MythiSchE primitieven

museabrugge.be

MUSEA

BRUGGE

MythiSchE pRiMitiEvEn

tEntoonStEllinG i 21.11.'15 - 06.03.'16 i GRoEninGEMUSEUM

Mythische primitieven: gotisch reveil in de 19de eeuw KORT

In de 19de eeuw wordt de kunst van de Vlaamse primitieven herontdekt. Deze belangstelling voor de oude Vlaamse schilderkunst kadert in een algemene context van gotisch reveil die zich doorheen Europa verspreidt. Kunstenaarsanekdotes en -legendes worden van onder het stof gehaald. Vooral het leven en werk van Jan van Eyck en Hans Memling spreekt tot de verbeelding van de 19de-eeuwse kunstenaars. Andere schilders zoals bijvoorbeeld Edmond Van

Hove en Eugène Legendre proberen de middeleeuwse voorbeelden te evenaren op het vlak van materiaalkeuze, stijl en inhoud. In deze dossiertentoonstelling worden zes schilderijen uit de eigen collectie aangevuld met enkele bruiklenen uit binnen- en buitenland. Ze geven een mooi beeld van de romantische recuperatie in het 19deeeuwse Brugge.

2

meer info

Een eerste deel van de tentoonstelling belicht enkele anekdotische genrestukken en historietaferelen die verband houden met het leven van Jan van Eyck, Hans Memling, Hugo Van der Goes en Jheronimus Bosch, wiens werk vertegenwoordigd is in de collectie van het Groeningemuseum. Het grootste deel van de geselecteerde werken heeft te maken met romantische legendes uit het leven van Jan van Eyck en Hans Memling. Jan van Eyck wordt vooral geprezen voor zijn vermeende uitvinding van de olieverftechniek. Ook over de verhoudingen tussen de drie Van Eycks - Hubert, Jan en hun zus Margareta - worden vele gissingen gemaakt. Over Hans Memling circuleert een hardnekkige kunstenaarslegende als gewonde soldaat in het Brugse SintJanshospitaal. Kunstenaars als Joseph Ducq, Jean-Baptiste Madou, Edouard

Wallays en Henri Dobbelaere laten zich in hun schilderijen en gravures inspireren door deze romantische legendes. Het tweede deel van de expositie stelt het oeuvre van twee Brugse kunstenaars centraal die beiden naar inhoud, stijl en materiaalkeuze teruggrijpen naar de kunst van de Vlaamse primitieven. Van Eugène Legendre worden twee triptiekjes getoond die een ijkpunt vormen binnen de Brugse neogotische paneelschilderkunst. Die twee neogotische versies van een devotieschildering met stichtersfiguur worden omringd door enkele representatieve schilderijen van Edmond Van Hove. Door het overnemen van de laatmiddeleeuwse schilderstijl en het detailrealisme staat deze laatste kunstenaar bij zijn tijdgenoten bekend als ‘de moderne Memling’.

Enkele voorbeelden uitgelicht

(L) Jan van Eyck, Madonna met kanunnik Joris van der Paele, 1434-36, olieverf op paneel, 141 x 176,5 cm Groeningemuseum, Brugge Joseph Ducq, Antonello da Messina in het atelier van Jan van Eyck, 1820-29, olieverf op doek, 35 x 47 cm © Monastère royal de Brou, Ville de Bourg-en-Bresse, cliché Philippe Hervouet

(R) Jan van Eyck, Portret van Margareta van Eyck, 1439, olieverf op paneel, 41 x 34 cm Groeningemuseum, Brugge

Het kleine schilderij van Joseph Ducq met de afbeelding van Antonello da Messina in het atelier van Jan van Eyck geeft blijk van een al vroege belangstelling van een neoclassicistisch kunstenaar voor de gotiek. In zijn schilderij beeldt Ducq het moment uit waarop Antonello het atelier binnenkomt. Hubert van Eyck introduceert hem bij zijn broer, Jan, die voor zijn schildersezel zit en zich omdraait om zijn Italiaanse gast te verwelkomen. De vrouw met een witte hoofddoek over een typisch middeleeuws ‘hoornkapsel’ achter de tafel moet Margareta, de zus van de Van Eycks, voorstellen.

Zij lijkt sterk op het portret dat Jan van Eyck in 1439 schildert van zijn echtgenote en dat sinds 1808 in de collectie van de Brugse academie bewaard wordt.

In 1850 toont Edouard Wallays op het Salon van Brugge een anekdotisch historiestuk met de voorstelling van hertog Filips de Goede die een bezoek brengt aan het atelier van Jan van Eyck.

zuilen achteraan en de glasvensters met flessenbodems over te nemen. Verschillende flesjes lijnolie aan de linkerkant van het schilderij en een fles met lange hals van het rondbodemkolf-type in de doorkijk rechts achteraan, verwijzen op een subtiele manier naar de legende van Jan van Eyck als de uitvinder van de olieverftechniek.

Om het atelier van Jan van Eyck op te roepen heeft Wallays dezelfde trucjes gebruikt als Ducq 30 jaar eerder. Het paneel ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ was blijkbaar zo bekend dat het volstond het tapijt, de tegelvloer, de kapitelen van de

Het paneel op de schildersezel is een getrouwe weergave van de ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ (Groeningemuseum). Naast dit ‘schilderij in een schilderij’ maakt Ducq nog meer verwijzingen naar de Van der Paele Madonna, zoals het tapijt met de dubbele boorden, de ramen met flessenbodems en het beeld van de Madonna met de karakteristieke plooienval.

Aan de linkerkant is een ander bekend gezicht te zien, dat van Margareta van Eyck in het portret door Jan van Eyck (Groeninge-

3

museum). Net als Ducq 30 jaar eerder neemt Wallays de figuur zowat exact over. Toch is er een cruciaal verschil tussen de twee werken. Terwijl Ducq in het vrouwenportret de legendarische zus van de Van Eycks ziet, weet Wallays, dertig jaar kunsthistoriografie later, dat dit een vergissing is. Hij is ervan op de hoogte dat Van Eyck niet zijn zus heeft geportretteerd, maar wel zijn echtgenote. Daarom beeldt Wallays een tweede vrouw af die haar miniaturen toont aan de centraal gezeten Isabella van Portugal. Edouard Wallays, Filips de Goede bezoekt het atelier van Jan van Eyck, ± 1850, olieverf op doek, 103 x 127 cm © Groeningemuseum, Brugge

4

Dit werk is een voorstudie voor één van de muurschilderingen in de Gotische Zaal van het Stadhuis in Brugge. Het tafereel toont een reële gebeurtenis uit het leven van Jan van Eyck, vermeld in de stadsrekeningen van het jaar 1432. Albrecht De Vriendt stelt het bezoek voor van de Brugse stadsmagistraten aan het atelier van Jan van Eyck. Op de schildersezel links herkennen we de knielende kanunnik Van der Paele met zijn beschermheilige Joris uit het schilderij ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ (Groeningemuseum).

Albrecht De Vriendt, De Brugse stadsmagistraten bezoeken het atelier van Jan van Eyck, 1889, olieverf op paneel, 76,5 x 51,5 cm © Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen - www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw, foto Hugo Maertens

Jean-Baptiste Madou, Memling in het Sint-Janshospitaal in Brugge, 1842, lithografie, 39 x 47 cm © Sint-Janshospitaal, Brugge

Edouard Wallays, Memling in het Sint-Janshospitaal tijdens een bezoek van Maria van Bourgondië, ± 1866, olieverf op doek, 94 x 148,5 cm © Groeningemuseum, Brugge

In 1753 schrijft Jean-Baptiste Descamps in zijn ‘Vie des peintres flamands, allemands et hollandais’ hoe Hans Memling als soldaat van Karel de Stoute gewond zou zijn geraakt tijdens de slag van Nancy in 1477. Hij klopt aan bij het Sint-Janshospitaal waar hij door de zusters wordt verzorgd. Als dank voor zijn genezing zou hij de werken geschilderd hebben die zich nu nog ter plaatse bevinden. Deze fabel spreekt decennialang tot de verbeelding en levert heel wat romantische kunstwerken op. Op een lithografie van Jean-Baptiste Madou voor het album ‘Scènes de la vie des Peintres de l’école flamande et hollandaise’ (1842) zit Hans Memling op zijn ziekbed en staart duidelijk verzwakt voor zich uit. Hij houdt het schilderspalet nog in de hand

terwijl de hospitaalbroeders en -zusters zijn ‘Ursulaschrijn’ bewonderen. De ‘romantische’ fabels over Memling worden in 1861 ontkracht door het grondig archiefonderzoek van de Engelse Bruggeling James Weale. Wallays houdt hier echter geen rekening mee; rond 1866 haalt hij de Memlingmythe nog eens van onder het stof. Hij toont een zicht op de zogenaamde ‘Memling-kamer’ op de eerste verdieping in het voormalige broederklooster van het Sint-Janshospitaal. Memling krijgt er het bezoek van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk die de ketting van het Gulden Vlies draagt. De kleine jongen vooraan stelt wellicht hun zoon Filips de Schone voor.

Met dit allegorisch schilderij van ‘de geschiedenis’, ‘de tijd’ en ‘de legende’ behaalt Edmond Van Hove zijn eerste successen. Als hij het werk in 1898 in Barcelona tentoonstelt, krijgt hij een gouden medaille.

Edmond Van Hove, Historia, Tempus, Legenda, 1897, olieverf op paneel, 45 x 121 cm © Groeningemuseum, Brugge

De stijl en materiaalkeuze van dit werk getuigen van Van Hoves voorliefde voor de Vlaamse primitieven: het paneel als drager, de triptiek als vorm, de lijst met opschrift. Vermoedelijk onder invloed van Hans Memling introduceert hij hier landschappen op de achtergrond van zijn schilderijen.

5

Edmond Van Hove schildert dit jeugdige zelfportret nadat hij na zijn Parijse studietijd bij Alexandre Cabanel is teruggekeerd naar zijn geboortestad. Hij geeft zijn bruine haarlokken en kroezelige baard zeer gedetailleerd weer. Door het overnemen van de laatmiddeleeuwse schilderstijl en het detailrealisme staat hij bij zijn tijdgenoten bekend als ‘de moderne Memling’. Mogelijk baseert hij zich voor dit zelfportret op het Christushoofd dat lange tijd voor een origineel werk van Jan van Eyck aangezien wordt en dat in 1787 aan de Brugse academie is geschonken. Zowel de zwarte achtergrond, het frontale gezichtspunt, de priemende blik als de afsnijding vertonen gelijkenissen met de kopie naar Jan van Eyck (Groeningemuseum).

(L) Edmond Van Hove, Zelfportret, 1879, olieverf op doek, 46 x 38 cm © Groeningemuseum, Brugge (R) Kopie naar Jan van Eyck, Portret van Christus, laatste kwart van de 16de eeuw, olieverf op paneel, 33 x 26 cm Groeningemuseum, Brugge

6

Als jongeman krijgt Edmond Van Hove aan de Brugse academie o.a. les van Karel Recour. Hij stelt de gepensioneerde leraar hier in buste voor op 76-jarige leeftijd, voor een neutrale bruine achtergrond. Van Hove heeft zijn model allerminst geïdealiseerd: de dubbele kin, de wrat onder zijn oog, de kraaienpootjes en de rimpels zijn met grote zin voor realisme geschilderd. Edmond Van Hove moet zeker gefascineerd zijn geweest door de uitzonderlijke waarheidsgetrouwheid van de afbeelding van kanunnik Van der Paele in Van Eyck’s ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’. Hij kon Van Eyck’s schilderij zoveel zien als hij wou, aangezien dit in de Brugse academie bewaard werd waarvan hij leerling en later leraar was.

(L) Edmond Van Hove, Portret van Karel Recour, 1889, olieverf op paneel, 54 x 44 cm © Groeningemuseum, Brugge (R) Jan van Eyck, Detail van het portret van Joris van der Paele uit het schilderij ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’, 1434-36, olieverf op paneel Groeningemuseum, Brugge

Bruikleengevers Sint-Janshospitaal, Brugge Zusters van de Kindsheid van Maria ter Spermalie, Brugge Stedelijke Musea, Kortrijk Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Koninklijke Bibliotheek van België - Prentenkabinet, Brussel Gemeente ‘s-Hertogenbosch Musée du monastère royal de Brou, Bourg-en-Bresse

Extra 7

twee exclusieve lezingen

App Xplore Bruges

Zoals elk najaar organiseert het Vlaams Onderzoekscentrum voor de Kunst in de Bourgondische Nederlanden enkele lezingen, die ditmaal in het teken van deze tentoonstelling staan:

Voor deze tentoonstelling werd een app ontwikkeld die te downloaden is via www.xplorebruges.be

1. Donderdag 26 november 2015 (15 uur): lezing door Stefan Huygebaert (Phd Student UGent Institute for Legal History): Een evidente keuze? De middeleeuwen en haar primitieven als thematiek van de Brugse romantische schilderkunst 2. Donderdag 17 december 2015 (15 uur): lezing door Jenny Graham (Professor in Kunstgeschiedenis, Universiteit van Plymouth): Mythische primitieven: de verbeelding van het verleden in het 19deeeuwse Brugge (voertaal: Engels) Beide lezingen gaan door in de Vriendenzaal van het Groeningemuseum. Gratis toegang.

Meer info Afspraak kan geregeld worden via [email protected] of T +32 50 44 87 08. Persbezoek expo mogelijk op afspraak cf rubriek pers onder www.museabrugge.be

Beeldmateriaal > Afbeeldingen kunnen enkel voor promotionele doeleinden ten gunste van dit museum gedownload worden op volgende link: http://www.flickr.com/photos/museabrugge/sets/. > De persmap kan ook online geraadpleegd worden en teksten kunnen overgenomen worden via www.museabrugge.be, rubriek ‘pers’.

8

Praktische info tentoonstelling Titel: Mythische primitieven: gotisch reveil in de 19de eeuw Locatie: Groeningemuseum, Dijver 12, 8000 Brugge Data: 21 november 2015 - 6 maart 2016 Openingsuren: van dinsdag tot zondag van 9.30 tot 17 uur. Tickets: € 8 (26-64 j.) | € 6 (>65 j. & 12-25 j.) [incl. permanente collectie] | gratis voor kinderen t/m 11 jaar en inwoners van Brugge Lezingen: do. 26 november 2015 (15 u.): Een evidente keuze? De middeleeuwen en haar primitieven als thematiek van de Brugse romantische schil- derkunst [Stefan Huygebaert (Phd Student UGent Institute for Legal History)] do. 17 december 2015 (15 u.): Mythische primitieven: de verbeelding van het verleden in het 19de-eeuwse Brugge [Jenny Graham (Professor in Kunstgeschiedenis, Universiteit van Plymouth | voertaal: Engels], Vriendenzaal Musea Brugge, gratis toegang Meer info: www.museabrugge.be

Verzoek Wij verzamelen alle mogelijke recensies betreffende onze musea en evenementen. Daarom vragen wij u een kopie van het door u gepubliceerde artikel, of een cd met de desbetreffende uitzending, op te sturen naar Sarah Bauwens, hoofd pers & communicatie Musea Brugge, Dijver 12, B- 8000 Brugge. U kunt de bestanden ook digitaal bezorgen (ftp of url doorgeven) t.a.v. [email protected] Met dank voor uw medewerking en belangstelling.

9

DA nK e n H u n Bi J z o nD e r e Beg u n s T i g e r s

10