Napo’s risicospeurder: Les één – Risico’s en gevaren herkennen (9–11 jaar) Tips voor de leerkracht Kinderen kunnen niet vroeg genoeg de basisbeginselen van veiligheid en gezondheid leren kennen waarmee volwassenen te maken hebben op het werk. Napo is een sympathiek figuurtje dat kinderen kan stimuleren na te denken over veiligheidskwesties en hen kan helpen deze te begrijpen en er goed mee om te gaan. Klik voor meer informatie over Napo op deze link: www.napofilm.net/nl/who-is-napo. Er is een uitgebreide reeks Napo-filmpjes die u naar eigen inzicht kunt gebruiken in de les. Sommige basisbegrippen op het gebied van veiligheid uit dit lesplan sluiten aan op bestaande leerstof. Wij geven u diverse leuke ideeën om deze veiligheidsbegrippen in uw lessen op te nemen. Het kan als les worden gebruikt of deel uitmaken van een breder project. Het bevat verwijzingen naar andere onderwerpen, maar het hoofddoel is de aansprekende Napo-filmpjes te gebruiken om uw leerlingen bij te brengen hoe zij voor zichzelf en voor anderen kunnen zorgen en gevaren kunnen herkennen. Op de volgende pagina staat een overzicht van mogelijke activiteiten, doelen en benodigde materialen voor de les. Op de pagina daarna staat een gedetailleerder voorbeeld van een driedelig lesplan met een voorstel voor extra lesstof. In deze les ontdekken leerlingen hoe ze diverse risico’s kunnen herkennen die henzelf en hun vrienden in gevaar kunnen brengen. Tijdens deze les kunnen ze hun samenwerkingsvaardigheden ontwikkelen om een deel van het geleerde in praktijk te brengen. Meer informatie over thema’s op het gebied van basisveiligheid en gezondheid die in deze les worden behandeld, kunt u vinden in het begeleidingsblad voor het lesplan.
Leerdoelen Les 1 – Napo’s risicospeurder: Risico’s en gevaren herkennen • Op school en thuis risico’s en gevaren herkennen • Verschillende risiconiveaus beoordelen • In groepjes het materiaal voorbereiden waarmee het geleerde wordt gedemonstreerd
Activiteitenoverzicht Zie gedetailleerd lesplan* 40/45 minuten Spoor het risico op Bekijk het Napo-filmpje bij deze les: www.napofilm.net/nl/napo-forteachers/risks-hazards-identification/ video Film: Gevaarlijke situaties Scène – Risico’s thuis Scène – Risico inschatten • Bespreek en definieer de gevaren die in de scènes worden getoond en andere gevaren die de leerlingen kennen. Stimuleer kinderen uit te leggen wat een risico en gevaar is (zie begeleidingsblad). • Deel posters Gevaren herkennen uit en vraag kinderen een sticker te plakken op iets wat zij als gevaar zien. • Vorm andere groepjes en vraag elk kind welke gevaren hij of zij heeft opgemerkt.
2/9
Benodigde materialen • Napo-filmpje (te downloaden) • Stickers • Posters Gevaren herkennen Download de beschikbare hulpmiddelen op: http://www.napofilm.net/nl/ napo-for-teachers/Resources
Koppelingen naar onderwerpen/vakken Persoonlijke verzorging, maatschappijleer en gezondheid • Huishoudelijke producten, inclusief geneesmiddelen, kunnen bij verkeerd gebruik schadelijk zijn • Veiligheidsregels en manieren om je veiligheid te beschermen, waaronder verkeersveiligheidsbeginselen, en informatie over mensen die je daarbij kunnen helpen • Inzien welke gevolgen je eigen gedrag heeft voor andere mensen Natuur en techniek • Inzien dat er gevaar schuilt in levende organismen, materialen en fysieke processen, risico’s beoordelen en maatregelen treffen om de risico’s voor jezelf en voor anderen te beperken • Leerlingen moeten inzicht krijgen in het gebruik en de etikettering van chemische stoffen in de thuisomgeving en de juiste manier om hiermee om te gaan • Omgaan met natuurlijke en kunstmatige stoffen Burgerschap • Gevaren herkennen en de daaruit voortvloeiende risico’s beoordelen Vreemde taal/moedertaal • In eenvoudige zinnen een verhaal schrijven met een begin, midden en einde
*Gedetailleerd lesplan Leerresultaten Ik kan uitleggen welke risico’s ikzelf en anderen op school en thuis lopen Leerdoelen • Op school en thuis risico’s en gevaren herkennen • Verschillende risiconiveaus beoordelen Inleiding 5 minuten Laat het Napo-filmpje bij deze les zien • Wat is een risico? • Waarom moeten we risico’s voor onszelf en voor anderen vermijden? Mogelijke activiteiten: 40 minuten Toon de resterende scènes bij deze les: 1. Maak aan de hand van de voorbeelden in het Napo-filmpje een lijst van gevaren. 2. Bespreek waarom het filmpje erin slaagt om ons attent te maken op risico’s. 3. Stimuleer kinderen om uit te leggen wat een risico en gevaar is. 4. Deel posters “Gevaren herkennen” uit en vraag kinderen een sticker te plakken op iets wat zij als gevaar zien. 5. Vorm andere groepjes en vraag elk kind welke gevaren hij of zij heeft aangewezen en waarom. Klassikale bespreking en beoordeling Aan het einde van de les kunnen leerlingen in een lied, rap of gedicht laten horen wat ze hebben geleerd over het opsporen van gevaren. Zowel de leerkracht als de leerling geven een beoordeling aan de hand van de volgende gradaties.
3/9
Goud:
Ik kan ten minste drie soorten risico’s of gevaren voor mijzelf en anderen noemen. Ik kan het risiconiveau beoordelen.
Zilver:
Ik kan een gevaar en een risico (voor mijzelf en voor anderen) uit de thuisen de schoolomgeving uitleggen.
Brons:
Ik kan uitleggen wat een gevaar is.
Extra lesstof Presentatie/gesprek naar aanleiding van geselecteerde Napo-filmpjes over de diverse soorten veelvoorkomende risico’s (verkeersongevallen, elektriciteit, vallen en uitglijden, vallen van een hoogte – bijv. trappen – chemische stoffen, lawaai). Hier vindt u een lijst van andere Napo-filmpjes die in de les kunnen worden behandeld: www.napofilm.net/nl/napos-films
Poster “Gevaren herkennen” OP DE BOUWPLAATS van het gevarenhuis: kijk uit!
4/9
Gevaren opsporen/herkennen – Verslagformulier (optioneel hulpmiddel)
Naam (leerling/ groep)__________________________________________________________________________________________
Welk risico? Leg uit waardoor het gevaar wordt veroorzaakt
5/9
Waar? Leg uit waar het is.
Gevarenhuis: OPLOSSINGEN
2
1
6
3
7
9
4
15
5 8
14 10
11
12 13
6/9
16
1) Arbeider op het dak (zonder valbeveiliging), valbeveiliging vastgemaakt aan schoorsteen, die geen goed verankeringspunt is. 2) Gereedschap dat losligt op het dak – groot risico van vallen. 3) Gebroken laddersport – valgevaar. 4) Ladder staat op oneffen oppervlak – valgevaar. 5) Ladder steunt op nog een oneffen oppervlak – valgevaar. 6) Napette (zonder valbeveiliging) leunt uit het raam om het schoon te maken – valgevaar. 7) Baas aan de telefoon op bouwplaats. Zijn aandacht is verdeeld en hij zal gevaren niet zo gemakkelijk opmerken. 8) Geul (struikelgevaar) niet gemarkeerd. 9) Napo gebruikt geen beschermende handschoenen. 10) Napo gebruikt de gehoorbeschermers niet. 11) Vonken dicht bij brandbare vloeistof – risico van brand. 12) Kabel (gerepareerd met tape) levert struikelgevaar op. 13) Struikelgevaar door het gereedschap links op de grond (hark). 14) Balanceren op een houten kist in plaats van een goede ladder gebruiken – valgevaar. 15) Geen beschermende handschoenen dragen. 16) Struikelgevaar links in het midden van het gazon.
BEGELEIDINGSBLAD VOOR LEERKRACHTEN Napo’s risicospeurder: Les één – Risico’s en gevaren herkennen Napo in... Gevaarlijke situaties “Gevaarlijke situaties” is een kort filmpje over gevaren en risico’s op het werk en de noodzaak om die risico’s goed in te schatten en op basis daarvan maatregelen te nemen, zodat de werkplek veiliger en gezonder wordt. Het filmpje laat enkele van de meest voorkomende risico’s de revue passeren en toont hoe belangrijk het is om ‘even stil te staan, na te denken en te handelen’. Het filmpje probeert het verschil tussen gevaren en risico’s duidelijk te maken en laat aan de hand van praktische voorbeeldsituaties zien hoe deze kunnen worden geëlimineerd of verminderd, zodat leerlingen beter begrijpen wat het begrip ‘risico’ betekent. Risicobeoordeling Ons doel is duidelijker inzicht te geven in risicobeoordeling en het belang ervan bij het voorkomen van ongevallen en ziekte op het werk. We willen met name: • • • •
het verschil tussen gevaar en risico uitleggen; een inleiding in risicobeoordeling geven; aan de hand van voorbeelden illustreren wat we bedoelen; een brug slaan tussen theorie en praktijk.
Waarom is een risicobeoordeling belangrijk? Risicobeoordeling vormt de basis voor een geslaagd veiligheids- en gezondheidsbeheer en de sleutel tot het terugdringen van arbeidsongevallen en beroepsziekten. Wanneer zij correct wordt uitgevoerd, kan zij de veiligheid en gezondheid op het werk – en de algemene bedrijfsresultaten – verbeteren. Wat is een risicobeoordeling? Een risicobeoordeling is het proces waarbij de gevaren op de werkvloer die een risico vormen voor de veiligheid of gezondheid van de werknemers, worden beoordeeld. Het is een systematisch onderzoek, gericht op alle aspecten van het werk, waarbij naar de volgende punten wordt gekeken: • Wat kan schade of letsel veroorzaken? • Kunnen gevaren worden weggenomen? • Zo niet, welke preventieve en beschermende maatregelen zijn er getroffen of moeten worden getroffen om de risico’s te beheersen? 7/9
Veelvoorkomende risico’s op werkplekken (vaak ook in de thuisomgeving) • Elektriciteit • Brand • Gereedschappen, vooral snijgereedschappen zoals zaagbladen of messen • Machines • Uitglijden op de vloer, vallen van ladders of trappen, vallen van een hoogte (bijv. van een steiger of van een dak) • Vervoer (voor voertuigen, chauffeurs of voetgangers) • Spier- en skeletaandoeningen door het hanteren van zware lasten, draaien en wringen, lichaamshouding (bijv. beeldschermwerk), repetitieve bewegingen (bijv. aan een lopende band)
• Chemische stoffen – onmiddellijke schade door inademing, brandwonden of een geïrriteerde huid, en langetermijneffecten, zoals kanker, luchtwegaandoeningen en allergieën • Biologisch – bacteriën, schimmels of virussen, bijv. ziekenhuis, laboratorium of medische analyse, gebrekkig onderhoud van de klimaatregelinstallatie • Lawaai, trillingen, laserstralen, ioniserende straling, elektromagnetische velden, uv-straling, enz. U kunt diverse scènes uit verschillende Napo-filmpjes gebruiken om de meeste van deze risico’s te laten zien (zie tabel A). De risicobeoordeling in vijf stappen Deze les gaat over de eerste twee stappen bij de risicobeoordeling: vaststellen welke gevaren er zijn en wie risico loopt, en de prioriteit van risico’s vaststellen. De overige drie stappen worden gepresenteerd in les 2 van Napo’s risicospeurder. Stap 3 (Voorzorgsmaatregelen bepalen), stap 4 (Maatregelen uitvoeren), stap 5 (Controleren en aanpassen) komen aan de orde in de tweede les van Napo’s risicospeurder, getiteld “Interventie en preventie”. Stap 1 – Vaststellen welke gevaren er zijn en wie risico loopt Niet vergeten: een gevaar kan alles zijn wat letsel kan veroorzaken – het materiaal waarmee wordt gewerkt, het gereedschap, de werkmethode of handelwijze. Hieronder staat een aantal tips om de belangrijkste gevaren op te sporen: • Loop rond en ga op zoek naar zaken die letsel kunnen veroorzaken. • Vraag de mensen die ter plaatse zijn welke problemen zij hebben ondervonden. • Houd rekening met gevaren die de gezondheid op lange termijn kunnen schaden, zoals een hoog geluidsniveau of blootstelling aan schadelijke stoffen, maar ook met minder opvallende gevaren, zoals vallen en uitglijden. Het is belangrijk om bij ieder gevaar duidelijk vast te leggen wie eraan kan worden blootgesteld. Duid geen individuen, maar groepen mensen aan, zoals ‘winkels’, ‘bibliotheek’ of ‘voorbijgangers’. Sommige groepen lopen een groter risico dan andere, bijvoorbeeld mensen met een handicap, jonge kinderen of ouderen (zie aflevering 2 “Het onbekende identificeren” in “Napo in… Gevaarlijke situaties”). Stap 2 – Risico’s beoordelen en prioriteiten vaststellen Niet vergeten: een risico is de – grote of kleine – kans dat iemand door een gevaar letsel kan oplopen.
8/9
De volgende stap is het beoordelen van het risico dat uit het gevaar voortvloeit. Formuleer een antwoord op de volgende vragen: • Hoe groot is de kans dat een gevaar letsel kan veroorzaken? • Hoe ernstig zal dat letsel vermoedelijk zijn? • Hoe vaak worden (hoeveel) werknemers eraan blootgesteld? Een eenvoudig proces dat is gebaseerd op gezond verstand en waarvoor geen specialistische vaardigheden of ingewikkelde technieken nodig zijn, is voor de meeste gevaren en activiteiten op de werkvloer voldoende. Hieronder vallen activiteiten met gevaren die van minder belang zijn, of werkplekken waarvan de risico’s bekend of gemakkelijk vast te stellen zijn. De risico’s moeten vervolgens op basis van hun prioriteit worden ingedeeld en in die volgorde worden aangepakt. De hoogste prioriteit hebben risico’s die ernstige ongevallen veroorzaken (bijv. vallen van grote hoogten) en risico’s die zeer waarschijnlijk ongevallen veroorzaken (bijv. gladde of beschadigde vloeren) (zie scène “Risico inschatten” in “Napo in... Gevaarlijke situaties”).
Tabel A Risico
Film
Scène
Aangereden
Napo in… Op de bouwplaats
6. Gescheiden wegen
Overhaasten of gebrek aan concentratie
Napo in… Schoonmaakbeurt
1. Programmawijziging
Vermoeidheid en haast
Napo in… Veilig onderhoud
5. Haastige spoed is zelden goed
Hoge snelheid en verborgen risico's
Napo in… Gevaarlijke situaties
5. Gevaarlijke combinatie
Brand
Napo in: Pas op: chemische stoffen!
3. Brandbaar
Brand
De beste signalen
2. Verbodsbord – Niet roken
Brand
De beste signalen
4. Reddingsteken – nooduitgang
Brand
De beste signalen
5. Brandweer – brandblusser
Napo in: “Veiligheid op … en buiten het werk“
Scène met Napo die de feestverlichting aansluit
Machines
De avonturen van Napo
5. De juiste bescherming op het juiste moment
Machines
Napo in… Gevaarlijke situaties
1. Pas op, gevaar!
“Weg met de herrie”
Volledige film
Napo in: Pas op: chemische stoffen!
Volledige film
Risico van uitglijden
De avonturen van Napo
1. Het belang van wegwijzers
Van de trap vallen
De avonturen van Napo
2. Wegwijzers zijn niet voldoende
Van de trap vallen
Napo in: “Veiligheid op …en buiten het werk”
Scène met Napo op de trap die vol staat met obstakels
Verkeersongevallen
Brand
Elektriciteit Elektriciteit
Machines
Lawaai Blootstelling aan lawaai Chemische stoffen Chemische risico's
Uitglijden en vallen
Vallen vanaf een hoogte
Napo in… Op de bouwplaats
2. Trap er niet in
Vallende objecten
Napo in… Op de bouwplaats
1. Veilig bouwen
Napo in… Op de bouwplaats
5. Donderslag bij heldere hemel
Verplaatsen Zware lasten
9/9
Zware lasten
Napo in… Vertil je niet
3. Verdeel en heers
Zware lasten
Napo in… Vertil je niet
10. Hou me goed vast
Zware lasten
Napo in… Vertil je niet
6. Het duel
Verkeerde houding
Napo in… Vertil je niet
5. Radicale ergonomie
Verkeerde houding
Napo in… Vertil je niet
8. Verstandig bewegen
Napo in… Vertil je niet
4. Slechte trillingen
Trillingen Trillingen
De tweede les van Napo’s risicospeurder gaat in op de andere kant van risicobeoordeling: interventie en preventie. Dit lesmateriaal is samengesteld door EU-OSHA, in samenwerking met het Napo Consortium – HSE (VK), DGUV (Duitsland), INAIL (Italië), INRS (Frankrijk), SUVA (Zwitserland) en AUVA (Oostenrijk).
