De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland

De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland

Locaties en Verbindingen

Met speciale dank aan: de ondernemers in Midden-Nederland

INHOUDSOPGAVE

1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.1 Midden-Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2 Opgaven in het ruimtelijk beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.1

Krimp is geen bedreiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3 Hoe is deze investeringsagenda tot stand gekomen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

4 Onze investeringsagenda: De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4.1 Verbindingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4.1.1 Nationale verbindingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4.1.2 Regionale verbindingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

4.1.3 Lokale verbindingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4.2 Locaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

4.2.1 Bedrijventerreinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

4.2.2 Recreatie, wellness en zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

4.2.3 Woningbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5 Investeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

5.1 Locaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

5.2 Verbindingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

5.3

15

Investeringen als versnellers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 7 Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

7.1 Flevoland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

7.2 Utrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

7.3 Eemland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

7.4 Valleiregio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

7.5 Rivierenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

7.6 Arnhem-Nijmegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

7.7 Achterhoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

7.8 Stedendriehoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

7.9 Noord-Veluwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

7.10 IJsseldelta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

7.11 Noordoost-Overijssel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

7.12 Twente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Apeldoorn, 2011

1. INLEIDING Hoe de tijden ook zijn, ondernemers en ondernemingen kijken met meer optimisme naar de toekomst dan wie ook. De veranderingskracht van het ondernemerschap is één van de belangrijkste kurken waar onze moderne samenleving op drijft. Het brengt welvaart en welzijn, ook in een omgeving die sterk verandert en waarbij de economische en politieke zwaartepunten als een wervelstorm over de wereld gaan. Onze Nederlandse economie behoort nog steeds tot de tien belangrijkste ter wereld en vrijwel nergens is de internationale oriëntatie groter dan hier. Wij zijn de op één na grootste exporteur in de agro-foodsector en binnen Europa behoort onze economie tot de absolute top als we kijken naar concurrentievermogen en vestigingsklimaat. Het aanpassingsvermogen van ons bedrijfsleven is daarmee vrijwel ongekend. Gelukkig maar, want de uitdagingen zijn er niet minder om. Het komen en gaan van ondernemingen is ook in deze recessietijd vreemd genoeg een normaal verschijnsel. De pessimist ziet leegstaande gebouwen, verrommelde bedrijventerreinen, een krampachtige financiële markt en een instortende woningmarkt, een toenemende werkloosheid en een overheid die zich concentreert op bezuinigingen. De pessimist maakt zich grote zorgen over een volstrekt autonome ontwikkeling in Nederland, namelijk dat van krimp van de bevolking en alle gevolgen daarvan. De optimist weet dat het er juist nu op aan komt om alle kansen die er altijd zijn, zo te pakken dat we sterker uit de crises van deze tijd komen. Sterker in de zin van een trendmatig hogere economische groei, duurzaamheid als vanzelfsprekende businesscase voor vernieuwing, de inzet van mensen en middelen op een zo productief mogelijke manier. En tegelijk sterker door het handhaven en bewaken van fatsoen, eerlijkheid, transparantie, betrouwbaarheid en gelijke spelregels. De optimist realiseert zich dat ondernemingen hoofdrolspelers zijn in onze maatschappij, in onze beschaving. Daarmee dragen ondernemingen maatschappelijk gezien als eersten bij om uitsluiting van mensen te voorkomen door het bieden van werk, en tegelijkertijd door medeverantwoordelijkheid te nemen voor de mensen die niet of minder mee kunnen komen. Wat de overheid wel kan doen is optimale ruimtelijke randvoorwaarden creëren waarbinnen investeringen door de marktsector kunnen renderen.

Twee trends zijn daarbij relevant: ✧ Bedrijven vormen steeds meer een schakel in een (complexe) productieketen. Deze ketens hebben ook steeds vaker een internationaal karakter. Dit betekent dat de kwaliteit van de logistiek een kritische succesfactor is voor ondernemers. Bedrijven investeren dan ook daar waar de kwaliteit van de bereikbaarheid het grootste is. Het gaat daarbij vaak om de bereikbaarheid over de weg, maar ook een goede bereikbaarheid per (binnenvaart)schip of spoor is voor veel bedrijven bepalend voor de keuze op welke plaats investeringen worden gedaan.

✧ Voor veel bedrijven wordt de investeringscyclus steeds korter. Was in de jaren negentig van de vorige eeuw de termijn waarop een investering kon worden terugverdiend vaak nog meer dan 20 jaar, nu is voor veel bedrijven een terugverdientijd van 10 jaar of korter aan de orde. Dit betekent dat bedrijven steeds vaker voor de keuze staan op welke locatie nieuwe investeringen het best kunnen worden gedaan. En - als gevolg van de toegenomen internationalisering - hoeft die locatie niet op voorhand in (Midden) Nederland te liggen. Vernieuw ik mijn bestaande vestiging of investeer ik op een andere plaats is dan de vraag. Naast de bereikbaarheid bepalen de beschikbaarheid van voldoende ruimte en de kwaliteit van de bedrijfs­omgeving in sterke mate waar de nieuwe investeringen plaatsvinden.

3

Beide trends spelen zich in toenemende mate af op een internationaal speelveld. Die landen en regio’s die er in slagen de beste omstandigheden voor bedrijfsinvesteringen te bieden zijn daarbij koopman.

De toekomstvisie voor Nederland is door de drie grote ondernemersorganisaties VNO-NCW, MKB Nederland en LTO Nederland beschreven in het programma “Optimistisch, over duurzame groei en werkgelegenheid”. Het is omschreven als de “wake up call” voor Nederland, de oproep om beter te gaan presteren en ruimte te maken voor groeibevorderend beleid, steengoed ondernemerschap, het niet verloren laten gaan van talenten van mensen en het benutten van verborgen reserves in ieder opzicht. Daarvoor is goede samenwerking en goed beleid nodig. Werkgevers behoren tot de hoofdrolspelers in de economie, zij durven verantwoordelijkheid voor de ­economie te nemen die uitstijgt boven het eigen belang.

In de regio hebben we dit verder uitgewerkt in een investeringsagenda. Misschien wel tegen de verdrukking in, omdat de geest van de tijd is dat het geld op is, dat publieke middelen nog verder opdrogen en er hard moet worden gewerkt om de overheidsfinanciën weer op orde te brengen. Niettemin presenteren wij hier een investeringsagenda. Ondernemingen excelleren in hun ondernemerschap, maar hebben alleen doorzettingsmacht in hun eigen, private domein. Tegelijkertijd functioneren wij in een publiek domein, waar de overheid de spelbepaler is. Daarmee is de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven een must voor het behoud van welvaart.

1.1. MIDDEN-NEDERLAND Midden-Nederland is het werkgebied van de Regionale Vereniging VNO-NCW Midden en van MKB Midden. Het gebied omvat de provincies Flevoland, Overijssel, Utrecht en Gelderland. Het is niet één speciaal sociaaleconomisch samenhangend gebied zoals andere regio’s dat wel zijn, maar Midden vormt in zijn geheel het landsdeel tussen de Randstad en Duitsland. Overal zijn overlappingen en verbindingen met aangrenzende regio’s en Midden staat daar altijd mee in verbinding. Het vormt het gebied waar ruim 4,7 miljoen mensen wonen, waar ruim één miljoen mensen werk vinden en waar een bruto regionaal product wordt geleverd van meer dan € 300 miljard. Het belang van de ondernemingen is zichtbaar in de investeringen die hier worden gedaan; deze belopen ruwweg € 10 miljard per jaar.

Deze investeringsagenda gaat ‘slechts’ over een deel van de omstandigheden die voor het functioneren van het bedrijfsleven in Midden-Nederland relevant zijn, namelijk locaties en verbindingen. Naast heel veel andere aspecten zijn dit twee onderwerpen die voor de regio Midden-Nederland van bijzonder belang zijn vanwege de ligging: de verwevenheid met het Westen van het land blijkt uit de manier waarop MiddenNederland aantrekkelijk is als vestigingsregio. Tegelijk is de logistieke functie enorm: het grootste deel van de goederenstroom en het personenverkeer komt door of vindt plaats binnen Midden-Nederland.

4

2. OPGAVEN IN HET RUIMTELIJK BELEID In deze agenda gaan we niet in op de analyse of de onderbouwing van de problemen die er zijn. Liever concentreren wij ons op de opgaven die er zijn. In zijn algemeenheid is de doorstroming van het verkeer op de wegen slecht, evenals de bereikbaarheid van de belangrijke economische knooppunten. Dat vraagt om investeringen, ongeacht de stand van de conjunctuur. Lang heeft het er naar uitgezien dat Nederland op korte termijn een systeem zou gaan krijgen van kilometerheffing. Zolang dit effectief kan bijdragen aan het verminderen van de fileproblematiek, blijft het bedrijfsleven voorstander van een beprijzingssysteem dat de belasting van de mobiliteit eerlijker maakt. Hiermee wordt het mogelijk de bestaande hoofdverbindingen in Nederland te verbeteren en waar nodig uit te breiden. Dit draagt tevens bij aan het verminderen van de druk die er op de woningmarkt in de Randstad bestaat. De werking van de ruimtelijke regelgeving is in onze ogen nog veel te traag en op onderdelen (zoals Natura 2000) onhanteerbaar. Het staat integrale gebiedsontwikkeling in de weg. De komst van één integrale omgevingswet beoogt hierin verandering te brengen, net als de verdere uitwerking van procedureversnelling (Commissie Elverding) die zijn beslag moet gaan krijgen in de wet- en regelgeving. Dit geldt in onze ogen zowel voor de wegeninfrastructuur als voor de aanleg en verbetering van bedrijventerreinen of woningbouwprojecten.

Niet iedere investering in de omgeving hoeft per sé een overheidsinvestering te zijn. Op tal van terreinen, ook buiten de ruimtelijke sfeer, kunnen de opgaven ook worden bereikt door vormen van private financiering (Commissie Ruding) van deze investeringen. Dit vraagt dan wel dat er een einde komt aan de bedelcultuur, die meer en meer plaats moet maken voor een gezamenlijk gevoelde verantwoordelijkheid voor economie en welvaart. In de al eerder aangehaalde toekomstvisie van VNO-NCW, MKB Nederland en LTO Nederland is dit al volgt beschreven: “Al met al kan een zeer omvangrijk, vooral privaat te financieren investeringsplan tot stand komen, waardoor niet alleen economische activiteit wordt gestimuleerd maar Nederland ook een indrukwekkende opknapbeurt ondergaat, en een welvarende bevolking zorg-, onderwijs- en woondiensten op maat kan krijgen”.

2.1. KRIMP IS GEEN BEDREIGING Een veelgehoord argument in deze tijd is dat we beducht moeten zijn voor krimp. De bevolkingsgroei stagneert in sommige delen van het land. Dit is het gevolg van de daling van het aantal geboorten in het verleden. Daarmee is het een volkomen autonoom verschijnsel, dat zich niet door beleid laat keren. Daarom is het ook geen bedreiging, zoals tegenwoordig vaak wordt gehoord in overheidskringen. Bovendien is er aan krimp op zichzelf niets te doen, behalve dan het accepteren ervan. Demografische krimp is juist een extra aanleiding om te werken aan goede bereikbaarheid en ruimtelijke kwaliteit en om het algemene gedachtegoed van groei om te schakelen naar behoud en verbetering van de huidige verdiencapaciteit in onze economie.

5

3. HOE IS DEZE INVESTERINGSAGENDA TOT STAND GEKOMEN? Deze investeringsagenda is bottom–up ontwikkeld. Basis voor deze investeringsagenda vormen waarnemingen, standpunten en inzichten van de leden van VNO-NCW Midden en MKB Midden. Het zijn immers juist de ondernemers die het meest direct geconfronteerd worden met knelpunten in verbindingen en locaties. Daarom hebben we gekozen voor een aanpak die niet begint met uitgebreide studies en analyses van problemen of ‘toekomstkijkerij’, maar voor het eenvoudig aangeven wat er in de ogen van ondernemers moet gebeuren om een investeringsagenda voor Midden-Nederland te kunnen maken. Op zichzelf levert dat niet heel veel op wat niet al eerder in andere studies is bedacht, maar wordt dit gegroepeerd om als agenda een basis te kunnen vormen voor overleg met het Rijk, provincies, regiobesturen en gemeenten.

Om de reacties te focussen is in de vraagstelling aan de ondernemers in Midden-Nederland een kaderstelling gehanteerd:

Bereikbaarheid en verbindingen ✧ Weginfrastructuur: leemten in rijkswegen, provinciale verbindingen, bereikbaarheid locaties met een economische betekenis. ✧ Openbaar vervoer/spoorinfrastructuur (goederen en personen): leemten in verbindingen, dienstregeling, aanbesteding. ✧ Luchtverkeer: ontwikkeling regionale vliegvelden.

Gebiedsontwikkeling ✧ Bedrijventerreinen: uitbreiding, revitalisering, herstructurering, transformatie. ✧ Kantoren en dienstverlening: nieuwe ontwikkelingen, problematiek leegstand. ✧ Toerisme: nieuwe ontwikkelingen, kwaliteitsverbetering bestaand aanbod. ✧ Detailhandel: Nieuwe ontwikkelingen, kwaliteitsverbetering bestaand aanbod. ✧ Vestigingsmogelijkheden voor specifieke doelgroepen (bijv. logistiek, industrie, nieuwe ­detailhandelsconcepten).

Veel aandachtspunten zijn niet nieuw. Vaak zijn ze eerder door ondernemers naar voren gebracht. Bij voorbeeld in een reactie van ondernemers op ruimtelijke plannen van overheden en in de adviezen van lokale ondernemers­kringen en Kamers van Koophandel. De inventarisatie is uitgevoerd door de ondernemers in de regio’s van VNO-NCW Midden en MKB Midden, de eigen achterbannen, de leden en de regionale besturen die door deze leden worden gevormd, in samenwerking met de Kamers van Koophandel. Daarnaast is er natuurlijk ook veel breder in de netwerken van de werkgeversorganisaties gekeken. De horizon voor het programma is 2020. Dat wil echter niet zeggen dat er alleen prioriteiten voor de langere termijn zijn ingebracht. Een belangrijk deel van de knelpunten zijn actueel en de genoemde oplossingen zouden dan ook vaak op kortere termijn gerealiseerd moeten worden. Het jaar 2020 is echter gekozen om ook een doorkijk naar de (middel)lange termijn te kunnen maken.

Op basis van een vaker gebruikte rekensystematiek heeft ARCADIS een raming gemaakt van de investeringen die met de realisering van het programma gepaard gaan. Vervolgens is, daar waar mogelijk, de analyse

6

gemaakt van de vraag of, en in welke mate, er al sprake is van de voorbereiding van de gewenste investeringen. In het ene geval betekent dit dat er voortvarend gewerkt moet worden aan de realisering, in andere gevallen dat de voorbereidingen nog moeten starten.

Voor de initiatiefnemers is dit van belang omdat vanaf 2011 tussen tal van regio’s en het kabinet investeringsafspraken worden gemaakt, programma’s worden opgesteld en lange termijnafspraken worden gemaakt. Het zou van desinteresse getuigen als het bedrijfsleven dit uitsluitend overlaat aan overheden zelf. De inbreng van de verschillende regio’s zijn door ARCADIS gebundeld in een integraal programma:

“DE NIEUWE KAART VAN MIDDEN-NEDERLAND”

Locaties en Verbindingen Gebied Midden.

7

4. ONZE INVESTERINGSAGENDA: DE NIEUWE KAART VAN MIDDEN-NEDERLAND In Midden-Nederland constateren we een toenemende achterstand in de kwaliteit van locaties en verbindingen: ✧ In kwantitatieve zin lijkt er een voldoende aanbod aan ruimte voor bedrijven te zijn. De kwaliteit van dat aanbod sluit echter veelal niet aan op wat vanuit een optimale bedrijfsvoering gewenst is. ✧ De bereikbaarheid van bedrijfslocaties staat sterk onder druk. De capaciteit van onze infrastructuur is niet voorbereid op de te verwachten toename van vervoersstromen.

Met andere woorden, de ruimtelijke kwaliteit die nodig is om de gewenste investeringen door de marktsector te realiseren ontbreekt. Het is juist hier dat een rol voor de overheid gewenst is. Overheidsinvesteringen in ruimtelijke kwaliteit zijn een voorwaarde voor investeringen in de marktsector. Het is vanuit dit besef dat ‘De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland’ tot stand is gekomen. Dit programma bevat de prioriteiten die vanuit de marktsector worden gesteld aan de versterking van de ruimtelijke kwaliteit. Gelukkig treffen we veel maatregelen die zijn opgenomen in het programma ook aan in beleid van gemeenten, provincies en de rijksoverheid. Voor een aanzienlijk deel van deze maatregelen zijn ook budgetten gereserveerd. De snelheid waarmee deze maatregelen worden gerealiseerd baart echter zorgen. Hoe sneller deze maatregelen gerealiseerd zijn, hoe sneller ook de marktsector kan aansluiten met de realisering van private investeringen.

We beseffen echter dat veel maatregelen nog een voorbereiding vergen voordat tot uitvoering kan worden overgegaan. Met het oog daarop hanteren we voor de realisering van ‘De Nieuwe Kaart van Midden- Nederland’ een termijn van 10 jaar. Met het stellen van een termijn wordt ook een versnelling beoogd. Veel projecten staan al tientallen jaren in beleidsprogramma’s zonder dat er zicht is op realisering. Zo wordt al sinds de jaren zestig gesproken over de doortrekking van de A15 en de A18. In deze periode is ook het geraamde investeringsbedrag voor deze projecten meerdere malen over de kop gegaan. In dit programma maken we onderscheid tussen ‘verbindingen’ en ‘locaties’. Met dit onderscheid rubriceren we de prioriteiten zonder afbreuk te willen doen aan de samenhang tussen beide. Immers op veel plaatsen kan de ontwikkeling van een locatie alleen worden bezien in samenhang met de bereikbaarheid ervan. Omgekeerd bieden nieuwe verbindingen interessante kansen voor de ontwikkeling van locaties. Soms kan ook ‘werk met werk’ worden gerealiseerd. Te vaak nog wordt de aanpak van knelpunten in de infrastructuur en de ontwikkeling van locaties vanuit een afzonderlijke regie opgepakt. Als de investering in infrastructuur samen met locatieontwikkeling wordt opgepakt kunnen kosten en opbrengsten soms deels met elkaar worden verbonden. Op ‘De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland’ is de samenhang tussen locaties en verbindingen zichtbaar gemaakt. De uitdaging is die samenhang op te pakken bij de uitwerking van projecten.

4.1. VERBINDINGEN Voor steeds meer bedrijven neemt het logistieke proces een centrale plaats in de bedrijfsvoering in. Bedrijven vormen immers met andere bedrijven een regionaal, nationaal of internationaal netwerk waartussen grondstoffen, onderdelen en eindproducten worden uitgewisseld. Dit geldt niet alleen voor bedrijven op het gebied van distributie en handel maar ook voor productiebedrijven. De kwaliteit en de capaciteit van de infrastructuur vormen dan ook een kritische succesfactor voor de ontwikkeling van het bedrijfsleven en daarmee voor de economische groei in Midden-Nederland. Het is vanuit dit besef dat ondernemers een inventarisatie hebben gemaakt van de prioriteiten op het gebied van verbindingen. De prioriteiten hebben betrekking op wegen, spoorverbindingen

8

(zowel voor personen als goederen) en waterwegen. Ondernemers hebben zowel prioriteiten op regionaal als op nationaal niveau ingebracht.

4.1.1. NATIONALE VERBINDINGEN De bereikbaarheid van bedrijven in Midden-Nederland wordt in toenemende mate belemmerd door de ­groeiende stroom transitverkeer. Verwacht mag worden dat de komende jaren de belemmeringen voor het ­bedrijfsleven in Midden-Nederland verder toenemen. Belangrijker is dat bedrijven in Midden-Nederland ook graag gebruik maken van de ligging aan de (inter-) nationale transportassen. Deze ligging biedt immers juist kansen voor het bedrijfsleven om de economische relaties met afnemers en toeleveranciers in de rest van Nederland en in Duitsland en Noord- en Oost-Europa verder uit te bouwen. De spoorweginfrastructuur in Midden-Nederland is van hoge kwaliteit. Voor het goederenvervoer zijn vooral de verbindingen met de Rotterdamse haven van belang. Met de aanleg van de Betuweroute is de infrastructuur voor het transitverkeer tussen de Randstad en Duitsland op orde. De mogelijkheden voor het bedrijfsleven om aan te sluiten op dit netwerk zijn echter beperkt. Ook het netwerk voor het personenverkeer is van hoge kwaliteit. Tussen veel stedelijke centra is sprake van een intercityverbinding met een kwartierdienst. Met de aanleg van de Hanzelijn wordt ook de verbinding met Amsterdam verbeterd. Met het Amsterdam – Rijnkanaal, het Twentekanaal en de grote rivieren is Midden-Nederland goed ontsloten voor het scheepvaartverkeer. Een belangrijk deel van het vervoer over deze vaarwegen is transitverkeer, maar ook veel bedrijven in MiddenNederland maken gebruik van transport over water. Het gaat daarbij zowel om bulkvervoer als om containers.

Ondernemers leggen prioriteit bij het aanpakken van de volgende infrastructurele projecten op nationaal niveau (bijgaand een selectie uit benoemde projecten):

Bestaande autosnelwegen ✧ De internationale transportassen A1, A12 en A15 vormen de belangrijkste verbindingen tussen de Randstad, het oosten van het land, Duitsland en Oost-Europa. Vergroting van de capaciteit door het ­toevoegen van rijstroken, de verruiming van knooppunten en de realisering van de ontbrekende schakel ­tussen de A12 en de A15 zijn noodzakelijk om Midden-Nederland bereikbaar te houden (op de A12, ­tussen Oudenrijn en Lunetten zal al sprake zijn van een realisatie van verbreding met extra rijbanen). ✧ Het tracé A6/A1-A9 vormt de hoofdverbinding tussen de regio Amsterdam en het noorden van ons land. De doorstroming op dit tracé moet worden verbeterd: verbredingsmaatregelen zijn nodig. ✧ De verbinding met Noord-Holland wordt op niveau gebracht door de uitbouw van de N23 tot ­autosnelweg. ✧ De A27 verbindt Flevoland en Utrecht met het zuidwesten van ons land en met belangrijke economische centra in België en Frankrijk. Vergroting van de capaciteit door het toevoegen van rijstroken is gewenst. Tussen Rijnsweerd en Lunetten is inmiddels sprake van een toekomstige verbreding tot 2x7 banen. ✧ De internationale transportas A28 is de belangrijkste verbinding tussen de Randstad, het noorden van het land en Noord- en Oost-Europa. Vergroting van de capaciteit door toevoegen van rijstroken is ­noodzakelijk, inclusief de snelle aanpak van het Knooppunt Hoevelaken. ✧ De A50 is de belangrijkste noord-zuid verbinding voor Midden-Nederland. Naast de doortrekking van de autosnelweg vanaf Hattemmerbroek tot de aansluiting met de A6 is verruiming van de capaciteit door het toevoegen van rijstroken noodzakelijk.

9

Nieuwe autosnelwegen ✧ Tussen de A50 en de A27 is een nieuwe noord-zuid verbinding, de A30, een belangrijke bijdrage aan de ambities om het zuidelijk deel van Flevoland verder tot ontwikkeling te laten komen. Deze nieuwe ­verbinding vormt een schakel tussen Flevoland, Ede/Veenendaal en Rivierenland en ontsluit belangrijke delen van Midden-Nederland op de internationale hoofdstructuur. ✧ De A35 verbindt de regio Zwolle met Twente en het Duitse achterland. Opwaardering van deze ­verbinding tot autosnelweg is noodzakelijk.

Spoorwegen Ondanks de aanleg van de Hanzelijn is de verbinding tussen de Randstad en het noorden van het land niet op orde. De aanleg van een spoorverbinding Lelystad – Emmeloord – Heerenveen - Groningen is dan ook noodzakelijk. ✧ Met de realisering van een spoorverbinding richting Breda wordt het netwerk vanuit het knooppunt Utrecht gecompleteerd. ✧ Een snelle verbinding voor het personenvervoer tussen de Randstad en het Roergebied ontbreekt. Een verbinding op een zelfstandig tracé zorgt ook voor meer ruimte voor het regionale personenverkeer op de verbinding Utrecht – Arnhem. ✧ De enige nationale intercityverbindingen die geen kwartierdienst kennen zijn de verbinding Enschede – Randstad en Groningen – Randstad. Invoering van een kwartierdienst op deze verbindingen is ­noodzakelijk. ✧ De Betuweroute wordt slechts matig benut, nog steeds wordt een te groot deel van het goederenvervoer over de ‘oude lijnen’ afgewikkeld. Door de Betuweroute beter te benutten ontstaat elders meer ruimte voor personenvervoer.

Vaarwegen ✧ De capaciteit van het Amsterdam-Rijnkanaal moet worden verruimd door het wegnemen van knelpunten, naast de realisering van een multimodale goederenterminal nabij Tiel. ✧ Het Twentekanaal vormt voor Oost-Nederland de hoofdverbinding voor transport over water. De vergroting van de capaciteit van deze verbinding is nodig om het transport met grotere binnenvaartschepen mogelijk te maken.

4.1.2. REGIONALE VERBINDINGEN Om bedrijven de mogelijkheid te geven optimaal aan te haken op het netwerk van (inter) nationale ­verbindingen vraagt het bedrijfsleven ook aandacht voor de verbindingen op regionaal niveau. Immers het overgrote deel van de bedrijven is niet direct aan een van de (inter) nationale verbindingsassen gevestigd. Een sterk regionaal netwerk geeft ondernemers optimaal de mogelijkheid gebruik te maken van de kansen die de ligging van Midden-Nederland biedt.

Autowegen In totaal zijn er 41 projecten op het gebied van regionale verkeersverbindingen geprioriteerd. Het gaat daarbij onder andere om de ruit van Flevoland, de N224 tussen Zeist en Ede, de N322 in de Betuwe, de A18 tussen Doetinchem en Enschede, de A35/N35 Almelo-Zwolle, een nieuwe verbinding tussen Apeldoorn en Dieren, de N340 Zwolle-Ommen en de N377 tussen Hasselt en Coevorden. M.b.t. de Ring Utrecht is sinds kort besloten dat de Noordelijke Randweg wordt opgewaardeerd waardoor de Ring wordt gerond.

10

Spoorwegen In totaal zijn 8 projecten op het gebied van regionale spoorwegverbindingen geprioriteerd. Het gaat daarbij onder meer om een regionaal netwerk van sneltrams in Utrecht, een HOV verbinding tussen Ede en Wageningen, een lightrailverbinding tussen Rhenen en Kesteren, opwaardering van het transferium Barneveld tot intercityhalte, verbetering van de verbinding tussen de Achterhoek en Arnhem, een directe IC verbinding tussen Arnhem en Apeldoorn en de verbetering van de spoorverbinding tussen Hardenberg en Zwolle.

Vaarwegen Door ondernemers is een regionaal vaarwegproject geprioriteerd, namelijk de aanpassing van de Vecht in Overijssel ten behoeve van de pleziervaart.

4.1.3. LOKALE VERBINDINGEN Nieuwe bedrijventerreinen zijn vaak zodanig gelegen dat er sprake is van een goede ontsluiting op de regionale en nationale infrastructuur. Veel bedrijven zijn echter gevestigd op oudere locaties die vaak minder goed ontsloten zijn. De meeste prioriteiten hebben hierop betrekking. Het gaat daarbij veelal om een verbetering van bestaande infrastructuur. Daarnaast hebben bedrijven de wens beter ontsloten te worden op de digitale snelweg. Op lokaal niveau is een groot aantal knelpunten, toegespitst tot 37 projecten, geprioriteerd. Het gaat daarbij onder meer om de verbetering van aansluitingen op het regionale en landelijke wegennet, het verbeteren van de bereikbaarheid van bedrijventerreinen en het wegwerken van knelpunten door verkeersdruk in de kernen (leefbaarheid, bereikbaarheid).

4.2. LOCATIES Om te kunnen ondernemen is ruimte nodig. In een land waar bijna voor iedere vierkante meter meerdere ruimteclaims liggen, staat de ruimte voor ondernemen sterk onder druk. Het gaat daarbij niet alleen om voldoende oppervlak, ook de kwaliteit van de bedrijfsomgeving is in toenemende mate van belang. De beschikbaarheid van voldoende ruimte vormt dan ook een kritische succesfactor voor de ontwikkeling van het bedrijfsleven en daarmee voor de economische groei in Midden-Nederland.

De recessie moet ons geen zand in de ogen strooien. In een tijd dat er sprake is van leegstand en een ingestorte markt voor bedrijvenlocaties, is het niet zo dat we maar zouden moeten berusten in de conclusie dat we nooit meer hoeven na te denken over locaties voor bedrijvigheid. De kwaliteit van de bestaande locaties is belangrijker aan het worden dan ooit. De markt verandert namelijk in een razend tempo van een door de overheid gedomineerde aanbodsmarkt naar een door gebruikers bepaalde vragersmarkt. Dit gaat onvermijdelijk leiden tot een vorm van concurrentie tussen bestaande locaties, op een manier die we nog niet eerder hebben meegemaakt. In de allereerste plaats heeft dit gevolgen voor de kwaliteit van bestaande locaties, de noodzaak voor het op orde brengen en houden hiervan. Het is vanuit dit besef dat ondernemers een inventarisatie hebben gemaakt van de prioriteiten ten aanzien van locaties voor bedrijvigheid. De prioriteiten hebben betrekking op bedrijventerreinen, locaties voor ­recreatie, welzijn en zorg en de ruimte voor woningbouw.

4.2.1. BEDRIJVENTERREINEN Veel bedrijven moeten werken op een locatie die onvoldoende mogelijkheden biedt om de bedrijfsactiviteiten op een efficiënte wijze te ontwikkelen. Sommige bedrijven zijn gevestigd op een te krappe locatie waardoor ontwikkelingsmogelijkheden worden beperkt of waardoor bedrijfsactiviteiten over verschillende locaties moeten worden verspreid.

11

Milieugevoelige functies in de omgeving (woningen, natuur) vormen vaak een beperking voor de bedrijfsactiviteiten, denk bijvoorbeeld aan de beperking van de bedrijfstijd vanwege geluid. Sommige bedrijven stellen prijs op een locatie met een representatief karakter. Op oudere bedrijventerreinen kan aan deze wens veelal geen invulling worden gegeven omdat de kwaliteit van de openbare ruimte te wensen overlaat. Andere bedrijven hebben behoefte aan een meer functionele omgeving, waar ook de ruimte is voor activiteiten in een zwaardere milieucategorie.

De waarde van een bedrijfspand wordt mede bepaald door de (ruimtelijke) kwaliteit van de omgeving en door de mogelijkheden die de omgeving biedt voor ontwikkelingen. Een lagere waarde beperkt de ontwikkelingsmogelijkheden van het bedrijf. De bereikbaarheid van bedrijventerreinen is een belangrijk aandachtspunt. Vooral oudere bedrijventerreinen zijn slecht op het hoofdwegennet ontsloten. Sommige sectoren als de logistieke dienstverlening stellen specifieke eisen aan de bereikbaarheid per as, en soms ook per spoor of binnenvaartschip. Het bedrijfsleven vraagt aan de gemeenten een actief beleid bij de revitalisering van bestaande bedrijventerreinen en de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen.

Belangrijke aandachtspunten zijn: ✧ Match tussen bedrijf en omgeving (functioneel of representatief). ✧ Ruimte voor vernieuwing van bedrijfsfuncties, flexibiliteit. ✧ Voldoende ‘milieugebruiksruimte’. ✧ Passend voorzieningen niveau. ✧ Parkmanagement voor een optimaal beheer van bedrijventerreinen.

De toenemende politieke aandacht voor revitalisering ervaren ondernemers als positief. Wel baart de snelheid waarmee revitalisering van de grond komt zorg, zeker daar waar tevens sprake is van achterstallig onderhoud van de openbare ruimte. Met de aanpak van bestaande bedrijventerreinen alleen wordt echter onvoldoende ruimte geboden voor bedrijven. Als gevolg van functiewijzigingen wordt een deel van de bestaande ruimte aan de b ­ edrijfsfunctie onttrokken. Hiervoor is vervangende ruimte noodzakelijk. Daarnaast vraagt de groei van ­economische activiteiten ook om toename van de beschikbare ruimte voor bedrijvigheid.

De nieuwe bedrijventerreinen Voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen zijn door de ondernemers in totaal circa 50 nieuwe locaties aangewezen. Daarbij vragen ondernemers specifiek aandacht voor de ontwikkeling van locaties voor specifieke doelgroepen.

Genoemd zijn onder meer: ✧ Fruit Valley, een locatie voor value added logistics. ✧ De ontwikkeling van de A2-corridor. ✧ Locaties voor de maakindustrie en voor milieutechnologie, R&D locaties en kennislandschappen en food & health. ✧ Woon-werk landschappen. ✧ Milieu-experimenteerzone.

12

De bestaande bedrijventerreinen Ondernemers vragen aandacht voor de herstructurering van bestaande bedrijventerreinen. Door de o ­ ndernemers zijn 45 locaties met een totaal oppervlak van meer dan 2000 hectare geprioriteerd die voor revitalisering in aanmerking komen. Daarnaast vragen ondernemers aandacht voor een betere samenwerking tussen gemeenten en bedrijven bij de uitwerking van revitaliseringplannen. Herstructureringsmaatschappijen kunnen in deze processen een goede rol vervullen.

4.2.2. RECREATIE, WELLNESS EN ZORG In sectoren als recreatie, wellness en zorg is in toenemende mate zichtbaar behoefte aan een ruimtelijk concept waarbinnen de vestiging van ondernemingen in deze sectoren mogelijk is. In het landelijk gebied kan gedacht worden aan economische functies in combinatie met natuurontwikkeling, de ontwikkeling van nieuwe landgoederen en landelijk wonen. In het stedelijk gebied kan gedacht worden aan een combinatie van bestaande centrumfuncties met bestaande functies in de gezondheidszorg. Door sectoren als recreatie, wellness en zorg in een bredere ruimtelijke ontwikkeling op te nemen ontstaan nieuwe mogelijkheden voor investeringen door ondernemers in een vernieuwend aanbod aan producten en diensten.

Projecten Ondernemers hebben een diversiteit aan projecten geprioriteerd: ✧ Versterking van centrumgebieden, afstemming winkelaanbod op vraag. ✧ De ontwikkeling van jachthavens, ten behoeve van de waterrecreatie. ✧ Ontwikkeling zorglandschappen. ✧ Ontwikkeling van nieuwe voorzieningen voor toerisme.

4.2.3. WONINGBOUW De problematische situatie in de bouw is algemeen bekend. De economische spin-off van de bouw is zodanig groot, dat deze economische betekenis van een groter belang is dan de financiële positie van overheden. Dit laatste is, in combinatie met een uiterst moeizame markt voor kredietverlening, momenteel van grote invloed op de voortdurende stagnatie in de bouw. Voor ondernemers speelt het aanbod aan goede woningen verder een belangrijke rol bij de mogelijkheid personeel aan te trekken en te behouden. Vooral in het westelijk deel van Midden-Nederland is dit een probleem. Veel woningbouwlocaties verkeren in een initiatieffase maar de snelheid waarmee bouwlocaties op de markt komen is te laag. Weliswaar is nu de vraag naar woningen lager, maar de verwachting is dat de woningmarkt de komende jaren weer aantrekt. Gezien de lange voorbereidingstijd van woningbouwlocaties is het dan ook juist nu van belang op het aantrekken van de vraag voor te sorteren, zodat tijdig nieuwe bouwlocaties beschikbaar zijn.

Woningbouwlocaties In de diverse regio’s hebben ondernemers voor tienduizenden woningen aan bouwlocaties geprioriteerd (waarvan bij de ontwikkeling ook rekening moet worden gehouden met goede ontsluitingen):

✧ In de regio Utrecht geven ondernemers prioriteit aan Leidsche Rijn en de binnenstad van Utrecht. ✧ In de regio Amersfoort vragen ondernemers aandacht voor 11 locaties verspreidt door de regio. ✧ In de Stadsregio Arnhem-Nijmegen is sprake van een verstedelijkingsopgave voor de bouw van 26.000 nieuwe woningen voor de periode 2010-2020. ✧ In het kader van de schaalsprong Almere zal sprake zijn van een verdubbeling van het aantal woningen met 60.000 nieuwe woningen (tot 2030).

13

5. INVESTERINGEN Met de realisering van ‘De Nieuwe Kaart van Midden-Nederland’ is voor de periode tot 2020 een investering van circa € 2 miljard per jaar gemoeid. Het gaat daarbij om een eenmalige investering voor de realisatie van het totale programma aan projecten dat in de kaart is opgenomen. Ter vergelijking, de marktsector investeert jaarlijks meer dan € 10 miljard in de economie van Midden-Nederland. De investering in locaties omvat een bedrag van € 400 miljoen per jaar. Tegenover deze investering staat een verwachte opbrengst van € 300 miljoen per jaar. Het betreft dus niet direct renderende opbrengsten. Dat beeld is geheel anders als daarmee de waardeontwikkeling en vooral het behoud hiervan van bedrijfsonroerend goed en woningen wordt gehanteerd. De investering in verbindingen omvat een bedrag van € 1,6 miljard per jaar. Tegenover deze investeringen staan geen direct meetbare opbrengsten. Alle ramingen zijn gebaseerd op eenheidsprijzen die ARCADIS in haar rekenmodel heeft gehanteerd. In onderstaand overzicht is de opbouw van de benodigde investeringen weergegeven.

5.1. LOCATIES Nieuwe locaties

Investering

Budget

Bedrijventerreinen

2100 miljoen

1200 miljoen

Recreatie, wellness en zorg

Geen

Geen

Woningbouwlocaties

Geen

Geen

Bestaande locaties

Investering

Bedrijventerreinen

1600 miljoen

100 miljoen

Voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen is bij gemeenten een budget van 1,2 miljard beschikbaar. Met dit budget kan bijna 60% van het benodigde areaal aan nieuw bedrijventerrein worden ontwikkeld. Omdat de inkomsten uit uitgifte van bedrijventerrein dekkend zijn voor alle kosten die met ontwikkeling zijn gemoeid, legt een verruiming van het budget geen beslag op publieke middelen. Investeringen voor de ontwikkeling van locaties voor recreatie, wellness en zorg en woningbouwlocaties worden over het algemeen door marktpartijen gedaan. Van de overheid wordt gevraagd de juiste voorwaarden te scheppen voor de markt, zodat deze investeringen ook voldoende renderend zijn. Van overheden wordt gevraagd het initiatief te nemen om marktpartijen bij elkaar te brengen (gebiedsontwikkeling) en de juiste planologisch juridische kaders te scheppen. Het beschikbare budget voor revitalisering is volstrekt onvoldoende. Van de overheid wordt verwacht dat zij de revitalisering voortvarend aanpakt. Een voldoende budget om de noodzakelijke vernieuwing van de openbare ruimte aan te pakken (vaak gaat het voor een belangrijk deel ook om het wegwerken van achterstalling onderhoud) ontbreekt echter.

14

5.2. VERBINDINGEN Wegverbindingen

Investering

Budget

Nationaal

7059 miljoen

5445 miljoen

Regionaal

3299 miljoen

1396 miljoen

Lokaal

1271 miljoen

32 miljoen

Spoor en openbaar vervoer

Investering

Budget

Nationaal

2650 miljoen

Geen

Regionaal

915 miljoen

Geen

Vaarverbindingen

Investering

Budget

Nationaal

115 miljoen

115 miljoen

Regionaal

216 miljoen

97 miljoen

De rijksoverheid heeft een groot budget beschikbaar voor de aanpak van knelpunten in het rijkswegennet. Ruim driekwart van de knelpunten kan daarmee worden weggewerkt. Een verhoging van het budget met 150 miljoen per jaar is voldoende om het rijkswegennet in Midden-Nederland op orde te krijgen.

Op regionaal en lokaal niveau is de situatie niet zo rooskleurig. Voor regionale wegverbindingen is slechts 1/3 van het budget beschikbaar, voor de aanpak van lokale knelpunten is feitelijk geen aandacht. Gemeenten en provincies zullen hun inspanningen aanzienlijk moeten vergroten, wil de regionale economie toekomstvast ­blijven. Voor de noodzakelijke investeringen in spoor en openbaar vervoer zijn geen middelen beschikbaar. Dit in tegenspraak tot het overheidsbeleid dat gericht is op de stimulering van openbaar vervoer. Voor de vaarweg­ projecten op nationaal niveau is voldoende budget beschikbaar, dit geldt niet voor de regionale projecten!

5.3. INVESTERINGEN ALS VERSNELLERS Veel projecten die ondernemers hebben genoemd zitten in de pijplijn. Het gaat daarbij deels om projecten waarvoor overheden middelen gereserveerd hebben voor de uitvoering. Daarnaast gaat het om projecten die in een studiefase verkeren. Ondernemers hebben zorg over de snelheid waarmee projecten, die in de pijplijn zitten, worden gerealiseerd. In veel gevallen wordt de uitvoeringstermijn niet alleen bepaald door de doorlooptijd van procedures die moeten worden uitgevoerd. Belangrijke factoren zijn ook:

Verschil in inzicht tussen verschillende bestuurslagen en aangrenzende bestuurlijke eenheden over de wijze waarop het project het best kan worden gerealiseerd. ✧ Moet de weg ten oosten of ten westen van een kern worden gelegd? ✧ Waar wordt het nieuwe bedrijventerrein gesitueerd? ✧ Wordt het een brug of een tunnel?

G  oede samenwerking tussen verschillende overheden en slagvaardige besluitvorming op basis van argumenten zijn nodig om deze vertraging het hoofd te bieden.

Vertraging in de procedures die nodig zijn om een project te kunnen realiseren. ✧ Bezwaar en beroep door lokale groeperingen. ✧ Vernietiging van een vergunning vanwege procedurefouten. ✧ Met een afstemming vooraf met belanghebbenden en zorgvuldige procedures kan deze vertraging worden voorkomen.

15

Vertraging bij de realisatie ✧ De uitwerking van het ontwerp bestekken en aanbesteding lopen uit de planning. ✧ Het budget voor de realisatie blijkt ontoereikend. ✧ Met alternatieve aanbestedingsvormen zoals design en construct kan vertraging bij de realisatie voorkomen worden.

Vaak wordt ook het organiserend vermogen van het bedrijfsleven onvoldoende benut. Het bedrijfsleven kan een brug slaan tussen de verschillende stakeholders en daarmee de ‘neuzen’ rond een project dezelfde kant op krijgen. In sommige gevallen kan het bedrijfsleven ook een rol spelen bij de realisatie van een project. Denk hierbij aan de rol van parkmanagement (eventueel in samenhang met toepassing van de experimentenwet Bedrijven Investerings Zone) bij de revitalisering van bedrijventerreinen en de mogelijkheid om specifieke knelpunten op te lossen in een publiekprivate samenwerking. Juist de koppeling van infrastructuur aan locatieontwikkeling biedt soms interessante mogelijkheden. De wijze waarop de ondertunneling van de A2 in Maastricht wordt gerealiseerd kan hierbij als voorbeeld dienen.

16

6. SLOT Investeren ten behoeve van de economie doe je niet alleen in de schaarse TOP-gebieden die we in Nederland hebben. Investeren doe je overal waar de economie is. Deze investeringsagenda maakt duidelijk hoe en waar dat nodig is. Als alle investeringen bij elkaar worden opgeteld en worden bezien over een periode van minstens tien jaar, valt de publieke last zelfs nog enigszins mee.

Daarmee vormt deze agenda een gespreksagenda voor het overleg tussen bedrijfsleven en overheid op alle niveaus. Maar ook voor initiatieven vanuit het bedrijfsleven zelf, want wij zijn net zo goed als publieke partijen verantwoordelijk voor een sterke economie en de welvaart van ons land. Als we dit niet tijdig en doorlopend agenderen, dan komt het er misschien nooit van. Die gedachte past geen enkele optimist.

17

7. BIJLAGEN Overzicht van locaties en verbindingen per regio van VNO-NCW Midden.

1.

Flevoland



2.

Utrecht



3.

Eemland



4.

Valleiregio

5. Rivierenland

18



6.

Arnhem



7.

Achterhoek



8.

Stedendriehoek



9.

Noord-Veluwe



10. IJsseldelta



11. Noordoost Overijssel



12. Twente

7.1. FLEVOLAND Nieuwe bedrijventerreinen 1. Multimodale overslag capaciteit bij Lelystad en Almere. 2. Ontwikkelen Lelystad Airport (tweede nationale luchthaven). 3. Buitendijkse werkhaven Urk. Woningbouw 1. Schaalsprong Almere (ontwikkeling 60.000 nieuwe woningen). 2. Ontwikkeling Waterfront, IJmeer en Markermeer. Verbindingen 1. Van N50 naar A50 en deze ontwikkelen als volwaardige autosnelweg naar Zwolle. 2. Doortrekking A30. 3. Verdubbeling rijstroken A27. 4. Goede doorstroming traject A6, A1, A9 (onderdeel Schiphol, Amsterdam, Almere, Lelystad). 5. Aanleg A23 (Alkmaar/ Lelystad/ Zwolle). 6. Bereikbaarheid Almere vergroten. 7. Verdubbeling van meest belangrijke provinciale wegen. Openbaar vervoer 1. Stichtse Lijn naar Utrecht (Almere/ Hilversum-Zuid/ Utrecht). 2. Spoorverbinding Lelystad – Emmeloord – Heerenveen – Groningen. 3. OVSLA 4. IJmeerverbinding

19

7.2. UTRECHT Nieuwe bedrijventerreinen 1. Utrecht, Nieuw terrein Rijnenburg. 2. Nieuw terrein Woerden/ Harmelen. Nieuwe ontwikkelingen op bedrijventerreinen 1. Multimodale overslag Blue Ports (Lage-Weide, Utrecht, ’t Klooster, Nieuwegein). Herstructurering bedrijventerreinen 1. Utrecht, Bedrijventerrein Lage Weide. 2. Utrecht, Bedrijventerrein Overvecht. 3. Nieuwegein, Bedrijventerrein Lieschbosch. Woningbouw 1. Utrecht , Leidsche Rijn en Binnenstad. 2. Woerden, Waterrijk en De Riethof. 3. Houten, Stationserf en Castellum (Oost en West). 4. Schalkwijk, De Groes II. 5. Nieuwegein, Binnenstad en Blokhoeve. 6. Nieuwegein, Lekboulevard en Hoogzandveld. 7. Nieuw Vreeswijk. Verbindingen 1. Ring Utrecht (verbreden traject Rijnsweerd/ Lunetten, opwaarderen Noordelijke Randweg). 2. A27, A28, A12 aanpassen aan huidige verkeersdruk. 3. N201 verbreden bij aquaduct, betere ontsluiting Mijdrecht. 4. Verbeteren doorstroom N237 (Utrechtseweg tussen De Bilt en Zeist). 5. Overgang verbeteren N225, station Driebergen Zeist. Plus ondertunnelen bij Station. 6. Doorstroming Dolderseweg N238 verbeteren. Richting kruising Amersfoortseweg en Soest. 7. Inpassing verbinding A12 Bunnik. En A12 verbreden (Oudenrijn/ Lunetten). Openbaar vervoer 1. Vervoer over water (Amsterdam – Rijnkanaal). 2. Openbaar vervoer Sternet Utrecht – Breda/ rest Nederland aansluiten. 3. Tramsysteem Utrecht naar randgemeenten (incl. verbinding Utrecht CS/ Sciences Park). 4. Spoorlaan NOUW3, inrichten als ingangsroute stad. 5. Spoortunnels Bilthoven.

20

7.3. EEMLAND Algemeen 1. Drakenburger Gracht. 2. Vliegveld Soesterberg en toeristische benutting. Nieuwe bedrijventerreinen 1. Baarn, Noordschil. 2. Woudenberg, terrein Parallelweg. 3. Soesterberg, Richelleweg. 4. Amersfoort, De Wieken. 5. Bunschoten, Bedrijventerrein Bunschoten. Herstructurering bedrijventerreinen 1. Leusden. Terreinen: Paardenmaat, Ambachtsweg, De Fliert en Princenhof. 2. Amersfoort Noord (Calveen, de Hoef, de Brand). 3. Soesterberg Noord (Soesterberg). 4. Bedrijventerrein Bunschoten-Spakenburg. 5. Woudenberg, Nijverheidsweg. 6. Transformatie Kop van de Isselt. Woningbouw 1. Amersfoort. 2. Baarn. 3. Bunschoten/ Spakenburg. 4. Eemnes. 5. Leusden/ Tabakssteeg, Leusden. 6. Soest. 7. Woudenberg/ Het Groene Woud, Woudenberg. 8. Nijkerk. Detailhandel 1. Tabakssteeg, Leusden. 2. Winkelgebied Rademakersstraat e.o., Soesterberg. 3. Vathorst West, Amersfoort. Verbindingen 1. A1, A27 verbreden. Tracé Utrecht, knooppunt Eemnes – Amersfoort. 2. A28 verbreden. Tracé Utrecht, knooppunt Hoevelaken (Spitsstrook tracé Leusden-Zuid en Hoevelaken. 3. Nieuwe verbinding knooppunt Hoevelaken. 4. Verlegging N224 bij Woudenberg. 5. Verbetering doorstroming N221. 6. Verbetering aansluiting A12. Kruispunt Maarn en Maarsbergen. 7. Ontsluiting verbeteren Stationsweg Woudenberg. 8. Verdiepen N237 (t.b.v. leefbaarheid Soesterberg). 9. Ontsluiting A6/ A27 naar de A30/A12. 10. Rondweg rond de Noordschil (aansluiting Wakkerendijk). 11. Ontsluiting verbeteren Soest (via verbinding snelweg en groene golf naar Amersfoort). 12. Ontsluiting Wieken Noord. 13. Randstad (stadsgewestelijk spoornetwerk).

21

7.4. VALLEIREGIO Ontwikkelingsgebieden 1. Kennislandschap (concentratie van kennisontwikkeling). 2. Kennispoort (ruimte voor zakelijke dienstverlening). 3. Nieuwe hart van Wageningen (kansen voor vrijkomende locaties). 4. Ede-Oost (combineren hoogwaardige bedrijvigheid en woonvoorzieningen). 5. HOV-lijn (snelle vervoersverbindingen). 6. Groene Long (ruimte voor behoud van landschap). Nieuwe bedrijventerreinen 1. Bedrijventerrein Nudepark 2. 2. Bedrijventerrein A12. 3. Bedrijventerrein Harselaar Zuid ontwikkelen. 4. Bedrijventerrein LOG-gebied (tussen Ede en Barneveld) en regionaal bedrijventerrein De Vallei ontwikkelen. 5. Bedrijventerrein De Flier (Nijkerk). Herstructurering bedrijventerreinen 1. Accommoderen exogene vraag Ede/ Veenendaal, Barneveld en Wageningen. 2. Ontwikkeling Veluwse Poort tot woningbouw. 3. Zware industrie (cat. IV) accommoderen in Ede/Barneveld (nabij A12/ A30/A1). 4. Gemengd bedrijventerrein met lokale functie: Barneveld/ Kootwijkerbroek-West. Verbindingen 1. A12 capaciteitsverruiming (gedeelte Maarn – Veenendaal). 2.  Doortrekken en opwaarderen capaciteit A30. Volwaardige Noord-Zuid verbinding realiseren, aansluiting van A30 op A15/ A73/ A50, aansluiten van A30 op de A27. Regio zuidelijk ontsluiten. 3. Verbetering ontsluiting A30 (Galvanistraat). 4. Aanleg spitsstrook A1 – Hoevelaken (noordzijde). 5. Verbetering doorstroming N224 en overige N-wegen. 6. Rondweg Barneveld (en Voorthuizen). Openbaar Vervoer 1. Ontwikkeling Station Barneveld-Noord (intercitystop). 2. Rondje Rhenen (Ede, Wageningen, Rhenen, Veenendaal). Lightrail of busbaan. 3. Ontwikkeling Intercity station Ede-Wageningen inclusief Executive OV Schiphol vervoer – Food Valley. Overig 1. Ontwikkelen Haven Wageningen. 2. Regionale overslagterminal weg/ spoor/ water.

22

7.5. RIVIERENLAND Nieuwe bedrijventerreinen 1. Ontwikkeling Medel II. 2. Ontwikkeling containerterminal Tiel (industrieterrein Kellen). 3. Multimodaal overslagpunt op Medel en Latenstein (Tiel). Voorbereiding van Biezenburg. 4. Ontwikkelen Deilse kwadrant in oksel van A2/ A15 (gemeente Geldermalsen). 5.  Optimalisatie en ontwikkelen bedrijventerrein langs A2 (corridor gemeenten Geldermalsen/ Hondsgemet en Zaltbommel/De Wildeman. Herstructurering bedrijventerrein 1. Stationsomgeving Geldermalsen. 2. Stationsomgeving Culemborg. 3. Stationsomgeving Tiel. Verbindingen 1. A30 doortrekken zuidelijke richting (A15). 2. Verkeersontwikkeling N322. Ontsluiten Bommelerwaard (aansluiting N322 op de A2). 3. Upgraden/ doortrekken/ verbreden A15 met spitsstrook (tussen Echteld en Geldermalsen). 4. West Maas en Waalroute: opwaarderen naar 2x2. 5. West Maas en Waalroute: doorstroming N322 bij PWA-brug. Verbetering door aanpassing en aansluiting op de A15. 6. N320. Upgraden en verleggen buiten bebouwde kom Culemborg. Aansluiting op A2 verbeteren. 7. Nieuwe oeververbinding over de Rijn. Noordwaarts combi met A30 en lightrail.

23

7.6. ARNHEM-NIJMEGEN Nieuwe bedrijventerreinen 1. Ontwikkeling Novio Tech Campus. 2. Overnachtingshaven Spijk. 3. Overslag (water) Doesburg. 4. Overslag (water) Huissen (uitbreiding). 5. Ontwikkeling Koningspleij. 6. Park VIA15. Herstructurering Bedrijventerreinen 1. Revitalisering Westkanaaldijk, De Sluis, Oostkanaalhaven, Noordkanaalhaven. 2. Herstructurering Businesspark Arnhem. Verbindingen 1. A15 doortrekken naar A12. 2. A12 (Ede) verbreden/ Grijsoord ontwikkelen. 3. A73 doortrekken (naar A15). Aansluiten Groesbeek op de A73. 4. Invalswegen Nijmegen naar 2x2. Doorstroming verbeteren van het verkeer door Nijmegen. 5. Rondweg Malden. 6. Verbreding N322. 7. Ontsluiten Rijnwaarden. 8. Ontsluiten Grootholthuizen en 7Poort. 9. Parkeerfaciliteiten vrachtverkeer langs A12 zone. 10. Versterken knooppunt Ressen (A15) met aansluiting/overslag over water en trein. 11. Knooppunt Neerbosch opwaarderen. 12. Aansluiting verbeteren van terrein De Beemd (op A348). Openbaar Vervoer 1. HOV Wijchen en Zevenaar. 2. Herstel spoorlijn Nijmegen – Kleef. Met tevens een verbinding naar Airport Weeze. 3. Aansluiting Betuweroute op Duitse net.

24

7.7. ACHTERHOEK Herstructurering bedrijventerreinen 1. Revitalisering industrieterrein Borculo (aanpak leegstand). 2. Revitalisering De Kamp. Verbindingen 1. N18 Varsseveld – Enschede (nieuw tracé). 2. Ontsluiting RBT Laarberg Groenlo. 3. Rondweg Doetinchem. 4. Rondweg Zeddam – ’s Heerenberg (doortrekking N316). 5. Bereikbaarheid Industriegebied Lindebroek vergroten (met Kamp-Noord te Lichtenvoorde). 6. Rotonde N319. 7. Behoud 80km weg Dinxperlo-Aalten (N819). 8. Kruising Nijverheidsweg aanpassen (plan Kobus Aalten). 9. Spoor Arnhem-Winterswijk (verdubbeling).

25

7.8. STEDENDRIEHOEK Nieuwe bedrijventerreinen 1. Ontwikkelen toplocaties RBAZ, Apeldoorn. 2. Ontwikkeling locaties Deventer, A1. 3. Industriële experimenteerzone (Eerbeek – Loenen). 4. Ontwikkelen zorglandschappen Epe, Lochem, Brummen. 5. Ontwikkelen Expertise Center of Agricultural Excellence. 6. Woon-werklandschap Lochem. Transformatie/ herstructurering Hanzeweg. 7. Bedrijventerrein Aalsvoort-West Fase II ontwikkelen (Lochem). 8. Binnenstadsontwikkeling (horeca en film/ voorzieningen Apeldoorn). Herstructurering Bedrijventerreinen 1. Kanaalzone Apeldoorn, herstructureren. 2. Bergweide Deventer, herstructureren. 3. De Mars te Zutphen, herstructureren. 4. De Kweekweg Epe, herstructureren. 5. Terrein Diekink, revitaliseren. Verbindingen 1. A50 Apeldoorn – Zwolle, 2x3 rijstroken Apeldoorn. 2. Provinciale verbinding Dieren – Apeldoorn (N786). 3. Verbreding A1 (Apeldoorn – Azelo). 4. Realisatie N348 Zutphen – Eefde en Eefde – Deventer Oost. 5. Verdubbeling Ring Apeldoorn. 6. Verbeteren toegangsweg Deventer. 7. Ontsluiting Zutphen verbeteren. 8. Rondweg Lochem (N346). Openbaar Vervoer 1. Verhogen frequentie Enschede, Deventer, Apeldoorn, Randstad (kwartierdienst). 2. Sneltrein Arnhem – Apeldoorn (Emperbocht). Overig 1. Deventer / De Somp – truckparking. 2. Stationslocatie Deventer-Oost ontwikkelen.

26

7.9. NOORD-VELUWE Algemeen 1. Realiseren Care Valley en Bio-Based Economy. 2. Horeca ontwikkelingen Hattem. Nieuwe bedrijventerreinen 1. Ermelo, De Driehoek (Tonselse Veld/ Veldzicht-Noord fase III). 2. Hattem, Netelhorst II. . 3. Heerde, Eeuwlandseweg. 4. Putten (bij Station NS). 5. Elburg, Broeklanden (De Glinde, De Koekoek). 6. Ermelo, Veldzicht-Noord. 7.  Harderwijk, Bedrijvenpark Tonsel (Bedrijventerrein Zandlaan, De Sypel, Handelsweg (Stadsdennen), Lorentz Haven, Lorentz II, Lorentz III). 8. Hattem, Hattemerbroek. 9. Heerde. 10. Oldebroek. 11. Nunspeet, Bedrijventerrein De Kolk (Lepelingen III). 12. Oldebroek, Wezep bedrijventerrein Rondweg 2006 (Oude Dijk, Wezep-Noord) 13. Putten, Smidspol. Herstructurering bedrijventerreinen 1. Gebied Kruismaten, Elburg. 2. De Koekoek, ’t Harde. 3. Gebied Veldzicht, Ermelo. 4. Gebied Lorentz, Harderwijk. 5. Gebied Keizerswoert, Hoge Eng, Putten. 6. Ermelo, gebied Kerkdennen. 7. Terrein Berghuijzer papierfabriek. 8. Wapenveld, Heerde. 9. Eeuwlandseweg, Heerde. 10. Terrein Margrietlaan, Oldebroek. 11. Terrein De Zeuven Heuvels, Oldebroek. 12. Netelhorst, Hattem. 13. Lepelingen I, Nunspeet. Verbindingen 1. A28 upgraden. 2. A30 doortrekken (noordelijke richting, naar A28 en A6). 3. Provinciale wegen (Veluwe) – handhaven 80 km. 4. Upgraden N302 en N796. 5. Rondweg ’t Harde. 6. Extra oeververbinding Strand Nulde (tussen Noord Veluwe en Flevoland). 7. West- en Zuidflank ontwikkeling (Putten). Overig 1. Intercityfrequentie verhogen (Groningen, Harderwijk, Amersfoort, Rotterdam, Den Haag). 2. Heerde-Zuid – Transferium. 3. Aanleggen kruispunt A30/ A28.

27

7.10. IJSSELDELTA Algemeen 1.  Benutten ruimtes kleinere kernen (Overijssel algemeen, maar specifiek rond Raalte/ Heino, Mariënheem, Broekland, Nieuw Heeten en Heeten). Nieuwe bedrijventerreinen 1. Nieuw terrein (groter dan Hessenpoort Zwolle). Herstructurering bedrijventerreinen 1. Bedrijventerrein Baarge, Staphorst (herontwikkeling). 2. Terrein Oldemarkt, Vollenhove, Steenwijk. 3. Terrein Genemuiden in Zwartewaterland. 4. Revitalisering Spoorzone Raalte. 5. Terrein Voorst (Zwolle). Overig 1. Optimaliseren Randmeer tussen Kop van Overijssel en NOP (t.b.v. toerisme). 2. Zuiderzeehavens ontwikkelen. 3. Renoveren havens Zwolle en IJsselkanaal (uitdiepen). 4. Centrumontwikkeling Steenwijk. Verbinding 1. Wierden - Zwolle A35 verbeteren en opwaarderen. 2. Opwaarderen van N50 naar A50. 3. Alkmaar – Zwolle (N23) gebundeld met Hanzelijn aanleggen. 4. Verbinding A28 naar bedrijventerreinen Staphorst. 5. N333 Steenwijkerland opwaarderen. 6. N331 verbeteren Genemuiden, Zwartsluis en Hasselt. 7. Tweede aansluiting op N50. Voor verkeer vanaf Haatland en Zuiderzeehavens (Kampen). 8. Verleggen Hasselterweg om Stadshagen IV (voor verbinding Hasselt – Genemuiden). 9. Ontsluiting Hessenpoort op de A28 en N340. 10. Vergroten capaciteit verkeersplein Zwolle-Zuid en IJsselallee. Openbaar Vervoer. 1. Staphorst treinstation.

28

7.11. NOORDOOST-OVERIJSSEL Algemeen 1. Ruimte voor de Vecht t.b.v. (water) toerisme. 2. Samenwerking bevorderen tussen toerisme en detailhandel. 3. M.b.t. toerisme: verbreding assortiment/ detailhandelsstructuur Ommen. 4. Detailhandelsaanbod Dalfsen verbreden. 5. Aanbod detailhandel Nieuwleusen vergroten. Nieuwe bedrijventerreinen 1. Terrein Lemelerveld (’t Febriek) verder ontwikkelen. 2. Raalte, uitbreiding bestaand bedrijventerrein aan noordkant. 3. Uitbreiding De Grift, richting A28 Nieuwleusen. 4. Ontwikkeling Witte Paal (milieupark Ommen). 5. Bedrijventerrein Den Ham. 6. Bedrijventerrein Vroomshoop. 7. Bedrijventerrein Oosterweilanden/ Vriezenveen. Herstructurering bedrijfsterreinen 1. Twenterand/ Weitzelpoort en De Sluis herstructureren. 2. Terrein Garstelanden Westerhaar revitaliseren. 3. Ontwikkeling terrein Westerhaar. Verbindingen 1. Verbetering N340 met voorkeur voor Noorderlijke variant. 2. N34 Ommen – Harderberg opwaarderen naar 100 km. 3. N48 stroomweg naar 100 km. 4. Extra ontsluiting bedrijventerreinen Lemelerveld . 5. N377 stroomweg naar 100 km. 6. Doortrekken rondweg Zwolse Kanaal Vroomshoop (naar de N751 Daarle – Den Ham). 7. Rondweg Vriezenveen. 8. Aansluiting bedrijventerrein Vriezenveen verbeteren. 9. Verlengen afritten Vriezenveen (bij Westerhaar). 10. Verbeteren bereikbaarheid/ aansluiting N348 Lemmelerveld. 11. Kruispunt Beerzerveld – Mariënberg. 12. Aandacht voor verbreding N36. Openbaar Vervoer 1. Spoor Hardenberg – Zwolle Overig 1. Economische ontwikkeling op en rondom de Vecht. 2. Bevaarbaar maken van de Vecht richting Hardenberg aansluiting Duitsland en Drenthe. 3. Ontwikkeling/ uitbreiding jachthavens Ommen en Dalfsen. 4. Verbreden kanaal Almelo – Coevorden.

29

7.12. TWENTE Ontwikkeling nieuwe bedrijventerreinen 1. Enschede, vliegveld Twente (ontwikkelen burgerluchthaven). 2. Enschede, Kennispark UT. 3. Enschede, Usseler Es (duurzaam) ontwikkelen. 4. Hengelo, doorontwikkeling Westermaat. 5. Oldenzaal, Bedrijventerrein Jufferbeek. 6. Oldenzaal, Stationsontwikkeling. 7. Oldenzaal/ Losser, Terrein Hanzepoort. 8. Wierden, Terreinen Weuste. 9. Albergen, Bedrijventerrein lokaal uitbreiden. 10. Tubbergen, terrein De Haar uitbreiden. 11. Borne, terrein Buren (Veldkamp, ‘t Oldhof, De Kluft) uitbreiden. 12. Holten, uitbreiden van Vletgaarsmaten. Herstructurering bedrijventerreinen 1. Markelo, Terrein Arkervaart. 2. Borne, Herstructurering van terrein Molenkamp. 3. Losser, Terrein De Pol en de Esch. 4. Dinkelland, terreinen De Mors, Kloppendijk en Sombeek. 5. Oldenzaal, revitalisering Eekte Hazewinkel. 6. Revitalisering gebied Twentekanaal. Verbindingen 1. Vergroten van capaciteit A1 (verbreding). 2. Verbreden N35 (Wierden – Zwolle). 3. A35 richting Duitsland aanpassen. 4. N18 Varsseveld – Enschede (nieuw tracé). 5. Doortrekken A36 naar N347 (Almelo West). 6. Rondweg Rijssen (verbinden N347 met N350). 7. Noordelijke rondweg Holten. 8. Ontsluiting Noorderval Enschede naar de A1. 9. Noord West Tangent. 10. Ontsluiting Losser naar de A1. 11. Rondweg Markelo. 12. Verbeteren bereikbaarheid Veldkamp, Borne en afrit IKEA/ Westermaat. 13. Rondweg Haaksbergen. Openbaar Vervoer 1. Spoor Almelo – Zwolle verbeteren. 2. Spoorlijn Hengelo – Bentheim. 3. Verbeteren van verbindingen met Randstad/Westen. Waterwegen 1. Vaarweg Almelo-Coevorden. Kade herstellen, uitbaggeren en oeververbetering toepassen. 2. Twentekanaal verbreden en verdiepen (incl. sluis Eefde).

30

Contact: VNO-NCW Midden

MKB Midden

Postbus 10475

Postbus 10458

7301 GL APELDOORN

7301 GL APELDOORN

Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan 41

Stationsstraat 80

7316 AR APELDOORN

7311 MH APELDOORN

T.: 055 -5222 606

T.: 055 578 9555

F.: 055 -5214 985

F.: 055 578 9967

E.: [email protected]

E.: [email protected]

www.vno-ncwmidden.nl www.mkbmidden.nl