Psychosociale gezondheid
Genotmiddelen
Voeding, bewegen en gewicht
Seksueel gedrag
Samenvatting en aanbevelingen
Monitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik
Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland voor de vierde keer een monitor onder jongeren van 12 t/m 23 jaar uitgevoerd. Eerst zijn jongeren uitgenodigd om via internet de vragenlijst in te vullen. Daarna is een steekproef van non respondenten een schriftelijke vragenlijst toegestuurd. Ruim 3600 jongeren hebben de vragenlijst ingevuld. De onderwerpen: Alcoholgebruik, Genotmiddelen, Psychosociale gezondheid, Seksueel gedrag en Voeding, beweging en gewicht zijn in vijf afzonderlijke fact sheets behandeld. Achtergronden, resultaten voor de regio en per gemeente zijn daarin opgenomen. In deze factsheet een samenvatting van de belangrijkste resultaten voor de totale groep 12 t/m 23 jarigen. De belangrijkste uitkomsten zijn bij elkaar gezet in een overzichtstabel. Daarnaast is gekeken naar de samenhang van gedragingen en (ervaren) psychosociale en fysieke gezondheid. Op basis van al deze uitkomsten worden aanbevelingen gedaan voor beleid.
Factsheet Samenvatting en aanbevelingen 2011 Regio IJsselland
Samenvatting Met de meeste jongeren gaat het goed
Clustering: samenhang van gedrag
De totale onderzoeksgroep bestond uit 3654 jongeren.
Voor de schoolgaande jongeren is gekeken hoe verschillen-
Hiervan was 39% jongens en 61% meisjes. Ingedeeld naar
de vormen van (on)gezond gedrag met elkaar samenhan-
leeftijd valt 46% in de jongste leeftijdsgroep 12 t/m 15
gen. Zo ontstaan er clusters. Dit zijn groepen schoolgaan-
jaar, 30% valt in de groep 16 t/m 19 jaar en 24% 20 t/m 23
de jongeren, die in meer of mindere mate overeenkomstig
jaar. Een ruime meerderheid, 87% volgt onderwijs.
gedrag vertonen. Vervolgens zijn een aantal kenmerken van de groep (leeftijd, geslacht, opleiding1 en woon-,
Met de meeste jongeren gaat het goed. Gevraagd naar
thuissituatie) en de coping stijl23 bekeken.
hoe ze hun eigen gezondheid in het algemeen vinden,
Clustering is een manier om een beeld te krijgen van de
zegt 85% van de jongeren goed of heel goed. Jongens be-
risicogroepen. Het laat zien dat gedragingen samenhang
oordelen hun gezondheid positiever dan meisjes. De ou-
vertonen en dat ze bij bepaalde groepen meer voorkomen.
dere jongeren hebben een minder goede ervaren gezond-
Hiermee kunnen preventieve activiteiten gericht worden
heid dan de jongeren. Deze goede ervaren gezondheid
ingezet. Op basis van de clustering kunnen er drie groepen
wordt bevestigd door de uitkomsten van 2 verschillende
schoolgaande jongeren onderscheiden worden.
vragenlijsten om psychische gezondheid te meten, te we-
Daarnaast is er een kleine groep (13%) niet schoolgaand.
ten de MHI-5 en de SDQ. De scores op deze vragen laten zien dat resp. 83% tot 90% in goede psychische gezondheid verkeert. Ook hier blijkt dat jongens en de jongere leeftijdsgroep beter scoren op psychische gezondheid. Dit beeld wijkt niet af van 2007.
Cluster 1. Jongeren die zich goed voelen en gezond gedragen De jongeren waar het goed mee gaat en die ook gezond gedrag vertonen, vinden we vooral in dit cluster. Hierin zit 32% van de totale groep schoolgaande jongeren. Jongeren in dit cluster voldoen vaker aan bijna alle vormen van gezond gedrag: • de ervaren gezondheid is goed, evenals de score op psychisch welbevinden • er zijn weinig alcoholdrinkers • ze roken nauwelijks en gebruiken geen wiet • minder spijbelaars, weinig gepest, minder zelfdodinggedachten • ze ontbijten vaker 5-7 dagen per week • ze zijn vaker voldoende lichamelijk actief • ze hebben minder overgewicht • nauwelijks jongeren met vreetbuien Kenmerken van deze jongeren • gemiddelde leeftijd: 13,6 jaar • meer jongens dan meisjes • ruim 90% op voortgezet onderwijs, 25% in de brugklas en 40% op HAVO/ VWO Coping-stijl • meer zelfvertrouwen en minder paniekerig en minder volgzaam dan ‘niet lekker in je vel’ jongeren
1 In de beschrijving van opleidingsniveau is rekening gehouden met de verdeling van leeftijd en geslacht over de clusters. 2. Coping is het vermogen om te kunnen omgaan met het nemen van beslissingen. Er zijn 4 dimensies: volgzaam (dociel), paniekerig of impulsief zijn ineffectieve coping-stijlen, zelfvertrouwen is juist een effectieve coping-stijl. Voor meer informatie zie fact sheet Psychosociale gezondheid. 3. Verschillen in coping-stijlen zijn gecorrigeerd voor verschillen in leeftijd en geslacht.
Cluster 2. Jongeren die niet lekker in hun vel zitten. Er is ook een groep jongeren die zich minder goed voelt en slecht scoort op psychische gezondheid. Dit is 17% van de totale (schoolgaande) groep. Jongeren in dit cluster lijken niet lekker in hun vel te zitten: • ze hebben een minder goede ervaren gezondheid • ze scoren laag op psychisch welbevinden • veel jongeren worden gepest of pesten anderen • ze hebben vaker aan zelfdoding gedacht • meer jongeren hebben vreetbuien • ze zijn vaker ziek thuis gebleven • ze voldoen minder vaak aan de beweegnorm • ze kijken vaker meer dan 2 uur per dag naar een beeldscherm (televisie / computer) Kenmerken van deze jongeren • gemiddelde leeftijd: 15,7 jaar • meer meisjes • ca. 1/3 op HAVO/VWO, 20% op MBO en 14% op HBO/universiteit Coping-stijl • volgzamer en paniekeriger dan andere jongeren. • minder zelfvertrouwen dan jongeren uit gezond gedrag cluster
Cluster 3.Combinatie van ongezonde gedragingen. In deze groep zie je dat ongezonde gedragingen vaak samengaan. Deze jongeren scoren minder goed op ervaren gezondheid. De helft van de 12 t/m 23 jarigen zit in dit cluster. Jongeren in het ongezond gedrag cluster laten vaker risicovol gedrag zien. • de ervaren gezondheid is minder goed dan ‘gezond gedrag’ jongeren • score op psychisch welbevinden is gelijk aan ‘gezond gedrag’ jongeren • ze drinken vaker alcohol en zijn vaker dronken zijn geweest in de laatste 4 weken • ze roken en gokken meer • ze hebben vaker ooit wiet/hasj of harddrugs gebruikt • ze spijbelen vaker • ze zijn minder lichamelijk actief dan ‘gezond gedrag’ jongeren • ze hebben meer overgewicht Kenmerken van deze jongeren • 51% van de totale groep • gemiddelde leeftijd: 16 jaar • evenveel jongens als meisjes • bijna 1/3e op MBO, 1/3e op HAVO/VWO en 1/5e HBO/universiteit Coping-stijl • vergelijkbaar met jongeren uit ‘gezond gedrag’ cluster. • meer zelfvertrouwen, minder paniekerig en minder volgzaam dan ‘niet lekker in je vel’ groep
De gemiddelde leeftijd van deze groep is ongeveer 18 jaar. Ze wijken wat gedrag betreft nauwelijks af van cluster 3. 87% drinkt alcohol, ze hebben vaker meer dan 5 sekspartners en meer overgewicht. Van deze groep heeft drie kwart inkomsten uit een baan en 7% is werkzoekend.
Aanbevelingen
er onder andere weerstand te bieden tegen pesten en ongewenst groepsgedrag, omgaan met problemen en hun
Gezond gedrag vasthouden en gezonde keus gemakkelijk maken
eigen grenzen onderkennen en aangeven.
De jongeren in cluster 1, gezond gedrag, doen eigenlijk al
zit op het VMBO-t en in iets mindere mate op het VMBO-
heel veel goed als het gaat om een gezonde leefstijl. Pre-
overig, HAVO en VWO. Het aanbod aan weerbaarheids- en
ventie zal zich dan ook met name moeten richten op het
sociale vaardigheid (SoVa) trainingen zou zowel in het ba-
blijven ondersteunen van deze leefstijl. Door de gezonde
sisonderwijs als in het voortgezet onderwijs, met name op
Een deel van de jongeren in het ‘niet lekker in je vel’ cluster
keus de gemakkelijke keus te maken, zal het voor jonge-
het VMBO-t, dekkend moeten zijn. Op deze manier wor-
ren in dit cluster relatief eenvoudig zijn om het gezonde
den zoveel mogelijk kwetsbare jongeren sociaal vaardiger
gedrag vast te houden. Dit kan door aandacht te (blijven)
en weerbaarder. Daarnaast is het van belang om de SoVa
besteden aan gezondheid en leefstijl op scholen en door
trainingen buiten school te behouden voor jongeren die
een sociale en fysieke omgeving te creëren, die gezond
nog extra sociale vaardigheidstraining nodig hebben.
gedrag stimuleert. Gezonde schoolkantines en sportkantines, voldoende en aantrekkelijk sport- en beweegaanbod, handhaving van de leeftijdsgrens voor alcoholgebruik zijn enkele voorbeelden van een gezonde omgeving.
Risicogroepen voor ongezond gedrag gericht benaderen De jongeren in het derde cluster ‘ongezond gedrag’ zijn gemiddeld al wat ouder en vertonen veelal meerdere on-
Aandacht voor preventie van psychische problemen
gezonde gedragingen. De meeste jongeren zitten op het
Voor de groep in cluster 2 is het van belang om voldoende
voortgezet onderwijs en een deel volgt een MBO opleiding.
aandacht te besteden aan het (verbeteren van het) psy-
De school is een goede plek om deze jongeren te bereiken.
chisch welbevinden. Door deze jongeren al in een vroeg
De Gezonde School Methode is een goede manier om struc-
stadium te signaleren en te proberen hun vaardigheden te
tureel en op maat -passend bij de school en de leerlingen-
versterken, kan schooluitval en zwaardere psychische pro-
aandacht te besteden aan gezondheid en gedrag. De me-
blematiek voorkomen worden.
thode is uitgewerkt voor het basis en voortgezet onderwijs
Ziekteverzuim en pestgedrag – allebei hoger bij jongeren
en er is een speciale Gezonde School aanpak voor het MBO.
in dit cluster – geven een belangrijk signaal voor vermin-
Meer informatie is te vinden op: www.gezondeschool.nl.
derd psychisch welbevinden. Goede ziekteverzuimregis-
De GGD biedt gemeenten en scholen ondersteuning bij het
tratie in combinatie met het inzetten van de jeugdarts bij
werken met de Gezonde School Methode.
zorgwekkend verzuim, bijvoorbeeld met het programma Ziekteverzuim als Signaal (ZAS), kan verminderd psychisch welbevinden signaleren of zelfs voorkomen. Het echte voorkómen van psychosociale problematiek start echter al in het primair onderwijs. In basis- en voortgezet onderwijs, jeugdgezondheidszorg, maatschappelijk werk en bureau jeugdzorg is al veel aandacht voor samenwerking binnen het CJG en in de lokale zorgstructuren. Het is belangrijk dat signalen van psychosociale problematiek goed worden opgevangen en dat duidelijk is wie actie moet ondernemen. Weerbaarheid en sociale vaardigheden Ongezond gedrag en verminderd psychisch welbevinden gaan vaak samen met minder zelfvertrouwen en een meer volgzame en paniekerige manier van beslissingen nemen. Door trainingen in weerbaarheid en sociale vaardigheden wordt het zelfvertrouwen van jongeren vergroot. Ze leren
Alcoholgebruik bij jongeren verminderen
lasten. Gemeenten krijgen er een zeer belangrijke nieuwe
Als het gaat om de jongeren van 12 t/m 15 jaar zien we een
taak bij: het uitvoeren van het toezicht op naleving van
positieve trend in de uitkomsten van de jongerenmonitor.
de DHW. De nieuwe DHW biedt gemeenten veel moge-
Jongeren beginnen gemiddeld op een latere leeftijd met
lijkheden (regels, restricties, handhaving) om hun lokale
het drinken van alcohol, er zijn minder jongeren onder de
alcoholmatigingsbeleid op een integrale manier goed op
16 jaar die alcohol drinken, en de tolerantie bij ouders van
te zetten. Een combinatie van voorlichting en handhaving
jongeren onder de 16 jaar voor alcohol drinken is afgeno-
is hierbij belangrijk.
men. Het beleid van afgelopen jaren werpt dus zijn vruchten af. Het is belangrijk om in beleid en met preventie aan-
Met het regionale alcoholmatigingsprogramma Minder
dacht voor alcoholmatiging bij jongeren te behouden om
Drank Meer Scoren zijn de afgelopen jaren veel interven-
deze trend vast te houden. Het aantal ziekenhuisopnames
ties ontwikkeld en uitgevoerd op het gebied van alcohol-
waarbij een aan alcohol gerelateerde aandoening een rol
matiging jeugd. Dit programma is aan het einde van 2012
speelt, is de laatste jaren echter toegenomen. Hier gaat het
afgerond. Gemeenten kunnen de ervaringen vanuit Min-
vaak om jongeren onder de 16 jaar. Ook al gaat het ‘ge-
der Drank Meer Scoren, benutten om hun alcoholmati-
middeld’ beter, het aantal excessen neemt blijkbaar toe.
gingsbeleid jeugd invulling te geven. Hierbij is het belangrijk om aandacht blijven houden voor de doelgroep 16- én
Vanaf 16 jaar drinken jongeren in de regio IJsselland vaak
hun ouders en extra in te zetten op de doelgroep 16+.
en veel. Er is weinig verschil te zien tussen de 16/17 jari-
Smart Connection, onderdeel van het regionale alcohol-
gen en de 18+ jongeren. Er is geen sprake van een rustige
matigingsprogramma, is gericht op jongeren van 16 jaar
opbouw. Zodra jongeren volgens de wet alcohol ‘mogen’
en ouder en loopt nog door na 2012.
drinken doen ze dat ook, vaak en veel. En dat is kwalijk, want alcohol is ongezond, vooral voor
Meer bewegen en een gezond gewicht
jongeren. Zo hebben de schoolprestaties te lijden onder al-
Hoewel algemeen bekend is dat bewegen goed is voor
coholgebruik. Het geheugen functioneert (tijdelijk) minder
je gezondheid, laten de uitkomsten een negatieve trend
goed en de nachtrust is slechter. Hierdoor nemen concen-
zien ten aanzien van bewegen door jongeren. Er zijn min-
tratieproblemen toe. Alcohol beïnvloedt ook de remmin-
der jongeren lid van een sportvereniging dan in 2007 en
gen en jongeren hebben een grotere kans op een alco-
slechts 35% voldoet aan de beweegnorm. Meer dan de
holvergiftiging, want het lichaam is niet ingesteld op de
helft van alle jongeren sport meerdere keren per week en/
excessieve hoeveelheden die jongeren soms drinken. Bo-
of gaat lopend of fietsend naar school of werk, maar dat is
vendien vergroot alcoholgebruik op jonge leeftijd de kans
minder dan in 2007. Inactiviteit, onder andere door tv en
op alcoholverslaving op latere leeftijd. Hiernaast is alcohol
computergebruik neemt toe.
slecht voor de ontwikkeling van de hersenen. De hersenen
Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat sport
ontwikkelen zich tot en met ongeveer het 24e levensjaar.
en bewegen ook een gunstig effect hebben op leerpres-
Het lijkt er op dat de leeftijdsgrens voor het gebruik van
taties, weerbaarheid, psychische en motorische ontwikke-
alcohol (inclusief zwakalcoholische dranken) vanaf januari
ling. Jongeren die veel bewegen zijn gezonder, makkelij-
2013 wordt opgehoogd naar 18 jaar. Vanuit gezondheids-
ker in omgang en presteren beter op school. De kans dat
oogpunt is dit zeker positief. Handhaving is hierbij wel een
zij later voldoende bewegen, neemt toe als zij daar al jong
belangrijke voorwaarde en met de nieuwe drank- en hore-
mee beginnen.
cawet krijgen gemeenten hiervoor zelf extra mogelijkhe-
Bewegen helpt om een gezond gewicht te behouden en
den voor in handen.
om af te vallen bij overgewicht. Daarnaast is natuurlijk gezond eten en drinken belangrijk, bijvoorbeeld minder
Nieuwe Drank- en Horecawet
suikerhoudende (fris)dranken en vette en suikerhoudende
Op 1 januari 2013 verandert de Drank- en Horecawet
snacks nuttigen.
(DHW). Met de vernieuwde DHW wil het kabinet het al-
De Rijksoverheid wil mensen aansporen om meer te bewe-
coholgebruik onder jongeren terugdringen, alcoholgere-
gen en te sporten in hun eigen omgeving. Daarvoor moe-
lateerde verstoring van de openbare orde aanpakken en
ten zo veel mogelijk sportvoorzieningen in de eigen buurt
bijdragen aan het verminderen van de administratieve
komen. Via het programma Sport en Bewegen in de Buurt
krijgen gemeenten geld voor extra buurtsportcoaches. De
oriëntatie en voor scholen zijn programma’s beschikbaar.
buurtsportcoaches organiseren sportieve activiteiten met
Zwolle en Deventer hebben een intentieverklaring lokaal
scholen en, afhankelijk van de lokale behoeften en voor-
emancipatie beleid LHBT getekend. Gespecialiseerde GGD
zieningen, ook met de gezondheidszorg, kinderopvang en
medewerkers geven gemeenten en scholen objectief ad-
het bedrijfsleven.
vies (los van geloofsovertuigingen) waarbij de seksuele en
De buurtsportcoaches, een buurtscan en buurtactieplan
psychosociale gezondheid van jongeren centraal staat.
sport en bewegen kunnen onderdeel uitmaken van een lokale integrale aanpak met als doel bewegen, een gezonde leefstijl en een gezond gewicht te bevorderen. Zo’n inte-
#Jeugdimpuls
grale aanpak bestaat niet alleen uit maatregelen vanuit
Het programma #Jeugdimpuls is gericht op het bevor-
sport- of gezondheidsbeleid, maar ook vanuit andere ge-
deren van een gezonde leefstijl en welbevinden van de
meentelijke beleidsterreinen, zoals onderwijs, jeugdbeleid,
jeugd via scholen en inzet van sociale media. Aanslui-
ruimtelijke ordening, verkeer of sociale zaken. De gemeen-
ten bij de leefwereld van jongeren is hierbij belangrijk.
te zet hierbij in op gezond gedrag, gezonde omgeving
Vandaar dat ook is gekozen voor de inzet van sociale
en gezonde zorg en op intersectorale samenwerking. Een
media.
goed voorbeeld is de JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht)
Jongeren, ouders en scholen krijgen een actieve rol
aanpak, zoals die o.a. in Zwolle Gezonde Stad vorm krijgt.
in de uitwerking van het programma. Op verzoek
De aanpak kent vijf ‘pijlers’: bestuurlijke betrokkenheid,
van VWS besteedt het programma aandacht aan de
publiek-private samenwerking, sociale marketing, weten-
leefstijlthema’s alcohol, roken, drugs, letselpreventie,
schappelijk onderzoek en verbinden van preventie en zorg.
voeding, beweging en seksuele gezondheid. Centrum
De activiteiten vinden in de buurt of wijk plaats en de doel-
Gezond Leven streeft samen met partners naar verster-
groep staat centraal.
king van goedlopende en/of veelbelovende activiteiten en meer samenhang in de uitvoering hiervan. Hiervoor
Seksuele gezondheid
zijn ook financiële middelen en ondersteuning beschik-
Met de seksuele gezondheid van jongeren in zijn algemeen-
baar. Voor meer info: http://www.loketgezondleven.nl/
heid gaat het redelijk goed. Uit onderzoek van o.a. Rutgers
cgl/programma-s/jeugdimpuls/ of raadpleeg de GGD.
WPF weten we dat er groepen zijn, die (extra) aandacht nodig hebben zoals laagopgeleide jongeren, jongeren uit etnische minderheden en strenggelovige jongeren. Het condoomgebruik lijkt hoog, maar wordt vaak minder als de seksuele relatie overgaat in een vaste relatie, iets wat vaak al binnen 4 weken gebeurt. Het is belangrijk om jongeren bewust te maken van de noodzaak en de mogelijkheden om zich regelmatig te laten testen op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa). Vanaf 1 augustus 2012 zijn seksualiteit en seksuele diversiteit opgenomen in de kerndoelen van het basis- en voortgezet onderwijs. Ook seksuele weerbaarheid maakt hier deel van uit. De GGD kan scholen ondersteunen bij het vertalen van de leerdoelen naar concrete acties. De seksuele oriëntatie van een jongere (lesbisch, homo, biseksueel pof transgender, LHBT) hangt samen met psychosociale gezondheid. De zogenaamde lhbt jongeren denken 5 keer vaker aan suïcide dan hetero jongeren. Een gemeente kan in haar lokaal beleid aandacht besteden aan seksuele
Samenvatting leefstijl en trends In onderstaande tabel zijn de belangrijkste uitkomsten uit de 5 thema factsheets samengevat. De gegevens van deze jongerenmonitor zijn bovendien vergeleken met die van 2003 en 2007.
Overzicht van leefstijl van jongeren van 12 t/m 23 jaar, jongerenmonitor 2003, 2007 en 2011
2003
2007
2011
Drinkt wel eens alcohol 12 t/m 15 jaar
52%
28%
17%
91%
86%
88%
-
4.3 jr
14.7 jr
74%
57%
33%
-
47%
63%
Rookt (actueel roker)
24%
21%
20%
Wiet/hasj ooit gebruikt
20%
20%
31%
Harddrugs ooit gebruikt
5%
4%
4%
Gokken in laatste 4 weken
6%
10%
4%
Alcohol 16 t/m 23 jaar
Startleeftijd voor alcohol drinken Ouders die drinken 12 t/m 15 jarigen goed vinden Binge drinken (> 5 glazen alcohol/keer gedronken in afgelopen 4 weken) Genotmiddelen
Psychische gezondheid Ervaren gezondheid (heel) goed
78%
83%
85%
Psychisch gezond (MHI-5)
-
85%
83%
Normaal risico op psychosociale problematiek (SDQ)
-
93%
90%
Is gepest in laatste 12 maanden
19%
14%
7%
Heeft gepest in laatste 12 maanden
25%
18%
16%
Gedachten aan zelfdoding in laatste 12 maanden
14%
12%
14%
Gespijbeld in laatste 4 weken
7%
15%
16%
Is ziek thuisgebleven in laatste 4 weken
25%
29%
24%
Geslachtsgemeenschap gehad
34%
41%
41%
Gebruikt altijd een condoom (jongeren die seks hebben gehad)
50%
62%
62%
Spijbelen en ziekte
Seksueel gedrag
Voeding Ontbijt 5-7 dagen per week
84%
86%
86%
Fruit inclusief vruchtensap 2+ stuks per dag
-
13%
12%
Frisdrank >3 glazen per dag
-
8%
12%
Heeft vreetbui gehad in laatste 4 weken
-
29%
30%
Beweging Sport meerdere malen per week
56%
63%
54%
Voldoet aan beweegnorm
-
33%
36%
Loopt / fietst 5 dagen per week naar school of werk
-
63%
57%
TV+computer >2 uur per dag
-
50%
59%
16%
15%
15%
Gewicht Overgewicht (incl. obesitas)
Colofon GGD IJsselland Kennis- en Expertise Centrum Postbus 1453 8001 BL Zwolle T. 038 428 16 24 E.
[email protected] I. www.ggdijsselland.nl
