Montessori College ROC Eindhoven

Montessori College ROC Eindhoven

Protocol Dyslexie en Dyscalculie

Versie: augustus 2012

1

In dit protocol wil het Montessori College in grote lijnen uiteen zetten hoe leerlingen met leerstoornissen als dyslexie, dyscalculie en onvoldoende taalvaardigheden gesignaleerd worden, hoe met deze leerlingen omgegaan wordt en welke faciliteiten eventueel aan deze leerlingen verleend worden tijdens hun schoolloopbaan tot en met het eindexamen. Wat is het protocol Dyslexie? Het Protocol Dyslexie van het Montessori College is een verzameling van: wettelijke regelingen en bepalingen waaraan alle scholen voor voortgezet onderwijs zich moeten houden; aanbevelingen, richtlijnen op het gebied van signalering en begeleiding van leerlingen met leerstoornissen als dyslexie en dyscalculie.

Waarvoor is het Protocol Dyslexie? Het is in grote lijnen een overzicht van de manier waarop wij hier op school leerlingen met een leerstoornis signaleren; de manier waarop wij met dyslectische en dyscalculische leerlingen omgaan; de faciliteiten die wij aan deze leerlingen verlenen tijdens hun schoolloopbaan en het eindexamen. Signalering Vanuit de basisschool komen leerlingen met zeer uiteenlopende niveaus op het gebied van taal en rekenen in het VO. Om het niveau van de individuele leerling in beeld te krijgen worden de bevindingen van de basisschool (onderwijskundig rapport) nauwkeurig bekeken. Daarnaast wordt de achterstandsituatie onderzocht door het afnemen van diverse testen aan het begin van het schooljaar. Op taalgebied wordt een Nederlands dictee en een leesvaardigheidtest afgenomen. Op rekengebied wordt een rekentest afgenomen die voorzien is van diverse deelgebieden betreffende het rekenonderwijs. Naast het onderwijskundig rapport van de basisschool geven de afgenomen tests een indicatie van het niveau. Op basis van deze indicatie en de noodzakelijkheid worden betreffende leerlingen ingedeeld voor hulplessen. Bij leerlingen met omvangrijke problematiek als leerstoornissen wordt remedial teaching ingezet.

Hoe krijgt de begeleiding van leerlingen met een indicatie voor een leerstoornis vorm? De mentor is de spil in de begeleiding. Hij/zij heeft de taak om de leerling te monitoren. Wanneer een betreffende leerling problemen ondervindt bij de aanpak van leren, of extra didactische begeleiding nodig heeft wordt de remedial teacher ingezet. De remedial teacher geeft relevante informatie en eventuele aanpassingen door aan de mentor of vakdocent. Van de vakbegeleiding wordt schriftelijk verslag gedaan in het leerlingvolgsysteem. Is het doel bereikt dan stopt de remediërende ondersteuning om vervolgens ‘slapend’ te worden. Zowel de mentor als de ouders houden de voortgang van de studie in de gaten. Is het doel niet bereikt, dan wordt de RT voortgezet.

2

Welke maatregelen neemt de school om onderwijs, toetsing en begeleiding zoveel mogelijk af te stemmen op de behoeften van leerlingen met een leerstoornis? Een dyslexie- en/of dyscalculieverklaring geeft aan dat uit psychodiagnostisch onderzoek is gebleken dat bij de betrokkene dyslexie en/of dyscalculie is vastgesteld. Alle leerlingen met een dyslexie- en/of dyscalculieverklaring ontvangen een dyslexie- en of dyscalculiepaspoort bij aanvang van de schoolperiode. Dit paspoort blijft gedurende de hele schoolse periode geldig. Een dyslexieverklaring en/of dyscalculieverklaring heeft een onbeperkte geldigheidsduur, d.w.z. een indicatie die eenmaal is vastgesteld door een BIG-geregistreerde orthopedagoog is permanent.

Toelichting paspoort dyslexie en/of dyscalculie (zij bijlagen)  De leerling in het bezit van een verklaring heeft recht op de afspraken genoemd achter de dichte blokjes (volgens dyslexieprotocol VO).  De openstaande blokjes in het paspoort worden in overleg met docent / leerling bepaald.  Wanneer leerlingen (na overleg met de remedial teacher) gebruik mogen maken van een laptop en/of voorleessoftware dient een te maken toets digitaal voorhanden te zijn.

Lijst leerlingen met een leerstoornis Bij aanvang van het schooljaar ontvangen alle betrokken docenten een overzicht waarop alle leerlingen met een leerstoornis staan aangegeven. De docenten moeten daar in de klas, onder meer bij proefwerken en overhoringen rekening mee houden. Tijdens het schooljaar wordt de lijst geactualiseerd, in het geval dat er nieuwe dyslectische leerlingen bijkomen of van school gaan. . Nieuwe docenten krijgen: Een kopie van de dyslexielijst, zodat ze in ieder geval weten welke kinderen in hun klas(sen) dyslectisch zijn. Schriftelijke informatie over dyslexie en over het dyslexiebeleid op school (bijvoorbeeld dit stuk). Een mondelinge toelichting hierop door de remedial teacher en de mogelijkheid om vragen te stellen in een gezamenlijke bijeenkomst van alle nieuwe docenten.

Correctie schriftelijk werk Dyslectische leerlingen schrijven altijd een D in de linkerbovenhoek van al het schriftelijk werk, opdat een docent bij correctie rekening kan houden met compenserende en/of dispenserende faciliteiten.

Contact tussen dyslectische leerlingen Contact tussen dyslectici werkt verhelderend en wordt als een verademing ervaren. Leerlingen leren het meest van tips die zij elkaar geven. Onderling contact wordt dan ook zo veel mogelijk bevorderd.

Extra tijd Waar nodig geeft de docent (volgens de wettelijke bepalingen) aan de dyslectische leerling extra tijd bij proefwerken, overhoringen e.d.

Mondelinge beurten Waar mogelijk en waar nodig geeft de docent aan dyslectische leerlingen de mogelijkheid om proefwerken en overhoringen mondeling te doen.

3

Beoordeling op vakinhoudelijke kennis Bij zaakvakken en exacte vakken mag van docenten gevraagd worden om leerlingen zoveel mogelijk op vakinhoudelijke kennis te beoordelen en spelfouten niet mee te rekenen.

Leesbeurten beperken Docenten beperken leesbeurten bij dyslectische leerlingen zoveel mogelijk. Zo nodig kan de leerling de mogelijkheid krijgen om een leesbeurt van tevoren (thuis) voor te bereiden.

Proefwerkweek Alle dyslectische leerlingen hebben het recht om tijdens de proefwerkweek langer aan hun proefwerk te werken. Daarnaast kunnen voor dyslectische leerlingen tijdens een proefwerkweek aparte lokalen worden gebruikt. Voordeel hiervan is dat de dyslectische leerlingen in alle rust langer aan hun proefwerken kunnen werken. Bovendien gaat het langer werken niet ten koste van de pauze tussen de proefwerken in.

Verslaggeving Vorderingen worden bijgehouden in logboekvorm. Ouders en mentor krijgen van de remedial teacher minimaal een keer per jaar een schriftelijk verslag van de remediërende hulp.

Gebruik laptop Een aantal dyslectische leerlingen heeft een moeilijk leesbaar handschrift. Op het Montessori College kunnen dyslectische leerlingen en leerlingen met een motorische achterstand (voor zover het een schrijfhandicap betreft) zowel het school- als het huiswerk op een (privé) laptop maken. Hier zal altijd rekening gehouden moeten worden met regels. Andere leerlingen mogen geen overlast ervaren en er mag geen misbruik gemaakt worden van Internet wanneer het proefwerken/overhoringen betreft. De leerling dient altijd een goede koptelefoon of earplug te gebruiken. Dit kan alleen na schriftelijke toestemming van de remedial teacher.

Gebruik van apparatuur voor auditieve ondersteuning Wanneer noodzakelijk schaft het Montessori College digitaal schoolmateriaal (les- en werkboeken) aan. De leerling krijgt de mogelijkheid om digitaal met het lesmateriaal te werken. Tevens kan een leerling voorleessoftware in bruikleen uitproberen. Het werken met digitaal materiaal vereist zorgvuldigheid en inzet van zowel de leerling als de docent. Als blijkt dat de leerling hiermee kan werken dient de voorleessoftware zelf aangeschaft te worden. Hier zal altijd rekening gehouden moeten worden met regels. Andere leerlingen mogen geen overlast ervaren en er mag geen misbruik gemaakt worden van Internet wanneer het proefwerken/overhoringen betreft. De leerling dient altijd een goede koptelefoon of earplug te gebruiken. Dit kan alleen na schriftelijke toestemming van de remedial teacher.

Welke maatregelen gelden voor dyslectische leerlingen in het eindexamenjaar bij het schoolexamen en het landelijk examen? Leerlingen die in het bezit zijn van een geldige dyslexieverklaring kunnen bij overhoringen, proefwerken, schoolonderzoeken en tijdens het eindexamen gebruik maken faciliteiten als: Digitale examens Vergroting examens Extra eindexamentijd (25 % van de toetsduur met een maximum van 30 minuten). Examens in een apart lokaal. Indien gewenst gebruik van auditieve ondersteuning. De dyslectische leerling is vooraf aan de examens in de gelegenheid gesteld om met de gesproken examens te oefenen. De dyslectische leerling krijgt op het examen de tekst van het examen uitgereikt.

4

Bijlagen Voorzijde ‘Dyslexie paspoort’

De leerling die in het bezit is van deze kaart heeft een dyslexieverklaring, afgegeven door psycholoog/orthopedagoog. De aanbevelingen op deze kaart maken deel uit van het beleid van de school om dyslectische leerlingen adequate faciliteiten te bieden. De schoolleiding verzoekt collega’s om ten behoeve van de leerling die deze kaart uitgereikt heeft gekregen de aanbevelingen in acht te nemen. Wilt u alstublieft contact opnemen met de mentor als zich problemen mochten voordoen.

Montessori College

DYSLEXIE PASPOORT

Binnenzijde ‘Dyslexie paspoort’

Dyslexie Paspoort Naam leerling Verplichtingen van de leerling: gespreid leren van leerstof voor de talen gebruik van planning voor het huiswerk inzet tijdens de lessen zelf contact opnemen met docent, mentor, begeleider bij moeilijkheden Les: zo nodig vergroten van teksten  geen onverwachte leesbeurten  wanneer noodzakelijk controleren van aantekening/schriften/huiswerk  lange teksten tijdens de les voorlezen wanneer leerling daarom vraagt Huiswerk: maakt gebruik van planning schema mag huiswerk op computer maken spellingscontrole toepassen op de computer Gebruik ondersteunende technologie: gebruik digitaal programma Sprint (Plus) wanneer noodzakelijk.

Vreemde talen: extra herhaling spelling en grammatica regels S.O. zonodig mondeling toetsen meer tijd voor lezen van een boek Toetsing: tijdverlenging toetsen (max 20%) vergroting tekst/lettertype (Arial 12)  lange teksten tijdens toetsing voorlezen wanneer leerling daarom vraagt  wanneer noodzakelijk minder opgaven laten maken aangepaste beoordeling spelling voor alle talen  zonodig mondeling toetsen  wanneer noodzakelijk/mogelijk leerling proefwerken Engels, Frans en Duits mondeling herkansen indien dat een gunstige invloed kan hebben op resultaat nabespreken toetsen ouders, leerling, begeleiders hebben recht om toetsen in te zien

5

Binnenzijde ‘Dyscalculie paspoort’ Dyscalculie Paspoort Naam leerling

Verplichtingen van de leerling: gespreid maken van het wiskundehuiswerk gebruik van planning voor het huiswerk inzet tijdens de lessen zelf contact opnemen met vakdocent, mentor, begeleider bij moeilijkheden Les  

zo nodig vergroten van teksten wanneer noodzakelijk controleren van aantekening/schriften/huiswerk gebruik van rekenmachine is toegestaan

Huiswerk  maakt gebruik van planning schema  gebruik van rekenmachine is toegestaan

Toetsing  tijdverlenging toetsen (max 20%)  vergroting tekst/lettertype (Arial 12)  gebruik rekenmachine toegestaan  nabespreken toetsen  ouders, leerling, begeleiders hebben recht om toetsen in te zien

6

Technologische ontwikkelingen De laatste jaren zijn er tal van nieuwe ontwikkelingen die voor dyslectische leerlingen van nut kunnen zijn. In het kort wordt hieronder een overzicht gegeven van de belangrijkste ontwikkelingen. Meer informatie is te vinden op de genoemde websites. Diverse soorten woordjesleerprogramma’s voor op de computer. Voorbeelden van software: - Wrts (www.wrts.nl) - Teach 2000 (www.teach2000.nl)

Software om tekst om te zetten naar spraak. - Sprint (www.lexima.nl) - Kurzweil 3000 Spraakherkenningssoftware - Dragon 5 Preferred (http://shopnl.nuance.com/store/nuanceeu/nl_NL/pd/productID.221664600/off erID.14815854509/pgm.52895800/Currency.EUR?resid=UDsa7AoHAtcAAFa BikIAAAA2&rests=1346050796637) Ingesproken studieboeken. Gebruik van Daisyspeler (Digital Accesible Information System) of het gratis te downloaden programma AMIS (http://www.dedicon.nl/artikel003) waarmee Daisybestanden ook voorgelezen kunnen worden. Veel informatie over ICT-producten kan men vinden op: www.lexima.nl Loket aangepast lezen: gratis boeken te leen voor mensen met een leeshandicap: http://www.aangepast-lezen.nl/home/boeken/gesproken-boeken

Eindexamenregelingen zijn te vinden op http://www.examenblad.nl/

7

Tips en adviezen voor leerlingen Om het protocol volledig te maken hierbij ook een aantal tips en adviezen voor leerlingen. Zelfstandigheid Werk zelf aan je dyslexie Met dyslexie heb je meer tijd voor je huiswerk nodig dan je klasgenoten. Houd daar met je planning van huiswerk voldoende rekening mee. Richt je zoveel mogelijk op het leggen van verbanden, concentreer je niet op feitjes, maar probeer de grote lijn van de tekst te begrijpen. Dyslexie is geen excuus om minder te doen, zoek wat voor jou de beste manier van leren is. Vraag als het nodig is hulp. Effectief Studeren Neem voor het studeren de tijd. Probeer uit hoe je het beste kunt leren. Studeer en werk op een zo rustig mogelijke plek Ga in de klas vooraan zitten. Studeer thuis in de stilste kamer. Desnoods met oordoppen in. Neem lessen op verschillende manieren op Lees, spreek uit, schrijf op en stel je iets voor, bijvoorbeeld bij het leren van woorden Lees, spreek uit en luister naar je zelf. Maak gebruik van computerprogramma’s voor het leren van woordjes Maak gebruik van de zogenaamde kaartjesmethode voor het leren van woordjes. Maak gebruik van de software die bij je studieboeken wordt geleverd. Maak gebruik van websites die bij je studieboeken horen en waarop vaak veel extra oefeningen en proefwerken staan. Vat lessen samen en leer je eigen samenvatting In teksten staan veel onnodige woorden. Maak een schema of samenvatting van de tekst met kernwoorden. Met die eigen samenvatting ken je de les al bijna. Vertel daarna bij elk geschreven woord wat je weet. Van de samenvatting van een ander leer je weinig. Niet – talige vakken Raak niet in paniek als je iets niet snel begrijpt. Je bent goed in vakken met weinig taal, maar een instructie met veel informatie gaat soms te snel. Geen paniek: kijk er nog eens naar, lees opnieuw. Vraag om herhaling. Laat het bezinken. Probeer vooruit te werken Vraag om een lijst met te verwachten moeilijke woorden Leer proefwerken en toetsen zo lang mogelijk van te voren. Herhaal ze nog een keer tussendoor. Vraag om het huiswerk ruim van te voren op te geven.

8

Lezen Mensen lezen steeds gemakkelijker als ze ouder worden. Dat geldt ook voor jou. Ga het weer eens echt proberen. Lees zoveel mogelijk. Lees iedere dag voor jezelf serieus een half uur. Over één jaar kun je dan veel beter lezen en schrijven. Maak gebruik van boeken die speciaal zijn geschreven voor leerlingen die wat langzamer lezen. Series zoals bijv. Zoeklicht plus (http://www.infoboek.be/educatief/method.asp?id=204) Vraag aan de bibliotheekmedewerker of aan je docent Nederlands naar titels van boeken die niet zo moeilijk zijn om te lezen. Lees boeken waarvan er ook een filmversie bestaat. Bekijk eerst de film en lees het boek daarna. Lees een tekst opnieuw als je niet begrijpt wat er staat. Lees rustig, herlees, regel na regel, alinea na alinea. Vraag je af wat je gelezen hebt, wat de kern is. Streep trefwoorden aan als je de inhoud te snel vergeet. Schrijven Maak een schema voordat je gaat schrijven Schrijf in een schema de belangrijkste onderwerpen. Maak daarna een uitgebreid schema met trefwoorden. Schrijf daarna pas je verhaal. Verbeter je spelling Vraag een overzicht van spellingregels. Controleer steeds wat je hebt geschreven. Gebruik daarbij een woordenboek en de spellingregels. Ieder schoolvak heeft zijn eigen”vakwoorden’ Vraag de docent een lijst te maken. Leer die vooruit. Vraag je ouders om je spelling te controleren van werkstukken of ander schriftelijk werk dat je moet inleveren. Overige adviezen Maak zoveel mogelijk gebruik van de computer bij allerlei werkzaamheden. Veel dyslectische leerlingen hebben een moeilijk leesbaar handschrift. Probeer werkstukken, boekbesprekingen en verslagen zo veel mogelijk te typen. Getypt werk ziet er immers vrijwel altijd netter uit dan zelf geschreven werk. Laat getypte werkstukken nakijken door iemand anders. Fouten kunnen daarbij snel en eenvoudig verbeterd worden. Probeer zo snel mogelijk blind te typen met 10 vingers. Goed en snel kunnen typen bespaart je in de toekomst enorm veel tijd. Gebruik altijd de spellingcontrole. Maak gebruik van woordjesleerprogramma op de computer ( zie: technologische ontwikkelingen).

9

( dit is GEEN grap) Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn, het einge wat blegnaijrk is is dat de eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn. De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er saatt. Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih lzeen maar het wrood als gheeel.

10

11. Literatuur 1. K. Henneman, R. Kleinen, A.Smits Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs (2004), inclusief aanpassingen centraal examenschooljaar 2005 en regelingen vrijstellingen Protocol Dyscalculie http://www.balansdigitaal.nl/stoornissen/dyscalculie/dyscalculieop-school/protocol-erwd/ 2. Balans Magazine. Tijdschrift over leer – en ontwikkelings – en gedragsstoornissen. Diverse artikelen over dyslexie (http://www.balansdigitaal.nl/) 3. Informatie Beheergroep: Toelichting bij bijstelling examens 2005, aangepaste examens. 4. Tijdschrift voor remedial teaching. Uitgave van de Landelijke Beroepsvereniging Remedial Teachers. 5. Onderwijs Werk Groep, stichting voor educatief computergebruik (www.owg.nl ) 6. Dyslexie hulpwijzer (www.lexima.nl) 7. Masterplan dyslexie (http://www.masterplandyslexie.nl/ ) 8. Kennisnet (http://leerlingzorgpo.kennisnet.nl/ic) 9. Mededelingen examens (http://www.examenblad.nl/ )

11