Professionele bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs campus Heverlee
LKO 526 DIVERSITEIT EN LEREN
MUZIKALE OPVOEDING Blended traject Academiejaar 2012–2013 Lector: Johan Theunis
Naam:
.......................................................................
INHOUDSOPGAVE 1. Afrikaanse muziekcultuur : inleiding 2. Beschrijving Afrikaanse instrumenten 3. Associatiespel met instrumenten 4. Pentatoniek : instrumentale improvisatie op Orff-instrumenten 5. Kameroen : « La vie est belle » 6. Kongo : « Jambo » 7. Ethiopië : « Hoya hoye » 8. Ghana : « Kye kye kule » 9. West-Afrika : « Salematou yee » 10. Zuid-Afrika : « Mbube » 11. Bronnen
2
1. Afrikaanse muziekcultuur : Inleiding De Afrikaanse muziekstijl is heel verschillend van de Westerse muziekstijl. Bij de Afrikaanse muziek ligt de nadruk vooral op ritme (meestal trommel ritmes) en de muziek is niet gebonden aan regels. Terwijl bij de Westerse muziek melodie en harmonie een belangrijke rol spelen, voorzien van talrijke regels. Afrikaanse muziek maakt veelvuldig gebruik van herhalingen. Afrikaanse liederen hebben meestal een eenvoudige melodie, al schenkt men er in Afrika minder aandacht aan dan aan het ritme. De melodie van Afrikaanse muziek verloopt meestal als volgt: In het begin is er een sterke stijging, gevolgd door een langzame melodiedaling zonder dat de toonaard verandert. Een van de meest gebruikte vormsoorten in de Afrikaanse muziek is de RONDO-vorm: A-B-A-C-A-D-A-enz... De solist (strofe) en het koor (refrein) die afwisselend zingen, waarbij de solist meestal improviseert. Afrikaanse muziek heeft ook een speciaal karakter van vraag en antwoord (call and response). Bij Afrikaanse songs heb je meestal een vraag en antwoordsituatie door een voorzanger en een koor die de zinnen herhalen, waarbij het koor meestal het publiek is. Daarom is Afrikaanse muziek spelen, erop dansen en ernaar luisteren een vorm van communiceren en is Afrikaanse muziek beluisteren niet hetzelfde als Westerse muziek beluisteren. Muziek is een fundamenteel onderdeel binnen het sociale leven in Afrika . Bij elk sociaal gebeuren wordt er gezongen of gedanst. Muziek schept een band, zorgt voor samenhang. Een moeder die haar kind in slaap wiegt, een gesprek tussen mensen, vrouwen die maniok stampen of kleren wassen, kinderen die dammen, zelfs bedienden achter hun computer... er wordt gezongen bij het werk en in de vrije tijd. De samenhang van iedereen met elkaar en van alles wordt hierdoor benadrukt. Bij uitgesproken muzikale gebeurtenissen is de samenhang met de sociale situatie uiteraard het belangrijkste, want het doel van Afrikaanse muziek is de deelname van zoveel mogelijk mensen. In Afrika wordt muziek ook heel anders opgevat dan in Europa. In Afrika is muziek niet zozeer een uiting van individuele gevoelens of van geloofsovertuiging van de gemeenschap, maar een deel van het sociale leven en communicatie. De ingewikkelde, maar steeds in elkaar verstrengelde ritmes vormen als het ware de gemeenschap. In veel gevallen gebruikt men muziek in Afrika ook als middel voor het bestrijden van ziektes of boze geesten of voor het gunstig stemmen van de goden. Muziek
3
bevordert de interactie tussen mensen en geeft individuen een plaats in de gemeenschap. Heel veel Westerse muziek vindt haar oorsprong in de Afrikaanse muziek. Ook vandaag nog haalt de Westerse muziek inspiratie uit de muziek in Afrika. De verspreiding van mensen uit Afrika over de hele wereld, als gevolg van de slavenhandel en – in post-koloniale tijden – door emigratie om economische en/of politieke redenen, beïnvloedde ook muziek van over de hele wereld. Muziekstijlen als gospel, blues, rock en roll, rhythm en blues, funk, salsa, bomba en hip hop ... allemaal vinden ze hun oorsprong in Afrikaanse muziektradities. Ze delen karakteristieken zoals complexe ritmes, een sterke nadruk op improvisatie, vraag – en antwoord patronen (call and response) en polyritmiek (= het gebruik van meerdere ritmes tegelijkertijd). De mooie en ritmisch complexe Afrikaanse muziek weerspiegelt de rijke diversitiet van het Afrikaanse landschap, de ontelbare inlandse Afrikaanse talen, de rijke tradities en culturen en de boeiende bevolking.
Muziek is in Afrika verweven met het leven in zijn totaliteit:
Doorheen de muziek drukken de Afrikanen hun identiteit uit.
Het vieren van tradities gaat steeds gepaard met muziek en dans.
Liederen vertellen boodschappen, verhalen door. De liedtekst beklijft beter door het samengaan van melodie, tekst en ritme. Verhalen worden al zingend doorverteld. Muziek is een vorm van communicatie.
Doorheen het zingen en uitschreeuwen van liederen dragen de Afrikaanse mensen hun hoop voor de toekomst uit.
Muziek verenigt mensen, schept verbondenheid.
Muziek geeft vreugde, kracht... heelt mensen.
4
2. Beschrijving Afrikaanse instrumenten 1) Shekeré
Een kalebas is een veelgebruikte vrucht in heel Afrika. In het dagelijkse leven doet de kalebas dienst als keukengerei, opbergmiddel en speelgoed, maar ook als kunstvoorwerp. Ook een groot aantal typisch Afrikaanse muziekinstrumenten is vervaardigd uit, of gebaseerd op de kalebas in allerlei vormen en grootte. Enkele voorbeelden hiervan zijn de kora, shekeré (of djabara) en balafoon. Maar de shekeké wordt zelf ook als volwaardig ritme instrument gebruikt door er mee te schudden of met de hand op de ‘kralen’ te slaan. 2) Kalimba
Een kalimba of duimpiano is een in Afrika veelgebruikt instrument. De tonen worden voortgebracht door het met de duimen aantokkelen van metalen tongetjes die op een klankkast zijn gemonteerd : vandaar de naam duimpiano. Kalimba’s kunnen onder andere worden onderscheiden naar het aantal metalen tongetjes. De klankkast kan verschillende vormen hebben. Veelgebruikt is een 15 tot 20 cm stuk halfrond bamboe dat aan de kopse einden met
5
halfronde stukjes hout wordt afgesloten. Ook klankkasten van hout komen voor. Daarnaast wordt als resonator wel een halve kalebas gebruikt waar het instrument in wordt geplaatst. Voor de metalen tongetjes worden bij gebrek aan geschikt materiaal dikwijls stelen van lepels gebruikt.
3) Kes kes
Een Kes Kes of Kassang Kassang bestaat uit twee kleine kalebassen (van de swawa boom), die gevuld zijn met zaadjes of steentjes en met elkaar zijn verbonden door een stuk koord. Kes kes worden bespeeld door één van de ballen in je hand te houden en de andere bal, middels ritmische schudbewegingen om de hand heen te laten draaien en op te vangen. Je kunt met één hand spelen of met twee handen tegelijkertijd. De keskes worden traditioneel gezien meestal alleen bespeeld door vrouwen die, als er geen muzikant in de buurt is, toch willen dansen op een ritme.
4) Campana
De koebel of cowbell (ook wel campana genaamd) bestaat uit twee of drie kleine platte bellen van brons of smeedijzer, verbonden door een metalen staaf. Een koebel heeft geen klepel, maar er wordt met een mallet op geslagen.
6
5) Wassakhoumba
De Wassakhoumba is een rammelaar, gemaakt van pompoenschijven.
6) Kesekeseni
Kesekeseni zijn rammelaars die in paren gespeeld worden. Ze bevatten zaden of kleine metalen shells. De buitenkant is omwikkeld met raffia.
7) Balafoon
De balafoon (een soort houten xylofoon) is een idiofoon die is gemaakt van 17 tot 21 rechthoekige houten staven, gerangschikt van lage naar hoge tonen. De staven worden over het algemeen gemaakt van bénéhout. De staven worden op toon gebracht door iedere staaf bij te schaven aan de onderzijde. Twee rijen kalabassen, bevestigd aan de onderkant van de staven en gerangschikt van groot (lage tonen) naar klein (hoge tonen), dienen als natuurlijke klankversterkers. De staven zijn bevestigd op een raamwerk. De balafoon wordt
7
bespeeld met stokken waarvan het uiteinde meestal is bedekt met een bal van rubber.
8) Waterdrum of djidundun
In oude tradities was de watertrommel een ritueel instrument dat tijdens begrafenissen werd bespeeld, voor mystieke ceremonies, of om de regen te roepen. Vandaag wordt het meestal gespeeld door vrouwen of balletkunstenaars. Men speelt een ritme op de hogere kalebas met de blote handen, met speciale hamer-stokken of met kleine kalebassen in de vorm van een gietlepel. Afrikaanse muziek maakt veel gebruik van het ‘water’ als instrument. Vooral bij het kleren-wassen maakten de vrouwen mooie ritmische water-muziek: zie Youtube: ‘Waterdrumming’
9) Dundun
Dunduns hebben allemaal een cilindrische vorm, en zijn uitgerust met 2 huiden. Ze worden normaal horizontaal gehouden, en bespeeld met één grote stok.
8
10)
Djembé
De djembé (ook: djembeh, djembee, dzjembee of yembe) is een trommel die voornamelijk afkomstig is uit West-Afrika: Mali, Guinee, Senegal en de Ivoorkust. De traditionele djembé wordt met de hand gemaakt. Een boomstam wordt uitgehold en bespannen met een geitenvel. Dit vel wordt via een touw-bespanning op de djembé bevestigd. De boom waarvan de traditionele djembés gemaakt worden is de Leky. En de djembés heten origineel: Sambany.
11)
Afrikaanse boogharp
De oudste vorm van een harp is een boogharp. De oudste vondsten zijn rotstekeningen, die dateren uit de prehistorie. De harp is ontstaan uit de pijl en boog. De jachtboog werd muziekboog, en had (uiteraard) 1 snaar. Men creëerde meerdere noten door meerdere muziekbogen op een rij te zetten. De boogharp ontstond door meerdere snaren op de muziekboog te zetten. Deze boogharp werd gebruikt in Afrika en West-Azië, alwaar de harp meerdere snaren had en de klankkast bestond uit een raamwerk van hout of twijgen met een dierenvacht erover gespannen, en in Mesopotamië en Egypte. In Egypte stond de harp hoog aangeschreven.
9
3. Associatiespel met instrumenten Een associatiespel met muziekinstrumenten voor kleuters. (= een idee van de Wereldwerkplaats vzw) a) Experimenteren Kinderen bekijken hun instrument en bedenken een aantal manieren om het instrument te bespelen. (= experimenteren)
Kan je er op blazen ? Kan je er op kloppen ? Kan dit luid, kan dit heel zacht ? Kan je met dit instrument nog andere dingen doen ? (bvb. je haar kammen, autorijden, popje wiegen, … ? Kan je het instrument vergelijken met een instrument dat je kent ? (denk aan uitzicht,klank, …) Ken je de naam van het instrument ? Kan je misschien zelf een naam verzinnen voor het instrument ? Geef nadien de juiste benaming van het instrument.
b) Raadspelletjes (visueel + auditief): 1) Er worden drie tot vijf verschillende instrumenten in de kring gelegd. Eén iemand mag één van de instrumenten beschrijven. De rest van de groep raadt over welk instrument het gaat. 2) Er worden drie tot vijf verschillende instrumenten achter een doek of tafel gelegd. Eén iemand mag één van de instrumenten bespelen. De rest van de groep mag het instrument niet zien. De rest van de groep raadt over welk instrument het gaat. Kent er ook nog iemand de juiste naam ?
10
4. Pentatoniek : instrumentale improvisatie op Orff-instrumenten Heel veel kleuterliederen en kinderliederen uit allerlei culturen kunnen heel eenvoudig in de pentatoniek (= 5 tonenreeks) worden begeleid. Vooral multiculturele liederen komen daarvoor in aanmerking. Kijk vooreerst goed of (bijna) alle noten van het lied zich hoofdzakelijk beperken tot deze vijf ! Om te vinden in welke toonaard je zit kijk je vooreerst naar de voortekening (= aantal kruisen en mollen aan de sleutel) en vervolgens naar de laatste noot van het lied. Is de laatste noot de naam van de kleine toonladder, is het uiteraard de pentatoniek van de kleine toonladder. Is de laatste noot van het lied een andere noot dan die van de kleine toonladder, is het de pentatoniek van de grote toonladder. Toontrappen (noten) van de pentatoniek zijn: 1 – 2 – 3 –- 5 – 6 Het basis-akkoord (= bourdon) van zowel de grote als de kleine toonaard: 1e + 5e graad in de respectievelijke toonaard: vb. in DO groot = do (1) + sol (5) vb. in RE groot én in re klein = re (1) + la (5)
Vergelijkende tabel van de grote en kleine tertstoonladders : GROOT Klein
Do La
Sol mi 1#
Re si 2#
La fa# 3#
Mi do# 4#
Si sol# 5#
Fa# re# 6#
Do# la# 7#
GROOT Klein
Do la
Fa re 1b
Sib sol 2b
Mib do 3b
Lab fa 4b
Reb sib 5b
Solb mib 6b
Dob lab 7b
1) Pentatoniek in DO groot of la klein = fa en si wegnemen!
Basis-akkoord (bourdon) in DO groot = do (1) + sol (5) Staat het lied in la klein, gebruik je dezelfde noten als in Do groot, maar met het basisakkoord: la (1) + mi (5)
11
2) Pentatoniek in FA groot of re klein = sib(si) en mi weg!
Basis-akkoord (bourdon) in FA groot = fa (1) + do (5) Staat het lied in re klein, gebruik je dezelfde noten als in Fa groot, maar met het basisakkoord: re (1) + la (5)
3) Pentatoniek in SOL groot of mi klein = do en fa/fa# weg!
Basis-akkoord (bourdon) in SOL groot = sol (1) + re (5) Staat het lied in mi klein, gebruik je dezelfde noten als in Sol groot, maar met het basisakkoord: mi (1) + si (5)
4) Pentatoniek in RE groot of si klein = sol en do/do# weg ! Let wel: fa# niet vergeten!
Basis-akkoord (bourdon) in RE groot = re (1) + la (5) Staat het lied in si klein, gebruik je dezelfde noten als in Re groot, maar met het basisakkoord: si (1) + fa# (5)
12
5. Kameroen: «La vie est belle» Kameroen midden-Afrika “La vie est belle”: = lied in DO pentatoniek do-re-mi -- sol-la (5 tonen) (fa en si verwijderen)
13
(1)
6. Kongo : « Jambo »
(2)
Kongo midden-Afrika “Jambo”: = lied in FA pentatoniek fa-sol-la -- do-re (5 tonen) (si en mi verwijderen)
Gegroet in het Swahili ! Het Swahili is een Afrikaanse taal die vooral in Oost-Afrika gesproken wordt door ongeveer 50 miljoen mensen. Jambo ndugu betekent : “gegroet vriend” Twaku salimia is een samentrekking van “Tunaku salimia” en betekent : “we groeten je !” Begeleiding met eigen slagwerk: Tel 1 + 2 : klappen in de handen Tel 3 + 4 : met de handen lichtjes zijwaarts wiegend naar beneden veren in de lucht.
14
7. Ethiopië : « Hoya hoye »
(3)
Ethiopië Oost-Afrika Hoya hoye Hoya Hoye, is een traditioneel kinderliedje uit Ethiopië en wordt gezongen door groepjes kinderen tijdens de Buhe festiviteiten rond Nieuwjaar. Kinderen gaan al zingend van huis tot huis terwijl ze met wandelstokken op het ritme van de muziek stappen. Ze zingen al rijmend lofbetuigingen voor de bewoners van elk huis dat ze bezoeken met als doel giften te ontvangen. De leidende stem(men) die hier beantwoord wordt door de groep, is een mooi voorbeeld van het vraag-en antwoord patroon dat veel voorkomt in Afrikaanse muziek. Het wordt gebruikt in werkomstandigheden ter ondersteuning en coördinatie van bepaalde handelingen en bewegingen, en in wereldse en religieuze muziek om de gemeenschap uit te nodigen om deel te nemen aan het gebeuren. Engelse vertaling liedtekst : Hoya Hoye - Ho My lord - Ho He was digging - Ho And made a hole - Ho And filled it with water - Ho At that place - Ho There is no human being - Ho Not even a bird can be seen - Ho Hoyish Hoy Lomitua (My Little Lemon) Should I come around in the evening? Tell the lion to get up and open the door. CD : African Playground, A Musical Adventure for kids, Putumayo World Music.
3 ideetjes om uit te werken in de klas : 1) De wereldkaart als mondiale ontmoetingsplaats: situeer Ethiopië op de wereldkaart en verrijk met fotomateriaal/verhalen/ervaringen van musicerende leeftijdsgenootjes uit Ethiopië.
15
2) Vraag in een gesprek of de kinderen ook al eens zingend van deur tot deur zijn gegaan, vragend om giften. Bijvoorbeeld zoals ‘Nieuwjaar – of Drie Koningen zingen’. Er kan vergeleken worden hoe Nieuwjaar gevierd wordt bij ons en hoe het gebeurt in Ethiopië. Hierbij niet focussen op verschillen, maar ook zoeken naar gelijkenissen. 3) Maat – en ritmebeleving: kinderen stappen ritmisch rond terwijl ze op elke neertijd met hun handen het geluid van een wandelstok die op de grond bonst, nabootsen.
Hoya hoye is een voorbeeld uit de “African Playground Teaching Guide”. Een initiatief dat kinderen d.m.v. muzikale activiteiten wil laten kennis maken met de fascinerende muziekcultuur van Afrika. http://www.putumayo.com/en/putumayo kids multi.php
Andere voorbeelden die je kan beluisteren op de website: Rock & roll playground: “Dream big!”
(4)
„Sing loud! Jump high! Dream big!“
Dit lied kan meegespeeld worden in SOL pentatoniek. (sol – la – si –- re – mi) -> do en fa(#) verwijderen.
Songtekst: DREAM BIG! Words & Music 2007 Roger Day If you want to land on Mars…Dream Big! Or be a rock ‘n’ roller superstar…Dream Big! Or find the cure to a rare disease…Dream Big! Or learn to dance like a chimpanzee…Dream Big! CHORUS It’s time to.... We’re gonna...
Sing Loud, Jump High, Dream Big! Sing Loud, Jump High, Dream Big!
If you want to be a vet…Dream Big! Take loving care of everybody’s pet…Dream Big! And if want to dig up the world’s biggest dinosaur…Dream Big! Then take him to your favorite ice cream store…Dream Big! CHORUS
16
You get one life. You gotta make it count. You get one life. You gotta make it count. You get one life. You gotta make it count. So dream big…yeah! And if you want the world to sing…Dream Big! Or show the good things love can bring…Dream Big! And if you want to turn your enemy into your friend…Dream Big! And if you want to make sure hope never ends, We’re gonna make sure hope never ends, We’re gonna make sure hope never, ever ends! CHORUS Bron videoclip “Dream big!” : Surf naar : http://www.putumayo.com Klik vervolgens op : putumayo kids Daarna op shop kids CD’s Klik op de CD: Rock & roll playground. Scroll dan naar beneden voor de videoclip.
Jazz playground: Kinderjazz: “Gazooba!” (Australië)
(5)
“Ga – zoo – ba”
Dit lied kan eveneens meegespeeld worden in SOL pentatoniek. (sol – la – si –- re – mi) -> do en fa(#) verwijderen.
Bron videoclip “Gazooba!” : Surf naar : http://www.putumayo.com Klik vervolgens op : putumayo kids Daarna op shop kids CD’s Klik op de CD: Jazz playground. Scroll dan naar beneden voor de videoclip.
17
8. Ghana : « Kye kye kule »
(6)
West-Afrika Kye key kule is een aanstekelijk traditioneel Afrikaans lied waarin gebruik wordt gemaakt van het call and response principe. Een activiteit die kinderen vertrouwd maakt met leiding geven en volgen : de kinderen vormen een cirkel en de leider staat in het midden van de kring. Hij of zij zingt voor en demonstreert de bewegingen, de groep herhaalt. De bewegingen worden steeds lager bij de grond gemaakt, van hoofd tot enkels. Nadat de laatste beweging is uitgevoerd, springt iedereen met beide voeten omhoog bij ‘HEY!’. Na een instrumentaal tussenspel wordt alles in een versneld tempo uitgevoerd. Op het einde wordt Kye Kye kule 3 keer herhaald en als slot zingt iedereen tesamen Key key kule hey! KYE KYE KULE (Afrika, Ghana) Ritmisch arrangement door Dan Schmitt Kye kye kule Kye kye ko-fi nsa Kofi sa langa Ketekyi langa Kum adende Kum adende hey Engelse vertaling: (hoofd, schouder, heup, knie, enkel) Hands Hands Hands Hands Hands Hands
on on on on on on
your your your your your your
head shoulders waist knees ankles ankles Hey!
Leader: Kye Kye Kule (chay chay koo-lay) Chorus: Kye Kye Kule Leader: Kye Kye Kofinsa (chay chay koh-feen sah) Chorus: Kye Kye Kofisa Leader: Kofisa Langa (Koh-fee sah lahn-gah) Chorus: Kofisa Langa Leader: Kaka Shilanga (Kah-kah shee lahn-gah) Chrous: Kaka Shilanga Leader: Kum Aden Nde (koom ah-dehn day) Chorus: Kum Aden Nde Leader + chorus : Kum Aden Nde, HEY! (koom ah-dehn day)
18
9. West-Afrika: « Salematou yee » (7) West-Afrika: o Mali o Senegal o Guinea o Ivoorkust
Wiegenlied (uit het boek JAMBO p. 7 + CD-track nr. 7) Salamatou yee en Alimatou zijn namen van kinderen, of popjes die in slaap gewiegd worden. Bayo Dialla is een nonsenstekst om een wiegbeweging te begeleiden. Bij het interculturaliseren van een thema kan dit lied aangebracht worden wanneer poppenkindjes uit Afrika in de klas komen.
19
10. Zuid-Afrika : « Mbube »
(8)
The Mahotella Queens (South Africa) Track 3 – “Mbube” (1939: Solomon Linda) Dit lied is de “oorspronkelijke” versie van “The lion king” ! Taal: Zulu Njalo Ekuseni Uya Waletha Amathamsanqa Yebo! Amathamsanqa Refrein:
Mbube Uyimbube Uyimbube Uyimbube
Uyimbube, Uyimbube Mama We He! He! He! He! Uyimbube Mama We We We We We We Uyimbube, Uyimbube Kusukela Kudala Kuloku Kuthiwa Uyimbube, Uyimbube Mama
English: Every Morning You Bring Us Good Luck Yes! Good Luck Lion You're A Lion You're A Lion You're A Lion You're A Lion, You're A Lion, Mama! Hey! Hey! Hey! Hey! You're A Lion, Mama Oh Oh Oh Oh Oh Oh, You're A Lion, You're A Lion Long, Long Ago People Used To Say You're A Lion, You're A Lion, Mama
20
11. Bronnen 1. Afrikaanse muziekcultuur : inleiding Deze tekst is gebaseerd op de website: http://nl.wikipedia.org/wiki/Afrikaanse muziek 2. Beschrijving Afrikaanse instrumenten De tekst en prenten komen van verschillende websites via www.google.be 3. Associatiespel met instrumenten Een idee van de ‘Wereldwerkplaats’, vzw Kessel-Lo 4. Kameroen : « La vie est belle » Kinderlied, opgenomen ter plaatse door Johan Theunis in een dorpje in extreem Noord-Kameroen. 5. Kongo : « Jambo » CD-album: Jambo ! Liedjes uit Afrika, Azie en Latijns-Amerika. (2008) Een intercultureel zangproject. De Blokkendoos vzw., Track 1. www.deblokkendoosvzw.be 6. Ethiopië : « Hoya hoye » CD-album : “African Playground” track 9 http://www.putumayo.com/en/putumayo kids multi.php 7. Ghana : « Kye kye kule » CD-album : Nobody Else Like Me - Celebrating the Diversity of Children. Cathy Fink & Marcy Marxer, track 2. http://www.amazon.com/gp/product/B0010VDRRQ/ref=dm_sp_alb 8. West-Afrika : « Salematou yee » CD-album: Jambo ! Liedjes uit Afrika, Azie en Latijns-Amerika. (2008) Een intercultureel zangproject. De Blokkendoos vzw., Track 7. www.deblokkendoosvzw.be 9. Zuid-Afrika : « Mbube » CD-album : “African Playground” track 3 http://www.putumayo.com/en/putumayo kids multi.php
21
