juni 2013
n a a r nieu w e g lo r ie r en ovat ie s ta d h u i s rot t er da m
het houtblad
26
Het stadhuis in Rotterdam wordt sinds 2000 in fasen gemoderniseerd en gerestaureerd. Dat proces is bijna voltooid. Het rijksmonument in de werk- en havenstad schittert als vanouds: er wordt bestuurd te midden van pure parels van ambachtelijkheid.
Het 30.000 m2 grote stadhuis in Rotterdam is ontworpen
stadhuis aan een statige boulevard, zoals je die zag in
door architect Henri Evers en tussen 1914-1920 gebouwd.
Parijs en Brussel. De Coolsingel werd ervoor gedempt en
Hij was hoogleraar Schone Bouwkunst aan de Technische
een oude volksbuurt met kroegen en bordelen moest
Hogeschool in Delft en leraar Bouwkunst aan de Acade-
ervoor wijken.
mie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Door de snelle groei van de stad - Rotterdam telde rond
Besloten prijsvraag De gemeente schreef een beslo-
de eeuwwisseling 200.000 inwoners - was het oude stad-
ten prijsvraag uit met een voorontwerp van Evers als uit-
huis aan de Kaasmarkt te klein geworden. Burgemeester
gangspunt. Deze prijsvraag deed veel stof opwaaien: acht
Zimmerman dacht in grootse beelden en wilde een nieuw
vooraanstaande architecten werden uitgenodigd, maar de
juni 2013 foto: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
27
beroemde Berlage niet. De burgemeester was tevens ju-
Eclectische architectuur Samen met het Vredespa-
Wethouderswerkkamer. De
ryvoorzitter en goed bevriend met Evers, en velen hadden
leis in Den Haag is het stadhuis een van de weinige ge-
oorspronkelijke eiken lambri-
een voorkeur voor een moderner meedingend ontwerp
bouwen in Nederland die gebouwd zijn volgens de
van Willem Kromhout (architect van onder andere het
Beaux-Arts-principes, een bijzondere laatnegentiende-
American Hotel in Amsterdam). Evers’ ontwerp werd
eeuwse stroming waarbij stijlinvloeden uit verschillende
honend bestempeld als een ‘armzalig bijeengeknutselde
periodes worden gecombineerd. Evers had onder meer
renaissancetent met leugenachtige artisticiteit’. Deson-
een opleiding gevolgd aan de Koninklijke Academie voor
danks werd het toch uitgevoerd. Bijna een eeuw later is
Schoone Kunsten in Antwerpen, die was geschoeid op de
het een publiek icoon.
leest van de Franse Beaux-Arts. Met z’n Byzantijnse,
sering en betimmering zijn gerestaureerd aan de hand van de oude bouwtekeningen.
foto’s: www.johnlewismarshall.com
juni 2013 het houtblad
28
tekening: demunnikdejong architecten amsterdam
Een eeuw terug bestempeld als een ‘armzalig bijeengeknutselde renaissancetent met leugenachtige artisticiteit’, nu een publiek icoon.
Een van de gangen op de eerste verdieping, meter voor meter gerestaureerd.
Plattegrond begane grond.
tekening: demunnikdejong architecten amsterdam
romaanse en gotische invloeden is het stadhuis een toon-
het mogelijk de zolder te ontsluiten. Het is de zwaarste
beeld van eclectische architectuur. De bouw kostte bijna
ingreep in het gebouw. Voor beide liften ontwierp
drie miljoen gulden. Het doorstond als door een wonder
Merkx+Girod een zwarte, stalen schacht met bloemmo-
het bombardement van mei 1940.
tieven, ontleend aan een patroon van Evers elders in het gesneden. Doordat de liftwanden deels transparant zijn,
werk, een samensmelting van architectuur, toegepaste
speelt het licht met de motieven, wat een fascinerend
kunst en beeldhouwkunst. Evers ontwierp niet alleen het
schimmenspel oplevert. Een motief dat speelt met het
stadhuis, maar ook het interieur: van meubels tot verlich-
licht, keert ook terug in de twee trouwzalen en felicitatie-
ting, van uurwerken tot decoraties. Het vakmanschap spat
kamers. Semitransparante schermen voor de ramen bre-
ervan af. Tijdens de bouw zijn tal van schenkingen gedaan
ken het zonlicht. Verder is een bijpassend motief geschil-
door gemeenten, vooraanstaande Rotterdamse bedrijven,
derd op de pendentiefbogen (boldriehoeken) voor de
verenigingen en families. Zij schonken onder meer glas-
ramen. Nergens storen de ingrepen: ze maken het stad-
in-loodramen, banken, mozaïeken, gevelbeelden, schil-
huis veeleer tot het Gesamtkunstwerk van weleer.
29
het houtblad
Gesamtkunstwerk Het stadhuis is een Gesamtkunst-
juni 2013
gebouw; ze zijn door een waterstraalsnijder uit het staal
derijen, beelden, kandelaars en luchters. Ook zijn er talrijke kunstwerken aangebracht, zoals realistische wandschilderingen in de raadzaal van havenarbeiders
s a m e n s m e l t i n g va n a rc h it e c t u u r , to e -
door Marius Richters, die aanvankelijk achter behang
gepa s te kuns t en beeldhouwkuns t
werden verborgen, omdat ze niet in de smaak vielen bij het stadsbestuur. In 1947 werden ze pas onthuld. Ook de allegorische wandschilderingen uit 1928 van Thorn Prik-
Flinke ingreep Een andere flinke ingreep is de zolder-
ker voor de burgerzaal doorstonden de toets der kritiek
verdieping, voorheen een desolate opslagruimte, nu een
niet en werden pas na de oorlog weer aangebracht.
functioneel vergadercentrum en bedrijfsrestaurant. Hier zijn sterke contrasten tussen oud en nieuw, in vorm en
Grootse restauratie Intensief gebruik, achterstallig
materiaal. Door hier nieuwe losse volumes te plaatsen in
onderhoud en incidentele verbouwingen die afbreuk de-
de vorm van zeven verschillende huisjes met verschillende
den aan het oorspronkelijke interieur, waren begin deze
afmetingen en dito afwerkingen zijn vergaderkamers ge-
eeuw reden een plan te maken voor een grootscheepse
creëerd met namen van Rotterdamse wateren, zoals Rotte
restauratie. Verder was uitbreiding en modernisering van
en Nieuwe Waterweg. De nieuwe elementen zijn tegen-
de werkplekken noodzakelijk en moest het rijksmonu-
draads: asymmetrisch, gedecoreerd met accenten in
ment toegankelijk worden gemaakt voor mindervaliden,
steeds één materiaal: porselein, koper, corian, rubber of
wilde het dienst blijven doen als stadhuis. IAA Architecten
translucent kunststof. Ook de uitgifte-/spoelkeuken van
en Het Oversticht, kennis- en organisatiecentrum voor
het restaurant is ondergebracht in een soortgelijk volume.
ruimtelijke kwaliteit en ruimtelijk erfgoed, stelden met
Uitsparingen zijn daar gemaakt waar dakramen zitten.
eigenaar Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (nu: Stadsont-
Hoewel er fors is ingegrepen, is de historische kapcon-
wikkeling Rotterdam) een analyse en waardestelling op.
structie zichtbaar gebleven en is de verdieping relatief
Hierin werd benoemd welke gebouwonderdelen van mo-
eenvoudig in haar oorspronkelijke staat terug te brengen.
numentale waarde waren en welke niet.
Zorgvuldige afstemming De oorspronkelijke kap is Respect voor het monumentale Daarna werd
geïsoleerd en deels bekleed met microgeperforeerde
Merkx+Girod architecten uit Amsterdam aangezocht voor
akoestische Sonogamma-panelen in shaded white. Ze
ontwerp en uitvoering van het interieur. Bert de Munnik
vormen een spannend contrast met de historische houten
was er vanaf begin 2010 bij betrokken als projectarchitect:
en stalen spanten en gordingen, die door het plaatsen van
‘Uitgangspunt van de aanpak was het zorgvuldig terug-
de isolatie tussen de spanten geheel zichtbaar zijn geble-
brengen van waardevolle elementen en waar nodig
ven. Datzelfde geldt voor de vergaderruimtes in de twee
hedendaagse ingrepen doen, maar altijd met respect voor
torens, waar de stalen spantconstructie eveneens intact is
het monumentale.’
gelaten. De vierkante vorm van beide torens wordt extra benadrukt door een stalen ronde kroonluchter, die con-
Fascinerend schimmenspel Cruciaal is de toevoe-
trasteert met de moderne ronde, forse vergadertafel.
ging en inpassing van twee nieuwe liften. Die maakten
Merkx+Girod heeft een voorkeur voor pure materialen en
■ ■ ■
Felicitatiekamer, met eiken vakwerk in vloer en wand. Semitransparante raamschermen breken het zonlicht geheimzinnig.
De ontvangstkamer met jaren 1960-interieur onderging een ware metamorfose: terug naar begin 20ste eeuw voor mensen van begin 21ste eeuw.
De zolder, voorheen een desolate opslagruimte, nu een functioneel vergadercentrum en bedrijfsrestaurant. Sterke contrasten tussen oud en
foto’s: www.johnlewismarshall.com
nieuw, in vorm en materiaal.
een langgerekt lichtarmatuur van staalplaten en lampen in
ders en de burger- en raadzaal zijn de lambriseringen in
verschillende soorten en maten. Verder zorgt één nieuw,
de gangen van eiken of natuursteen.
groot, horizontaal raam in de zolderkap voor extra dak-
De oude ontvangstkamer met een jaren 1960-interieur
licht. Net als in de rest van het stadhuis zijn kleuren en
onderging een ware metamorfose. Er werd een 5 m lange
meubilair zorgvuldig afgestemd op het monument. Van
travertin/corian koffiecounter geplaatst en de oorspron-
der Plas Meubel & Project, dat behalve de houten lambri-
kelijke eiken lambrisering en betimmering zijn gerestau-
seringen en andere onderdelen ook diverse nieuwe maat-
reerd aan de hand van de oude bouwtekeningen. Dat is
werkmeubelen verzorgde, maakte op de zolder onder
ook gebeurd in de werkkamers van de wethouders. Uit-
meer de kassa- en uitgiftemeubelen, waaronder een
voerder Ruud van der Plas: ‘Dat was een grote uitdaging,
broodkast, van massief onbehandeld cumaru.
omdat de lat bij dit project hoog lag. Geen enkele muur was waterpas, zoals je kunt verwachten bij zo’n oud ge-
Eigen kleuren Op de eerste, tweede en derde verdie-
bouw.’ Lambrisering en betimmering zijn op traditionele
ping zijn de werkplekken gemoderniseerd tot flexplek-
wijze gemaakt van Amerikaans wit eiken; enkel voor de
ken. Op deze kantooretages was niet veel meer te zien
kraalprofielen en de massieve stijlen is een frees ingezet.
van Evers’ oorspronkelijke werk. Bij de restauratie zijn de
Alles is nagenoeg blind gemonteerd. Daarna is het wit ei-
verlaagde plafonds verwijderd. Verder zijn lambriseringen
ken gebeitst in de oorspronkelijke kleur op basis van een
weer zichtbaar gemaakt en traditionele radiatoren terug-
scan van de oude kleur.
geplaatst. Daarmee is de verdwenen statige sfeer teruggekeerd. Tegelijkertijd zijn de kantoren aangepast aan
In oude luister De Rotterdammers kunnen voortaan
moderne wensen, met zowel werkplekken als ruimte
trouwen in fraai gerestaureerde en gerenoveerde trouw-
voor overleg en samenwerking. Enkele kantoren zijn
kamers, of een commissievergadering bijwonen in de ge-
weer zo groot als voorheen door tijdelijk geplaatste wan-
transformeerde Commissiekamer, zaal 7. Ook de openba-
den weg te halen. Op andere posities zijn nieuwe transpa-
re binnentuin is onlangs opnieuw bestraat en voorzien
rante stalen puien geplaatst, waardoor de kantoorruimtes
van nieuwe verlichting. De blankgelakte bodebalie be-
visueel in elkaar overlopen. Sommige ruimtes zijn voor-
staat aan de bovenkant uit facetten in corian, die naadloos
zien van strak gespoten MDF-wandkasten, geïntegreerd
aansluiten op gemoest esdoornfineer. Voor de kopieer-
in de lambrisering die veelal was verwijderd maar weer is
ruimte is een soortgelijk knap staaltje vakwerk in dezelfde
teruggebracht. In de deuren zijn horizontale grepen ge-
materialen verricht. Nu worden de fractiekamers op de
freesd die refereren aan het reliëf van de lambrisering.
begane grond gerestaureerd en wordt de bewegwijzering aangebracht. Eind 2013 is het hele Rotterdamse bestuurs-
Oude bouwtekeningen In de brede gangen zijn zit-
centrum in oude luister hersteld: wie bouwt aan de toe-
jes geplaatst voor informeel overleg of een rustig belmo-
komst, vergeet het verleden niet. •
ment. De gangen in de vleugels hebben elk eigen kleuren, doorgevoerd tot in de lambrisering. Op de eerste verdie-
margo verbiest
Locatie: Coolsingel 40, Rotterdam Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam Stadsontwikkeling (rotterdam.nl/stadsontwikkeling) Gebruiker: Gemeente Rotterdam (rotterdam.nl) Waardestelling: IAA Architecten Amsterdam/Enschede (iaa-architecten.nl), Het Oversticht Zwolle (oversticht.nl) Ontwerp/projectleiding: Merkx+Girod Amsterdam (merkx-girod.nl); Merk X Amsterdam, Evelyne Merkx (merk-x.nl); deMunnikdeJong architecten Amsterdam
foto’s: www.johnlewismarshall.com
(demunnikdejong.nl); PutterPartners architecten Rotterdam (putterpartners.nl) Aannemers: Koninklijke Woudenberg Ameide (koninklijkewoudenberg.nl); Van Hoogevest Woerden; Bouwmeester Rotterdam (bouwmeester.nl) Interieurbouw: Van der Plas Meubel & Project ‘s-Hertogenbosch (vanderplas.biz); Keijsers interior projects Venray (keijsers.nl); Pruko Interieurbetimmeringen Sliedrecht (pruko.nl) Leverancier eiken, cumaru: Houthandel Houtex Waddinxveen (houtex.nl) Leverancier gemoest esdoorn: Leeuwenburgh Fineer Raamsdonkveer (leeuwenburgh. com) Vloeroppervlak: 30.000 m2 Bouwperiode: Mei 2012 - december 2013 Bouwkosten: N.b.
juni 2013
ping met burgemeesterskamer, kamers van de wethou-
31
het houtblad
onverwachte combinaties. Blikvanger in het restaurant is
