Nationale Dyslexie Conferentie 3 april 2013 Dyslexie, Emotioneel welbevinden en Schoolverzuim handvatten voor signalering, diagnostiek en begeleiding
Nouchka Tick1 Thea Vogelaar2 1 2
Senior Onderzoeker, Yulius Academie, Yulius Klinisch Psycholoog, Yulius/ Psychologische-pedagogische praktijk Thea Vogelaar
Achtergrond: Een verkennend onderzoek naar dyslexie en schoolverzuim in het VMBO Nouchka Tick1 & Veronique Prins2 (Gedragsspecialist SEN, Stichting voor Elkaar )
Stichting Volkskracht, Provincie Zuid-Holland, CED, CMO Stimulans, Erasmus MC, BAVORNO/Europoort, Stichting voor Elkaar, Stichting Actie! Voor Dyslexie, Yulius e.a.
Wat weten we over dyslexie: “Stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van en het accuraat/vlot toepassen van het lezen en of het spellen op woordniveau”
Prevalentiegegevens • Schatting: 4% van de leerlingen • Man-vrouw ratio varieert 3:2/5:4 Risico’s • VS: School-/ studieuitval (bij onvoldoende begeleiding) • Externaliserende problemen/Internaliserende problemen
Wat weten we over schoolverzuim: • (On)geoorloofd afwezig zijn van school: frequent ziek zijn, spijbelen, maar ook: thuishouden door ouders, schorsing. Prevalentie & risicofactoren • Meisjes: 8,4%; Jongens:7,5% • Vaker onder allochtone jongeren • Risicofactoren zijn o.a. lage ouderbetrokkenheid, weinig sociale vaardigheden, slechte leerprestaties • Belangrijke voorspeller schooluitval • Lang proces, dat al op jonge leeftijd begint 4
Onderzoeksvragen VMBO-3 leerlingen in Rotterdam • Hoge schooluitval • Diverse populatie Onderzoeksvragen ● Hoe hoog is de prevalentie (niet onderkende) dyslexie op het VMBO (-3)? ● Hoe hoog is de prevalentie verzuim (spijbelen en frequent) ziekteverzuim op het VMBO ● Is er een verband tussen schoolverzuim en (nietonderkende) dyslexie?
Procedure Onderzoek
Sample
Screening
Onderzoek
• Rotterdamse VMBO-scholen random geselecteerd • Indien ja, deelname alle leerlingen klas 3 • Registratie verzuimgegevens & kenmerken kind • Klassikale dyslexiescreening (Selectie) • Individuele dyslexiescreening (Selectie) • Dyslexie-Onderzoek BAVO-RNO/Europoort & Eenheidszorg
Deelnemers Deelnemers - 12 scholen; - 727 leerlingen
Gegevensverzameling: Dyslexie (n=528; 73%) Verzuim (n=707; 97%) Etniciteit (n=315; 43%) & Sekse (n=664; 91%)
(1) Resultaten prevalentie Dyslexie (niet-) onderkende dyslexie
Eerste Signalering 31,8%
Dyslexie 12,9% Geen enkel vermoeden 55,3%
Onderkend (verklaring) 4,9% Niet-onderkend (NO) 8,0%
(2) Resultaten Schoolverzuim Totaal 50% 45%
46%
40% 34%
35% 30%
27%
25%
Totaal
20%
15%
15% 10% 5% 0% Verzuim
Spijbelen
>4 keer ziek
Beiden
(2) Dyslexie (NO+O) onder verzuimers 30,0%
27,9%
25,0% 20,0%
19,2% 16,1%
15,0% 10,0%
10,2%
10,6%
14,7% 10,6%
10,3%
5,0% 0,0% Spijbelt
Ziekteverzuim
Verzuim
Beiden
Wel Niet
(2) Dyslexie NO onder verzuimers 12% 9,8%
10% 08%
8,8% 7,6%
7,5%
8,0%
7,6%
8,1%
7,6%
Wel Niet
06% 04% 02% 00% Spijbelt
Ziekteverzuim
Verzuim
Beiden
Conclusies Studie ● Prevalentie dyslexie op VMBO scholen hoog ● Verzuimcijfers hoog, verband met dyslexie ● Onderkenning is slechts een stapje in het proces! ● Grote uitdaging voor VMBO scholen ● Inzicht in processen noodzakelijk
Wat lijkt er nu aan de hand te zijn.....
Dyslexie
13
• Leerproblemen • Slechte schoolprestaties
Schoolverzuim
Wat lijkt er nu aan de hand te zijn.....
Dyslexie
• Leerproblemen • Slechte schoolprestaties ● Internaliserende problemen
14
angst, depressie, onzekerheid
Schoolverzuim
Dyslexie en internaliserende (emotionele) problemen ● Dyslexie kan leiden tot faalervaringen ● Tot negatief zelfbeeld en gebrek aan motivatie ● Angst en depressieklachten ● Emotionele en fysiologische stress-klachten ● Eerder geneigd uit te vallen van school en studie niet af te maken Vernooy, 2004; Poleij en Stikkelbroek 2009, Daniel et al., 2007; Richardson & Wydell, 2003; Maag& Reid, 2006; Alexander Passe , 2008)
Dyslexie en comorbide psychiatrische diagnosen ● Kinderen met RD hebben vaker internaliserende of externaliserende diagnoses ● Externaliserend komt niet vaker voor indien gecontroleerd voor samenhang RD en ADHD ● Angst en depressiestoornis blijft significant ● Maar vooral voor meisjes. Jongens laten eerder externaliserende problemen zien. (Wilcutt et al., 2000)
Dyslexie en zelfvertrouwen ● Kinderen met dyslexie scoren lager op zelfvertrouwen w.b. schoolfunctioneren (CBS-K) ● Meer sociale emotionele en gedragsproblemen, deze hangen samen met zelfvertrouwen ● Niet altijd verschil in globaal zelfvertrouwen ● Als globaal zelfvertrouwen goed is, zijn ouders positiever over leesproblemen en de consequenties ● Vaker “self-handicapping strategies” (Terras et al., 2009; Alesi et al., 2012)
Dus… ● Internaliseren is een belangrijke factor om aan te pakken om schoolverzuim te voorkomen bij dyslectici ● Duidelijke relatie internaliseren (angst depressie, zelfvertrouwen) en dyslexie ● Dit kan ernstige vormen aannemen ● Vooral bij meisjes! ● In de behandeling/begeleiding van dyslexie is het belangrijk om hier vroeg aandacht aan te besteden ● Positieve attitude omgeving en adaptieve strategieën zijn belangrijk
Hoe aan te pakken? Effectieve praktijkervaringen….
1. Psychoeducatie
2. Signaleren van emotionele problemen en problemen met zelfvertrouwen
3. Motiveren voor de begeleiding en taken
4. Zelfvertrouwen geven
1. Psychoeducatie: Herkennen en erkennen problematiek ● Kind, ouder en leerkracht de dyslexie en bijkomende ervaringen en mogelijkheden leren erkennen en herkennen ● TIP: Boekje psycho-educatie van Thea Vogelaar & Ellen Titre (EDUforce) ● Op kindniveau geschreven, simpel en bevat tips ● Kinderen individueel; Ouders kunnen op groepscursus komen
2. Signaleren van problemen ● Gebruik van bestaande instrumenten/screeners: ● SDQ, CBCL (internaliseren) ● CBS-K ● CORS, bespreekbaar maken
CBS-K)
Child Outcome Rating Scale CORS
3. Motiveren ● We gaan het samen doen ● Verdient eerst het sociaal emotionele stuk eerst de aandacht? ● Benoemen dat het niet makkelijk is ● Maak inhoud signaleringsinstrumenten bespreekbaar ● “Evelien is bijzonder”:
“Evelien is bijzonder” ● Laat Evelien verschillende mensen vragen op te schrijven waarom ze haar bijzonder vinden. ● Uitkomsten bespreken in behandeling
4. Werken aan zelfvertrouwen; de stapjes samen monitoren ● Successen zichtbaar maken ● Rapport ● Voor de toets: doornemen wat geleerd en presentje uitzoeken ● Paperclipslinger
Rapport
Rapport
Rapport
De paperclipslinger ● Eigen slinger met naam aan de muur ● Eigen kleuren kiezen ● Bij iedere gelezen bladzijde: paperclip toevoegen
Conclusies
● Belangrijke samenhang tussen dyslexie en internaliserende problematiek, die ernstige vormen aan kan nemen. ● De combinatie van deze problemen kan onder andere schooluitval tot gevolg hebben ● Belangrijk om in de begeleiding dit goed te signaleren en te werken aan niet alleen dyslexie, maar ook aan motivatie, zelfvertrouwen en welbevinden.
Toekomst
● Onderzoek naar effectiviteit methodieken en aanpassingen tijdens de behandeling ● Rol van externaliseren en andere comorbide diagnoses bij de ontwikkeling van dyslectische kinderen
Dank voor uw aandacht!! Vragen?
[email protected]
