Voorstelling opleidingsonderdeel Samenleving en cultuur Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs, Arteveldehogeschool
1. Opleidingsonderdeel “Samenleving en cultuur” Het opleidingsonderdeel hoort thuis in de lijn “Breed leraarschap’. De brede maatschappelijke context van de leraar staat in de focus. Het opleidingsonderdeel heeft een studiebelasting van 4 studiepunten. Het opleidingsonderdeel situeert zich in de tweede schijf van de opleiding en loopt doorheen het volledige academiejaar. In de eerste semester vinden alle lessen plaats, het opmaken van de verdiepingsopdracht, alsook een groot deel van de evaluatie. In het tweede semester loopt het project ‘Voorlezen aan huis’, wat deel uitmaakt van dit opleidingsonderdeel (beschrijving zie elders op de website). De informatie die hieronder vermeld is, is overgenomen uit de inleiding en takenfiche in de cursus, en uit de onderlinge afspraken tussen de lesgevers. 2. Doelen van OLOD “Samenleving en cultuur” Dit opleidingsonderdeel mikt vooral duidelijk op het tiende functiegeheel van de basiscompetenties, waarover de leraar dient te beschikken: namelijk op de leraar als lid van de samenleving en als cultuurparticipant. De ECTS-fiche, die dit opleidingsonderdeel beschrijft, brengt deze basiscompetenties in verband met vijf opleidingscompetenties: OC 4: zich als persoon present stellen: op geëngageerde, authentieke en expressieve wijze kinderen inspireren en voorleven (KC 1 opvoeden) OC 12: initiatieven nemen om het werkveld en de professionele ervaringen grondig te verkennen; informatie verwerven op basis van vakliteratuur, resultaten van onderzoek en schoolcultuur; stappen zetten om op basis hiervan en via praktijkgericht onderzoek vernieuwende ideeën aan te brengen (KC 3 professionaliseren en innoveren) OC 13: adequaat communiceren met volwassen partners, met respect voor diversiteit en rekening houdend met deontologie (KC 4 partner zijn van ouders, externen, schoolteam) OC 15: cultuurelementen, de maatschappelijke realiteit en gebeurtenissen uit de actualiteit kritisch en constructief verwerken in het onderwijsaanbod (KC 5 participeren in de samenleving) OC 16: het professioneel handelen plaatsen in het brede werkveld en de maatschappelijke relevantie ervan duiden in het licht van ontwikkelingen binnen de samenleving, het overheidsbeleid en in de internationale context (KC 5 participeren in de samenleving) 1
3. Bouwstenen van opleidingscompetenties (OC): OC4 In contacten met kinderen echtheid, aanvaarding, empathie en respect tonen. OC12 Informatie verwerven op basis van (vak)literatuur en actualiteit over volgende thema's: (1) culturele diversiteit, (2) armoede, kansarmoede en achterstelling, (3) kunst-en cultuureducatie, (4) mondiale verbondenheid OC12 Leren van andermans visies, ervaringen en competenties Via het integreren van bovenstaande bouwstenen verwerven studenten volgende deelcompetentie van OC12: 'Informatie verwerven op basis van vakliteratuur, resultaten van onderzoek en schoolcultuur.' OC13 Inzicht hebben in adequate communicatie met ouders met respect voor diversiteit. OC13 Inzicht hebben in adequate communicatie met ouders met respect voor deontologie. OC13 In communicatie met anderen empathie, openheid en respect tonen. OC13 Zich bewust zijn van eigen oordelen en ze op een respectvolle manier communiceren. OC13 Zich bewust zijn van de eigen vooroordelen en ze vermijden in communicatie. OC13 In communicatie met anderen diversiteit waarderen en elkeen de ruimte geven om zichzelf te zijn en zich te ontplooien ongeacht de sociale, culturele of andere eigenheid.
OC14 Constructief samenwerken met ouders en externen. OC15 Maatschappelijke gebeurtenissen en verschijnselen opvolgen en kunnen duiden.
OC16 Aandacht hebben voor de leefsituatie van kinderen hier en wereldwijd en er betekenis aan kunnen geven. OC16 Kennis hebben van de rol van onderwijs in maatschappelijk relevante thema's. OC16 In discussie treden over de rol van onderwijs in de samenleving.
Via het integreren van bovenstaande bouwstenen verwerven studenten volgende deelcompetenties van OC16: 1. Het professioneel handelen plaatsen in het brede werkveld. 2. De maatschappelijke relevantie van het professioneel handelen duiden in het licht van ontwikkelingen binnen de samenleving en het overheidsbeleid. 2
Opleidingsattitudes (OA): OA-01 Leergierigheid. Actief zoeken naar situaties om de eigen competentie te verbreden en te verdiepen OA-05 Relationele gerichtheid. In contacten met anderen kenmerken van echtheid, aanvaarding, empathie en respect tonen. OA-15 Open staan voor diversiteit. Elke medemens ruimte geven om zichzelf te zijn en te ontplooien, ongeacht de sociale, culturele of andere eigenheid.
We willen dat de studenten de bovenstaande doelen bereiken op drie niveaus: 1) persoonsgericht De student krijgt kansen op persoonlijke ontplooiing. Door ontmoetingen, onderdompelingen, esthetische ervaringen, gesprekken, enz. willen we de student bewuster laten worden van zijn opvattingen, zijn voelen en zijn waarden bij de aangereikte maatschappelijke thema’s. We willen hem uitnodigen stil te staan bij zijn beleving en zijn vragen en hem handvatten bieden om met die vragen constructief om te gaan. 2)
sociaal gericht
We vragen de student dat hij vanuit zijn denken, zijn zoeken en zijn vragen open staat, luistert en in dialoog gaat met zijn naaste omgeving: medestudenten, vrienden, familie, enz. We verwachten verder dat de student in beweging komt, zijn ideeën en zijn beleving communiceert met anderen en vanuit zijn persoonlijke beleving en overtuiging stappen zet om waar mogelijk te participeren aan gebeurtenissen of activiteiten, aansluitend bij de thema’s. 3) maatschappelijk gericht We bieden de student kansen om voeling te krijgen met de bredere samenleving en de hete hangijzers daarin, open te staan voor verschillende meningen, in alle openheid in gesprek te gaan en de eigen denkbeelden kritisch te (laten) bevragen. We gaan er van uit dat studenten ervan dromen ook via hun leraarschap mee te bouwen aan een betere samenleving, voor henzelf en voor de kinderen: veilig, tolerant, rechtvaardig, zonder discriminatie, racisme of geweld, met gelijke kansen voor iedereen. 3
4. Opbouw van het opleidingsonderdeel “Samenleving en cultuur” Het OLOD Samenleving en cultuur wordt als volgt opgebouwd:
Elke student volgt de vier aangeboden thema’s mee (contacturen). Elke student verdiept zich individueel in één van de vier thema’s (verdiepingsopdracht). Elke student neemt deel aan het project Voorlezen aan huis en maakt hierover een schriftelijk verslag (Voorlezen aan huis= VAH).
4.1
Studiebelasting (4 STP)
Contactonderwijs: o Hoor en werkcolleges: 4 thema’s x 10u o Stage
40u 3u
Taken in zelfstudietijd 66u (zie 2 takenfiches in de cursus de verdiepingsopdracht en de Voorlezen aan huis reflecties) Zelfstudie in functie van het examen 10u Examen 1u
Besluit: veel gewicht in de eigen verdieping( taken en zelfstudie) 4.2
Vier thema’s in het OLOD Thema 1: Culturele diversiteit Hoe ervaren kinderen, ouders, leraren en wijzelf de veelkleurige, multiculturele samenleving van vandaag? Waar zitten kansen, waar valkuilen? Waar botsen we tegenaan? In onze verkenning komen o.m. aan bod: cultuurverschillen, het verband tussen cultuur, identiteit en (meer)ta(a)ligheid, asiel en migratie, verschillende maatschappijmodellen, interculturele dialoog, discriminatie en racisme. We staan ook stil bij de keuzes die scholen maken m.b.t. culturele diversiteit en bij het gebruik van interculturele prentenboeken in de klas. Thema 2: Kunst – en cultuureducatie Wat is cultuur? Wat betekent het voor mij en mijn kleuters? Wat is mijn cultuur? Wat is subcultuur? Hoe kan ik intens genieten van het culturele leven? Welke plaats hebben kunst - en cultuureducatie hierin? Deze vragen komen aan bod in een reeks sessies die je vertellen hoe cultuur in het onderwijs een hot item werd, en die peilen naar jouw culturele belevingswereld. 4
Thema 3: Armoede, kansarmoede en achterstelling Verkenning van armoede en kansarmoede: kenmerken, domeinen, de armoedecirkel Hoe beleven armen hun situatie? Luisteren en dialoog dragen bij tot respect. Hoe gaat de samenleving om met (kans)armoede? Rol van onderwijs: uitsluiting of hefboom in het bestrijden van de armoede Thema 4: Mondiale verbondenheid Onze samenleving is een onderdeel van de grote, wijde wereld. De globalisering is een feit met gunstige en minder gunstige effecten waar de kinderen en wijzelf dagelijks door beïnvloed worden. We verkennen enkele mechanismen die de mondiale verbondenheid aansturen; we verkennen enkele effecten van deze internationale afhankelijkheid; effecten die ook in de andere thema’s ter sprake komen. Mondiale verbondenheid en solidariteit is open staan voor en zich inleven in de situatie van kinderen die leven in andere regio’s van onze wereld. Vb. Het dagelijkse leven in Guatemala (Midden Amerika) verkennen we via de werkvorm “inleefatelier” . Wat is er nodig opdat iedereen op aarde vandaag en in de toekomst een rechtvaardig en menswaardig leven zou kunnen leiden? Duurzame ontwikkeling reikt ons een hoopvol perspectief als we er zelf iets aan doen.
De student zal zich inschrijven (zie elektronische inschrijving via Chamilo) voor de verdiepingsopdracht (zie takenfiche in de cursus) binnen één van deze thema’s .
4.3
Planning
Het olod “Samenleving en cultuur” wordt georganiseerd op woensdagen van het najaarssemester voor de studenten van het tweede opleidingsjaar. De lessen worden per thema aangebracht. Elk thema beschikt over 10 contacturen. De concrete uitwerking van de lessen verschilt naargelang het thema, dat aan de orde is. Als student ben je verbonden aan de groep waarvoor je de verdieping van het thema kiest (zie elektronische inschrijving via Chamilo); samen met alle studenten die voor die verdieping kiezen, vorm je een lesgroep: - Groep 1 = culturele diversiteit - Groep 2 = kunst en cultureel erfgoed - Groep 3 = Armoede, kansarmoede - Groep 4 = Mondiale verbondenheid 5
Je start de lessenreeks met het jou toegewezen thema maar je volgt alle thema’s! Zie hieronder de vooropgestelde planning.
4.3.1 Planning van de thema’s.
Datum lessen 25 september 2013 2 oktober 2013 9 oktober 2013 16 oktober 2013 23 oktober 2013 Herfstvakantie 6 november 2013 13 november 2013 Praktijk en stage 18 december 2013
Groep 1 Culturele diversiteit Culturele diversiteit Culturele diversiteit Armoede, kansarmoede Armoede, kansarmoede Mondiale verbondenheid Herfstvakantie Mondiale verbondenheid Kunst – en cultureel erfgoed Praktijk en stage Kunst – en cultureel erfgoed
Groep 2 Kunst – en cultureel erfgoed Kunst – en cultureel erfgoed Kunst – en cultureel erfgoed Culturele diversiteit Culturele diversiteit Armoede, kansarmoede Herfstvakantie Armoede, kansarmoede Mondiale verbondenheid Praktijk en stage Mondiale verbondenheid
Groep 3 Armoede, kansarmoede Armoede, kansarmoede Armoede, kansarmoede Mondiale verbondenheid Mondiale verbondenheid Kunst – en cultureel erfgoed Herfstvakantie Kunst – en cultureel erfgoed Culturele diversiteit Praktijk en stage Culturele diversiteit
Groep 4 Mondiale verbondenheid Mondiale verbondenheid Mondiale verbondenheid Kunst – en cultureel erfgoed Kunst – en cultureel erfgoed Culturele diversiteit Herfstvakantie Culturele diversiteit Armoede, kansarmoede Praktijk en stage Armoede, kansarmoede
4.4 Evaluatie 60 % mondeling examen: (januari) vooral vanuit verdiepingsopdracht, kennis en inzicht van de leerstof m.b.t. alle thema’s
naast
25 % rapport (1):(januari) verdiepingsopdracht: verschillende taken en opdracht in de stage tijd 15 % rapport (2): (juni) taak Voorlezen aan huis (VAH)
4.5 Taken 1) Persoonlijke verdiepingsopdracht in één van de vier thema’s (zie verdere toelichting) + Opdracht in stagetijd : bevraging stageschool naar visie en activiteiten in het kader van vier thema’s. 2) Voorlezen aan Huis (VAH) (uitvoering in semester 4, rapport na afsluiten VAH) De omschrijving van deze taken vind je verder op de website terug.
6
4.5.1 Toelichting bij verdiepingsopdracht
Het belang van deze verdiepingsopdracht: het gewicht van de voorziene tijd in de studiebelasting wordt voor de evaluatie verrekend in het rapport (25 %) én in het mondeling examen (50 %) De begeleidende docent wordt voor jou de beoordelaar van het hele OLOD.
Keuze van je verdiepingsthema: informatie over de praktische organisatie voor de elektronische inschrijving in een thema ontvang je tijdens de introductiesessie.
De verdiepingsopdracht bestaat uit volgende onderdelen: 1) Opvolgen van de actualiteit rond je thema (min. 5 relevante artikels verzamelen, lezen, becommentariëren, reflecteren en conclusies formuleren) 2) Leesopdracht met verwerking en verslag: Per thema komt er een bronnenlijst – niet gelimiteerd op Chamilo) 3) Beleving: deelname aan twee belevingsactiviteiten met verslag (per thema verschijnen suggesties – niet gelimiteerd - op Chamilo) 4) Voorstellen van een organisatie die werkt binnen het thema 5) Opdracht op de stageschool 6) Algemene conclusie (*)
Suggesties voor leesopdracht en belevingsactiviteiten (soms ook organisaties) vind je per thema gebundeld op Chamilo bij het olod “Samenleving en cultuur”. In de verwerking van je opdracht en in je conclusies focus je op de drie niveaus: op persoonlijk niveau, op sociaal niveau en op maatschappelijk niveau (zie doelen pagina 2)
4.6 Praktische afspraken en inschrijving.
Aangezien tijdens de contacturen inleving en persoonlijke beleving centraal staan is er voor dit OLOD verplichte aanwezigheid vereist. Concreet betekent dit dat je zowel bij een gewettigde als ongewettigde afwezigheid per halve dag afwezigheid één vervangingsopdracht dient uit te voeren van het thema dat je hebt gemist. Dit wordt met de betrokken de lector afgesproken. De lesgevers verwachten dat je eventuele afwezigheid komt melden bij hen. Studenten met een persoonlijk traject krijgen soms faciliteiten voor het volgen van bepaalde lessen. Zij dienen dit mee te delen aan en te bespreken met de lesgever voor wie ze de verdiepingstaak maken. Faciliteiten kunnen hen echter niet ontslaan van hun verantwoordelijkheid om bijv. via een buddy eventuele afspraken, belangrijke accenten, inzichten of ervaringen te vernemen.
7
VERDIEPINGSOPDRACHT OLOD SAMENLEVING EN CULTUUR Het is mogelijk dat deze lijst met mogelijke belevingsactiviteiten verder aangevuld en geactualiseerd wordt in de loop van het semester.
THEMA 1.
KANSARMOEDE - 2013
Opvolgen van de actualiteit:
Gedurende het hele semester volg je nauwgezet wat er in kranten, tijdschriften of vakliteratuur verschijnt m.b.t. je thema. Je selecteert hieruit minstens 5 relevante artikels, bij voorkeur gespreid over de tijd en afkomstig uit 3 verschillende bronnen. Je voorziet de bewerkte artikels van eigen commentaar. Als conclusie formuleer je de nieuwe inzichten die je hebt opgedaan en/ of een eigen mening over het besproken item. De artikels en je commentaar en conclusie komen in je verdiepingsmap.
2.
Leesopdracht en verwerking Lectuur van één van volgende werken, persoonlijke synthese en reflecties (gericht naar de drie niveaus: persoonlijk,sociaal,maatschappelijk)
EERDER THEORETISCHE WERKEN (VAAK MET GETUIGENISSEN EN ERVARINGEN) Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Een toekomst voor onze kinderen. Een getuigenis van generatie-armen. Gent, 1988. Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, We laten niemand alleen. Oostende, 1996. (over de beleving van armoede en het gevecht om er uit te komen en de voorwaarden daartoe: moed, respect, steun en solidariteit) Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Samen gaan we vooruit. Oostende, 2000. (vervolg op ‘We laten niemand alleen’; over de methode van de dialoog als methode om armoede te bestrijden) Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Armoede en onderwijs. Startkansen voor een volwaardig burgerschap. Gent, 1998 8
Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Partners in het onderwijs. Gent, 2002 Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Het onderwijs: een bondgenoot in de bestrijding van armoede en uitsluiting. Document 15: Ondersteuning en waardering zijn belangrijk. Gent, 2004 Document 17: Elkaar leren kennen en begrijpen om samen stappen vooruit te kunnen zetten. Gent, 2005 Documenten 18 en 20: Alle kinderen hebben recht op ontwikkeling door onderwijs en vorming. Gent, 2005 en 2006 Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Het belang van luisteren naar mensen in armoede. Gent, 2007. Luc CLAESSENS en Mija VANDERHASSELT (eindred.), Uitgesloten wegens. Colofon. Katholieke Jeugdraad Brussel, 1995. Lieve DE CLEEN, De leefwereld van kinderen in arme gezinnen. Een schets. Gent, BMLIK, 1999. (Document 6) Andries DE JONG, Een onbesproken kinderwereld. Opgroeien in een armoedetraditie. Van Tricht Uitg. Twello,1990. ISBN 90-73460-20-4 Bart DEMYTTENAERE, In vrije val. Armoede in België. Manteau / Standaard Uitg., Antwerpen, 2003. ISBN 90 223 1796 x (over de trektocht door de marge van de samenleving met diepteportretten van kansarme Vlamingen, generatie-armen en nieuwe armen, de gekwetste binnenkant van kansarmen, uitsluitingsmechanismen, het bieden van een vangnet aan mensen in vrije val) AANBEVOLEN! Brigitte HEMMERIJCKX en Jan DE METS, Door de bril van ouders. Een denken doeboek voor gemotiveerde scholen en leerkrachten. Provincie Oost-Vlaanderen. D/2004/5139/23 Ferre LAEVERS, Trees VANHOUTTE, Kansrijk voor kansarm. CEGO, Leuven 1998. ISBN 90 74798 18 7 Ferre LAEVERS, Trees VANHOUTTE,Claudine DERYCKE, Omgaan met kansarmoede in de basisschool. Pijnpunten, beleving, aanpak. CEGO, Leuven 2003. ISBN 90 74798 96 9 Ferre LAEVERS, Peter VAN SANDEN, Kleurig klashouden. Ervaringsgericht werken met kansbelemmerden en migranten in het kleuteronderwijs. CEGO, Leuven, 1996. Themanummer Armoedebestrijding begint op de schoolbanken. De 9
Katholieke Schoolgids, 55ste jaargang nr. 5, november 2001. - Kinderrechtencommissariaat. Armoede en sociale uitsluiting. Visie en voorstellen vanuit een kinderrechtenperspectief. Via: www.kinderrechtencommissariaat.be (adviezen en standpunten > kies een thema > gezin: armoede) - Bruneel, G. en Verhelst, M. Hoe zit dat nu met het gelijke onderwijskansenbeleid?, VVKBaO, 2012 op: www.vvkbao.be (inloggen > schoolbeleid > GOK- en zorgbeleid > gelijke onderwijskansenbeleid in de school) - Kansen in onderwijs, brochure stad Antwerpen, via: www.ond.vlaanderen.be (A-Z index > zorgvuldig bestuur in onderwijsinstellingen > standpunten > I. Beheersing onderwijskosten > Stad Antwerpen, Brochure inzake armoede op school, 04/03/2004) - Lopke. Een didactisch pakket om te werken rond kansarmoede in de klas, CEGO, Leuven, op: www.cego.be (home > basisonderwijs > downloads > LOPKE) - Unicef, Iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan. Het perspectied van maatschappelijk, kwetsbare leerlingen en jongeren als verruiming van het onderwijsdebat (What do you think?), via: www.unicef.nl (ik zoek, ik vind > gelijke kansen op school > iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan) - Unicef (innocent research center), Measuring Child poverty: new league tables of child poverty in the world’s rich countries, via: www.unicef-irc.org/publications/660 - Lieve VANHEE, Kim LAPORTE, Jozef CORVELEYN, Kansarmoede en opvoeding: wat de ouders erover denken. Mogelijkheden en moeilijkheden in het opvoedingsproces bij kansarme gezinnen. Garant, Leuven 2001. ISBN 90 441 1222 8 - Hilde HAERDEN, Dirk JANSSEN, Pedagogische preventie: een antwoord op kansarmoede? Garant, Leuven 1995. ISBN 90 5350 469 9 - Catherine BARBEZ, M. DEROO, Wenselijke preventie van kansarmoede bij jonge kinderen: De Katrol. Verkrijgbaar op https://biblio.ugent.be/input/download?func=downloadFile&recordOId=2911831&fil eOId=2913096 - Hanna DE GROOTE, Onderwijsvernieuwing in Vlaanderen: de invloed van het GOKbeleid op basisscholen en kansarmoede. 2007. Verkrijgbaar op http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/414/803/RUG01001414803_2010_0001_AC.pdf - Jos CRE, Testonderzoek en B.O.-verwijzing bij allochtonen en kansarme kinderen. 2000. Verkrijgbaar op http://nascholing.vclbkoepel.be/library/144/files/kans_20061220_testonderzoek_en_bo_verwijzing20080319-0929.pdf INTERESSANTE WEBSITES - www.vlaams-netwerk-armoede.be koepel van de verenigingen waar armen het woord nemen - www.welzijnsschakels.be (vrijwilligers)groepen die lokaal werken aan armoedebestrijding - www.armoede-in-zicht.be databank met vormingsmethodieken rond armoede - www.armoedebestrijding.be federaal steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting - www.oases.be onderzoekcel van Universiteit Antwerpen rond ongelijkheid, armoede en sociale uitsluiting 10
-
-
www.welzijnszorg.be (vrijwilligers)groepen voeren politieke, financiële en bewustmakingscampagnes rond armoede www.de-link.net deze vzw leidt mensen op als ervaringsdesundigen in de armoede en sociale uitsluiting
FOTOBOEKEN Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Courage. Armoede is een schending van mensenrechten. Gent, 1998 Beweging voor Gezinnen met Laag Inkomen en Kinderen vzw, Courage – In kleur. Armoede is een schending van mensenrechten. Gent, 2009. - Armoede door kinderogen, AGORAKRING vzw., 2012 - gecombineerd met Educatieve brochure EERDER VERHALENDE WERKEN, ROMANS Guy DIDELEZ & Lieven DE PRIL, Ik ben iemand/niemand. Uitg. Manteau/Standaard, Antwerpen. 2009 (het unieke en waargebeurde verhaal van Emilie en haar gezin, een vertelling over haar leven, een leven in armoede in onze welvaartmaatschappij) AANBEVOLEN! Kristien DIELTIENS, Bloemen op de muur. Clavis, Amsterdam, 2003. ISBN 90448 0066 3 Frank McCOURT, De as van mijn moeder. Een Ierse herinnering. Uitg. Bert Bakker, Amsterdam, 1996. ISBN 90 351 1705 0 (warme roman over hoe een kind uit een doodarm Iers gezin in de jaren 30 erin slaagt te overleven) T’Hope vzw, Waar is iedereen? Verhalen over armoede. Roeselare, 2003. Dirk VAN DER GOTEN, Het boek Bob. Verhalen uit Kamiano. Lannoo, 2004. ISBN 90 209 5877 1 Tessa VERMEIREN, Yamila IDRISSI, Kif-kif. Aan de ander kent men zichzelf. Roularta Books, Roeselare, 2005. ISBN 90 5466 949 7 (twee boeiende levensverhalen waarin twee vrouwen vertellen hoe ze worstelden met hun afkomst en hoe ze hun droom om vooruit te komen en vrij hun leven in te vullen waarmaakten doorheen pijn en twijfels) Detty VERREYDT, Later wil ik stuntman worden. Leuven, Davidsfonds, 1989 / Leuven, Infodok, 1996. (jeugdboek dat de avonturen beschrijft van een jongen uit een minderbedeeld milieu)
11
3.
Belevingsactiviteiten
Je maakt minstens twee activiteiten mee uit onderstaande lijst, waarvan maximaal één film. De student mag ook een eigen initiatief voorstellen, maar moet dit vooraf gedocumenteerd voorleggen aan de lesgever. CD/CASSETTE/GELUIDSOPNAME Edelman Bedelman (Kathy LINDEKENS), Gesprekken met kinderen uit de Vierde Wereld. Reportage voor Kattekwaad (BRTN). Prijs Journalistiek van, het Gemeentekrediet 1995. Te bestellen bij de Beweging voor Mensen met Laag Inkomen en Kinderen. FILMS A way of Life Regie Amma Asante, Groot-Brittannië, 2004. ’In the real world there are no happy endings.’ Dat is het motto van het Britse A Way of Life en het zegt meteen ook veel over de teneur van deze bikkelharde tienertragedie in de beste traditie van Stephen Frears en Ken Loach. A way of Life is een raak en ruw portret van een alleenstaande tienermoeder (Stephanie James) en haar drie vrienden. Ze leven aan de rand van de maatschappij in een verpauperde en door werkloosheid geteisterde havenstad in Zuid-Wales. Met deze debuutfilm werd Amma Asante zowel door The Times als door de Londense filmcritici uitgeroepen tot een van de meest talentvolle nieuwkomers. Dat enthousiasme is begrijpelijk: in dit provocerende en bijzonder authentieke verslag over tienerracisme valt Asante nooit terug op simplistische zwart-wittegenstellingen. Nuance is het toverwoord van dit intense drama. -
Beyond the blackboard Regie Jeff Bleckner, 2011.
-
Drifting Clouds
-
De helaasheid der dingen Regie: Felix Van Groeningen, 2008.
-
Regie Aki Kaurismäki. Finland, 1996. 96 min.
Hoge ladders: verhalen over armoede. Filmmontage van zeven verhalen van mensen die armoede aan den lijve ondervinden. Zij vertellen over de problemen die ze tegenkomen in de hulpverlening, het onderwijs, in 12
relatie met anderen, enz. Project Gelijke Kansen in het Onderwijs, Antwerpen, 2003. Ladybird, ladybird. Regie Ken Loach. United Kingdom, 1994, 97 min. Indrukwekkend sociaal drama in ruwe stijl gefilmd die de rauwe en schrijnende realiteit kracht bijzet. Film over uitsluiting door de ‘diensten’ in de samenleving. L’enfant Regie Jean-Pierre en Luc DARDENNE, België/Frankrijk, 2005. 100 min. -
La promesse Regie Jean-Pierre en Luc DARDENNE, België, 1996. 92 min. Realistisch sociaal drama over uitbuiting en illegale mensenhandel, die ook thema’s als vaderliefde, racisme en plichtsbesef aanraakt. Raining Stones. Regie Ken Loach. Groot-Brittannië, 1993. 90 min. Film over kansarmoede in Manchester, hartverwarmend portret van de overlevingskracht van gewone mensen met alledaagse moeilijkheden. Film die politici zou moeten wakker maken en mistoestanden aan de kaak stelt zonder ooit belerend te worden. La raison du Plus Faible. Regie Lucas BELVAUX, Frankrijk/België, 2005. 116 min. Controversieel, menselijk thrillerdrama. De film weigert te berusten in de maatschappelijke onrechtvaardigheid. Over mensen die danig in de rats zitten en geleid worden door hoop op betere dagen. Een film die zwart is als de nacht en oproept op te komen voor jezelf. Rosetta Regie Jean-Pierre en Luc DARDENNE, België, 1999. 90 min. Rosie, mijn leven als een blokkenkind. Regie Patrice TOYE. België, 1998, 97 min. Vlaamse film over een 13-jarig meisje dat (te) snel opgroeit in een arme woonwijk met zielloze hoge woonblokken in een disfunctioneel gezin, tussen volwassenen die het ook niet allemaal precies weten en dat uiteindelijk vlucht in een fantasiewereld. -
-
The missing link Regie: Fabio Wuytack, 2011. Documentaire: in deze documentaire komen 4 personen aan bod over hun ervaringen met armoede en de impact daarvan op hen en hun leven. Ça commence aujourd'hui , van Bertrand Tavernier France, 1999, 1h57, (version originale en français) Over een klas met leerlingen in kansarmoede The Selfish Giant, van Clio Barnard
13
Twee vrienden worden van school gestuurd en leven aan de rand van de maatschappij. Met paard en kar verzamelen ze metaal voor een ijzerhandelaar. (zie Klasse september 2013 - verschijnt op filmfestival
MANIFESTATIES Armoede
Herdenkingsplechtigheid op de Werelddag van Verzet tegen Extreme woensdag 17 oktober 2013 om 19u op het Sint-Pietersplein in Gent AANBEVOLEN!
-
Dit jaar organiseert het Netwerk tegen Armoede op zondag 13 oktober 2013 al een nationale manifestatie op het Sint-Katelijneplein. Programma: 13u30-14u: Ontvangst op het Sint-Katelijneplein: soep en broodjes, t-shirts voor mensen uit verenigingen, muziek door ondermeer Brussels Underground, … 14u-14u30: Mensen in armoede nemen het woord over wat het betekent om te moeten leven met een inkomen onder de armoedegrens 14u30-14u45: Symbolische protestactie met brandhout (Er wordt aan deelnemers gevraagd om elk een stuk brandhout mee te brengen voor een symbolische actie) 14u45-15u: Muziek ter afsluiting
-
Fototentoonstelling: Armoede door kinderogen van 1 tot 30 november - Opvoedingswinkel Brugge - door Agorakring
THEATER - Theater “Leven in een krabbenmand” : Theatermonoloog over armoede, gebracht door Marleen Merckx (Simonneke van “Thuis” op VRT), gebaseerd op de roman “Ik ben iemand/niemand”. Realisatie: “Paljas Produkties vzw”. Guy Beernaert schreef de monoloog, de regie is ondersteund met tips van mensen in armoede. Programmatie op http://www.paljas.be/Speellijst.htm (selectie hieronder) 25/10/13
20u00
G.C. ’t Kwadrant, Zaal ’t Zand Kerktorenstraat 24a, 1831 Diegem
30/10/13
20u00
G.C. De Bijenkorf Sportstraat 4, 9960 Assenede
08/11/13
20u00
Gemeentelijke Zaal De Kapel Handelslei 167, 2980 Zoersel
AANBEVOLEN! 14
mail: christa.verminck@ telenet.be
-
Theater “Heb jij ze wel alle vijf?”: ‘Je eigen kansen maak je niet zelf. Als je de juiste omstandigheden niet hebt, kun je het schudden.’ Dat ondervinden scholieren Chelsea, Yassim en Phaedra maar al te goed. Jun dromen en obstakels zijn de rode draad in dit toneelstuk. De theatervoorstelling reist vanaf oktober langs scholen en culturele centra. Meer info op www.hebjijzewelallevijf.be TENTOONSTELLINGEN, VOORDRACHTEN, WORKSHOPS, ACTIES
buiten”
Regionale startavond Welzijnszorg rond de campagne “Armoede (op den)
met deelname aan één of twee workshops, podiumprogramma en bezoek aan de infomarkt. AANBEVOLEN! http://www.welzijnszorg.be/uw-regio/startavonden *
Oost-Vlaanderen: Dinsdag 8 en woensdag 9 oktober 2013 Centrum Seleskest, Sint-Salvatorstraat 38 9000 Gent vanaf 18.30 uur infostands / programma vanaf 19.30 uur *
West-Vlaanderen: Woensdag 2 oktober 2013 Katho Kortrijk, Doorniksesteenweg 145 8500 Kortrijk - Ik Kook Van Woede-kookactie werelwijd lijden 870 miljoen mensen honger, toch wordt er geneg voedsel geproduceerd om de wereld 1,5 keer te voeden. 11.11.11 wil dat aanklagen, en daarom serveert het in het weekend van 18 tot 20 oktober in heel Vlaanderen Ik Kook Van Woede-soep. Op www.ikkookvanwoede.be vind je alle informatie - Zet je (samen met medestudentenactief in en toon je kookkunsten! Doe mee aan de actie ‘Soep op de stoep’ van (Welzijnszorg) Informatie op http://www.soepopdestoep.be
-
Cultuur opent deuren! Op 17 oktober is het werelddag van verzet tegen armoede. In Gent staat dit jaar de link tussen armoede en cultuur centraal. De vzw SIVI (Vereniging waar armen het woord nemen) werkte in samenwerking met een aantal kunsteducatieve partners (vzw De Werf, Kunst(h)art en zZmogh) het afgelopen jaar enkele projecten uit om (actieve) cultuur zo toegankelijk mogelijk te maken voor iedereen. Al deze projecten resulteerden in muziek, film, beelden en foto’s die in een tentoonstelling gegoten werden. Je kan de tentoonstelling bekijken in NTGent van 17/10 tot 21/10, Sint-Baafsplein, Gent. 15
-
Fototentoonstelling ‘Armoede door kinderogen’ : o de tentoonstelling is gratis te bezichtigen van op weekdagen van 1 tot 30 november in Opvoedingswinkel in Brugge
MEEMAKEN VAN, DEELNEMEN AAN OF HELPEN BIJ ACTIVITEIT(EN) IN EEN ORGANISATIE (die werkt rond armoedebestrijding en/of waar armen het woord nemen) Voorwaarde is dat je de organisatie vooraf contacteert en vraagt of de mogelijkheid bestaat een activiteit mee te maken en/of daarbij te helpen en daarover afspreekt. (Bijv. ontmoetingsmomenten, maaltijdenbedeling, verkoop van kledij, voorbereiden van markt, aanbieden en/of ondersteuning bij feestelijke activiteit zoals Sinterklaas- of Kerstfeest…) Je kan ook een organisatie uit je eigen buurt kiezen.
4. Voorstellen van een organisatie die werkt binnen het thema Je stelt een organisatie voor die werkt binnen jouw gekozen thema (visie, missie, werking, doelgroep, context …). Als je dit nodig of nuttig acht kan je deze organisatie ook bezoeken. Je kan organisaties vergelijken of een interview afnemen, m.a.w. het is de bedoeling dat je aantoont dat je één of meerdere organisaties hebt gecontacteerd. Je kiest niet voor een organisatie die al aan bod kwam op themadagen!
5.
Opdracht op de stageschool
Je informeert op de stageschool naar de visie van de school i.v.m. de 4 thema’s en gaat na welke activiteiten er in dat verband worden op touw gezet. Daarbij wordt het volgende onderzocht: - De visie van de school i.v.m. de OLOD-thema’s (1) culturele diversiteit, (2) kunst- en cultuureducatie, (3) kansarmoede, (4) mondiale verbondenheid. Hierbij is raadpleging van o.a. het schoolwerkplan en andere documenten uit de basisschool noodzakelijk. - Een opsomming van de acties die de school in de loop van het schooljaar in dat verband ondernam. - Een verslag van de concrete uitwerking en doelstelling van elke voornoemde activiteit alsook met welke organisaties en/of personen van buiten de school is samengewerkt of waar informatie is ingewonnen. Hierbij geef je ook een korte voorstelling van de betrokken organisaties. 16
Indien je met meerdere studenten op één school stage loopt dan werk je dit onderdeel van de verdiepingsopdracht samen uit. Je noteert dit ook duidelijk in het verslag!
6.
Algemene conclusie
Als algemene conclusie werk je de volgende vragen uit: -
-
Waar (op welke vlakken/ welke aspecten) en hoe is mijn kijk/visie op het gekozen thema, eventueel in samenhang met andere thema’s, veranderd in de loop van dit semester, mede dankzij de opdrachten die ik heb uitgevoerd? Wat heeft de opdracht in zijn totaliteit voor mij betekend? Je focust daarbij op drie niveaus: -
Persoonlijk niveau (herkenning en confrontatie, eigen waarden, inzicht in eigen interactie en participatie en die van anderen …) Sociaal niveau (nieuwe vaardigheden en inzichten op vlak van eigen interactie en participatie en die van anderen …) Maatschappelijk niveau (visie, waarden en inzichten m.b.t. diversiteit in onze samenleving, het beleid, de rol van onderwijs …)
17
Inhoudstafel cursus Samenleving en cultuur: Armoede en kansarmoede 3
Armoede en kansarmoede 3.1 ARMOEDE - EEN VERKENNING 3.1.1 Wat is armoede? 3.1.2 Armoede in cijfers 3.1.3 Armoede heeft vele gezichten 3.1.4 Armoede is multi-dimensioneel 3.1.5 Kenmerken van armoede 3.1.6 Generatiearmen en de kringloop van de generatiearmoede 3.1.7 Armoede: een andere wereld 3.2 WAT DENKEN, VOELEN, WILLEN DE ARMEN? WAT BELEVEN MENSEN IN ARMOEDE? 3.2.1 Kern van het probleem 3.2.2 Gevoelens van mensen in armoede 3.3 ARMOEDE EN DE SAMENLEVING 3.3.1 Hoe kijken mensen naar armoede? 3.3.2 Verklaringsmodellen voor armoede 3.3.3 Armoede is een onrecht 3.3.4 Het beleid 3.3.5 Armoedebestrijding 3.3.6 Liefdadigheid 3.4 ARMOEDE EN ONDERWIJS 3.4.1 Hoe kijken armen naar de school? 3.4.2 Hoe kijkt het onderwijs naar mensen in armoede? 3.4.3 Onderwijs betekent uitsluiting 3.4.4 De school kan een hefboom zijn in de armoedebestrijding 3.4.5 Concrete suggesties, tips, voorbeelden 3.5 THEMA’S IN DE MARGE VAN ‘ARMOEDE EN ONDERWIJS’ 3.5.1 De sociaal-culturele kloof
18
Begeleidende lesfolder Samenleving en cultuur: lessen Armoede en kansarmoede INHOUD:
Programma Begrippen / kernleerstof Inhouden Vragen voor jezelf
o o o o
bij de aanvang van deze lessen bij de documentaire bij de brugfiguur bij het bezoek
Evaluatie
Programma LESPROGRAMMA
1ste dag
10u45– 12u45
Inleidende les Ervaringen en beelden Theorie: verkennen van armoede beleving van mensen in armoede
13u30 – 14u45
15u – 17u
2de dag
Voormiddag
13.30 - 17 uur
Getuigenis van brugfiguur Gesprek
Documentaire ‘Arm Vlaanderen’ met bespreking
Bezoek aan een organisatie zie onderstaand schema voor beginuur en plaats
Afrondende les
Persoonlijke reflectie en klasgesprek Theorie: hoe denkt de samenleving over armoede? Armoede en onderwijs Armoede in de kleuterklas
19
Begrippen / kernleerstof
Armoede en kansarmoede Kringloop van armoede en generatiearmoede Generatiearmoede versus nieuwe armoede Armen en bestaansonzekeren Armoede versterkt zich doorheen interactie met de omgeving: armoedespiraal Armoede: een andere wereld door de sociaal-culturele kloof De kernbeleving van armen / binnenkant van armoede Minderwaardigheid en uitgeslotenheid Vooroordelen in de samenleving t.a.v. armoede Verklaringsmodellen van armoede Uitsluiting en uitsluitingsmechanismen in onderwijs Risicofactoren waardoor kansarme kinderen niet gedijen op school Pijnpunten of risicosituaties in onderwijs ifv. beleving van armen Kansarmoede–indicatoren (vanuit GOK-beleid) GOK–beleid Onderwijs als hefboom in de armoedebestrijding Initiatieven ifv. onderwijs van beleid tot klaspraktijk SIF Brugfiguren Basishouding van leraren in het omgaan met kansarmoede Verenigingen waar armen het woord nemen Armoedebestrijding
20
Inhouden DOELEN VAN DEZE LESSEN Op de achtergrond: vormen van de basiscompetentie ”voeling hebben met en kritisch omgaan met onderwijskundige, maatschappelijke, levensbeschouwelijke en breed culturele thema’s” Doelen van dit thema - zich bewuster worden van je persoonlijke (on)bewust denken over (kans)armoede - inzicht krijgen in de problematiek; kunnen omschrijven van basisbegrippen, mechanismen in de samenleving, de rol van onderwijs - zich openstellen voor en zich geconfronteerd weten met vragen en verwachtingen vanuit de armoedewereld - attitude ontwikkelen van openheid, erkenning van gelijkwaardigheid, respect, verantwoordelijkheid en engagement kort en krachtig gezegd: deze lessen willen je raken ONDERWERPEN: Introductie 1.
Armoede – een verkenning (p71) aandacht: situatie van kinderen: lees cursus p. 74-75
2.
Wat beleven mensen in armoede? (p 85)
3.
Armoede en de samenleving (p 89)
4.
Armoede en onderwijs (p100)
Cursus: -
Armen aan het woord (blz. 70) Uitspraken (stellingen) over mensen in armoede (70) Getuigenissen van mensen in armoede (85) Wat armen verwachten van afstuderende leraren (p121) Vierde Wereldlied (123) Krantenkoppen (125)
21
INTRODUCTIE: INDIVIDUELE OPDRACHT, UITWISSELEN & PLENUM BEDOELING
- activeren, opwarmen - bij het onderwerp brengen - aansluiten bij de ervaring van de studenten
WERKWIJZE - Denk kort even persoonlijk na en beantwoord vraag 2 en 3 onderaan deze pagina Foto's of artikels in het lokaal kunnen inspireren .... - Vorm een groepje van ca. vier studenten. - Wissel je persoonlijke ervaring uit in de groep. - Kies een situatie om in plenum te brengen. PLENUM Aspecten op bord brengen Besluit: -verschillen -(on)bewuste opvattingen, oordelen Vragen bij de aanvang van dit thema 1)
Waarover zullen deze lessen gaan, denk ik? Aan welke woorden, begrippen, … denk ik bij het horen over “armoede”
2)
Waar kwam ik al armoede tegen, waar heb ik zelf al armoede ervaren, ontmoet? (op straat, in de stad, aan de deur, in mijn vrije tijd, in film of op TV, in mijn buurt, bij mezelf, bij familie, bij medeleerlingen, …) Waaraan merkte je deze armoede? Beschrijf je ervaring. Wat voelde ik, wat dacht ik er bij? wat dacht ik over die 'ander'
3)
Wat vind jij van armen? Hoe kijk je er tegen aan?
22
ARMOEDE EN DE SAMENLEVING HOE KIJKEN WIJ ZELF AAN TEGEN ARMOEDE IN ONZE SAMENLEVING?
STELLINGEN Akkoord Niet
?
akkoord nuance 1.
Arme mensen kunnen niet met geld omgaan
2.
Arme mensen zijn sukkelaars; ze verdienen medelijden en moeten geholpen worden
3. Armen hadden vroeger maar wat meer hun best moeten doen op school 4. Het is onmogelijk de armoede echt te kennen als je ’t zelf niet ervaren hebt 5.
Je ouders arm of rijk, ieders kansen zijn gelijk
6.
Kansarmen zijn onmondig
7.
Plaatsing van kinderen is een misdaad
8. Wie niet werkt, zal ook niet eten 9. Wie wíl werken, kan altijd werk vinden 10. Armen profiteren van anderen, ze melken onze sociale zekerheid. 11. Liever lui dan moe: zo zijn ze, de armen. 12. Er valt niet veel mee aan te vangen, ze zijn onhandelbaar, moeilijk te motiveren, je weet zo al dat het weinig met hen kan worden. 13. Armoe? Ze hebben het aan zichzelf te wijten: eigen schuld, dikke bult!
23
Je kan deze stellingenlijst 2x invullen, nl. bij begin (blauw) en op het einde (ander kleur) van het olod ; zo kan je vaststellen of je houding/mening tov. armen veranderd is. Studenten die dit thema kiezen als verdieping worden verwacht dit tegen examen te doen.
24
Vragen voor jezelf Bij de documentaire van Panorama: ARM VLAANDEREN Wat blijft je bij?Wat heeft jou getroffen?
Welke gevolgen heeft de armoede op het leven en welbevinden van kinderen? Vind je de mensen in de documentaire pessimistisch of positief? Welke informatie krijg je rond hoe onderwijs erg verschillend kan omgaan met kinderen? Wat denk jij daarover? Vind je de documentaire genuanceerd, of eerder zwart-wit? Waarom? Wie was voorbeeld van 'generatiearmoede' , wie van nieuwe armoede? Geef voorbeelden van ervaringen van deze mensen binnen de verschillende domeinen van armoede (armoede is multidimensioneel - p. 77-78)
Bij de brugfiguur 1) Wat is een ‘brug-figuur’? Waaruit bestaat hun taak? 2) Wat is de essentie van hun “brug”-zijn? Welk voorbeeld, voorval, verhaal blijft me bij? Uitspraken die ik niet wil vergeten … Wat door mij heen ging, wat ik voelde, wat me raakte … 3) Wat leer ik over (kans)armen? Wat is hun grootste nood? 4) Vragen die ik me stel …
Bij het bezoek: ....................................................................................... 1) Wat wil deze instelling of organisatie op de eerste plaats bereiken voor de armen of i.v.m. de armoedeproblematiek? 2)
Welke activiteiten onderneemt de instelling of organisatie?
3) Welke indrukken (inzichten, gevoelens, info, beelden, boodschappen, verwachtingen, …) hebben je meest aangegrepen en wil je zeker doorgeven aan je medestudenten? uitspraken 25
beelden vragen mijn gevoel boodschappen
Bedenkingen bij bekijken van reclame door de 'bril' van arme kinderen (tijdschriften, folders in bus, TV ….)
26
Kansarmoede en Onderwijs PIJNPUNTEN …. -
Onthaal – zeker na WE en vakanties
-
In BC: inhouden – materiaal mee van thuis
-
BC: Moederdagvaderdag-grootouders
-
Verjaardagen – SintKerst …
-
Drink- en eetmomenten – maaltijden – kledij
-
Spelen in de klas en op speelplaats
Concrete voorbeelden van risico's in deze situaties
27
Concrete voorbeelden van positieve initiatieven in deze situatie
⁻
Ouders op school /in klas
28
Evaluatie
Doelen bereikt?
Ja / Neen je bewuster worden van je persoonlijke (on)bewust denken over (kans)armoede
inzicht in de problematiek, verhelderen van basisbegrippen, mechanismen in de samenleving, de rol van onderwijs zich openstellen voor en zich geconfronteerd weten met vragen en verwachtingen vanuit de armoedewereld attitude ontwikkelen van openheid, erkenning van gelijkwaardigheid, respect, verantwoordelijkheid en engagement
Noteer hier je suggesties bij de inhoud (onderwerpen) Noteer hier je suggesties bij de opbouw van het thema
Noteer hier je suggesties bij de werkwijze Wat vond ik het sterkst aan de lessen bij dit thema? Wat vond ik het minst geslaagd aan de lessen bij dit thema? Wat ik eventueel nog kwijt wil rond het thema Armoede in de lessen Samenleving en Cultuur: Slotbedenkingen bij mijn persoonlijke verdieping (enkel voor studenten, die het thema Armoede als verdieping hebben gekozen)
29
