RAPPORT ZELFEVALUATIE MONTESSORI ZERNIKE COLLEGE

RAPPORT ZELFEVALUATIE MONTESSORI ZERNIKE COLLEGE

JUNIORCOLLEGE MONTESSORI GRONINGEN BOVENBOUW MONTESSORI HAREN FEBRUARI 2013

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord

5

Inleiding

6

1. Doelstellingen van Montessori Zernike College 1.1 De doelstellingen zijn helder………………………………………………………..…….. 1.2 Activiteiten om onze doelstellingen te realiseren ………………………………………… 1.3 Bevorderende en belemmerende factoren bij de realisatie van de doelstellingen ...............

8 8 9 9

2. Pedagogisch klimaat 2.0 Doelstellingen pedagogisch klimaat ……………………………………………………… 2.1 De omgang tussen de deelnemers van de school 2.1.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………… 2.1.2 Realisatie………………………………………………………………………………... 2.1.3 Evaluatie………………………………………………………………………………… 2.1.4 Verbeteractiviteiten …………………………………………………………………….. 2.2 Ruimte bieden aan de ontwikkeling van leerlingen 2.2.1 Doelstellingen …………………………………………………………………………… 2.2.2 Realisatie………………………………………………………………………………… 2.2.3 Evaluatie ………………………………………………………………………………… 2.2.4 Verbeteractiviteiten …………………………………………………………………….. 2.3 Leerlingbegeleiding 2.3.1 doelstellingen……………………………………………………………………………. 2.3.2 Realisatie ……………………………………………………………………………….. 2.3.3 Evaluatie ………………………………………………………………………………… 2.3.4 Verbeteractiviteiten …………………………………………………………………….. 2.4 Verbindingen tussen de school en de buitenwereld 2.4.1 Doelstellingen …………………………………………………………………………. 2.4.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 2.4.3 Evaluatie ………………………………………………………………………………… 2.4.4 Verbeteractiviteiten ………………………………………………………………………

11 11 11 11 12 14 15 15 15 15 17 18 18 18 18 20 21 21 21 21 22 22

3A. Didactische uitvoering Montessori-onderbouw 3A.0 Doelstellingen didactiek …………………………………………………………………. 3A.1 Leerstofaanbod 3A.1.1 Doelstellingen……………………………..…………………………………………… 3A.1.2 Realisatie………………………………………………………………………..……… 3A.1.3 Evaluatie……………………………………………………………………………….. 3A.1.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………. 3A.2 Leertijd 3A.2.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………… 3A.2.2 Realisatie………………………………………………………………………………… 3A.2.3 Evaluatie………………………………………………………………………………… 3A.2.4 Verbeteractiviteiten ……………….............................................................................. .. 3A.3 Leren met hoofd, hart en handen 3A.3.1 Doelstellingen………………………………………………………………………….... 3A.3.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 3A.3.3 Evaluatie………………………………………………………………………………….. 3A.3.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 3A.4 Leren kiezen en leren als eigen activiteit van leerlingen 3A.4.1 Doelstellingen………………………………………………………………………….. 3A.4.2 Realisatie……………………………………………………………………………….. 3A.4.3Evaluatie ………………………………………………………………………………… 3A.4.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………..

23 23 23 23 23 24 24 25 25 25 25 25 25 25 26 26 26 27 27 27 27 27

Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

3 3A.5 Sociaal leren 27 3A.5.1Doelstellingen…………………………………………………………………………….. 27 3A.5.2 Realisatie ……………………………………………………………………………….. 28 3A.5.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 28 3A.5.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 28 3A.6 Toetsing 28 3A.6.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………… 28 3A.6.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 28 3A.6.3 Evaluatie ………………………………………………………………………………… 29 3A.6.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 29 3A.7 Rapportage 29 3A.7.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………….. 29 3A.7.2 Realisatie ……………………………………………………………………………….. 29 3A.7.3 Evaluatie ……………………………………………………………………………….. 30 3A.7.4 Verbeteractiviteiten …………………………………………………………………….. 30 3A.8 Reflecteren 30 3A.8.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 30 3A.8.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 30 3A.8.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 30 3A.8.4 Verbeteractiviteiten…………… ………………………………………………………… 30 3A.9 Eindanalyse 31 3A.9.1 Sterk………………………………………………………………………………………. 31 3A.9.2 Zwak……………………………………………………………………………………… 31 3A.9.3Discussiepunt……………………………………………………………………………… 31

3B. Didactische uitvoering Montessori-bovenbouw 32 3B.1 Leerstofaanbod 32 3B.1.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 32 3B1.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 32 3B.1.3 Evaluatie…………………………………………………………………………………. 33 3B.1.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 33 3B.2 Leertijd ................................................................................................................................ 34 3B.2.1 Doelstellingen ……………………………………………………………………………. 34 3B.2.2 Realisatie ………………………………………………………………………………. 34 3B.2.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 35 3B 2.4 Verbeteractiviteiten ………………………………………………………………………. 35 3B.3 Leren met hoofd, hart en handen 35 3B.3.1Doelstellingen……………………………………………………………………………… 35 3B.3.2Realisatie……………………………………………………………………………………36 3B.3.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 36 3B.3.4 Verbeteractiviteiten ………………………………………………………………………. 36 3B.4 Leren kiezen en leren als eigen activiteit van leerlingen 36 3B.4.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………….. 36 3B.4.2 Realisatie………………………………………………………………………………….. 36 3B.4.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 37 3B.4.4 Verbeteractiviteiten ………………………....................................................................... 37 3B.5 Sociaal leren 37 3B.5.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 37 3B.5.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 37 3B.5.3 Evaluatie …………………………………………………………………………………. 37 3B.5.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 38 3B.6 Toetsing 38 3B.6.1 Doelstellingen…………………………………………………………………………… 38 3B.6.2 Realisatie………………………………………………………………………………… 38 3B.6.3 Evaluatie ………………………………………………………………………………… 38 Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

4 3B.6.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………... 38 3B.7 Rapportage 38 3B.7.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 38 3B.7.2 Realisatie………………………………………………………………………………… 39 3B.7.3 Evaluatie…………………………………………………………………………………. 39 3B.7.4 Verbeteractiviteiten ……………………………………………………………………… 39 3B.8 Reflecteren 39 3B.8.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 39 3B.8.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 39 3B.8.3 Evaluatie………………………………………………………………………………….. 39 3B.8.4 Verbeteractiviteiten ………………………………………………………………………. 39 3B.9 Eindanalyse 39 3B.9.1 Sterk………………………………………………………………………………………. 39 3B.9.2 Zwak……………………………………………………………………………………… 40 3B.9.3 Discussiepunt ……………………………………………………………………………. 40

4. Opbrengsten 41 4.1 Verantwoording leerresultaten van de leerlingen 41 4.1.1 Ambitie…………………………………………………………………………………… 41 4.1.2 Leerlingaantal bovenbouw Montessori…………………………………………………… 41 4.1.3 Opbrengsten………………………………………………………………………………. 41 4.1.4 Project opbrengstgericht werken…………………………………………………………. 42 4.1.5 Aansluitingsenquête onder-bovenbouw havo……………………………………………. 43 4.1.6 Opvallende verbanden uit de aansluitingsenquête………………………………………. 43 4.2 Brede ontwikkelingsdoelen 44 4.2.1 Doelstellingen………………………………………………………………………………. 44 4.2.2 Realisatie…………………………………………………………………………………… 44 4.2.3 Verbeteractiviteiten………………………………………………………………………… 44 5. Organisatie 5.1 Actieve betrokkenheid leerlingen …………………………………………………………. 5.2 Actieve betrokkenheid ouders …………………………………………………………….. 5.3 Actieve betrokkenheid personeel ………………………………………………………….. 5.3.1 Doelstellingen……………………………………………………………………………. 5.3.2 Realisatie…………………………………………………………………………………. 5.3.3 Evaluatie en verbeteractiviteiten …………………………………………………………. 5.4 Management en organisatie………………………………………………………………….

46 46 46 47 47 47 48 48

6. Deskundigheid 6.1 Aannamebeleid en begeleiding……………………………………………………………... 6.2 Scholing met Montessori-cursussen………………………………………………………… 6.3 Onderhoud Montessori-deskundigheid….............................................................................. 6.4 Verbeteractiviteiten ………………………………………………………………………….

49 49 49 49 50

BIJLAGEN 1. 2. 3. 4. 5.

Ontwerp bovenbouw Montessori………………………………………………………………… 51 Competenties Montessori-docent………………………………………………………………… 65 Karakteristieken klasseles en begeleidingsles…………………………………………............... 67 Voorbeeld weekspreek bovenbouw Montessori………………………………………………….. 69 Voorbeeld weekbericht Juniorcollege Montessori……………………………………………….. 72


5

VOORWOORD Dit zelfevaluatierapport is tot stand gekomen door de inzet van een groot aantal collega‟s. De conceptteksten zijn geschreven door een schrijversgroep van zes docenten1. Zij zijn vanaf juni dit jaar aan het werk gegaan met deze opdracht. Een commissie van teamleiders Montessori, twee vestigingsdirecteuren van beide Montessorilocaties en de projectleider zelfevaluatie Montessori waakten over het proces en de voortgang van de zelfevaluatie. Zij hebben een actieve rol gespeeld in het creëren van draagvlak onder de medewerkers voor dit rapport. Daarnaast hebben zij vanuit hun rol ook een inhoudelijke bijdrage geleverd aan het rapport. Deze werkwijze heeft ervoor gezorgd dat de inhoud van het rapport actief gedeeld is met de medewerkers van de onderen bovenbouw Montessori van het Zernike College. Wij vinden dat dit rapport een realistisch en compleet zelfbeeld geeft van de Montessori-opleiding van het Zernike College Groningen. Het heeft ons een actueel beeld gegeven waar we staan en waar we aan willen werken. Het rapport biedt een goede basis voor de visitatiecommissie om panelgesprekken met leerlingen, ouders en medewerkers te voeren én lesbezoeken op de onderen bovenbouw te volgen. De visitatie zal plaatsvinden op de locatie Helpe brink en Westerse Drift. Het goede nieuws is dat er voor de Montessori-opleiding op beide locaties binnen afzienbare tijd (ver)nieuwbouw zal komen. Dat biedt een mooi perspectief voor medewerkers en leerlingen om het Montessori-concept verder vorm te geven. Wij danken alle medewerkers van Montessori in Groningen en Haren voor hun medewerking aan de totstandkoming van dit rapport. Een speciaal woord van dank voor Ben ter Beek die als projectleider het geheel heeft gecoördineerd en geredigeerd.

Henk Tameling, Rector Zernike College Groningen, Haren, Zuidlaren

1

De schrijversgroep bestaat uit Bas Schotsman (docent Engels), Christian Kwint (teamleider/docent geschiedenis), Ingeborg Abrahamse (docent culturele kunstzinnige vorming), Saskia Nelissen (docent Engels), Margit Nijland (docent science/ biologie), Karel Jan Pouw (docent aardrijkskunde) en Ben ter Beek (adviseur onderwijs&kwaliteit en projectleider zelfevaluatie). Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

6 INLEIDING Hierbij bieden we de visitatiecommissie Montessori voortgezet onderwijs het zelfevaluatierapport van het Montessori Zernike College Groningen aan. Het rapport gaat over de onder- én de bovenbouw Montessori voortgezet onderwijs. Dat is vergeleken met de visitatie in 2008 een nieuwe situatie: het curriculum van de bovenbouw is ontwikkeld en in praktijk gebracht. De Montessori onderen bovenbouw maakt onderdeel uit van de brede scholengemeenschap van het Zernike College. De school valt onder het bestuur van de Openbare Onderwijs Groep Groningen (O2G2). Het Zernike College heeft vijf vestigingen en ca. 3200 leerlingen in huis. Vanaf augustus 2013 komen er twee vestigingen met ca. 400 vmbo-leerlingen van het Noorderpoort bij. Aan de onderen bovenbouw Montessori volgen 1100 leerlingen onderwijs: 675 leerlingen in de onderbouw voor vmbo, havo en vwo en 450 leerlingen in het bovenbouw Montessori havo en vwo. Daarmee is de Montessori-afdeling de grootste afdeling van het Zernike College. De missie van het Zernike College luidt: Eigenwijs onderwijs, de school als ontdekkingsreis. Deze missie en het Montessorionderwijs passen goed bij elkaar. De ontwikkeling en groei van de leerling staan in de hele school centraal en het Montessorionderwijs van het Zernike College geeft aan deze missie een heel eigen invulling. Het Montessorionderwijs maakt sinds 1993 deel uit van het Zernike College, eerst als aparte stroom in de onderbouw naast regulier onderwijs, dan sinds 2006 als Montessori Juniorlocatie in zijn geheel en vanaf 2012 als Juniorlocatie én Montessorionderwijs in de bovenbouw van havo en vwo. Het Zernike College heeft dus twintig jaar ervaring in het ontwikkelen en geven van Montessorionderwijs in de stad Groningen. De vorige visitatie vond plaats in 2008 en betrof toen alleen de Montessori-onderbouw. De visitatie eindigde destijds met een positief kritisch geluid, vol verwachting van de plannen die toen op stapel stonden. We zijn nu vijf jaar verder. Dit rapport laat zien hoe wíj vinden dat we ervoor staan. Het rapport volgt nauwgezet de eindscorelijst visitatie voor erkenning van VMO-scholen. Het hoofdstuk didactiek is gesplitst in onderen bovenbouw en in de tekst worden met regelmaat de woorden „onderbouw‟ en „bovenbouw‟ onderstreept om een duidelijk onderscheid aan te brengen in de tekst. Wij hebben een beperkt aantal bijlagen opgenomen, die we als integraal onderdeel van dit rapport beschouwen. Voor één daarvan vragen wij speciale aandacht, namelijk de notitie Ontwerp vernieuwde bovenbouw. In deze notitie zijn de ontwerpuitgangspunten van de nieuwe Montessoribovenbouw vastgelegd. Hierin geven wij een goed inzicht in de uitgangspunten en de wijze waarop het Zernike College Groningen de Montessoribovenbouw vorm en inhoud heeft gegeven. De periode tussen 2008 en 2013 heeft voor het Zernike College in het licht gestaan van doorontwikkeling en uitvoering van het Montessorionderwijs in de onderbouw en van het opzetten van een (geheel nieuwe) bovenbouw. Voor ons is de visitatie natuurlijk een spannend moment, het gaat immers ook om erkenning als Montessorischool. Wij zijn trots op onze school en we zien het visitatietraject als een middel om ons te verantwoorden over de kwaliteit van ons Montessorionderwijs, maar ook om te leren en ons te verbeteren. Van collegiale visitatie naar visitatie om erkenning In februari 2003 vond de eerste collegiale visitatie van de opleiding plaats, tien jaar na de fusie van de Nieuwe School met het Zernike College. Ook toen is er een zelfevaluatierapport gemaakt. De visitatiecommissie stelde vast dat “het rapport veel betrokkenheid en energie uitstraalt”. De commissie vond dat in het rapport veel intenties beschreven worden, maar dat het niet altijd duidelijk is (…) “waar de bestaande praktijk aan een kritisch zelfonderzoek wordt onderworpen: gaat het om een bestaande of om een gewenste praktijk”. Het advies toen was om didactiek tot een speerpunt van het schoolbeleid te maken. Het dilemma van de Montessoristroom binnen een groter geheel vraagt om scherpere strategische keuzes. Deze adviezen hebben ertoe geleid dat het project werkplaats-atelier is ontwikkeld. De gehele Juniorlocatie werd volgens de principes van het Montessorionderwijs ingericht. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

7 In 2008 vond de tweede collegiale visitatie plaats. Dat traject was toen professioneler opgezet, d.w.z. er werd met een duidelijke eindscorelijst gewerkt op de hoofdkenmerken van het Montessorionderwijs (doelstellingen en visie, pedagogisch klimaat, didactiek, opbrengsten en organisatie). Daarnaast werd er gebruik gemaakt van een kijkwijzer voor de lessen. Het rapport van de visitatiecommissie van 2008 is goed te spreken over de kwaliteit van de Montessoriopleiding van het Zernike College. De commissie constateert dat (…) “ het verheugend is om te zien dat de toen (vanaf 2003) ingezette ontwikkeling inmiddels geleid heeft tot een samenhangend eigen concept van voortgezet Montessori-onderwijs. Dat concept is weliswaar nog niet af, noch in ontwerp noch in uitwerking, maar wordt met kracht en enthousiasme ingevoerd”. De commissie doelde met deze passage op de ontwikkeling van het concept werkplaats-atelier in de onderbouw. Met dit concept heeft het Zernike College een eigen uitwerking gegeven aan de zes didactische Montessorikarakteristieken. De commissie stelde verder vast dat mede door dit concept de school een grote groei doormaakt en de “vurig gewenste bovenbouw er nu definitief komt”. Die uitspraak is uitgekomen. Het Zernike College heeft in vier jaar tijd de bovenbouw van zowel de havo- als de vwo-afdeling ontwikkeld én uitgevoerd. Dat is een prestatie van formaat van docenten en management van de Montessoriopleiding. Aan het eind van haar rapportage van 2008 maakt de commissie een tweetal opmerkingen over de huisvesting en de begeleiding van nieuwe docenten. De explosieve groei van de onderbouw stuit op grenzen van het gebouw aan de Helperbrink. Er is besloten de bovenbouw te plaatsen naast het studiehuis havo-vwo op de locatie Westerse Drift. Het concept van kleinschaligheid van de Juniorlocatie van het Zernike College en de beperkte ruimte aan de Helperbrink hebben daarin de doorslag gegeven. Bovendien biedt de samenwerking met huisvesting en personeel van het reguliere studiehuis praktische en inhoudelijke voordelen. Het Zernike College is in staat gebleken de onderwijskundige vernieuwing van werkplaats en atelier te borgen in de onderbouw en tegelijkertijd ontwikkelcapaciteit vrij te maken voor de nieuwe Montessori-bovenbouw. Op deze wijze is een nieuwe groep bovenbouwdocenten, geïnspireerd door de collega‟s van de onderbouw, enthousiast geraakt voor het pedagogisch didactisch concept van het Montessorionderwijs. De visitatiecommissie schreef in 2008: “Het faciliteren van bij vernieuwing betrokken docenten is immers een belangrijke voorwaarde voor het slagen van innovaties”. Die opmerking geldt ook nu weer, niet alleen voor de onderbouw, maar nu ook voor de bovenbouw. En dan gaat het niet alleen om docenten, maar ook ondersteunend personeel en management. Een belangrijk verschil met 2008, toen de visitatie plaatsvond vanuit het perspectief van de critical friend, is dat de visitatie nu gericht is op erkenning van de opleiding met het predicaat Montessori. Het Montessoriconcept van het Zernike College is in beweging en nooit af. Wij geven ons zelf de opdracht om te verbeteren waar nodig, te borgen waar het moet en te verantwoorden waar het gevraagd wordt. Dit rapport geeft goed weer hoe wij de kwaliteit van het Montessorionderwijs van het Zernike College op dit moment beoordelen.


8 1. DOELSTELLINGEN VAN HET MONTESSORI ZERNIKE COLLEGE GRONINGEN 1.1 De doelstellingen zijn helder De visie en uitgangspunten voor het Zernike College als geheel zijn vastgelegd in het Schoolplan 2011-2014 en worden daarin samengevat in de missie: Eigenwijs onderwijs, de school als ontdekkingsreis. Daarbij is een viertal „onderleggers‟ gegeven: Openbaar en uitdagend, Kansen en kiezen, Groot én kleinschalig, Grenzeloos en vertrouwd. Als Montessori Zernike College geven wij onze eigen invulling aan deze missie. Op pedagogisch gebied hebben we ons de doelen gesteld zoals die verwoord zijn in de NMV-notitie Montessorionderwijs in de 21e eeuw : 1. Leerlingen kunnen zich ontwikkelen tot een onafhankelijke persoonlijkheid met eigen identiteit; 2. Leerlingen verwerven bekwaamheden (kennis, attituden en vaardigheden) om in studie, werk en samenleving zelfstandig en met anderen te functioneren; 3. Leerlingen leren op een verantwoorde wijze hun maatschappelijke rol vervullen. Voor de didactische uitwerking van deze pedagogische doelstellingen gaan we uit van de karakteristieken voor het voortgezet Montessorionderwijs zoals die beschreven zijn in Karakteristieken van scholen voor voortgezet Montessorionderwijs – Michael Rubinstein (red.) (Montessori Mededelingen boeken, nr. 2): 1. Hoofd, hart en handen: Montessorionderwijs biedt een bredere vorming aan dan alleen gericht op cognitieve doelen en streeft naar verdieping van leren door integratie van hoofd, hart en handen. 2. Leren kiezen: het is een voorwaarde voor de ontwikkeling van de zelfstandigheid dat leerlingen leren om keuzes te maken. 3. Reflecteren: reflectie op het leren vormt voor de leerkracht en leerlingen de basis om vast te stellen waar een leerling staat in zijn of haar ontwikkeling en daarnaar te handelen. 4. Sociaal leren: leerlingen zijn in de leeftijdsfase van het voortgezet onderwijs erg gericht op het sociaal functioneren met leeftijdsgenoten. Het van en met elkaar leren is een belangrijke karakteristiek van VMO-scholen. 5. Samenhang in leerstof: de leerlingen gaan werkelijkheidsgebieden onderzoeken. Daarmee worden de grenzen tussen de traditionele vakken overschreden. 6. Binnen en buiten school: het leren van bekwaamheden en het verwerven van een maatschappelijke rol vindt in en buiten school plaats. VMO-scholen schenken aandacht aan oefeningen voor het maatschappelijke leven. Deze pedagogisch-didactische doelstellingen zijn opgenomen in het Zernike-brede schoolplan 20112014, in Montessori-onderbouw A t/m Z en in de ontwerpnotitie Inrichting vernieuwde bovenbouw. Deze doelstellingen vormen het fundament van onze school en worden door de betrokkenen in de onderen bovenbouwafdeling breed gedragen. In de hoofdstukken 3, 4, 6 en 7 geven we aan hoe we deze doelstellingen in de praktijk vorm geven. In het verlengde van de Zernike-brede doelstellingen en de specifieke Montessoridoelstellingen hebben we een aantal, meer operationele, doelstellingen. Deze luiden als volgt: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Zorgen voor een veilig, vertrouwd leefklimaat; Zorgvuldig begeleiding van de groei naar zelfstandigheid; Ruimte geven om te groeien, ruimte geven om je te ontwikkelen; Uitdagend, afwisselend onderwijs geven; Ruimte bieden voor talentontwikkeling; Ruimte bieden voor buitenschools leren; Een lerende school zijn voor alle betrokkenen; Optimale aansluiting en doorgaande leerlijn verzorgen tussen onderbouw en bovenbouw; Implementeren en ontwikkelen van de Montessori-bovenbouw;


9 10. 11. 12. 13.

Inbedden van de maatschappelijke stage in de onderbouw; Zorgen voor een doorlopende lijn in het cultuurprogramma; Ontwikkelen en versterken van interne onderzoekscapaciteit; Nieuwbouw realiseren die ruimte biedt aan pedagogisch-didactische kenmerken van het Montessorionderwijs; 14. Ontwikkelen van taal- en rekenbeleid.

1.2 Activiteiten om onze doelstellingen te realiseren In het Schoolplan 2011-2014 staan naast de Zernike-brede doelstellingen ook de strategische (meerjaren-)doelstellingen per locatie opgenomen. Het Schoolplan 2011-2014 doet dat voor de Montessori bovenbouw nog in één adem met het Zernike-studiehuis. De locatie Westerse Drift delen we immers met het studiehuis (en de Atheneumplus). De plannen voor Montessori-bovenbouw zijn vooral weergegeven in de ontwerpnotitie Vernieuwde Bovenbouw (zie bijlage 1). Op basis van het schoolplan wordt er jaarlijks per locatie een locatiejaarplan opgesteld. Hierin zijn de plannen voor het jaar aangegeven op de gebieden onderwijs, kwaliteit, ict, organisatie, personeel. In het ontwikkeltraject van zowel het Schoolplan 2011-2014 als van de jaarplannen worden deze ook in de teams besproken en van wijzigingen voorzien. Lopende het schooljaar staan er regelmatig grote punten (speerpunten) op de agenda van de teamvergadering met als doel om de globaal gestelde strategische doelstellingen herkenbaar naar de praktijk te vertalen, of deze vertaling te evalueren/verbeteren. Met (o.m.) ditzelfde doel ondernemen we een aantal andere activiteiten: - Heidagen of Kleidagen (bovenbouw), jaarlijkse studiedag met het Montessoriteam; - Studiemiddagen rond een thema (bv. aansluiting onderbouw-bovenbouw, samenwerkend leren); - Cyclus van voortgangsgesprekken (teamleider met teamlid) waarin o.a. Montessori-docentcompetenties en Montessori-aspecten aan de orde zijn; - Lesbezoeken (observatie en terugkoppeling); - Voor de evaluatie: leerling enquêtes aansluiting onderbouw-bovenbouw, leerling enquêtes werkplaats/ateliers, leerlingevaluatie van Studium Generale, evaluaties met klankbordgroep leerlingen en klankbordgroep ouders; - Klankbordgroep ouders, we werken vaak met een schaduwagenda van de teamvergadering; - Klankbordgroep leerlingen; - Laten uitgaan van de Weekspreek (bovenbouw), een mailbulletin ter informatie, ‘Leringh ende Vermaak‟ voor het team Montessori-bovenbouw en iedere andere geïnteresseerde. Voor de onderbouw vervult het Weekbericht dezelfde functie.

1.3 Bevorderende en belemmerende factoren bij de realisatie van de doelstellingen De Montessori-opleiding van het Zernike College heeft een stevige positie in het Groningse onderwijs. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er drie jaar lang een instroombeperking gehanteerd. Dat heeft er ook toe geleid dat de leerling markt en de basisscholen in stad en ommeland minder actief zijn bewerkt. Deze instroombeperking geldt nog steeds. De toelating wordt geregeld door middel van een systeem van loting. Dit betekent ook dat er hernieuwde aandacht is voor de relatie met het voedingsgebied, zeker ook omdat de toestroom vanuit de regio Assen vermindert. Er zijn nu ook concrete initiatieven om de bestaande huisvesting van het Montessori Junior-College uit te breiden en aan te passen aan de moderne eisen van Montessorionderwijs. Een ander punt van aandacht met betrekking tot de leerling populatie is het aandeel daarin van Atheneum- en vmbo-bb-leerlingen. Zonder meer een bevorderende factor is het positieve werkklimaat onder alle betrokkenen (docenten, leerlingen, onderwijsondersteunend personeel en schoolleiding) in zowel Montessorionderbouw als bovenbouw. Een klimaat dat gericht is op samenwerken, leren en ontwikkelen. Het feit dat de Montessorionderbouw nu wordt gevolgd door een „echte‟ Montessoribovenbouw Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

10 versterkt de eigen identiteit van de Montessoristroom binnen het Zernike College. Het biedt betere mogelijkheden om gericht en concreet te werken aan de verbetering van de aansluiting tussen onderen bovenbouw. Een belemmerende factor daarbij is wel het gegeven van dislocatie. Dit bemoeilijkt een praktische en alledaagse samenwerking tussen onderen bovenbouw. Er is slechts een klein aantal docenten dat zowel in onder- als in bovenbouw werkt. Overigens is dit een aandachtspunt voor het hele Zernike College, waarin weloverwogen gekozen is voor een opzet van aparte Juniorlocaties en een aparte bovenbouw. Voor de Montessoribovenbouw is het op dit moment een gegeven dat deze de locatie deelt met het Zernike studiehuis. Dit is aan de ene kant een positieve factor. De samenwerking met studiehuis en het delen van medewerkers helpen de kwaliteit van beide afdelingen te verbeteren en borgen. Het merendeel van de Montessoribovenbouwdocenten komt oorspronkelijk ook uit het studiehuis. Van de andere kant betekent het dat we minder flexibel zijn in de organisatie van de lessen, toetsing en (team-)overleg voor elk van de beide afdelingen. Deze zijn nu eenmaal vanwege de gedeelde huisvesting sterk gekoppeld, maar we ervaren het niet als een te dwingend keurslijf. Zowel de onderbouw als de bovenbouw hebben in de recente jaren flinke groei doorgemaakt. Natuurlijk is dat een zeer positief gegeven. Het betekent echter ook een sterke en snelle groei van de beide teams met nieuwe collega‟s. Daarom hebben we bijzondere aandacht voor de borging van onze „Montessori-kwaliteit‟. Eén van de initiatieven betreft de nieuwbouwplannen voor beide locaties. Op de Helperbrink gaan we op de locatie twee nieuwe gymlokalen, een aantal nieuwe leslokalen en een multifunctionele ontmoetingsruimte bouwen. Voor de gehele bovenbouw zal op een nieuwe groene locatie in Haren nieuwbouw plaatsvinden. De Montessori-afdeling zal een herkenbare plaats krijgen in dit nieuwe gebouw. Deze nieuwbouwplannen zijn een unieke kans om het Montessori-concept in een uitdagende en stimulerende leeromgeving vorm te geven.


11 2. PEDAGOGISCH KLIMAAT 2.0 Doelstellingen pedagogisch klimaat Op school is een pedagogisch klimaat nodig, waar leerlingen en leraren elkaar kunnen vertrouwen en respecteren. Dit vertrouwen geeft leerlingen binnen kaders ruimte en keuzevrijheid om te werken aan bovenstaande ontwikkelingsdoelen. We willen met ons onderwijs inspelen op de persoonlijke ontwikkelingsfase van leerlingen. Dat vereist maatwerk van de school én een respectvolle benadering van medewerkers en van leerlingen. Wij willen dat leerlingen worden gezien en erkend en we vinden verschillen tussen leerlingen een bron van inspiratie. De school is een voorbereide leeromgeving en sluit aan bij de leeftijdsfase van de leerlingen. Leerlingen leren van en met elkaar in een activerende leeromgeving. Deze omgeving kenmerkt zich door bewuste inrichting en gebruik van gebouw en leerbronnen, door een bewuste keuze van organisatievormen als het rooster, en door bewuste gedragingen en taken van docenten en begeleiders. En dat alles natuurlijk binnen een beperkende context van begrensde financiële middelen en gebrekkige huisvesting. We zien naast de drie pedagogische doelen de volgende kenmerkende aspecten in de pedagogische cultuur van onze school:     

Een zorgvuldig begeleide weg naar zelfstandigheid, leren leren en leren reguleren: „leer het mij zelf doen‟, je rooster maken, dagindeling kiezen; Leren verantwoording te dragen voor je keuzes. Daarbij mogen fouten worden gemaakt, waar je van leert; Het samen leren, werken en leven, de school is een sociale proeftuin; Docenten en leerlingen communiceren op ooghoogte met elkaar, er wordt uitgegaan van gelijkwaardigheid en respect voor elkaar, ook feedback geven hoort hierbij; Elke leerling heeft een sociale taak: er wordt gewerkt aan een burgerschap/democratisch portfolio door middel van maatschappelijke stages, leerling parlement, begeleidingslesuren van jongere leerlingen door oudere leerlingen.

De didactische uitgangspunten - uitgedrukt in de zes karakteristieken voor VMO-scholen - zijn ingebed in deze pedagogische Montessoricultuur van de school. Pedagogiek en didactiek gaan gelijk op en beïnvloeden elkaar. Binnen het inhoudelijke en formele kader van landelijke eisen van vakinhoud en toetsing/afsluiting. De leerlingen in de onderbouw hebben een andere pedagogische benadering nodig dan bovenbouwleerlingen. Dat heeft vooral te maken met leeftijd en de ontwikkelingsfase, waarin de leerling zich bevindt. In de groei naar zelfstandigheid en keuzes leren maken is steeds meer het initiatief van de leerling leidend. In de onderbouw maken we daarom andere keuzes dan in de bovenbouw, bijvoorbeeld in mentoraat, maatschappelijke stage, arbeidsoriëntatie en keuzewerktijd. In paragraaf 3.2 t/m 3.5 wordt hier dieper op ingegaan. De leerlingen in de bovenbouw gaan naar een andere locatie met leerlingen van het reguliere studiehuis. Daar kunnen we organisatorisch een ander aanbod doen in bijvoorbeeld rooster, toetsen, actieve taken. Er is in de Montessorileergang van jaar 1 t/m 6 een pedagogische lijn te zien: een groei naar (taak)volwassenheid, zelf kunnen kiezen en verantwoordelijkheid in het eigen leerproces.

2.1 Omgang tussen deelnemers van de school: leerlingen, medewerkers en ouders 2.1.1 Doelstellingen Het Zernike College heeft de volgende doelstellingen voor de omgang tussen deelnemers van de school: 1. De omgang tussen leerlingen, medewerkers en ouders is gebaseerd op gelijkwaardigheid. Dat principe houdt in dat een ieder vanuit zijn eigen rol, positie en betrokkenheid bij de school een bijdrage levert en op gelijke waarde wordt geschat; Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

12 2. De omgangsvormen en gedrag op school zijn uitnodigend. Medewerkers van de school hebben hierin altijd een voorbeeldrol; 3. De leerlingen kunnen zichzelf zijn in een veilige en vertrouwde leeromgeving, gebaseerd op respect en vertrouwen in elkaar; 4. Iedereen houdt zich aan de schoolregels, als waarborg voor een veilige en vertrouwde schoolomgeving; 5. Iedereen kan een ander aanspreken op zijn gedrag, maar is ook aanspreekbaar op zijn gedrag; 6. Het onderwijsondersteunend personeel (conciërges, decanaat, administratie) vervult een belangrijke pedagogische rol; 7. Ouders ervaren dat ze gekend worden en actief betrokken worden bij de school; 8. De toegang tot medewerkers en management van de school is altijd laagdrempelig en gebaseerd op wederzijds respect en vertrouwen.

2.1.2 Realisatie 1. Montessoricultuur De schoolcultuur kenmerkt zich door laagdrempeligheid en toegankelijkheid van medewerkers en management. Oog en oor hebben voor elkaar, voor leerlingen, ouders en medewerkers, staat centraal. Het gedrag dat bij die cultuur hoort is dat we meer de nadruk leggen op „begrijpen‟ dan op „begrepen worden‟. We luisteren naar leerlingen, bespreken samen problemen en nemen verantwoordelijkheid voor elkaar. De basis van onze Montessoricultuur is dat de persoonlijke groei van de leerling en zijn welbevinden centraal staan. De medewerkers dragen ieder vanuit zijn/haar pedagogische rol (docent, conciërge, technisch assistent, administratie) bij aan ontwikkeling en welbevinden. De trits autonomie - relatie - competentie geldt als basisconcept voor de pedagogische aanpak. De leerling benaderen we als een zelfstandig individu in ontwikkeling. We begeleiden leerlingen met als doel de groei naar zelfstandigheid. We gaan uit wat een leerling wél kan en niet van wat hij niet kan. Mensen leren van hun fouten en er is altijd een tweede kans. De ontwikkeling naar adolescentie is een kwetsbaar proces. De docent heeft een grote verantwoordelijkheid op het gebied van de begeleiding van dit proces (afwisselend ruimte geven binnen grenzen/gebondenheid en steun geven, autoritatieve houding). Die pedagogische cultuur willen we realiseren in én buiten de lessituatie. Medewerkers op het Zernike Montessori worden geen mijnheer en mevrouw genoemd. Voor een buitenstaander is het gebruik van voornamen en tutoyeren steevast één van de meest opvallende kenmerken van de stroom. Dit geldt ook voor het aanspreken van teamleiders, OOP en gebouwdirectie. De mentorles is een belangrijk trefpunt waar leren omgaan met elkaar en het zich eigen maken van regels voorop staan. Hier is plaats, tijd en ruimte om met elkaar te reflecteren, te observeren en te leren wat wij verstaan onder Montessori-cultuur. De Montessori-cultuur maken we ook in de teams van medewerkers waar. Er is ruimte om met elkaar te praten, respect voor elkaars mening en deskundigheid. En er is vooral een gemeenschapsgevoel: samen verantwoordelijk voor ons Montessorionderwijs 2. Groepsvorming in jaar 1 t/m 4 Het intakegesprek in groep 8 is het eerste echte contact van de nieuwe leerling met de school. Het gesprek wordt met de leerling gevoerd, ouders kunnen aanvullen. Leerlingen krijgen regelmatig te maken met een nieuwe groep of klas waarin ze moeten (leren) samenwerken. Om alle leerlingen en de mentoren zo snel mogelijk te leren kennen, biedt de school verschillende introductieprogramma‟s: De leerlingen van de onderbouw in jaar 1 en 2 gaan in het nieuwe schooljaar direct in de eerste week gezamenlijk op introductiekamp. De mentoren zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering van het introductieprogramma van hun klas. Voor de eerste klas worden meer klassikale momenten ingeroosterd dan voor de tweede klas. De tweede klas-leerlingen doen tijdens hun introductie in heterogene groepen (later ook gemengd met de eerste klassen) mee aan verschillende workshops. In de derde klas gaan de leerlingen met hun nieuwe klas en nieuwe mentor ook in de eerste schoolweek op kamp. Zij overnachten in huisjes, waar ze zelf zorgen voor de maaltijden, het opruimen en schoonhouden. In de vierde klas komen de leerlingen wederom in een nieuwe klas, ditmaal in een nieuw gebouw en krijgen ze een nieuwe mentor. Het gebouw wordt gedeeld met de leerlingen van het studiehuis en van de Atheneumplus. We vormen een onderwijsgemeenschap van ca. 1300 mensen op één locatie. De locatie kenmerkt zich door een prettige, informele sfeer. De Montessorileerlingen Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

13 vinden het prettig dat er een mix is met de studiehuisleerlingen. Ze geven aan te leren van elkaars verschillen. 3. Groepssamenstelling De leerlingen in de onderbouw volgen de meeste lessen in de eigen klas. Tijdens extra vakken of keuzevakken zitten leerlingen in heterogene groepen. Dit kunnen groepen zijn van hetzelfde jaar en niveau, maar ook groepen met een verticale leeftijdsopbouw en van verschillende niveaus. In de bovenbouw volgen leerlingen vakken in wisselende samenstelling binnen een bepaald profiel of zitten in een heterogene groep tijdens de begeleidingsles of keuzewerktijd. 4. Omgangsregels In alle lokalen in de onderbouw hangen de omgangsregels en een tegeltje met de drie R‟en (de Rest heeft Recht op Rust). Dit zijn kernachtige afspraken over hoe we met elkaar omgaan. De mentor besteedt hier tijdens de mentorles vaak aandacht aan. Door deze regels ook in de keuzewerktijd toe te passen ontstaat een herkenbare (werk-)sfeer waarin iedereen zichzelf kan zijn. Er is een pestprotocol. In de bovenbouw zijn er geen vastgelegde afspraken over gezamenlijke omgangsregels in de klas. De afspraak over stiltewerken bij aanvang van de les geeft een herkenbare start aan elke begeleidingsles. Het doel is een goede werksfeer in het lokaal te creëren. 5. Contact tussen ouders en school In de onderbouw en bovenbouw wordt driemaal per jaar een mentorspreekavond georganiseerd. Ouders én leerling zijn welkom. De leerling krijgt dan feedback uit de rapportvergadering te horen. In de onderbouw vindt tweemaal per jaar een docentenspreekavond plaats. Ouders kunnen een gesprek aanvragen met de vakdocenten. Op deze avonden is ook de leerling welkom. Tussentijds zoeken ouders regelmatig contact via e-mail of telefonisch met mentor of vakdocent. Contact met de docent is net als met de mentor laagdrempelig. In de bovenbouw wordt geen docentenspreekavond georganiseerd. Er is incidenteel contact tussen ouders en vakdocenten. De verantwoordelijkheid voor het vragen van feedback ligt bij de leerlingen zelf. Als er een probleem is over een bepaald vak of over de relatie met een bepaalde docent, zal de leerling dit zelf, samen met de mentor of met de teamleider oplossen. Naast het individuele contact met ouders worden er centrale ouderavonden georganiseerd. In de onderbouw doen we dat per jaarlaag met alle ouders van één klas. In jaar 1 is er de voorstelavond, georganiseerd door de mentoren. In leerjaar twee en drie starten we met een informatieavond onder leiding van de mentor. Op de agenda staan bijvoorbeeld de jaaragenda, tips en aandachtspunten voor het onderwijsprogramma en praktische zaken als schoolregels. Ouders van leerlingen uit de eerste klas maken kennis met vakdocenten van hun kind. Ouders hebben natuurlijk ook de gelegenheid om ervaringen uit te wisselen en vragen te stellen. Jaarlijks is er een centrale thema-ouderavond, voor alle belangstellende ouders van de gehele onderbouw. Deze avond wordt voorbereid en georganiseerd door de oudercommissie. Er worden experts gevraagd om presentaties te geven over hun vakgebied. Enkele voorbeelden van thema‟s van de afgelopen jaren zijn: cyberpesten, genotsmiddelen en het puberbrein. Er zijn voorlichtingsavonden voor de ouders van leerlingen uit jaar 2 vmbo in verband met de sectorkeuze en uit jaar 3 havo en vwo in verband met de profielkeuze. In de bovenbouw worden twee centrale ouderavonden georganiseerd: voor de ouders van leerlingen uit de vierde klas is er een bijeenkomst over de internationale uitwisseling die in oktober plaatsvindt. Het is tevens een moment van kennismaking van de ouders met de mentor. In de eindexamenklassen is er een middag waarop alle leerlingen hun profielwerkstuk aan (groot-)ouders en andere belangstellenden presenteren. Van leerlingen uit de eindexamenklassen is er een bijeenkomst over het profielwerkstuk en het plan van toetsing en afsluiting. 6. Schoolbrede contacten De leerlingen in klas vier gaan in de week vóór de herfstvakantie op uitwisseling naar het buitenland. Met hun mentorgroep bezoeken ze leerlingen in een ander land, ze verblijven hierbij in een gastgezin. In april van hetzelfde schooljaar is die buitenlandse gast op bezoek in Groningen. De belangstelling voor een andere cultuur, samenwerken en samenleven gedurende de twee uitwisselingsweken zijn erg belangrijk. Leerlingen maken tijdens de Cultuurmarathon in april/mei van het schooljaar kennis met leerlingen, medewerkers en gebouwen van de andere locaties van het Zernike College. De workshops van de Cultuurmarathon zijn op alle locaties van het Zernike College én daarbuiten. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

14 Het Zernike College biedt schoolbreed een programma van buitenschoolse activiteiten aan. Leerlingen melden zich hier vrijwillig voor aan en de activiteiten vinden plaats buiten de reguliere schooltijden. Het Zernike College organiseert ook een aantal vrijwillige excursies naar het buitenland (bv. de skireis en bezoek Euro Disney). Er zijn culturele avonden, zoals de Night Of The Classics, de Zernikemuziekavond, afternoonsessies waar Montessori- en niet-Montessorileerlingen met elkaar muziek maken, presentaties geven etc. 7. Interne en externe communicatie Het Zernike College kent een aantal forums van informatie voor leerlingen, ouders en medewerkers. Op de Zernike-website staat alle actuele informatie (www.zernike.nl). Hier zijn ook links te vinden naar lesroosters, PTA‟s, schoolplan, zorg, etc. Ouders kunnen zich abonneren op de digitale nieuwsbrief die per locatie wordt uitgegeven. Hierin staan naast nieuwtjes ook informatie die aan leerlingen is meegegeven. Alle uitnodigingen, protocollen e.d. komen langs deze weg bij ouders terecht. Voor directe belangrijke communicatie kunnen leerlingen zich met ingang van dit schooljaar wenden tot Twitter. Hierop worden bijvoorbeeld de roosterwijzigingen per dag bekendgemaakt. Drie keer per jaar komt het blad Zernike Zaken uit, een magazine voor ouders over het gehele Zernike College. De onderbouw kent met ingang van dit schooljaar weer een schoolkrant, die door leerlingen wordt gemaakt. De teamleiders sturen wekelijks aan de docenten in onderen bovenbouw een inhoudelijk bulletin: het weekbericht voor de onderbouw en de weekspreek voor de bovenbouw. Hierin staan actuele data, afspraken en belangrijke mededelingen. In dit bulletin is altijd aandacht voor een pedagogisch of didactisch onderdeel van het Montessorionderwijs. 2.1.3 Evaluatie We hanteren verschillende formele en informele vormen om feedback te organiseren op onze pedagogische doelstellingen. In de onderbouw zijn de regels en afspraken op papier gezet, in de bovenbouw nog niet. Het Zernike College maakt gebruik van het systeem van Vensters voor Verantwoording. Dit systeem, waarbij digitale enquêtes kunnen worden afgenomen, is vanaf september 2012 per vestiging ingevoerd. We kunnen nu enquêtes over tevredenheid via vensters afnemen op vestigingsniveau. Dan kunnen we de dialoog aangaan met leerlingen en ouders op basis van gegevens van de vestiging. Tijdens individuele gesprekken met de mentor en tijdens de mentorlessen is er vaak aandacht voor thema‟s als schoolklimaat, veiligheid en pesten. Mentoren vragen leerlingen naar hun gevoel van veiligheid en welbevinden op school en kunnen tijdens de mentorles of in individuele mentorgesprekken hier samen over praten. De jaarlijkse enquête over de aansluiting onderbouwbovenbouw (zie ook hoofdstuk 6 Opbrengsten) bevat vragen over de ervaringen die leerlingen hebben over veiligheid, gezien worden, het pedagogisch klimaat en het didactisch handelen van docenten. We spreken met ouders van de oudercommissie en de klankbordgroep regelmatig over het pedagogisch klimaat. De gesprekken leiden tot tips en tops voor de school. Zo is bijvoorbeeld de suggestie voor een toetsweek mét daarin een weekend overgenomen, is de toetssystematiek in de bovenbouw bijgesteld mede op voorspraak van de klankbordgroep en is mede naar aanleiding van feedback van de oudercommissie het geven van letterbeoordelingen in de onderbouw onder de loep genomen en voor jaar 3 aangepast. In teambijeenkomsten bespreken medewerkers en management de pedagogische cultuur van de Montessoribovenbouw. Dit gebeurt aan de hand van een thema (zoals de karakteristieken van het Montessorionderwijs). Deze gesprekken kunnen leiden tot het herbevestigen van afspraken, maar ook tot nieuwe afspraken. Teamvergaderingen zijn een belangrijk bindmiddel, platform voor discussie en informeel scholingsmoment van en voor medewerkers. De feedback over deze teamvergaderingen gaat via de notulen of de weekberichten. Er wordt om de drie jaar Zernikebreed een tevredenheidsonderzoek onder medewerkers gehouden. In 2010 is voor het laatst een dergelijk onderzoek gehouden. Het eerstvolgende onderzoek staat gepland voor maart 2013.


15 2.1.4 Verbeteractiviteiten Om de aansluiting onderbouw-bovenbouw te verbeteren willen we de uitwisseling tussen onderbouwen bovenbouw vaker laten plaatsvinden. Het gaat dan vooral om gewenning aan niveau, omvang en tempo van de leerstof in de bovenbouw. In de onderbouw willen we het leerlingenparlement nieuw leven inblazen. De leerlingen krijgen dan per klas een formele stem om mee te praten, mee te denken en mee te beslissen over schoolzaken. Zo organiseren we systematisch de feedback aan de schoolleiding. De schoolkrant verschijnt weer sinds dit schooljaar. Het is een instrument voor betere en snellere communicatie met medewerkers, leerlingen en ouders. Vanaf 2013 nemen we per vestiging om de 3 jaar enquêtes over tevredenheid af onder derdejaars leerlingen en ouders in het kader van Vensters voor Verantwoording. De resultaten worden in een dialoog met leerlingen en ouders geëvalueerd. In de bovenbouw maken we een Montessoriwegwijzer A t/m Z voor docenten en leerlingen, waarin we de pedagogische cultuur in regels/afspraken gaan formuleren. De uitkomst van het medewerkerstevredenheidsonderzoek 2010 leidde voor de Montessorionderbouw tot de volgende afspraken: 1. Tijdiger en betere communicatie (bv. weekbulletin, jaarplanner); 2. Regelmatig houden van voortgangsgesprekken met elke medewerker; 3. Ondersteuning van beginnende docenten, docenten in inductiefase en docenten in de problemen; 4. Verzuimbeleid (transparant maken, snelle vervanging bij afwezigheid collega‟s); 5. Aandacht voor ervaren werkdruk van de medewerkers o.a. door actief taakbeleid; 6. Vaker leerlingenbesprekingen (vmbo), sectie op locatiebesprekingen (a/h team); 7. Zichtbaarheid gebouwdirectie (taakverdeling, runningschema); 8. Meer aandacht voor beleidsgroepzaken; Op al deze terreinen zijn door de gebouwdirectie acties ondernomen en hebben nog steeds de aandacht. 2.2 Ruimte bieden aan ontwikkeling van leerlingen 2.2.1 Wat zijn de doelstellingen Het Zernike College Montessori heeft de volgende doelstellingen voor de ontwikkeling van leerlingen: 1. Leerlingen ontwikkelen hun autonomie door het leren verantwoordelijkheid te dragen voor: a. de keuzes tijdens hun studie; b. de resultaten van hun studie; c. hun gedrag in en buiten de groep op school; 2. Leerlingen leren reflecteren op hun keuzes en hun gedrag; 3. Leerlingen leren feedback geven en ontvangen op hun keuzes en gedrag; 4. Leerlingen krijgen de mogelijkheid hun persoonlijkheid en sociale rol breed te ontwikkelen en hun talenten op sportief, creatief en cognitief gebied te ontwikkelen. De school biedt een voorbereide omgeving waarin de leerling ruimte krijgt zich te ontwikkelen; de leerling neemt een centrale plaats in het onderwijs en het schoolse leven in. We zien de school als meer dan een opeenstapeling van vakken. Waar nodig kiezen we voor het primaat van de ontwikkeling van de leerling boven de resultaten van een vak of vakken. Elke leerling moet op zijn eigen wijze tevoorschijn kunnen komen en kunnen groeien als uniek subject. Om dit te verwezenlijken geven we leerlingen ruimte en vertrouwen. 2.2.2

Realisatie

1. Leren kiezen en leren door samenwerken Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

16 Vanaf de eerste klas leert een leerling keuzes te maken in zijn studie: voor de drie uren keuzewerktijd in de week kunnen leerlingen zich via webchoice inschrijven voor een vak/docent. De mentor begeleidt deze keuze en controleert regelmatig of de leerling juiste keuzes maakt en of deze in overeenstemming zijn met de studieresultaten. In overleg met team, leerling en eventueel ouders kan besloten worden om één of meerdere uren keuzewerktijd in de week vast te zetten. In het tweede jaar van het vmbo en in het derde jaar havo/vwo is er ruim aandacht voor de sector- c.q. profielkeuze. In de bovenbouw maken leerlingen meer keuzes: voor elk vak is er wekelijks één klassenles ingeroosterd met de eigen docent en eigen (cluster-)klas, daarnaast kiezen leerlingen voor de meeste vakken tenminste één begeleidingsles. Verder kan de leerling nog een aantal uren keuzewerktijd kiezen. De mentor kan in cupweb zien welke begeleidings- en keuzelessen zijn leerlingen kiezen. Hij evalueert de keuze met zijn leerlingen. In onderen bovenbouw zijn structureel taken en lesactiviteiten opgenomen in het programma waarbij leerlingen leren samenwerken en leren door samenwerken. Leerlingen krijgen proces- en productfeedback op deze taken. De tafelschikking in de lokalen is hierop aangepast. In de les worden tevens veel werkvormen ingezet waarbij leerlingen in verschillende groepen samenwerken en samen denken. Het doen van onderzoekjes en het presenteren en uitleggen van leerstof door groepen leerlingen, zijn veel gebruikte vormen van sociaal leren. 2. Planning De leerlingen leren met werkschema‟s hun onderwijsactiviteiten plannen. Vanaf de eerste klas bieden we leerlingen vaardigheden en instrumenten om zich op persoonlijk vlak te ontwikkelen. De mentoren en de docenten spelen ieder een eigen rol in het (leren) ontdekken en reflecteren op eigen talenten en gedrag. Leerlingen hebben in alle vakken praktische opdrachten. Ze maken een verslag, een poster, een folder, ze houden een presentatie, etc. In de bovenbouw krijgen leerlingen door actieve taken de mogelijkheid kennis en vaardigheid in de vakgebieden op een andere wijze op te doen. Het leidt tot een betere spreiding van de leerstof. 3. Regie Het grootste deel van de leerlingen in de onderbouw volgt het normtempo. Er is sprake van het individueel aftekenen van het werk. In de keuzetijd bepaalt de leerling zelf waarmee hij aan het werk gaat en met wie hij dat doet. In de klassenlessen van de bovenbouw heeft de docent de regie over de onderwerpen en opdrachten, daarbij werken we in homogene groepen. Het werk wordt niet afgetekend, maar er vindt wel regelmatig werkcontrole plaats en er is tussentijds feedback op gemaakt werk. In de begeleidingslessen ligt de regie bij de leerling. Hij gaat aan de slag met het vak, vooral met samenwerkingsopdrachten en met vaardigheidsoefeningen. De leerlingen werken tijdens de begeleidingsles in heterogene groepen van 4 havo tot en met 6 vwo. In de praktijk blijkt dat leerlingen regelmatig extra begeleidingslessen kiezen voor die vakken waar ze meer ondersteuning voor nodig hebben. Leerlingen kiezen ook gericht voor een bepaalde docent. Ook hier werken we in heterogene groepen. In de keuzetijd worden bv-toetsen (zie ook punt 5.6) afgenomen en vinden mentorlessen plaats. Bovendien is er de gelegenheid om te remediëren. 4. Determinatie en rapportage De determinatie in de onderbouw is de afgelopen jaren aangescherpt: op de kernvakken Nederlands, Engels en wiskunde mag maar één tekort gehaald worden. Dat is het gevolg van de strengere exameneisen. De doelstelling van de school is dat de leerling in het derde jaar op het niveau zit dat bij hem past. De ontwikkeling van de leerling blijft echter leidend in de uiteindelijke beslissing over de voortgang van de leerling. De leerlingen krijgen per periode drie beoordelingen per vak op niveau, tempo en werkhouding. Het streven is een goede balans tussen theorie en vaardigheid. In de derde klas is de omvang van de toetsen groter dan in jaar 1 en 2. De leerlingen leren grotere hoeveelheden stof voor te bereiden en wennen zo aan de hoeveelheden in de bovenbouw. Daarnaast geeft elke docent feedback in de vorm van een pedagogische opmerking op het rapport. De mentor plaatst tot slot een persoonlijke boodschap op elk rapport van een mentorleerling. In de bovenbouw wordt gewerkt in vier periodes. Per periode is er een toets per vak. Daarnaast staan er actieve taken op het rapport. Leerlingen krijgen hierbij alleen een niveaubeoordeling. Feedback van de docenten en mentoren vindt mondeling plaats. Tijdens rapportvergaderingen is er naast aandacht voor het niveau en tempo van de leerling ook aandacht voor de werkhouding. Maatwerk voor bevordering is mogelijk. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

17 5. Herkansingen Er is gekozen voor een duidelijke lijn in het aanbod van herkansingen. In jaar 1 van de onderbouw is het aantal herkansingen nu vastgesteld op maximaal vier per periode (in periode 1 mag er nog onbeperkt herkanst worden). In jaar 2 zijn er in periode 1 ook vier herkansingen, voor periode 2 en 3 zijn nog maximaal drie herkansingen mogelijk. Voor jaar 3 geldt dat er in de eerste periode drie herkansingen zijn, daarna maximaal twee herkansingen per periode. Alle leerlingen herkansen tegelijk: eenmaal op ongeveer driekwart van een periode, eenmaal na de toetsweek. Toetsen uit de laatste toetsweek worden niet herkanst. Dit geeft veel rust in de organisatie en stelt leerling en docent in staat om de weken voor de herkansing een toetsanalyse uit te voeren en deze goed te bespreken. Vaste momenten voor herkansingen zijn er ook in de bovenbouw. Hier mogen leerlingen één toets per periode herkansen. Toetsanalyse en remediëren kan plaatsvinden in de keuzetijd in de weken voorafgaand aan de herkansing.

6. Verdieping en ondersteuning, omgang met verschillen tussen leerlingen In de onderbouw kunnen leerlingen kiezen voor verdieping uit een aantal extra vakken. Hieronder valt Chinees, filosofie, biologie in de derde klas en creatief schrijven. Enkele vakken hanteren ook uitdagende plustaken. Leerlingen in de atheneumklas moeten twee extra vakken volgen: CambridgeEngels en de denklessen. Zij houden hierdoor 1 uur keuzewerktijd in de week vrij om zelf in te vullen. In de bovenbouw wordt verdieping aangeboden tijdens de begeleidingslessen en in de keuzewerktijd. Bovendien kunnen leerlingen Cambridge-Engels, Cultuur en Wetenschap en het vak Onderzoeken & Ontwerpen volgen. Leerlingen kunnen ze zich in de onderbouw voor begeleiding inschrijven voor extra lessen. Ze maken hiervan vooral gebruik bij rekenen, wiskunde en Nederlands. Deze ondersteuning geven we tijdens de keuzewerktijd. Een aantal leerlingen volgt deze extra lessen op basis van informatie uit het instroomonderzoek. Daarnaast kunnen leerlingen ook de hulp inschakelen van een bovenbouwleerling. Deze biedt (tegen betaling) bijles en ondersteuning aan. Deze vorm van peer-education sluit goed aan bij leerlingen die voor een bepaald vak wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Zittenblijvers in klas drie krijgen werkondersteuning in de keuzewerktijd. Als leerlingen uit de bovenbouw behoefte hebben aan ondersteuning binnen een bepaald vak, dan kunnen ze dat bereiken door extra begeleidingslessen of keuzewerktijd te kiezen. Er is nu een aanbod van extra lessen rekenen in verband met het rekenexamen vanaf 2014. Leerlingen met extra talenten op creatief en sportief (LOOT-Landelijk Overleg Onderwijs Topsport-)gebied krijgen in de onderen bovenbouw ruimte in het lesrooster en extra programma‟s. Voor leerlingen met een LOOT-status zijn speciale sportmentoren aangesteld voor de begeleiding. Voor deze leerlingen zijn er faciliteiten voor extra training en aanpassing van het rooster. 7. Reflectie en feedback Aan het eind van elke periode evalueert de mentor deze met zijn leerlingen. Dit gebeurt zowel klassikaal als individueel. Voor de individuele evaluatie is een periode-evaluatieformulier beschikbaar waarop een aantal reflectievragen staat. Dit formulier kan de mentor vervolgens gebruiken tijdens de mentorgesprekken met de leerling en tijdens gesprekken met ouders. Elke periode wordt afgerond met een rapportgesprek tussen mentor, leerling en ouder(s). Hier krijgt de leerling feedback vanuit het docententeam te horen. In de bovenbouw vinden deze gesprekken plaats op individuele basis. De docenten geven op gezette tijden tijdens en na lessen leerlingen feedback over hun voortgang en ontwikkeling. Deze feedback richt zich op zelfregulatie, inhoudelijke beheersing en op persoonlijke ontwikkeling (vaardigheden en attitudes). Meestal is deze feedback mondeling, soms is deze feedback gekoppeld aan en opgenomen in een actieve taak. Docenten geven in lessen leerlingen feedback op hun studievoortgang door middel van een dialoog. Op deze wijze toont de docent interesse voor het werk van de leerling en zijn docent en leerling in gesprek over alle aspecten die relevant zijn voor het werk op en na school.

2.2.3 Evaluatie Op de agenda van de leerlingenbesprekingen en de rapportvergaderingen staat de ontwikkeling van de leerling centraal. Tussentijds vinden er besprekingen plaats over leerlingen voor wie extra Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

18 ondersteuning nodig is. Het kan leiden tot specifieke afspraken voor ondersteuning en begeleiding van de mentor en de teamleider. Docenten voelen zich betrokken bij de leerlingen en er is een cultuur waarin een ieder zijn zegje kan doen. We maken afspraken met de leerling (en de ouders) en we zetten een koers voor maatwerk uit. De leerlingen krijgen een overzicht over de verwachtingen, normeringen en doelstellingen informatie in werkwijzers en It’s learning. De leerlingen krijgen op hun rapport feedback op niveau, tempo en werkhouding. Hierdoor is er reflectie op het behalen van deze doelstellingen. Docenten baseren zich op bronnen als Magister, PTA‟s, takenklapper, etc. Deze bronnen zijn ook door leerling en ouders te raadplegen. Verder zijn er regelmatig enquêtes (bv. bovenbouwenquête) en is er een periodeevaluatieformulier. Ook gebruiken we de toetsanalyseformulieren en volglijsten van de begeleidingsles. De oudercommissie en de klankbordgroep van ouders spreken regelmatig over het onderwijs en het ruimte bieden aan leerlingen op school en in de klas. In de onderbouw hebben leerlingen in een enquête over werkplaats/atelier aangegeven dat zij het sociale leren en samenwerken op prijs stellen. Meer moeite hebben zij met de onduidelijkheid over de organisatie, de doelstellingen van de programma‟s en de relatie met de vakken. In de bovenbouw geven leerlingen in de aansluitingsenquête 2011 aan vooral moeite te hebben met de omvang en de vraagstelling van de toetsen. Tijdens de panelgesprekken met leerlingen is er kritiek geuit op de rommelige organisatorische start van de bovenbouw, maar is er tegelijkertijd veel begrip dat niet alles in één keer op orde is. 2.2.4 Verbeteractiviteiten In de onderbouw gaan we meer structuur aanbrengen in het concept werkplaats/atelier. We maken duidelijker wat we willen bereiken met de lessen en wat de relatie is met de ondersteunende vakken. Met ingang van het schooljaar 2012-2013 krijgen de leerlingen in de 3e klas een beoordeling in cijfers in plaats van letters. Dit stelt de leerling beter in staat het perspectief voor een vak in de bovenbouw in te schatten en is er een betere ondersteuning bij het maken van de profielkeuze. De school beschikt met Magister over een goed leerlingvolgsysteem. Dit instrument willen we actiever gebruiken om de persoonlijke ontwikkeling en de schoolloopbaan van de leerling te volgen, bijvoorbeeld met de tool Magisterplatform. In de bovenbouw ontbreken de opmerking op de rapporten, hier is alleen ruimte voor cijfers. Zowel de docentenopmerkingen als de mentoropmerking zijn een waardevolle toevoeging. Om de overstap van jaar 3 naar jaar 4 nog verder te verbeteren gaan we vaker leerlingen en docenten van de onderen bovenbouw uitwisselen. Er is besloten om leerlingen in het 4e jaar tussentoetsen aan te bieden. De leerling krijgt de verantwoordelijkheid om te beslissen om een toets wel of niet te maken en dus wel of geen compensatiepunten te verdienen.

2.3 Leerlingbegeleiding 2.3.1 Wat zijn de doelstellingen Het Zernike College Montessori heeft de volgende doelstellingen voor leerlingbegeleiding: 1. De ontwikkeling van de leerling staat centraal in ons onderwijs en de leerling heeft recht op voldoende, zorgvuldige en respectvolle begeleiding van docenten, de mentor en andere betrokkenen tijdens de gehele schoolloopbaan; 2. De leerling wordt zorgvuldig begeleid door het decanaat en docent/mentor in de keuze voor sector (vmbo) of profiel (havo, vwo); 3. De leerling heeft recht op extra ondersteuning door het zorgcentrum, indien dit nodig blijkt. 2.3.2 Realisatie 1. De ontwikkeling van zelfstandigheid


19 De school biedt een veilige en stimulerende voorbereide omgeving, waarin een leerling zich kan ontwikkelen. Uiteindelijk is het doel de zelfstandigheid van de leerling te bevorderen. Naast kennis, vaardigheden en attitudes, zijn aandacht en ruimte voor persoonlijke en sociale ontwikkeling belangrijk voor het verkrijgen van zelfstandigheid. Zonder relatie en competentie kan de autonomie van de leerling zich niet goed ontwikkelen. Vanaf de start van de leerling in klas één biedt de school een gestructureerde en begeleide weg naar zelfstandigheid aan. Dit is geen lineaire route, want leerlingen ontwikkelen zich met ups en downs. Er is echter wel met het stijgen der jaren sprake van een andere pedagogische benadering, die recht doet aan de competenties en de behoeften van leerlingen op het gebied van zelfstandigheid. In de onderbouw wordt het maken van keuzes voorbereid, begeleid, geoefend en krijgen leerlingen feedback op hun keuzes van docenten en de mentor. In de onderbouw worden veel onderdelen van ons systeem geïntroduceerd en geoefend, zoals de keuzewerktijd, het werken in tafelgroepen, het werken met een werkwijzer, school- en huiswerk bijhouden en samenwerken aan actieve taken. De spanning tussen het zelf willen en kunnen, kenmerkend voor de adolescentiefase, krijgt in klas drie vorm. Er is voor de leerling binnen het kader van leerstofaanbod en de werkwijze meer ruimte om eigen keuzes te maken. Leerlingen, die deze ruimte lastig vinden, krijgen ondersteuning op maat. In de bovenbouw sluiten we aan op de gefaseerde ontwikkeling van zelfstandigheid. De leerling heeft meer keuzes in een ruimer kader. Ze bepalen bijvoorbeeld voor een deel hun eigen rooster, hebben veel keuzes binnen de begeleidingslessen en kunnen facultatief tussentoetsen doen. Leerlingen uit klas vier hebben in het schooljaar 2011-2012 in een enquête aangegeven dat de docenten te hoge verwachtingen hebben ten aanzien van hun zelfstandigheid en zelfregulatie. In het huidige jaar proberen we beter aan te sluiten bij de behoefte aan begeleiding van deze leerlingen, terwijl we ruimte voor ontwikkeling blijven bieden. Ook in deze groep bestaat de spanning tussen het zelf willen en het zelf kunnen. De docenten en mentoren helpen en ondersteunen leerlingen in deze fase om zich verder te ontwikkelen naar zelfstandigheid. 2. Mentoraat Binnen het Zernike Montessori speelt de mentor – zeker in de onderbouw - een belangrijke rol: hij is de persoonlijke begeleider van leerlingen, de contactpersoon tussen school en ouders en tussen het team en de leerling. Het mentoraatshandboek bevat informatie over werkwijze en procedures voor de mentor. In het contact met school is de mentor voor ouders het eerste aanspreekpunt. Communicatie verloopt hierbij veelal per mail of telefoon, indien nodig wordt een tussentijds gesprek op school afgesproken. De mentorles is vast ingeroosterd per week. De mentor voert regelmatig gesprekjes (gepland en ongepland) met zijn leerlingen en biedt waar nodig advies of hulp. De mentor ontvangt feedback over zijn leerlingen tijdens leerlingenbesprekingen op de rapportvergaderingen. Daarnaast vinden er veel informele en incidentele gesprekken plaats tussen mentoren en vakdocent(en). Belangrijke informatie over individuele leerlingen wordt gedeeld via de mail of via het bord in de docentenkamer (onderbouw). Daar waar mogelijk hebben we een dubbelmentoraat. Mentoren zijn elkaars klankbord en leerlingen hebben twee aanspreekpunten. In jaar 1 en 2 hebben de leerlingen veelal dezelfde mentor. Bij het samenstellen van de mentorkoppels wordt getracht een ervaren mentor te koppelen aan een minder ervaren mentor. In de 3e klas speelt de mentor een belangrijke rol in het begeleiden van de profielkeuze havo en vwo. In de bovenbouw zijn de begeleidende taken van de mentor samengevat in de drieslag „leren leven, leren leren, leren kiezen‟. Op It’s learning is de cursus Mentoraat Montessoribovenbouw voor de mentoren beschikbaar. Hier wordt deze drieslag verder uitgewerkt en zijn veel handige hulpmiddelen voor de mentor te vinden. In de 4e klas is een mentoruur ingeroosterd, in het 5e en 6e jaar (vwo) niet meer. Leerlingen hebben wel een mentor, maar krijgen begeleiding op basis van eigen behoefte of die van de mentor. Magister is een belangrijke bron bij het vastleggen van leerlinginformatie. De absentiecoördinator deelt informatie met de mentor en de leerling over het absentiegedrag van de leerling. 3. Decanaat In de 2e klas voor het vmbo en de derde klas voor havo/vwo maken leerlingen voor het eerst kennis met het decanaat. Het decanaat biedt klassikale lessen en projecten aan om leerlingen te begeleiden in Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

20 hun profielkeuze in het havo of vwo. Tevens kan het decanaat leerlingen met specifieke vragen over vakken- of studiekeuze verder helpen. In de bovenbouw besteden het decanaat en de mentoren uitgebreid aandacht aan studie- en loopbaanoriëntatie. Het decanaat biedt de mogelijkheid om bepaalde testen te doen om te helpen bepalen welke vervolgopleiding geschikt kan zijn. Leerlingen krijgen de gelegenheid om open dagen van universiteit of hbo te bezoeken. 4. Zorgcentrum Het Zernike College heeft een schoolbreed zorgcentrum met orthopedagogen, psychologen en remedial teachers. Alle eerstejaarsleerlingen krijgen in de eerste weken een auditief dictee en een begrijpend-lezentest om deficiënties op taalgebied vroegtijdig op te sporen. Dit instroomonderzoek werkt signalerend, niet determinerend. Als er sprake is van behoefte aan meer ondersteuning worden individuele leerlingen extra gescreend. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld een dyslexieverklaring of een (intern of extern) traject van extra ondersteuning2. Deze ondersteuning kan worden geboden door het zorgcentrum (individueel) of in extra keuzewerktijd. Het zorgcentrum biedt daarnaast individuele remedial teaching aan leerlingen van jaar 1 tot en met 6. Leerlingen worden aangemeld door de mentor, in samenspraak met ouders en teamleider. De mentor is veelal de contactpersoon met externe instanties als zij betrokken zijn bij de begeleiding van leerlingen. 5. Zorgadviesteam Daar waar leerlingen buiten de school hulp krijgen in de vorm van extra zorg, wordt een leerling aangemeld bij het zorgadviesteam (ZAT). Hier worden ook leerlingen aangemeld die extra hulp van buiten school nodig zouden kunnen hebben. Dit team is per vestiging samengesteld en komt ze wekelijks bijeen. In het team zitten naast een lid van de gebouwdirectie en het zorgcentrum ook een vertegenwoordiger van het Lentis, de leerplichtambtenaar, schoolarts en ev. ambulant begeleider van RENN-4. De schoolarts en de leerplichtambtenaar hebben een vast spreekuur op elke locatie. Er kan daarnaast telefonisch een afspraak gemaakt worden. Dit kan een leerling persoonlijk doen, maar ook in overleg met de mentor of een vertrouwenspersoon. Voor zaken die een leerling niet kan of wil bespreken met zijn mentor, kan een leerling altijd terecht bij de vertrouwenspersoon van de locatie. Indien gewenst door de leerling kan de mentor bij (een deel) van de gesprekken aanwezig zijn. 6. Onderwijsondersteunend personeel (OOP) In de directe opvang van leerlingen met een probleem speelt het onderwijsondersteunend personeel een belangrijke rol. Leerlingen die iets willen organiseren in school, of die zich niet lekker voelen, of die iets kwijt zijn, of die moeten nakomen, worden door de conciërge of de managementassistenten van het leerlingenservicebureau opgevangen. Hier kunnen leerlingen sinds het schooljaar 2012-2013 met vragen over bv. het rooster, herkansingen en ander praktische zaken terecht. In de onderbouw wordt deze rol grotendeels vervuld door de conciërge. 2.3.3 Evaluatie van de doelstellingen In onderen bovenbouw van het Zernike College Montessori draait alles om de leerling. Docent, teamleider en onderwijsondersteunend medewerker zijn zich allen bewust van hun rol in de begeleiding van leerlingen. Het kenmerkt de Montessori-cultuur dat niet alleen op formele momenten leerlingen aandacht krijgen. We vinden het informele contact met de leerling even belangrijk. Medewerkers wisselen veel en vaak informeel met elkaar uit hoe het gaat met leerlingen en hebben ook buiten de les tijdens de pauze contact met de leerlingen. Kinderen worden gezien binnen en buiten de les. Tijdens de leerlingenbesprekingen en rapportvergaderingen bespreken we formeel de leerlingen. Daar is ruimte voor reflectie op de ontwikkeling van de individuele leerling en zijn rol en positie in de groep. Leerlingen en ouders worden van de uitkomsten van de bespreking door de mentor op de hoogte gesteld. Elke docent heeft toegang het leerlingvolgsysteem van Magister. Hierin is ruimte voor beoordelingen op niveau, tempo en werkhouding en de bijbehorende opmerkingen. Magister biedt ook ruimte voor het digitaal vastleggen van andere leerlingengegevens zoals gespreksnotities, handelingsplan en incidenten. Belangrijke documenten kunnen in Magister digitaal

2

De basisscholen zijn nu verplicht de leerlingen te toetsen op referentieniveaus voor taal en rekenen. Indien deze gegevens bekend zijn, zal het instroomonderzoek in deze vorm zijn functie verliezen. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

21 worden toegevoegd aan het dossier van de leerling, maar wordt nog niet optimaal benut. 2.3.4 Verbeteractiviteiten -

-

Bij zorgleerlingen die ondersteuning van buitenaf krijgen fungeert een zorgmedewerker met de teamleider als contactpersoon. Het vergt veel tijd van een mentor om zich bezig te houden met deze gesprekken, die vaak buiten zijn expertise liggen. We werken aan het versterken van de rol van het zorgcentrum in het contact met externe zorginstanties. Het leerlingenservicebureau is net ingesteld op de bovenbouw. We gaan aan het einde van het schooljaar evalueren of dit bureau in een behoefte voorziet. De inhoud van het mentoraatshandboek wordt herzien. We willen het digitale leerlingvolgsysteem Magister beter benutten. Het onderwijsondersteunend personeel en het management volgen een scholingsprogramma in het kader van het interne scholingprogramma „Meester van Jezelf‟. De pedagogische relatie tussen medewerker en leerling is daarin een belangrijk onderdeel.

2.4 Verbindingen tussen de school en de buitenwereld 2.4.1 Wat zijn de doelstellingen? Het Zernike College Montessori heeft de volgende doelstellingen in de verbinding tussen school en de buitenwereld. 1. We willen de buitenwereld in de school halen en de leerling voorbereiden op een rol in de maatschappij; 2. We willen de lesinhoud toetsen op de buitenschoolse component en de leerlingen naar buiten laten gaan om ervaringen op te doen; 3. We willen de leerlingen in de onderbouw actief laten leren door maatschappelijke stages. 2.4.2 Realisatie

1. Atelier en Studium Generale Tijdens de atelierprojecten in de onderbouw halen we de maatschappij binnen in het onderwijs. Leerlingen gaan bijvoorbeeld naar een kerk en een moskee, er komen vluchtelingen in de klas vertellen over hun ervaringen, we kijken naar de plaats van de school in de wijk etc. In de bovenbouw zetten we die lijn door tijdens o.a.de Studium Generale-lessen en verschillende vaklessen. Leerlingen krijgen een bredere blik op de maatschappij en we dagen ze uit hun mening over maatschappelijke problemen te vormen. 2. Stages Al voor de wettelijke verplichting maakt de maatschappelijke stage (MAS) deel uit van het curriculum van de onderbouw. Hierdoor hebben we een netwerk van contacten en stageadressen, maar nieuwe contacten zijn altijd nodig. Leerlingen lopen tijdens de eerste twee jaar in totaal minimaal 30 uur stage. Ze krijgen een MASpoort, waarin de uren worden geregistreerd en geëvalueerd door de begeleider. Hiernaast schrijven ze van elke stage een verslag. In principe regelen leerlingen zelf een stageplaats. Als leerlingen het lastig vinden om een stage te regelen, dan kan de MAS-coördinator helpen met het vinden van een geschikte stageplaats. In de derde klas gaan leerlingen een week lang op een arbeidsoriëntatie stage. Hiervoor moeten ze zelf een stageplek regelen. Ze schrijven een sollicitatiebrief en leggen de contacten. Leerlingen benaderen zelf een docent of medewerker van het OOP om hen te begeleiden tijdens deze week. De begeleiding gaat via de telefoon of met een bezoek, als dat mogelijk is. Aan het eind van deze week komen de leerlingen bij elkaar om tijdens een ontbijt hun ervaringen uit te wisselen. Er wordt een verslag over de stageweek gemaakt. Dit verslag moet met een voldoende zijn afgerond om over te mogen gaan. 3. Oefenen met diverse rollen Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

22 Tijdens sollicitatiegesprekken voor een vacature voor een medewerker in de onderbouw maakt in principe een leerling onderdeel uit van de sollicitatiecommissie, in de bovenbouw doen we dit niet. De leerling heeft een actieve rol en geeft feedback tijdens het bespreken van de gesprekken. Het is erg waardevol om te zien hoe een sollicitant reageert op de leerling. Tijdens de voorbereiding van de verbouwing van de Helperbrink zijn leerlingen bij de startbijeenkomst betrokken geweest. Zij hebben input gegeven aan het plan van eisen. In de bovenbouw zijn de leerlingen via het leerlingenparlement betrokken bij de nieuwbouw. Tijdens het jaarlijkse introductiekamp van de 1e- en 2e-klasleerlingen gaan er jaarlijks een aantal zgn. „hulpleerlingen‟ mee van de Montessori-bovenbouw. Zij verzorgen workshops. Alle vierde klas leerlingen van de bovenbouw zijn de week vóór de herfstvakantie op uitwisseling naar het buitenland geweest. In de week van de Cultuurmarathon vindt ook de terugkomweek plaats: de leerlingen uit het buitenland komen dan naar het Zernike College. Onze leerlingen hebben met hun gastheer een workshop voorbereid. Deze workshop wordt tijdens de International Day gegeven en beoordeeld voor het vak ckv. Alle leerlingen keren hiervoor terug naar hun eigen onderbouwlocatie. Tijdens de jaarlijkse open dag en tijdens bezoek van scholen, schoolleiders of instanties van buitenaf zijn leerlingen gastheer op school. Zij zijn ontvangstcomité, helpen mee, beantwoorden vragen en leiden rond. Zij zijn tenslotte mede het gezicht van de school. 2.4.3 Evaluatie In de enquête over de ateliers die dit jaar is afgenomen onder 2e- en 3e-klasleerlingen is gericht gevraagd naar de aansluiting tussen de ateliers en „buiten‟. De leergebied coaches komen een aantal maal per jaar samen om de ateliers te evalueren. Uit deze evaluaties komt vervolgens de verdeling van de ateliers per periode tot stand. De mentor is verantwoordelijk voor het vastleggen van de MAS-uren in Magister. Hiermee heeft hij zicht op de gekozen stage, de feedback van de stagebieder. Zijn betrokkenheid op de stage van zijn mentorleerling is daardoor groter. Tijdens de mentorles wordt de gelegenheid geboden om te werken aan een stageverslag en om ervaringen uit te wisselen. De MAS-coördinator houdt niet alleen zicht op vacatures voor stage-uren, maar controleert ook of instellingen geschikt zijn voor het lopen van een MAS. De arbeidsoriëntatiestage wordt geëvalueerd door de stageverslagen. De begeleider belt de leerling na de eerste stagedag om te vragen hoe deze is verlopen. De begeleider bezoekt de leerling indien mogelijk op zijn stageplaats om te evalueren hoe het gaat. Studium Generale wordt door de betrokken docentengroep en de leerlingen geëvalueerd. Inhoud en aanbod van de verschillende modules worden naar aanleiding daarvan bijgesteld. 2.4.4 Verbeteractiviteiten We willen onder ouders inventariseren of zij bereid zijn een gastles te verzorgen voor een onderwerp in een atelier, werkplaats en Studium Generale en vragen of zij stageplaatsen kunnen bieden. We gaan alle ateliers dit schooljaar evalueren om te beoordelen of ze nog voldoen aan de kenmerken. Hierbij zal zeker gekeken worden naar de verbinding met de buitenwereld en authentiek leren. We gaan na of we leerlingen ook een plaats kunnen geven in de benoemingsadviescommissie bij personeelsvacatures in de Montessori-bovenbouw. Ondanks voorstellen van het nieuwe kabinet is het Zernike College voornemens de maatschappelijke stage in de onderbouw te handhaven.


23 3A. DIDACTISCHE UITVOERING IN DE MONTESSORI-ONDERBOUW 3A.0 Doelstellingen We sluiten aan bij de zes karakteristieken zoals geformuleerd door de NMV (zie blz.7-8). Het Montessori Junior College hanteert negen uitgangspunten, die een eigen vertaling zijn van de zes karakteristieken van het Montessorionderwijs.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Een zorgvuldig begeleide weg naar zelfstandigheid, leren leren en leren reguleren. Het leren verantwoording dragen voor je keuzes. Het samen leren, werken en leven; de school als een sociale proeftuin. Leerlinggericht onderwijs; de leerling staat centraal in zijn/haar eigenheid. Het onderwijs sluit aan bij de ontwikkelingsfases van het kind. De school is een voorbereide en veilige leeromgeving. Het ontdekken van je talenten. Vertrouwen, respect en gelijkwaardigheid als kernwaarden. Actieve didactiek, leren is een actief proces, van onderwijzen naar leren.

In de volgende paragrafen van het hoofdstuk Didactiek gaan we in op de wijze waarop we deze algemene doelstellingen waarmaken. 3A.1 Leerstofaanbod Montessori-onderbouw 3A.1.1 Doelstellingen In de onderbouw is een keuze gemaakt om de leerstof aan te bieden op een aantal manieren. De gedachte hierachter is dat als de leerling op verschillende wijzen kennismaakt met de leerstof, er sprake is van een effectievere wijze van leren. We vinden het belangrijk dat leerlingen hun eigen talenten leren kennen. Het toepassen van kennis en van vaardigheden motiveert leerlingen. Het maakt leerstof concreet, zodat het beter beklijft. We zien meer heil in een geïntegreerde aanpak van het onderwijs. Het doet meer recht aan de werkelijkheid, die zich immers niet aandient in afzonderlijke brokken. Om de samenhang in leerstof in de praktijk mogelijk te maken is gekozen voor het werken volgens het concept werkplaats/ateliers. Het aanbod van alle (kern)vakken en leergebieden vindt in dit concept plaats. De vakken binnen de leergebieden werken nauw samen. Door in diverse vak- en leergebieden leerlingen actief te benaderen maken leerlingen kennis met veel aspecten van de maatschappij en met hun eigen talenten voor science, cultuur, muziek en sport. Daarnaast bieden we keuzewerktijd aan. De leerstof voor de vmbo-bb en kb-leerlingen wordt niet in het concept werkplaats-atelier aangeboden. Het accent ligt hier op structuur in de les en minder verschillende docenten voor de klas. De pedagogisch didactische uitgangspunten van Montessori-onderwijs zijn natuurlijk wel herkenbaar in de vaklessen. In het tweede jaar is er veel aandacht voor praktische sectororiëntatie in de bovenbouw van het mbo.

3A.1.2. In welke mate heeft de school die keuzes gerealiseerd? Werkplaats en atelier De Montessori-onderbouw biedt in jaar 1 en 2 onderwijs in het concept werkplaats en atelier. Er zijn twaalf ateliers per jaar. In de werkplaats wordt er gewerkt aan de basis, d.w.z. kennis en vaardigheden uit de (kern)vakken en de leergebieden. Leerlingen werken in een activerende, uitdagende en gevarieerde leeromgeving met de docent in een sturende en begeleidende rol. In het atelier passen leerlingen kennis en vaardigheden uit de werkplaatsen toe op authentieke opdrachten. De nadruk tijdens het atelier ligt op samenhang, keuze en verantwoordelijkheid, sociaal leren, creatief denken, onderzoek en binnen en buiten leren. Voorbeelden hiervan zijn een bezoek aan een moskee en een katholieke kerk. Voor het atelier kinderrechten houdt Amnesty International een presentatie. In jaar 3 van havo en vwo is het onderwijs op basis van vakken georganiseerd ter voorbereiding op het onderwijs in de profielen van de bovenbouw.


24

Kernvakken Nederlands, wiskunde en Engels zijn kernvakken. De kernvakken bieden de basisvaardigheden aan, die in alle andere vakken nodig zijn. De voortgang op deze vakken wordt nauwkeurig gevolgd vanwege het grote belang in bovenbouw, de exameneisen en het vervolgonderwijs. Taal en rekenen zijn examenonderdelen geworden. Deze vakken krijgen extra aandacht, vooral voor de leerlingen van wie blijkt bij toetsing dat er sprake is van achterstand t.o.v. de verwachte referentieniveaus. Leergebieden We kennen vier leergebieden: 1. moderne vreemde talen (Duits, Frans en Spaans), 2. mens en maatschappij (aardrijkskunde, geschiedenis, economie), 3. science (biologie, natuurkunde, scheikunde, techniek en verzorging), 4. kunst en cultuur (tekenen, handvaardigheid, drama en muziek). De moderne vreemde talen staan ook individueel op het rooster. De essentie van de vakken laat een integraal aanbod niet toe. Er zijn afspraken gemaakt ten aanzien van herkenbare overeenkomsten in grammatica. Een mooi voorbeeld is het onderdeel word file van het talenatelier. Per moderne vreemde taal zijn honderd basiswoorden onderverdeeld in thema’s. Het leergebied science staat op het rooster in leerjaar 1 en 2. Het leergebied integreert de inhoud van de vakken natuurkunde, scheikunde, biologie, verzorging en de theorie van techniek. Daarnaast staat het vak techniek op het rooster waar technische vaardigheden centraal staan. De reden voor deze opsplitsing is dat het praktijkdeel techniek aan veiligheidsvoorschriften moet voldoen. Dat vereist speciale vaardigheden en bevoegdheden van docenten en stelt eisen aan de leeromgeving. In leerjaar 3 worden de vakken science en mens en maatschappij opgesplitst in aparte vakken. We anticiperen hiermee op de vakindeling in de bovenbouw. Leerlingen kunnen zo beter een keuze maken voor het profiel. Het vak lichamelijke opvoeding heeft een aparte status op het rooster. Keuzewerktijd De leerling kiest in de keuzewerktijd voor begeleiding, verdieping, of verbreding in de (kern) vakken of de leergebieden. Daarnaast is er een mogelijkheid om een extra vak te kiezen zoals filosofie, Chinees of in jaar 3 biologie. Het leren kiezen van keuzewerktijd wordt in jaar 1 intensief begeleid door de mentor. In jaar 2 en 3 monitort hij de keuzes van zijn leerlingen en grijpt waar nodig in. 3A.1.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? In november 2012 is er is een enquête gehouden onder leerlingen van jaar 2 en 3 over hun mening over het onderwijs in ateliers en werkplaats. De belangrijkste conclusie hieruit is dat het sociaal leren goed uit de verf komt. De ateliers appelleren aan de verschillende leerstijlen en leerbehoeften van de leerlingen. Zij vinden de doelen van de ateliers, de verbinding met de vakken en de wijze van beoordeling minder duidelijk. Onderwijskundige en didactische onderwerpen staan op de agenda van de gebouwdirectie, onderwijs-adviesgroep en teams. De gesprekken leiden tot nieuwe ideeën en aanpassingen van bestaande programma‟s. Deze gesprekken hebben ook een informeel scholend karakter. 3A.1.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? De gebouwdirectie gaat met de onderwijs adviesgroep de huidige ateliers in 2013 grondig evalueren. We plannen daarna werken studiemiddagen om nieuwe materialen te maken voor de ateliers. Tevens plannen we panelgesprekken met leerlingen op basis van de resultaten van de enquête en de nieuwe plannen. Op dit moment zijn er twee nieuwe ateliers in ontwikkeling: het cultuuratelier 'Er zit muziek in‟', in samenwerking met het Prins Claus Conservatorium, en het atelier „veldwerk‟ op het eiland Borkum, waarbij de relatie binnen-buiten school en van buiten naar binnen centraal staat. Om de docenten adequaat op de ateliers voor te bereiden krijgen ze een docentenhandleiding. Voor taal en rekenen is dit jaar de methode Score ingevoerd, een webbased programma waar leerlingen actief kunnen werken aan hun ontwikkeling in taal en rekenen. Het programma gebruiken we in eerste

instantie alleen voor alle vmbo-leerlingen. We willen leerachterstanden op dit gebied tijdig achterhalen met deze methode. Voor de overige leerlingen is dit programma als maatwerk Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

25 inzetbaar. Vanaf volgend schooljaar kunnen gemotiveerde leerlingen uit alle schoolsoorten in jaar 1 intekenen op de ateliers binnen de pilot kunst- en cultuurstroom.

3A.2 Leertijd 3A.2.1 Doelstellingen Het onderwijs heeft minder startmomenten en minder versnippering in afzonderlijke lessen. Dat leidt tot meer didactische variatie. In het vmbo zorgen we voor meer rust en structuur door minder verschillende gezichten voor de klas. Hierdoor is er meer tijd om vanuit de Montessorigedachte les te geven, zoals het toepassen van verschillende actieve werkvormen en samenwerkingsopdrachten. 3A.2.2 In welke mate heeft de school deze keuzes gerealiseerd? De keuze voor een 60-minuten rooster betekent dat er minder startmomenten zijn op een dag. De lessen zijn minder versnipperd, omdat leerstof in leergebieden wordt aangeboden. Er staan minder verschillende docenten per dag voor de klas. In de werkplaats en het atelier passen we verschillende didactische werkvormen toe. We kiezen voor drie uur atelier in jaar 1 en vier uur in jaar 2 per week. In jaar 3 zijn er geen ateliers. Het onderwijs is in vakken georganiseerd en loopt vooruit op de profielkeuze in het vierde jaar. De keuzewerktijd is een andere component van de leertijd. Er zijn 3 keuze-uren per week. Voor de vmbo-bb/kb-klassen zijn er geen ateliers en keuzeuren. Zij krijgen echter extra LO, informatiekunde, rekenlessen en een uur meer techniek. In het schooljaar 2012-2013 is de zgn. springpauze geïntroduceerd. Dit heeft te maken met het grote aantal leerlingen in het gebouw. Dit zorgt ervoor dat er meer rust in het gebouw is. Leerlingen van jaar 1 hebben hun eigen pauzes. 3A.2.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? We spreken regelmatig met docenten en oudercommissie over de leertijd en de ervaringen van docenten en leerlingen. Daaruit stellen we vast dat er tevredenheid is over de wijze waarop we leertijd inzetten en structureren. Wel hebben we besloten om de ateliers in het 1e jaar terug te brengen van vier naar drie uur. Het uur dat zo is vrijgekomen is naar het kernvak Engels gegaan. De reden hiervoor is dat er te weinig tijd was ingeruimd voor het behalen van de kerndoelen van dit kernvak. Verder is er besloten om de uren van science in het derde jaar op te splitsen in uren natuurkunde en scheikunde. Leerlingen worden beter voorbereid op de profielkeuze NG en NT in het vierde jaar. 3A.2.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? Op dit moment zijn er geen verbeteractiviteiten gepland.

3A.3 Leren met hoofd, hart en handen 3A.3.1 Doelstellingen t.a.v. het leren met hoofd, hart en handen Werken met hoofd, hart en handen betekent dat we een activerende didactiek hanteren. Het gaat om een benadering van de lesstof waar naast tekst en uitleg ook actieve houding van de docent en de leerling vereist is. Steeds meer wordt de opvatting ondersteund dat effectief leren gebaat is bij een aanbod dat een appèl doet op verschillende zintuigen en leerstijlen. Een andere overweging om gebruik te maken van hoofd, hart en handen vindt zijn oorsprong in het sociaal constructivisme. Het is de lerende zelf die bepaalt of informatie die hem of haar wordt aangeboden ook daadwerkelijk leidt tot gedragsverandering. Dit stelt eisen aan de vorm waarin les wordt gegeven. De voorkeur geniet een vorm waarin de leerling uitgedaagd wordt om actief met het onderwerp aan de slag te gaan De uitdaging leidt tot een activiteit en zorgt er impliciet voor dat de leerling leert. Onze school kiest bewust voor een rijk palet aan kunstvakken. De bij deze vakken opgedane creatieve vaardigheden kunnen worden ingezet bij de andere vakken en leergebieden. Leren is het meest effectief wanneer er over gediscussieerd wordt en leerlingen met elkaar actief de stof verwerven en verwerken. Effectief leren is een sociaal proces. Voor de docent heeft dit de volgende didactische consequenties: hij Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

26 1. probeert stof op diverse manieren (gekoppeld aan leerstijlen/zintuigen, enz.) over te dragen en te 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

laten verwerken (hoofd, hart en handen). streeft kwaliteit in werk en prestaties na. is enthousiast over eigen vak-/leergebied en leerstof en weet het enthousiasme over te brengen. bevordert het gevoel van eigen kunnen door ontwikkelingsgericht materiaal/onderwijs. stimuleert de creativiteit in denken en doen bij de leerlingen. maakt opdrachten uitdagend, legt het initiatief bij de leerling. zorgt voor en voert een lesopzet uit met afwisselende en gevarieerde werkvormen, waarin leerlingen op verschillende manieren aangesproken worden. maakt gebruik van het dialogisch onderwijsgesprek.

3A.3.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? Het realiseren van onze doelstellingen is voortdurend onderwerp van gesprek op teamvergaderingen en studiemiddagen. Wij stimuleren het gebruik van activerende didactiek en creativiteit in elke les. We stimuleren collega‟s tot het volgen van cursussen bij het CVMO om deze vaardigheden verder te ontwikkelen. Uit onze onderwijspraktijk noemen we een aantal voorbeelden:  in de lessen Frans wordt er voornamelijk Frans gesproken, ondersteund met gebaren. De AIM methode doet ook letterlijk een appèl op alle zintuigen.  Broodje Montessori is een lunchpauze-evenement dat om de twee maanden georganiseerd wordt door de leerlingen met een docent muziek als begeleider. De leerlingen treden op voor elkaar met eigen liedjes of liedjes van popartiesten. Elke maand is wel één Broodje Montessori. De werkwijze zorgt ervoor dat leerlingen in hun eigen omgeving kunnen optreden met toch een uitdaging: ook voor andere leerlingen;  het vak drama wordt, even als de andere kunstvakken, in alle klassen tot en met het eindexamen aangeboden.

3A.3.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd Drie collega‟s hebben samen met het APS deelgenomen aan de pilot „opbrengstgericht werken‟ in de vakken Nederlands, wiskunde en science (zie hoofdstuk 6 Opbrengsten). Dit onderzoek is gehouden onder zes klassen. Doel van dit project was het ontwikkelen van instrumenten die docenten helpen om in betekenisvolle leer situaties leerlingen meer opbrengstgericht te laten werken. Concrete voorbeelden hiervan zijn: leerlingen de werkwijzer in stoplichtenkleuren laten inkleuren op basis van kunnen gebruiken en uitleggen van de stof, en daarnaast het toepassen van OBIT op het maken van toetsvragen. Aan het einde van het huidige schooljaar gaan we systematisch kijken of we voldoende aandacht besteden aan leren met hoofd, hart en handen.

3A.3.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? We willen een systeem van collegiale visitatie invoeren waarbij docenten als „critical friend‟ over de schouder meekijken in de les van collega‟s. Daarvoor ontwikkelen we een kijkwijzer. Het is de bedoeling dat docenten van zowel onder- als bovenbouw elkaars lessen observeren en van elkaar leren. Bovendien willen we dat elke docent een collega op een andere (Montessori-)school in Nederland vindt waar hij of zij één keer per jaar op inhoudelijk werkbezoek gaat. Op 4 december 2012 presenteert een collega van ons i.s.m. het Prins Claus Conservatorium het nieuwe atelier „Er zit muziek in‟. Dit wordt al gegeven naast de gewone ateliers. Geïnspireerd vanuit de visitatie van de Cultuurprofielscholen Nederland starten we per 1 september 2013 in leerjaar 1 met de pilot kunst- en cultuurstroom. Er zijn twee notities in voorbereiding, namelijk De Duurzame School en De Natuurprofielschool.

3A.4 Leren kiezen en leren als eigen activiteit van de leerlingen Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

27 3A.4.1 Wat zijn de doelstellingen t.a.v. het leren kiezen en het leren als eigen activiteit van de leerlingen? Leren kiezen is een proces dat voortdurend aandacht vereist. Het leren kiezen van de leerling maakt van hem een zelfstandig en verantwoordelijk mens. Het geeft een gevoel van autonomie en zelfontplooiing. Leerlingen mogen fouten maken. Het belangrijkste is dat hij leert van zijn fouten. De mentor speelt in dit proces een belangrijke rol. Voor de docent betekent dit dat hij:    

(beperkte) keuze aanbiedt in zijn vak/leergebied op het gebied van tempo, verwerkingsvorm, toetsingsvorm; het normtempo bewaakt; waar mogelijk zorgt voor plus-stof, niveaudifferentiatie en leerstijldifferentiatie binnen zijn vak/leergebied; de leerling stimuleert eigen initiatieven te ontplooien op het gebied van cultuur, expressie, ict en maatschappelijke betrokkenheid.

3A.4.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? Er zijn wekelijks drie keuzeuren waar leerlingen zelf een keuze maken voor een vak. Om er voor te zorgen dat de keuze niet ad hoc of op basis van verkeerde motieven wordt genomen maakt de school gebruik van een online registratiesysteem webchoice. Binnen de school wordt gebruik gemaakt van de werkwijzer. Dit instrument waarin kennen en kunnen per taak wordt uitgelegd geeft houvast aan de leerlingen. Steeds meer docenten geven de leerlingen de gelegenheid de weg naar kunnen en kennen zelfstandig te kiezen en bieden alternatieven voor boek en schrift aan. Bijvoorbeeld via It s Learning en digitale werkboeken. We stimuleren leerlingen om zelf actief op zoek te gaan naar een stageplaats. Dit geldt voor zowel maatschappelijke stage en arbeidsoriëntatie in jaar 3. Tijdens de Cultuurmarathon kunnen leerlingen op International Day zelf kiezen welke workshops ze willen volgen. Tijdens de sportdagen mogen de leerlingen zelf kiezen welk van de aangeboden sporten zij als team gaan doen. 3A.4.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? De onderwijsadvies groep heeft de invulling van de keuzewerktijd en de doelen hiervan onderzocht. Conclusie is dat we voortdurend alert moeten blijven op het aanbod en de afstemming daarvan op de behoeftes van de leerlingen. 3A.4.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? Op dit moment zijn er al voldoende keuzemogelijkheden. Nieuw is dat er in de werkwijzers per periode bij minimaal een van de drie taken een keuzemogelijkheid moet zitten. In 2010 is een aparte atheneumklas gestart. Deze klas bestaat uit leerlingen met een citoscore van 545 of hoger en/of een nadrukkelijk atheneumadvies. In deze atheneumklas volgen de leerlingen de extra vakken Cambridge-Engels en denklessen en verzwaard lesprogramma. Om excellente leerlingen tegemoet te komen kunnen atheneumleerlingen aan het einde van jaar 3 kiezen of ze in de bovenbouw het extra keuzevak Cultuur en Wetenschap willen kiezen. Het is een speciaal keuzevak voor leerlingen uit de stroom atheneumplus van de bovenbouw. In het cursusjaar 2011-2012 volgden 15 leerlingen uit de Montessoristroom dit programma.

3A.5 Sociaal leren 3A.5.1 Wat zijn de doelstellingen ten aanzien van sociaal leren? Waar leerlingen op de basisschool nog kleine nieuwsgierige onderzoekers zijn naar de fysieke wereld verandert dit op de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Jonge mensen in deze leeftijdsgroep bepalen hun positie in de wereld en tot elkaar. De ontwikkeling vindt plaats door te experimenteren. De school is een belangrijke plaats om te experimenteren in een veilige omgeving met elkaar en onder begeleiding van een docent. Het leren in samenhang en met elkaar met activerende werkvormen, onderzoek, creativiteit en verwondering versterken het leereffect. Cultuur is speerpunt als Cultuurprofielschool en belangrijk voor de ontwikkeling van leerlingen. Enthousiasme opwekken voor science is ook een Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

28 speerpunt door authentiek en onderzoekend leren in een geïntegreerd leergebied. In het atelier werken leerlingen veel samen aan opdrachten. Hier leren leerlingen experimenteren, onderzoek doen en zijn ze van elkaar afhankelijk in het bereiken van het resultaat. 3A.5.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? Sociaal leren stelt eisen aan de omgeving. We besteden veel aandacht aan de veiligheid in de klas als voorwaarde voor het sociaal leren. In de praktijk betekent dat de lokalen waar mogelijk ingedeeld zijn in tafelgroepen. Zo worden leerlingen gestimuleerd om van en met elkaar te leren. De opdrachten in de ateliers nodigen uit tot samenwerken en zijn zo gemaakt dat ook in wisselende samenstelling samengewerkt wordt. De mentor speelt een belangrijke rol in de sociale vorming binnen de klas. Het sociale leren komt terug in de werkschema's van de verschillende vakken. Groepswerk is een belangrijke werkvorm die in alle vakken voorkomt. Bij aardrijkskunde moeten leerlingen bijvoorbeeld in groepjes conflictgebieden onderzoeken en hun bevindingen als groepje aan de klas presenteren. Vooral bij de actieve taken neemt het groepswerk een belangrijke plaats in en leren de leerlingen om met elkaar samen te werken. De heterogeniteit van de keuzelessen maakt het voor leerlingen mogelijk om niet alleen aan de docent om hulp te vragen, maar ook aan een andere leerling. 3A.5.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? Deze didactische karakteristiek heeft voortdurend de aandacht van docenten op teamvergaderingen, sectiebijeenkomsten en in informele gesprekken. Mentoren wisselen met elkaar uit hoe problemen in de groep worden opgelost en kinderen bewust gemaakt wordt van hun gedrag en het effect op anderen. We hebben de karakteristiek niet afzonderlijk en expliciet geëvalueerd. 3A.5.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? Nieuwe mentoren zijn verplicht de cursus ''Mentor in een Montessorischool'' of de basiscursus pedagogiek en didactiek te volgen van het CVMO. We vragen de deelnemers van deze en andere cursussen de opbrengsten met het team te delen, bijvoorbeeld met het verspreiden van de Rubric samenwerken naar aanleiding van de cursus „sociaal en actief leren‟.

3A.6 Toetsing 3A.6.1 Wat zijn de doelstellingen ten aanzien van toetsing? Toetsen zijn bedoeld als meetinstrument met betrekking tot beheersing van de leerstof. De toetsing stelt de leerling instaat te leren van gemaakte fouten. Daarnaast is toetsing een onderdeel van ons determinatie proces. 3A.6.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? In ons lettersysteem mag een leerling herkansen als hij een „niet-akkoord‟, „onvoldoende‟ of „matig‟ heeft gehaald. In jaar 1 willen we leerlingen het proces van leren leren aanleren. Zij mogen in de eerste periode alle resultaten herkansen. Bij de herkansing telt het beste resultaat. Voordat er herkansing plaatsvindt, gaat de leerling met een toetsanalyse samen met de docent eerst uitzoeken wat er in het leerproces niet goed is gegaan en wat beter kan. In de 3e klassen is de toetsstof uitgebreider met het oog op de doorgaande leerlijn met de bovenbouw. Daarnaast worden er in de 3e klassen geen letters gegeven bij de beoordeling, maar net zoals in de bovenbouw cijfers. In incidentele gevallen is het mogelijk om te toetsen niet in schriftelijke, maar in mondelinge vorm af te nemen. Uiteraard doen we dat vaker bij de taalvakken. Bij de overige vakken kan vanwege een moeilijk leesbaar handschrift van de leerling getoetst worden op een laptop of in mondelinge vorm. Leerlingen met dyslexie die in het bezit zijn van een dyslexiepasje kunnen langer doen over een toets of mogen de toets maken in de rustige omgeving van het zorgcentrum. Zij mogen ook de toets mondeling doen. Praktische opdrachten zijn veeleer een praktische verwerking van de lesstof en komen tegemoet aan de behoefte van leerlingen met verschillende leerstijlen en meervoudige intelligenties. Op deze wijze is het mogelijk om meer leerlingen in ons onderwijs een succesbeleving te bieden en dit werkt meer betrokkenheid en enthousiasme van de leerling in de hand. Soms staat het eindproduct van een PO vast en in sommige gevallen is het eindproduct een keuze van de leerling zelf. Ze kunnen dan Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

29 bijvoorbeeld kiezen of ze een powerpoint-presentatie, een muurkrant, een kwartetspel of iets anders maken als eindproduct. Op deze wijze kunnen leerlingen iets kiezen waar ze goed in zijn. 3A.6.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? De overgang van letters naar cijfers in leerjaar 3 is resultante van gesprekken met het leerlingenparlement, de oudercommissie en de enquête aansluiting onderbouw/bovenbouw. Er heeft een deelevaluatie plaatsgevonden met de ouders. Daaruit bleek dat de toetsweek als te zwaar werd ervaren. Hieruit is het advies gevolgd om voor verlichting te zorgen door op de woensdagmiddag studievrij te geven, zodat je twee dagen een toets hebt en dan een weekend om de volgende toetsen te leren. 3A.6.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? Dit jaar begint de toetsweek op woensdag in plaats van op maandag. De toetsen in jaar 3 als voorbereiding op de toetsing in de bovenbouw zijn inhoudelijk verzwaard.

3A.7 Rapportage

3A.7.1 Wat zijn de doelstellingen ten aanzien van de rapportage? Doelstelling van onze rapportage is het informeren van ouders en leerlingen over welbevinden en resultaat op school. Naast resultaten staan de persoonlijke en sociale ontwikkeling centraal. 3A.7.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? Organisatorische competenties Montessoridocent (uit: Competenties docenten Montessori)’ Dat betekent voor de docent dat hij: 1. persoonlijke ontwikkelingen van de leerlingen bijhoudt, vastlegt en van elke leerling een adequate administratie bijhoudt; 2. een actieve bijdrage levert aan de onderwijsontwikkeling van de school; 3. zorgt voor een goede voorbereide omgeving; 4. methode als naslagwerk ziet, stelt i.s.m. andere collega‟s het vakcurriculum vast; 5. ontwikkelingen bijhoudt op eigen vakgebied; 6. de klas duidelijkheid geeft over afteken-, beoordelings- en overgangscriteria en over het normtempo; 7. met leerlingen en collega‟s gezamenlijke afspraken maakt en die met de klas bespreekt; 8. met de leerlingen, collega‟s, team afspraken evalueert en ev. aanpast Daarnaast willen we dat de docent:  kan en wil samenwerken in breed verband, onder andere via de atelieropdrachten;  in staat is stagiaires/minoren en/of LIO‟s te begeleiden;  externe contacten over de leerling onderhoudt(ouders, externe instanties);  zichzelf schoolt via Montessoricursussen van het CVMO en draait mee in de trainingen Meester van Jezelf (diverse workshops). De onderen bovenbouw van het Zernike College Montessori maakt gebruik van het webbased programma Magister. Alle docenten moeten hierin hun toetsresultaten invullen, evenals de herkansingen. Leerlingen, ouders /verzorgers kunnen met een eigen inlognaam en een wachtwoord zelf thuis kennis nemen van hun resultaten. Het streven is de resultaten voor plaatsing in Magister te bespreken met de leerlingen. We hanteren een nakijk- en invul termijn van twee weken. Daarna vindt een uitgebreide feedback plaats. In Magister kunnen naast de resultaten van de toetsen ook tempo en werkhouding van de individuele leerling worden ingevuld evenals een korte positief-opbouwende opmerking van de docent die ook op het rapport zal verschijnen. Ook is er op het rapport ruimte voor een persoonlijke opmerking van de mentor. Elke docent typt voor elke individuele leerling een opmerking op het rapport en de klassenmentor voegt daar dus nog een persoonlijke boodschap aan toe. Daarnaast voegen teamleiders, mentoren en zorgcentrum ook gegevens toe (incidenten, mededelingen, zorg, enz.). Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

30 Naar aanleiding van het rapport, dat drie keer per jaar wordt uitgedeeld, kan een ouder besluiten om in te gaan op een uitnodiging van de school voor een ouderavond. Op een dergelijk avond kan met vakdocenten worden gepraat over hun kind. De leerling wordt zelf ook uitgenodigd om actief deel te nemen aan een dergelijk gesprek op school met ouders en verzorgers. Bij het rapport zitten ook een bewijs van deelname aan de maatschappelijke stage en een certificaat laat zien dat de leerling ook extra leerstof heeft verwerkt in een plustaak. Aan het eind van elke periode vinden de rapportenvergaderingen plaats. Deze zijn nadrukkelijk oplossings- en ontwikkelingsgericht van aard. Tijdens de rapportenvergadering trachten de aanwezige docenten om er achter te komen waar het eventuele leerprobleem zit (thuissituatie, niveauprobleem, negatieve taakacceptatie) en wordt er in overleg met de mentor naar de voor de leerling beste oplossing gezocht. Te denken valt aan extra keuze-uren, extra bijles buiten de school, verplichte aanwezigheid bij de Huiswerk Onder Toezichtklas (HOT) na school of het aanbieden van de leerstof op een andere manier (mondeling, kernopdrachten, samenvattingen, enz.). Als early warning system versturen teamleiders advies-of waarschuwingsbrieven aan ouders. Deze brieven volgen op een besluit genomen in de rapportvergaderingen. Een eerste adviesbrief kunnen de ouders naast zich neerleggen, een tweede adviesbrief is echter bindend. 3A.7.3 Hoe heeft de school dit geëvalueerd? De oudercommissie en leerlingenenquêtes geven aan dat Magister niet altijd voldoende wordt benut. Ook kan het tijdig invoeren van de resultaten beter. 3A.7.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? De schriftelijke rapportage wordt verbeterd. Wij gaan met ingang van volgend jaar op het rapport aangegeven hoe de leerlingen zijn bevorderd en welk advies ze hebben meegekregen. Wij willen de mogelijkheden van Magister uitgebreider gaan gebruiken, bijvoorbeeld adviezen en/of incidenten, informatie over thuissituatie, extra ondersteuning etc. opnemen. 3A.8 Reflecteren 3A.8.1 Wat zijn de doelstellingen ten aanzien van het reflecteren van leerlingen? Leerlingen zicht te laten krijgen op hun eigen functioneren en ontwikkeling. 3A.8.2 In welke mate heeft de school deze doelstellingen gerealiseerd? Als het resultaat van een toets onvoldoende is, dan moet de leerling een vorm van toetsanalyse toepassen. Een instrument hiervoor is het toetsanalyseformulier. Dit wordt vervolgens met de vakdocent besproken om te kijken waar de mogelijke leerproblemen zitten. De leerlingen kunnen door middel van het voor de rapporten uitgedeelde evaluatieformulier aangeven wat zij van de afgelopen periode vinden. De leerling evalueert zelf zaken als gemiddelde studieduur, moeilijke en makkelijke vakken en planning. De mentor van jaar 3 gebruikt dit bij het gesprek met de leerling, eventueel met de ouders. De docent zorgt voor nakijkmateriaal en de leerlingen kijken zelf na. Op deze wijze ontstaat er een goed beeld van de mate van zelfreflectie van een leerling. Er zijn mentorgesprekken waarin leerlingen samen met de mentor reflecteren op hun leerproces en op sociaal gedrag in de klas en in de school. In dialoog met de mentor wordt antwoord gegeven op drie vragen: Hoe is het met jou? Hoe is het op school? Hoe is het thuis? Naar aanleiding van de rapportage vindt er een gesprek plaats tussen mentor, ouders en leerling. Hier worden de resultaten en het proces, dat tot deze resultaten heeft geleid, besproken en krijgt de leerling feedback van het docententeam. 3A.8.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? We bespreken de wijze van reflecteren in teambijeenkomsten en met de oudercommissie. 3A.8.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? Het evaluatieformulier van jaar 3 passen we aan voor jaar 1 en 2 en gaan we daar actief gebruiken. Toetsanalyse behoeft verbetering. Hierbij willen wij ook kijken of instrumenten, ontwikkeld in het project „Opbrengstgericht werken‟ van het APS, breed ingezet kunnen worden. 3A.9 Eindanalyse Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

31

3A.9.1 Sterk De Montessorionderbouw biedt de leerlingen veel keuzes. Naast Engels bieden we als moderne vreemde talen Frans, Duits en Spaans aan. We hebben twaalf verschillende ateliers per leerjaar ontwikkeld. Als creatieve vakken staan muziek, tekenen en drama op het programma. Tijdens de keuzewerktijduren bepaalt de leerling zelf welke vakken hij of zij volgt. De school heeft een goed intern pedagogisch en didactisch klimaat. Docenten krijgen de ruimte om zich te ontwikkelen en scholen als Montessori-docent. 3A.9.2 Zwak Evaluatie van de ateliers in jaar 1 en 2 leidt tot de constatering dat een aantal ateliers herschreven moet worden. Tevens moet de organisatie aangescherpt en verbeterd worden. Per 1 december 2012 is een coördinator „ running ateliers‟ aangesteld. Begin februari 2013 komt de gebouwdirectie en de onderwijsadviesgroep met een plan van aanpak tot het herschrijven van bestaande ateliers c.q. het schrijven van nieuwe ateliers. Momenteel is er geen systematisch onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de keuzewerktijd. De gebouwdirectie doet een verzoek aan de docentonderzoeksgroep van het Zernike College om de opbrengst van de keuzelessen nader te onderzoeken. 3A.9.3 Discussiepunt De vraag ligt voor aan de teams of de ateliers in leerjaar 1 en 2 voor alle leerlingen verplicht blijven of in een keuzemenu worden opgenomen. Een twee vraag gaat over keuzewerktijd: gaan we leerlingen bij onvoldoende resultaten op een vak verplicht dit vak in de keuzewerktijd te volgen of blijft keuzewerktijd principieel de keuze van de leerling.


32 3B. DIDACTISCHE UITVOERING MONTESSORI-BOVENBOUW

3B.1 Leerstofaanbod volgens de Montessori-uitgangspunten 3B.1.1 Uitgangspunten Het uitgangspunt van de Montessori-onderen bovenbouw is dat het leerstofaanbod gebaseerd is op de zes karakteristieken van het VMO-onderwijs zoals geformuleerd door de werkgroep Montessori Leren. Het Zernike College heeft in de startnotitie van de Montessori bovenbouw de kenmerken van de didactische uitvoering van de pedagogische doelstellingen als volgt ingevuld: 1. De didactische uitwerking van de pedagogische doelstellingen kenmerkt zich in het voortgezet onderwijs door o.a. het dialogisch onderwijs, de afnemende leiding, de rol van meer ervaren in het leerproces, de keuzes in o.a. materiaal en tempo, bemiddeld onderzoek en de integratie van proces en inhoud; 2. We streven naar een brede ontwikkeling van de persoonlijkheid met daarin als rode draad het aanleren van een onderzoekende houding door het aanbieden van veel actieve uitdagingen op cultureel, maatschappelijk en wetenschappelijk gebied. 3. We werken waar mogelijk met geïntegreerde vakken met een aanbod van vakoverstijgende projecten, geïnspireerd door het concept werkplaats/atelier (Montessori Junior College) of het 2FM-project (studiehuis). 4. De didactiek van het Montessorionderwijs in de bovenbouw kenmerkt zich door activerende didactiek, d.w.z. de leerkracht betrekt actief de leerling bij het onderwijs en maakt daarbij gebruik van meerdere didactische werkvormen; 5. De school is naar buiten gericht en wil leerlingen kennis laten maken met de wereld buiten de school.

3B.1.2 In welke mate heeft de school deze keuzes gerealiseerd? 1.Naast de profielvakken wordt het vak Studium Generale aangeboden. Dit vak is specifiek voor de Montessori-bovenbouw. Bij Studium Generale werken de leerlingen samen aan een aantal (vak-)integratieve modules, passend bij de ontwikkelingsfase van de leerling. Dit geïntegreerde vak bevat bijvoorbeeld de volgende onderdelen: filosofie (leren denken/denklessen), „kunst en cultuur‟, gelukslessen, colleges volgen op de universiteit, etc. De aanpak is gericht op het toepassen van het geleerde en het doen van onderzoek. Dit kan zowel natuurprofielgericht, maatschappijprofielgericht als filosofie/denkengericht zijn. Het Studium Generale wordt aangeboden in havo 4 en vwo 4 en 5. Na de eerste module kunnen leerlingen in de 2e periode kiezen uit verschillende onderdelen. In de laatste periode van de voorexamenklas besteden we in dit onderdeel ook aandacht aan de start van het profielwerkstuk. 2. Bij dit vak wordt ook het Comeniusproject voorbereid. Het project laat leerlingen een lessenserie rond Europese thema‟s zoals oorlog en vrede en vrijheid en dictatuur volgen. Een afvaardiging van de leerlingen gaat naar vergaderingen van partnerlanden. 3. De leerlingen in jaar 4 hebben wekelijks mentorles. Elke leerling heeft wekelijks keuzewerktijd. In de keuzewerktijd worden specifieke vakondersteuning of -verrijking aangeboden, maar ook zaken als extra begeleiding, schoolkrant, leerlingenraad en podiumpresentaties. 4. Er is een aantal studiehuisvakken waarin de Montessorikarakteristieken sterk naar voren komen. Deze vakken kunnen Montessorileerlingen ook volgen. Leerlingen van vwo 4 kunnen bijvoorbeeld kiezen voor extra vakken zoals Cambridge-Engels, Onderzoek en Ontwerpen (technasium) en het nieuwe vak Cultuur en Wetenschap: - Cambridge-Engels is een keuzevak dat leerlingen kunnen kiezen in plaats van een keuzeles. Dit vak biedt leerlingen die excelleren in het reguliere vak Engels, verdere verdieping en geeft hen de mogelijkheid om een Cambridge Certificate te halen. - Bij Onderzoek en Ontwerpen (O&O) in het technasium werken de leerlingen met opdrachten Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

33

-

uitgeschreven door opdrachtgevers afkomstig uit bedrijven en instellingen. Zij kruipen in de huid van een beroepsbeoefenaar en proberen in die rol de opdracht uit te voeren. De opdrachten worden volgens een vast format aangepakt. Leerlingen leren hier samenwerken, een project opzetten en uitvoeren en systematisch problemen oplossen. Het eindproduct wordt door de leerlingen gepresenteerd bij de opdrachtgever. We beoordelen het product (onderzoek, ontwerp en presentatie) en het proces (hoe is de groep tot het product gekomen?). Het proces wordt individueel beoordeeld. Het vak Cultuur en Wetenschap zorgt voor een kennisverbreding op wetenschappelijk niveau, waarin vakoverstijgende en vakverbindende elementen aanwezig zijn. Daarnaast geeft dit vak leerlingen inzicht in hun eigen cultuur en hun eigen plek en in de samenleving.

5. De leerlingen van zowel het studiehuis als de Montessoribovenbouw hebben een gemeenschappelijk programma. De school vindt het belangrijk dat elke bovenbouwleerling dit programma volgt. Het gaat om de volgende onderdelen:  internationalisering in jaar 4  mentoraat  loopbaanoriëntatie  ict  profielwerkstuk In deze programmaonderdelen is er aandacht voor buitenschools ervaren en leren, reflecteren op de eigen keuzes, denken en werken aan de toekomst en projectmatig leren werken aan een opdracht.

3B.1.3 Hoe heeft de school dit geëvalueerd? De Montessoribovenbouw is, door middel van gesprekken en enquêtes in 2010 en 2011, op meerdere momenten geëvalueerd door alle deelnemende partijen: leerlingen, ouders van de leerlingen en onderwijzend personeel. Hierbij kwam onder andere een evaluatie van het vak Studium Generale aan de orde. Bij de enquêtes komt naar voren dat de docenten aangeven dat zij hun Montessoricollega‟s te weinig zien. Binnen de secties is het onderling contact over het algemeen goed, maar het vakoverstijgende aspect van het Montessorionderwijs komt niet bij alle vakken even goed naar voren. Leerlingen hebben enkele modules van het vak Studium Generale mondeling geëvalueerd. De huidige modules (periode 1 van 2012-2013) worden schriftelijk geëvalueerd met een enquête. 3B.1.4 Zijn er verbeteractiviteiten gepland? In de bovenbouw zijn subteams ingevoerd om tegemoet te komen aan de wens van de docenten elkaar meer te zien en te spreken over het onderwijs. Deze subteams houden zich bezig met het verbeteren van één specifiek onderdeel, zoals het mentoraat en de leerlingzorg. Vanaf 2012 is het Montessori bovenbouw team ook een subteam geworden. Er is nu meer overlegruimte voor de Montessoricollega‟s van de verschillende secties. De modules voor Studium Generale zijn regelmatig door het team geëvalueerd . Dit heeft geleid tot veranderingen in het aanbod en de Comenius-uitwisseling (internationale uitwisselingsprojecten) werden toegevoegd. Tevens werden sommige modules in een keuzeband aangeboden en andere modules worden nu klassikaal aangeboden. We hebben nieuwe criteria - gerelateerd aan de Montessorikarakteristieken - voor het opzetten van een module vastgesteld:  bijdrage aan brede, persoonlijke ontwikkeling (subjectwording);  reflectie op eigen ontwikkeling;  actieve rol leerlingen, aan het denken zetten, verwonderen en beleven;  sociaal leren;  keuzemogelijkheid;  binnen en buiten;  koppeling aan maatschappij en wetenschap;  toevoeging aan standaard curriculum;  koppeling en samenhang met vakonderdelen.


34 Tot slot heeft het Zernike College een tweejarige SLOA-subsidie ontvangen om de Montessori-didactiek te onderzoeken. De onderzoeksgroep van het Zernike College werkt voor dit onderzoek nauw samen met de Montessorivereniging en collega-scholen. In het kader van dit onderzoeksproject willen we aandacht besteden aan het in kaart brengen van het docentgedrag - de rol van de leraar - in de Montessori stroom in de bovenbouw. Als eerste stap hiertoe wordt een observatie-instrument ontwikkeld dat - gegeven de uitgangspunten van het Montessorionderwijs - inzicht geeft in het handelen van docenten in de concrete lespraktijk. 3B.2 Leertijd 3B.2.1 Welke keuzes wil de school maken in het verdelen van de leertijd? In de Montessoribovenbouw is gekozen voor een lesrooster van 60 minuten per les. Deze keuze is gemaakt om de afstemming met het studiehuis goed te laten verlopen en om de rust tijdens de lesmomenten te garanderen. Voor de Montessoribovenbouwleerlingen betekent dit dat zij allemaal op hetzelfde moment pauze hebben. Het onderwijs is vormgegeven in een drietal verschillende lesvormen; 1. De klasselessen zijn inspirerende en activerende vaklessen waarin vakinhoud en aanpak van het leren aan de orde zijn. De klasseles is een docentgestuurde les waarin met veel inspiratie les wordt gegeven. De vakkennis staat hierbij in dienst van de inspiratie. De docent is in deze les de expert en de inspirator die als rolmodel fungeert en de leerlingen activeert en enthousiasmeert. 2. Naast (vrijwel) elke klasseles kiest de leerling zelf een begeleidingsles, ook dit is een vakles. In de begeleidingsles kan een leerling zelf een keuze maken uit een - door de vakdocent gemaakte selectie van de aangeboden leerstof. Het verwerken van de kennis, die in de klasseles is opgedaan, staat hier centraal. Bovenbouwleerlingen zitten in een heterogene groep met leerlingen afkomstig uit alle havoen atheneumbovenbouwjaren. Leerlingen op de Montessoribovenbouw kunnen zelf hun begeleidingslessen kiezen met het programma Cupweb 6. Aan het begin van elke periode staan deze lessen open en kunnen leerlingen zich inschrijven voor verschillende begeleidingslessen. Leerlingen kunnen kiezen voor het moment waarop zij een vak willen volgen en bij welke vakdocent zij dit doen. Wel zijn hier beperkingen bij aangegeven. Leerlingen moeten van alle kern- en profielvakken tenminste één begeleidingsles invullen en ook moeten zij minstens drie lessen op een dag hebben. 3. Tenslotte kiest iedere leerling een aantal keuzelessen per week. Deze lessen hebben als doel het geven van extra begeleiding of het bieden van verbreding aan de leerling en maken het mogelijk om meer dan twee vaklessen in de week te volgen. Voor de klasseen begeleidingsles speelt de „leerwijzer‟ een centrale rol. Dit is een „spoorboekje‟ bij het vak, voortbouwend op de werkwijzer/takenkaart van het Montessori JuniorCollege. Deze leerwijzer onderscheidt zich van het werkschema in het studiehuis door een gedeelte dat specifiek de leerdoelen benoemt. Dit kennen & kunnen-gedeelte geeft weer welke vaardigheid een leerling moet bezitten en welke leerdoelen een leerling tijdens en aan het einde van een periode moet halen.

3B.2.2 In welke mate heeft de school deze keuzes gerealiseerd? De meeste vakken hebben een klasseles, een begeleidingsles en een keuzeles. Montessoribovenbouwleerlingen hebben de mogelijkheid om zelf hun begeleidings- en keuzelessen te kiezen. Het is voor de leerlingen mogelijk om bepaalde uren in te roosteren afhankelijk van hun persoonlijke voorkeur en de beschikbaarheid. In de klasseles staan de lesactiviteiten en vooral de lesdoelen op het bord (teach with the end in mind), aan het eind van de les wordt teruggekoppeld naar de lesdoelen op het bord (de leerlingen weten zo wat het belangrijkste is dat ze moeten kennen en kunnen). De docent start de begeleidingsles met het bespreken van alle mogelijke lesdoelen , opdrachten en activiteiten van de verschillende groepen (die staan ook op het bord). Hierna is er stilte of fluisterstilte om tot de vereiste concentratie en rust te komen. Leerlingen die vastlopen worden natuurlijk wel door de docent geholpen. Na verloop van tijd maakt de docent een eerste hulpronde en geeft ook ongevraagde aandacht door het stellen van checkvragen, om te kijken of de leerlingen de stof goed verwerkt hebben en actief beheersen. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

35 Iedere leerling heeft, per vak, een vaste docent voor de klasseles. De docent voor de begeleidings- en keuzeles kan verschillen, afhankelijk van de keuze van de leerling. De klasselesdocent is in eerste instantie verantwoordelijk voor het beoordelen van de leerling, de begeleidingslesdocent kan hier een adviserende rol in spelen.

3B.2.3 Evaluatie leertijd Het systeem van de klasseen begeleidingslessen is één van de meest genoemde onderdelen in de evaluatiegesprekken met ouders, leerlingen en docenten, zowel in positieve als in negatieve zin. In de eerste evaluatie in juli 2010 met het docententeam en de ouders van de leerlingen komt naar voren dat veel docenten nog moeten wennen aan de nieuw ingevoerde structuur. De ouders geven aan dat de kwaliteit van de begeleidingsles erg afhankelijk is van de discipline van de groep. Ook blijkt dat docenten een verschillende rol op zich nemen. De kwaliteit van de les wisselt daardoor. De docenten hebben ook omschakelproblemen met het nieuwe systeem. Zij hebben het gevoel dat er weinig tijd is om alle stof in de klasseles te bespreken. Er is weinig of geen ruimte naast de reguliere stof. Docenten geven aan veel lesonderdelen van het studiehuiscurriculum aan te bieden, waar wel gewerkt wordt met twee homogene lessen. Tenslotte is er een groot verschil in groepsgrootte van de begeleidingslessen. Sommige lessen hebben slechts 6 leerlingen, terwijl er in andere lessen wel 30 of meer leerlingen zijn. In de enquêtes van 2011 geven de leerlingen aan dat zij nog veel verbeterpunten zien in, met name, de begeleidingslessen. Belangrijke kritiekpunten zijn dat de klasseles en de begeleidingsles niet altijd goed op elkaar aansluiten en dat het niet altijd duidelijk is wat de leerlingen moeten doen in de les. Wel wordt er aangegeven dat de begeleiding in de begeleidingslessen beter is dan vorig jaar. De leerlingen en docenten weten beter wat ze moeten doen. De school streeft er naar roosters flexibel te maken, zodat leerlingen keuzemogelijkheden hebben. In de praktijk blijkt dat het aanpassen van de roosters van de leerlingen niet gemakkelijk is en veel administratief werk met zich meebrengt. Ook de overstap van de onderbouw naar de bovenbouw is geëvalueerd en geënquêteerd. Leerlingen gaven in het schooljaar 2010-2011 aan dat deze overstap te groot was. Met name de hoeveelheid en de niveau van de toetsstof vormen een struikelblok.

3B.2.4 Verbeteractiviteiten Na het eerste jaar van de klasseen begeleidingsles zijn de structuur en de inhoud geëvalueerd door de docenten. Hierin is afgesproken dat iedere begeleidingsles een stiltemoment zal hebben, waarin er alleen vragen gesteld mogen worden aan de docent. Dit geeft de begeleidingslessen meer rust en structuur. De teamleiders Montessori publiceren sinds januari 2012 de Weekspreek, een wekelijks terugkerend emailbulletin met allerlei Montessori-informatie, didactische en inhoudelijke suggesties en afspraken. Op die manier houden we afspraken in het Montessoriteam actueel en fris. Het vak geschiedenis heeft nu twee klasselessen ingeroosterd, i.p.v. het klasseles/begeleidingslessysteem. De examenstof blijkt van een dusdanige omvang dat er meer onderwijstijd in klassenverband nodig is. De roostermaker van het studiehuis maakt de roosters voor de Montessoribovenbouw. Van het schooljaar 2012-2013 is hij het aanspreekpunt voor leerlingen. Leerlingen vullen nog steeds zelf hun begeleidingslessen in, de roostermaker maakt de aanpassingen. Dit geeft de teamleiding meer tijd om zich met hun overige taken bezig te houden. Om de overstap van de onderbouw naar de bovenbouw te verbeteren is een aantal veranderingen doorgevoerd. In de 3e klas kregen de leerlingen vanaf het schooljaar 2009-2010 naast de letters ook cijfers. Vanaf het schooljaar 2012-2013 krijgen de leerlingen in deze klas alleen nog maar cijfers. In de 3e klas wordt halverwege het jaar geoefend met het klasseen begeleidingslessysteem en wordt de hoeveelheid toetsstof in dit jaar steeds groter.

3B.3 Leren met hoofd, hart en handen 3B.3.1 Doelstellingen Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

36 Het Zernike College onderschrijft de Montessorivisie en de karakteristieken die hierbij horen. Doel is het leren te verdiepen door integratie van hoofd, hart en handen middels een breed aanbod voor emotionele, morele, sociale en cognitieve ontwikkeling. 3B.3.2 Realisatie Leerlingen zijn in staat om bij meerdere vakken te kiezen uit verschillende vormen van het uitwerken van een actieve taak. Verderop in dit document zullen meerdere voorbeelden gegeven worden van projecten waarbij verschillende karakteristieken naar voren komen. Deze zijn ondergebracht bij de karakteristiek die het meest naar voren komt. Het vak maatschappijwetenschappen heeft een lesvorm waar leerlingen kennismaken met het thema sociale ongelijkheid. Dit doen zij in de vorm van een casus. Leerlingen krijgen een rol (bijvoorbeeld een bijstandsmoeder met drie kinderen of een homoseksuele journalist) die zij verder zelf uitwerken, en gaan achter in de klas staan. Vervolgens worden verschillende vragen gesteld waarop leerlingen een stap naar voren mogen doen als zij deze met „ja‟ kunnen beantwoorden. Na 15 vragen staan de leerlingen op verschillende plekken in de klas en kunnen de verschillende factoren (opleiding, inkomen, etc.) geëvalueerd worden. Hoofd, hart, en in dit geval benen: men moet een stap naar voren doen. Er wordt gebruik gemaakt van de letterlijke afstand tussen leerlingen. Leerlingen moeten achteraf een analyse op de resultaten loslaten (overkoepelende oorzaken zien te destilleren: hoofd). Elke rol is een leven, een levensverhaal dat leerlingen zelf deels hebben ingevuld en een verhaal/gezicht hebben gegeven. Abstract wordt werkelijk. Een asielzoeker is niet per definitie een gelukszoeker, maar iemand die binnen deze maatschappij weinig kans krijgt om op de maatschappelijke ladder te stappen (hart). Bij het vak ckv in vwo 5 kiezen leerlingen een eigen thema waarin ze geïnteresseerd zijn en waar ze meer over willen ontdekken. Ze kiezen zelf het onderwerp en de vorm. De docent helpt ze bij de keuze en ondersteunt het leertraject. 3B.3.3 Evaluatie Tijdens interviews in 2010 en 2011 met leerlingen, ouders en docenten komt naar voren dat „hoofd‟ en „hart‟ dominant aanwezig zijn, maar „handen‟ minder. Dit komt onder meer door de examenvoorbereiding. Het gevoel leeft bij docenten dat er weinig tijd is om door alle stof heen te komen. Dit wisselt per vak. In de actieve taken van bijvoorbeeld maatschappijleer, maatschappijwetenschappen, Studium Generale en de uitwisselingsweken lukt het wel, bij de vakken wiskunde en scheikunde minder. 3B.3.4 Verbeteractiviteiten De uitwerking van de Montessori-aspecten in de verschillende lessen is continu in beweging. Gezien de jonge leeftijd van de Montessoribovenbouw gebruiken veel vakken de studiehuisstructuur als basis. De examenstof werpt zijn schaduw vooruit. Deze basis is vervolgens uitgebreid met verschillende Montessorionderdelen. Daardoor komt de ene karakteristiek minder naar voren dan andere. Leren met hoofd, hart en handen is een onderdeel dat nog niet bij alle vakken naar voren komt. Dit is een aspect waar in de komende jaren bij meerdere vakken op gefocust gaat worden.

3B.4 Leren kiezen en leren als eigen activiteit van leerlingen

3B.4.1 Doelstellingen De Montessoribovenbouw wil haar leerlingen een keuze geven in hun eigen leerproces. Dit moeten zij kunnen doen in zowel het samenstellen van de roosters als de keuze in de verwerking van leerstof in de diverse lessen. 3B.4.2 Realisatie Leerlingen roosteren zelf hun begeleidingslesssen in. In de meeste begeleidingslessen kunnen de leerlingen ook kiezen tussen verschillende opdrachten. De docent geeft aan het begin van een les aan waar leerlingen mee aan de slag kunnen, waarna zij hieruit zelf een keuze kunnen maken. Bij de begeleidingslessen Frans kiezen de leerlingen uit zes verschillende blokken per periode. De inhoud van deze blokken verschilt met het studiehuis. De docent houdt bij welk onderdeel is gekozen en laat leerlingen niet steeds dezelfde keuze maken. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

37 In de begeleidingslessen biologie mogen de leerlingen maximaal twee keer hun reguliere huiswerk maken. De rest van de lessen wordt ingevuld met andere opdrachten waar de leerlingen zelf tussen kunnen kiezen. Bij het vak kunst beeldend is in jaar 4, 5 en 6 een doorlopende leerlijn waarbij leerlingen steeds meer vrijheid krijgen ten aanzien van de keuzes voor het uitwerken van een onderwerp. Bij het vak kunst algemeen is er een lijn uitgezet waarbij de lesstof van klassikaal naar leerling centraal staat. De leerlingen krijgen steeds meer de verantwoordelijkheid voor deelonderwerpen en worden zo experts van de stof. De rol van de docent is meer coachgericht. Tijdens de International Day geven leerlingen uit de 4e klas, die op uitwisseling zijn geweest, workshops aan leerlingen uit de onderbouw. Het onderwerp van deze workshop is iets dat typisch afkomstig is uit het uitwisselingsland, zoals Spaanse flamenco, Franse pétanque of Zweedse Lucia (een feestdag). De buitenlandse leerlingen assisteren hierbij de 4e-jaars en vertellen over hun eigen land. De bovenbouwleerlingen kiezen zelf voor het onderwerp van hun workshop. De onderbouwleerlingen kiezen zelf voor welke twee workshops zij willen volgen. Het is in sommige gevallen mogelijk een vak samen met het studiehuis te volgen, zoals bijvoorbeeld wiskunde D. Dit vergroot de keuzevrijheid die de Montessorileerlingen hebben. 3B.4.3 Evaluatie Het ontwikkelen van nieuw keuzemateriaal kost de Montessoridocenten veel tijd. Uit de enquêtes in 2010 komt naar voren dat leerlingen binnen de begeleidings- en keuzelessen keuze hebben, al lijken de opdrachten ook op elkaar. Er is tot het schooljaar 2012-2013 extra ontwikkeltijd geweest om lesstof te ontwikkelen, al geeft het docententeam aan dat de hoeveelheid hiervan niet in overeenstemming kwam met de hoeveelheid werk die erin werd gestoken. 3B.4.4 Verbeteractiviteiten Gedurende de jaren dat er met het nieuwe klasseles/begeleidingslessysteem gewerkt wordt, hebben de verschillende secties geëxperimenteerd met verschillende opdrachten en een verschillende invullingen van de begeleidingsles. Dit is een onderdeel dat continu in ontwikkeling is en dat ieder jaar weer verder verbeterd wordt. De Weekspreek een e-mail van de teamleiding met de belangrijkste informatie - is een aanvulling op de afspraken omtrent de klasseen begeleidingslessen, die in de vergaderingen gemaakt worden.

3B.5. Sociaal leren 3B.5.1 Doelstellingen De Montessoribovenbouw wil leerlingen voorbereiden op een samenleving waarin sociale interactie een cruciale rol speelt. Het oefenen van deze samenwerking moet naar voren komen in de verschillende lessen, zowel binnen als buiten de projecten. 3B.5.2 Realisatie Het sociale leren zit verweven in het klasseles/begeleidingslessysteem. De heterogeniteit van de begeleidingsles maakt het mogelijk dat leerlingen niet alleen hulp kunnen vragen aan een docent, maar ook aan een collegaleerling. Ook is er in de begeleidingsles ruimte voor het doen van groepswerk. Bij Engels geven leerlingen uit atheneum 5 een presentatie over de relatie tussen de gebeurtenissen uit een bepaalde periode uit de 20e eeuw en de kunstvormen (literatuur, beeldende kunst, muziek). Deze presentaties worden gedaan in zelfgekozen groepen van vier of vijf leerlingen, waarbij iedere leerling een andere rol heeft. Zij geven deze presentaties, in het Engels, tijdens de begeleidingslessen. De leerlingen uit de andere jaarlagen luisteren naar deze presentaties en kunnen vervolgens ook feedback geven aan de presentatoren. 3B.5.3 Evaluatie Uit de enquêtes van 2010 en 2011 komt naar voren dat het sociale leren één van de grote verschillen is tussen het studiehuis en de Montessori-opleiding. De leerlingen geven aan dat zij veel samenwerken, zowel bij kleine opdrachten als grote projecten. De enquêtes van 2010 wijzen uit dat docenten nog veel focussen op het resultaat en minder op het proces. De bovenbouwdocenten merken op dat het omgaan met deadlines iets is waar de leerlingen nog in kunnen verbeteren. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

38 3B.5.4 Verbeteractiviteiten Bij verschillende projecten is het proces nadrukkelijker opgenomen in de beoordeling naar aanleiding van de enquêtes van 2010 en 2011. Onder andere het omgaan met deadlines is in de afgelopen jaren strakker geregeld en nadrukkelijk meegenomen in de beoordeling van de projecten.

3B.6. Toetsing 3B.6.1 Doelstellingen Leerlingen worden voorbereid op de tentamenweken op een universiteit of hbo door de jaarindeling in de bovenbouw. Leerlingen hebben per jaar vier toetsweken. Tussen de toetsweken door zijn er voor de studiehuisleerlingen geen toetsen. Om de continuïteit van het leerproces te bewaken hebben de Montessorileerlingen echter wel de mogelijkheid om een tussentijdse beoordeling te krijgen, die bij de meeste vakken niet verplicht is. 3B.6.2 Realisatie Vanaf het vierde jaar kunnen leerlingen bij diverse vakken bonus- of vrijstellingstoetsen maken (de bvtoetsen). Leerlingen maken, in hun keuze-uur, een toets die over een gedeelte van de stof gaat. Afhankelijk van het vak kunnen zij hiervoor bonuspunten krijgen bovenop hun toetscijfer, of hoeven zij een gedeelte van de toets niet te maken. De bv-toets is een reflectiemoment en heeft een diagnostische functie: het helpt de leerlingen te controleren zij al weten wat zij moeten weten. De bv-toets is ook een kiesmoment, waarbij leerlingen kunnen kiezen al dan niet deel te nemen of met welk doel ze deelnemen. 3B.6.3 Evaluatie In de tweede enquête over de aansluiting tussen onderen bovenbouw van juni 2012 zijn onder 4eklasleerlingen vragen gesteld over de bv-toetsen. Eerder zijn tijdens Studium Generale in de 5e klas enquêtevragen gesteld over de bv-toetsen. De leerlingen hebben aangegeven graag gebruik te willen blijven maken van de mogelijkheid om bv-toetsen te doen. De keuze op vrijwillige basis wordt gewaardeerd. Veel gehoord is dat de bv-toets gedaan wordt voor een vak of onderdeel waarbij je je niet zo zeker voelt en graag wilt weten of je de beheersing hebt. Niet alle vakken doen bv-toetsen, iets wat de leerlingen jammer vinden. Soms vallen bv-toetsen samen of zijn ze dicht op elkaar geprogrammeerd. Leerlingen vinden dat vervelend, maar hebben begrip voor die situatie. Er is geen voorkeur voor bonus of vrijstelling, beide varianten komen voor en dat vinden leerlingen prima. Niet altijd is van tevoren duidelijk wanneer en hoeveel de bonus telt. De afname van de bv-toets in de keuzewerktijd vinden leerlingen prettig. Soms moet er plaats gemaakt worden voor een bv-toets in de keuzeles, dat is vervelend als er juist voor die les vragen voorbereid waren. 3B.6.4 Verbeteractiviteiten Naar aanleiding van de positieve reacties van de leerlingen en docenten is de bv-toets een vast onderdeel van het curriculum geworden. Extra aandacht besteden we aan de communicatie naar de leerlingen. De docent geeft nu eerder - voor het begin van een periode - aan of er een bv-toets afgenomen zal worden en de planning wordt eerder naar de leerlingen gecommuniceerd bv. op de LAN-krant en in It’s Learning. Ook besteedt de mentor extra aandacht aan het begeleiden van de leerlingen met de bv-toetsen.

3B.7 Rapportage 3B.7.1 Doelstellingen De rapportage van de Montessoribovenbouw is niet alleen gericht op de behaalde resultaten maar is ook gericht op de sociale en persoonlijke ontwikkeling. De mentor heeft hierin een voortrekkersrol.


39 3B.7.2 Realisatie De huidige rapportage is alleen een weergave van de cijfers. Wel bevatten veel actieve taken onderdelen die de leerling dwingen om bewust bezig te zijn en te reflecteren op de eigen ontwikkeling en om voor zichzelf nieuwe leerdoelen te stellen. De mentor gaat naar aanleiding van de resultaten het gesprek aan met de leerling. Hiervoor zijn zowel mentorlessen als mentorspreekavonden beschikbaar. 3B.7.3 Evaluatie Tijdens de Montessoriteamvergaderingen in periode 1 van het schooljaar 2012-2013 is vastgesteld dat de gebruikte rapportage voornamelijk stilstaat bij het verwerven van kennis en vaardigheden voor de vervolgstudie. De sociale en persoonlijke ontwikkeling komen in de rapportage te weinig naar voren. 3B.7.4 Verbeteractiviteiten Door middel van een brainstorm zijn ideeën aangedragen voor een „breed rapport‟, een rapport dat een completer beeld geeft van de ontwikkeling van de leerling. Voorlopig neigt het team naar een vorm van zelfreflectie van de leerling, met behulp van de mentor, aan de hand van een aantal categorieën.

3B.8. De school leert leerlingen reflecteren op hun werk en werkaanpak 3B.8.1 Doelstellingen In de Montessoribovenbouw wordt een leerling voorbereid om als kritische burger niet alleen naar zijn/haar omgeving, maar ook naar zichzelf te kijken. De school biedt ondersteuning om de leerling hier, stapsgewijs, in te begeleiden. Deze reflectie dient zich niet alleen te richten op het verwerven van de kennis en vaardigheden voor een vervolgstudie, maar ook op de sociale en de persoonlijke ontwikkeling van het individu. 3B.8.2 Realisatie Docenten leren de leerlingen reflecteren op het product en het proces. Dit doen zij onder andere door de leerdoelen met de leerlingen te bespreken tijdens de lessen. Deze leerdoelen zijn ook te vinden op de werkschema‟s. De mentor speelt een cruciale rol in het reflecteren op de resultaten door het gebruik van reflectiemateriaal en het aangaan van het gesprek. Net als op de onderbouw is het toetsanalyseformulier beschikbaar bij het bespreken van een toets. Dit formulier wordt gebruikt om niet alleen het product, maar ook het proces nader te bekijken en om vervolgens nieuwe leerdoelen op te stellen. Bij het vak biologie vindt in vwo 4 in periode 3 de actieve taak Hersenen en Leren plaats. Bij dit project reflecteren leerlingen op hun leren op de basisschool, in de onderbouw en vergelijken dit met hoe ze in de bovenbouw werken. Aan de hand van verschillende leerstijlen tests (o.a. Kolb) leren leerlingen over hun eigen manier van leren en formuleren zij een goede leerstrategie voor de rest van het jaar. 3B.8.3 Evaluatie Het blijkt dat docenten op het eind van de les niet altijd nagaan of de leerdoelen gehaald zijn. 3B.8.4 Verbeteractiviteiten De Montessoriteamleiding heeft in meerdere vergaderingen het gebruik van leerdoelen benadrukt. Dit is gedaan aan de hand van verschillende voorbeelden omtrent het gebruik van leerdoelen en het laten reflecteren met behulp van deze leerdoelen. Via de Weekspreek houdt de teamleiding het gebruik van leerdoelen actueel, zodat het docententeam in de toekomst deze nog nadrukkelijker kan gebruiken.

3B.9 Eindanalyse 3B.9.1 Sterk De Montessoribovenbouw biedt de leerlingen veel keuzes in het kiezen tussen de verschillende vakken. Het aanbod bevat ook vakken die sterk zijn gebaseerd op Montessorikarakteristieken zoals Studium Generale, onderzoek en ontwerpen en het nieuwe cultuur en wetenschap. Leerlingen hebben ook keuzes in hun rooster. Zij kunnen - binnen kader - hun begeleidingslessen en docent zelf kiezen. De Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

40 Montessorikarakteristieken komen sterk naar voren in de vele actieve taken, waarbij ieder vak één of meer projecten aanbiedt waarin deze duidelijk zijn te zien. De examenresultaten van de Montessori bovenbouw zijn in 2010-2011 (havo) en 2011-2012 (havo en vwo) goed geweest (zie hoofdstuk opbrengsten). 3B.9.2 Zwak Docenten hebben nog moeite met het klasseen begeleidingslessysteem. De actieve taken hebben hele duidelijke Montessorikenmerken, maar deze kunnen niet altijd effectief uitgevoerd worden in de huidige context. Meerdere secties geven aan dat zij een aangepast studiehuis lesrooster gebruiken voor de klasseen begeleidingsles, terwijl dit niet altijd past in deze structuur. Voor aanpassingen op grote schaal is in de eerste drie jaren ontwikkeltijd (1 taakuur) beschikbaar geweest, maar dit is nog niet voor alle vakken voldoende geweest om een curriculum te ontwikkelen dat goed uitgevoerd kan worden. Op deze manier ligt er voor zowel de docent als de leerling veel druk op de klasseles, terwijl de begeleidingsles als minder intensief wordt ervaren. De roosters voor de klasseen begeleidingslessen hebben in de eerste paar jaren voor veel problemen gezorgd. Dit leidde tot onvolledige roosters voor de leerlingen en een hoge werkdruk voor de docenten en teamleiding. Vanaf het huidige schooljaar ligt de verantwoordelijkheid van de roosters bij de roostermaker van het studiehuis en zijn de criteria aangescherpt. Deze verandering, samen met de komst van het leerlingbureau, geeft de teamleiding meer tijd om zich bezig te houden met andere zaken. Toch heeft het maken van de roosters ook dit jaar weer ruis opgeleverd. De huidige rapportage is niet gericht op de sociale of persoonlijke ontwikkeling. Inmiddels zijn er plannen gemaakt voor een invoering van een „breed rapport‟. 3B.9.3 Discussiepunt De invulling van de klasseen begeleidingslessen is al sinds de invoering een onderwerp van discussie geweest. Verschillende secties geven aan deze structuur onprettig te vinden, terwijl andere secties aangeven dat zij dit systeem plezierig vinden. Het studiehuis heeft veel onderdelen die duidelijke Montessorikenmerken bevatten. Het overnemen van deze onderdelen leidt tot een kwalitatief betere Montessori bovenbouw, maar vervaagt ook de grenzen tussen de twee stromen. Hetzelfde geldt voor (een deel van) het docententeam, dat zowel lesgeeft aan leerlingen van studiehuis als van de Montessori-bovenbouw. Het behouden en versterken van de Montessori identiteit zal ook in de toekomst een aandachtspunt blijven.


41 4. OPBRENGSTEN 4.1 Verantwoording leerresultaten van de leerlingen

4.1.1 Ambitie De ambitie van het Zernike College – verwoord in het schoolplan 2011-2014 – is dat leerlingen plezier hebben in school, keuzes leren maken en zich gaandeweg verantwoordelijk voelen voor hun eigen schoolloopbaan en hun keuze voor de toekomst. De school heeft gekozen voor een concept van Juniorlocaties en een aparte bovenbouw voor havo-vwo en vmbo in samenwerking met het Noorderpoort. Sinds 1993 is het leerlingaantal van het Zernike College verdubbeld. En vanaf 2013 komen daar ca. 450 vmbo-leerlingen van het vmbo Noorderpoort bij, als de overdracht naar het Zernike College definitief is. De Montessoristroom heeft in belangrijke mate bijgedragen aan dit succes. Op dit moment is de juniorlocatie de grootste locatie van de school en zorgt de nieuwe Montessoribovenbouw voor een goede doorlopende leerlijn. Daarmee hebben we voor ouders en leerlingen een nog aantrekkelijker aanbod van voortgezet Montessorionderwijs gecreëerd. De ambitie van het Zernike College is het om bij de beste drie vo-scholen van Noord-Nederland te horen. Er is daarom gekozen voor een breed profiel van onderwijsmogelijkheden. Leerlingen met extra talent voor muziek, kunst, sport, cognitie en techniek kunnen op school terecht. Het Montessorionderwijs doet hier volop aan mee. De inbedding van de Montessoriafdeling maakt het mogelijk dat onze leerlingen ook gebruik kunnen maken van dit brede profiel. Onze ambitie is het deze samenwerking verder uit te breiden. De geplande nieuwbouw van de gehele bovenbouw zal extra mogelijkheden bieden om het Montessorionderwijs in de bovenbouw vorm en inhoud te geven. Ook de (ver)nieuwbouw op de juniorlocatie Helperbrink biedt nieuwe perspectieven.

4.1.2 Aantal Montessorileerlingen bovenbouw Het aantal leerlingen dat instroomt in de bovenbouw van het Montessori – gestart in 2009 – laat de volgende ontwikkeling zien. Leerlingaantal locatie bovenbouw incl. Montessoribovenbouw

atheneum 4 atheneum 5 atheneum 6 havo 4 havo 5 totaal Montessori

2009/2010 67

2010/2011 87 46

44

66 41 240

111

2011/2012 72 93 33 70 48 316

2012-2013 69 69 81 91 74 384

4.1.3 Opbrengsten van de leerlingen De leerresultaten van de leerlingen worden vastgelegd in het systeem Magister. Er is een module van dit systeem aangeschaft om de resultaten van alle onderdelen van school- en centraal examen op klasniveau te volgen. Met dit systeem kunnen we vroegtijdig problemen in het rendement in de bovenbouw opsporen (early warning). We zijn vanaf dit jaar in staat om de resultaten van Montessori-leerlingen te monitoren. Nu moeten we het nog doen met resultaten van de gehele bovenbouw. De resultaten van de onderbouw van de Juniorlocatie Montessori zijn over het algemeen goed. De laatste jaren zien we wel steeds meer problemen in het rendement van de havo-3 klas, d.w.z. zittenblijvers en afstromers naar de tl-stroom. De opbrengsten van de school worden zichtbaar gemaakt met de opbrengstenkaart van de onderwijsinspectie. We kunnen in deze resultaten de Montessoriresultaten niet afzonderen. Het Zernike College scoort op drie van de vier opbrengsten voldoende: de opbrengst „rendement bovenbouw havo en vwo‟ scoort onvoldoende. In totaal is sprake van een voldoende resultaat en valt de school onder het basistoezichtarrangement van de inspectie. Het onvoldoende rendement in de Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

42 bovenbouw baart ons zorgen. Blijkbaar lukt het ons niet om leerlingen - vergeleken met andere scholen in dezelfde vergelijkingsgroep- in de bovenbouw zonder vertraging naar het eindexamen te loodsen. Dit jaar konden we voor het eerst zien wat de eindexamenresultaten van de Montessori vwo-leerlingen zijn en voor de tweede keer de resultaten van het havo. De examenresultaten van de bovenbouw staan in onderstaande tabel. opbrengst examen Montessori havo studiehuis havo Montessori vwo studiehuis vwo

2010-2011 93% (n=41 38 gesl.) 87% (n=127 111 gesl.) geen eindexamenklas 91%

2011-2012 85% (n=41 35 gesl.) 89% (n=139 124 gesl.) 94% (n=32 30 gesl.) 86% (n=111 95 gesl.)

Het rendement verschil schoolexamen (SE) centraal examen (CE) kunnen we nog niet uitsplitsen voor het studiehuis en de bovenbouw Montessori. Het resultaat voor de hele bovenbouw ziet er als volgt uit:

aantal leerlingen gem. CSE gem. SE gem verschil CSE-SE

2010-2011 havo 41

havo 41

2011-2012 vwo 32

6,24 6,30 0,02

6,34 6,22 -0,16

6,38 6,45 0,11

We hebben dit jaar voor het eerst met behulp van de onderzoeksgroep Zernike geprobeerd de vinger te leggen op de rendementsproblematiek. Dat heeft geleid tot de volgende aanpak: 1. 2. 3. 4.

Verscherpte overgangsnormen in de onderbouw Betere communicatie tussen onderen bovenbouw over de lesinhoud en werkwijze Betere voorbereiding in jaar 3 op hoeveelheid en niveau van toetsen in bovenbouw Meer aandacht voor studiebegeleiding in de bovenbouw

4.1.4 Project Opbrengstgericht Werken Het Zernike College onderbouw Montessori heeft meegedaan aan het project van het APS „opbrengst gericht werken‟. De focus van het project was: Welke eisen stelt opbrengstgericht werken aan de inrichting van het onderwijs? Het doel van het project is instrumenten te ontwikkelen die docenten helpen om in betekenisvolle leersituaties leerlingen meer opbrengstgericht te laten werken. Onderzoeksvragen 1 Hoe ziet een opbrengstgerichte werkwijze voor de docent eruit en welke criteria gelden hierbij? 2 Hoe ziet een opbrengstgerichte werkwijze in een betekenisvolle context voor de leerling eruit en welke criteria gelden hierbij? 3 Welke interventies en didactische instrumenten bevorderen/bewerkstelligen opbrengstgericht werken in een betekenisvolle context voor de leerling? 4 Wat is de verandering in perceptie bij docent en leerling op opbrengstgericht werken na een jaar opbrengstgericht werken? 5 Welke veranderingen in de didactiek zijn te noemen na een jaar opbrengstgericht werken? 6 Wat zijn de ervaringen van docenten en leerlingen met de interventies om opbrengstgericht werken te stimuleren? Onderzoeksopzet Na een literatuurstudie is onderzoek gedaan in de praktijk van drie scholen met elk drie docenten en elk twee klassen (achttien klassen in totaal). Docenten hebben gekozen uit een palet van interventies en deze ingezet in hun klassen/lessen. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

43 Voorlopige conclusies Het inzetten van interventies leidt tot opbrengstgericht werken door leerlingen. Dit kan uit de vragenlijst, maar ook uit de analyse van de interviews worden geconcludeerd. Er is gewerkt met 6 standaarden. Docenten hebben enkele instrumenten ingezet. Deze instrumenten hadden soms slechts betrekking op 1 of 2 standaarden, soms op meerdere standaarden. In al deze gevallen lijken de interventies te hebben geleid tot een meer opbrengstgerichte houding van leerlingen en docenten. Alle standaarden doen is daarmee niet per sé nodig, één of een paar kiezen heeft ook effect. Bovendien hoeven de interventies niet strikt volgens beschreven aanpak te worden uitgevoerd. De standaarden waarmee gewerkt is, zijn als volgt: de docent stelt leerdoelen met de leerlingen op, de leerlingen werken doelgericht, de leerlingen en docenten werken cyclisch, docenten helpen leerlingen bij het monitoren van het leerproces en leerlingen werken zelfregulerend. Na een jaar inzetten van een palet met van interventies is de score van leerlingen op de vragenlijsten significant verhoogd. Ook de score van docenten op de vragenlijsten is verhoogd. Het begrip „doelen‟ heeft meer betekenis gekregen. Voor docenten is het besef ontstaan dat doelen over meer gaat dan welke leerstof aan de orde is. 4.1.5 Aansluitingsenquête onderbouw-bovenbouw havo-vwo studiehuis en bovenbouw Montessori Jaarlijks nemen we onder de vierdejaars bovenbouw havo/vwo-leerlingen een enquête af over hun tevredenheid over de aansluiting tussen onderen bovenbouw. Het gaat om alle leerlingen, niet alleen Montessori-leerlingen. Wel kunnen we een vergelijking maken tussen de vestigingen. Verschil tussen onderbouw en bovenbouw studiehuis en bovenbouw Montessori havo Studiehuis havo-leerlingen geven aan dat docenten in de bovenbouw meer actuele voorbeelden bij hun uitleg gebruiken en meer zorgen dat ze zich veilig voelen in de lessen t.o.v. docenten in de onderbouw. Montessori havo-leerlingen geven aan dat docenten in de bovenbouw meer actuele voorbeelden bij hun uitleg gebruiken en meer aanmoedigen goed te werken t.o.v. docenten in de onderbouw, maar minder aanmoedigen kritisch te kijken naar hoe ze leren en minder bevorderen dat leerlingen van elkaar leren. Montessori havo-leerlingen ervaren dat ze op de bovenbouw (t.o.v. in de onderbouw) meer aangemoedigd worden goed te werken in vergelijking met studiehuis havo-leerlingen. Verschil tussen onderbouw en bovenbouw studiehuis en bovenbouw vwo Studiehuis vwo-leerlingen geven aan dat docenten in de bovenbouw meer doe- en meningsopdrachten geven, meer actuele voorbeelden bij hun uitleg gebruiken en meer zorgen dat ze zich veilig voelen in de lessen dan docenten in de onderbouw, maar minder het belang van de lesstof voor andere vakken laten zien. Montessori vwo-leerlingen geven aan dat docenten in de bovenbouw minder bevorderen dat leerlingen van elkaar leren en minder het belang van de lesstof voor andere vakken laten zien dan docenten in de onderbouw. Montessori vwo-leerlingen ervaren dat op de bovenbouw (t.o.v. op de onderbouw) minder wordt bevorderd dat leerlingen van elkaar leren en er minder gezorgd wordt dat ze zich veilig voelen in vergelijking met studiehuis vwo-leerlingen. 4.1.6 Opvallende verbanden (correlaties) met de ervaren aansluiting  Meisjes in mH4 ervaren de aansluiting minder goed dan jongens.  Hoe zekerder mA4-leerlingen van het juiste profiel zijn des te beter ze de aansluiting ervaren.  Bij studiehuisleerlingen hangt het totaalcijfer op de school wel samen met de ervaren aansluiting, bij Montessorileerlingen niet.  Het verschil in aansluiting tussen sH4 en mH4 op het gebied van „het aanmoedigen van de docent goed te werken‟, hangt samen met de ervaren aansluiting bij de mH4 leerlingen. Voor mH4leerlingen geldt dat, hoe meer ze vinden dat docenten in de bovenbouw hen meer aanmoedigen t.o.v. docenten in de onderbouw, hoe slechter ze de aansluiting ervaren.  Voor mA4 hangen de verschillen tussen de aansluiting op het gebied van docentengedragingen t.o.v. sA4 niet samen met de ervaren aansluiting. Dat mA4 leerlingen de aansluiting minder goed ervaren dan de sA4 leerlingen, lijkt dus niet samen te hangen met de docentgedragingen zoals wij die gemeten hebben.


44 4.2 Opbrengsten en brede ontwikkelingsdoelen 4.2.1 Wat zijn de ontwikkelingsdoelen? Het Zernike College Montessori onderschrijft de pedagogische uitgangspunten van het Montessorionderwijs: 1. Het verwerven van bekwaamheden en kennis voor vervolgstudie en maatschappelijk functioneren; 2. Het leren vervullen van een onafhankelijke, verantwoordelijke rol in de maatschappij; 3. Het ontwikkelen van de persoonlijkheid/identiteit, opgevat als het stimuleren van cognitieve, morele, sociale en creatieve ontwikkeling oftewel het ontdekken en ontwikkelen van de talenten van leerlingen in brede zin Deze brede, ontwikkelingsgerichte visie (met name geformuleerd in de derde doelstelling) is terug te vinden in de geformuleerde basishouding van de Zernike Montessoridocent: • De docent begeleidt de leerling als zijnde een mens in ontwikkeling met vele mogelijke talenten , niet als een eindproduct; • De docent ziet de cognitieve ontwikkeling als onderdeel van een brede, persoonlijke ontwikkeling samen met sociale, morele en emotionele aspecten als oordeelsvorming, samenwerken, doorzetting vermogen, een kritische en onderzoekende geest, verantwoordelijkheid, zelfvertrouwen enz. Deze visie komt tevens terug in de doelen van werkplaats/atelier en in de doelen van het bovenbouwvak Studium Generale. • Atelier: „Leerlingen volgen zichzelf en worden gevolgd in de persoonlijke ontwikkeling van kennis en vaardigheden en individuele competenties‟ • Het vak Studium Generale begeeft zich op het snijvlak van oriëntatie op de maatschappij (bezien vanuit de sociale, morele, emotionele, creatieve en cognitieve ontwikkeling) en de verbinding van verschillende doelen (bijvoorbeeld leren leren, leren denken, leren argumenteren). 4.2.2 In welke mate heeft de school deze doelen gerealiseerd? De school biedt binnen en buiten de lessen een scala van activiteiten die als doel of nevendoel de persoonlijke ontwikkeling hebben. In de lessen wordt de cognitieve verwerking van de stof gecombineerd met doelen die de sociale, creatieve en morele ontwikkeling bevorderen. Dit gebeurt o.a. door leerlingen in groepen te laten presenteren, door de meningsvorming op gang te brengen, of door een creatieve verwerking van kennis en vaardigheden door leerlingen te stimuleren. Binnen het lessenaanbod zijn keuzes mogelijk voor creatieve vakken, maar ook in de onderbouw voor een keuzevak als filosofie en in de bovenbouw voor cultuur en wetenschap en Pre University College-modules. Beide afdelingen kennen een levendige muziek-, drama- en kunstcultuur (bijvoorbeeld Broodje Montessori, Afternoon Music en het schooltheater), en vormende zaken als debatteren en het zelf organiseren door leerlingen (bijvoorbeeld een inzamelingsactie ontstaan in Studium Generale-lessen). De school heeft het predicaat cultuurprofielschool. De kunstcoördinator organiseert en coördineert tal van curriculaire en extracurriculaire activiteiten, waar veel leerlingen gebruik van maken. Als Universumschool met een technasium biedt de school uitdagingen op het creatief-sociale vlak. De organisatie van maatschappelijke stages in de eerste drie jaar van de onderbouw komt voort uit de wens om leerlingen meer mee te geven in hun schoolloopbaan dan goed vakonderwijs. De vele internationale projecten (met name de vierde klasuitwisseling en de Comeniusprojecten) leveren een bijdrage aan de persoonlijke en sociale ontwikkeling van leerlingen in de bovenbouw. 4.2.3 Hoe heeft de school dat geëvalueerd? Doelen op het gebied van identiteitsontwikkeling lenen zich niet eenvoudig voor meetbare evaluaties; dit is waarschijnlijk de reden waarom het „meten is weten‟ tegenwoordig zo eenzijdig gericht is op kwantificeerbare opbrengsten. In kwalitatief panelonderzoek onder leerlingen en ouders van de bovenbouw is wel aandacht besteed aan het beoordelen van de ontwikkeling van de verschillende aspecten van de persoonlijkheid. Ouders en leerlingen gaven aan zich bewust te zijn van de incorporatie van deze doelstellingen in het Montessori onderwijs. Ook in enquêtes onder ouders van onderbouwleerlingen wordt de brede ontwikkeling bevraagd en teruggegeven. De evaluaties van ateliermodules en Studium Generale-modules (bijlage ter inzage tijdens de visitatie) zijn naast een tevredenheidsmeting ook een zelfreflectie van de leerlingen op hun persoonlijke ontwikkeling. Soms ligt Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

45 hierbij de nadruk op sociale ontwikkeling, een andere module richt zich meer op morele of creatieve ontwikkeling. De vragenlijsten en het lesobservatie-instrument van het SLOA-onderzoeksproject, waarmee docenten elkaars lessen langs de Montessori meetlat leggen, evalueren onder andere het stimuleren van de sociale, morele en meta-cognitieve ontwikkeling in de lessen.


46 5. ORGANISATIE 5.1 Actieve betrokkenheid en inbreng van leerlingen We vinden het belangrijk dat de leerlingen actief betrokken worden bij en een herkenbare inbreng hebben in de school. Er is natuurlijk een betrokkenheid als „belanghebbende partij‟, van wie medezeggenschap via vertegenwoordiging in de Medezeggenschapsraad en GMR geregeld is. Tenminste zo belangrijk echter vinden we hun betrokkenheid en inbreng vanwege de deskundigheid die leerlingen vanuit hun specifieke rol in school hebben. Zij „volgen‟ ons onderwijs en hebben kennis, ideeën en vragen die hen een waardevolle partner in de dialoog over de kwaliteit van onze school maken. De inbreng van de leerlingen is op de volgende manieren concreet vormgegeven:  In de onderbouw is er een leerlingenparlement. Het leerlingenparlement vergadert onder begeleiding van een docent vaak over schoolse zaken. Voorzitter en secretaris van het leerlingenparlement spreken maandelijks met de vestigingsdirecteur;  In de Montessoribovenbouw is er de leerlingklankbordgroep, met wie ideeën/producten vanuit team of teamleiding dan wel vanuit de groep zelf besproken worden. Met hen is ook tussentijds de Montessoribovenbouw geëvalueerd;  Er is een leerlingenraad voor de hele bovenbouw, met leerlingen uit zowel Montessori-bovenbouw als uit het studiehuis. Zij vergadert regelmatig met de vestigingsdirecteur. De leerlingenraad adviseert de gebouwdirectie, gevraagd en ongevraagd, bij kwesties als nieuwbouw, vakinhoud, toetsing en herkansing en praktische zaken  De leerlingen vullen enquêtes in over hun docenten voor de ontwikkelingsgesprekken en beoordelingstrajecten van docenten;  In de onderbouw maken leerlingen deel uit van de sollicitatiecommissie bij de aanname van nieuwe docenten;  In de onderbouw verzorgt de schoolkrantredactie van leerlingen onder begeleiding van een docent jaarlijks (minimaal) drie (digitale) schoolkranten.  Leerlingen nemen deel aan panelgesprekken, bijvoorbeeld over werkplaats/atelier en bij de tussentijdse evaluatie van de Montessoribovenbouw.  In de bovenbouw enquêteren we de 4e klas-leerlingen elk jaar in januari over hun ervaring van de overgang van onder- naar bovenbouw;  In de bovenbouw bepalen de leerlingen, uit een rijk aanbod van lessen, voor meer dan de helft hun eigen rooster.

5.2 Actieve betrokkenheid en inbreng van ouders We hechten veel waarde aan de feedback van ouders. In de onderbouw is een oudercommissie actief. Deze commissie komt regelmatig bijeen, onder voorzitterschap van een ouder. De vestigingsdirecteur is gast bij deze bijeenkomsten. Hij is de linking pin tussen ouders en medewerkers. Ouders agenderen organisatorische en onderwijskundige thema‟s en nodigen (soms) schoolinterne en externe deskundigen uit. Mede op verzoek van de oudercommissie zijn schoolbreed twee grote thema-avonden met als onderwerp social media georganiseerd. De oudercommissie presenteert zich tijdens de ouderavond van de eerste klas en heeft een plaats op de open dag. Het is een klankbord, adviesgroep en critical friend van de school. De oudercommissie organiseert een jaarlijkse thema-avond. In de bovenbouw is de ouder-klankbordgroep actief. Zij vergadert 4-5 keer per jaar met de beide teamleiders. Daarbij wordt meestal een „schaduw-agenda‟ van de teamvergadering gebruikt. Op die manier wordt duidelijk wat er in het docententeam aan de orde is en geven ouders hun ideeën en commentaar op de onderwerpen uit de teamvergadering. Daarnaast kunnen ouders ook zelf onderwerpen aandragen. Ook met de ouder-klankbordgroep is de Montessoribovenbouw tussentijds geëvalueerd. In de bovenbouw worden(groot) ouders, broers, zussen en andere belangstellenden jaarlijks uitgenodigd om de presentaties bij te wonen van de profielwerkstukken van de leerlingen van de examenklassen. In de onderbouw wordt gestart met een informeel oudercafé jaar 1. De ouders worden uitgenodigd voor een avond met bijdragen van leerlingen en docenten. Bij succes breiden we dit initiatief uit naar ouders van jaar 2 en 3.


47 5.3 Actieve betrokkenheid van het personeel bij de organisatie van de school 5.3.1 Doelstellingen met betrekking tot betrokkenheid van personeel In het Schoolplan 2011-2014 zijn de volgende uitgangspunten en doelstellingen verwoord:  De inzet en kwaliteit van de docenten bepalen de kwaliteit van de school. De medewerkers voelen zich betrokken bij de school en bij elkaar en zijn er primair voor de leerlingen (pag. 9);  Goed onderwijs staat voor het Zernike College gelijk aan goede docenten;  De docent moet zich vooral bezig kunnen houden met het onderwijs en met de leerlingen. De organisatie van het onderwijs is op de locaties neergelegd bij teams van docenten. Teamwork en accent op onderwijsontwikkeling komen tegemoet aan de eis van professionalisering van de organisatie (pag. 41);  De missie van de school - Eigenwijs onderwijs, de school als ontdekkingsreis - is er voor de leerlingen en voor de medewerkers. Er is ruimte voor innoveren en experimenteren met nieuwe onderwijsvormen, er is ruimte voor onderzoek en talentontwikkeling (pag. 33);  Het Zernike College wil een lerende school zijn. De school wil dat docenten gemiddeld 10 dagdelen op jaarbasis aan scholing en deskundigheidsbevordering besteden (pag. 38);  De school wil in verband met professionalisering van docenten ruimte scheppen in het taakbeleid voor de ontwikkeling van lesmateriaal en vakoverstijgende projecten (pag. 38);  Het Zernike College wil vooral op het terrein van de gesprekscyclus tussen leidinggevende en docent een grote stap maken. Het voeren van voortgangsgesprekken en het uiteindelijke beoordelen van medewerkers moeten een normale gang van zaken worden in de school (pag. 37). 5.3.2 In welke mate zijn de doelstellingen gerealiseerd. De medewerkers zijn primair betrokken via het Montessoriteam waar zij deel van uitmaken. In de onderbouw zijn er drie teams (jaar 1 en 2 atheneum/havo, jaar 1 en 2 havo/vmbo, jaar 3 atheneum/havo). In de bovenbouw is er één Montessoribovenbouwteam (havo 4, 5 en vwo 4, 5, 6). De teamleden en teamleiders verzorgen allereerst het dagelijks reilen en zeilen van de school met betrekking tot leerlingen en onderwijs. Dit gebeurt veelal in de dagelijkse werkpraktijk en niet in de teamvergaderingen. Teamleden zijn alleen niet alleen docent, maar ook mentor. De teams vergaderen zo‟n 6 à 7 keer per jaar. Voor het Montessoribovenbouwteam is meer tijd ingepland omdat implementatie van een nieuwe stroom binnen school meer (overleg-)tijd vraagt. Uitgangspunt is dat de teamvergadering inhoudelijk van aard moet zijn, mededelingen en dagelijkse running business beperken we tot een minimum. De teamvergadering gaat over ons Montessorionderwijs, hoe we onze pedagogische en didactische uitgangspunten in praktijk brengen. Daarbij kan het gaan om plannen maken en ontwerpen, uitvoering (voorbeelden/presentaties door teamleden van lessen), evaluatie en reflectie. De teamvergaderingen verlopen over het algemeen in een positieve, enthousiaste en betrokken sfeer die een professionele gedachtenuitwisseling en samenwerking mogelijk maakt. De werkvormen zijn er op gericht om van elkaar te leren en om ieder teamlid daarbij te betrekken. Hierbij ter illustratie een aantal van de thema‟s die in de teamvergaderingen aan de orde zijn geweest: - (onderbouw:) Zelfevaluatie, Taal en rekenbeleid, Aansluiting onderen bovenbouw - (bovenbouw:) Zelfevaluatie, Breed rapport, Observatie-instrument Montessoridocentgedrag, Reflectie in de les, Lesvoorbeeld van Margreet, Begeleidingsles. Eind schooljaar 2012-2013 hebben we een eerste gezamenlijke bijeenkomst gewijd aan de aansluiting Montessorionderbouw en -bovenbouw. Naast de teamvergaderingen organiseren we jaarlijks, einde schooljaar, een hei- of kleidag voor de bovenbouw Montessori buiten school (waar reflectie het parool is) en hebben we één of twee keer per jaar een teamuitje. Verder zijn er andere leuke activiteiten als volleybal, klaverjassen, schoolfeest, Kerstmis, Sinterklaas. In de bovenbouw (Montessori en studiehuis) wordt er in subteams gewerkt aan specifieke thema‟s. (voorbeelden dit jaar: literatuur, ict, technasium, leerlingzorg, MVT-overleg). De subteams worden jaarlijks geëvalueerd en aangepast. Medewerkers geven het subteam van hun voorkeur aan, de samenstelling van de subteams wordt bepaald door de gebouwdirectie. De docentenonderzoeksgroep van het Zernike College werkt in samenwerking met de lector leren en innoveren van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en twee collega-scholen aan ontwikkeling en implementatie van een observatie-instrument Montessori-docentgedrag. Dat instrument willen inzetten bij intervisie in het team. Er is begonnen met een training in het hanteren van dit instrument. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

48 Inspraak en medezeggenschap in formele zin zijn georganiseerd in de beleidsgroep en in de medezeggenschapsraad. De beleidsgroep bestaat uit vertegenwoordigers van elk team en van het OOP en adviseert de kerndirectie over elk beleidsvoorstel dat naar de medezeggenschapsraad gaat. Beleidsgroeppunten komen aan de orde in de teamvergaderingen. We zijn Zernike-breed gestart met het voeren van voortgangsgesprekken door de teamleider met de medewerker. Aan de hand van een aantal omschreven competenties worden bevinden en ontwikkeling van de medewerker besproken en worden waar gewenst afspraken gemaakt. Voor de Montessoribovenbouw zijn aan de „standaard‟ competenties als apart punt de zes Montessorikarakteristieken toegevoegd. Vaak wordt een voortgangsgesprek voorafgegaan door lesbezoek door de teamleider en enquêtes onder leerlingen. Naast voortgangsgesprekken vinden er ook beoordelingsgesprekken plaats. Dit gebeurt in het kader van de functiemix. Omwille van duidelijke communicatie gaan per mail regelmatig het „Weekbericht‟ (onderbouw) de Westerse Drift-mail (bovenbouw) en de Montessori-Weekspreek (bovenbouw) uit. De WD-mail is bedoeld voor alle medewerkers op de locatie Westerse Drift en is informatief over data, lief en leed en kleine wetenswaardigheden. De Weekspreek is gericht op de medewerkers Montessoribovenbouw. Hierin staat naast feitelijke informatie ook steeds een uitgebreider stuk „Typisch Montessori‟. Een voorbeeld van de Weekspreek is als bijlage toegevoegd aan de zelfevaluatie. Het Zernike College gebruikt It’s Learning als digitale leeromgeving. Hierop is een cursus „Montessoribovenbouw‟ ingericht waarop voor de medewerkers alle stukken te vinden zijn. 5.3.3 Evaluatie en verbeteractiviteiten Betrokkenheid van de medewerkers en de daarbij aangegeven activiteiten zijn een punt van evaluatie voor de teamvergadering, voor de teamleiding en voor de gebouwdirectie. Dit levert de volgende verbeteractiviteiten op:  het inzetten van de Montessoricompetenties bij voortgangsgesprekken;  activiteiten, producten en notulen op een systematische en consequente wijze een plek geven in de digitale Montessorileeromgeving.

5.4 Management en organisatie De Montessori-juniorlocatie wordt geleid door de gebouwdirectie die bestaat uit de vestigingsdirecteur en de vier teamleiders. Zij dragen gezamenlijk de verantwoordelijkheid dragen voor het onderwijs en de organisatie in de schoolsoorten vmbo/havo/vwo en de jaarlagen. De teamleiders sturen de onderwijsteams aan en zijn hiërarchisch en functioneel verantwoordelijk. De vestigingsdirecteur maakt deel uit van de kerndirectie van het Zernike College en heeft een Zernike brede portefeuille voor opleidingszaken en pr. De onderwijsadviesgroep van docenten adviseert de gebouwdirectie over onderwijsinhoudelijke zaken. De oudercommissie komt regelmatig bijeen in aanwezigheid van de vestigingsdirecteur en andere genodigden en voert een eigen agenda. Het bovenbouw Montessori-team wordt geleid door twee teamleiders. Zij maken deel uit van de gebouwdirectie bovenbouw samen met de vestigingsdirecteur, de teamleiders van het studiehuis en de teamleiders van het atheneumplus. De vestigingsdirecteur bovenbouw maakt deel uit van de kerndirectie en heeft een eigen portefeuille financiën en kwaliteit. De klankbordgroep van ouders komt regelmatig bijeen met de teamleiders Montessori en voert haar eigen agenda.


49 6. DESKUNDIGHEID 6.1 Aannamebeleid en begeleiding Het aannamebeleid van het Zernike College Montessori is onderdeel van het aannamebeleid van het Zernike College. Bij sollicitaties voor vacatures aan het Zernike College Montessori worden naast algemene Zernikeeisen ook specifieke Montessorikwaliteiten gevraagd. We hebben deze kwaliteiten in docentcompetenties uitgeschreven. We vragen van de sollicitant de Montessorivisie en -karakteristieken, en de additionele Zernike College Montessoridoelen te onderschrijven. Bovendien verwachten we van de sollicitant dat hij een rol kan en wil spelen in de leerlingbegeleiding. Voor docenten gaat het om het uitoefenen van het mentoraat en voor het onderwijsondersteunend personeel om de pedagogische begeleiding van leerlingen. Bij sollicitatiegesprekken van het Zernike College Montessori maken leerlingen deel uit van de sollicitatiecommissie. Het Zernike College is samen met de overige openbare vo-scholen in de stad een geaccrediteerde opleidingsschool. Leraren in opleiding worden in ons samenwerkingsverband met de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden door de schoolopleiders en vakcoaches begeleid in hun professionalisering tot creatieve, innoverende en uitdagende docenten. Scholingsdagen voor vakcoaches, cursussen functionele rollenspelen, video-interactiebegeleiding zitten in ons jaarprogramma. Docentbegeleiders begeleiden nieuwe docenten in de eerste vier jaar van hun loopbaan. De Montessori docentcompetenties bieden het kader. Zij volgen de ontwikkeling van nieuwe docenten met lesbezoeken. In intervisiegroepen bespreken de nieuwe docenten met elkaar en onder begeleiding van een docentbegeleider lessen en cases. Waar nodig krijgt de startende medewerker ondersteuning van de docentbegeleider, vakcollega‟s of andere medewerkers. Aan de Montessorionderbouw is een eigen docentbegeleider verbonden. Aan de Montessoribovenbouw is de begeleiding bestemd voor beide afdelingen en niet specifiek gericht op de Montessoriontwikkeling. 6.2 Scholing met Montessori-cursussen Nieuwe medewerkers van het Zernike College Montessori volgen binnen hun eerste twee jaar de NMVbasiscursus voor nieuwe of ervaren docenten. Daarna verwachten we van de medewerker dat hij enkele verdiepingscursussen volgt. Bij de start van de Montessoribovenbouw in 2009 hebben de meeste docenten een CVMO-oriëntatiecursus Montessori didactiek en pedagogiek gevolgd. Daarnaast hebben veel bovenbouwdocenten hun collega‟s van het Montessori College Nijmegen bezocht, die als vraagbaak dienden bij de invoering van het Nijmeegse lessensysteem. 6.3 Onderhoud montessori deskundigheid Als lerende organisatie en geaccrediteerde opleidingsschool zet het Zernike College in de jaren 2012-2014 in op het verder scholen en professionaliseren van alle medewerkers. We streven naar verbetering en vernieuwing van ons onderwijs. Het Zernike College voert scholingstrajecten in eigen beheer uit met als titel Meester van Jezelf. We onderscheiden vijf doelgroepen: 1. Leraren in opleiding (lio‟s). Zij worden in ons samenwerkingsverband met de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden door de schoolopleiders en vakcoaches begeleid in hun professionalisering tot creatieve, innoverende en uitdagende docenten. Scholingsdagen voor vakcoaches, cursussen rollenspelen, video-interactiebegeleiding zitten in ons jaarprogramma. 2. Docenten die minder dan vier jaar in dienst zijn. Zij worden op onze locaties begeleid door docentbegeleiders. Persoonlijke gesprekken en intervisiebijeenkomsten staan in de planning. 3. In het kader van het interne scholingsprogramma Meester van jezelf kennen wij de volgende trajecten: a. Docenten die minimaal vier jaar in dienst zijn. Zij nemen deel aan masterclasses De kwaliteit van de les. b. Het onderwijsondersteunend personeel. Hun scholingstraject luidt Ik en de Directeur. c. De kerndirectie en teamleider. Zij volgen de training Verbindend leiderschap voor leidinggevenden. Daarnaast volgen medewerkers individuele scholingstrajecten, bijvoorbeeld via de lerarenbeurs en scholingstrajecten per team of sectie. De Montessoriprofessionalisering wordt door een scala aan activiteiten in de Montessori onderen bovenbouw ondersteund. In teambijeenkomsten staan didactische en pedagogische bespreekpunten op de agenda. Eén van de belangrijkste doelen van deze vergadering is het vertalen van de Montessori theorie naar de praktijk waarbij docenten zelf invulling geven en eigenaarschap Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

50 ervaren. Op deze wijze maken alle teamleden deel uit van een professionele leergemeenschap waarin kennis en ervaringen uitgewisseld worden. Het informele leren vinden we net zo belangrijk als de formele variant van scholingen en cursussen. Er is een wekelijks informatiebulletin (weekbericht, Weekspreek) dat Montessori-achtergronden en aanverwante pedagogisch-didactische onderwerpen bevat ter lering en inspiratie. De onderwijsadviesgroep in de Montessori-onderbouw en de onderwijscommissie in de Montessoribovenbouw zijn organen waarin deskundigheidsbevordering plaatsvindt. Beide denktanks fungeren als talentkweekvijver. Beiden werken als een instrument om invloed op en draagvlak voor schoolontwikkeling door docenten te versterken. In 2011 is een met SLOA-gelden (subsidieregeling landelijke onderwijsondersteunende activiteiten) van de VO-raad gefinancierd onderzoeksproject opgestart. De school beschikt over een onderzoeksgroep, bestaande uit geschoolde onderzoeksdocenten onder leiding van een NHL-lector „leren en innoveren‟. De onderzoeksgroep participeert met twee andere scholen in een professionele leergemeenschap. De onderzoeksgroep voert praktijkgericht verander- of evaluatieonderzoek uit. De onderzoeksvragen komen uit teams, vestigingen of van de kerndirectie. Het onderzoeksproject Montessori-didactiek heeft als doel de Montessorikarakteristieken te operationaliseren in vragenlijsten voor docenten en leerlingen, en in een observatie-instrument. Met behulp van deze instrumenten gaan docenten - na scholing in het gebruik van dit instrument - elkaars lessen observeren en nabespreken. Het doel van dit onderzoek is zicht te krijgen op de stand van zaken van het Montessorikarakter van de lessen. De uitkomsten kunnen leiden tot een Montessoriprofessionaliserings-agenda. Het onderzoek gebeurt in nauwe samenspraak met de NMV. Daarnaast voert de onderzoeksgroep zelf regelmatig onderzoek uit onder leerlingen en ouders, die overigens niet per sé Montessori-specifiek zijn maar passen in de onderzoekcultuur van het Zernike College. Zo is er de jaarlijkse aansluitingsenquête onderbouw-bovenbouw, de tevredenheidsenquête voor ouders en leerlingen uit Vensters voor Verantwoording, het onderzoek naar tevredenheid van medewerkers, het rendement van havo en vwo en specifiek Montessori-onderzoek, bijvoorbeeld naar werkplaats/atelier. 6.4 Verbeteractiviteiten De bijeenkomsten van de onderwijsadviesgroep en onderwijscommissie neigen soms naar te veel nadruk op incidenten en de korte termijn ten koste van de Montessori-ontwikkeling op de lange termijn. Goede voorbeelden van opbrengsten van deze werkgroepen zijn een onderzoek onder docenten en leerlingen naar de keuzewerktijd, en plannen voor een volgsysteem gericht op brede ontwikkelingsdoelen. Een belangrijk aandachtspunt dat verbetering behoeft is het uitbreiden van de gesprekscyclus tussen leidinggevenden en medewerkers. De doelstelling op de korte termijn is dat per 1 januari 2013 met iedere medewerker een voortgangs-/functioneringsgesprek wordt gevoerd. Het schoolbestuur heeft hiervoor een format aan alle scholen voorgelegd. Maar het gaat er vooral om dat deze cyclus geborgd raakt in de organisatie. Wij willen het gebruiken als kwaliteitsinstrument. Het gaat uiteindelijk om de kwaliteit in de klas en het leerproces. Het daarop reflecteren en investeren zijn onze belangrijkste doelen. De kijkwijzer voor lesbezoek (ter voorbereiding op het functioneringsgesprek) en de onderdelen van het voortgangsformulier zijn niet specifiek gericht op Montessoridoelen en -vaardigheden. Tijdens de functioneringsgesprekken in de Montessori-afdeling besteden we ook aandacht aan het in praktijk brengen van de karakteristieken en aan de pedagogische grondhouding. Voor de LC/LD-functiemix moet de door het bestuur gehanteerde procedure worden gevolgd. Er bestaat enige spanning tussen deze algemene procedure en de gewenste focus op Montessoridoelen en -vaardigheden in de Montessori-afdelingen. Veel van onze medewerkers maken naar volle tevredenheid gebruik van de Montessoricursussen. De opbrengsten van de cursussen zijn nu vooral voor betrokkenen merkbaar. In teamvergaderingen presenteren docenten hun ervaringen en nieuw materiaal wordt uitgedeeld. We zoeken hiernaast andere effectievere manieren om de cursusoogst breder te delen en te borgen.


51 Bijlagen 1 Ontwerp bovenbouw Montessori (hoofdstukken 1-2-4-5)

ONTWERP

INRICHTING VERNIEUWDE BOVENBOUW

Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw Haren/Groningen

22-05-2008


52

Inhoudsopgave Verantwoording ....................................................................................................................................... 53 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 53 2. Het inrichten van het Montessori Studiehuis ....................................................................................... 55 2.1. Pedagogische en didactische Montessori concept ........................................................................ 55 2.2. De organisatie van het onderwijsleerproces ................................................................................. 56 2.2.1. Profielkeuze.......................................................................................................................... 56 2.2.2. Keuzes in de vernieuwde tweede fase .................................................................................. 56 2.2.3. Rooster, collegelessen, begeleidingslessen, keuzewerktijd .................................................. 56 2.2.4. Periode-indeling, toetsen, herkansingen en rapport ............................................................. 57 2.2.5. Collegelessen en didactiek ................................................................................................... 58 2.2.6. Begeleidingslessen en didactiek ........................................................................................... 58 2.2.7. Buiten de uren en binnen de muren ...................................................................................... 58 2.2.8. PTA‟s, werkwijzers en takensysteem................................................................................... 58 2.2.9. Leer- en lesmateriaal en werkvormen .................................................................................. 58 2.2.10. Mentoraat ........................................................................................................................... 58 2.3. Organisatiestructuur van de Montessori bovenbouw.................................................................... 58 2.3.1. Inleiding ............................................................................................................................... 58 2.3.2. Teams ................................................................................................................................... 58 2.3.3. Vaksecties ............................................................................................................................ 59 2.3.4. Onderwijscommissie ............................................................................................................ 59 2.3.5. Zorgverlening/het zorgcentrum ............................................................................................ 59 2.3.6. Aansluiting onderbouw-bovenbouw .................................................................................... 59 2.4. Management ................................................................................................................................. 59 2.4.1. Vestigingsdirecteur............................................................................................................... 60 2.4.2. Teamleiders .......................................................................................................................... 60 2.5. Medewerkers ................................................................................................................................ 60 2.5.1. Onderwijzend personeel ....................................................................................................... 60 2.5.2. Onderwijsondersteunend personeel...................................................................................... 61 4. Plan van aanpak vervolg ontwerpproces .............................................................................................. 62 4.1. Inleiding ........................................................................................................................................ 62 4.2. Actieplan....................................................................................................................................... 63 5. Tijdspad in grote lijnen ........................................................................................................................ 64


53

Verantwoording In juni 2007 is door de kerndirectie van het Zernike College de werkgroep Vernieuwde Bovenbouw ingesteld. Deze werkgroep (die samengesteld is uit medewerkers die werkzaam zijn in het Montessori Juniorcollege en het Zernike Studiehuis) is gestart met haar werkzaamheden in september 2007. De opdracht voor de werkgroep luidt als volgt:  uitgaande van de groei naar 1300 leerlingen en een nieuwbouw/vernieuwbouw op dezelfde of een andere locatie moet een plan van eisen worden ontwikkeld voor: o de onderwijskundige plaats die het nieuwe Zernike Montessori Studiehuis gaat krijgen in de bovenbouwlocatie; o de onderwijskundige plaats die het vernieuwde Zernike Studiehuis gaat krijgen in de bovenbouwlocatie; o de onderwijskundige plaats die atheneumplus gaat innemen in de bovenbouwlocatie; o de ontwikkeling van nieuwe teams die het gevolg zijn van bovengenoemde uitkomsten.  beschrijf aan welke kenmerken de bovenbouwlocatie moet voldoen om recht te doen aan de pedagogisch/didactische concepten van het nieuwe Zernike Montessori Studiehuis, het vernieuwde Zernike Studiehuis en atheneumplus. De eerste maanden zijn gebruikt om elkaar te informeren. Over en weer zijn door de werkgroepleden werkbezoeken gebracht aan de Montessori onderbouw op de Helperbrink en het Zernike Studiehuis aan de Westerse Drift. Doelstelling van deze werkbezoeken: te weten komen wat Montessori onderwijs in theorie en praktijk is, wat de uitgangspunten van het Zernike Studiehuis zijn en welke keuzes gemaakt zijn in verband met de vernieuwde tweede fase. Vervolgens zijn werkbezoeken aan de Montessori afdeling van Openbare Scholengemeenschap Hengelo gebracht. Deze Montessori afdeling is in september 2007 gestart met opbouwen van een Montessori bovenbouw door te beginnen met een aantal vierde klassen. Daarna is nog een bezoek gebracht aan het Montessori College in Nijmegen. Het Montessori College in Nijmegen is een zelfstandig Montessori school. De inrichting van de tweede fase op deze beide scholen leverde voldoende aanknopingspunten, ideeën en een goed werkmodel als basis voor de inrichting van een Montessori bovenbouw. Met het uitwerken van dit werkmodel in twee workshops in maart en april werden de contouren voor het inrichten van de Vernieuwde Bovenbouw neergezet. In deze ontwerpnotitie wordt de inrichting van de Vernieuwde Bovenbouw beschreven.

1. Inleiding Bij het uitwerken van de inrichting van de Vernieuwde Bovenbouw, te weten het Zernike Studiehuis*, inclusief Atheneumplus en het Zernike Montessori Studiehuis* zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd. 1. In de eerste plaats zijn de missie, “de school als ontdekkingsreis”, en de visie van het Zernike College uitgangspunt bij het inrichten van de beide bovenbouwafdelingen. 2. In de tweede plaats zijn de in de werkgroep ontwikkelde pedagogische en didactische concepten voor het Montessori Studiehuis (zie hoofdstuk 2, paragraaf 2.1.) en voor het Zernike Studiehuis (zie hoofdstuk 3, paragraaf 3.1.) eveneens uitgangspunt bij het inrichten van de beide bovenbouwafdelingen. a. Voor het Montessori Studiehuis is een concept beschreven dat recht doet aan de ideeën van Maria Montessori en de ontwikkeling van het Montessori onderwijs maar ook aan de eigenheid van de Montessori onderbouw. De zes karakteristieken van het Voortgezet Montessori Onderwijs (VMO-onderwijs) vormen daarvan een belangrijk onderdeel. b. Voor het Zernike Studiehuis inclusief Atheneumplus is een concept beschreven dat recht doet aan de ontwikkelingen in het huidige Zernike Studiehuis en daarbij ook de eigenheid van het huidige Zernike Studiehuis weergeeft.

Elk van de beide concepten begint bij wat leerlingen zouden moeten leren en wat de beste manier is om ze dat te laten leren. Er wordt door de bril van het pedagogische en didactische concept naar onderwijzen en leren gekeken. De beide concepten worden uitgewerkt voor de vier hoofdaspecten van Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

54 het onderwijsproces: het primaire proces, de functionarissen in de school, de organisatie, de omgeving van de school. Daarnaast zijn bij het uitwerken van de onderdelen steeds de volgende vragen gesteld:  Wat gaat er goed in de huidige situatie en moet behouden blijven?  Wat gaat er niet goed in de huidige situatie en moet veranderd worden? * In deze notitie wordt met het Zernike Studiehuis de bovenbouw van HAVO en Atheneum bedoeld zonder de Montessori leerlingen. Met het Zernike Montessori Studiehuis wordt de bovenbouw van HAVO en Atheneum bedoeld waar de Montessori leerlingen naar toe gaan. In het vervolg wordt voor het gemak het Zernike Montessori Studiehuis het Montessori Studiehuis genoemd. Voor beide studiehuis-afdelingen moeten nog namen worden gekozen.


55

2. Het inrichten van het Montessori Studiehuis 2.1. Pedagogische en didactische Montessori concept De pedagogische doelstelling van het Montessori onderwijs kan worden samengevat als het streven naar de bevrijding van het kind. Deze emancipatie van de jonge mens heeft drie aspecten: 4. de ontwikkeling van de persoonlijkheid en identiteit; 5. het verwerven van handelingsbekwaamheid (kennis, attituden en vaardigheden); 6. het op een verantwoordelijke wijze leren vervullen van een maatschappelijke rol. Om deze doelen te realiseren moet een pedagogisch klimaat worden gecreëerd waarin leerlingen en leraren elkaar vertrouwen en respecteren. Dit vertrouwen geeft leerlingen binnen kaders ruimte en keuzevrijheid om te werken aan bovenstaande ontwikkelingsdoelen. De voorbereide omgeving sluit aan bij de leeftijdsfase van de leerlingen. Deze omgeving kenmerkt zich door bewuste inrichting en gebruik van gebouw en leerbronnen, door een bewuste keuze van organisatievormen als het rooster en door bewuste gedragingen en taken van docenten en begeleiders. De didactische uitwerking van de pedagogische doelstellingen kenmerkt zich in het voortgezet onderwijs door o.a. het dialogisch onderwijs, de afnemende leiding, de rol van meer ervaren in het leerproces, de keuzes in o.a. materiaal en tempo, bemiddeld onderzoek en de integratie van proces en inhoud. Het pedagogische en didactische Montessori concept, dat ook de zes karakteristieken van het VMOonderwijs omvat, is uitgangspunt bij het inrichten van het Montessori Studiehuis. De zes karakteristieken van het VMO-onderwijs zoals geformuleerd door de werkgroep Montessori Leren zijn: 7. Hoofd, hart en handen: Montessori-onderwijs biedt een bredere vorming aan dan alleen gericht op cognitieve doelen en streeft naar verdieping van leren door integratie van hoofd, hart en handen. 8. Leren kiezen: het is een voorwaarde voor de ontwikkeling van de zelfstandigheid dat leerlingen leren om keuzes te maken. 9. Reflecteren: reflectie op het leren vormt voor de leerkracht en leerlingen de basis om vast te stellen waar een leerling staat in zijn of haar ontwikkeling en daarnaar te handelen. 10. Sociaal leren: leerlingen zijn in de leeftijdsfase van het voortgezet onderwijs erg gericht op het sociaal functioneren met leeftijdsgenoten. Het van en met elkaar leren is een belangrijke karakteristiek van VMO-scholen. 11. Samenhang in leerstof: de leerlingen gaan werkelijkheidsgebieden onderzoeken. Daarmee worden de grenzen tussen de traditionele vakken overschreden. 12. Binnen en buiten school: het leren van bekwaamheden en het verwerven van een maatschappelijke rol vindt in en buiten school plaats. VMO-scholen schenken aandacht aan oefeningen voor het maatschappelijke leven. Naast persoonlijke kwaliteiten vanuit de pedagogische grondhouding vereisen bovenstaande karakteristieken bepaalde kwaliteiten bij docenten die samen de Montessori docentcompetenties vormen. Andere afgeleide kenmerkende aspecten zijn:  Een zorgvuldig begeleide weg naar zelfstandigheid, leren leren en leren reguleren: „leer het mij zelf doen‟, je rooster maken, dagindeling kiezen, mentor kiezen.  Leren verantwoording te dragen voor je keuzes. Daarbij mogen fouten worden gemaakt, waar je van leert.  Het samen leren, werken en leven, de school is een sociale proeftuin.  Docenten en leerlingen communiceren op ooghoogte met elkaar, er wordt uitgegaan van gelijkwaardigheid en respect voor elkaar, ook feedback geven hoort hierbij.  Elke leerling heeft een sociale taak: er wordt gewerkt aan een burgerschap/democratisch portfolio door middel van maatschappelijke stages, tutoring, leerlingparlement, begeleidingslesuren bij jongere leerlingen.


56

2.2. De organisatie van het onderwijsleerproces Met betrekking tot de organisatie van het onderwijsleerproces wordt onderstaand een aantal uitgangspunten genoemd voor het inrichten van de Montessori bovenbouw. In het eerste jaar 2009-2010 zal met 2 of 3 vierde klassen HAVO en 2 of 3 vierde klassen atheneum gestart worden.

2.2.1. Profielkeuze Er dient te worden onderzocht hoe leerlingen in het derde jaar aan profielen gekoppeld kunnen worden met als doel ze voldoende kennis te laten vergaren over de profielen zodat goed gekozen kan worden voor een definitief profiel in het vierde jaar. Gedacht wordt aan atelierachtige projecten en andere werkvormen om de vier profielen voor de leerlingen herkenbaar te maken.

2.2.2. Keuzes in de vernieuwde tweede fase In het Montessori Studiehuis wordt gestreefd naar een brede ontwikkeling van de persoonlijkheid met daarin als rode draad het aanleren van een onderzoekende houding door het aanbieden van veel actieve uitdagingen op cultureel, maatschappelijk en wetenschappelijk gebied. Er wordt zoveel mogelijk met geïntegreerde vakken gewerkt door middel van een aanbod van vakoverstijgende projecten met als inspiratiebron werkplaats/atelier of het “2FM”project. Er dient in ieder geval sprake te zijn van activerende didactiek, met meerdere werkvormen. De school is naar buiten gericht en wil leerlingen kennis laten maken met de wereld buiten de school. Vanuit deze visie wordt onderstaand aangegeven welke onderdelen in het Montessori Studiehuis aanwezig dienen te zijn.  Er wordt een nieuw verplicht vak „Studium Generale‟ ontwikkeld. Dit geïntegreerde vak bevat bijvoorbeeld de volgende onderdelen: filosofie (leren denken/denklessen), „kunst en cultuur‟, colleges volgen op de universiteit, etc. De aanpak is gericht op het toepassen van het geleerde en het doen van onderzoek. Dit kan zowel natuurprofiel gericht, maatschappijprofiel gericht als filosofie/denken gericht zijn. Dit nieuwe vak „Studium Generale‟ wordt in vierde klas HAVO en de vierde en vijfde klas Atheneum in het schooleigen deel in de vorm van begeleidinglessen aangeboden. De lessen worden verzorgd door het team Montessori docenten.  In de vijfde klas HAVO en zesde klas Atheneum wordt een profielwerkstuk gemaakt.  Het vak „Natuur, leven en techniek‟ (NLT) of het vak Onderzoek & Ontwerpen zal op termijn als keuzevak verder worden uitgewerkt in de beide natuurprofielen. Naast het bovengenoemde nog te ontwikkelen programma wordt het schooleigen deel in het Montessori Studiehuis voor een deel door een aantal programma‟s ingevuld die de school zo belangrijk vindt dat ze aan elke leerling worden aangeboden. Deze door de school bepaalde activiteiten zijn:



Internationalisering

In HAVO-4 en Atheneum-4 nemen leerlingen deel aan een uitwisseling met scholen in het buitenland. Dit programma heeft als doelstelling dat leerlingen ook leren buiten de school.



Mentoraat

Zie verder paragraaf 3.3.10



Loopbaanoriëntatie

Via het decanaat worden leerlingen geïnformeerd over onderwijsbeurzen en vervolgopleidingen.



ICT

Leerlingen leren Word, Excel en Power Point te beheersen.



Het profielwerkstuk

De studiebelasting voor het profielwerkstuk is in het VWO 80 studielasturen. Het profielwerkstuk is een afsluitend werkstuk waarvoor een apart cijfer wordt gegeven op de eindexamenlijst.

2.2.3. Rooster, collegelessen, begeleidingslessen, keuzewerktijd Voor het inrichten van de lessen wordt het volgende voorstel gedaan. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

57  Het rooster In elke periode heeft een leerling ongeveer 10 vakken. Dit betekent dat het rooster in elk geval bestaat uit 10 collegelessen. Per dag worden vier lessen van 70 minuten gegeven (totaal per week 20 lessen van 70 minuten). Naast de collegelessen resteren per week nog 10 begeleidingslessen. Deze uren gaat de leerling zelf invullen met begeleidingslessen uit een aanbod dat door de school bepaald wordt. In beginsel kiest een leerling naast elke collegeles een begeleidingsles. Dit gebeurt aan het begin van elke periode en de keuze ligt dan voor 8 weken vast. Bij vrijstelling voor een bepaald vak moeten andere begeleidingslessen gekozen worden zodat geen tussenuren ontstaan. Voor de leerlingen bestaat in de begeleidingsles veel vrijheid om naar eigen keuze aan het gekozen vak te werken. Naast college-uren en begeleidingsuren wordt per dag nog 40 minuten keuzewerktijd ingeroosterd. Deze roostering betekent dat een leerling van 8.30 tot 15.00 uur op school aanwezig is.  De collegelessen Elk vak heeft in de periode dat het vak op het rooster staat één college-uur (de kernles) per week. Het is een les van 70 minuten. In het college-uur komen naast de vakinhoud ook studieaanwijzingen, planningsadviezen, de inhoud van de toetsing en de bespreking van de studielast aan de orde. Het college-uur bestaat uit homogene groepen leerlingen. De gewenste groepsgrootte in een college-uur wordt in overleg vastgesteld.  De begeleidingslessen Naast collegelessen zijn er ook begeleidingslessen. Dit is ook een les van 70 minuten. In beginsel kiest een leerling naast elke collegeles één begeleidingsles. In de begeleidingslessen wordt aan het betreffende vak gewerkt. Alleen met toestemming van de vakdocent mag aan een ander vak gewerkt worden. Omdat de keuze voor de begeleidingslessen door alle leerlingen in de tweede fase gemaakt moet worden is de groep leerlingen in de begeleidingsles heterogeen (HAVO 4 t/m VWO 6). Daardoor is het mogelijk om leerlingen van andere leerjaren in te schakelen bij het individueel uitleggen van de lesstof. De gewenste groepsgrootte in een begeleidingsles wordt in overleg vastgesteld.  Keuzewerktijd In de keuzewerktijd van 40 minuten komen naast vakinhoudelijke zaken bijvoorbeeld mentorzaken, een broodje cultuur, een broodje Montessori aan de orde. De leerling kan per dag bepalen voor welke keuzewerktijdles hij kiest.  Postvakjes Alle leerlingen hebben een postvakje. Het postvakje wordt gebruikt om wijzigingen in roosters, lessen etc. doorgeven. Leerlingen moeten de postvakjes dagelijks regelmatig controleren.

2.2.4. Periode-indeling, toetsen, herkansingen en rapport  Periode-indeling en toetsen Het voorstel is het jaar op te delen in vier periodes van elke negen weken. Telkens acht weken met lessen en één afrondingsweek er achteraan. In deze afrondingsweek worden collegelessen gegeven, praktische opdrachten afgerond, presentaties gegeven en resterende toetsen afgenomen. Twee keer per jaar wordt in de afrondingsweek echter ook een verplichte toetsweek georganiseerd en afgenomen. Buiten de verplichte toetsweken wordt de rest van de toetsen tussendoor afgenomen. Dit kan bijvoorbeeld in een toetsband in de begeleidingslessen. Met betrekking tot het afnemen van toetsen dient duidelijk te zijn waarom een toets moet worden afgenomen. Daarbij is het een uitgangspunt dat het afnemen van toetsen zoveel mogelijk wordt beperkt. Onderzocht wordt of de leerlingen kunnen kiezen uit verschillende vormen van afsluitende toetsen.  Herkansingen Leerlingen krijgen in totaal twee herkansingen per periode. Voor de herkansing moet een verplicht reflectietraject worden gevolgd. Daarbij gaat het om het leren van de lesstof.  Rapport De leerling krijgt een rapport aan het eind van elke periode. Er wordt gewerkt met cijfers. Er vinden mentorgesprekken plaats waaraan leerling, ouders en mentor deelnemen. Eén keer na het eerste rapport en bij de volgende rapporten als het nodig is.


58

2.2.5. Collegelessen en didactiek De collegeles, is een les waarin met zeer veel inspiratie les wordt gegeven. Kernwoorden in de collegeles zijn inspiratie en instructie. De vakkennis staat hierbij in dienst van de inspiratie. De docent is in deze les de expert en de inspirator die als rolmodel fungeert en de leerlingen activeert en enthousiasmeert. De didactiek in de collegeles dient nog verder te worden uitgewerkt. In ieder geval dient sprake te zijn van activerende didactiek, met een scala aan actieve verwerkingsvormen.

2.2.6. Begeleidingslessen en didactiek De didactiek in de begeleidingslessen dient nog verder te worden uitgewerkt.

2.2.7. Buiten de uren en binnen de muren Uitgangspunt bij de zegswijze „buiten de uren en binnen de muren‟ is dat sprake is van zelfstandig leren waarbij de persoonlijkheid van de leerling verder wordt gevormd als lidmaat van de school als een minimaatschappij. Ook vindt integratie plaats op tal van andere vlakken en niveaus zoals door jaardoorbrekende projecten of culturele en wetenschappelijke manifestaties. Er is sprake van leerlingenparticipatie door middel van het tutorschap, maatschappelijke stages en andere activiteiten waarin de leerlingen hun bijdrage leveren aan de minimaatschappij van de school en zijn omgeving. Deze activiteiten vinden plaats in de begeleidingslessen en de keuzewerktijd.

2.2.8. PTA’s, werkwijzers en takensysteem Voor elk vak dient een Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) te worden opgesteld. Op basis daarvan wordt een werkwijzer per vak met een daarbij behorend takensysteem gemaakt. Binnen het Montessori onderwijs gaat het daarbij om een overzicht van kennis en vaardigheden waardoor de leerling gemakkelijker zelf kan werken.

2.2.9. Leer- en lesmateriaal en werkvormen Het is de bedoeling de zelfstandigheid en de identiteitsontwikkeling van de leerling te bevorderen, zelfstandigheid is één van de ontwikkeldoelen. Dit kan met zelfsturend lesmateriaal. De rol van beweging, koppeling van hoofd, hart en handen en van audiovisueel materiaal voor het leerproces is van belang. Er dient onderzocht te worden welke rol ICT kan hebben in het curriculum.

2.2.10. Mentoraat Uitgangspunt is dat elke docent ook mentor is. Een mentor begeleidt ongeveer 15 leerlingen. De leerlingen mogen in de vierde klas uit de docenten hun eigen mentor kiezen. Dat wil zeggen dat de leerling drie wat hem/haar betreft mogelijke mentoren opgeeft, waaruit vervolgens een keuze wordt gemaakt door de school. In principe kiest de leerling de mentor voor één jaar. In het vervolgjaar heeft hij/zij de eerste keuze of hij/zij de mentor wil houden. Er vindt minimaal één keer per vier weken een gesprek plaats tussen de leerling en de mentor. De mogelijkheden van een digitaal volgsysteem worden onderzocht.

2.3. Organisatiestructuur van de Montessori bovenbouw 2.3.1. Inleiding Met betrekking de organisatiestructuur worden onderstaand een aantal uitgangspunten genoemd voor het inrichten van de Montessori bovenbouw.

2.3.2. Teams Teams regelen het dagelijks reilen en zeilen van de school met betrekking tot de leerlingen, zorgen voor de leerlingbegeleiding en worden aangestuurd door inspirerende teamleiders. Teams zorgen ook voor onderwijskundige impulsen en onderwijsverbetering. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

59 In de teams is sprake van collegialiteit die zich uit door een professionele manier van samenwerken, het voor elkaar inspringen en het uitspreken van waardering voor elkaar. Ook spreekt men elkaar aan en ondersteunt men elkaar bij het realiseren van de gestelde doelen. De vergaderingen van de teams zijn zoveel mogelijk inhoudelijk van aard. Voorbeelden van inhoudelijke zaken zijn het uitwerken van atelier opdrachten en/of het bevorderen van samenwerking tussen leerlingen. Organisatorische zaken worden zoveel mogelijk per internet gecommuniceerd. Wanneer grote teams worden geformeerd, worden er subteams gevormd. Wat dan de taak, de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van deze subteams is, kan later worden uitgewerkt? Elk subteam heeft een coördinator.

2.3.3. Vaksecties Voor de Montessori afdeling dienen aparte Montessori vaksecties te komen voor de klassen 4-6 naast de reguliere vaksecties vanwege de volgende redenen:  In verband met de doorgaande Montessori leerlijn, die enigszins kan afwijken door andere accenten binnen de afgesproken kaders.  De inspiratie voor het vak wordt in de eigen school en ook extern bij andere Montessori scholen opgedaan.  In verband met het leveren van kwaliteit conform de eisen, die gesteld worden vanuit de Nederlandse Montessori Vereniging en het genereren van goede eindexamenresultaten. De vaksecties bewaken de eindexamenresultaten door middel van het gebruik van een aantal ijk momenten. Tussen de reguliere en de Montessori vaksecties dient overleg te zijn. Het schoolbrede overleg tussen de secties wordt georganiseerd door de voorzitters van de reguliere en de Montessori vaksecties. In verband met een goed verloop van de overgang van klas drie naar klas vier zijn de onderbouwen bovenbouwdocenten in de Montessori afdeling maatjes van elkaar. Dit systeem vereist regelmatig overleg en evaluatie.

2.3.4. Onderwijscommissie Er is een onderwijscommissie bovenbouw die zich bezig houdt met onderwijskundige vernieuwingen en verbeteringen, waarbij een duidelijke visie op kwaliteitszorg is vereist. Deze onderwijscommissie bovenbouw adviseert de gebouwdirectie. Ook overlegt deze commissie met de onderwijscommissie onderbouw.

2.3.5. Zorgverlening/het zorgcentrum Het is nodig de zorg die het zorgcentrum verleent te herijken zodat ook meer aandacht wordt besteed aan leerlingen in de bovenbouw.

2.3.6. Aansluiting onderbouw-bovenbouw Het is de bedoeling dat bovenbouwdocenten ook in de onderbouw lesgeven en indien bevoegd de onderbouwdocenten ook in de bovenbouw zodat ze weten waar leerlingen mee bezig zijn en wat leerlingen leren in de onderbouw dan wel de bovenbouw en ook op welke manier. Daarnaast is het wenselijk dat een onderbouwen een bovenbouwdocent samen een koppel vormen. Meer samenwerkingsactiviteiten tussen klas drie en vier zullen de doorgaande leerlijn versterken. Hierbij kunnen ook tutoren worden ingezet.

2.4. Management Het management van het Montessori Studiehuis bestaat uit de vestigingsdirecteur en de teamleiders. Bij de start kan het zijn dat slechts één teamleider nodig is maar gaandeweg de verdere uitbouw van het Montessori Studiehuis zullen meer teamleiders nodig zijn. De vestigingsdirecteur en de teamleiders hebben een heldere visie die zij kunnen overdragen. Van belang is dat de vestigingsdirecteur en de teamleiders goed ingevoerd zijn in het pedagogisch/didactische concept van het Montessori Studiehuis en de daarbij behorende keuzes die Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

60 gemaakt zijn voor de inrichting ervan. Ze dienen dit concept te onderschrijven en uit te dragen en op inspirerende en motiverende wijze leiding te geven aan het nieuwe Montessori Studiehuis. De vestigingsdirecteur en de teamleiders dienen daarbij docenten uit te dagen, te ondersteunen en belemmeringen weg te nemen om het inrichten en uitvoeren van het Montessori Studiehuis te kunnen realiseren.

2.4.1. Vestigingsdirecteur. Op dit moment worden de functieomschrijvingen van de directie (directeuren en teamleiders) in het kader van FUWA-sys opnieuw beschreven en vastgesteld. Naast de functiebeschrijving dient ook een competentieprofiel te worden vastgesteld conform de wet BIO. Nagedacht moet worden over de diverse varianten die zich voordoen met betrekking tot het benoemen van een vestigingsdirecteur. Komt er één vestigingsdirecteur wanneer het Zernike Studiehuis en het Montessori Studiehuis, weliswaar gescheiden functionerend, maar toch samen in één gebouw zitten? Of twee voor elke afdeling één? Of een andere variant, geheel afwijkend van het Zernike systeem: komt er een afdelingsdirecteur voor de Montessori afdeling, dus onderbouw en bovenbouw samen?

2.4.2. Teamleiders Op dit moment worden de functieomschrijvingen van de directie (directeuren en teamleiders) in het kader van FUWA-sys opnieuw beschreven en vastgesteld. Naast de functiebeschrijving dient ook een competentieprofiel te worden vastgesteld conform de wet BIO.

2.5. Medewerkers De medewerkers bestaan uit onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel.

2.5.1. Onderwijzend personeel  Werving en selectie Bij het werven en selecteren dient het competentieprofiel, dat ontwikkeld wordt voor de Montessori bovenbouwdocent, gebruikt te worden bij de selectiegesprekken. Bij het ontwikkelen van het competentieprofiel kan het competentieprofiel van de Montessori onderbouwdocent als voorbeeld dienen. Er dient nog een sollicitatieprocedure inclusief selectieprocedure te worden afgesproken. Wat zijn de eisen die gesteld worden aan de Montessori bovenbouw docent? 1. Eén duidelijk eis is in ieder geval dat de bovenbouwdocent bevoegd is om in de Montessori bovenbouw les te geven. 2. Met betrekking tot het lesgeven van docenten in de Montessori bovenbouw die deze bevoegdheid nog niet hebben dienen afspraken te worden gemaakt over het behalen ervan. Mogen docenten die nog niet bevoegd zijn voor de bovenbouw lesgeven in het Montessori Studiehuis zodat de huidige Montessori onderbouwdocenten ook naar een functie in het Montessori Studiehuis kunnen solliciteren? En zo ja hoeveel dan? En wanneer moeten ze dan bevoegd zijn?  Scholing Wanneer het Montessori Studiehuis van start gaat dienen de docenten van te voren geschoold te zijn op de Montessori aspecten van het lesgeven en de zes karakteristieken van het Voortgezet Montessori Onderwijs (VMO) en het pedagogische didactische concept van het Montessori Studiehuis. Er dient verder sprake te zijn van permanente scholing van docenten. Tijdens de gesprekkencyclus van POP- en voortgangsgesprekken kunnen docenten aangeven welke scholing zij willen om hun bekwaamheden te ontwikkelen en op peil te houden. Daarnaast dient de gebouwdirectie aan te geven welke scholing gewenst is vanuit strategische perspectief.  Inwerkprogramma Nieuwe docenten, dit zijn docenten die geen ervaring hebben met Montessori onderwijs, krijgen een inwerkprogramma dat o.a. bestaat uit een intern scholingsprogramma en de verplichting de cursus van het VMO met betrekking tot het Voortgezet Montessori onderwijs te volgen.  Professionele cultuur Er is sprake van een professionele cultuur waarbij docenten over de volgende competenties dienen te beschikken: Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

61   

docenten hebben zelfinzicht; docenten zijn gericht op samenwerken met collega‟s; docenten zijn kritisch ingesteld, hebben verwachtingen van elkaar en spreken elkaar aan en willen van elkaar leren;  docenten streven onderling naar een veilige sfeer die congruent is aan die waarin wordt onderwezen. De rol van de docent heeft meerdere dimensies:  hij/zij is een inspirator en expert;  hij/zij is een coach voor de leerlingen;  hij/zij is bezig met permanente educatie.  hij/zij creëert een veilige werkomgeving;  docenten zijn ook mentor;  hij/zij helpt mee aan het versterken van de voorbereide omgeving.

2.5.2. Onderwijsondersteunend personeel Het onderwijsondersteunend personeel moet coachbaar zijn. Het is gewenst dat er een pedagogische roostermaker komt evenals pedagogische conciërges.

2.6. Huisvesting De volgende eisen worden aan het gebouw zelf en aan het inrichten van het gebouw van het Montessori Studiehuis gesteld:  In het gebouw van het Montessori Studiehuis moet een vrije ruimte, een atelier, komen zodat het mogelijk is op tal van fronten scheppend bezig te zijn.  Het gebouw van het Montessori Studiehuis moet vertrouwen en geborgenheid uitstralen aangepast aan de leeftijdsgroep. De inrichting dient geschikt te zijn voor kleinschalige leerling contacten. Leerlingen en docenten moeten bij de inrichting inspraak krijgen en betrokken worden.  Wanneer er sprake is van een gescheiden onderbouw en bovenbouw is het gewenst dat de gebouwen op loopafstand van elkaar te liggen.  In het gebouw moet het werk van de leerlingen goed zichtbaar.  Op de werkvloer, de zogeheten centrale ruimte, moeten computers aanwezig zijn. Dit dient een overzichtelijke, rustige ruimte te zijn met toezicht.  Er dient een ruimte aanwezig waarin opgetreden kan worden en/of tentoonstellingen gehouden kunnen worden en de mogelijkheid bestaat zich te ontspannen.  Er dient met betrekking tot de ruimtes in het gebouw van het Montessori Studiehuis sprake te zijn van een voorbereide omgeving: er zijn werkschema‟s, studiemateriaal, computers, naslagwerken, zitbank. Er ontstaat hierdoor een veilige overzichtelijke omgeving voor de leerlingen.

2.7. Omgeving Ouders en leerlingen worden betrokken door middel van klankbordgroepen bij het Montessori Studiehuis. Dit kan bijvoorbeeld door het instellen van een klankbordgroep met ex-Montessori leerlingen uit klas 4 van het Zernike Studiehuis en de klassen 2 en 3 van het Montessori Junior College. Er dienen nog criteria te worden opgesteld voor de leerlingeninstroom.


62

4. Plan van aanpak vervolg ontwerpproces 4.1. Inleiding In het schooljaar 2008-2009 is het uitwerken van het voorliggende ontwerp aan de orde. Hiervoor zal door de kerndirectie een projectgroep Montessori Bovenbouw inclusief projectleiding en met een duidelijke opdracht worden ingesteld. Het voorliggende ontwerp Vernieuwde Bovenbouw dient daarbij als uitgangpunt voor de verdere uitwerking. Het uitwerken van de diverse onderdelen is een taak van de projectgroep en andere erbij te betrekken docenten. De leerjaren 4, 5 en 6 van HAVO en Atheneum moeten worden uitgewerkt. Daarbij moeten bij de start van de vierde klassen HAVO en Atheneum in augustus 2009 in verband met de exameneisen ook de PTA‟s klaar zijn. Voor het goede verloop van het traject is het van belang een klankbordgroep van leerlingen en één van ouders in te stellen en deze bij de inrichting te betrekken. Er moet op tijd begonnen te worden met het werven van de docenten voor de Montessori bovenbouw zodat deze indien gewenst bijgeschoold kunnen worden op de Montessori aspecten van het lesgeven, het pedagogische en didactische concept. Vervolgens kan dan in augustus 2009 worden gestart met de vierde klas van HAVO en atheneum Montessori bovenbouw. In paragraaf 4.2. is het proces schematisch weergegeven.


63

4.2. Actieplan Actie

Deelnemers

Informeren alle docenten over werkzaamheden en traject Concept ontwerp naar buitenkring en kerndirectie Bijeenkomst over Concept ontwerp met buitenkring en aanpassing ontwerp Ontwerp wordt besproken in kerndirectie Ontwerp naar alle docenten

Alle docenten

Vergadering werkgroep Vernieuwde Bovenbouw Informeren van teams van Montessori Junior College en Zernike Studiehuis Ontwerp naar de beleidsgroep Ontwerp naar de MR Instellen projectgroep Montessori Bovenbouw (=MBB), incl. projectleiding en opdracht Instellen klankbordgroepen ouders en leerlingen Keuze kaart maken Competentieprofiel docenten Competentieprofiel teamleider Informeren ouders en leerlingen Vaststellen procedure voor leerlingen instroom in de Montessori bovenbouw Voorlichting verzorgen in jaar drie van Montessori Juniorcollege Starten van werving en selectieprocedure voor leerkrachten Montessori Studiehuis en teamleider. Inclusief het vaststellen van sollicitatiecommissie Vaststellen beoogd docententeam Vakoverstijgend deel P.T.A./schoolexamenboek PR m.b.t. start Montessori bovenbouw Voorbereiden jaar 4,5,6, Montessori bovenbouw, inhoud van de lessen Scholing docententeam m.b.t. Montessori aspecten van lesgeven, pedagogische- en didactische concept Start Montessori Studiehuis

Teamleden

Faciliteiten

Buitenkring kerndirectie Buitenkring en Werkgroepleden Werkgroepleden Kerndirectie Alle docenten

Teamleden en vestigingsdirecteuren en teamleiders Beleidsgroepleden MR-leden 2 projectleiders (= Taakuren en projectleiding), 4 budget leerkrachten van WD en HB

Wie is verantw. ?

Tijdspad

Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw, kerndirectie Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw

Eind april

Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw Werkgroep Vernieuwde bovenbouw/Kerndirectie Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw Werkgroep Vernieuwde Bovenbouw

25 april 2008 16 mei 2008 22 mei 2008 26 mei 2008 27 mei 2008 30 mei 2008

Kerndirectie Kerndirectie Kerndirectie

5 juni 2008 13.00 uur WD 14.30 uur HB 13 juni 2008 16 juni 2008 September 2008

6 ouders 6 leerlingen Projectgroepleden Projectgroepleden, Kerndirectie Alle ouders en leerlingen?

Kerndirectie

September 2008

Projectgroep MBB Projectgroep MBB*

September 2008 September 2008

Kerndirectie

Oktober 2008

Kerndirectieleden

Kerndirectie

Oktober 2008

Projectgroepleden

Projectgroep

Oktober 2008

Leden sollicitatiecommissie

Kerndirectie

November 2008

Kerndirectie

Kerndirectie

November 2008

Projectgroepleden

Projectgroep MBB

December 2008

Basisscholen en voortgezet onderwijs Projectgroepleden en anderen (wie)

Kerndirectie

December 2008

Projectgroep

December 2008 – juni 2009

Teamleider MBB

Februari 2009

Kerndirectie, Projectgroep MBB

Augustus 2009

Beoogd docententeam

Vest.dir., docenten., leerl-en, teamleider

Taakuren Budget


64

5. Tijdspad in grote lijnen Schooljaar 2008-2009

Voorbereiding inrichting Vernieuwde Bovenbouw

Schooljaar 2009-2010

Start klas 4 Montessori HAVO en Atheneum


Start klas 5 Montessori HAVO en Atheneum Eerste eindexamen Montessori HAVO


Start klas 6 Montessori Atheneum Eerste eindexamen Montessori Atheneum


65 Bijlage 2 Competenties Montessori-docent

Organisatorische competenties Montessori docent De docent  Houdt persoonlijke ontwikkelingen van de leerlingen bij en legt deze vast.  Houdt van elke leerling een adequate administratie bij.  Levert een actieve bijdrage aan de onderwijsontwikkeling van de school.  Zorgt voor een goede voorbereide omgeving.  Ziet methode als naslagwerk, stelt i.s.m. andere collega’s het vakcurriculum vast. Houdt ontwikkelingen op eigen vak bij.  Geeft de klas duidelijkheid over afteken-, beoordelings- en overgangscriteria en over het normtempo.  Bespreekt met leerlingen en collega’s gezamenlijke afspraken die met de klas, school zijn overeengekomen. en is zelf ook aanspreekbaar hierop.  Evalueert met de leerlingen, collega’s, team en past aan. (Plan, do, check and adapt)  Kan en wil samenwerken in breed verband, onder andere via de atelieropdrachten.  Is in staat LIO’s te begeleiden  Onderhoudt externe contacten over de leerling (ouders, Renn4)  Volgt regelmatig Montessori cursussen via het CVMO en andere scholing.  Didactische competenties Montessori docent De docent  Streeft kwaliteit in werk en prestaties na.  Is enthousiast over eigen vak / leergebied en leerstof en weet het enthousiasme over te brengen  Bevordert het gevoel van eigen kunnen door ontwikkelingsgericht materiaal / onderwijs.  Geeft ruimte voor tempodifferentiatie en bewaakt het normtempo.  Zorgt voor plusstof, niveaudifferentiatie en leerstijldifferentiatie binnen zijn vak / leergebied.  Leert leerlingen op zichzelf te reflecteren. Reflecteert op leerlingen en op eigen werkzaamheden.  Stimuleert de creativiteit in denken en doen bij de leerlingen.  Maakt opdrachten uitdagend, legt het initiatief bij de leerling.  Zorgt voor en voert een lesopzet uit met afwisselende en gevarieerde werkvormen. waarin leerlingen op verschillende manieren aangesproken worden.  Maakt gebruik van het dialogisch onderwijsgesprek.  Biedt afgebakende keuzes in inhoud, (leer)proces en eindproduct.  Kijkt buiten het eigen vak, legt verbanden met andere vakken, zoekt de samenhang van lesstoffen. Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

66  Pedagogische competenties Montessori docent De docent  Helpt de leerling het zelf te doen.  Steekt energie in het opbouwen van een band met leerlingen.  Zorgt voor een veilig klimaat in de klas.  Is begaan met leerlingen: neemt leerlingen serieus.  Zorgt voor voldoende rust, orde en veiligheid in de les en in school.  Heeft voldoende overwicht en gezag.  Is zich bewust van dat zijn gedrag van invloed is op het gedrag van leerlingen.  Geeft ouders en mentor feedback over vorderingen kwaliteit van het werk van de leerlingen en draagt mogelijkheden aan ter oplossing van problemen.  Ziet toe op naleving van de schoolregels in en buiten de les  Beschikt over een groot palet van didactische werkvormen.  Gaat adequaat om met behoeften en kritiek van leerlingen.  Lost meningsverschillen op door dialoog.  Geeft op positieve wijze feedback, geeft tips en tops.  Zorgt voor extra structuur als de leerling nog geen vrijheid aankan.  Legt binnen het vak/leergebied relaties met de wereld om ons heen.  Stimuleert leerlingen om eigen plan of aanpak te ontwikkelen.  Is op de hoogte van de persoonlijkheidsstructuur en thuissituatie van de individuele leerlingen, indien van belang.  Brengt persoonlijke problemen van leerlingen in overlegmomenten ontwikkelingsgericht in.  Toont respect voor eigenheid en verschillen tussen leerlingen (intellectueel, sociaal, cultureel, emotioneel).  Werkt vanuit een basishouding van vertrouwen op ooghoogte met leerlingen.  Stimuleert leerlingen om zich medeverantwoordelijk te voelen voor het algehele proces op school.




67 Bijlage 3 Karakteristieken klasseles, begeleidingsles en keuzevakken

Karakteristieken en praktijk van de Klasseles, de Begeleidingsles en de Keuzewerktijd Karakteristieken (“Theorie”) Klasseles Organisatie:  60’  vakles  homogeen (stroom,leerjaar)  1 uur/week  Ingeroosterd voor lln

Begeleidingsles  Organisatie:  60’  vakles  heterogeen  1 uur/week  door leerling verplicht te kiezen naast klasseles  in een band

Praktijk

 De leerwijzer (5) wordt expliciet gebruikt.  Docent begeleidt de leerlingen vakinhoudelijk (kennen en kunnen) en procesmatig (hoe en wanneer).  In de klasseles wordt nieuwe leerstof geïntroduceerd (activeren voorkennis, betekenis geven etc.) en verwerkt.  In de klasseles worden activerende werkvormen en vormen van samenwerkend leren ingezet.  Richtlijn: docent is niet te lang achtereen frontaal/centraal aan het woord.  De klasseles-docent is verantwoordelijk voor voortgangscontrole (leerwijzer/takenkaart(5)) en toetsing.  Zie ook “Docent- en leerlingactiviteiten in de klasseles” (3) Aan de orde zijn:  De leerwijzer wordt expliciet o Vakinhoud, kennen en kunnen gebruikt. (wat)  Docent begeleidt de leerlingen o aanpak van het leren (hoe, vakinhoudelijk (kennen en kunnen) wanneer) en procesmatig (hoe en wanneer). begeleide verdere verwerking van  In de begeleidingles worden de leerstof in aansluiting op de activerende werkvormen en vormen klasselessen. van samenwerkend leren ingezet. Verwerkingsopdrachten in de  Plustaken. begeleidingsles zijn andere dan in  Geplande toetsen (6) vinden plaats de klasseles. De begeleidingsles is in begeleidingsurenband (afgezien niet verder werken aan de van de toetsweek). opdrachten uit de klasseles.  Toetsanalyse en remediëren. In de begeleidingsles zijn zowel  Idee: voor leerlingen een docent als leerling actief keuzemenu van opdrachten, zodat (activerende verschillende leerstijlen aan bod didactiek/samenwerkend leren). kunnen komen. 6 Toetsing ( ).  Stof die zich leent voor een meer Individuele reflectie op leren en zelfstandige verwerking kan ook toetsen. hoofdzakelijk in de begeleidingsles Gedeeld-gestuurd (7). aan de orde komen (en minder in Zie ook “Basishouding M-docent” (1) klasseles). en “Competenties docent/teamlid  Zie ook “Docent- en leerling-

 De klasselessen zijn de leidraad voor het vakonderwijs.  Aan de orde zijn: o Vakinhoud, kennen en kunnen. (wat) o aanpak van het leren (hoe, wanneer)  Inspirerend en motiverend.  In de klasseles zijn zowel docent als leerling actief (activerende didactiek en/of samenwerkend leren)  Voortgangscontrole  Docentgestuurd (7).  Zie ook “Basishouding M-docent” (1) en “Competenties docent/teamlid Montessori-bobo” (2).

 



   


68 Montessori-bobo” (2).

activiteiten in de begeleidingsles” (4)

Keuzewerktijd Organisatie:  60’ per dag  te kiezen door leerling  3 uur/week



in band

   

brede ontwikkeling begeleiding in brede zin vrije, maar bindende, keuze mentor en vakdocent coachen leerling bij keuze

 Mentorcontact  Specifieke vakondersteuning (spreekvaardigheid, presenteren, begroten, boekhouden, dyslexie)  Broodje cultuur, schoolkrant, leerlingenraad, gelukslessen


69 Bijlage 4 Voorbeeld Weekspreek bovenbouw Montessori

Weekspreek montessori bovenbouw 2012-2013 nr.4

1.Mededelingen en agenda -

29 november 14.30 eerste bijeenkomst intervisie-onderzoeksproject montessori didactiek In de afgelopen teamvergadering hebben we afgesproken dat we de brede ontwikkeling van de leerling gaan volgen/rapporteren door middel van een reflectieverslag van de leerling. De mentor verstrekt zijn leerlingen een format met enkele vragen en categorieën, de leerling vult dit voor afgelopen periode in en levert dit bij de mentor in. Er komt een voorstel voor een format, hierbij maken we gebruik van de ideeën die in de teamvergadering zijn opgeschreven 2.De BV-toetsen periode 2. - Willen jullie voor periode twee reserveren in welke week voor welke groep je een bv-toets wilt afspreken. Graag in de mail naar [email protected] De regels/afspraken van de bv-toetsen: - bij ziekte van de leerling is er geen herkansing, er is ook geen verlenging bij een bvtoets. - leerlingen die naar een bvtoets gaan in een ander lokaal, melden zich af bij het lokaal waar ze ingeschreven staan, de docent noteert hen als absent voor het kwt-uur. - leerlingen die ingeschreven staan in een lokaal waar een bvtoets wordt afgenomen en die hieraan niet deelnemen, zoeken zsm plek in een ander kwt-uur (ze zijn niet vrij) en worden daar opgeschreven. - de surveillant bij de bvtoets noteert de presentie en geeft deze door aan Jan van der Veen. - de bvtoetsen liggen klaar in de toetskast op de administratie en worden er ook weer teruggelegd. - leerlingen die klaar zijn met de bvtoets, leveren de toets in en blijven rustig werken aan een ander vak. De montessori-uitgangspunten:- een bvtoets is een reflectiemoment (weet ik wat ik moet weten, kan ik wat ik moet kunnen) voordat de eindtoets wordt afgenomen (leren reflecteren). - een bvtoets is een keuze, die een leerling kan maken, voor een bepaald vak is het wel goed voor mij, voor een ander vak misschien minder (leren kiezen, differentiëren) 3.Differentieren en Montessori Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

70 In het jargon van de inspectie en het ministerie valt tegenwoordig het begrip differentiëren op. Dit zal te maken hebben met de nieuwe opbrengstgerichtheid, het ‘effectiviteitsfetisjisme’ en de invoering van het passend onderwijs. In het montessori onderwijs wordt differentiatie (aanpassing van het onderwijs aan de verschillen tussen leerlingen) sinds lang geplaatst in het kader van de vrijheid in gebondenheid en van het uiteindelijke doel van onderwijs; de bevordering van de autonomie van de leerling. Omdat alle leerlingen niet hetzelfde zijn wat eigenschappen en behoeften betreft, volgen zij vaak ook een andere weg naar die autonomie. Van oudsher kenmerkt het montessori onderwijs zich door differentiatie (in tijd, tempo, plaats van werken, alleen of samen werken, volgorde van taken enz.). De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dit vooral voor het basisonderwijs geldt. Hoe differentiëren we dan in het montessori voortgezet onderwijs? We differentiëren o.a. door het gebruik van diverse werkvormen, we differentiëren door tekst (auditief en visueel), beeld en beweging (leerlingen tekenen schema’s, mindmaps enz.) te gebruiken, we differentiëren in tempo (de leerling heeft ruimte voor eigen tempo, bij stevige achterstand gaan we praten en begeleiden), we differentiëren in tijd (een leerling kan meer tijd aan een vak besteden door een keuzeuur of een extra b-les te kiezen), we differentiëren in lessen (uitleg en docentsturing in de klasseles en leerlingsturing met keuzes in de begeleidingsles) en we differentiëren in toetsing door naast toetsen ook actieve taken in het beoordelingssysteem op te nemen. In het blad Didactief (jaargang 42, nr.8) staat een aardig idee om in je les differentiatie toe te passen.

Citaten: Zelfevaluatie Montessori Junior College en bovenbouw Montessori Zernike College Groningen-Haren

71 ‘Het vergeten van het doel is de meest voorkomende vorm van domheid’ Friedrich Nietzsche ‘Te leiden, maar niet te heersen, dit is de wonderelijke deugd’ Lao Tse ‘Hoe voelt men zich in waarde stijgen als men weet fouten te maken, doch ze zelf te kunnen controleren’ Montessori


72 Bijlage 5 Voorbeeld weekbericht juniorlocatie Montessori

ONTESSORi

Wekelijkse uitgave van het Montessori Junior College, verschijnt vanaf nu elke vrijdagmiddag uitsluitend digitaal. Mocht je een bijdrage hebben aan het Weekbericht, graag even mailen naar [email protected] …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………… Belangrijke data: Alle collega‟s van de Helperbrink hebben zowel op papier in het postvak als per mail de jaarplanning ontvangen. Hierin staan alle belangrijke data voor het hele schooljaar. Donderdag 15 november: verkort rooster en leerlingenbespreking. Indeling klassen en lokalen gaat as maandag de deur uit. De fotograaf komt binnenkort weer langs om de leerlingen op de foto te zetten die tijdens de eerste ronde afwezig waren. Locatie HB: Dinsdag 20 november 11:00 tot 12:30 uur. Keuzewerktijd op de Helperbrink: De keuzewerktijd (KWT) op het Zernike Montessori Junior College: Karakteristiek nummer twee van het voortgezet montessori onderwijs het Leren Kiezen. Leren kiezen op school en keuzevrijheid vormen in de montessoritheorie een voorwaarde voor de identiteitsontwikkeling en de ontwikkeling naar zelfstandigheid. Onderzoek bij kinderen en volwassenen heeft aangetoond dat vrijheid een gevoel van autonomie geeft. Deze autonomie vormt een algemeen menselijke behoefte. Dit geeft een positief gevoel, een verhoogd zelfbeeld, heeft positieve effecten op het geheugen en leidt tot betere prestaties en een hogere motivatie voor het schoolwerk. De keuzevrijheid moet niet onbegrensd te zijn, ongelimiteerde keuze leidt tot verlies van het overzicht. De keuzevrijheid op school kan beschouwd worden als een voorbereiding op keuzes die later in het leven gemaakt moeten worden. Op het Montessori Junior College vinden we het daarom belangrijk dat leerlingen een vorm van keuzevrijheid hebben. Deze keuzevrijheid kan tot uiting komen in het werkschema, in lesmateriaal, in volgorde van lesonderdelen en natuurlijk in de keuze van de KWT. De grenzen die de leerlingen hierbij ondervinden zijn uiteraard het aantal en het soort keuze-uren, het maximaal aantal leerlingen die zich voor een KWT kunnen inschrijven en het vak dat ze geacht worden te doen tijdens de KWT. Om ervoor te zorgen dat we onze leerlingen leren kiezen is het belangrijk om ons aan de volgende afspraken te houden met z‟n allen: o o o o o o o

Alleen leerlingen toelaten die hebben gekozen voor jouw KWT. Maximaal drie „gastleerlingen‟ toelaten. Echter, het kan voorkomen dat er docenten die KWT geven uitvallen. In dit geval zal de druk op de overige KWT uren toenemen. Graag dan wat flexibeler optreden. De leerling doet alleen het vak van jouw KWT uur. Mocht dit werk na een tijdje in de les af zijn, is het natuurlijk toegestaan om aan een ander vak te werken. Het KWT begint altijd met tien minuten stilte. Dit is de opstartfase waarin leerlingen door de stilte de kans krijgen om zich rustig te kunnen concentreren op het te maken werk. De docent heeft een actieve houding, loopt rond, stelt vragen en motiveert en enthousiasmeert leerlingen om een actieve werkhouding aan te nemen. Leerlingen blijven in de les. De docent zorgt voor een voorbereide leeromgeving waar de leerling alles kan vinden om het leer- en werkproces doorgang te kunnen laten vinden.

Als we ons consequent aan deze regels houden leren we onze leerlingen kiezen. Deze vaardigheid is belangrijk voor hun verdere ontwikkeling. Soms zal de keuze van de leerling niet handig zijn, of ronduit fout. Maar dit is niet erg en hoort bij het leerproces, een proces van vallen en opstaan. De vakdocent maar vooral de mentor zijn er om de leerlingen in dit proces van leren kiezen goed te begeleiden. Uiteindelijk leren we ze het zelf te doen.

De pedagogische houding van een Montessori docent: Aan de pedagogische houding van montessorileraren onderscheiden we zes aspecten: 

Vertrouwen geven


73     

Zelfdiscipline uitdragen Respect uitdragen Betrokken zijn oog hebben voor verschillen tussen leerlingen Voorleven

Oog hebben voor verschillen tussen leerlingen: Leraren zijn in staat verschillen tussen leerlingen waar te nemen en hun handelen daarop af te stemmen. Leraren die oog hebben voor verschillen: Kunnen de begeleiding van leerlingen afstemmen in het spanningsveld tussen het standaard gemiddelde en de individuele mogelijkheden. Zijn in staat om hun pedagogische houding in praktijk te brengen, zowel in het werken met individuele leerlingen, kleine groepen als met klassen. Uitwerking: Door observatie en door het samen met leerlingen reflecteren op sterke en zwakke punten laten leraren alle leerlingen zoveel mogelijk tot hun recht komen. Hoewel er sprake is van een natuurlijke spanning tussen individuele mogelijkheden van leerlingen en het groepsgemiddelde (in niveau en tempo) zijn leraren in staat voor een goede balans te zorgen in programma en begeleiding. Daartoe maken zij gebruik van een ruime variatie aan werkvormen. Voorleven: Leraren tonen hun pedagogische kennis en vaardigheden mede door gedrag voor te leven in hun interactie met leerlingen. Leraren die voorleven: 1. 2. 3.

Zijn zich ervan bewust dat zij een rolmodel zijn voor de leerlingen. Stellen zich kwetsbaar op. Laten zien dat zij zelf ook lerend zijn: nieuwsgierig en onderzoekend.

Leraren beseffen dat leerlingen zich aan hen spiegelen en zich met hen identificeren. Die wetenschap vraagt om een goede balans tussen nabijheid en afstand. Leraren zijn zelf ook aanspreekbaar. Zij vragen bijvoorbeeld naar feedback en erkennen hun fouten, bijvoorbeeld als ze het antwoord op een vraag van een leerling niet direct weten. Uit: Docent in het voortgezet montessori-onderwijs Ateliers: Het kan nooit kwaad om nog even op te frissen op welke didactisch, pedagogische en Montessoriaanse grondbeginselen ons didactisch concept Werkplaats-Atelier gestoeld is. Visie Werkplaats-Atelier: 











Authentiek onderwijs/kennis praktisch toepasbaar Leerlingen zien in dat er een transfer plaatsvindt tussen de theorie uit de Werkplaats en de praktijk van de Ateliers. De kennis opgedaan in de werkplaats wordt „vertaald‟ naar de praktijk in het Atelier. Methode-onafhankelijk Docenten maken voor de Ateliers zelf lesmateriaal. Dit lesmateriaal past bij de belevingswereld, leeftijd en niveau van de leerling. Het Atelier is „methode-onafhankelijk‟ dit wil zeggen dat het lesboek, zoals gebruikt in de Werkplaats niet op tafel komt tijdens de Ateliers. Sociaal leren Van belang tijdens de Ateliers is het sociaal leren. De leerlingen leren tijdens de Ateliers van en met elkaar. Zij leren samenwerken en verantwoordelijkheid te dragen voor hun deel van het groepswerk. (leer)proces inzichtelijk maken De docent is in staat om goed te observeren waar de leer- en sociale behoeften van de leerling liggen. Naast kennisoverdracht vindt er ook het aanleren van vaardigheden plaats. De docent benoemt/evalueert de lesdoelen aan het begin of aan het eind van de les. Buitenwereld binnen halen Tijdens de Atelieruren, en vooral als het een blokuur is, is er de mogelijkheid om de school uit te gaan of gasten de school binnen te halen. Vaak is hier tijdens de Werkplaatslessen geen tijd voor. Vooral dit punt genereert altijd veel enthousiasme van de leerlingen. Onderdompelingsonderwijs (blokuur) Doordat veel Ateliers twee uur duren, vaak met een pauze ertussen, is er tijd voor „onderdompelingsonderwijs‟. Er is tijd en rust om die extra zaken te behandelen waar niet aan toe wordt gekomen tijdens de Werkplaatslessen. Uiteraard kunnen dit ook vakoverstijgende- en sociale vaardigheden zijn. Er is tijd voor evaluatie, opruimen, benoemen van gedrag en leerdoelen.

Doel:    

Tegengaan van onderwijsfragmentatie Bevorderen van samenhang tussen vakken/leergebieden Enthousiasmeren van leerlingen Bevorderen van reflectie en samenwerken bij leerlingen

Grondhouding van de Atelierdocent:


74        

De docent kan een leerdoel benoemen. De docent sluit het Atelier af met een (korte) evaluatie/reflectie. De docent kan observeren en gewenst gedrag benoemen en aanleren. De docent benoemt de samenhang tussen de vakken, ziet welke vakken er meegewerkt hebben aan het Atelier. De docent besteed ook aandacht aan vaardigheden van leerlingen (werkhouding, concentratie, samenwerken, positieve taakaanvaarding, sociale vaardigheden). De docent werkt enthousiasmerend op de leerlingen. De docent kan op een inspirerende, creatieve en improviserende manier omgaan met de Atelierlesstof. De docent voelt zich verantwoordelijk voor lesdoos en kluskoffer.


RAPPORT ZELFEVALUATIE MONTESSORI ZERNIKE COLLEGE

Recommend Documents