijn rol van portefeuillehouder Openbare Orde en Veiligheid. Deze stuurgroep is verantwoordelijk voor het beheer van het Veiligheidshuis en stelt jaarlijks het beleid en de prioriteiten vast voor het Veiligheidshuis. Dit richt zich op de integratie van straf-, veiligheids- en zorgketen en wordt opgesteld in een jaarplan en een jaarrapportage. Tevens besluit de stuurgroep over de toetreding van nieuwe partners, het onderbrengen van nieuwe processen, de begroting en de doorontwikkeling van het Veiligheidshuis. Minimaal twee keer per jaar komt de stuurgroep bijeen. De vergaderingen worden voorbereid door de manager van het Veiligheidshuis, in samenspraak met de voorzitter. Voor het bestuurlijke niveau van het regionale nazorgbeleid is een Stuurgroep Nazorg gevormd. Deze Stuurgroep bestaat uit twee portefeuillehouders uit het portefeuillehouderoverleg sociale agenda die aansluiten bij de reguliere stuurgroep van het Veiligheidshuis. Daarnaast is er een regionale projectgroep gevormd die elke zes weken bijeen komt om het nazorgbeleid en de uitvoering te evalueren en zo nodig bij te stellen.

35

Deze projectgroep bestaat uit: de manager van het Veiligheidshuis, de projectleider regionale nazorg, een beleidsmedewerker van de gemeente Leiden, vertegenwoordigers vanuit de Duin- en Bollenstreek, vertegenwoordigers vanuit Rijn- en Veenstreek, een vertegenwoordiger van Reclassering Nederland, van de GGD en van de Dienst Justitiële Inrichtingen.

8.1.2 Regiekamer De regiekamer bestaat uit managers van de deelnemende organisaties binnen het Veiligheidshuis. Zij komen bijeen om oplossingen te bedenken voor specifieke casussen waar de partners in het casusoverleg niet tot een oplossing zijn gekomen of die hun mandaat overstijgen. Ook bewaakt de regiekamer de bijdrage die de partners leveren en spreekt eventueel partners aan met verbeterpunten. De manager van het Veiligheidshuis is de voorzitter van het overleg.

8.2 Proces op uitvoerend niveau: Casuïstiek overleg Centraal in het werkproces nazorg (ex-)gedetineerden staat het casuïstiek overleg waarin nieuwe, lopende of escalerende casussen worden ingebracht en waar de verschillende ketenpartners overleggen. De organisaties delen hierbij hun kennis en informatie met elkaar met betrekking tot de cliënt zelf of tot de mogelijkheden om deze cliënt van dienst te kunnen zijn. Afhankelijk van de casus, schuiven er zoveel mogelijk instanties aan tafel. De volgende ketenpartners zijn in ieder geval altijd óf lichamelijk aanwezig óf hun aangeleverde informatie is aanwezig bij het casuïstiek overleg van (ex-) gedetineerden:  Politie Hollands Midden  Reclassering Nederland  Palier  GGD  Penitentiaire Inrichting Haaglanden  Gemeentelijke contactpersoon  Openbaar Ministerie Naast deze vaste deelnemers kunnen indien nodig overige instanties worden gevraagd aan te schuiven, dan wel informatie aan te leveren wanneer specifieke problematiek in casussen daarom vraagt. Bij deze flexibele groep moet gedacht worden aan: Stichting de Binnenvest, Brijder Stichting, AMW en de GGZ. De gemeentelijke contactpersonen zijn gebonden aan aanwezigheid indien een gedetineerde terug keert naar hun gemeente. Het casusoverleg heeft allereerst als taak het in kaart brengen van de problemen op de vijf leefgebieden in een individuele casus op basis van de aanwezige informatie. Vervolgens wordt er door de partners gebrainstormd over de uit te zetten acties en wordt een persoonlijk Plan van Aanpak opgesteld. De benodigde acties op de vijf leefgebieden worden uitgezet onder de ketenpartners. Tot slot is een taak van het casusoverleg om de uitvoering en de resultaten van de acties van het nazorgtraject te monitoren.

36

8.2.1 Ketencoördinatie en frequentie casuïstiek overleg Zowel de lokale als subregionale casusoverleggen nazorg (ex-)gedetineerden worden geleid door een ketencoördinator. Zij bereiden de casusoverleggen voor en zijn voorzitter van de casusoverleggen. Tevens is het hun taak de casussen te monitoren en de ontwikkelingen bij te houden in een ICTsysteem. De ondersteuners van het casuïstiek overleg doen de verslaglegging. Het casusoverleg voor Leiden lokaal vindt 2-wekelijks plaats op het Veiligheidshuis Leiden e.o. Het subregionale casusoverleg voor Leiden en omgeving is hier een keer per maand mee samengevoegd. Wegens weinig instroom van casussen in deze subregiogemeenten had een apart georganiseerd overleg geen meerwaarde. Het casusoverleg voor de Duin- en Bollenstreek vindt ook eens per maand plaats in het Bestuurscentrum te Voorhout. Op het stadhuis van Alphen aan den Rijn vindt het maandelijkse casusoverleg plaats voor de subregio Rijn- en Veenstreek.

8.2.2 Ondersteuning casuïstiek overleg en werkprocessen Gegevens van de partners worden in het Veiligheidshuis gebruikt. Door het verbinden van meldingen en signalen wordt de informatie van alle relevante personen in beeld gebracht. De informatie wordt vastgelegd in een gezamenlijk ICT-systeem dat de werkprocessen en casusoverleggen van het Veiligheidshuis ondersteunt.

8.3 Proces op uitvoerend niveau: Werkproces nazorg Het bovenstaande sturingsproces is er op gericht dat het nazorgtraject dat (ex-)gedetineerden doorlopen in goede banen wordt geleid. En het besproken casuïstiek overleg maakt een belangrijk deel uit van het werkproces dat voor deze doelgroep in gang wordt gezet tijdens dat iemand in detentie verblijft. Dit werkproces bestaat uit een aantal stappen en geldt in de praktijk voor zowel lokale als regionale nazorg.

8.3.1 Melden uitstroom gedetineerden Deze stap is gericht op het vroegtijdig informeren van en door ketenpartners over te behandelen casussen. Vanuit de Penitentiaire Inrichting (PI) wordt de ketencoördinator Nazorg of het regionale coördinatiepunt Nazorg binnen twee werkdagen na de start van detentie geïnformeerd over de plaatsing van de persoon in de PI. Het gaat dan om personen die uit Leiden of de regio Zuid Holland Noord komen of willen terugkeren naar een van deze regiogemeenten. Deze melding is de taak van de medewerker maatschappelijke dienstverlening (MMD’er) die werkzaam is in de PI en dit gebeurt via het meldingsblad van ‘Digitaal Platform Aansluiting Nazorg’ (DPAN). De meeste gedetineerden stromen uit naar Leiden, Katwijk, Noordwijk, Alphen aan den Rijn en Teylingen (zie bijlage 1 voor uitgewerkte uitstroomgegevens). In 2011 stroomden er in de regio Zuid Holland Noord in totaal 630 gedetineerden uit.

37

Tabel 2: Detentie uitstroom Nazorgkandidaten regio Zuid Holland Noord Uitstroom Alphen aan den Rijn

95

Hillegom

15

Kaag en Braassem

11

Katwijk

46

Leiden

335

Leiderdorp

17

Lisse

6

Nieuwkoop

16

Noordwijk

21

Noordwijkerhout

10

Oegstgeest

8

Rijnwoude

9

Teylingen

26

Voorschoten

10

Zoeterwoude

5

Geslacht

man vrouw

630 Totaal BRON: Dienst Justitiële Instellingen, 2012.

8.3.2 Checken en screenen Na ontvangst van de DPAN melding geeft de lokale of regionale ketencoördinator het bericht door aan gemeenten en andere zorgpartijen. Deze instanties checken de gegevens en koppelen dit terug naar de ketencoördinatoren die het DPAN formulier weer aanvullen waarna zij dit retourneren aan de MMD’er. Vervolgens houdt de MMD’er een screeningsgesprek met de zojuist ingestroomde gedetineerde en stelt vast wat de stand van zaken is op de vijf leefgebieden (ID, zorg, werk en inkomen, huisvesting, schulden) van de desbetreffende gedetineerde. Hieruit wordt al duidelijk welke acties er uitgezet moeten worden indien er hulp nodig is bij het realiseren van de leefgebieden. De acties die de gedetineerde zelf moet uitvoeren worden ook vastgelegd.

8.3.3 Toewijzen aan casusoverleg/afwijzen cliënt Na terugkoppeling van het DPAN formulier aan de ketencoördinator, beoordeelt deze of er hulp nodig is op het gebied van het invullen van de vijf leefgebieden. Als de gedetineerde geen problemen ondervindt, wordt hij ook niet geagendeerd voor het casusoverleg en kan de casus afgesloten worden. Indien de zorg wel nodig is, dan wordt de cliënt geagendeerd voor een casusoverleg waar alle partners zich gezamenlijk buigen over de problematiek die verholpen moet worden.

38

Tabel 3: Instroom casusoverleg (ex-)gedetineerden Leiden en omgeving Voorschoten Leiderdorp Oegstgeest Leiden

Instroom sinds project

Besproken

12 3 2 116

8 2 1 47

BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012. Tabel 4: Instroom casusoverleg(ex-)gedetineerden Duin- en Bollenstreek Katwijk Noordwijk Noordwijkerhout Hillegom Lisse Teylingen


Besproken

32 21 4 10

3 14 3 8

8 8

5 5

BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012. Tabel 5: Instroom casusoverleg (ex-)gedetineerden Rijn- en Veenstreek Alphen a/d Rijn Kaag en Braassem Rijnwoude


Besproken

72 7 6

21 6 6

BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012. De overige ingestroomde (ex-)gedetineerden zijn niet besproken omdat ze ofwel korter dan vier weken in detentie hebben gezeten, of zijn overgedragen naar een ander overleg of binnenkort op de agenda komen te staan. De reden dat er slechts drie van de tweeëndertig casussen uit Katwijk zijn besproken, is dat Katwijk hun eigen lokale casusoverleg heeft ingericht. Alleen die casussen die dermate complex zijn dat de gemeente er zelf niet uit komt, worden opgeschraald naar het regionale casusoverleg.

8.3.4 Opstellen Plan van Aanpak Tijdens het casusoverleg wordt gezamenlijk een persoonsgebonden Plan van Aanpak opgesteld door de ketenpartners. De beoogde doelen met betrekking tot de leefgebieden en de uit te voeren acties worden uiteengezet. De ketencoördinator houdt bij welke partner welke acties gaat uitvoeren. Dit Plan van Aanpak kan het basisdocument DPAN zijn, maar het kan ook een extra document zijn waar de acties met tijdslijnen nader zijn gespecificeerd.

39

8.3.5 Voorbereiden leefgebieden gedurende detentie De afgesproken acties om de leefgebieden te realiseren voor een gedetineerde worden al tijdens de detentie actief uitgevoerd door de partners. Het herhalend agenderen van een specifieke casus zorgt ervoor dat er ook tijdens de detentie al controle is op de voortgang van de acties. Indien er een verantwoordelijke casemanager is aangewezen, bewaakt deze de uitvoering van het Plan van Aanpak en de afgesproken tijdslijnen. De praktijk leert echter dat de ketencoördinator dit proces meestal bewaakt. Indien er een leefgebied een afgeronde status heeft, wordt dit geregistreerd in het ICTsysteem.

8.3.6 Begeleiden na detentie/ tussentijdse rapportage De voorbereidingen die tijdens detentie getroffen zijn, moeten worden doorgetrokken na detentie. Acht weken voor het einde van de gevangenisstraf van langgestraften verzendt de MMD’er het overdrachtformulier nazorg aan de ketencoördinator. Daarnaast wordt er vijf werkdagen voor einde detentie een herhalend afloopbericht verzonden en ontvangt de ketencoördinator wekelijks een lijst van afloopdata vanuit de PI Haaglanden. Tijdens en na detentie wordt de cliënt aangemoedigd om zo snel mogelijk zelf bezoek te brengen aan de instanties die aangeraden zijn door de ketenpartners. Het proces is in gang gezet en wordt tussentijds gemonitord. Wanneer een traject te maken heeft met zorgelijke of nieuwe omstandigheden, kunnen de partners verzoeken dat de cliënt opnieuw besproken wordt in het casusoverleg.

8.3.7 Overdragen/afsluiten Afsluiting vindt plaats als er niet langer hulp nodig is, als de cliënt is overgedragen naar een andere keten of als de behandeling is overgedragen aan reguliere zorg met een andere begeleider. Voordat afsluiting rond is, wordt het ter toetsing besproken in het casusoverleg.

40

8.4 Knelpunten De ketenpartners oordelen over het algemeen positief over de wijze waarop het Veiligheidshuis Leiden e.o. nazorg coördineert voor (ex-)gedetineerden. De plannen met bijbehorende verwachte effecten, worden zoals bedoeld uitgevoerd in de praktijk. Tegelijkertijd signaleren zij een aantal knelpunten en verbeterpunten die de uitvoering van de nazorg zouden kunnen bijsturen.

8.4.1 Aansluiting na detentie De eerste stap van de aansluiting van straf naar zorg begint bij de Medewerker Maatschappelijke Dienstverleners in de Penitentiaire Inrichting. Zij zijn verantwoordelijk voor het invullen van het DPAN meldingsblad en deze snel te versturen naar de ketencoördinator Nazorg (ex-)gedetineerden. In de praktijk ontvangt de ketencoördinator, door verschillende redenen, soms onvolledig ingevulde DPAN formulieren. Het Veiligheidshuis heeft hierdoor niet altijd alle informatie beschikbaar voordat een persoon geagendeerd wordt voor het eerste casusoverleg en dit is wel wenselijk. Het kan enige vertraging opleveren wat betreft de begeleiding omdat enerzijds de nodige informatie nog aangevuld dient te worden en anderzijds omdat er tijdens het casuïstiek overleg dan alleen gebogen kan worden over de beschikbare informatie.

8.4.2 Uitval deelnemers Daarnaast lopen zowel MMD’ers als ketenpartners van het Veiligheidshuis aan tegen het probleem dat niet alle (ex-)gedetineerden mee willen werken aan screening en hulpverlening. De cliënt heeft een eigen verantwoordelijkheid in het al dan niet ondergaan van begeleiding, dus het is lastig voor de partners om een Plan van Aanpak op te stellen voor iemand die zorgmijdend is. Een punt ter verbetering zou kunnen zijn dat afgevaardigden van de gemeente naar de PI gaan om contact te leggen met de cliënt. De ervaring van regiogemeente Katwijk leert dat de kans op medewerking van de (ex-) gedetineerden daardoor groter wordt.

8.4.3 Voorbereiding partners Ook wordt er vanuit ketenpartners niet altijd op de termijn zoals afgesproken informatie aangevuld. Voor de andere partners is het dan niet mogelijk de casussen zo goed mogelijk voor te bereiden voor het Nazorgoverleg. Tijdens het casusoverleg komt het dus soms voor dat benodigde informatie nog opgezocht moet worden of dat het nog niet verwerkt is het ICT-systeem in plaats van dat alle informatie omtrent een casus bij de partners bekend is. Iedere partner heeft een belangrijke bijdrage aan het opstellen van een geïntegreerd Plan van Aanpak. Afwezigheid in persoon of afwezigheid van aan te leveren informatie vanuit de organisatie levert dus een knelpunt op. In de praktijk komt dit regelmatig voor. Het is gewenst dat er altijd een afgevaardigde vanuit een organisatie aan tafel schuift en indien dat onmogelijk is, dat in ieder geval de benodigde informatie wordt aangeleverd. Daarnaast zou het meerwaarde kunnen opleveren wanneer er meer inzicht is in de persoon van de dader tijdens de casusoverleggen. Voor het uitzetten van acties voor een individu is dit van belang om de begeleiding succesvol te laten zijn.

41

8.4.4 Casemanagers Daarnaast blijkt dat er niet altijd een toegewezen casemanager voortkomt uit het casuïstiek overleg die de verantwoordelijkheid van begeleiding van een cliënt op zich neemt. Dit komt ofwel doordat er vaak coördinatoren van organisaties aan tafel zitten in plaats van uitvoerders, ofwel doordat de eigen organisaties de partners niet altijd in tijd faciliteren om de taak van casemanager op zich te kunnen nemen. De manier van een casus ‘wegzetten’ door een casemanager toe te wijzen is nog nieuw en niet alle partners zijn daar al in beoefend.

8.4.5 Leefgebieden Voor het organiseren van de vijf leefgebieden zijn ook de partners afhankelijk van aangeboden voorzieningen door de gemeente Leiden. Vooral het leefgebied huisvesting levert veel problemen op door te weinig ruimte en begeleiding omtrent dit leefgebied. Stichting de Binnenvest probeert de daklozen in de regio Leiden van onderkomen te voorzien, maar deze stichting heeft onvoldoende capaciteit om voor iedereen plaats te maken. Ook zouden er volgens sommige partners meer trajecten moeten komen voor dagbesteding. Idealiter zou er bijvoorbeeld tijdens detentie al gewerkt moeten worden aan de werkervaring van een gedetineerde zodat de aansluiting daarna gemakkelijker verloopt.

42

H9 Productevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. In de fase van de productevaluatie worden de resultaten van de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. gemeten. Enerzijds worden de diensten die het Veiligheidshuis de (ex-)gedetineerden heeft aangeboden geïnventariseerd. Dit betreft de output van de inspanningen. Anderzijds wordt de impact die de inspanningen heeft op het functioneren van de (ex-)gedetineerden gemeten (Wartna, 2005). Omdat de duur van bestaan verschilt tussen lokale en regionale nazorg en de manier van meten niet overeenkomt, kunnen de resultaten niet aan elkaar gebonden worden. Daarom zullen de onderzoeksresultaten van het lokale casusoverleg (ex-)gedetineerden en de resultaten van de subregionale casusoverleggen apart besproken worden.

9.1 Output nazorg (ex-)gedetineerden Leiden De veronderstelling van de planevaluatie dat betere coördinatie van inspanningen op het gebied van nazorg aan (ex-)gedetineerden zorgt voor het verminderen van de problematiek en recidiverisico van de cliënten, wordt door de betrokken ketenpartners bevestigd.

9.1.1 Iedereen in beeld Een belangrijk succes dat het Veiligheidshuis Leiden e.o. met betrekking tot deze doelgroep heeft bereikt, is dat niemand meer buiten beeld is. Alle meldingen vanuit de Penitentiaire Inrichting over de daar instromende gedetineerden komen immers terecht bij de ketencoördinator. (Ex-)gedetineerden staan niet langer ‘met een blauwe zak buiten de gevangenispoort’ na afloop van hun detentieperiode. Doordat het Veiligheidshuis op de hoogte is van de PI meldingen kan de problematiek van een cliënt eerder en beter gesignaleerd worden. Een snellere reactie daarop is het gevolg en dat levert op zijn beurt een belangrijke bijdrage aan een succesvolle re-integratie van de ex-gedetineerde. De totale uitstroom van (ex-)gedetineerden in de gemeente Leiden bedroeg in 2011 in totaal 335 gedetineerden. Onderstaande tabel laat zien hoe deze personen zijn begeleid vanuit het Veiligheidshuis. Tabel 6: output Nazorgoverleg (ex-) gedetineerden Leiden Aantal besproken Aantal met een plan van Aantal die aanpak gemonitord 209

29

81

worden Aantal zaken die zijn afgesloten 99

BRON: Jaarverslag Veiligheidshuis Leiden e.o., 2011. Het afsluiten van een casus kan meerdere redenen hebben. De aanpak is bijvoorbeeld succesvol afgerond en monitoring lijkt niet meer nodig. Of de cliënt is verhuisd naar een andere gemeente en de begeleiding wordt daar opgepakt. Het komt ook voor dat cliënten worden overgedragen naar een ander casuïstiek overleg, bijvoorbeeld het casusoverleg Veelplegers.

43

9.1.2 Helderheid en controle De informatie aangeleverd vanuit de verschillende zorgen veiligheidspartners voor en tijdens het Nazorgoverleg maakt dat er helderheid is over de casussen. De partners leveren een waardevolle bijdrage aan de kennis over en voor deze doelgroep. Ook door de korte lijntjes die zijn ontstaan binnen en door de samenwerking van het Veiligheidshuis, weten de partners elkaar snel te vinden indien er informatie aangevuld dient te worden. Deze helderheid wordt na verloop van tijd ook behouden door de controle die op de casussen wordt gehouden. Wanneer er vanuit de partners signalen worden afgegeven dat een persoon terug dreigt te vallen in zijn oude patroon kan er dus snel gereageerd worden door deze persoon bijvoorbeeld weer te agenderen voor het casuïstiek overleg.

9.1.3 Integrale afstemming en kwaliteit Het gezamenlijk opstellen van een integraal plan van aanpak tijdens het casuïstiek overleg wordt als effectief ervaren door de partners. Zonder het casusoverleg vanuit het Veiligheidshuis was er geen sprake geweest van een dergelijke samenwerking die zorgt voor het sneller oppakken van problemen en het probleem benaderen vanuit verschillende perspectieven. Het concept van verbinding tussen straf en zorg blijkt ook in de praktijk zijn vruchten af te werpen. Ten eerste zorgt de informatieuitwisseling tussen de MMD’ers en de ketencoördinator Nazorg voor een aansluitend traject tussen detentie en re-integratie. Daarnaast zorgt de samenwerking tussen straf- en zorgketen ook tijdens het casusoverleg voor het realiseren van de benodigde hulp aan een cliënt. Een goed voorbeeld is een casus waarbij vanuit Justitie geen toezicht was aangevraagd voor de desbetreffende persoon. Vanuit de zorgketen leek dit echter wel gewenst en dit werd besproken tijdens het casusoverleg. Op basis daarvan is er actie ondernomen en heeft de cliënt alsnog toezicht opgelegd gekregen. De partners zijn van mening dat de integrale plannen van aanpak zorgen voor meer afstemming, samenhang en kwaliteit van de aangeboden interventies. Samenvattend zorgt de manier van aanpak vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. voor een meer zorgvuldige behandeling en meer kansen voor individuele cliënten.

9.1.4 Coördinatie Er heerst tevredenheid over de coördinatie Nazorg (ex-)gedetineerden. Agenda’s worden op tijd verstuurd en indien nodig worden er op tijd extra vragen gesteld aan de ketenpartners. Zo kunnen snel de benodigde acties uitgevoerd worden. De juiste organisaties zitten aan tafel bij het casusoverleg voor deze doelgroep. Stichting de Binnenvest zit sinds een aantal maanden ook aan tafel en deze partner wordt als een aanwinst ervaren. Zij zijn er op ingesteld om op een praktische manier hulp te bedenken en te leveren aan de cliënten. De frequentie waarop het nazorgoverleg plaatsvindt, is ook in orde.

44

9.2 Impact nazorg (ex-)gedetineerden Leiden De impact van de nazorg kan worden uitgedrukt in termen van de vorderingen die de (ex-) gedetineerden op de diverse leefgebieden maken. “Als de onderliggende logica van de nazorg juist is, vormen deze vorderingen een indicatie van de reductie van recidive die kan worden gerealiseerd. Hoe succesvoller de nazorg is in het halen van de programmadoelen, des te minder recidive mag er op termijn worden verwacht”. (Wartna, 2005, p. 31).

9.2.1 Realiseren leefgebieden Sinds de start van de casusoverleggen voor nazorg (ex-)gedetineerden in Leiden, is begonnen met het bijhouden van het aantal gerealiseerde leefgebieden voor en na detentie. Echter is deze registratie niet voortgezet waardoor er op het Veiligheidshuis momenteel onvoldoende informatie beschikbaar is over de leefgebieden die ingevuld zijn door de samenwerkende partners. Dat dit resultaat van de inspanningen vanuit het Veiligheidshuis incompleet is, heeft te maken met verschillende redenen. Ten eerste heeft de (ex-)gedetineerde vaak een toegewezen toezichthouder die zelf in de gaten houdt of de leefgebieden zijn gerealiseerd en hoe het met de cliënt gaat. De informatie wordt dus elders bijgehouden en niet teruggekoppeld naar of geregistreerd door het Veiligheidshuis. Daarnaast klinkt het bijhouden van gerealiseerde leefgebieden eenvoudiger dan dat het in de praktijk blijkt te zijn. Het zijn vaak geen statische gegevens, maar gegevens die voortdurend kunnen veranderen tijdens het nazorgtraject. Dit gebeurt bijvoorbeeld door onvolledige of incorrecte antwoorden van de gedetineerden zelf wanneer hij in detentie verblijft. Maar ook in de periode dat de partners de gedetineerden bespreken in het casusoverleg en vervolgens zijn leefgebieden proberen te realiseren, kan er van alles eerst lukken en vervolgens weer veranderen. Mede hierdoor kost de registratie van gerealiseerde leefgebieden veel tijd die momenteel niet beschikbaar is. Ondanks dat het niet wordt vastgelegd, ervaren de ketenpartners wel zichtbare resultaten als het gaat om gerealiseerde leefgebieden. Door het samenwerkingsverband en de korte lijnen vanuit het Veiligheidshuis is er meer afstemming en samenhang in de interventies die aangeboden worden. Het realiseren van de leefgebieden wint veel kwaliteit door de integrale afstemming en uitgevoerde acties op basis van het opgestelde plan van aanpak. Het te verwachten effect van de planevaluatie wordt dus in de praktijk zichtbaar. Onderzoek elders in het land laat zien dat de integrale aanpak van een Veiligheidshuis bijdraagt aan het invullen van de vijf leefgebieden. Na het volgen van een groep veelplegers, bleek dat er bijna bij iedereen sprake was van verbetering op deze vlakken. Soms op een leefgebied, maar vaak op meer leefgebieden tegelijk. Vooral op de leefgebieden van identiteitsbewijs, zorg en werk en inkomen daalde het aantal veelplegers met problemen drastisch (Oort & Schuurs, 2009). Onderzoek naar een groep met verschillende typen deelnemers laat zien dat de groep gemiddeld vijf leefgebieden heeft waarop hulp noodzakelijk is. Na verloop van tijd wordt gemiddeld op drie van die leefgebieden vooruitgang geboekt. De voornaamste bevinding van dit onderzoek is dat verschillende indicatoren van de gezamenlijke inspanning gerelateerd zijn aan de vooruitgang op deze leefgebieden (Nelissen, 2010).

45

9.2.2 Recidive De partners kunnen nu nog niet zeggen of de inspanningen vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. leiden tot minder recidive van ex-gedetineerden op de lange termijn. Allen zien echter wel zichtbare gedragsverandering en recidivevermindering in individuele casussen. Volgens hen zijn deze behaalde resultaten ook toe te rekenen aan de samenwerking en het casuïstiek overleg. Er worden enkele voorbeelden genoemd van casussen waarin een meerwaarde is ontstaan als resultaat van coördinatie en samenwerken. Dit uit zich in zichtbare resultaten voor meerdere cliënten. Een deel van de 335 naar Leiden uitgestroomde gedetineerden in 2011 is tijdens dat zelfde jaar nog een keer in de gevangenis ingesloten wegens een strafbaar feit: detentierecidive. Het percentage detentierecidive van mannen bedroeg in 2011 zestien procent. Dit ligt dicht bij het landelijke gemiddelde van zeventien procent (Dienst Justitiële Instellingen, 2012).Bij de vrouwen vertoonde 29 procent binnen een jaar detentierecidive.

9.2.2.1 Steekproef recidive o.b.v. politieregistratie Uit de steekproef naar lokale ex-gedetineerden die bij het Veiligheidshuis terecht zijn gekomen, blijkt dat de groep gezamenlijk minder strafbare feiten heeft gepleegd binnen een jaar ná detentie dan het aantal strafbare feiten dat de groep pleegde een jaar vóór detentie. Figuur 6: Delictpleging in Leiden voor en na detentie Aantal strafbare feiten (ex-) gedetineerden 160 Voor detentie 140 120 100

Na detentie

80 60 40 20 0 Voor detentie

Na detentie

Twaalf van de zevenentwintig ex-gedetineerden (55,6 procent) recidiveerden tot nu toe nog helemaal niet. Dat wil zeggen dat 44,4 procent van deze groep binnen een jaar na detentie weer een of meer strafbare feiten heeft gepleegd. Zij zijn in totaal verantwoordelijk zijn voor het plegen van 86 delicten. Opvallend hierbij is dat vijf van de zevenentwintig personen verantwoordelijk zijn voor 82,6 procent van dit recidivecijfer.

46

9.3 Output regionale nazorg (ex-)gedetineerden Deze paragraaf zet de resultaten van de enquête ‘tussentijdse evaluatie regionale nazorg’ uiteen. Hierbij komt aan bod wat er volgens de gemeentelijke verantwoordelijken uit de regio veranderd is door de tijdelijke regionale samenwerking, wat het volgens hen oplevert voor de nazorg en wat er verbeterd kan worden aan de inrichting van de samenwerking.

9.3.1 Ervaren veranderingen door regiogemeenten Om een vergelijking te kunnen maken tussen de periode voordat de pilot van start is gegaan en de periode dat de pilot draait, zijn er een aantal vragen gesteld met betrekking tot de veranderingen door de pilot ‘regionale nazorg (ex-)gedetineerden’. Hieruit blijkt dat een aantal mensen nu meer tijd besteden aan de nazorg dan voorheen. Tien mensen hebben ingevuld dat zij minder dan een uur in de maand besteedden aan de nazorg voor 1 oktober 2011 en twee mensen geven aan tussen de drie en tien uur per maand hier aan besteed te hebben. Sinds de start van de pilot geven zes mensen aan tussen de een en drie uur per maand aan de nazorg te besteden en zes mensen tussen de drie en tien uur per maand. Ook is er een verandering waar te nemen wat betreft het op de hoogte zijn van knelpunten op de leefgebieden bij (ex-)gedetineerden. Zes mensen geven aan voor de pilot nooit op de hoogte te zijn geweest van deze knelpunten en vier mensen waren vaak niet op de hoogte. Slechts drie mensen geven aan vaak op de hoogte te zijn geweest voor 1 oktober 2011. Gedurende de pilot geven zeven mensen aan vaak op de hoogte te zijn van de problematiek op de vijf leefgebieden bij (ex-)gedetineerden. Dat is een stijging van 21,4 procent naar 50 procent. Drie mensen geven aan vaak niet op de hoogte te zijn en twee mensen zijn nooit op de hoogte ondanks de start van de pilot. Deze respondenten zijn echter niet de gemeentelijke contactpersonen van de regio.

9.3.2 Ervaren resultaten door regiogemeenten Om tot nu toe de effectiviteit van de subregionale casusoverleggen volgens de regiogemeenten in kaart te brengen, zijn er enkele vragen gesteld over de bijdrage die de regionale samenwerking wel of niet levert. Met betrekking tot de kennis op de leefgebieden van de (ex-)gedetineerden, geeft niemand aan dat het regionale casusoverleg daar niets aan heeft bijgedragen. Zeven respondenten vinden dat het overleg wel wat heeft bijgedragen, vier mensen vinden dat het veel heeft bijgedragen en drie mensen geven aan dat het nauwelijks iets heeft bijgedragen. Daarnaast meent de meerderheid, tien respondenten, dat het regionale casusoverleg bijdraagt aan het realiseren van nazorg aan (ex-)gedetineerden. Voor de overige vier geldt deze bijdrage soms of incidenteel. Als deelnemers aan het casusoverleg vinden de meesten dat het hen informatie (78,6 procent) en kennis (57,1 procent) oplevert dat de nazorg sinds oktober regionaal gecoördineerd wordt. En deze coördinatie levert volgens acht respondenten meer kans van slagen van het nazorgtraject op. Nog eens zes mensen vinden dat regionale coördinatie meer kwaliteit van het nazorgtraject oplevert en vier mensen dat het meer verschillende interventiemogelijkheden biedt. Als belangrijkste bijdrage voor de maatschappij kiezen de meeste mensen voor een betere samenwerking tussen de organisaties (71,4 procent) en de voorkoming van recidive (57,1 procent).

47

Tot slot denkt 28,6 procent van de respondenten dat regionale coördinatie van nazorg de maatschappij een beperking van overlast oplevert en slechts een persoon denkt dat het zowel de ex-gedetineerden zelf als de maatschappij niets oplevert. Overige opmerkingen schetsen tot nu toe een positief beeld vanuit de regiogemeenten: “…resultaten zijn nu bij diverse cliënten al zichtbaar.” en “De opkomst en betrokkenheid van partners is groot.”

9.3.3 Ervaren knelpunten en verbeterpunten door regiogemeenten Tenslotte komen in de enquête evaluatievragen aan bod over hoe het subregionaal casuïstiek overleg vorm wordt gegeven en wat er verbeterd kan worden. Alle respondenten, op een na, vindt de locatie waar het overleg plaatsvindt prima. Ook de frequentie waarop het overleg plaatsvindt wordt door twaalf respondenten positief beoordeeld. Twee mensen vinden dat het overleg te vaak plaatsvindt. Vijftig procent vindt dat de juiste partners aan tafel zitten tijdens het casusoverleg. De andere helft weet het niet of zoekt nog naar de juiste afgevaardigde vanuit hun eigen organisatie. Als praktische bezwaren wordt door een enkeling genoemd dat er vaak problemen zijn met de verbinding van het digitale netwerk. Tijdens het casusoverleg is de verwerking van informatie daardoor traag en duurt het overleg langer. Ook wil iemand graag een agenda indeling naar gemeenten zodat de verantwoordelijken kunnen aanschuiven bij het casusoverleg zodra de cliënten uit hun gemeenten worden besproken. Tenslotte zou ook de toegang tot het informatiesysteem en het gemak van gebruik daarvan verbeterd kunnen worden.

9.4 Impact regionale samenwerking: kosten-baten analyse Een belangrijke reden voor regiogemeenten om niet deel te nemen aan een regionaal Veiligheidshuis zijn de kosten die daar aan verbonden zijn en de onwetendheid of het meerwaarde oplevert. Inzicht in de kosteneffectiviteit van deelname aan het veiligheidshuis is dus van belang om de regionale samenwerking wel of niet aan te gaan. Voor kosteneffectiviteitstudies zijn drie parameters nodig: de kosten van de interventie, het effect van de interventie en de baten van de interventie. De baten zijn de voorkomen kosten van een delict dat dankzij de interventie niet meer is gepleegd (De Groot, 2007). In deze paragraaf zal eerst het landelijk onderzoek naar kosteneffectiviteit samengevat worden. Vervolgens worden de kosten en mogelijke baten voor de regio Zuid Holland Noord in kaart gebracht.

48

9.4.1 Landelijk onderzoek naar kosten-batenvoordelen Ben Rovers voerde in 2011 een evaluatie uit naar beschikbaar onderzoek over de resultaten van veiligheidshuizen. In enkele onderzoeken is de vraag aan de orde of het samenwerken in veiligheidshuizen kosten-batenvoordelen biedt en maatschappelijke opbrengst oplevert. Rovers trekt de conclusies dat de efficiëntie voordelen van samenwerking wordt gesignaleerd door de betrokkenen en dat de maatschappelijke kosteneffectiviteit in enkele onderzoeken wordt aangetoond. Beide conclusies roepen echter veel methodologische vragen op dus harde uitspraken kunnen nog niet gedaan worden (Rovers, 2011). Zo onderzochten De Jong en Sturm (2010) bijvoorbeeld de extra kosten van een Twents veiligheidshuis voor de deelnemende organisaties. Deelname kost de partijen tussen de dertien tot twintig procent aan extra middelen maar de baten zullen de kosten overwinnen volgens dit onderzoek. Ook Oort en Schuurs (2009) berekenden bij benadering de kosten-batenafweging door veelplegers te koppelen aan een delict. Op basis van een model van SEO Economisch Onderzoek (Groot, Hoop & Sikkel, 2007) kende zij aan ieder delict een geschatte kostprijs toe, dus de maatschappelijke kosten veroorzaakt door het delict. Vervolgens is uitgerekend hoeveel de daling van het aantal politiecontacten in de groep veelplegers heeft opgeleverd, afgezet tegen de meerkosten van de ketenregie. De kosteneffectiviteit bleek in dit onderzoek positief uit te vallen (Oort & Schuurs, 2009). Maar Rovers schetst wel een aantal kanttekeningen bij de uitkomst (Rovers, 2011). Op de vraag wat de financiële meerwaarde is van de aanpak in veiligheidshuizen ten opzichte van de reguliere situatie, geeft Nelissen als enige een antwoord. Zijn onderzoek heeft aangetoond dat de bemoeienis van het veiligheidshuis gemiddeld genomen leidt tot een afname van vijf strafbare feiten per jaar. Volgens De Groot (2007) hangt er een kostprijs van 2000 euro aan een strafbaar feit dus het onderzoek van Nelissen komt uit op een opbrengst van 10.000 euro door voorkomen delicten. Minus de kosten van een intensief traject, concludeert hij dat er per jaar een maatschappelijke winst van 7000 euro geboekt kan worden door bemoeienis van het veiligheidshuis. Het berekenen van de kosteneffectiviteit van veiligheidshuizen in termen van gerealiseerde maatschappelijke winst is een complexe opgave. “De maatschappelijke opbrengsten van het achterwege blijven van delicten zijn nooit helemaal te begroten, omdat deze voor een belangrijk deel onzichtbaar zijn, terwijl de maatschappelijke kosten van delicten eveneens moeilijk te begroten zijn omdat er een fors dark number is.” (Rovers, 2011, p. 51). Samenvattend kan dus gesteld worden dat er aanwijzingen zijn voor een positieve kosten-batenafweging, maar er is meer en methodologisch beter onderzoek nodig naar de kosteneffectiviteit.

49

9.4.2 Kosteneffectiviteit deelname voor de regio Zuid Holland Noord Omdat het effect van de regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. nog niet is uit te drukken in termen van recidive reductie of aantal gerealiseerde leefgebieden, ontbreekt er een parameter om de kosteneffectiviteitstudie uit te voeren. De maatschappelijke opbrengst of verlies van de samenwerking kan daardoor nog niet berekend worden. Wel is het mogelijk de ontbrekende parameter in te vullen. Dit levert een antwoord op de volgende vraag: hoeveel delicten moeten er minimaal voorkomen worden door bemoeienis van het Veiligheidshuis Leiden e.o. om maatschappelijke opbrengst te halen uit de investering van regionale deelname? Deze benadering is gericht op bemoeienis omtrent alle thema’s die in het Veiligheidshuis behandeld worden: jeugd, groepsaanpak, veelplegers en nazorg (ex-)gedetineerden. Hier is voor gekozen omdat de vaste kosten voor deelname bepaald zijn aan de hand van al deze thema’s. De baten, ofwel de voorkomen kosten door het niet plegen van een delict, zijn gebaseerd op het SEO model (tabel 7) dat een kostprijs hangt aan verschillende delicten. Deze kostprijzen zijn hierbij gevormd door het optellen van een aantal kostenposten: schade, productieverlies, medische kosten, leed, opsporing en preventie, vervolging, berechting, tenuitvoerlegging en ondersteuning. Enkele delicten, zoals economische delicten of overtredingen van de wegenverkeerswet, zijn buiten beschouwing gelaten omdat de bemoeienis van het veiligheidshuis zich hiertoe niet strekt. Tabel 7: Kosten van de delicten gepleegd in 2005, per delict in euro’s Type delict

Totale kostprijs delict

Moord en doodslag

3.201.336

Zedendelicten

2.583

Vermogensdelicten

1.414

Mishandeling

5.522

Bedreiging

2.652

Vernieling, openbare orde

733

BRON: Groot, Hoop & Sikkel, 2007.

50

9.4.2.1 Subregio Leiden en Omgeving Onderstaande tabel laat zien wat de investeringskosten zouden zijn voor de gemeenten van subregio Leiden e.o. om deel te nemen aan een regionaal veiligheidshuis. Tabel 8: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Leiden e.o. % aandeel in alle thema’s

Bijdrage voor alle thema’s

Vaste kosten o.b.v. alle thema’s

Totale kosten regionale deelname

Leiden

44,7

159.678

134.820

294.498

Voorschoten

3,4

12.302

10.387

22.689

Zoeterwoude

0,6

2.216

1.871

4.087

Oegstgeest

2,3

8.307

7.014

15.321

Leiderdorp

3,8

13.629

11.507

25.136

BRON: Ontwikkelnota, 2012. Als de gemeente Leiden maatschappelijke opbrengst wil halen uit de investering in een regionaal veiligheidshuis, moet er 294.498 euro terug verdiend worden door het voorkomen van delicten. Per delict omgerekend zou dit betekenen dat het voorkomen van bijvoorbeeld een moord of doodslag al genoeg is om de investering er weer uit te halen. En bij het voorkomen van minimaal 114 zedendelicten zou de samenwerking binnen het Veiligheidshuis Leiden e.o. maatschappelijke opbrengst gaan opleveren. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het minimaal aantal delicten dat voorkomen moet worden om per regiogemeente van de subregio Leiden e.o. de investering (totale kosten tabel 8) terug te winnen in de vorm van maatschappelijke opbrengst. Uiteraard is een gemixte vorm van voorkomen delicten ook mogelijk. Tabel 9: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst Leiden

Voorschoten

Zoeterwoude

Oegstgeest

Leiderdorp

> 0,09

> 0,007

> 0,001

> 0,004

> 0,007

Zedendelicten

> 114

>9

>2

>6

> 10

Vermogensdelicten

> 208

> 16

>3

> 11

> 18

Mishandeling

> 53

>4

> 0.7

>3

>5

Bedreiging Vernieling, openbare orde

> 111 > 402

>9 > 31

>2 >6

>6 > 21

>9 > 34

Moord doodslag

en

51

9.4.2.2 Subregio Duin- en Bollenstreek Hetzelfde overzicht voor de regio Duin- en Bollenstreek wordt uiteengezet aan de hand van de verdeelsleutel per gemeente en het aantal delicten dat voorkomen moet worden om maatschappelijke winst te boeken. Tabel 10: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Duin- en Bollenstreek % aandeel alle thema’s

Bijdrage thema’s

Noordwijkerhout

2,3

Lisse

alle

Vaste kosten o.b.v. alle thema’s

Totale kosten

8.256

6.970

15.226

2,5

9.008

7.606

16.614

Hillegom

2,8

9.930

8.384

18.313

Noordwijk

3,3

11.679

9.861

21.540

Teylingen

3,4

12.116

10.230

22.347

Katwijk

10,9

39.223

33.117

72.339

BRON: Ontwikkelnota, 2012. Tabel 11: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst Noordwijker hout

Lisse

Hillegom

Noordwijk

Teylingen

Katwijk

Moord en doodslag Zedendelicten Vermogendelicten

> 0,004

> 0,005

> 0,005

> 0,006

> 0,006

> 0,02

>6

>6

>7

>8

>9

> 28

> 11

> 12

> 13

> 15

> 16

> 51

Mishandeling Bedreiging

>3

>3

>3

>4

>4

> 13

>6

>6

>7

>8

>8

> 27


> 21

> 23

> 25

> 29

> 30

> 99

52

9.4.2.3 Subregio Rijn- en Veenstreek Tot slot zal voor de subregio Rijn- en Veenstreek dezelfde kosteneffectiviteit geïndiceerd worden. Tabel 12: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Rijn- en Veenstreek % aandeel in alle thema’s

Bijdrage o.b.v. alle thema’s

Vaste o.b.v. thema’s

Alphen a/d Rijn

13,5

48.287

40.770

89.056

Rijnwoude

2,4

8.567

7.234

15.801

2,1

7.476

6.312

13.788

1,9

6.740

5.691

12.431

Kaag Braassem Nieuwkoop

en

kosten alle

Totale kosten

BRON: Ontwikkelnota, 2012. Tabel 13: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst Alphen Rijn

a/d

Rijnwoude

Kaag Braassem

en

Nieuwkoop

Moord en doodslag Zedendelicten

> 0,03

> 0,004

> 0,004

> 0,003

> 34

>6

>5

>5

Vermogensdelicten Mishandeling

> 63

> 11

> 10

>9

> 16

>3

>2

>2

Bedreiging

> 34

>6

>5

>5


> 121

> 22

> 19

> 17

53

H10 Conclusies Het verlaten van detentie en het re-integreren in de maatschappij gaat vaak gepaard met veel sociale en praktische problematiek waardoor ex-gedetineerden een grotere kans hebben om in hun oude criminele patroon terug te vallen. Het Veiligheidshuis Leiden e.o. draagt de verantwoordelijkheid om de nazorg van (ex-)gedetineerden binnen de gemeente Leiden te coördineren. Daarnaast heeft het Veiligheidshuis ook een tijdelijk regionaal coördinatiepunt ingericht voor de nazorg aan (ex)gedetineerden binnen de regio Zuid Holland Noord. Het doel van dit onderzoek is om de werkwijze en effectiviteit van deze lokale en regionale nazorg te evalueren. Dit hoofdstuk zal op basis van de gepresenteerde resultaten een antwoord geven op de probleemstelling. In hoofdstuk 1 zijn voor het empirische gedeelte drie onderdelen uiteengezet: een planevaluatie, een procesevaluatie en een effectevaluatie. 10.1 Beantwoording van de deelvragen De eerste opgestelde deelvraag voor de evaluatie luidt: 

Welke resultaten mogen worden verwacht van de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. en waarom?

De achterliggende logica van de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis is gebaseerd op het invullen van vijf leefgebieden (ID, zorg, schulden, inkomen en huisvesting) door samen te werken met verschillende veiligheidspartners en de nodige acties op elkaar af te stemmen tijdens casusoverleggen. De korte communicatielijnen en de integrale aanpak moet de kwaliteit van de uit te zetten acties verbeteren en de problematiek van de (ex-)gedetineerden verminderen. Theoretisch gezien zou dit moeten leiden tot het verminderen van recidive van deze doelgroep. De volgende deelvraag van de evaluatie is gericht op de uitvoering van deze plannen en luidt: 

Hoe werkt de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o.?

Het proces verloopt grotendeels zoals de plannen en ideeën zijn voorgeschreven. Er mag dus verwacht worden dat het programma de beoogde effecten met zich mee brengt. De enige aspecten die van tevoren in een beleidsmatige context zijn vastgelegd, maar in de praktijk niet uitgevoerd worden, zijn het toewijzen van een casemanager aan de besproken casussen en het registreren van de ingevulde leefgebieden van (ex-)gedetineerden vóór, tijdens en na detentie. Geschikte casemanagers verbinden aan individuele casussen zou kunnen resulteren in een meer persoonlijke begeleiding en daardoor in een grotere kans tot medewerking van de desbetreffende persoon. Het bijhouden van gerealiseerde leefgebieden is noodzakelijk om de meerwaarde van de nazorg in cijfers uit te kunnen drukken. Ten eerste is dit van belang om verantwoording over het programma af te kunnen leggen aan het Rijk dat investeert in het Veiligheidshuis Leiden e.o.

54

Ten tweede is het aantonen van de meerwaarde van belang om de regiogemeenten te overtuigen zich aan te sluiten bij het regionale casusoverleg en bij een regionaal Veiligheidshuis. Registratie zou dus een oplossing kunnen zijn voor een belangrijk knelpunt. Overige verbeterpunten die de ketenpartners aandragen, zijn het beter voorbereiden van de partners van de casus overleggen, het meer inzicht krijgen in de persoon van de dader, en meer mogelijkheden om (ex-)gedetineerden te voorzien van huisvesting en dagbesteding. Tenslotte heeft de laatste deelvraag tot doel de resultaten van de nazorg in kaart te brengen. Deze vraag luidt: 

Levert de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het Veiligheidshuis Leiden e.o. resultaten op?

De resultaten die het Veiligheidshuis Leiden e.o. boekt met het bieden van nazorg aan (ex-)gedetineerden zijn in tweeën te splitsen: resultaten voor de uitvoer/organisatie en resultaten voor de doelgroep. De integrale aanpak waarbij verschillende veiligheidspartners samenwerken aan de nazorg werpt zijn vruchten af. Het invullen van de problematische leefgebieden verloopt efficiënter en dit brengt weer met zich mee dat er meer kansen worden gecreëerd voor het individu. Ook de gemeentelijke contactpersonen die tijdelijk zijn aangesloten bij de subregionale casusoverleggen bevestigen dat de samenwerking leidt tot meer informatie en kennis en meer kwaliteit van de nazorg. De meeste respondenten ervaren het Veiligheidshuis als regionaal coördinatiepunt als een verbetering en als meerwaarde ten opzichte van de situatie vóór de pilot regionale nazorg. De zichtbare resultaten uiten zich, lokaal en regionaal, in de vooruitgang in individuele casussen. Dit geldt zowel voor het welzijn van de cliënten als het verminderen van recidive van de cliënten. Uit registraties van de politie blijkt dat een groep Leidse ex-gedetineerden die bij het Veiligheidshuis terecht is gekomen, minder delicten heeft gepleegd in het jaar na detentie dan in het jaar voordat de groep in detentie belandde. Meer dan de helft van de groep is tot nu toe nog helemaal niet gerecidiveerd. Dit resultaat kan gelezen worden als een indicatie tot recidivereductie door bemoeienis van het Veiligheidshuis, maar niet als een onomstotelijke conclusie vanwege de kanttekeningen die bij de steekproef te zetten zijn (zie paragraaf 10.3). De kosteneffectiviteitstudie laat zien dat de maatschappelijke kosten door gepleegde delicten hoog op kunnen lopen. Uit de meningen en ervaringen van de ketenpartners blijkt dat verwacht mag worden dat recidivereductie bereikt kan worden door de samenwerking in het Veiligheidshuis Leiden e.o. Regionale samenwerking zou dus moeten leiden tot het genereren van maatschappelijke opbrengst door het voorkomen van delicten. Een reden voor regiogemeenten om niet aan te sluiten bij een regionaal Veiligheidshuis zijn de hoge kosten die daarbij komen kijken. Uit de kosten-batenanalyse komt naar voren dat juist voor de kleinere gemeenten de investering in een regionaal Veiligheidshuis de moeite waard lijkt te zijn. Bij het voorkomen van een klein aantal delicten door deelname zouden zij al maatschappelijke opbrengst kunnen genereren. Voor de grotere gemeenten met meer inwoners en ook meer overlast gevende of criminele doelgroepen, lijkt deze opgave moeilijker. Voor iedere gemeente in de regio Zuid Holland Noord geldt dat het voorkomen van één moord of doodslag zal leiden tot maatschappelijke opbrengst.

55

10.2 Hoofdconclusie De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. een meerwaarde oplevert voor zowel de betrokken zorgen veiligheidspartners als voor de doelgroep zelf. De achterliggende logica van de nazorg blijkt correct en werkzaam in de praktijk. Door de uitgevoerde werkwijze van samenwerking, onderlinge afstemming en korte communicatielijnen wint het invullen van de vijf leefgebieden aan kwaliteit en efficiëntie. Dit heeft ten gevolg dat er zichtbaar vooruitgang wordt geboekt voor de cliënten op het gebied van welzijn en dat de kans om te recidiveren kleiner wordt. Aangenomen mag worden dat de beoogde effecten behaald worden door de gehanteerde aanpak.

10.3 Discussie In deze paragraaf zal worden ingegaan op wat de uitkomsten van het onderzoek betekenen. Hierbij zal aan bod komen of de resultaten generaliseerbaar zijn en wat de beperkingen zijn geweest van het onderzoek. 10.3.1 Maatschappelijke relevantie Dit onderzoek indiceert dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het Veiligheidshuis Leiden e.o. een positieve uitwerking heeft op de uitvoering door de betrokken ketenpartners en gemeentelijke contactpersonen uit de regio en op de gevolgen voor de doelgroep. Dit resultaat zou een aanzet kunnen zijn tot gehele regionale samenwerking ten behoeve van alle doelgroepen en thema’s waar het Veiligheidshuis zich op richt. Immers, de regiogemeenten die nu door de pilot tijdelijk zijn aangesloten, ervaren de meerwaarde van het Veiligheidshuis als regionaal coördinatiepunt. 10.3.2 Beperkingen onderzoeksmethoden De afgenomen interviews en de observatiemomenten zijn niet gecodeerd of uitgeschreven vastgelegd. De resultaten uit deze onderzoeksmethoden, de gemiddeld ervaren successen en knelpunten van de nazorg aan (ex-)gedetineerden, zijn dus gebaseerd op de interpretatie van de onderzoeker. Overige, niet door iedereen gedeelde, percepties zijn niet terug te vinden in het onderzoek. Het uitwerken van de interviews en observatiemomenten zou een completer en betrouwbaarder beeld kunnen geven van de respondenten hun mening. Tevens zou het interviewen van meerdere partners een aanvulling kunnen betekenen op de informatie. Hierbij kan gedacht worden aan Stichting de Binnenvest die vaak aanwezig is bij de casusoverleggen Nazorg en regelingen treft omtrent het leefgebied huisvesting of aan bestuurders uit de stuurgroep voor meer inzicht in het sturingsproces. De afgenomen steekproef van 27 ex-gedetineerden uit Leiden laat een daling zien in het aantal gepleegde delicten na detentie en bemoeienis van het Veiligheidshuis. Bij dit resultaat zijn echter een aantal kanttekeningen te plaatsen. Allereerst is de steekproef afgenomen bij een te kleine sample om het resultaat te kunnen generaliseren op de hele doelgroep. Daarnaast staat er geen controlegroep tegenover. In vervolgonderzoek zou dus gebruik gemaakt moeten worden van een tweede groep exgedetineerden die niet bij het Veiligheidshuis terecht zijn gekomen om het verschil in recidive tussen de twee situaties te kunnen schetsen. Omdat de resultaten laten zien dat iedere (ex-)gedetineerde die

56

naar Leiden komt, in beeld is bij het Veiligheidshuis, moet de controlegroep bijvoorbeeld samengesteld worden vanuit een regiogemeente die niet is aangesloten bij een veiligheidshuis. Ten derde bevat de steekproef alleen ex-gedetineerden die maximaal een jaar lang in detentie hebben gezeten. Uit onderzoek blijkt dat kortgestraften vaak een minder hoog recidiverisico hebben dan lang gestraften omdat het strafbare feit dat zij gepleegd hebben ook minder zwaar is. Dit zou er dus aan bij gedragen kunnen hebben dat er een daling van recidive is gebleken uit de steekproef. Tevens zijn er ook andere verklaringen mogelijk zoals het effect van de detentieperiode zelf of de korte duur van de meetperiode na detentie. Wellicht recidiveren mensen minder snel in het eerste jaar na detentie. Samengevat kan dus niet geconcludeerd worden dat er een direct verband bestaat tussen de bemoeienis van het Veiligheidshuis en de daling van het aantal gepleegde delicten na detentie. Het resultaat is wel een indicatie. Om uit de kosteneffectiviteitstudie van dit onderzoek een resultaat te concluderen wat betreft maatschappelijke opbrengst, is het ook noodzakelijk dat er een meetbaar resultaat voor handen is. De in dit onderzoek uitgerekende verwachte baten door deelname aan een regionaal Veiligheidshuis kunnen dus alleen gebruikt worden als inzicht in de maatschappelijke kosten van criminaliteit en als een doelstelling betreffende de te voorkomen delicten. 10.3.3 Landelijk meetinstrument op komst Ook uit landelijk onderzoek blijkt dat het effect van veiligheidshuizen nog niet meetbaar is. Het is niet mogelijk om een direct verband tussen de samenwerking in de veiligheidshuizen en recidivereductie aan te tonen omdat de veiligheidshuizen zelf geen interventies uitvoeren, maar de mogelijke interventies coördineren. Het Verwey-Jonker Instituut is momenteel bezig met het ontwerpen van een meetinstrument om de meerwaarde van veiligheidshuizen aan te kunnen tonen. De planning is dat dit instrument rond november 2012 naar buiten gebracht wordt en is toe te passen op alle veiligheidshuizen. Als vervolgonderzoek kan het Veiligheidshuis Leiden e.o. hier gebruik van maken.

57

Bronnenlijst Aangehaalde literatuur Apel, R., Blokland, A.A.J., Nieuwbeerta, P. & Van Schellen, M. (2009). The impact of imprisonment on marriage and divorce: a risk set matching approach. Journal of Quantitative Criminology, 26, 269-300. Baarda, D.B., Goede, M.P.M. de & Meer-Middelburg, A.G.E. van der (1996). Basisboek Open Interviewen.Praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews. Groningen: Stenfert Kroese Becker, H. (1963). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance. New York: Free press. Dammen, R., Varst, L.P. van der, Bervoets, E., Dobbelaar, J., Bolhuis, V.J. & Luiten, T. (2008). Quick scan Veiligheidshuizen. Den Haag: COT Instituut voor Veiligheid- en Crisismanagement. Dienst Justitiële Instellingen (2012). Gevangeniswezen in getal 2007-2011. Geraadpleegd op http://www.dji.nl/organisatie/feiten-en-cijfers/ Groot, I., Hoop, Th. de, Houkes, A.& Sikkel, D. (2007). De kosten van criminaliteit: een onderzoek naar de kosten van criminaliteit voor tien verschillende delicttypen. Amsterdam: SEO Economische Onderzoek, Sixtat, WODC. Haan, W.J.M. de (1997). Evaluatie Integraal Veiligheidsbeleid; een verkennende studie in Amsterdam en Rotterdam. Rijswijk: Sociaal en Cultureel Planbureau. Hart, H., Dijk, J. van, Goede, M., Jansen, W. de & Teunissen, J. (1998). Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom. Hirschi, T. (1969). Causes of Delinquency. Berkeley: University of California press. Kleiman, W.M. and N. Kuyvenhoven (1997). Een netwerk als vangnet? Een procesomschrijving van preventieprojecten gericht op een integrale aanpak van jeugdcriminaliteit. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Kuppens, J., Ferwerda, H. (2008). Van binnen naar buiten: een behoefte onderzoek naar de aard en omvang van nazorg voor gedetineerden. Arnhem: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Laan, A.M. van der (2004). Weerspannigheid en delinquentie. Een toetsing van Sherman’s ‘defiance’-theorie als een algemene verklaring voor de averechtse werking van sanctioneren. Oisterwijk: Wolf Legal publishers. Laub, .J. & Sampson, R. (2003). Shared beginnings, divergent lives: delinquent boys to age seventy. Cambridge: Harvard University Press. Lemert, E. (1976). Human deviance, social problems, and social control. Englewood Cliffs: Prentice Hall. Lombroso, C. (1876). Trattato anthropologico sperimentale dell’uomo delinquente. Torino. Luykx, F. & Grapendaal, M. (1999). Justitie in de Buurt; Een evaluatie van vier experimenten. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. McAlinden, A. (2005). The use of shame with sexual offenders. British Journal of Criminology, 45, 373-394.

58

Ministerie van Justitie & Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2008). Naar een landelijk dekkend netwerk van Veiligheidshuizen. Den Haag: Projectdirectie Veiligheid begint bij Voorkomen. Ministerie van Veiligheid en Justitie (2009). Factsheet Sluitende aanpak Nazorg Volwassen (ex-) gedetineerde burgers. Den Haag: Programma aanpak Nazorg. Nieuwbeerta, P. (2007). Gevangenisstraf, levenslopen en criminele carrières. Utrecht: Universiteit Utrecht. Reckless, W.C. (1967). The Crime Problem. New York: Appleton-Century-Crofts. Rovers, B. (2011). Resultaten van Veiligheidshuizen: Een inventarisatie en evaluatie van beschikbaar onderzoek. ’s-Hertogenbosch: Bureau voor Toegepast Veiligheidsonderzoek. Schur, E.M. (1971) Labeling deviant behavior. Its sociological implications. New York: Harper & Row. Slob, P., Dirkzwager, A. & Nieuwbeerta, P. (2009) Heeft strafoplegging zin? Een criminologische analyse van de bedoelde en onbedoelde effecten van detentie. Fiat Justitia, 21, pp. 18-21. Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid (2007). Terpstra, J. & Bakker, I. (2002). Met recht lokaal; Evaluatie van Justitie inde Buurt. Enschede: IPIT. Tollenaar, N. & Laan, M. van der (2011). Monitor Veelplegers 2011. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Wartna, B.S.J. (2005). Evaluatie van daderprogramma’s: een wegwijzer voor onderzoek naar de effecten van strafrechtelijke interventies speciaal gericht op het terugdringen van recidive. Meppel: Boom Juridische uitgevers. Wartna, B.S.J., Tollenaar, N. & Blom, M. (2011). De WODC-Recidivemonitor. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Wartna, B.S.J., Tollenaar, N., Essers, A.A.M (2005). Door na de gevangenis; een cijfermatig overzicht van de strafrechtelijke recidive onder ex-gedetineerden. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Wartna, B.S.J., Tollenaar, N., Blom, M., Alma, S.M., Bregman, I.M. & Essers, A.A.M. (2011). Factsheet 2011-5: Ontwikkelingen in de strafrechtelijke recidive van Nederlandse justitiabelen. Den Haag: Onderzoek- en Documentatiecentrum. Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (2008). Evaluatie Justitie in de Buurt nieuwe stijl; verbindende netwerken in Veiligheidshuizen. Woerden: Adviesbureau van Montfoort. Wingerden, S. van, Alberda, D., Moerings, M., Wartna, B., & Wilsem, J. van (2010). Recidive en nazorg: Onderzoek onder oud-bewoners van Exodus, DOOR, Moria & Ontmoeting. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

59

Externe rapporten Fijnaut, C. & Zaat, I. (2003). De sociale (on)veiligheid in Tilburg; een kritische analyse van de problemen en een reeks aanbevelingen voor hun aanpak. Gemeente Tilburg. Jong, A. de & M. Sturm (2010). De meerwaarde van Twentse Veiligheidshuizen. Enschede: Stuurgroep uitrol Veiligheidshuizen Twente. Nelissen, P. (2010). Vastpakken en niet meer loslaten; Een onderzoek naar de werkwijze en effectiviteit van zes Limburgse Veiligheidshuizen. Maastricht: Nelissen Onderzoek & Advies. Oort, F. & t. Schuurs (2009). Effectmeting Nazorg Zeer Actieve Veelplegers Rivierenland. Amsterdam: Radar Advies.

Interne documenten Veiligheidshuis Leiden e.o. (2010). Diagnoserapport en procesmodel keten Nazorg ex-gedetineerden. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2011). Factsheet kosten en baten investeren in nazorg. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2011). Ontwikkelnota regionale samenwerking nazorg (ex-) gedetineerden in de regio Zuid Holland Noord. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2011). Werkproces regionale nazorg ex-gedetineerden en de rol van het coördinatiepunt Veiligheidshuis. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2012). Jaarplan 2012 Veiligheidshuis Leiden e.o. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2012). Jaarverslag Veiligheidshuis Leiden e.o. 2011. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2012). Meerjarenbegroting 2012-2015. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2012). Meerjarenplan 2012-2014. Veiligheidshuis Leiden e.o. (2012). Samenwerkings- en privacyconvenant.

Webpagina’s Bestuurs- en Concerndienst Utrecht (2009). Nazorg ex-gedetineerden 2008. Geraadpleegd via: http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=269815 Rijksoverheid (z.j.). Tijdens de gevangenisstraf. Geraadpleegd via: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/verminderen-recidive/tijdens-degevangenisstraf Rijksoverheid (z.j.) Verminderen recidive. Geraadpleegd via: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/verminderen-recidive/nazorg-exgevangenen Stichting Humanitas (z.j.) Samen re-integreren. Geraadpleegd via: http://www.stichtinghumanitas.nl/site/index.php?option=com_ content&view=article&id=99&Itemid=89 Wiel, H. van de (2009). Hulp aan ex-gedetineerden schiet tekort. Geraadpleegd via: www.zorgwelzijn.nl/web/Actueel/Nieuws/Hulp-aan-ex-gedetineerden-schiet-tekort.htm

60

Masterscripties Dijk, M. van (2003). Schuldenproblematiek van ex-gedetineerden: Een onderzoek naar de oorzaken en de gevolgen van een problematische schuldsituatie voor ex-gedetineerden en de schuldhulpverlening aan ex-gedetineerden. Eindscriptie, Vrije Universiteit Amsterdam. Swinkels, S. (2012). Regionale samenwerking in Veiligheidshuizen: Onderzoek naar de vormgeving van regionale samenwerking in Veiligheidshuizen volgens gemeenten. Eindscriptie, Universiteit van Tilburg.

61

Bijlagen Bijlage 1 Uitstroom cijfers DJI 2011 Voor gemeenten met 20 of meer uitstromers per jaar heeft het DJI een nadere interpretatie van de uitstroomcijfers 2011 uitgewerkt. Dit betekent voor de regio Zuid Holland Noord dat de gemeenten Leiden, Alphen aan den Rijn, Katwijk, Noordwijk en Teylingen een uitgewerkte versie hebben. Voor de andere gemeenten is alleen een uitstroomcijfer beschikbaar. Uitstroom uit DJI

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

Uitstroom

99

54

348

21

28

w.v. strafr. ged. znd. geldige verb.verg. of onbekend

4

8

13

0

2

Uitstroom Nazorgkandidaten

95

46

335

21

26

gemidd. detentieduur in dgn (incl. evt. pp-periode)

87

38

127

97

54

Detentieduur in klasses (incl. evt. pp-periode)

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

< 1 week

8

2

28

1

1

1 - < 2 wk

14

14

61

2

7

2 - < 3 wk

14

6

53

6

5

3 - < 1 mnd

7

5

39

2

2

1 mnd - < 2 mnd

11

9

40

1

2

2 mnd - < 3 mnd

7

5

18

1

2

3 mnd - < 4 mnd

3

1

22

1

1

4 mnd - < 5 mnd

4

1

8

1

3

5 mnd - < 6 mnd

5

0

7

1

1

6 mnd - <9 mnd

9

1

14

2

1

9 mnd - < 1 jr

2

1

12

1

0

1 jr - < 18 mnd

3

0

7

1

0

18 mnd - < 2 jr

1

0

9

0

0

2jr - < 3 jr

4

0

8

0

0

3jr - < 5 jr

0

0

2

0

0

5 jr - < 8 jr

0

0

3

0

0

8 jr - < 12 jr

0

0

0

0

0

12 jr of meer

0

0

0

0

0

onbekend

3

1

4

1

1


95

46

335

21

26

Laatste vestiging van verblijf

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

PI Almelo

0

0

0

0

0

62

PI Middelburg

0

0

5

0

0

PI Hoogeveen (incl. pp's ressort Leeuwarden)

1

2

5

0

0

PI Leeuwarden

0

0

0

0

0

PI Utrecht

4

1

16

1

1

PI Zwaag/Hoorn

1

0

0

0

0

PI Almere

1

2

5

0

0

PI Amsterdam

0

1

2

0

0

PI Dordrecht

4

1

6

0

0

PI Achterhoek

0

0

1

0

0

PI Haarlem (incl. pp's ressort Amsterdam)

3

1

3

1

2

PI Grave

1

0

2

1

0

PI Zwolle

1

0

3

0

0

PI Ter Apel

0

0

0

0

0

PI Nieuwegein

0

0

3

1

2

PI Breda

1

2

6

0

1

PI Krimpen aan den IJssel

6

2

16

1

2

PI Zuid-Oost (incl. pp's ressort Den Bosch)

3

3

6

0

0

PI Arnhem (incl. pp's ressort Arnhem)

4

0

5

0

0

PI Lelystad

11

9

66

6

5

PI Limburg Zuid

0

0

1

0

0

PI Amsterdam Over Amstel

2

0

1

1

0

PI Heerhugowaard/Alkmaar

12

5

28

2

4

PI Alphen a/d Rijn

18

9

61

5

6

PI Haaglanden

13

4

49

1

2

PI Vught

2

0

6

0

1

PI Veenhuizen

1

1

1

0

0

PI Rotterdam (incl. pp's ressort Den Haag)

5

3

33

1

0

Zeist (ingekocht bij DBV)

1

0

4

0

0

DTC, UC en detentieboten

0

0

1

0

0


95

46

335

21

26

Leeftijdsklasse

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

18 t/m 23

18

12

62

1

5

24 t/m 26

11

4

28

2

8

27 en ouder

66

30

245

18

13


95

46

335

21

26

Geboorteland

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

Suriname

5

0

15

0

0

Antillen

9

2

19

0

0

Marokko

7

0

23

1

0

Turkije

3

0

4

0

0

63

Overig buitenland

18

5

40

4

5

Nederland

53

39

233

15

21

Onbekend

0

0

1

1

0


95

46

335

21

26

Verblijfstitel op laatste dag voor ontslag

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

voorlopig gehecht *

20

12

48

2

6

veroordeeld **

75

34

287

19

20


95

46

335

21

26

Mannen: aantal maal uitgestroomd

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

1x

70

30

208

16

21

2x

6

5

33

1

0

3x

1

0

7

0

1

4x

0

0

2

0

0

5x

0

0

0

0

0

6x

0

0

0

0

0

7x

0

0

0

0

0

Totaal aantal unieke mannen

77

35

250

17

22

Mannen: percentage detentierecidive 2011

9

14

16

6

5

Vrouwen: aantal maal uitgestroomd

Alphen

Katwijk

Leiden

Noordwijk Teylingen

1x

3

4

17

3

2

2x

2

1

6

0

0

3x

1

0

1

0

0

4x

0

0

0

0

0

5x

0

0

0

0

0

Totaal aantal unieke vrouwen

6

5

24

3

2

Vrouwen: percentage detentierecidive 2011

50

20

29

0

0

64

Bijlage 2 Werkproces regionale nazorg ex-gedetineerden Start detentie

Tijdens detentie

0. Een inwoner uit Holland Rijnland raakt gedetineerd. Indien mogelijk/nodig worden aanvullende voorwaarden geëist om juridisch kader voor nazorg af te dwingen door OM / Officie van Justitie

1. MMD:  Meldt detentie aan het (regionaal) coördinatiepunt nazorg (Veiligheidshuis) en verzoekt om informatie via meldingsblad DPAN

2 werkdagen

5 werkdagen

1a. Gemeentelijk coördinatiepunt nazorg (de informatiemanager)  Registreert in eigen systeem  Vraagt gemeentelijke contactpersoon om informatie (in te vullen in DPAN)  Informeert de regionale ketencoördinator  Vraagt recente informatie op bij (keten)partners  (Registreert informatie in DPAN van gemeenten die geen DPAN hebben)

2. MMD:  Houdt screeningsgesprek op basis van geleverde informatie  Vult Basisdocument DPAN in

2a. MMD geeft door aan gemeentelijk coördinatiepunt nazorg: Wijzigingen in trajectplan en –begeleider, strafrechtelijk toezicht, aard van de straf, melding einddatum detentie, re-integratieplan (> 4 maanden), overplaatsing naar andere PI.

3 weken

2b. Gemeentelijk coördinatiepunt nazorg:  Agendeert persoon voor eerstvolgend casusoverleg bij: * detentie > 4 weken en/of * ernstige zorgen op leefgebieden  Verstuurt kennisgevingsbrief

1- 4 weken

3. Bepalen nazorgvraag in casusoverleg  Toets op nazorg door ketencoördinator: alle leefgebieden ingevuld? Ja → traject afsluiten Nee → traject doorzetten  Plan van aanpak door casusregisseur bij 3RO  Evt. risicotaxatie op basis van RISc  Terugkoppelen van uitgezette acties op leefgebieden aan MMD’er  Registratie in WASD

4. Ketenpartners verstrekken nazorg tijdens detentie (coördinatie door MMD of 3RO)  Acties op leefgebieden uitvoeren  MMD koppelt voortgang terug aan gemeentelijk coördinatiepunt nazorg via casusoverleg  Registratie in WASD

Ontslag uit detentie

5. MMD meldt ontslag en draagt gedetineerde over aan gemeentelijk coördinatiepunt nazorg  Via afloopbericht detentie DPAN (met einddatum, actuele stand leefgebieden en te ondernemen acties) bij > 4 maanden, 8 weken voor ontslag; bij <4 maanden, 5 werkdagen voor ontslag

Na detentie

6. Casusoverleg (ketencoördinator) monitort (Uitzondering: veelplegers via LCO)  Registratie voortgang trajecten in WASD. Alle leefgebieden ingevuld? Ja → traject afsluiten Nee → doorgaan monitoring  Agendeert indien nodig opnieuw voor casusoverleg of schaalt op

7. Casusoverleg (ketencoördinator) sluit nazorgtraject af

3 maanden na ontslag + na zorgsignalen partners

65

Bijlage 3 Concept verdeelsleutel regionale samenwerking Zuid Holland Noord FLEXIBELE KOSTEN Thema jeugd A

B

C

D

niet justitiële justitiële jeugd jeugd

E

F

groepsaanpak

Vaste kosten

Totale kosten

L

M

N

€

%

€

€

Thema veelplegers

Thema nazorg

Totalen

G

I

K

H

Veelplegers

J

Nazorg

%

€

%

€

%

€

%

€

%

€

Leiden

27

10750

34

21500

27

16178

66

32250

54

79000

159678

44,68 134820

294498

Voorschoten

7

2787

5

3011

4

2696

2

796

2

3011

12302

3,44

10387

22689

Zoeterwoude

1

398

2

1095

0

0

0

0

0

723

2216

0,62

1871

4087

Oegstgeest

5

1991

2

1232

2

1348

3

1327

2

2409

8307

2,32

7014

15321

Leiderdorp

6

2389

7

4654

4

2696

1

398

2

3492

13629

3,81

11507

25136

Noordwijkerhout

7

2787

3

1916

2

1348

1

398

1

1806

8256

2,31

6970

15226

Lisse

4

1593

3

1779

4

2696

1

531

2

2409

9008

2,52

7606

16614

Hillegom

4

1593

4

2327

2

1348

2

929

3

3733

9930

2,78

8384

18313

Noordwijk

2

796

2

958

4

2696

3

1327

4

5901

11679

3,27

9861

21540

Teylingen

6

2389

5

2874

2

1348

2

929

3

4576

12116

3,39

10230

22347

Katwijk

12

4778

8

5064

27

16178

4

2123

8

11079

39223

10,97 33117

72339

Alphen aan de 10 Rijn

3981

20

12729

7

4045

15

7299

14

20232

48287

13,51 40770

89056

Rijnwoude

3

1194

3

1642

7

4045

0

0

1

1686

8567

2,40

7234

15801

Kaag/Braassem

3

1194

3

1779

4

2696

0

0

1

1806

7476

2,09

6312

13788

Nieuwkoop

3

1194

1

547

2

1348

1

398

2

3252

6740

1,89

5691

12431

145114

372048

301773

673821

TOTALEN

39815

63109

75303

48707

66

Bijlage 4 SEO Economische model: Kosten per gepleegd delict in 2005, in euro’s

67

Bijlage 5 Enquête tussenevaluatie regionale nazorg volwassen (ex-) gedetineerden 1. Bij welke regio bent u betrokken? (meerdere antwoorden mogelijk) o Leiden en omgeving o Duin- en Bollenstreek o

Rijn- en Veenstreek

2. Tot wat voor soort organisatie behoort u? o Gemeente o

OM

o o

3RO Politie

o o

DJI anders, nl…..

3. Wat is uw functie? o Beleidsmedewerker o o

Uitvoerend medewerker Afdelingshoofd

o

anders, nl…..

4. Hoe bent u betrokken bij het regionale casusoverleg? (meerdere antwoorden mogelijk) o Ik lever informatie aan o

Ik ben vaste deelnemer aan het overleg

o o

Ik ben incidentele deelnemer aan het overleg Ik ben betrokken geweest bij de voorbereidingen

o

anders, nl…..

5. Hoeveel tijd besteedde u aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden voor 01-10-2011? o Minder dan 3 uur in de maand o Tussen 3 en 10 uur in de maand o o

Tussen 10 en 25 uur in de maand Meer dan 25 uur in de maand

6. Hoeveel tijd besteedt u aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden sinds 01-10-2011? o Minder dan 3 uur in de maand o o

Tussen 3 en 10 uur in de maand Tussen 10 en 25 uur in de maand

o

Meer dan 25 uur in de maand

68

7. Hoe groot is de doelgroep van (ex-) gedetineerden binnen uw organisatie per jaar? o Minder dan 20 personen per jaar o o

Tussen 20 en 50 personen per jaar Tussen 50 en 100 personen per jaar

o

Meer dan 100 personen per jaar

8. Welk budget wordt er per jaar binnen uw organisatie besteed aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden? o Minder dan €15.000,o

Tussen €15.000,- en €30.000,-

o o

Tussen €30.000,- en €100.000,Meer dan €100.000,-

o

Weet ik niet

9. Welke knelpunten heeft u als professional ervaren op het gebied van realiseren van nazorg aan (ex)gedetineerden voor 01-10-2011 (meerdere antwoorden mogelijk) o Geen o o

Te weinig tijd Te weinig kennis over de doelgroep en/of interventiemogelijkheden

o o

Gebrek aan informatie anders, nl…..

10. In hoeverre was u op de hoogte van de knelpunten op de leefgebieden bij (ex-)gedetineerden die tot uw doelgroep behoren voor 01-10-2011? o Altijd op de hoogte o Vaak op de hoogte o o

Vaak niet op de hoogte Nooit op de hoogte

11. In hoeverre bent u sinds 01-10-2011 op de hoogte van de knelpunten op de leefgebieden bij (ex)gedetineerden die tot uw doelgroep behoren? o Altijd op de hoogte o Vaak op de hoogte o o

Vaak niet op de hoogte Nooit op de hoogte

12. In welke mate heeft het regionale casusoverleg bijgedragen aan uw kennis op die knelpunten? o Veel bijgedragen o o

Wel wat bijgedragen Nauwelijks bijgedragen

o

Niets bijgedragen

69

13. Draagt het regionale casusoverleg bij aan het realiseren van nazorg voor (ex-)gedetineerden? o Ja o o

Nee Geen idee

o

anders, nl…..

14. Wat levert het u als professional op dat nazorg sinds 01-10-2011 regionaal gecoördineerd wordt? o Niets o

Tijd

o o

Informatie Kennis

o

anders, nl…..

15. Wat levert het de (ex-)gedetineerden op dat de nazorg regionaal gecoördineerd wordt? o Niets o

Meer verschillende interventiemogelijkheden

o o

Meer kwaliteit van het nazorgtraject Meer kans van slagen van het nazorgtraject

o

anders, nl…..

16. Wat levert het de maatschappij op dat nazorg regionaal gecoördineerd wordt? o Niets o

Voorkoming van recidive

o o

Beperking van overlast Betere samenwerking tussen organisaties

o o

Minder kosten anders, nl…..

17. Wat vindt u van de frequentie waarop het casusoverleg plaatsvindt? o Te vaak o o

Te weinig Prima

o

anders, nl…..

18. Wat vindt u van de locatie waar het overleg plaatsvindt? o Prima o

Te ver weg

o o

Weet ik niet anders, nl…..

70

19. Zitten de juiste partners/partijen aan tafel tijdens het casusoverleg? o Ja o o

Weet ik niet Nee, ik mis…..

o

anders, nl…..

20. Wat zou u graag verbeterd willen zien in de coördinatie van de nazorg vanuit het regionaal coördinatiepunt? ….. 21. Wat zou u graag verbeterd willen zien tijdens het casusoverleg? ….. 22. Heeft u nog andere opmerkingen?

…..

71

Nazorg aan (ex-)gedetineerden

Recommend Documents