Mondriaan Fonds Jaarverslag Jaarverslag 2013

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2012

Jaarverslag 2013

1


2

Inhoud De oogst van 2013 3 Kwaliteit 3 Zichtbaarheid, samenwerking, opdrachtgeverschap 5 Bijdragen 9 Talentontwikkeling kunstenaars en bemiddelaars 11 Collectie en presentatie van kunst en erfgoedinstellingen 19 Kunst kopen en erfgoed conserveren 27 Behandeling aanvragen 29 Pilotprojecten 29 Nieuwe financieringsvormen 31 Internationale activiteiten 31 Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie 35 Digitale media 35 Mondriaan Fonds in de pers 35 Publieksmomenten 37 Partners 43 Fonds achter de schermen 45 Raad van Toezicht 45 Bestuur 45 Medewerkers 45 Adviseurs 47 Kwaliteitszorg 49 Belanghebbenden 51 Financiën 53 Continuïteit van het beleid

53


De oogst van 2013 Op de valreep van 2013 maakte het Mondriaan Fonds een veelbelovende samenwerking mogelijk tussen een erfgoed museum en een jonge kunstenaar. Het Drents Museum in Assen, dat een gevarieerde collectie rijk is met als belangrijkste onderdeel bodemvondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd, ontving een zogeheten Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever voor de beoogde samenwerking met beeldend kunstenaar Hans Hoekstra. Het museum, gehuisvest in het voormalig Drents provinciehuis uit 1885, wil jonge kunstenaars als Hoekstra een platform bieden om hun werk vanuit een museaal perspectief te laten zien. Daarnaast verzamelt het Drents Museum werk van een nieuwe generatie kunstenaars om zo de tijdgeest te verankeren in zijn collectie. Door middel van gesprekken en atelierbezoeken gaan Hans Hoekstra en het museum gedurende een jaar de dialoog aan. Hun samenwerking moet resulteren in een tentoonstelling, een publicatie en aankoop van recent werk. >pagina 26 De Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever is een van de nieuwe mogelijkheden die het in 2013 ingezette beleid van het Mondriaan Fonds biedt. Ook meer ervaren kunstenaars kunnen op deze manier samenwerken met een instelling – voor zo’n samenwerking verstrekte het fonds in 2013 een bijdrage aan onder meer het Van Abbemuseum in samenwerking met beeldend kunstenaar Roland Schimmel. In de toekenning aan het Drents Museum en Hans Hoekstra komen de twee polen samen van het werkterrein van het Mondriaan Fonds, het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed. Dat terrein strekt zich uit van hunebed tot hedendaagse kunst, van fossiel tot video. Het Mondriaan Fonds heeft een keur aan aanvragers zoals kunstenaars, bemiddelaars (critici en curatoren), (inter)nationale musea en andere erfgoedinstellingen, presentatie-instellingen, galeries, archieven, opdrachtgevers en particulieren. Zij kunnen gezamenlijk aanvragen zoals bovenstaand voorbeeld illustreert of apart, bijvoorbeeld voor een werkperiode in het buitenland door een kunstenaar of bemiddelaar of voor een nieuw, voorbeeld stellend tentoonstellingsprogramma door een museum of een andere erfgoedinstelling. Doel van het Mondriaan Fonds, dat zijn budget grotendeels krijgt van het ministerie van OCW, is het stimuleren van de productie en de presentatie van relevante beeldende kunst en cultureel erfgoed uit Nederland in binnen- en buitenland op die plekken waar de markt dit (nog) niet doet. Het Mondriaan Fonds werkt als katalysator en stimuleert de laboratoriumfunctie van beeldende kunst en erfgoed en de prikkelende rol die zij spelen in de samenleving. Talentontwikkeling van kunstenaars is een van de hoekstenen in het beleid van het fonds. Dat is zo belangrijk omdat zij nú relevant werk maken en omdat zij tegelijkertijd het erfgoed van de toekomst maken. Het bijdragen aan aankopen, selecteren en koesteren van kunst en ander cultureel erfgoed is eveneens een hoeksteen van het beleid. Het Mondriaan Fonds is er om belangwekkende projecten op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed mogelijk te maken. Daarvoor heeft het fonds een uitgebreid en doelgericht instrumentarium aan regelingen die op 1 januari 2013 werden ingevoerd. Of het nu gaat om de bijdrage voor de aankoop van een natuurhistorisch museum of om een werkbijdrage voor een ervaren kunstenaar. In 2013 ondersteunde het fonds aankopen van oude kunst tot de Slauerhoff-nalatenschap en van keramiek tot uniek documentatiemateriaal van Kees van Dongen. Daarnaast droeg het fonds bij aan Collectieprogramma’s van vijftien musea voor moderne kunst en vormgeving. Ook kregen zesentwintig ervaren kunstenaars, onder wie Germaine Kruip, Guido van der Werve en Wafae Ahalouch el Keriasti een Werkbijdrage Bewezen Talent voor de ontwikkeling van nieuw werk. >pagina 34

3

Per 1 januari 2013 kende het Mondriaan Fonds achttien nieuwe regelingen waarin het nieuwe beleid was vervat. Daar kwamen in de loop van het jaar nog vier nieuwe regelingen bij. Het nieuwe beleid is onder de aandacht gebracht met onder meer een serie ‘roadshows’ in het land aan het begin van het jaar. De bijeenkomsten, die in totaal 500 belangstellenden trokken, hadden plaats van het Fries Museum in Leeuwarden tot en met presentatie-instelling MU in Eindhoven. Daarnaast lanceerde het fonds een nieuwe website en gaf het informatie tijdens uiteenlopende bijeenkomsten in de loop van het jaar. Ook namen medewerkers deel aan verschillende voorlichtende debatten bijvoorbeeld bij Nest in Den Haag en tijdens de conferentie Cultuur in Beeld in Utrecht. Zo is het nieuwe beleid onder de aandacht gebracht van het veld en van het bredere publiek. In december 2013 werd voor de eerste keer een Open Huis gehouden om ook op die wijze informatie aan aanvragers te verstrekken. Dit trok zo’n tachtig belangstellenden en zou in januari 2014 een vervolg krijgen met een Open Huis voor musea en andere erfgoedinstellingen. Kunst en cultureel erfgoed kennen geen grenzen. Het werkterrein van kunstenaars en van veel musea en andere erfgoedinstellingen is internationaal. Daarom strekken de mogelijkheden voor bijdragen van het fonds zich uit tot en met het buitenland. Sommige regelingen zijn specifiek op het buitenland gericht, zoals de Bijdrage Presentaties Buitenland. Via deze regeling kreeg Manifesta Sint Petersburg, dat in juni 2014 opent, bijvoorbeeld een bijdrage voor nieuw werk van Marlene Dumas. Ook de Biënnale van Sydney, waarvoor maar liefst negen kunstenaars uit Nederland zijn uitgenodigd, onder wie Yael Bartana, Eglé Budvytyté, Persijn Broersen & Margit Lukácks en Gabriel Lester, ontving een bijdrage van het fonds, onder meer voor de productie van site specific werk. Volgens de biënnale is dit de meest omvangrijke deelname uit Nederland ooit aan de ‘Sydney’. Wat ongetwijfeld heeft meegespeeld is dat curator Juliana Engberg begin 2013 in het bezoekersprogramma van het Mondriaan Fonds zat en vele Nederlandse kunstenaars ontmoette. >pagina 30 Andere bijdragen kunnen zowel het binnen- als het buitenland betreffen, zoals de Projectinvestering Bemiddelaars. Via die regeling ontving Liselotte van Doeswijk een bijdrage voor een onderzoek naar het Nederlandse televisiedecor; een voorbeeld dat illustreert dat met ingang van 2013 naast bemiddelaars beeldende kunst ook bemiddelaars op het gebied van cultureel erfgoed kunnen aanvragen. Curatoren Laura Mudde en Claire van Els kregen een bijdrage om onderzoek te doen voor een internationaal tentoonstellingsproject waarmee ze in Nederland en in Midden- en Oost-Europa onderzoeken hoe hedendaagse kunst een rol kan spelen in het verbeelden en herdefiniëren van hedendaagse vormen van mobiliteit.

Kwaliteit Kwaliteit is het belangrijkste criterium van het Mondriaan Fonds bij de beoordeling van aanvragen. Zo worden aankopen van musea en andere erfgoedinstellingen getoetst op hun betekenis voor de Collectie Nederland en wordt het werk van beeldend kunstenaars beoordeeld op criteria als zeggingskracht, verbeeldingskracht en de samenhang tussen artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Kwaliteit is ook het criterium dat leidend was bij de toekenning van in totaal 1,3 miljoen euro aan negen presentatie-instellingen voor hedendaagse beeldende kunst. Het fonds draagt bij aan de programma’s van presentatie-instellingen omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Onder meer Kunstvereniging Diepenheim en Instituto Buena Bista op Curaçao kregen een bijdrage voor hun programma.

Coen Vunderink, It’s not a house, it’s a home!, 2013, Galerie Gabriel Rolt, Amsterdam

Coen Vunderink: De Werkbijdrage Jong Talent als brug

Schilder Coen Vunderink kreeg in 2011 een zogenoemde Werkbijdrage Jong Talent (voorheen een Startstipendium), en nam deel aan de tentoonstelling Prospects & Concepts, met werk van 35 beginnende kunstenaars die in 2011 een startbijdrage van het Mondriaan Fonds ontvingen.

Coen Vunderink foto: Francisco Reina

‘Na het afronden van De Ateliers zat ik op zwart zaad. Ik ben toen gaan werken bij de Belastingtelefoon en gaf les in een centrum voor amateurkunst. Door het Startstipendium kon ik het bijbaantje bij de Belastingtelefoon opzeggen en me volledig op mijn werk richten. Ik had even de tijd nodig om de experimenten uit mijn Ateliers-tijd te laten bezin-

ken en deze door te ontwikkelen tot een heel eigen schildertechniek: airbrush met eitempera. De werkbijdrage heeft gewerkt als een soort brug. Ik kon doorwerken met dezelfde snelheid als tijdens De Ateliers en hoefde geen compromissen te sluiten. Ik had tijd om internationaal rond te kijken; in 2012 deed ik mee aan een groepstentoonstelling in Paradise Row Gallery in Londen. Voor mijn eerste solotentoonstelling, in 2013 bij Galerie Gabriel Rolt, heb ik veertien schilderijen gemaakt en alleen de zeven beste getoond. Als ik minder tijd had gehad, had ik er misschien zeven gemaakt waarvan er twee van mindere kwaliteit zouden zijn geweest.

Naar aanleiding van Prospects & Concepts heb ik ook meegedaan aan AVRO Kunstuur. Op tv kocht Hester Alberdingk Thijm een werk van mij; dat leverde erg veel reacties op. Daarna zat ik ook nog in het programma ArtMen. Alles bij elkaar heeft dat geleid tot die solo-show in 2013, die de meeste verkopen tot nu toe opleverde. Voor 2014 staat Art Cologne op het programma, mijn eerste buitenlandse beurs. Daar heb ik enorm veel zin in.’


Sinds 2013 verstrekt het Mondriaan Fonds Beurzen Praktijkverdieping. Deze beurzen zijn bestemd voor getalenteerde kunstenaars en bemiddelaars en kunnen worden besteed aan artistiek of wetenschappelijk onderzoek of aan een andere vorm van praktijkverdieping. Viervijfde van het budget voor deze beurzen, 2 miljoen euro per jaar, is voor de periode 2013 en 2014 gereserveerd voor beurzen aan de postacademische instellingen de Rijksakademie, De Ateliers, Jan van Eyck Academie en Sundaymorning@EKWC. Hiertoe heeft het bestuur van het Mondriaan Fonds in 2012 besloten omdat deze door de rijksoverheid gekorte instellingen anders zouden omvallen. Daarnaast zijn er de zogeheten Vrije Beurzen die kunnen worden besteed in binnen- of buitenland. Het fonds entameerde in 2013 een extern onderzoek naar de besteding van de Beurzen Praktijkverdieping, dat in 2014 gereed moet zijn. Bij de beoordeling van aanvragen maakt het fonds gebruik van deskundige adviseurs. Op basis van hun advies besluit het bestuur een bijdrage al dan niet toe te kennen. Deze adviseurs worden geworven via een open sollicitatieprocedure en op voordracht van een onafhankelijke selectiecommissie. In 2013 werden 36 nieuwe adviseurs benoemd, na een ronde die 142 sollicitaties opleverde. Besluiten van het fonds worden altijd ofwel direct beargumenteerd aan de aanvrager of deze kan de argumentatie opvragen. Tegen een besluit van het fonds is bezwaar mogelijk. In 2013 gebeurde dat 84 keer. Om te komen tot een meer investeringsgericht beleid heeft het Mondriaan Fonds in het afgelopen jaar diverse activiteiten ontplooid. Sinds 1 januari 2013 werkt het fonds samen met de crowdfunding website voordekunst.nl. Aanvragers die via crowdfunding geld hebben geworven, hebben een streepje voor bij de beoordeling omdat zij al draagvlak wisten te creëren. Er is al een relatie met de burger aangegaan en dat is van belang om de cruciale band tussen kunst en erfgoed en de maatschappij verder aan te halen. Voorts werd het Mondriaan Materiaalfonds in het leven geroepen, waar kunstenaars rentevrij kunnen lenen. Tevens werd een eigen bijdrage ingevoerd voor projectinvesteringen van kunstenaars en bemiddelaars. In 2013 was die bijdrage 3.500 euro, ongeacht de hoogte van de aanvraag. Vanaf 1 januari 2014 zal de eigen bijdrage minimaal 10 procent van de door het fonds bij te dragen kosten zijn. Behalve bijdragen in de vorm van geld, wil het Mondriaan Fonds kennisoverdracht stimuleren. Nieuw is de Meester-Gezelregeling. Hiermee komt het fonds tegemoet aan de groeiende vraag van beginnende kunstenaars aan begeleiding door ervaren vakgenoten. Twee projecten werden in 2013 op dit gebied gesteund: het project Mentoring, in samenwerking met Cultuur-Ondernemen, en het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T, dat resulteerde in een expositie in museum De Pont in Tilburg. Het Mondriaan Fonds kent een bijdrage voor deelname aan kunstbeurzen in het buitenland, waarvan de reikwijdte in oktober 2013 werd uitgebreid. Galeries kunnen voortaan zowel aanvragen voor het tonen van bestaand werk van Nederlandse kunstenaars op buitenlandse beurzen, als voor nieuw werk dat speciaal voor de beurs wordt gemaakt en dat geëxposeerd wordt op een bijzondere tentoonstelling op de beurs. Nieuw is ook dat kan worden aangevraagd voor beurzen die niet op de vaste lijst staan en dat internationale kunstbeurzen zélf een bijdrage kunnen aanvragen voor nieuw werk op een speciale plek of tentoonstelling op de beurs. Het Mondriaan Fonds heeft in 2013 drie galeries bij wijze van pilot ondersteund waaronder Galerie tegenboschvanvreden voor een bijdrage aan een performance van het kunstenaarsduo Witte van Hulzen en Sander Breure tijdens het programma Solo Objects op de ARCO Madrid 2013. Uitkomst van deze pilot was dat het tonen

5

van het project binnen een speciaal programma van de beurs voor veel aandacht, publiciteit en nieuwe mogelijkheden heeft gezorgd. >pagina 50 Het Mondriaan Fonds kreeg in 2013 de opdracht een aantal bijzondere regelingen en programma’s te ontwikkelen. De minister van Onderwijs en Cultuur vaardigde een opdracht uit om in overleg met vijf andere publieke cultuurfondsen de relatie tussen kunst en andere maatschappelijke domeinen te onderzoeken. Tevens stelde zij een budget van 8 miljoen euro beschikbaar om tot 2017 de samenwerking tussen musea te bevorderen. Dit resulteerde in de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea, die in 2014 van start gaat. Zij gaf opdracht een regeling voor talentontwikkeling in internationale context te ontwikkelen, wat resulteerde in een nieuwe regeling die in 2014 wordt opengesteld maar waar voor 2013 reeds pilots werden uitgezet. Verder gaf de minister het Mondriaan Fonds de opdracht de beschikking uit te voeren voor de totstandkoming van de Akademie van Kunsten die in april 2014 bij de KNAW van start moet gaan. In de zomer van 2013 werd het Mondriaan Fonds verzocht het proces ter vervaardiging van het officiële staatsieportret van de Koning te begeleiden. Deze opdracht stelde het fonds in staat het belang en de positie van kunstenaars onder brede publieke aandacht te brengen. In het najaar werd een eerste selectie gemaakt van twaalf kunstenaars die een schetsontwerp voor het staatsieportret maakten. Op basis daarvan zou in januari 2014 de definitieve selectie van drie bekend gemaakt worden. Met het staatsieportret en andere activiteiten zoals de startersexpositie Prospects & Concepts die plaatsvond tijdens Art Rotterdam, de Prix de Rome voor jonge beeldend kunstenaars en de Biënnale van Venetië maakt het fonds het belang van beeldende kunst en cultureel erfgoed voor de samenleving zichtbaar. Deze evenementen zijn zo belangrijk omdat ze ruchtbaarheid geven aan kunst; de aandacht erop vestigen en zo het publiek betrekken. Dat is ook waarom het fonds ze graag organiseert. Omdat kunst en erfgoed die aandacht verdienen en omdat de burger kunst en erfgoed verdient. Het Mondriaan Fonds zal het komend jaar die lijn verder uitzetten.

Zichtbaarheid, samenwerking, opdrachtgeverschap Behalve door kwaliteit laat het Mondriaan Fonds zich leiden door drie accenten in zijn beleid: zichtbaarheid, samenwerking en opdrachtgeverschap. Zichtbaarheid is zo belangrijk om te laten zien wat er gebeurt met de investeringen namens de samenleving in kunst en erfgoed om zo het draagvlak voor investeringen in kunst en cultureel erfgoed te verstevigen. Aan iedere aanvrager wordt daarom sinds 1 januari 2013 een presentatieplan gevraagd. De mate van uitwerking van dit presentatieplan verschilt per aanvraag, maar in alle gevallen wordt verwacht dat de aanvrager ten minste omschrijft op welke wijze het werk, het project, de opdracht, de expositie of de aankoop zichtbaar wordt gemaakt voor een passend publiek. Neem bijvoorbeeld kunstenaars die naar een gastatelier in het buitenland gaan. Hoewel het vaak van tevoren nog niet te voorzien is hoe het werk aan het eind van de residency-periode gepresenteerd kan worden, lieten de meeste residenten in 2013 tijdens hun verblijf via blogs en andere sociale media zien wat zij onderzoeken, wie zij ontmoeten en welke resultaten dit tot gevolg heeft. Of kijk naar Guy Königstein, een beginnend kunstenaar die een Werkbijdrage Jong Talent aanvroeg en die in zijn presentatieplan uitvoerig ingaat op geplande (inter)nationale presentaties, op zichtbaarheid van de naam en ondersteuning van het Mondriaan Fonds op zijn website, publicaties, catalogi, website van presentatieplekken en op de benadering van publiek voor zijn performances. Ook aan musea en andere kunstinstellingen wordt een presentatieplan gevraagd met daarin een toelichting op de manier

Wonderkamers, Gemeentemuseum Den Haag. Foto: Astrid Hulsman

Directeur Haags Gemeentemuseum: Projectinvestering Instellingen voor Wonderkamers Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012

Het Gemeentemuseum Den Haag ontving een bijdrage Projectinvestering Instellingen voor het vernieuwen van de Wonderkamers, waar (jonge) bezoekers door middel van een interactieve game kennis maken met beeldende kunst, kunstnijverheid, architectuur en mode.

Benno Tempel foto: Gerrit Schreurs

Benno Tempel (directeur Gemeentemuseum Den Haag): ‘Het Gemeentemuseum heeft een lange traditie op educatiegebied; al sinds de jaren vijftig vervult het een voortrekkersrol. Maar elk tijdvak heeft zijn eigen vorm van educatie en deze tijd vraagt om iets extra’s. Wij wilden met de Wonderkamers loskomen

van de rondleiding of speurtocht met het geijkte kunsthistorische praatje. Maar het blijft altijd inhoudelijk. Deze game is geen gadget. Door een parcours door het museum te doorlopen leren kinderen, maar ook de begeleidende volwassenen, over de kunst die we tonen maar ook over het maken van een tentoonstelling, wat een museum eigenlijk is. De eerste versie van de Wonderkamers, die acht jaar heeft gefunctioneerd, was vooral voor scholen. De tweede versie is meer gericht op gezinnen. En het slaat aan. Heel veel ouders met kinderen komen er op af. Ze blijven vaak twee tot drie uur binnen en komen daarna terug omdat ze nog niet alles hebben gezien. Het

traditionele beeld van de museumbezoeker – vijftig-plus zonder kinderen – wordt daarmee goed onderuitgehaald. Voor de eerste Wonderkamers kregen we al veel lof toegezwaaid, ook van collega’s, maar vooralsnog zijn wij het enige kunstmuseum dat iets dergelijks biedt. De manier van presenteren, zoals het op kleur rangschikken, wordt wel opgepikt, bijvoorbeeld bij de tentoonstelling van de Caldic collectie in De Kunsthal. Maar ik had gehoopt dat meer instellingen ons voorbeeld zouden navolgen en afscheid zouden nemen van die old school educatie.’


waarop het project zichtbaar wordt gemaakt. Zoals het Dordrechts Museum dat met de tentoonstelling Willem II, kunstkoning een nieuwe publieksbenadering lanceerde met ‘the extended museum’, waarbij via een online platform alle aspecten van de tentoonstelling beschikbaar zullen blijven. Het fonds sluit met de nadruk op zichtbaarheid aan bij de ontwikkeling dat veel kunstenaars de openbaarheid en het publiek opzoeken. Steeds meer vindt het maken van nieuw werk niet meer uitsluitend in de beslotenheid van het atelier plaats, maar ook in werkplaatsen en open studio’s. Een goed voorbeeld daarvan is het project Meeting People is Easy waar het fonds aan bijdraagt. Dit samenwerkingsproject van Berend Strik en Juha van ’t Zelfde heeft als doel het verschaffen van meer inzicht in het ontstaan van kunstwerken. Tijdens dit onderzoeksproject nodigen Strik en Van ’t Zelfde kunstenaars van verschillende generaties en disciplines uit die van nature geïnteresseerd zijn in samenwerking en in het werk van anderen. Deze kunstenaars zullen worden ondergebracht in tijdelijke studio’s op drie verschillende locaties: Het Nieuwe Instituut, Third Streaming (New York) en Galerie Fons Welters. Onder het oog van het publiek (fysiek en online) zullen hun werkwijze en kunstenaarspraktijk worden bevraagd. Ook Dordtyart, een centrum voor hedendaagse kunst op een voormalige scheepswerf in Dordrecht, kreeg een bijdrage voor opdrachten aan kunstenaars om monumentaal nieuw werk te maken, waarbij het maakproces publiek toegankelijk is. Het ging om de kunstenaars Edwin van der Heide, het duo Elodie Hiryczuk en Sjoerd van Oevelen, Roland Schimmel, Peter Vink en Marije Vogelzang. Dordtyart organiseerde voor het publiek speciale middagen met rondleidingen langs deze projecten. Naamsvermelding van het Mondriaan Fonds was met ingang van 1 januari 2013 verplicht voor iedereen die een bijdrage kreeg van het fonds. Om op die manier burgers duidelijk te maken waarin ze via het fonds investeerden en dat zij dus in feite mini-mecenas zijn. Behalve aan het publiek wordt zo ook aan beleidsmakers en potentiële aanvragers inzicht geboden welke projecten met een bijdrage van het fonds tot stand zijn gekomen. Iedereen die in het afgelopen jaar een toekenning ontving, kreeg een speciaal door het fonds ontwikkelde kaart waarop het belang van naamsvermelding nog eens werd onderstreept en waarop enkele voorbeelden van vermelding werden getoond. In het afgelopen jaar was het logo van het fonds onder meer te zien op het entreekaartje van het Gemeentemuseum Den Haag en vermeldde het Stedelijk Museum Amsterdam bij een expositie van Aernout Mik bij verschillende werken dat deze tot stand waren gekomen met een bijdrage van het fonds. In het buitenland meldde Maxxi in Rome op site en uitnodiging dat de soloexpositie van Fiona Tan met een bijdrage van het Mondriaan Fonds tot stand kwam. Het Mondriaan Fonds draagt zelf ook bij aan het zichtbaar maken van kunst en erfgoed. Het fonds lanceerde in 2013 op de homepage van de nieuwe website een carrousel vol projecten die met een bijdrage van het fonds tot stand zijn gekomen en die dienen ter inspiratie van aanvragers maar ook als verantwoording naar de burger. Ook biedt de site nieuwsberichten, een overzicht van de regelingen en de mogelijkheid tot aanvragen en een blog van de directeur. Daarnaast maakt het fonds gebruik van nieuwsbrieven, Twitter en Facebook waar het de kaap van 3.000 volgers passeerde. Medewerkers van het fonds zijn actief bij discussies over kunst en erfgoed. In februari 2013 presenteerde het fonds voor de eerste keer de tentoonstelling Prospects & Concepts, met werk van 35 beginnende kunstenaars die in 2011 een werkbijdrage ontvingen. Met deze expositie, die het begin is van een jaarlijkse traditie, wil het fonds beginnend kunstenaars een podium bieden en tegelijkertijd het publiek tonen wat mede dankzij het fonds tot stand is gebracht. Het leverde nieuwe contacten en verkopen op, zo

7

kocht AkzoNobel Art Foundation een werk van Coen Vunderink. Wim Waelput (curator Kiosk Gent) was de curator. >pagina 4 Voor de tweede editie die in februari 2014 plaatsheeft, werd Mirjam Westen (conservator hedendaagse kunst in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem) aangesteld als curator. In juni werd de door het fonds begeleide Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië geopend door de minister van OCW, de tentoonstelling Room with Broken Sentence van Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti, die door ruim 200.000 bezoekers werd bezocht. De tentoonstelling kreeg volop aandacht in de pers; nationaal en internationaal. The Engelse Guardian en de Zwitserse Tages Anzeiger schreven lovend over de Nederlandse inzending en de cover van Modern Painters meldde: ‘Mark Manders and Other Artists Not to Miss in Venice’. Werk dat speciaal voor het paviljoen was gemaakt, werd aangekocht door onder andere het Museum of Modern Art in New York, het Centraal Museum en het Bonnefantenmuseum. Ook werden verschillende werken aangekocht door particuliere verzamelaars in de Verenigde Staten en in Nederland. Een vervolg van deze presentatie zal begin 2014 te zien zijn in De Vleeshal in Middelburg. >pagina 12 Voor het eerst had de selectie voor de biënnale plaats via een open call; iedereen kon meedingen. Het leidde tot 82 inzendingen die door een jury werden beoordeeld. Het systeem van open call is geëvalueerd en na de positieve resultaten is het in december voortgezet voor de volgende editie van de biënnale in 2015. In oktober organiseerde het fonds voor de eerste keer de Prix de Rome Beeldende Kunst. Het werk van de vier finalisten werd tentoongesteld in de Appel arts centre en trok 5.750 bezoekers. De prijs, die werd gewonnen door Falke Pisano, werd uitgereikt door de minister van OCW in aanwezigheid van koningin Máxima. Nieuw was het systeem van voordracht, waarbij werd gewerkt met 35 scouts. Voorheen meldden kunstenaars zichzelf aan. Een andere vernieuwing is dat de prijs behalve uit een geldbedrag bestaat uit een werkperiode van drie maanden in Rome, waarmee wordt teruggekeerd naar een traditie uit de beginperiode van de prijs die in 1808 in het leven werd geroepen. >pagina 38 Tevens werden in 2013 de voorbereidingen getroffen voor de Prix de Rome Architectuur die in 2014 wordt uitgereikt. Ook bij deze prijs wordt gewerkt met scouts en een jury. Het Mondriaan Fonds wordt bij het organiseren van de Prix de Rome Architectuur geadviseerd door de directeuren van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en van Het Nieuwe Instituut. Het tweede accent in het beleid van het Mondriaan Fonds is opdrachtgeverschap. Sinds 1 januari 2013 bestaat de Bijdrage Opdrachtgeverschap die door iedereen kan worden aangevraagd zo lang het werk publiek zichtbaar is en er een reëel honorarium is voor de kunstenaar. Het fonds draagt maximaal de helft van de kosten bij. Op deze manier stimuleert het fonds de betrokkenheid van (markt)partijen bij de totstandkoming van beeldende kunst uit Nederland. Opvallend is het succes van deze nieuwe mogelijkheid die leidt tot uiteenlopende opdrachtgevers – van opera tot boerin – die ook regionaal goed verspreid zijn. Doel van de Bijdrage Opdrachtgeverschap is de kwaliteit en de zichtbaarheid van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten voor een zo groot mogelijk publiek. Achttien voorbeeld stellende projecten heeft het fonds vorig jaar mee mogelijk gemaakt. Van een kunstwerk op een schoolplein voor moeilijk lerende kinderen (Krijn de Koning), tot een glasraam (Caroline Prisse) en een kroonluchter in de nieuwbouw van een museum (Bernard Heesen). Van een Zondagse Kamer op een boerenbedrijf (kunstenaarscollectief Grondvormen), >pagina 8 tot een boomtuin in een eeuwenoude eik (Jeroen Kooijmans). Van een decorontwerp voor een Nederlandstalige opera (Aernout Mik), tot het werk dat Folkert de Jong maakte voor de expositie De Anatomische les in het Haags Gemeentemuseum.

Kunstenaarscollectief Grondvormen, Praalkabinet, Stichting Keizersrande. Foto: Erwin Zijlstra

Stichting Keizersrande: Bijdrage Opdrachtgeverschap voor kunst op het boerenerf Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012

Natuurderij Keizersrande, een biodynamisch boerenbedrijf in de uiterwaarden van de IJssel, heeft kunstenaarscollectief Grondvormen opdracht gegeven werk te maken dat reageert op het beheren van natuur en landschap. Hiervoor werd de Stichting Keizersrande ondersteund met een Bijdrage Opdrachtgeverschap.

Floor Dijkstra

Floor Dijkstra (dagelijkse leiding Stichting Keizersrande): ‘Wij zijn een bedrijf dat landbouw, watermanagement en natuurbehoud combineert. Om aan de veiligheidswensen van Rijkswaterstaat tegemoet te komen, is er zo’n veertig van de tweehonderd hectare grond uitgegraven, in de achtertuin van Deventer. Dat is ingrijpend. We zochten naar een manier om

omwonenden en bezoekers het verhaal te vertellen achter de veranderingen. En wel op een duurzame manier, zodat het ook over vijf of tien jaar nog staat als iedereen alweer gewend is geraakt aan de nieuwe situatie. Met ondersteuning van het Mondriaan Fonds, de provincie Overijssel en het Alfa-project van de EU konden we Nieuwe Boeren Cultuur realiseren. Kunstenaarscollectief Grondvormen werd gekozen om objecten te maken voor het publiek toegankelijke erf. Het zijn vooral verhalende meubels, zoals gordijnen waarop alle planten zijn geprint die in de omgeving te vinden zijn. En er is een Praalkabinet gemaakt waarin objecten uit de buurt worden getoond en waar bezoekers vondsten aan kunnen toevoegen – we kregen al een

bomscherf en skeletjes cadeau. De kunstenaars zijn heel veel hier geweest om te doorgronden wat ons bedrijf zo anders maakt. Toen de eerste werken in gebruik werden genomen, hebben ze twee dagen lang de vierduizend bezoekers te woord gestaan die op de open dagen afkwamen. De samenwerking heeft ons als ondernemers bewuster gemaakt. Wij vinden landbouwbedrijven ten dienste van het landschap een logische vorm van bedrijfsvoering, maar met het werk van Grondvormen kunnen we dat ook echt zichtbaar maken en daar de discussie over aangaan.’


Ook bij de Collectieprogramma’s was het opdrachtenbeleid van de musea een aandachtspunt. De plannen van het Groninger Museum, het Nederlands Textiel Museum, het Centraal Museum Utrecht en het Van Abbemuseum werden door de adviseurs van het fonds veelbelovend genoemd en deze musea krijgen de gelegenheid om één of meerdere opdrachten aan kunstenaars uit te werken. Het derde accent in het beleid van het fonds is samenwerking. Samenwerking is zo belangrijk omdat dit grote inhoudelijke meerwaarde kan hebben. Aanvragen waarin die meerwaarde naar voren komt hebben een pre. Een voorbeeld is het project van het Van Gogh Museum, het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum, die met de Universiteit van Amsterdam gezamenlijk onderzoek doen naar de effectiviteit van rondleidingen en rondleiders. De kennis die ze bij dit onderzoek opdoen, zal met andere musea worden gedeeld. Dit project is een pilot voor de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea, waarvoor OCW 8 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld voor de komende drie jaren. Deze bijdrage, die tot stand kwam in nauw overleg met het ministerie, de Museumvereniging en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, beoogt duurzame vormen van samenwerking, die navolgbaar zijn en die de museumwereld zullen verstevigen en verrijken. De eerste deadline is 1 februari 2014. Een ander voorbeeld van vruchtbare samenwerking is het online platform voor modecollecties Modemuze: zeven musea zullen in 2014 een platform lanceren waarop tienduizenden kledingstukken en accessoires uit hun collecties te zien zijn. Ook zijn er vruchtbare gezamenlijk projecten van kunstenaars en instellingen, zoals het eerder genoemde project van Roland Schimmel die een nauwe samenwerking is aangegaan met het Van Abbemuseum, de TU Eindhoven en Philips in het onderzoeksproject The Innocent Body, dat moet resulteren in twee, via een lichtsluis met elkaar verbonden, ruimtes in het Van Abbemuseum. Zelf werkt het fonds op uiteenlopende terreinen samen. Bijvoorbeeld met de andere cultuurfondsen, met het Materiaalfonds, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de postacademische instellingen, overheidsinstellingen als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed of de Erfgoedinspectie. Daarnaast is er veelvuldig overleg met brancheverenigingen als de Museumvereniging, de Nederlandse Galerie Associatie en De Zaak Nu. Ook kwam het zogeheten BK-NL drie keer bijeen bij het Mondriaan Fonds. BK-NL verenigt acht organisaties, variërend van Platform BK tot FNV Kiem, die delen wat ze doen en samen optrekken waar het kan. Verder vertegenwoordigt het Mondriaan Fonds als sectorinstituut het beroepenveld beeldende kunst bij het Overleg Beeldende Kunsten: het sectoroverleg van het kunstvakonderwijs. Een werkgroep werkt aan de actualisering van de beroeps- en opleidingsprofielen van het kunstonderwijs. In opdracht van het fonds heeft Huib Haye van der Werf (curator TAAK) in 2013 zeven interviews gehouden met mensen uit de beeldende kunst om inzicht te krijgen in de aansluiting van het kunstonderwijs op het beroepenveld en in de positie en verwachtingen van startende kunstenaars. Tot slot maakt het Mondriaan Fonds deel uit van het structurele overleg tussen Europese cultuurfondsen, het Visual Arts Platform. In 2013 organiseerde het fonds een bijeenkomst van dit platform, waar onder andere de thema’s het over het voetlicht brengen wat kunst vermag en het bereiken van publiek op onverwachte plekken, zoals een winkelcentrum, centraal stonden.

9

Bijdragen Kerntaak van het Mondriaan Fonds is dagelijks aanvragen in ontvangst nemen, deze voorleggen aan deskundige adviseurs die het bestuur van advies voorzien en zorgen dat die aanvragen zo snel, maar vooral ook zo zorgvuldig mogelijk worden afgehandeld. In 2013 kwamen 1.580 aanvragen binnen en daarvan zijn er 557 positief beschikt. Hoewel het aantal aanvragen ten aanzien van het jaar ervoor gedaald is, ontvingen in 2013 meer individuen en instellingen een bijdrage van het Mondriaan Fonds omdat in 2012 (het laatste jaar van de kunstenplanperiode 2009-2012) velen nog een bijdrage aanvroegen voordat de bezuiniging bij het fonds zou ingaan van grofweg een derde van het budget. Eind 2012 werden daarom veel bijdragen verstrekt, die doorliepen in 2013. Ook is het aantal gezamenlijke aanvragen met meerdere begunstigden – die voorheen apart aanvroegen – toegenomen. Het Mondriaan Fonds wil inspelen op wat er leeft. Daarom ook bekijkt het fonds voortdurend wat het doet en hoe dat uitpakt; het resultaat datgene is wat het voor ogen had. Begin 2013 werden achttien nieuwe bijdragen ingevoerd en de eerste wijzigingen daarop zijn in de loop van het jaar alweer doorgevoerd. De bijdrage voor Collectieprogramma’s van musea is verruimd, zodat niet alleen kan worden aangevraagd voor kunst na 1945, maar ook voor vormgeving. Andere vernieuwing die in 2013 werden doorgevoerd is de verruiming van de bijdrage voor internationale kunstbeurzen. Een belangrijke wijziging is tot slot dat met ingang van 1 januari 2014 de eigen bijdrage voor projectinvesteringen van kunstenaars en bemiddelaars is aangepast. In 2013 was een vaste eigen bijdrage ingevoerd van 3.500 euro. De reden voor die eigen bijdrage is dat er minder budget is. Maar de hoogte ervan bleek bezwaarlijk voor degenen die kleine bedragen wilden aanvragen en daardoor konden relevante projecten niet van de grond komen. Daarom is dit gewijzigd in een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. In de loop van 2013 werden vier nieuwe regelingen opgesteld. De Meester-Gezelregeling werd op 1 november van kracht en de Bijdrage Samenwerking Musea werd op 23 december gepubliceerd in de Staatscourant. De Stimuleringsregeling Innovatie en Promotie, waarmee snel ingesprongen kan worden op belangrijke ontwikkelingen en initiatieven in het veld, werd op 1 november gepubliceerd. De Bijdrage Slavernijverleden en de Bijdrage Talentontwikkeling Internationaal, die in 2014 in werking moeten treden, werden in 2013 opgesteld. Behalve het afhandelen van plannen van aanvragers is het fonds actief als sectorinstituut. Dat geldt bijvoorbeeld voor de eerder genoemde bijeenkomsten die het organiseert met BK-NL of met het Visual Arts Platform: vijf Europese organisaties voor beeldende kunst van het Zwitserse Pro Helvetia tot the British Arts Council. Hieronder volgt een beschrijving van de bijdragen gericht op talentontwikkeling van kunstenaars en bemiddelaars; op collectie en presentatie-activiteiten van instellingen beeldende kunst en cultureel erfgoed; op nieuwe financieringsvormen; op internationale activiteiten; en op specifieke activiteiten die het Mondriaan Fonds zelf ontwikkelt op het gebied van transparantie en zichtbaarheid.

Abdoulaye Konaté, Offrandes des Couleurs, Afrika Museum, Berg en Dal. Aangekocht met steun van Mondriaan Fonds en Vereniging Rembrandt

Afrika Museum: Aankoop werk Abdoulaye Konaté met Aankoopfonds Volkenkundige Musea

Het Mondriaan Fonds staat garant voor het halve budget van het gemeenschappelijke aankoopfonds van de volkenkundige musea (SVCN). Ondersteund door dit fonds kocht het Afrika Museum het werk Bakru van Remy Jungerman, Party at the House of Change and Mischief van Renée Stout en Offrandes des Couleurs van Abdoulaye Konaté.

Wouter Welling foto: Robert de Hartogh

Wouter Welling (curator Afrika Museum): ‘Door niet separaat maar structureel gezamenlijk aan te kopen, wordt voorkomen dat de drie musea elkaar op de markt gaan beconcurreren en dat ze doubleren. De beperkte financiële middelen worden zo beter besteed. Het versterkt bovendien de notie te verzamelen voor de Collectie Nederland. De musea verza-

melen expositie-gericht. Een aangekocht werk gaat direct deel uitmaken van een tentoonstelling en publicatie. Daarnaast wordt sterk gelet op de opbouw van de vaste collectie. Ook na een tijdelijke expositie moet het werk kunnen functioneren – binnen het eigen museum of binnen de collectie van de verwante musea. Offrandes de Couleurs van Abdoulaye Konaté past in een verzamelbeleid dat er op gericht is de vitaliteit van Afrikaanse tradities en iconografie in het werk van eigentijdse kunstenaars te tonen. Een werk van de meest prominente kunstenaar uit Mali ontbrak tot nog toe in de volkenkundige Collectie Nederland. Fêtes Africaines, dat gekocht is door het Stedelijk Museum Amsterdam, zou het Afrika Museum nooit hebben

voorgesteld voor aankoop, omdat dit qua beeldtaal al te zeer refereert aan de stijl van de négritude-beweging uit de jaren zestig en daarmee in de context van het museum als cliché bevestigend zou overkomen. In de context van het Stedelijk ligt dat anders: daar prevaleert het gebruik van Hollandaise textiel als historische referentie. Beide doeken zijn in de bredere Collectie Nederland complementair: de abstracte beeldtaal van Konaté, die een internationale oriëntatie aan eigen bronnen verbindt, en de figuratieve, die voornamelijk narratief van aard is.’


Talentontwikkeling kunstenaars en bemiddelaars Werkbijdrage Jong Talent De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) werd in 2013 ingevoerd als opvolger van het Startstipendium. De bijdrage, die kan worden aangevraagd tot uiterlijk vier jaar na een gevolgde hbo-opleiding aan een beeldende kunstacademie, is bedoeld voor veelbelovende startende beeldend kunstenaars. Nieuw is dat de bijdrage van 18.000 euro slechts eenmalig kan worden toegekend en pas na 1 jaar artistieke praktijk kan worden aangevraagd. De ervaring leerde dat dit laatste leidt tot meer voldragen aanvragen. De bijdrage wordt gebruikt voor het produceren van nieuw werk, voor onderzoek, materiaal- en apparatuurkosten en voor projecten in binnen- of buitenland. Ook kan de WJT besteed worden aan deelname aan tentoonstellingen en manifestaties. In 2012 kreeg het Mondriaan Fonds een recordaantal van 471 aanvragen voor een Startstipendium. De aangekondigde bezuinigingen, nieuwe regelingen van het Mondriaan Fonds per 1 januari 2013 en de onzekerheid onder aanvragers over het toekomstige beleid waren daar naar alle waarschijnlijkheid de oorzaak van. Het ziet er naar uit dat dit effect heeft gehad op het relatief lage aantal van 66 aanvragen voor een WJT in 2013. Wat ook meespeelde, is dat een deel van de aanvragen van individuele kunstenaars zijn overgenomen door instellingen via opdrachtgeverschap en via de Bijdrage Presentaties Buitenland. Verder heeft de nieuwe richtlijn dat jonge kunstenaars ten minste 1 jaar gewerkt moeten hebben na hun afstuderen een rol gespeeld. De verwachting is dat er in 2014 weer meer aanvragen komen. Nieuw in 2013 is de vereiste om de intenties voor het zichtbaar maken van het werk in een globaal presentatieplan te omschrijven. Dit leidde tot omschrijvingen van geplande (inter)nationale presentaties, zichtbaarheid op websites, een blog, publicaties of andere vormen om publiek te benaderen. Zo beschreef Jenny Lindblom hoe zij zich naast (solo)tentoonstellingen ook richt op inschrijvingen voor residencies, open calls en prijzen, terwijl Emma van der Put haar afwegingen deelt met betrekking tot het online plaatsen van filmmateriaal. Aantal aanvragen: 66 Totaal gevraagd bedrag: € 1.188.000 Gehonoreerd: 13 Bijdrage: € 234.000

Meester-Gezelregeling Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag van beginnend kunstenaars aan begeleiding door ervaren vakgenoten én om de overdracht van kennis en ervaring te stimuleren, biedt het Mondriaan Fonds sinds 2013 een Meester-Gezelregeling aan. Deze bestaat vooralsnog uit twee projecten die startende kunstenaars koppelen aan meer ervaren collega’s. Dit zijn het project Mentoring in samenwerking met Cultuur-Ondernemen en het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T. Na een succesvol verlopen pilot in 2012, waarbij zes startende kunstenaars werden gekoppeld aan meer ervaren kunstenaars en curatoren, is Mentoring sinds juli 2013 gekoppeld aan de Werkbijdrage Jong Talent. Kunstenaars die deze bijdrage hebben ontvangen, kunnen een voorstel indienen waarin zij formuleren en motiveren waaraan ze specifiek willen werken in een mentoringtraject, wat ze aan het eind bereikt willen hebben, welke mentor hun voorkeur heeft en waarom. Voor de financiering van het traject wordt een bijdrage gevraagd van de kunstenaar van 750 euro. De overige kosten worden betaald door het Mondriaan Fonds en Cultuur-Ondernemen. Een mentoringtraject kan worden ingezet tot uiterlijk 18 maanden na toekenning van de bijdrage.

11

In de tweede helft van 2013 werd een programma-op-maat ontwikkeld en een speciaal team van 35 mentoren samengesteld. In De Balie in Amsterdam werd een startbijeenkomst georganiseerd voor de mentoren. Hierbij werd gesproken over de rol die mentoring kan spelen in de praktijk van zowel startende als meer ervaren kunstenaars. Veelgenoemde begrippen daarbij waren de positie en zichtbaarheid van de kunstenaar, de artistiek-inhoudelijke ontwikkeling, het maken van scherpere keuzes en de wisselwerking met publiek, kunstinstellingen en galeries. Het project Mentoring kon rekenen op veel enthousiaste reacties en vond navolging bij verschillende culturele instellingen én cultuurfondsen. Er werden in 2013 negen aanvragen ingediend voor mentoring. Deze kunstenaars zijn inmiddels met hun traject begonnen. >pagina 14 De samenwerking met het Leerling/Meester project van Kunstpodium T is in 2013 als pilot van start gegaan. Het project koppelt afstuderende jonge kunstenaars van verschillende kunstacademies aan inspirerende hedendaagse kunstenaars. Het Mondriaan Fonds was betrokken bij de selectie van deze ‘meesters’. Het project resulteerde in een serie van gezamenlijke exposities bij Kunstpodium T. Daarnaast vond een aantal ‘Meestergesprekken’ plaats bij Museum De Pont in Tilburg en werd de zeer druk bezochte Dag van de Jonge Kunstenaar georganiseerd, waarbij inhoudelijk dieper werd ingegaan op het creatief ondernemerschap, het kunstenaarschap en de wereld na de academie. Het Mondriaan Fonds verzorgde een aantal presentaties rondom de aanvraagmogelijkheden en de Meester-Gezelregeling.

Werkbijdrage Bewezen Talent De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is de opvolger van het Basisstipendium en bestemd voor beeldend kunstenaars die ten minste acht jaar een beroepspraktijk hebben. De werkbijdrage is een tegemoetkoming in de investering van materiaal, tijd en diensten van derden. De bijdrage stelt bewezen talent in staat nieuw werk te maken en het experiment aan te gaan en kan gebruikt worden voor alles wat verband houdt met de ontwikkeling van nieuw werk, zoals onderzoek, materiaal, apparatuur of projecten. Ook kan het bedrag besteed worden om in te gaan op een opdracht of deel te nemen aan tentoonstellingen en manifestaties in binnen- en buitenland. Doel is het stimuleren van het oeuvre, het cultureel ondernemerschap en de zichtbaarheid zodat werk ontstaat dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Een WBT bedraagt 36.000 euro voor minimaal 24 maanden. Het bedrag wordt in principe in vier tranches verstrekt, verspreid over vier jaar. De beroepspraktijk van beeldend kunstenaars wordt vaak gekenmerkt door sterk wisselende productie- en marktomstandigheden. De aanvrager kan daarom voor andere termijnen kiezen. Het aantal aanvragen voor een Basisstipendium was in 2012 bijna verdubbeld ten opzichte van 2011. Veel kunstenaars die in 2008 een aanvraag hadden ingediend die positief beoordeeld was, konden pas in 2012 opnieuw een aanvraag indienen. Zoals daarom te verwachten en wellicht ook door de onzekerheid onder aanvragers over het toen nog toekomstige beleid met minder budget is in 2012 massaal aangevraagd en zijn 278 Basisstipendia toegekend. Dit zou een reden kunnen zijn waarom het aantal aanvragen in 2013 ten opzichte van voorgaande jaren minder is. Daarnaast kan een WBT slechts eenmaal in de vier jaar worden toegekend. Daarom kon in 2013 slechts door een kleine groep kunstenaars worden aangevraagd. In 2014, 2015 en 2016 zal deze groep zich geleidelijk uitbreiden. Hierbij moet ook worden aangetekend dat nu vaker wordt aangevraagd voor individuele kunstenaars door musea of andere opdrachtgevers: een mogelijkheid van het nieuwe beleid.

Mark Manders, Working Table 2012-2013, painted epoxy, painted wood, painted canvas, iron, offset print on paper, 368 x 142 x 225 cm. Courtesy Zeno X Gallery en Tanya Bonakdar Gallery. Foto: Jan Kempenaers

Mark Manders: Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië

Ruim 200.000 bezoekers trok de presentatie Room with Broken Sentence, die beeldend kunstenaar Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti realiseerden in het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië.

Mark Manders foto: Cedric Verhelst

Mark Manders: ‘De Biënnale van Venetië was een supergoede ervaring. Het ging eigenlijk heel makkelijk. Al voordat ik wist dat ik was uitgekozen, was ik begonnen met de uitvoering. Er zaten grote stukken bij, ik zou anders in tijdnood komen. Gaandeweg is er eigenlijk weinig veranderd aan het originele plan. Ik beschouw de presentatie als een duo-tentoonstelling van Gerrit Rietveld en mij. Belangrijk

voor mij was om het gebouw goed zichtbaar te maken. Voor veel bezoekers was het voor het eerst dat ze het paviljoen goed zagen. Daar heb ik veel reacties op gekregen. Nu gaat het al een tijdje goed met mijn werk, ik heb veel samengewerkt met musea in Amerika en zit daar in zo’n twintig collecties. Maar deelname aan de Biënnale van Venetië voelt aan als een grotere, bredere bevestiging, alsof ik een soort drempel over ben wat betreft internationale bekendheid. Het MoMA kocht het speciaal voor de tentoonstelling gemaakte Working Table. Een paar particuliere verzamelaars kochten werk. En niet zo lang geleden heeft het Guggenheim Museum in New York een

grote installatie aangekocht naar aanleiding van de biënnale-presentatie. Maar wat ook heel fijn is, is dat ik in Nederland nu veel bekender ben, waar ik eigenlijk in heel weinig collecties zit. Het Bonnefantenmuseum gaat nu een tentoonstelling maken met drie werken en wil deze misschien verwerven. Het Centraal Museum kocht al Shadow Study en Prime Mover. Maar het mooiste is misschien wel het gevoel dat ik over twee jaar gewoon wéér meedoe. Mijn werk is opgenomen in de geschiedenis van het paviljoen en bij iedere editie van de biënnale wordt er weer teruggekeken. Eigenlijk blijft mijn tentoonstelling aanwezig in de ruimte.’


Nieuw is dat een presentatieplan onderdeel uitmaakt van de aanvraag. Hoewel vaak niet voor een periode van vier jaar in detail valt te voorzien hoe het werk wordt gepresenteerd, vermelden de meeste aanvragers dat zij hun werk en/of onderzoek via hun website, blogs en andere sociale media naar buiten brengen. Daarnaast wordt in presentatieplannen melding gemaakt van tentoonstellingen voor het eerste en soms ook tweede jaar. De meeste kunstenaars hebben een vaste galerie waar hun werk getoond wordt. Naast het inzetten van hun bestaande netwerk, geven de meeste kunstenaars aan deze te willen uitbreiden. Het aangaan van samenwerkingen gebeurt voor het merendeel met andere kunstenaars; meestal gaat het dan om een gezamenlijke tentoonstelling, project of onderzoek. Ook wordt het maken van een publicatie genoemd als vorm van presentatie en samenwerking. Aantal aanvragen: 67 Totaal gevraagd bedrag: € 2.412.000 Gehonoreerd: 26 Bijdrage: € 936.000

Beurzen Praktijkverdieping Sinds 2013 verstrekt het Mondriaan Fonds Beurzen Praktijkverdieping voor getalenteerde kunstenaars en bemiddelaars die hun artistieke ontwikkeling en/of cultureel ondernemerschap willen bevorderen. De beurs kan worden besteed aan artistiek of wetenschappelijk onderzoek of aan een andere vorm van praktijkverdieping waarbij gebruik gemaakt kan worden van de faciliteiten (werkplaatsen), kennis en het netwerk van de betrokken instellingen. Een groot deel van het budget voor deze beurzen, 80 procent, is voor de periode 2013 en 2014 gereserveerd voor beurzen aan de postacademische instellingen de Rijksakademie (19 plaatsen voor 12 maanden), De Ateliers (5 plaatsen voor 12 maanden), Jan van Eyck Academie (11 plaatsen voor 12 maanden) en Sundaymorning@EKWC (12 plaatsen van drie maanden). Hiertoe heeft het bestuur van het Mondriaan Fonds in 2012 besloten omdat deze instellingen anders zouden omvallen. De resterende 20 procent is in 2013-2014 bestemd voor de zo geheten Vrije Beurzen Praktijkverdieping. De aanvragen voor deelname aan de programma’s van de postacademische instellingen worden tijdens verschillende aanvraagrondes bij deze instellingen ingediend. De instelling maakt een voorselectie van ongeveer tweemaal zo veel kandidaten als het aantal dat geselecteerd kan worden. Deze voorselectie wordt voorgedragen aan een speciale commissie van het Mondriaan Fonds, waarin naast de voorzitter en drie leden van het Mondriaan Fonds drie deskundigen van de betreffende instelling zitting hebben. De adviescommissie Beurzen Praktijkverdieping kwam in totaal zes keer bij elkaar (een keer in 2012, vijf keer in 2013). In 2013 werden voor deelname aan de Rijksakademie 19 van de 24 aanvragers en aan De Ateliers 5 van de 7 aanvragen geselecteerd. Voor deelname aan het programma van de Jan van Eyck Academie in 2013-2014 werden 11 van de 28 aanvragen geselecteerd en voor deelname aan Sundaymorning@EKWC in 2013-2014 24 van de 57 aanvragen. De selectie voor een Beurs Praktijkverdieping voor deelname aan de nieuw te vormen postacademische instelling de Rijksakademie/De Ateliers die per 1 januari 2014 van start zou gaan, verliep complex. Nadat 44 aanvragen aan de gezamenlijke commissie waren voorgelegd en 24 aanvragen geselecteerd waren, werd bekend dat de fusie van de beoogde instelling Rijksakademie/De Ateliers van de baan is. Gezien deze ontwikkeling is de aanvragers gevraagd, gemotiveerd aan te geven of hun voorkeur voor deelname aan een postacademische instelling in 2014 uitgaat naar De Ateliers dan wel de Rijksakademie. De respons op

13

deze vraag was voor het Mondriaan Fonds leidend in het definitief toekennen van de betreffende beurs praktijkverdieping: 5 toekenningen voor deelname aan De Ateliers en 19 toekenningen voor deelname aan de Rijksakademie. De Vrije Beurs Praktijkverdieping biedt kunstenaars en bemiddelaars de mogelijkheid hun werk in het binnen- of buitenland verder te ontwikkelen of een andere vorm van praktijkverdieping te volgen bij een instelling naar eigen keuze. Zo kreeg Koen Delaere een toekenning voor een onderzoeksperiode bij de grafische werkplaats PlaatsMaken in Arnhem. Hij onderzoekt de mogelijkheden om fotografische, lichtgevoelige emulsies als schilderkunstig materiaal in te zetten. Ook kan een kunstenaar of bemiddelaar aanvragen voor een werken onderzoeksperiode in een artist-in-residence plek met een inhoudelijk programma of om kennis te vergaren bij een specialist op het terrein van beeldende kunst en erfgoed. Jason Hendrik Hansma, ontving een bijdrage voor het nieuwe research residency program van het Centre International de l’Art et du Paysage (CIAP). Hij verwacht dat deze residency zal bijdragen aan zijn artistieke ontwikkeling door de specifieke onderzoeksmogelijkheden en doordat hij bij het CIAP geconcentreerd kan werken. Gedurende zijn verblijf zal hij onderzoek doen voor een nieuw te realiseren 16 mm film, foto’s en sculpturen. Aan het eind van de residency is er een presentatie van het gemaakte werk en/of onderzoek. Omdat Beurzen Praktijkverdieping een nieuwe bijdrage is, kunnen conclusies uit een vergelijking met het jaar ervoor niet getrokken worden. De regeling wordt vanaf oktober 2013 geëvalueerd. Op basis daarvan wordt bekeken hoe de verdeling wordt voortgezet. Aantal aanvragen: 197 Totaal gevraagd bedrag: € 6.833.568 Gehonoreerd: 94 Bijdrage: € 3.545.948

Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers In 2013 stelde het Mondriaan Fonds gastateliers, ook wel artists-in-residence plekken (AiRs), beschikbaar in New York, Berlijn, Parijs, Rome, Caïro, Beijing, Tokio, Curaçao, Brussel, Rio de Janeiro, Moengo (Suriname), Praag en Annandale-on-Hudson (NY). Met het aanbieden van residencies wil het Mondriaan Fonds de verdieping van de (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van beeldend kunstenaars en bemiddelaars in het buitenland of in een andere omgeving stimuleren. De residencies functioneren als een poort tot het internationale kunstcircuit. Tijdens een residency periode worden contacten opgebouwd die verder reiken dan vluchtige uitwisselingen tijdens een tentoonstelling of presentatie in het buitenland. Deze ateliers fungeren daarmee als uitvalsbasis voor het bouwen of versterken van internationale contacten en het ontwikkelen van nieuwe markten. Aanvragers kunnen nieuwe (inter-)nationale contacten, netwerken en markten verkennen, uitbreiden, opbouwen en overdragen. De meeste buitenlandateliers maken deel uit van internationale initiatieven en programma’s voor kunstenaars uit de hele wereld. Nieuw is dat een presentatieplan onderdeel uitmaakt van de aanvraag. Hoewel het vaak van tevoren nog niet te voorzien is hoe het werk aan het eind van de residency-periode gepresenteerd kan worden, laten de meeste residenten tijdens hun verblijf via blogs en andere sociale media zien wat zij onderzoeken, wie zij ontmoeten en welke resultaten dit tot gevolg heeft. Een voorbeeld is beeldend kunstenaar Su Tomesen die tijdens haar verblijf bij El Puente-lab in Medellin (Colombia) een blog bijhield over haar verrichtingen. Zij maakte onder andere een werk in de openbare ruimte en plaatste ter plekke een groot billboard met informatie over het project.

Natalia Ossef, Disappearing into the Dance, 2013, olieverf op canvas, 30 x 40 cm

Natalia Ossef en Roel Arkesteijn: Mentoring voor startende kunstenaars

Natalia Ossef

Curator en auteur Roel Arkesteijn trad op als mentor van beginnend kunstenaar Natalia Ossef, ontvanger van een Werkbijdrage Jong Talent. In samenwerking met CultuurOndernemen ondersteunde het Mondriaan Fonds de begeleiding in het kader van de MeesterGezelregeling.

Roel Arkesteijn

Natalia Ossef: ‘Hoe sta je tegenover de galeriewereld? Hoe schrijf je over je eigen werk? Hoe presenteer je jezelf? Het zijn allemaal vragen die op de academie niet werden behandeld. En ook toen ik een jaar aan de slag was als kunstenaar wist ik de antwoorden niet. Ik had behoefte om er met een

ervaren iemand over te praten en niet een kunstenaar – dan verhoud je je weer teveel op een academieachtige manier tot elkaar. In de zes bijeenkomsten die ik met Roel heb gehad, heb ik geleerd over mijn werk te praten en schrijven. Maar het belangrijkste is de moral support die ik kreeg. Ik was nogal onzeker. Roel heeft me laten zien dat ik thematisch dichtbij mezelf mag blijven en dat ik binnen één serie veel meer werken kan maken waardoor ik de grenzen kan opzoeken. Dat heeft verhelderend gewerkt. Mijn handschrift is duidelijker geworden.’ Roel Arkesteijn: ‘Door mijn werk aan post-academische opleidingen als het

HISK, kende ik de behoefte aan begeleiding van beginnend kunstenaars wel. Het gaat vaak om praktische zaken, zoals het vinden van expositieplekken en hoe je te positioneren als kunstenaar. In dit geval was het meer een soort coaching. Onze gesprekken waren grotendeels inhoudelijke reflecties op Natalia’s werk, een aanscherpen van haar ideeën. De sleutel tot succes in dit soort mentortrajecten is dat de kunstenaar zelf heel goed weet wat hij of zij eruit wil halen. Bij Natalia was dat sterk het geval. Het effect was ook meteen zichtbaar en dat geeft veel voldoening.’


De ateliers in Brussel, Berlijn, New York, Tokio en Parijs waren ook in 2013 weer populair. Dit jaar is een nieuwe AiR in het aanbod van het Mondriaan Fonds opgenomen: als resultaat van de Oriëntatiereis naar China en Indonesië in 2012 kan met een bijdrage uit gelden voor internationale samenwerking van het Ministerie van Buitenlandse Zaken de komende twee jaar een residency in Cemeti Art House, Yogyakarta worden aangeboden. Wegens de situatie in Caïro en het negatieve reisadvies van het Ministerie van Buitenlandse Zaken werd besloten de ontwikkelingen af te wachten en in 2013 geen residenten voor Townhouse Gallery te selecteren. Afhankelijk van wat er de komende tijd in Caïro zal gebeuren, zal de AiR in 2014 weer worden aangeboden. De samenwerking met PiST/// in Istanbul is in goed overleg na twee jaar stopgezet. Helaas bleken de verwachtingen van de kunstenaars en de leiding van PiST/// niet overeen te komen. Er wordt gezocht naar een nieuwe mogelijkheid voor een residency in Istanbul. Ook is de samenwerking met Meetfactory in Praag na twee jaar beëindigd. De steeds wisselende staf van de AiR en het geringe aantal aanvragen gaf niet voldoende vertrouwen om de samenwerking voort te zetten. Het Mondriaan Fonds onderzoekt de mogelijkheden voor samenwerking met een andere AiR in Midden- of Oost Europa en heeft in het najaar tijdens de Oriëntatiereis in Warschau de Artist-in-Residence Laboratory bij het Centre for Contemporary Art Ujazdowski Castle bezocht. Dit zal resulteren in een nieuwe residency. De AiR Capacete in Rio de Janeiro heeft tot mei 2013 wegens financiële problemen het residency programma stop gezet. Na een periode van heroverweging maakt Capacete in 2015 een doorstart met een educatief gericht residency programma van 12 maanden voor jonge kunstenaars. Het Mondriaan Fonds is met Capacete in gesprek om de residency in deze vorm voort te zetten. De residenten die in 2012 voor een werkperiode in Capacete werden geselecteerd kunnen hun plannen in 20132014 in Capacete uitvoeren. Vanuit de overweging dat niet alleen verre oorden, maar ook het verblijf in eigen land veel kan opleveren, zowel voor de kunstenaar als voor de plek/regio, biedt het Mondriaan Fonds ook gastateliers in Nederland aan. Het gastatelier in het monumentale Pompgemaal Den Helder blijft onverminderd populair onder kunstenaars. Naast het Pompgemaal Den Helder werkt het Mondriaan Fonds op tijdelijke basis samen met vijf gastateliers in Nederland per jaar. In 2013 werkten verschillende kunstenaars, die al in 2012 geselecteerd werden, bij Stichting IK (Oost-Souburg), Atelier aan de Middendijk (Usquert), Residence Land Art Contemporary (Dalen), B32 Onderzoeksatelier (Maastricht) en Het Vijfde Seizoen (Den Dolder) in samenwerking met Museum Het Dolhuys (Haarlem). Aantal aanvragen: 243 Totaal gevraagd bedrag: € 2.730.726 Gehonoreerd: 37 Bijdrage: € 702.622

Projectinvestering Kunstenaar De Projectinvestering Kunstenaar, opvolger van de Bijdrage Werkbudget, is bestemd voor beeldend kunstenaars met een in tijd begrensd plan. De bijdrage kan gebruikt worden voor alles wat verband houdt met het uitvoeren van een plan om nieuw werk te maken, zoals de uitwerking van een concreet plan voor nieuw werk, onderzoek, een reis, of een werkperiode in binnen- of buitenland. Doel is waardevolle artistieke plannen te stimuleren, zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Hoewel de plannen niet direct tot een concreet resultaat hoeven te leiden, wordt verwacht dat dit in ieder geval op termijn het geval zal zijn. De hoogte van een Projectinves-

15

tering Kunstenaar wordt per aanvraag vastgesteld. Het bedrag bestaat uit een bijdrage aan projectkosten. Het project waarvoor de bijdrage wordt verstrekt, duurt maximaal 1 jaar. Nieuw is de eigen bijdrage van 3.500 euro die het Mondriaan Fonds sinds 1 januari verwacht bij de Projectinvestering Kunstenaars. Onder dat bedrag kon niet worden aangevraagd. In de loop van het jaar bleek echter dat dit een onoverkomelijk obstakel is voor kleinere projecten. Daarom is besloten de eigen bijdrage met ingang van 1 januari 2014 te vervangen door een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. Bijdragen werden aangevraagd voor zeer uiteenlopende projecten en onderzoeken, met name voor het maken van nieuw werk, maar daarnaast ook voor vervaardiging van nieuw werk voor (overzichts)tentoonstellingen (meestal aangevraagd met steun en bijdrage van de betreffende instelling), het doen van materiaalonderzoek, archiefonderzoek en het aangaan van het experiment. Nieuw is dat bij een aanvraag een presentatieplan moet worden ingediend. Dit sluit aan bij de ontwikkeling dat door veel kunstenaars de openbaarheid en het publiek wordt opgezocht. Steeds meer vindt het maken van nieuw werk niet meer uitsluitend in de beslotenheid van het atelier plaats, maar ook in voor publiek toegankelijke werkplaatsen en projectruimtes bij (presentatie) instellingen. Zoals het project New World Academy van Jonas Staal. De door Staal en BAK, basis voor actuele kunst opgerichte New World Academy nodigt politieke organisaties uit hun visie op de rol van kunst en cultuur in politieke strijd te delen met kunstenaars en studenten. Een ander voorbeeld is het project Beauty and the Right to the Ugly van Wendelien van Oldenborgh. Dit cinematisch experiment zal worden opgenomen in een multifunctioneel wijkcentrum in Eindhoven, ooit ontworpen door Frank van Klingeren. De film beoogt de wording van Van Klingerens project te onderzoeken als een gebied van studie en zal deels een ‘publieke shoot’ zijn. Aantal aanvragen: 94 Totaal gevraagd bedrag: € 1.479.970 Gehonoreerd: 47 Bijdrage: € 745.453

Projectinvestering Bemiddelaar De Projectinvestering Bemiddelaar heeft als doel waardevolle inhoudelijke plannen te stimuleren die de kennis en zichtbaarheid van hedendaagse beeldende kunst of cultureel erfgoed in Nederland vergroten. De bijdrage is bestemd voor curatoren, critici, theoretici of beschouwers met een in tijd begrensd plan. Hoewel de plannen niet direct tot een concreet resultaat hoeven te leiden, wordt verwacht dat dit in ieder geval op termijn het geval zal zijn. Nieuw is de eigen bijdrage van 3.500 euro die het Mondriaan Fonds sinds 1 januari verwacht bij een aanvraag Projectinvestering Bemiddelaar. Onder dat bedrag kon niet worden aangevraagd. In de loop van het jaar bleek echter dat dit een onoverkomelijk obstakel is voor kleinere projecten. Daarom is besloten de eigen bijdrage met ingang van 1 januari 2014 te vervangen door een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. Het merendeel van de toegekende bijdragen werd verstrekt voor (voor-)onderzoeken op het gebied van hedendaagse beeldende kunst, zoals het onderzoek van Sandra Smallenburg naar Land Art en de rol van Nederlandse kunstenaars in de ontwikkeling van deze kunststroming. Een aantal bijdragen betrof internationaal opgezette onderzoeken, vaak ook buiten de gevestigde westerse circuits. Zo ontvingen de jonge curatoren Laura Mudde en Claire van Els een bijdrage om onderzoek te doen hoe hedendaagse kunst een rol kan spelen in het verbeelden en herdefiniëren van hedendaagse vormen van mobiliteit. Daarbij ontwikkelen ze een discursief programma met lezingen voor een

V V

V

V VV The Ennead Series V

V

V vvvvvvvvv.org

Frank van der Stok: Onderzoek naar kunstenaarsboeken met Projectinvestering Bemiddelaars

Redacteur en curator Frank van der Stok kreeg een bijdrage via de regeling Projectinvestering Bemiddelaar om vooronderzoek te doen voor een reeks van negen kunstenaarsboeken plus een inventariserende publicatie over kunstenaarsboeken, onder de titel The Ennead Series.

Frank van der Stok

‘Dit project mag gezien worden als een antwoord op de verschraling van de tentoonstellingspraktijk. Er worden steeds minder tentoonstellingen gemaakt, met een steeds langere looptijd. Dat betekent dat de zichtbaarheid van kunstenaars daalt. Wij – ik werk als redacteur samen met twee vormgevers – willen boeken maken als een alternatieve ten-

toonstellingsruimte. We kiezen daarbij met nadruk de weg van de meeste weerstand. Dit onderzoek richt zich op de vertaalslag van kunst naar boek, maar we kiezen voor de minder voor de hand liggende vormen. Dus geen schilderkunst, fotografie of een ander tweedimensionaal medium, maar performance, geluidskunst, video. Gedurende drie jaar brengen we jaarlijks drie boeken – plus editie – uit: eentje van een jong talent, eentje van een mid-career kunstenaar en eentje van een veteraan. In een tiende boek, de finale van het project, geven we een overzicht van het kunstenaarsboek in Nederland en daarbuiten. Door de bijdrage van het Mon-

driaan Fonds kan ik hoofd en handen vrijhouden om dieper én breder op de materie in te gaan en dat ook op een meer organische manier te doen. Zonder ondersteuning zou ik rechtlijniger te werk gaan, kortere stappen maken, minder onverwachte paden inslaan. Ik heb nu ook de tijd om mijn kennis grondig te verdiepen, het hele gebied uit te graven. Na ruime ervaring met eerdere boekproducties wordt dit echt wat anders; ik denk een bijzondere vernieuwingsslag te gaan maken.’


kunstinstelling in Nederland. Daarnaast konden in 2013 voor het eerst bemiddelaars op het gebied van cultureel erfgoed aanvragen. Drie cultureel erfgoed onderzoeken werden ondersteund; zoals een onderzoek van Milena Mulders om de geschiedenis van de Limburgse mijnen over te dragen op een breed publiek in de vorm van een cultureel programma in Amsterdam. Aantal aanvragen: 30 Totaal gevraagd bedrag: € 401.119 Gehonoreerd: 11 Bijdrage: € 87.625

WJT plus Opdrachtgever en WBT plus Opdrachtgever De Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) en Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+) kunnen worden aangevraagd door instellingen en andere opdrachtgevers om veelbelovende plannen te ontwikkelen voor een bijzondere samenwerking met een startende kunstenaar of een kunstenaar die minimaal acht jaar professioneel werkzaam zijn. De bijdrage kan gebruikt worden voor de productie van nieuw werk, waarbij de opdrachtgever de intentie heeft het werk aan te kopen en/of het werk van de kunstenaar intensief te volgen en onder de aandacht van het publiek te brengen. De bijdrage wordt verstrekt ten gunste van de kunstenaar. Doel is initiatieven uit het professionele veld te stimuleren zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Begin 2013 werd in de voorbereiding naar deze regeling een WBT+ als pilot toegekend voor een samenwerkingsproject van twee jaar tussen SCHUNCK* in Heerlen en beeldend kunstenaar Hadassah Emmerich. SCHUNCK* zal twee jaar langdurig samenwerken met de in de regio opgegroeide Hadassah Emmerich. De kunstenaar zal onderzoek doen naar de historie en de identiteit van Heerlen en de regio Zuid-Limburg. Een langdurige samenwerking past goed in het nieuwe presentatie-, onderzoeks- en aankoopbeleid van SCHUNCK* en geeft daarnaast aanleiding en de mogelijkheid om na te denken over een andere manier van aankopen dan tot op heden gebruikelijk is in de meeste Nederlandse hedendaagse kunstmusea. Met deze samenwerking wil SCHUNCK* een platform bieden voor de kunstenaar en de zichtbaarheid van het werk vergroten door middel van een tentoonstelling, een publicatie en publieksgerichte activiteiten. Tevens zal de samenwerking resulteren in de aankoop van nieuw werk. De tussentijdse resultaten van deze pilot worden begin 2014 geëvalueerd. Hoewel deze nieuwe regeling zijn weg nog enigszins moet vinden in het (museale) veld werden in 2013 drie plannen gehonoreerd: een WJT+ en twee WBT+. Naast het voorbeeld van de samenwerking tussen het Drents Museum met de jonge beeldend kunstenaar Hans Hoekstra (WJT+), ontving Stichting Castrum Peregrini in Amsterdam een WBT+ voor een samenwerking van twee jaar met beeldend kunstenaar Amie Dicke voor het project Een Huis Als Muze. Dicke gaat onderzoek doen naar de verschillende lagen van verhalen die in het materiële erfgoed van Castrum Peregrini besloten liggen. De opdrachtgever zal de kunstenaar intensief volgen in haar onderzoek en vervolgens het nieuwe werk presenteren. Castrum Peregrini wil door deze samenwerking haar zoektocht naar nieuwe manieren van omgang met erfgoed concreet maken. Castrum Peregrini hoopt dat de resultaten van deze samenwerking door andere organisaties en kunstenaars ingezet kunnen worden om kennis en een breder publieksbereik te verwerven door duurzaam met beeldend kunstenaars samen te werken. Aantal aanvragen: 2 WJT+ en 2 WBT+ Totaal gevraagd bedrag: € 36.000 en € 72.000 euro Gehonoreerd: 1 WJT+ en 2 WBT+ Bijdrage: € 18.000 euro en € 72.0000 euro

17

Bijdrage Opdrachtgeverschap 2013 was een productief eerste jaar van de Bijdrage Opdrachtgeverschap. Van boerderijen tot scholen, van gemeenten tot musea: uiteenlopende partijen verbonden zich aan het maken van nieuw vraaggestuurd werk door beeldend kunstenaars. De bijdrage is gericht op publieke én private opdrachtgevers die openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten willen realiseren. Doel is de kwaliteit en de zichtbaarheid van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten voor een zo groot mogelijk publiek. Het Mondriaan Fonds stimuleert vraaggestuurde initiatieven die in samenwerking tot stand komen en waarbij het maken van beeldende kunst nadrukkelijk wordt verbonden aan het tonen ervan. In sommige gevallen wordt het werk ook door de opdrachtgever aangekocht. De financiële bijdrage van het Mondriaan Fonds is nooit hoger dan 50 procent. Van de opdrachtgever wordt verwacht dat hij een reëel honorarium voor de kunstenaar beschikbaar stelt. De commissie kwam vier keer bijeen om in totaal 39 aanvragen te beoordelen. Zij constateerde dat werd aangevraagd voor zeer uiteenlopende projecten: van autonoom tot meer toegepast. Met name de opdrachten waarbij sprake was van een goede balans tussen autonoom en toegepast werden gehonoreerd. Het ging hierbij onder meer om verschillende museale presentaties die een direct commentaar gaven op het erfgoed of de collectie, of publiek toegankelijke werken in een oude scheepswerf of een stadswijk. Van een monumentale ingreep op de gevel van een hotel tot een samenwerking tussen een danser en een beeldend kunstwerk. Opvallend was dat de opdrachten niet alleen door uiteenlopende – vaak ook nieuwe – partijen werden aangevraagd, maar dat het opdrachtgeverschap ook geografisch goed gespreid is. De bijdrage speelt in op het initiatief, de ambitie en het ondernemerschap van opdrachtgevers door het hele land. Daarnaast werd met de bijdrage de brug geslagen met andere maatschappelijke sectoren en culturele disciplines. Er werden zowel aan bekende als aan meer startende kunstenaars opdrachten gegeven, waarbij telkens de samenwerking een meerwaarde had voor de ontwikkeling van het werk. De relatie tussen kwaliteit en zichtbaarheid was daarbij steeds het uitgangspunt voor de adviescommissie. Bij de toekenningen stonden in de regel bemiddelaars of bemiddelingsbureaus garant voor de inhoudelijke en praktische begeleiding en een professionele uitvoering van de projecten. In 2014 zullen de eerste resultaten worden geëvalueerd. Aantal aanvragen: 39 Totaal gevraagd bedrag: € 1.420.396 Gehonoreerd: 18 Bijdrage: € 646.020

Bijdrage Presentatie Buitenland Internationaal erkende hedendaagse kunstpodia kunnen via de Bijdrage Presentatie Buitenland aanvragen om werk te tonen van kunstenaars uit Nederland. Ook beeldend kunstenaars kunnen aanvragen voor een presentatie bij een van deze buitenlandse podia en/of voor de productie van nieuw werk. Doel is het stimuleren van de bekendheid van en de internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland. De bijdrage is daarmee ook gericht op de versterking van de internationale positie van beeldend kunstenaars uit Nederland. Bij de beoordeling wordt gelet op het bereik en de internationale reputatie van het podium, de context van het project, de relevantie van het project voor de internationale ontwikkeling van de kunstenaar en de kwaliteit van zijn oeuvre. In 2013 ondersteunde het Mondriaan Fonds 46 aanvragen van kunstenaars en 57 aanvragen van instellingen. Bik Van der Pol ontving bijvoorbeeld een bijdrage voor de productie en presen-

Sara Bjarland, installatiefoto

Sara Bjarland: Deelname aan atelierprogramma HISK met Vrije Beurs Praktijkverdieping

Kunstenaar Sara Bjarland nam in 2012 en 2013 deel aan het atelierprogramma aan het HISK in Gent, België en heeft daarvoor een Vrije Beurs Praktijkverdieping ontvangen.

Sara Bjarland foto: Emma Wieslander

‘In mijn werk gebruik ik kamerplanten als representatie van de natuur, maar dan wel op een gedomesticeerde manier. Voor mijn vorige serie foto’s verzamelde ik dode planten op straat. Nu ben ik bezig met plastic planten. Ik laat ze smelten of bleken zodat er een extra laag doodsheid overheen komt te hangen. De perfecte illusie van leven is dan verdwenen. Fotografie is natuurlijk ook een illusie waardoor deze foto’s stillevens zijn met

een dubbele lading. Op het HISK kon ik mijn werk iedere maand aan weer andere mensen laten zien. Zij waren mijn testpubliek. Ze stelden vragen die me dwingen verder na te denken over de ontwikkeling van mijn werk. Doordat je op een postacademische opleiding in een omgeving zit met andere kunstenaars in dezelfde leeftijdscategorie, krijgt wat je doet betekenis. Als ik in m’n eentje zou werken zou ik veel minder snel mijn werk tijdens het maakproces aan anderen laten zien. Ik denk dat ik in de tijd die ik heb doorgebracht aan het HISK professioneler ben geworden. Ik heb leren omgaan met kritiek, kan beter praten over mijn eigen

werk. En ook na afronding van het programma blijf je onderling in contact, je blijft onderdeel van een groot, internationaal netwerk. Die contacten hebben al het nodige opgeleverd. Ik ga samenwerken met een galeriehouder in Brussel die mijn werk op het HISK heeft gezien. Via collega’s van de opleiding heb ik tentoonstellingen gekregen in Madrid en Riga. En binnenkort mag ik mijn portofolio laten zien aan de curator fotografie van Tate Modern tijdens Plat(t)form 2014 in Fotomuseum Winterthur.’


tatie van het werk PB On the Moon voor de negende Biënnale van Mercosul in Brazilië. Nieuw is behalve dat kunstenaars kunnen aanvragen ook dat de productie van nieuw werk binnen de Bijdrage Presentaties Buitenland kan worden ondersteund. Aanvragen met nieuw werk hebben door de nadruk op opdrachtgeverschap een pre. In 2013 ondersteunde het Mondriaan Fonds 46 aanvragen voor de productie van nieuw werk. Manifesta Sint Petersburg kreeg bijvoorbeeld een bijdrage voor nieuw werk van Marlene Dumas, een portrettenserie van beroemdheden die homoseksueel zijn/waren. Een mooi voorbeeld van samenwerking is bijvoorbeeld goed te zien in het Philadelphia Museum of Art dat een bijdrage vroeg voor het tonen van Inventory van Fiona Tan in het Live Cinema Programma. De film is een coproductie met MAXXI in Rome en kwam met een bijdrage van het Mondriaan Fonds tot stand. Het is voor het eerst dat het Live Cinema Programma een rol speelt bij de productie van nieuw werk. Aantal aanvragen: 182 Totaal gevraagd bedrag: € 2.196.376 Gehonoreerd: 99 Bijdrage: € 1.048.783

Bijdrage Kunstbeurzen De Bijdrage Kunstbeurzen heeft als doel het tonen van Nederlandse kunst op beurzen in het buitenland. Tot voor kort konden galeries via deze bijdrage aanvragen voor een vaste lijst beurzen en voor een tegemoetkoming in standkosten waar ten minste een derde van het getoonde werk is gemaakt door kunstenaars uit Nederland. Met deze bijdrage wil het Mondriaan Fonds de bekendheid van en de internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland versterken. Het Mondriaan Fonds heeft de Bijdrage Kunstbeurzen in oktober 2013 uitgebreid. Voor deze beleidswijziging werd onder meer gebruik gemaakt van een onderzoek onder galeriehouders, dat eind 2012 is uitgevoerd. Galeries kunnen voortaan zowel aanvragen voor het tonen van bestaand werk van Nederlandse kunstenaars op buitenlandse beurzen, als voor nieuw werk speciaal voor de beurs gemaakt en dat geëxposeerd wordt op een speciale plek of in een bijzondere tentoonstelling op de beurs. Nieuw is ook dat kan worden aangevraagd voor beurzen die niet op de vaste lijst staan en internationale kunstbeurzen kunnen zélf een bijdrage aanvragen voor nieuw werk op een speciale plek of tentoonstelling op de beurs. Het Mondriaan Fonds heeft in 2013 drie galeries bij wijze van pilot ondersteund. Naast Galerie tegenboschvanvreden voor een bijdrage aan een speciale performance op ARCO Madrid 2013 kregen Upstream Gallery en Galerie Lumen Travo een bijdrage voor deelname aan ArtInternational Istanbul 2013. Deze bijdrage werd gegeven omdat in de nieuwe regeling de mogelijkheid zou worden opgenomen om ook een aanvraag in te dienen voor deelname aan een beurs die niet vermeld staat op de vastgestelde lijst. De nieuwe regeling was op dat moment nog niet in werking getreden. De deelname werd ondersteund vanwege de verwachting die beide galeries hadden over de potentie van ArtInternational Istanbul voor de Nederlandse beeldende kunst, kunstenaars en galeries. Deze bijdrage en de potentie van ArtInternational Istanbul worden nog geëvalueerd. Galeries kunnen een bijdrage aanvragen voor maximaal 80 procent van de kale standhuur als meer dan 60 procent van de getoonde werken afkomstig is van beeldend kunstenaars uit Nederland. De maximale hoogte van de bijdrage is 3.500 euro. Een galerie of kunstbeurs kan een bijdrage aanvragen voor bestaand werk van kunstenaars uit Nederland, voor kosten van

19

transport, voor verzekering tijdens transport en voor reis- en verblijfkosten van de betrokken kunstenaar. Voor nieuw werk op een bijzondere plek buiten de stand van de galerie kan maximaal 50 procent van de productiekosten in aanmerking komen voor een bijdrage en dient een reële vergoeding van de aanvrager voor de kunstenaar in de begroting te zijn opgenomen. Het Mondriaan Fonds verleende een bijdrage voor deelname aan de volgende beurzen: Art Basel (Bazel), Liste (Bazel), Art Basel Miami Beach (Miami), Frieze Art Fair (Londen), ARCO (Madrid), The Armory Show (New York), FIAC (Parijs), Paris Photo (Parijs), Art Dubai (Dubai), ZONA MACO (Mexico Stad), Joburg Art Fair (Johannesburg), Hong Kong Art Fair (Hong Kong), arteBA (Buenos Aires), SP ARTE (São Paulo). Aantal aanvragen: 31 Totaal gevraagd bedrag: € 115.646 Gehonoreerd: 28 Bijdrage: € 90.863

Collectie en presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoedinstellingen Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen De Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen is bestemd voor presentatie-instellingen met programma’s die bijdragen aan de ontwikkeling van of de discussie over hedendaagse beeldende kunst. De bijdrage kan eens per jaar worden aangevraagd voor een serie van inhoudelijk samenhangende activiteiten gericht op presentatie, experiment, opinie en debat, zoals tentoonstellingen, discussiebijeenkomsten en lezingen. Bij de beoordeling speelt in positieve zin mee als er steun is van lokale overheden; omdat dit duidt op een goede lokale inbedding. Nieuw was dit jaar dat regionale spreiding als criterium bij de toekenningen kon worden betrokken. Het Mondriaan Fonds streeft naar ondersteuning van een landelijk gespreid aantal presentatie-instellingen die zich programmatisch inhoudelijk van elkaar onderscheiden. Het Mondriaan Fonds draagt bij aan programma’s van presentatie-instellingen omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Zowel publiek als meer gevestigde instellingen zijn wegens de doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hun kwalitatief hoogstaande programma’s. Dit alternatieve circuit onderscheidt zich in het beeldende kunstenveld door een actuele en experimentele programmering en een intensieve betrokkenheid van kunstenaars. De rol van het Mondriaan Fonds voor deze groep aanvragers is van groter belang geworden, omdat de rechtstreekse steun door het Rijk terugliep van elf presentatie-instellingen in de periode 20092012 naar zes in de periode 2013-2016. Het Mondriaan Fonds kende 1,3 miljoen euro toe aan de programma’s voor 2014 en 2015 van negen presentatie-instellingen voor hedendaagse beeldende kunst. De bijdragen varieerden van 55.000 tot 200.000 euro op jaarbasis. De instellingen die een bijdrage kregen zijn: Ateliers’89 (Oranjestad, Aruba), Casco (Utrecht), Extrapool (Nijmegen), Hotel Mariakapel (Hoorn), Instituto Buena Bista (Willemstad, Curaçao), Kunsthuis SYB (Beetsterzwaag), Kunstvereniging Diepenheim (Diepenheim), Project Space 1646 (Den Haag) en West (Den Haag). De 1,3 miljoen euro komt bovenop het bedrag van 1,3 miljoen euro dat in 2012 was toegekend voor programma’s in 2014. In 2012 vroegen 39 presentatie-instellingen aan; 21 kregen een bijdrage, waarvan 10 ook voor 2014: De Player, If I Can’t Dance, Impakt, Lost & Found, Showroom MAMA, Nest, Paradox, Stroom Den Haag, Vleeshal en Worm. In totaal draagt het Mondriaan Fonds in 2014 en 2015 2,6

Feest! Weet wat je viert, Bijbels Museum, Museum Onze Lieve Heer op Solder en Museum het Catharijneconvent. Foto: Kamerich & Budwilowitz / EYES2

Directeur Bijbels Museum: Samenwerking voor educatief project Feest! met Bijdrage Meerjarenprogramma Musea

Het Bijbels Museum en Museum Onze Lieve Heer op Solder in Amsterdam en Museum het Catharijneconvent in Utrecht ontwikkelen samen het educatieve project Feest! Weet wat je viert. Het Mondriaan Fonds draagt bij vanuit de Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen.

Judikje Kiers foto: Ineke Oostveen

Judikje Kiers (directeur Bijbels Museum): ‘Heel veel van onze vakanties en feestdagen zijn nog steeds bepaald door religieuze tradities. In ons educatieve programma voor leerlingen uit het basisonderwijs lichten we toe waar die Christelijke feesten vandaan komen en hoe ze gevierd worden, plus de feesten uit andere religies. Voor de vaste opstelling die we nu hebben gemaakt in het Bijbels

Museum gebruiken we volwaardige oude kunstwerken, grote schilderijen uit de zestiende en zeventiende eeuw, kostbaar zilverwerk. Zo laat je zien dat je de leerlingen serieus neemt en geef je scholen een reden om de tocht naar het museum te ondernemen. Wat we anders doen dan in de vroegere presentatie van het Catharijneconvent is dat we meer aandacht besteden aan de wijze van feestvieren; we hebben de betrokkenheid vergroot. De drie deelnemende musea hebben onderling veel uitgewisseld. Veel meer dan vroeger kijken we over de schutting. En die samenwerking zal nog verder toenemen want we willen met deze presentatie alle regio’s van het land bereiken; we mikken op zeker acht plekken. Over tien jaar moet iedere school in het

land dit materiaal onder handbereik hebben, in een museum of een andersoortige instelling als een kerk of bibliotheek. Het educatieve pakket wordt landelijk geregeld. De individuele tentoonstellingen volgen dezelfde grote lijn maar leggen eigen accenten, afhankelijk van de sociaal-culturele context van de locatie. In Brabant zal meer aandacht zijn voor carnaval en vasten. In Amsterdam zal het behalve over Christelijke ook over Joodse, Islamitische, Boeddhistische en andere religieuze feestdagen gaan.’


miljoen euro bij aan 19 presentatie-instellingen. De programma’s die op de meest aansprekende manier vorm en inhoud geven aan relevante ontwikkelingen op het gebied van hedendaagse beeldende kunst in Nederland en de Nederlandse Cariben en deze op inspirerende manier tonen, werden gehonoreerd. Verschillende programma’s verhouden zich expliciet tot maatschappelijke ontwikkelingen, bijvoorbeeld in de themakeuze, samenwerkingen buiten de cultuursector, publieksparticipatie en vrijwilligerswerk. Casco ontvangt een bijdrage voor een programma dat aan de hand van langer lopende onderzoeks- en internationale samenwerkingsprojecten met kunstenaars en vormgevers een kritische reflectie op sociale processen realiseert. >pagina 42 Veel organisaties werken expliciet aan talentontwikkeling en bieden een podium voor jonge kunstenaars en curatoren. Het IBB voert bijvoorbeeld in de Nederlandse Cariben een programma uit dat kansen creëert voor kunstenaars in spe en zorgvuldige begeleiding van jong talent biedt. Daarnaast zijn er aanvragers die de kunstenaar en kunstpraktijk centraal stellen. Kunstvereniging Diepenheim speelt bijvoorbeeld met de focus op tekenkunst en landschap een rol om kunstenaars projecten te laten realiseren die vaak betekenisvol zijn in hun ontwikkeling. Aantal aanvragen: 24 Totaal gevraagd bedrag: € 2.843.115 Gehonoreerd: 9 Bijdrage: € 1.291.243

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen Musea en overige erfgoedinstellingen kunnen een aanvraag indienen voor nieuwe, experimentele en voorbeeld stellende programma’s die betrekking hebben op relevante ontwikkelingen in beeldende kunst en cultureel erfgoed of voor een programmering die de profilering van de instelling aanscherpt. De bijdrage kan worden aangevraagd voor een serie van inhoudelijk samenhangende activiteiten die zich richten op presentatie, experiment, opinie en debat, zoals tentoonstellingen, discussiebijeenkomsten en lezingen. Opvallend is het relatief groot aantal aanvragen met een educatieve invalshoek, zoals het Taal-en rekenprogramma van Museum Boijmans Van Beuningen. Dit programma heeft de ambitie te laten zien hoe onmisbaar kunstonderwijs is voor de ontwikkeling van kinderen, ook op het gebied van vaardigheden zoals rekenen en taal. Het programma beoogt het denken over kunst en cultuur een nieuwe impuls te geven. Dat geldt eveneens voor het programma Feest! Weet wat je viert van het Bijbels Museum in Amsterdam en Museum het Catharijneconvent in Utrecht, een experimentele programmering die wordt gerealiseerd in samenwerking met het basisonderwijs en bijdraagt aan de positionering en herkenbaarheid van de instellingen en het religieus erfgoed. >pagina 20 Voor het eerst werden twee aanvragen voor een digitaal platform ingediend. Stichting Florence Nightingale Instituut is inmiddels gesloten en wil het museum virtueel laten voortbestaan. Dat geldt ook voor Theaterencyclopedie – Het geheugen van theater en dans dat werd ingediend door het Theater Instituut Nederland. Het wiki-principe maakt de sector zelf verantwoordelijk voor de invulling van de encyclopedie. Binnen de meerjarige programmering is veel aandacht voor zichtbaarheid en presentatieplannen. Uiteindelijk moeten alle programma’s de Nederlandse en waar zinvol internationale burgers bereiken. Het eerder genoemde programma Feest! wordt via de participerende musea, het onderwijs, de televisie en een digitale portal zichtbaar gemaakt. De resultaten van deze methode worden met de sector gedeeld. Ook de zichtbaarheid van het programma O’Hanlons Helden van Twentse Welle is

21

groot door de VPRO-uitzendingen maar ook doordat het proces van het samenstellen van de miniatuurexposites in de UvA Artis Bibliotheek wordt vastgelegd op YouTube filmpjes, die via social media worden verspreid. Dit alles naast het uitgebreide presentatieplan in Enschede zelf. Aantal aanvragen: 21 Totaal gevraagd bedrag: € 1.732.560 Gehonoreerd: 13 Bijdrage: € 1.194.000

Bijdrage Collectieprogramma’s Het Mondriaan Fonds draagt bij aan collectieprogramma’s van musea voor moderne kunst en vormgeving. De afgelopen twee jaar (2011 en 2012) kon voor één jaar worden aangevraagd. In 2013 kon weer voor twee jaar (2014 en 2015) worden aangevraagd. Aanvankelijk was vormgeving met ingang van 1 januari 2013 vervallen bij deze regeling. Hierdoor dreigde echter een gat te vallen en bovendien is het onderscheid soms maar met moeite te maken. Daarom is dit in de loop van 2013 gewijzigd zodat ook voor vormgeving kan worden aangekocht. De bijdragen variëren van 50.000 tot 300.000 euro. Bij de beoordeling is gelet op de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen, de samenhang tussen het verzamelen het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de Collectie Nederland en de relatie tot de eigen collectie. Musea moeten een eigen aankoopbudget hebben van minimaal 50.000 euro (bijvoorbeeld van gemeente of provincie) en een soepel bruikleenbeleid hanteren. Hoewel vooraf was aangekondigd dat gezamenlijke aanvragen kans maken op een streepje voor en musea meer dan ooit aandacht besteden aan het profileren van de eigen instelling ten opzichte van de Collectie Nederland, werden in 2013 geen gezamenlijke aanvragen ingediend. Wel schreven het Nationaal Keramiek Museum Het Princessehof in Leeuwarden en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch een ‘letter of intent’ waarmee zij aangeven het collectie- en aankoopbeleid op elkaar af te stemmen. Ondanks het uitblijven van gezamenlijke aankopen blijkt uit de aanvragen een betere afstemming tussen verzamelen presentatiebeleid: nieuwe aankopen komen uit tentoonstellingen voort of geven daar juist aanleiding toe. Bijna alle aanvragen besteden aandacht aan een meer gestroomlijnde benadering van deze kerntaken van het museum, rekening houdend met de zichtbaarheid van de collectie en het algemene profiel van het museum. Uit de ingediende plannen blijken de ontwikkelingen dat de presentatie van de collectie voorrang krijgt op wisseltentoonstellingen en dat steeds meer musea aandacht besteden aan het produceren van kunst en het verlenen van opdrachten aan kunstenaars om nieuw werk te maken. Samenhang tussen opdracht, presentatie en aankoop versterkt de relatie van musea met kunstenaars en verleent meer diepgang aan de collectie: de werken die daaruit voortkomen fungeren vaak als ankerpunten voor het beleid van een museum. Steeds meer musea denken na over de rol van musea in de 21e eeuw, waarbij de maatschappelijke inbedding steeds belangrijker wordt. Ten slotte valt het op dat nauwelijks fundamenteel onderzoek naar collecties wordt gedaan. Reden is onder meer dat het steeds lastiger is onderzoek gefinancierd te krijgen. Het Mondriaan Fonds speelt hier op in met een nieuwe regeling Samenwerking Musea waarbij internationale samenwerking en onderzoek tot de mogelijkheden behoort. Als musea samenwerken met universiteiten behoren ook andere geldstromen van bijvoorbeeld NWO tot de mogelijkheden. Speciaal aandachtspunt in deze ronde was het opdrachtenbeleid van de musea. Van vier musea werd het plan als veel-

Heringa/Van Kalsbeek, Cockpit, 2013, staal, papier, polyester, 148 x 322 x 178 cm. Foto: Marja van Hassel

Heringa/Van Kalsbeek: Projectinvestering Kunstenaar voor werkperiode in Zundert

Kunstenaarsduo Heringa/Van Kalsbeek verbleef van maart tot augustus als artist-in-residence in Zundert waar zij een samenwerking aangingen met lokale corsobouwers. Zij kregen hiervoor een bijdrage Projectinvestering Kunstenaar. Het boek waarin zij het project vastlegden werd bekostigd via het crowdfundingplatform Voordekunst.

Heringa/Van Kalsbeek

‘Al sinds 2002 komen we bijna jaarlijks in Zundert om het opbouwen en afbreken van het corso te zien. Toen we door Ron Dirven, de directeur van het Vincent van GoghHuis, werden uitgenodigd voor een artist-inresidency wilden we dat alleen aangaan als we iets konden doen

met de corsobouwers. Dat is best moeilijk want zij werken vanuit heel andere ijkpunten dan wij. Het corso is een extreme vorm van volkskunst, diep geworteld in de Zundertse gemeenschap. In het atelier van de residency en een corsotent die we in de tuin hadden gezet, zijn we samen beelden gaan maken. In het begin was het vooral aftasten en afwachten. Maar binnen drie weken zaten we op het juiste spoor en kwamen we in een stroomversnelling. Dat leverde geweldig veel nieuwe ideeën en vormen op, ruiger dan wat we hiervoor gemaakt hebben. We werkten met een ander soort partners dan wat we vanuit de beeldende kunst gewend waren.

Autonome kunst en volkskunst gingen op basis van gelijkwaardigheid een wisselwerking aan en dat leverde iets nieuws op. We denken erover om ook voor de tentoonstelling die we in de herfst hebben in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch iets met de corsobouwers te doen. Geheel in de geest van het corso hebben we heel veel gedaan gekregen met vrijwilligers en geleende spullen. Maar je hebt altijd nog je materiaalkosten en zonder de substantiële bijdrage van het Mondriaan Fonds was het niet gelukt. Bijzonder prettig was dat het Van GoghHuis hem kon aanvragen en wij dat zelf niet hoefden te doen.’


belovend gekenschetst: het Groninger Museum, het Nederlands Textiel Museum, het Centraal Museum Utrecht en het Van Abbemuseum. Deze musea krijgen de kans om één of meerdere opdrachten aan kunstenaars uit te werken. Onderdeel van alle collectieplannen is een presentatieplan. De stroomlijning tussen aankopen en (publieks)programma’s in musea is een interessante ontwikkeling, die al langer speelt maar steeds meer inhoud krijgt. Daarnaast benoemen de musea vaker de keten opdracht, presentatie en aankoop, waarbij meer musea een actief opdrachtenbeleid hanteren. Zo onderzoekt het Van Abbemuseum de relatie tussen kunst en de huidige samenleving en verspreidt de resultaten in en buiten het museum met een zo breed mogelijk bereik. Een eigenzinnige aanpak zowel internationaal als lokaal blijkt uit het presentatieplan dat beschrijft hoe het museum met verschillende lokale maatschappelijke partners samenwerkt. De aanwinsten worden regelmatig aan het publiek getoond; dat geldt ook voor vele andere musea zoals het Gemeentemuseum Den Haag, Museum Boijmans Van Beuningen en Het Domein. Aantal aanvragen: 15 Totaal gevraagd bedrag: € 2.395.000 Gehonoreerd: 15 Bijdrage: € 2.395.000

Projectinvestering Beeldende kunsten Erfgoedinstellingen De Projectinvestering Instellingen is bestemd voor uitzonderlijke projecten die de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken. Doel is bijzondere eenmalige projecten van kunst en ander cultureel erfgoed te stimuleren en die op een inspirerende manier zichtbaar te maken. Er waren in 2013 minder aanvragen dan in 2012. Wellicht wordt hierin de bezuiniging op cultuur zichtbaar: instellingen hebben minder capaciteit zowel in mankracht als in financiële middelen om te investeren in nieuwe plannen en programmeren mede hierdoor minder tentoonstellingen. De Projectinvestering Instellingen is een belangrijk instrument voor musea, festivals, projectbureaus en stichtingen van uiteenlopend karakter om incidentele grootschalige projecten mogelijk te maken. De ondersteuning vanuit het Mondriaan Fonds betekent niet alleen een stevige financiële impuls, maar vaak ook erkenning van het bijzondere belang van het initiatief. Er is ruimte voor heel diverse projecten: van blockbustertentoonstellingen en kleine manifestaties tot multidisciplinaire festivals en oral history projecten. De verbindende factor is dat het projecten zijn met een voorbeeld stellend en onderscheidend karakter ten opzichte van het bestaande aanbod, dat ze kwalitatief bovengemiddeld scoren en dat ze een passend publiek weten te bereiken. In 2013 konden instellingen voor het eerst ook voor de productie van nieuw werk door kunstenaars aanvragen. Het Glasmuseum Leerdam maakte met Een zee van glas een tentoonstelling rond het werk van zoöloog Ernst Haeckel en de door hem geïnspireerde glaskunst. Het museum vroeg onder andere Gabrielle van der Laak om nieuw werk te maken. Bij een aantal beeldende kunstprojecten valt op dat zij het experiment opzoeken door nieuwe presentatievormen te onderzoeken of door verbindingen te maken naar andere vakgebieden. De Stadsschouwburg in Amsterdam onderzocht met De Grote Kunstshow hoe het publiek beeldende kunst op een andere wijze kan ervaren. DEAF, een interdisciplinair festival in Rotterdam onderzocht creativiteit als motor voor maatschappelijke vernieuwing door denkers vanuit diverse achtergronden te betrekken. Bij verschillende cultureel erfgoed aanvragen werden projecten gerealiseerd die voor het eerst in deze omvang aan het Neder-

23

landse publiek gepresenteerd werden. Zoals de Malevich-tentoonstelling van het Stedelijk Museum Amsterdam, die werken toonde uit ongeveer twintig verschillende collecties uit de hele wereld. Met Willem II, Kunstkoning presenteerde het Dordrechts Museum de kunstcollectie van deze koning – die na zijn dood werd verkocht om zijn schulden te betalen – weer voor het eerst in Nederland. Aantal aanvragen: 151 Totaal gevraagd bedrag: € 5.138.214 Gehonoreerd: 49 Bijdrage: € 2.146.831

Bijdrage Incidentele Aankopen Het Mondriaan Fonds droeg ook in 2013 bij aan museale aankopen die van cruciaal belang zijn voor de Collectie Nederland. Deze aankopen kunnen op alle verzamelgebieden plaatsvinden en moeten minimaal 50.000 euro bedragen. Ze vullen belangrijke lacunes in de Collectie Nederland of brengen deze collectie op een hoger niveau. Dit vergroot de kwaliteit en samenhang van de museale Collectie Nederland en verbetert de internationale positie van de Nederlandse musea. Publiek toegankelijke instellingen die belangrijke collecties beheren en presenteren kunnen aanvragen indienen. Van de instellingen wordt een soepel en actief bruikleenverkeer met andere Nederlandse erfgoedinstellingen verwacht. De besteding varieerde in de afgelopen vijf jaar van 2.1 miljoen (2013) tot 1,5 miljoen euro (2012), 1,6 miljoen (2011), 2,8 miljoen (2010) en 1,8 miljoen euro (2009). De verschillen worden veroorzaakt door enkele zeer kostbare aankopen. Dat er dit jaar minder aanvragen zijn ingediend heeft ongetwijfeld te maken met de financieel uitdagende tijden die musea beleven. In 2013 werd in tegenstelling tot 2012 geen gezamenlijke aanvraag ingediend. Er werden aankopen ondersteund van oude kunst tot de Slauerhoff-nalatenschap en van keramiek tot documentatiemateriaal van Kees van Dongen. Zo kocht het Rijksmuseum Amsterdam met onder andere een bijdrage van het Mondriaan Fonds het schilderij Episode uit de verovering van Amerika (circa 1540) van Jan Jansz Mostaert (Haarlem c. 1474 - Haarlem 1552/53). Dit schilderij maakt deel uit van de vaste opstelling van het museum. Het ministerie van OCW leverde voor deze aankoop een bijdrage uit het Nationaal Aankoopfonds. Dat was voorlopig de laatste aankoop die uit dat fonds wordt gefinancierd. Het ministerie heeft besloten het fonds voor onbepaalde tijd te sluiten. Het Letterkundig Museum Den Haag kocht de Slauerhoff-nalatenschap en aan het eind van 2013 werd nog een spoedaanvraag behandeld die was ingediend door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD). Het RKD wilde op een veiling (17 december 2013) in Parijs, archief-, fotoen documentatiecollectie van en over de Nederlandse kunstenaar Kees van Dongen (Rotterdam 1877-1968 Monaco) aankopen. Een belangrijk deel van die aankoop is gerealiseerd en zal online zichtbaar worden gemaakt. >pagina 28 Aantal aanvragen: 11 Totaal gevraagd bedrag:€ 3.190.500 Gehonoreerd: 8 Bijdrage: € 2.130.100

Aankoopfonds Volkenkundige Musea Het Mondriaan Fonds beheert een gemeenschappelijk fonds voor aankopen door volkenkundige musea die van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse volkenkundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerkingsverband tussen belangrijke volkenkundige musea (SVCN) en het Mondriaan Fonds. Deze musea storten een deel van hun aankoopbudget in het fonds, waarna het Mondriaan Fonds dit bedrag verdubbelt. Het

Museum Het Valkhof, Nijmegen

Directeur Museum Het Valkhof: Bijdrage Internationale Samenwerking Erfgoedinstellingen voor Grote Bronzen Beelden

Samen met het LVR-LandesMuseum in Bonn, het Limesmuseum in Aalen en een aantal Nederlandse en Duitse universiteiten en onderzoeksinstellingen onderzoekt Museum Het Valkhof de overblijfselen van grote bronzen beelden uit het Romeinse rijk ten noorden van de Alpen. Het Mondriaan Fonds steunt het project met een bijdrage uit de regeling Internationale Samenwerking Erfgoedinstellingen.

Marijke Brouwer

Marijke Brouwer (directeur Museum Het Valkhof): ‘Keizerbeelden waren een belangrijk communicatiemiddel in de Romeinse tijd. Ze stonden opgesteld langs de landsgrens, de limes. Staande beelden van

de keizer in tenue of de keizer te paard. Hiermee werd onderdanen duidelijk gemaakt wie de heerser was. Veel van die beelden zijn na de val van het Romeinse rijk omgesmolten, het kostbare brons is gebruikt voor andere doeleinden. Fragmenten – stukjes neus, teen, hand, soms een hele kop – keren terug op de meest onverwachte plekken. Toen we begonnen met de inventarisatie gingen we ervan uit dat we in de diverse Romeinse collecties zo’n duizend fragmenten zouden vinden; we zitten nu al op vierduizend. Maar de grootste verrassingen komen uit het technisch onderzoek. Twee promovendi van de Goethe Universität in Frankfurt bekijken bijvoorbeeld

aan de hand van de legering hoe de beelden in elkaar gezet zijn, of ze centraal vervaardigd zijn of door lokale kunstenaars. De uitkomsten van het onderzoek worden gedeeld in symposia. Voor het publiek is er een tentoonstelling die in maart 2014 van start gaat in Bonn en in de eerste helft van 2015 in Museum Het Valkhof te zien is. Omdat wij veel ervaring hebben met het maken van breed toegankelijke tentoonstellingen over moeilijke onderwerpen, is onze input vooral educatief. Ook is er een online databank gerealiseerd waarin alle fragmenten zijn opgenomen. Zo’n project kun je als museum in je eentje nooit voor elkaar krijgen; dat kan alleen als je de krachten bundelt.’


fonds wordt jaarlijks tot een maximaal bedrag van 70.000 euro aangevuld. In 2013 werd een kleiner bedrag ingelegd wegens de bezuinigingen, die ertoe leidden dat de musea ook op hun aankoopbudget moesten bezuinigen. De eisen zijn hoog: meestal passeren aanvragen eerst een eigen aankoopcommissie alvorens bij het Aankoopfonds te worden ingediend. Het Afrika Museum kocht het werk Bakru van Remy Jungerman, Party at the House of Change and Mischief van Renëe Stout en Offrande des Couleurs van Abdoulaye Konaté. >pagina 10 Interessant is dat het Stedelijk Museum Amsterdam in 2013 ook een werk aankocht van deze laatste kunstenaar, die inmiddels internationaal is doorgebroken. Rijksmuseum Volkenkunde Leiden heeft een bijdrage ontvangen voor een ‘verzamelreis’ naar Mekka en Djeddah. Deze reis sluit aan op de collecties die Christiaan Snouck Hurgronje (18571936) eerder voor het museum verzamelde en wil het (religieuze, sociale en economische) belang van de hadj in materiële zin in beeld brengen. Hiervoor zal bijna 130 jaar na de aanleg van zijn beroemde verzameling in de voetsporen van Snouck Hurgronje opnieuw naar dit gebied worden gereisd om een nieuwe verzameling aan te leggen. Aantal aanvragen: 2 Totaal gevraagd bedrag: € 77.090 Gehonoreerd: 2 (waarvan een uit 3 aankopen bestaat) Bijdrage: € 42.169

Bijdrage Collectiemobiliteit De afgelopen jaren werd extra aandacht besteed aan de afstemming tussen collecties en de collectieprofielen van instellingen. Dit gebeurde op meerdere verzamelgebieden. De mode- en kostuumconservatoren van het Rijksmuseum, het Centraal Museum, het Gemeentemuseum Den Haag, het Amsterdam Museum, Paleis Het Loo en het Fries Museum werken al geruime tijd samen en stemmen aankopen en presentaties op elkaar af. Om musea te stimuleren hun collectie meer te profileren en collectiemobiliteit te faciliteren biedt het Mondriaan Fonds de instellingen de mogelijkheid een bijdrage aan te vragen om de kwaliteit van de collectie en het collectieprofiel te verbeteren. Collectiemobiliteit is een complexe regeling omdat instellingen eerst hun collectie goed in kaart moeten brengen voordat ze kunnen overgaan tot een overdracht. Er werd in 2013 één aanvraag gehonoreerd namelijk de overdracht van de collectie van het Mineralogische-Geologisch Museum Delft naar Naturalis. Deze collectie bevat enkele topstukken zoals de schedel van een Triceratops (dinosaurus) en het enige in Nederland aanwezige skelet van een dodo. >pagina 32 Aantal aanvragen: 2 Totaal gevraagd bedrag: € 69.630 Gehonoreerd: 1 Bijdrage: € 43.326

Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen In 2013 ging de nieuwe Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen van start. Doel is het stimuleren en zichtbaar maken van nieuwe inzichten en internationale samenwerking op het gebied van erfgoed, wat resulteert in een presentatie. Er werden verschillende soorten projecten ingediend op het gebied van beeldende kunst, architectuur en archeologie. Zo ontving Museum Het Valkhof Nijmegen een bijdrage voor het project Grote bronzen beelden langs de Romeinse Limes, een onderzoek naar de overblijfselen van grote bronzen beelden uit de noordelijke grensprovincies van het Romeinse Rijk

25

langs de Rijn en Donau, van de Noordzee tot de Alpen. Het gaat om een internationale samenwerking, waarbij universiteiten en onderzoeksinstituten en musea in Duitsland en Nederland zijn betrokken. >pagina 24 Museum Het Schip Amsterdam kreeg een bijdrage voor een samenwerking met Museum Krasnaya Gorka in Kemerovo (Siberië) voor een onderzoek naar de Hollandse Wijk in Kemerovo, in 1926 ontworpen door de Nederlandse architect Han van Loghem (Tuinwijk in Haarlem en Betondorp in Amsterdam). Deze wijk is inmiddels door Nederland erkend als Nederlands Erfgoed. In het project De Romantische Ziel, die voorjaar 2014 te zien zal zijn, profileert het Teylers Museum zich internationaal. Het museum grijpt het Nederland-Ruslandjaar 2013 aan voor een onderzoeksproject naar de samenhang tussen drie schilderijencollecties die sterk verbonden zijn met één bepaalde periode: de Romantiek. De partners van Teylers zijn de Tretjakov Galerij in Moskou en de privéverzamelaar Jef Rademakers uit België. Aantal aanvragen: 7 Totaal gevraagd bedrag: € 333.000 Gehonoreerd: 6 Bijdrage: € 212.500

Bijdrage Samenwerking Musea De Bijdrage Samenwerking Musea is in 2013 op verzoek van het ministerie van OCW ontwikkeld. Deze is bedoeld voor musea die een samenwerking willen aangaan met een ander museum en/of andere maatschappelijke partijen. Doel is bijzondere en duurzame samenwerking van musea onderling al dan niet met andere maatschappelijke partners te stimuleren en deze op een inspirerende manier zichtbaar te maken voor een passend publiek. Musea kunnen vanaf 2014 zes maal per jaar aanvragen. Het gaat om een bijdrage voor gezamenlijke en bijzondere initiatieven die de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken, een duurzaam karakter hebben, voorbeeld stellend en navolgbaar zijn door anderen en uiteindelijk leiden tot een sterkere museale sector. In de aanloop naar deze regeling werd bijgedragen aan twee pilots: Rondleiden is een vak van het Stedelijk Museum Amsterdam, het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum en de Universiteit van Amsterdam en het online platform Modemuze dat in 2014 wordt gelanceerd.

Bijdrage Herinnering Slavernijverleden Op 1 juli 2013 was het 150 jaar geleden dat de slavernij in de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen werd afgeschaft. Voor de viering van dit historische moment riep het Mondriaan Fonds een tijdelijke regeling in het leven voor projecten die hier op een bijzondere manier aandacht aan besteedden. De regeling werd in 2013 sterk overvraagd. Een goed voorbeeld is de tentoonstelling Zwarte Bladzijde waarin Het Nederlands Scheepvaartmuseum aan de hand van slavenschip Leusden het thema verrijking door uitbuiting onder de aandacht brengt. Dit schip verging in de monding van de Marowijne rivier, met aan boord ongeveer 650 slaven die deze ramp niet overleefden. Het gaat het museum niet alleen om de historische kant van slavenhandel te belichten, maar ook de moderne slavernij wordt in de tentoonstelling aan de orde gesteld. >pagina 46 Opvallend was dat ook door kleinere organisaties werd aangevraagd en niet alleen door de gevestigde cultureel erfgoedinstellingen. Verder werden vanuit de Nederlandse Cariben aanvragen ingediend. Zo heeft centrum SECAR op Sint-Eustatius, een van de belangrijkste locaties voor trans-Atlantische slavenhandel, de resultaten van een onderzoek naar achttiende-eeuwse resten van een slavendorpje inzichtelijk gemaakt met een reconstructie van slavenhutten. Het ging hierbij bovendien om een grote internationale samenwerking waarvan de resultaten zijn gepresenteerd tijdens de 2013 IACA conferentie in Puerto Rico.

Blik in het atelier van Hans Hoekstra

Hans Hoekstra en Drents Museum: Samenwerking met Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever

Het Drents Museum in Assen en startend kunstenaar Hans Hoekstra zijn een langdurige samenwerking aangegaan, die door het Mondriaan Fonds wordt ondersteund met een Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever.

Hans Hoekstra

Grace Westendorp foto: Ella Sluiter

Hans Hoekstra: ‘Toen ik in de zomer van 2013 door het museum werd benaderd, voelde dat dubbel. Ik wist niet of ik er al klaar voor was om naar buiten te treden met mijn werk – ik had net een periode van experimenteren achter de rug. En ik wist ook niet of een museum de juiste presentatieplek was voor mij. Maar ik werd al snel overgehaald door het enthousiasme van conservator Harry

Tupan. Het Drents Museum bleek een boeiende plek en ze gunnen mij een grote zaal om mijn eerste solopresentatie neer te zetten. Bovendien gaan ze ook nog werk van mij kopen. Dat is natuurlijk een geweldige financiële stimulans.’ Grace Westendorp (Drents Museum): ‘Omdat het uitbreiden en versterken van onze collectie hedendaagse figuratieve kunst en het tonen hiervan aan het publiek één van onze speerpunten is, zijn we al twee keer eerder de samenwerking aangegaan met beginnende kunstenaars: Thijs Jansen en Simon Schrikker. Maar met Hans Hoekstra wordt het traject

veel intensiever. We maken een tentoonstelling en catalogus, maar we gaan Hoekstra ook echt volgen. Iedere zes weken gaat onze conservator op atelierbezoek. Uitdrukkelijk niet om de kunstenaar te begeleiden, maar misschien als sparringpartner, en in ieder geval om meer inzicht te krijgen in zijn ontwikkeling, werkwijze en inspiratiebronnen. Naast schilderijen maakt Hoekstra ook fantastische tekeningen. Ik kan me voorstellen dat we er daar ook een paar van kopen, zodat we een completer beeld hebben van de kunstenaar die we ook na dit jaar blijven volgen.’


De twee aanvraagrondes zijn voorbij, maar uit deze regeling is een nieuwe bijdrage voortgekomen voor de jaarlijkse viering van de afschaffing van de slavernij rond het slavernijmonument in het Oosterpark te Amsterdam op 1 juli. Aantal aanvragen: 67 Totaal gevraagd bedrag: € 1.935.014 Gehonoreerd: 15 Bijdrage: € 405.000

Bijdrage Veiligheidszorg Tot 2014 had het Mondriaan Fonds middelen beschikbaar voor het verbeteren van de kwaliteit van de veiligheidszorg van collectie beherende niet-rijksinstellingen. De veiligheidszorg betreft de collectie, de mensen (personeel en publiek) en het gebouw. Met deze bijdrage kon het Mondriaan Fonds het opstellen van integrale veiligheidsplannen in instellingen stimuleren en het functioneren van regionale veiligheidsnetwerken bevorderen. In totaal werden 59 aanvragen ontvangen, waarbij vaak verschillende kerken gezamenlijk aanvroegen. Van die aanvragen werden 51 (soms gedeeltelijk) gehonoreerd. Gezien het grote aantal gezamenlijk aanvragen zijn meer dan 120 instellingen ondersteund. De veiligheidszorg is bij 96 (80 procent) kerkelijke instellingen verbeterd. Vijftien procent komt van de Nederlandse Cariben (15 aanvragen voor in totaal 20 instellingen). De overige aanvragen betroffen netwerken of risicoanalyses van een aantal beeldende kunsten erfgoedmusea. In de laatste aanvraagronde van deze regeling ging speciale aandacht uit naar de veiligheidszorg in kerken en in de Nederlandse Cariben. De regeling werd sterk overvraagd. Er werd middels 20 aanvragen voor 30 locaties een bijdrage gevraagd. Helaas moesten daarom aanvragen worden afgewezen die wel positief beoordeeld waren. In totaal kon het Mondriaan Fonds aan 13 aanvragen een bijdrage toekennen. Eind 2013 heeft Research voor Beleid/Pantheia een onderzoek uitgevoerd naar het functioneren van de regeling. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek zal met het ministerie van OCW worden bezien of er ook in de toekomst een mogelijkheid blijft bestaan om aanvragen op het gebied van veiligheidszorg te ondersteunen. Aantal aanvragen: 20 Totaal gevraagd bedrag: € 236.431 Gehonoreerd: 13 Bijdrage: € 91.982

Kunst kopen en erfgoed conserveren KunstKoop De KunstKoop stelt particulieren in staat kunst op afbetaling te kopen zonder rente te betalen. De kunstkoper sluit met de galeriehouder een koopovereenkomst voor een kunstwerk en voor het aankoopbedrag een lening bij de bank. Het Mondriaan Fonds vergoedt de rente. Het is de enige regeling in het kunstbeleid die direct de consument bevoordeelt. Het Mondriaan Fonds wil met de KunstKoop de particuliere kunstmarkt versterken en de verkoop van hoogwaardige hedendaagse beeldende kunst bevorderen. De KunstKoop speelt een doorslaggevende rol voor een groot deel van de kunstkopers. Zonder deze mogelijkheid hadden zij niet, minder of later gekocht, blijkt uit onderzoek van Gottschalk Cultureel Advies uit 2012. Met een beschikbaar budget van 800.000 euro per jaar wordt vanaf 2009 een gemiddelde van 7,5 miljoen euro aan verkopen gegenereerd. Sinds 1997 maakten ongeveer 45.000 kopers gebruik van deze regeling en kochten voor ruim 138 miljoen euro aan kunstwerken.

27

In 2013 werden minder contracten afgesloten dan in vorige jaren, hoewel de laatste drie maanden van het jaar een licht herstel laten zien. Dit is onder meer een gevolg van de succesvolle verkoopexpositie Start Buying Art, in september georganiseerd door We Like Art en waarbij een grote nadruk lag op de KunstKoop. Het gemiddelde aankoop- en leenbedrag nam in 2013 af in vergelijking met de voorgaande jaren. Dit is een lijn die ontstond in 2008 met het begin van de financiële crisis en het weerspiegelt de economische situatie van de afgelopen jaren. Het Mondriaan Fonds spant zich in de KunstKoop bekender te maken voor een groter publiek en richt zich daarbij met name op dertigers en veertigers die hun eerste kunstaankoop doen. Zo wordt in 2014 opnieuw met steun van het Mondriaan Fonds een verkoopexpositie met kunst onder de 1.500 euro georganiseerd door We Like Art, dit keer tijdens Art Rotterdam. Voorts is het Mondriaan Fonds een samenwerking aangegaan met RTL4 voor het onderdeel My First KunstKoop, in het programma My First Home. Galeries kunnen eenmaal in de twee jaar een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop. In 2012 vond de aanvraagronde 2013-2014 plaats. Een adviescommissie heeft op basis van de kwaliteit van het tentoonstellingsprogramma en de professionaliteit van de galerie een selectie van 123 galeries gemaakt. Bij de beoordeling is rekening gehouden met de pluriformiteit van het kunstaanbod en met de meer gemengde beroepspraktijk van galeries. In 2014 kunnen galeries weer een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop in 2015-2016. Totaal aankoopbedrag kunstwerken: € 5.170.783 Aantal afgesloten contracten: 1.392 Totaal leenbedrag: € 4.304.468 Totaalbedrag betaalde rente: € 386.250

Bijdrage Wet Behoud Cultuurbezit Het Mondriaan Fonds beheert een budget voor het conserveren van erfgoed dat is geplaatst op de lijst van de Wet Behoud Cultuurbezit. De objecten zijn doorgaans in particulier bezit en zijn van zo’n groot belang voor Nederland, dat ze niet zonder toestemming van de overheid aan het buitenland mogen worden verkocht. Eigenaren kunnen in aanmerking komen voor een bijdrage van maximaal 60 procent in de kosten van conservering of restauratie. Aantal aanvragen: 5 Totaal gevraagd bedrag: € 311.499 Gehonoreerd: 2 Bijdrage: € 66.104

Mobiel Erfgoed Lening Om de kwaliteit van het mobiel erfgoed te versterken en het operationeel te houden, ondersteunen het Mondriaan Fonds en Nationaal Restauratiefonds de restauratie van mobiel erfgoed met een Mobiel Erfgoed Lening. Hieruit kunnen eigenaren van mobiel erfgoed een lening aanvragen met een lage rente om restauraties uit te voeren. Het Mondriaan Fonds verzorgt de inhoudelijke beoordeling. Het Nationaal Restauratiefonds doet de financiële check en verzorgt de lening. Van belang zijn de volgende criteria: het object staat ingeschreven in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed; het is in Nederland in gebruik geweest of geproduceerd; het heeft een bepaalde leeftijd (auto’s ouder dan 25 jaar, vliegtuigen ouder dan 35 jaar en treinen moeten buiten dienst zijn); het betreft geen varend monument. Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik vroeg een lening aan voor de restauratie van de stoomlocomotief NS 7742, de Bello. Deze stoomlocomotief is een van de topstukken in de collectie van het museum en representeert de kleine lokaaltrein- en

Foto uit archief Kees van Dongen

Hoofd Collecties RKD: Bijdrage Incidentele Aankopen voor archief Kees van Dongen

Op 17 december 2013 kocht het Rijksbureau Kunsthistorische Documentatie (RKD) op een Parijse veiling een archief-, fotoen documentatiecollectie van en over de Nederlandse kunstenaar Kees van Dongen (1877-1968). Het Mondriaan Fonds droeg bij vanuit de Bijdrage Incidentele aankopen.

Anita Hopmans

Anita Hopmans (Hoofd Collecties en Onderzoek RKD): ‘Krap een week voor de veiling hoorde ik ervan. Het ging om een volstrekt onbekend archief, dat jarenlang in een kast had gelegen en bij verkoop van het huis door de nieuwe eigenaar naar de veiling werd gebracht. Het vertegenwoordigt een belangrijk stuk uit Van Dongens leven,

beginnend kort voor de Eerste Wereldoorlog tot circa 1930, de periode waarin hij samen was met Léa Jacob, beter bekend als Jasmy. Bovendien bevat het ook nog vroeg biografisch materiaal. Alles bij elkaar wel zo’n anderhalve meter archief: brieven, foto’s, geannoteerde catalogi, maar ook een manuscript voor een biografie geschreven door Jasmy, waaruit veel informatie te halen is over het artistieke milieu van die tijd. Dit archief behoort absoluut tot de kerncollecties van het RKD. Het gaat om een belangrijke Nederlandse kunstenaar die al vroeg naar Parijs ging en met zijn daar verworven roem anderen naar de stad lokte. Na een paar dagen bellen

met fondsen en particulieren had ik de benodigde 350.000 euro bij elkaar. Er waren veel internationale bieders op de veiling, ook telefonisch. Vooral op de geïllustreerde brieven werd enthousiast geboden. Als die in handen komen van particuliere verzamelaars, worden ze later, als de waarde is gestegen, per stuk verkocht. De collectie zou versnipperd raken. Wij gaan alles zoveel mogelijk digitaal ontsluiten, zodat het materiaal gebruikt kan worden ter ondersteuning van tentoonstellingen, onderzoek en publicaties. We zullen nog kijken hoe en met welke musea we presentaties kunnen houden voor de fysieke objecten.’


tramlocomotieven, waarvan er honderden in Nederland hebben dienst gedaan. De locomotief heeft een A-status in het Nationaal Register Railmonumenten. >pagina 40 2014 is het jaar van het mobiel erfgoed. Het fonds zal extra aandacht besteden aan de restauratieleningen die via het Nationaal Restauratiefonds kunnen worden verstrekt. Aantal aanvragen: 1 Gevraagd bedrag aan het Nationaal Restauratiefonds: € 45.328 Positief advies: 1

Behandeling aanvragen Aanvragen kunnen gedurende het hele jaar worden ingediend door het insturen van het aanvraagformulier met de gevraagde bijlagen; met uitzondering van enkele bijdragen die tijdens aanvraagrondes worden behandeld. De deadlines voor aanvraagrondes worden op de website en via de nieuwsbrief van het Mondriaan Fonds aangekondigd. Als een aanvraag binnen is, toetsen medewerkers van het Mondriaan Fonds deze allereerst op formele voorwaarden die op de website vermeld staan. Aanvragen die daaraan voldoen, worden voorgelegd aan deskundige adviseurs voor een inhoudelijke beoordeling. Daarbij is kwaliteit het belangrijkste criterium. Bij een kunstenaar gaat het om de artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Bij een instelling gaat het om de kwaliteit van de plannen in cultuurhistorisch of artistiek opzicht. Verder wordt onder meer gelet op presentatieplannen die werk zichtbaar maken voor een passend publiek. De adviseurs zijn via een openbare oproep geworven en hebben expertise op de verschillende terreinen van het Mondriaan Fonds. Hun beoordeling vindt doorgaans plaats tijdens commissievergaderingen. >pagina 47 Op basis van het advies van de adviseurs besluit het bestuur of een aanvraag wordt toegekend. De totale aanvraagprocedure duurt maximaal drie maanden. Bezwaar- en beroepsprocedures Als een aanvraag voor een bijdrage niet wordt gehonoreerd, kan een aanvrager een bezwaarschrift indienen bij het bestuur van het Mondriaan Fonds. Ook is bezwaar mogelijk als het Mondriaan Fonds een ander bedrag toekent dan was aangevraagd of als er bij het vaststellen van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van de toezegging. De aanvrager kan het bezwaarschrift eventueel mondeling toelichten tijdens een hoorzitting. Als het bezwaarschrift niet wordt gehonoreerd of als de commissie na herbeoordeling nogmaals negatief over de aanvraag adviseert, kan de aanvrager in beroep gaan bij de Arrondissementsrechtbank. Als dit beroep door de rechtbank wordt verworpen staat hoger beroep open bij de Raad van State. Ook het Mondriaan Fonds kan bij de Raad van State in hoger beroep gaan als de rechtbank een beroepschrift gegrond heeft verklaard. Van de in 2013 ingediende bezwaarschriften waren er begin 2014 nog enkele in behandeling. Een aantal van de in 2013 behandelde bezwaarschriften is in 2012 ingediend. Bezwaarschriften: 84 Ingetrokken bezwaarschriften: 3 Behandelde bezwaarschriften: 82 (deels uit 2012) Niet ontvankelijk: 1 Herbeoordelingen: 18 Positief na herbeoordeling: 8 Gehonoreerd op formele grond: 14 Ongegrond: 59 Bezwaarschriften op financiële grond: 2 (1 gehonoreerd, 1 nog in behandeling) Beroepschrift bij de Arrondissementsrechtbank: 1 (in 2013 nog niet behandeld)

29

Pilotprojecten In 2013 werden via pilotprojecten verschillende aandachtsgebieden benoemd, regelingen ontwikkeld of aangescherpt en nieuwe samenwerkingen aangegaan. Het doel van pilotprojecten is het beleid en instrumentarium van het Mondriaan Fonds actueel te houden en zo dicht mogelijk te laten aansluiten bij de ontwikkelingen in het veld van beeldende kunst en cultureel erfgoed. Het Mondriaan Fonds wil belangrijke ontwikkelingen kunnen stimuleren en faciliteren, waar nodig onderwerpen agenderen. De pilotprojecten zijn meestal éénmalig, steeds tijdelijk van opzet, maar kunnen op een gegeven moment structureel worden. Ook in 2013 ontstond nieuw beleid vanuit de pilotprojecten. De pilotprojecten sluiten nauw aan bij de beleidsdoelstellingen zichtbaarheid, samenwerking en opdrachtgeverschap. De commissie pilotprojecten kwam twee keer bij elkaar om het bestuur op hoofdlijnen te adviseren, suggesties te doen en een klankbord te vormen voor nieuwe beleidsinitiatieven. Ook analyseerde zij vanuit het werkveld urgente kwesties en innovatieve mogelijkheden voor het Mondriaan Fonds. Hierbij werd onder meer aandacht besteed aan opdrachtgeverschap, andere vormen van financiering, en de positie en draagvlak van beeldende kunst, kunstenaars en erfgoed. Alle pilotprojecten in 2013 werden ontwikkeld in samenspraak met het kunstenveld, waarbij steeds werd gekeken naar het belang voor de ontwikkeling, de zichtbaarheid en de inbedding van de beeldende kunst en erfgoed in Nederland. Eén van de meest in het oog springende pilots was de Bijdrage Opdrachtgeverschap die, vanuit een succesvolle open oproep voor projecten eind 2012, in 2013 een regulier instrument van het Mondriaan Fonds werd. >pagina 17 Als pilot werd vervolgens een initiatief van het Kenniscentrum Lectoraat Kunst en Openbare Ruimte ondersteund; voor een digitale helpdesk die opdrachtgevers zal helpen bij de totstandkoming van belangwekkende, openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten, door informatie te geven over procedures, profielen van bemiddelaars en voorbeeldprojecten. Ook werd als pilot een bijdrage toegekend aan een samenwerking tussen SCHUNCK* in Heerlen en beeldend kunstenaar Hadassah Emmerich. De bijdrage liep vooruit op de Werkbijdrage Bewezen Talent plus Opdrachtgever, die culturele instellingen en andere opdrachtgevers stimuleert om een langdurige samenwerking aan te gaan. Uitgangspunt daarbij is dat het werk van een kunstenaar zich verder kan ontwikkelen en de zichtbaarheid ervan wordt vergroot. >pagina 17 Het Meester-Gezelprogramma was dermate succesvol in de pilotfase, dat het leidde tot een nieuwe regeling van het Mondriaan Fonds. >pagina 11 Twee Nederlandse kunstenaars, Falke Pisano en Gabriel Lester, werden als pilot ondersteund met een ‘assistentiebijdrage’. Hiermee wil het Mondriaan Fonds tegemoet komen aan de vraag van ‘mid carreer’ kunstenaars die een volgende stap willen zetten in hun carrière, en de vraag van beginnende kunstenaars naar begeleiding door ervaren vakgenoten. De resultaten hiervan worden in 2014 geëvalueerd. Vooruitlopend op de nieuwe regeling Talentontwikkeling in Internationale Context zijn vier pilots uitgezet, zowel bij beeldend kunstenaars als bij curatoren. Als onderdeel van de vernieuwing van de Bijdrage Kunstbeurzen werd in de praktijk onderzocht wat de mogelijkheden zijn van een andere of aanvullende vorm van ondersteuning voor de deelname aan kunstbeurzen. Hoe stimuleer je dat galeries of andere partijen een opdracht geven aan beeldend kunstenaars voor nieuw werk of speciale producties tijdens belangrijke internationale kunstbeurzen. >pagina 19

Broersen & Lukács, Mastering Bambi, 2010, HD video, 12:30 mins. Courtesy de kunstenaar en Galerie Akinci, Amsterdam

Curator Biënnale van Sydney: Het Bezoekersprogramma en de selectie van Nederlandse kunstenaars

Curator, schrijver, uitgever, ontwerper en artistiek directeur van de 19e Biënnale van Sydney (2014), Juliana Engberg, bezocht tussen 5 en 9 februari 2013 Nederland om kunstenaars te ontmoeten en culturele instellingen te bezoeken. Dit gebeurde binnen het bezoekersprogramma van het Mondriaan Fonds, dat bestaat sinds 1996 en buitenlandse gasten zich laat oriënteren op ontwikkelingen in de kunst in Nederland. Juliana Engberg foto: Emma Sullivan

‘Als ik werken verzamel voor een tentoonstelling investeer ik het liefst tijd in gesprekken met kunstenaars. Voor de biënnale bijvoorbeeld is het heel belangrijk open te staan voor het onbeken-

de en onverwachte, en daar sloot het bezoekersprogramma mooi op aan. Ik kreeg van tevoren een lange lijst met kunstenaars van wie ik er heel veel heb ontmoet; het was een enorm intensieve ervaring. Ik heb ook nog tentoonstellingen in Rotterdam bezocht en Art Rotterdam Projections, maar aangezien ik werk op een bijzonder persoonlijk niveau, heb ik het meeste plezier gehad aan het contact met de kunstenaars. Negen van hen heb ik uitgenodigd voor de biënnale: Persijn Broersen en Margit Lukács, Joost Conijn, Sara van der Heide, Yael Bartana, Eglé Budvytyté, Libia Castro en Olafur Olafsson, Ahmet Ö üt en Gabriel Lester. Ik denk dat dit wel de grootste Neder-

landse bijdrage ooit is aan de Biënnale van Sydney. Ik heb altijd al interesse gehad voor Nederlandse kunst en heb over de jaren werk van een groot aantal kunstenaars getoond in het Australian Center for Contemporary Art. Dit bezoek was dan ook geen blanco ontdekkingstocht. Maar het heeft me wel nieuwe inzichten opgeleverd. Mijn algemene indruk van de kunst die ik gezien heb was er eentje van erg hoge kwaliteit, stevige conceptuele fundering, intellectueel engagement en een esthetiek die erg Nederlands is.’


Eind 2013 werd vooruitlopend op de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea een pilot bijdrage toegekend aan het onderzoeksproject Rondleiden is een Vak van het Rijksmuseum, het Stedelijk Museum en het Van Gogh Museum in samenwerking met Universiteit van Amsterdam. >pagina 48 Tot slot gaf het Mondriaan Fonds namens het ministerie van OCW en de cultuurfondsen een bijdrage aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) die in 2014 van start gaat met een Akademie van Kunsten. De Akademie zal een plek zijn waar kunstenaars ideeën kunnen uitwisselen met vakgenoten uit andere disciplines en de wetenschap. Binnen de Akademie van Kunsten gaan zij in discussie over de relatie tussen kunst en wetenschap en de relatie tussen kunst en de rest van de samenleving. Met openbare bijeenkomsten zal de Akademie van Kunsten zich ook richten op het brede publiek.

Nieuwe financieringsvormen Om te komen tot een meer investeringsgericht instrumentarium is het Mondriaan Fonds in 2012 een samenwerking aangegaan met crowdfunding site Voordekunst en is het Mondriaan Materiaal Fonds in het leven geroepen. De samenwerking met Timebank is voortgezet. Op deze manier hoopt het fonds dat een alternatieve geldstroom op gang komt richting kunst en erfgoed. Het Materiaalfonds is een onafhankelijke stichting die talentvolle kunstenaars de mogelijkheid biedt een rentevrije lening af te sluiten en daarmee wil bijdragen aan de professionalisering en groei van de kunstsector. Het Mondriaan Fonds heeft bij het Materiaalfonds een fonds-op-naam gecreëerd om beeldend kunstenaars via een rentevrije lening de mogelijkheid te bieden nieuw werk te ontwikkelen, te maken en te presenteren. Daarnaast kan het worden ingezet voor de verplichte eigen bijdrage bij de Projectinvesteringen Kunstenaar en Bemiddelaar, Vrije Beurs Praktijkverdieping en de Gast- en Buitenlandateliers. Het Mondriaan Fonds onderzoekt met deze samenwerking tevens een meer duurzame manier van financieren voor de kunst: een bedrag wordt uitgeleend en komt terug, zodat het geld telkens opnieuw en steeds voor andere projecten kan worden ingezet. Het Mondriaan Materiaal Fonds heeft een leenkapitaal van 600.000 euro beschikbaar. In 2013 zijn 27 leningen verstrekt binnen het Mondriaan Materiaalfonds, het gemiddelde leenbedrag was 4.671 euro. Sinds 1 januari 2013 is het Mondriaan Fonds als eerste landelijke cultuurfonds partner van Voordekunst, het grootste crowdfundingplatform voor kunstprojecten in Nederland. Doel van de samenwerking is crowdfunding binnen de beeldende kunst en het cultureel erfgoed een stimulans te geven. Het platform biedt een mogelijkheid de gevraagde eigen bijdrage bij een aantal regelingen te financieren. Wanneer een aanvrager een bedrag via crowdfunding heeft gerealiseerd, weegt dit positief mee in de beoordeling bij het Mondriaan Fonds. Dit sluit aan bij de gedachte van het Mondriaan Fonds dat draagvlak voor projecten belangrijk is. In 2014 wordt de samenwerking als pilot voortgezet. Aanvragers van wie in 2013 bekend is dat zij zowel een bijdrage van het Mondriaan Fonds hebben ontvangen als een bedrag via crowdfunding zijn Anne Claire de Breij die in samenwerking met Niels van Muijden een publicatie over Dutch Champions maakte (met een Bijdrage Werkbudget voor het onderzoek); Theatre Embassy met de theatervoorstelling De Swarte Bocht (met een Bijdrage Herinnering Slavernijverleden) en Heringa/Van Kalsbeek voor de totstandkoming van hun nieuwe werk voor het Bloemencorso Zundert in samenwerking met het Zundertse Corso en het Vincent van GoghHuis (met een Projectinvestering Kunstenaar). >pagina 22

31

Om de inzet van alternatieve financieringsmethoden te stimuleren, is het Mondriaan Fonds partner van Timebank: een open en online platform waar kennis en vaardigheden uitgewisseld worden met behulp van ‘tijd’. Timebank kan gezien worden als een vorm van crowdsourcing. Vanwege het succes van het platform opereert de Nederlandse tak van Timebank sinds 2013 als een onafhankelijke vereniging en breidt het haar activiteiten uit naar verschillende steden in Nederland. Instellingen vinden vaak zelf de weg al naar nieuwe financieringsmethodes, maar ook hier wil het Mondriaan Fonds waar mogelijk een stimulerende en faciliterende rol spelen. Presentatie-instelling Extrapool kreeg een bijdrage voor het meerjarenprogramma 2014-2015. Extrapool werkt samen met Timebank voor de Onmiddelenbeurs, een evenement waarmee ze nieuwe vormen van collectiviteit en alternatieve economische modellen onderzoeken en een ruilmarkt organiseren. Het project Grote Gevers / Major Donors is een interdisciplinaire samenwerking van 25 culturele instellingen in Nederland; van Museum Boijmans Van Beuningen tot het Amsterdam Museum en de Rijksakademie, van het Koninklijk Concertgebouw tot het Nederlands Blazersensemble en het Internationaal Filmfestival Rotterdam. Het programma is gericht op de onderlinge kennisoverdracht omtrent fondsenwerving onder grote particuliere gevers. Het bestaat uit meerdere bijeenkomsten en een ‘benchmark’ onderzoek, onder leiding van een internationaal expert. Daarnaast wordt een specialist uit het buitenland uitgenodigd als key note speaker van één van de bijeenkomsten. In 2013 was dat Joanna Baker, managing director van het Edinburgh International Festival. De afgelopen jaren heeft de fondsenwerving van grote donateurs veel belangstelling gekregen in Nederland. Waar bedrijven en zowel publieke als private cultuurfondsen moesten bezuinigen, biedt sponsoring via particulieren veel kans op groei. Dit relatief onbetreden pad biedt nieuwe mogelijkheden voor de instellingen. Met het project Grote Gevers ontwikkelen de instellingen gezamenlijk strategieën, wisselen ze ervaringen en ideeën uit en brengen zij het potentieel in kaart. Foam is initiator van het project.

Internationale activiteiten Internationaal Bezoekersprogramma Het Mondriaan Fonds nodigt sinds 1996 buitenlandse gasten uit zich te oriënteren op de actuele ontwikkelingen in de kunst in Nederland. Hiermee wil het fonds internationale belangstelling wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daarvan in het buitenland versterken. De gasten werken in bijvoorbeeld musea en tentoonstellingsruimtes of zijn actief als zelfstandig curator of criticus. Zij krijgen een programma aangeboden dat aansluit bij hun werkpraktijk en interesse. Om deze programma’s op maat te kunnen verzorgen, beschikt het Mondriaan Fonds over een uitgebreid netwerk van mensen en instellingen uit de culturele sector in Nederland en het buitenland. Uit reacties en evaluatie blijkt dat het bezoekersprogramma een substantiële bijdrage levert aan de internationale bekendheid van kunstenaars en andere professionals uit Nederland. Dit resulteert in uitnodigingen voor tentoonstellingen in gerenommeerde buitenlandse instituten, publicaties in internationale tijdschriften en bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen. Bovendien helpt het programma mee aan het verruimen van het internationale netwerk van Nederland. Deelname is op uitnodiging van het Mondriaan Fonds. De selectie van gasten gebeurt op basis van suggesties van Nederlandse instellingen, ambassades en de actualiteit, bijvoorbeeld ter voorbereiding van evenementen als biënnales of als follow-up van oriëntatiereizen. Inmiddels hebben ruim driehonderd personen aan het programma deelgenomen.

Dodoskelet, Naturalis, Leiden

Directeur Naturalis: Bijdrage Collectiemobiliteit voor overdracht mineralogische-geologische collectie

In september 2013 nam Naturalis in Leiden de collectie over van het Mineralogisch-Geologisch Museum Delft en kreeg daarvoor ondersteuning vanuit de Bijdrage Collectiemobiliteit.

Edwin van Huis

Edwin van Huis (directeur Naturalis): ‘Het is een kwalitatief interessante collectie. Hij bevat een Dodoskelet – die zijn erg zeldzaam – en een enorme schedel van een Triceratops, de mineralencollectie is breed en diep, en er zitten paleontologische stukken in die wetenschappelijk bijzonder waardevol zijn. De universiteit Delft zag het beheren en ontsluiten van de collectie echter niet meer als haar kerntaak en dan bestaat het

gevaar dat zo’n verzameling verdwijnt. Gelukkig nam men direct contact op met ons. Wij hebben de middelen, expertise en ruimte om de stukken wetenschappelijk en museaal beschikbaar te maken. Daarnaast controleren we de collectie op doublures met wat we al in bezit hebben. Andere, kleinere musea kunnen hieruit een keuze maken en zo hun presentatie uitbreiden. En de collectie verdwijnt niet helemaal uit Delft. Samen met een paar enthousiaste Delftenaren stellen wij daar een compacte, publiek toegankelijke tentoonstelling samen, zodat er toch contact blijft tussen de collectie en zijn oorsprong. Lang geleden hebben we al de Rijks Mineralogische-Geolo-

gische Collectie opgenomen. Tussen 2006 en 2013 kwamen daar de botanische collecties uit Wageningen en Leiden en de zoölogische collectie van de UvA bij. Dan praten we over miljoenen objecten. Door die concentratie van materiaal en de digitalisering ervan wordt Naturalis internationaal een steeds belangrijker speler. Gezien de omvang van de collectie zitten we op een niveau vergelijkbaar met Londen, Parijs, Berlijn of het Smithsonian in Washington DC. We werken steeds meer samen met de grote universiteitscollecties en andere buitenlandse musea met als uiteindelijk doel het in kaart brengen van de biodiversiteit van de complete wereld.’


In 2013 heeft het Mondriaan Fonds 35 bezoekers ontvangen in het bezoekersprogramma en zijn veel instellingen, musea, galeries en kunstenaars in Nederland bezocht. Twee voorbeelden: In 2013 was vanuit Nederland en Rusland aandacht voor de bijzondere relatie tussen de twee landen. Een breed programma moest de samenwerking op het gebied van economie, cultuur, sport, onderwijs en wetenschap en rond politiek-maatschappelijke thema’s versterken. In het kader van dit Nederland-Ruslandjaar werden van 26 tot 30 augustus vier bezoekers uitgenodigd: Anna Tolstova (kunstcriticus Kommersant); Ekatarina Rykova (kunstcriticus The Art Newspaper) en Maria Moskvicheva (kunstcriticus Moskovski Komsomolets). Tijdens hun verblijf hebben zij een aantal instellingen bezocht waaronder: Stedelijk Museum Bureau Amsterdam, De Hallen Haarlem, Van Abbemuseum, Manifesta, Stedelijk Museum en TAAK. Het bezoek heeft mede geleid tot een groot aantal artikelen in de Kommersant en The Art Newspaper Russia over Nederlandse beeldende kunstpresentaties van Nederlandse instellingen in Rusland en The Dutch Art Assembly programma van het Mondriaan Fonds. Van 7 tot 10 oktober waren vier verzamelaars uit Indonesië en China uitgenodigd: Oei Hong Djien (verzamelaar en eigenaar OHD Museum in Magelan, Indonesië); William Lim (verzamelaar uit Hong Kong); Natasha Sidharta (verzamelaar uit Jakarta, Indonesië) en Wiyu Wahono (verzamelaar uit Jakarta, Indonesië). Aanleiding voor dit bezoek aan Nederland was het feit dat hun collecties zijn bezocht tijdens de Oriëntatiereis van 2012 en een door de Appel en Witte de With georganiseerd benefietdiner. Tijdens het bezoek aan Nederland zijn onder meer de volgende instellingen bezocht: Tropenmuseum, De Hallen Haarlem, Stedelijk Museum, Rijksmuseum, Museum Boijmans Van Beuningen, Witte de With, de Caldic Collectie, Foam en Museum van Loon. Het Mondriaan Fonds organiseerde samen met Museum van Loon een goed bezochte bijeenkomst op donderdag 10 oktober waar Oei Hong Djien, Wiyu Wahono en William Lim een presentatie gaven over het ontstaan en de samenstelling van hun collecties. Door verschillende van hen is werk aangekocht van Nederlandse kunstenaars. Het Mondriaan Fonds hecht eraan dat het bezoekersprogramma in Nederland vruchten afwerpt en zichtbaar is. Daarom is er een aantal publieke presentaties geweest: • Onder de titel Curating/Space in an Indonesian Context gaf Agung Jennong (curator Jogja Biënnale) op 17 april een lezing in Witte de With in Rotterdam over de geschiedenis van de tentoonstellingspraktijk in Indonesië, van voor de onafhankelijkheid tot heden. • Op 14 mei ging Ben Roberts (Camden Arts Centre) samen met kunstenaar Jay Tan in gesprek met Mariette Dölle (TENT.) over de verschillen tussen Londen en de rest van de wereld, en over de verhouding van een kunstinstelling tot zijn directe omgeving en lokale kunstenaars. • Chris McCall (Pier 24 Photography) heeft op verzoek van UNSEEN tijdens het onderdeel Unseen Speakers een interview gehad met Todd Hido en Femke Lutgerink. • Het Mondriaan Fonds organiseerde samen met Museum van Loon een bijeenkomst op donderdag 10 oktober waar verzamelaars Oei Hong Djien, Wiyu Wahono en William Lim een presentatie gaven over hun collecties. • Op 26 november organiseerde het Mondriaan Fonds in samenwerking met DutchCulture een presentatie in het Cobra Museum in Amstelveen waar vijf Chinese bezoekers hun beroepspraktijk presenteerden waarna er de mogelijkheid was vragen te stellen. • Op donderdag 12 december gaven drie gasten uit het MiddenOosten een presentatie in het SMBA over hun beroepspraktijk. De avond werd gemodereerd door Nat Muller.

33

Voor veel bezoeken is het nog te vroeg om concrete resultaten te noemen, die volgen op langere termijn. Het volgende is nu al te noemen: • Naar aanleiding van het bezoek van Juliana Engberg zijn negen kunstenaars uitgenodigd deel te nemen aan de Biënnale van Sydney 2014: Persijn Broersen en Margit Lukács, Joost Conijn, Sara van der Heide, Yael Bartana, Eglé Budvytyté, Libia Castro and Olafur Olafsson, Ahmet Ö üt en Gabriel Lester. • Naar aanleiding van het bezoek van Agung Jennong zijn de volgende twee kunstenaars uitgenodigd deel te nemen aan de Jogja Biënnale 2014: Tiong Ang en Dina Danish. • Het bezoek van de Russische journalisten heeft een groot aantal artikelen in de Kommersant en The Art Newspaper Russia tot gevolg gehad over Nederlandse beeldende kunstpresentaties in Rusland en The Dutch Art Assembly programma. • Chris McCall heeft naar aanleiding van zijn bezoek een complete set kunstenaarsboeken van Anouk Kruithof voor Pier 24 aangekocht. Kruithof is tevens uitgenodigd om in het voorjaar van 2014 ‘visiting artist’ te zijn. Dit programma is onderdeel van een samenwerking met het San Francisco Museum of Modern Art en de California College of the Arts. McCall is in overleg met Misha de Ridder en Viviane Sassen voor een soortgelijk bezoek. In 2015 wil hij Hans Eijkelboom uitnodigen voor een opdracht in San Francisco. • Felix Hoffmann (curator C/O Berlin) is in overleg met het Fotomuseum Den Haag om de Anton Corbijn tentoonstelling over te nemen. • Filip Vanco (Photoport) is in contact met Viviane Sassen, Elspeth Diederix en Hans van der Meer om in de toekomst projecten te realiseren.

Oriëntatiereis 2013 Het Mondriaan Fonds organiseert jaarlijks een oriëntatiereis voor Nederlandse en buitenlandse professionals uit de beeldende kunst (curatoren en kunstenaars) naar buitenlandse regio’s die midden in de belangstelling staan of die in opkomst zijn. Het fonds vindt het belangrijk dat de Nederlandse kunstwereld zich internationaliseert en niet uitsluitend op de westerse centra is gericht. Behalve Nederland namen in 2013 ook het Belgische Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst BAM, The Danish Arts Agency (DAA) en Pro Helvetia deel. Dit jaar stond de oriëntatiereis ook open voor beeldend kunstenaars. Twee namen deel. Het doel van de oriëntatiereizen is kennisvermeerdering, visieverbreding en netwerkvorming binnen de culturele sector in Nederland: professionals worden geïnformeerd over artistieke ontwikkelingen in minder bekende maar interessante regio’s. De reis is voor de deelnemers vaak het begin van een dialoog met langdurige relaties tot gevolg. Een uitgebreid verslag van de reis is op het bijgehouden blog te lezen en te bekijken: http://orientationtrip2013.wordpress.com/ In 2013 werden Tallinn (Estland), Vilnius (Litouwen), Warschau, Lodz en Krakow (Polen), Bratislava (Slovakije) en Boedapest (Hongarije) bezocht. Het primaire doel van het bezoek aan deze steden is om een overzicht te verschaffen over de hedendaagse beeldende kunst, de belangrijkste actoren te introduceren en de deelnemers kennis te laten maken met de mogelijkheden van uitwisseling, en de motieven en achtergronden van de verschillende partijen. Eerdere reizen gingen naar China en Indonesië (2012). Mali, Senegal en Marokko (2011), Nigeria, Turkije en Mali (2010), Brazilië, Argentinië en Peru (2009), Bangladesh, India en de Verenigde Arabische Emiraten (2008), Mexico en Curaçao (2007), Senegal en Zuid-Afrika (2006), China (2005) en het Midden-Oosten (2004). Deelname is op basis van open inschrijving. Een speciaal voor de oriëntatiereis samengestelde adviescommissie adviseert het

Guido van der Werve, Nummer veertien, Home, 2012, 54’00”, 4k video, diverse locaties en landen. Courtesy Monitor Gallery Rome, Gallery Juliette Jongma, Amsterdam, Marc Foxx Los Angeles. Foto: Ben Geraerts

Guido van der Werve: Financiële speelruimte met Werkbijdrage Bewezen Talent

Videokunstenaar Guido van der Werve ontving een Werkbijdrage Bewezen Talent, een bijdrage voor beeldend kunstenaars die minimaal acht jaar een beroepspraktijk hebben.

Guido van der Werve, Nummer dertien, Effugio b, Aconcagua, 2011

‘Het grote verschil met 2009, toen ik net van de Rijksakademie kwam en voor het eerst een werkbijdrage kreeg, is dat ik toen veel onzekerder was. Het was onduidelijk of ik fulltime kunstenaar kon en mocht zijn. Dat heb ik inmiddels bewezen. Maar zelfs als je redelijk succesvol bent zoals ik, blijft het moeilijk om de financiële speelruimte te creëren om je helemaal op je werk te kunnen richten. Videokunst is bovendien duur om te maken.

En naarmate je meer gevestigd wordt, gaan je kosten ook omhoog: assistenten, een studio, apparatuur. Ik heb bovendien tijd nodig om ideeën te testen; als ze wegebben na een paar maanden in de koelkast dan hebben ze geen noodzaak. Ik presteer slecht onder druk en een werkbijdrage neemt veel stress weg. Ik ben nu bezig met een vervolg op Nummer 14, het requiem in twaalf mineur toonsoorten dat vorig jaar af kwam. Die Nummer 16 moet een vrolijke tegenhanger worden, in twaalf majeur toonsoorten. Het schrijven van de muziek voor Nummer 14 nam een jaar tijd in beslag; het is een intuïtief proces. Een ander project is het symbo-

lisch beklimmen van de Mount Everest. De poging vorig jaar, waarbij ik een keukentrap op en afstapte tot ik de hoogte van de berg had bereikt, is mislukt. Dit jaar wil ik een hernieuwde poging doen, maar dan met stoeptegels. Mijn oeuvre is een constante afwisseling van dit soort eenduidige performanceregistraties en complexere werken zoals Nummer 14.’


fonds over de deelnemers aan de reis. Daarin speelt de motivatie van de aanvrager een belangrijke rol. Deelnemers aan de reis in 2013 waren namens het Mondriaan Fonds: Laurie Cluitmas (RongWrong), Renee Kool (kunstenaar), Frank Koolen (kunstenaar), Noor Mertens (curator Museum Boijmans Van Beuningen), Anna Tilroe (schrijver en curator), Juha van ’t Zelfde (curator), Ivo van Werkhoven (curator Zeeuws Museum) en Arnisa Zeqo (RongWrong). Namens BAM namen deel: Nicola Setari (curator Countour 2015) en Hendrik Tratsaert (curator Vrijstaat O). Voor DAA namen deel: Birgitte Kirkhoff Eriksen (curator Sorø Kunstmuseum) en Denis Rivin (curator). Pro Helvetia koos voor Federica Martini (curator) en Andrea Rocca (curator). Uit evaluaties met de deelnemers blijkt dat de resultaten zeer positief zijn. De waardering voor de reizen is hoog. Het merendeel heeft duurzame internationale contacten gelegd en heeft daarmee het professionele netwerk internationaal en intercultureel verbreed. Vrijwel alle deelnemers hebben naar aanleiding van de reis concrete plannen voor projecten. De oriëntatiereizen zijn daarmee volgens de deelnemers van grote invloed op de professionele ontwikkeling: ideeën, interesse, projecten of visie. De volgende plannen komen tot nu toe voort uit de reis van 2013: Birgitte Kirkhoff gaat solotentoonstellingen maken met Frank Koolen en met de Slovaakse kunstenaar Petra Feriancova. Frank Koolen is uitgenodigd voor een gastdocentschap in Tallinn, om deel te nemen aan de tentoonstelling Momentum bij Gemak in Den Haag samengesteld door curator Juha van ’t Zelfde en hij krijgt een solotentoonstelling in Denemarken in 2015. Van ’t Zelfde is in contact met een aantal musea die tijdens de reis zijn bezocht. In 2014 zullen verschillende mensen die we tijdens de reis hebben ontmoet voor een bezoek aan Nederland binnen het bezoekersprogramma uitgenodigd worden.

35

Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie De communicatie van het Mondriaan Fonds heeft allereerst tot doel potentiële aanvragers te wijzen op de mogelijkheden die het fonds biedt. De doelgroep varieert van beeldend kunstenaars en bemiddelaars tot musea, presentatie-instellingen, erfgoedinstellingen en potentiële opdrachtgevers. Hoewel de focus ligt op aanvragers in Nederland richt een deel van de publiciteit zich ook op het buitenland. Daarnaast ontwikkelt het Mondriaan Fonds activiteiten om het publiek inzicht te geven in de resultaten van de bijdragen die het fonds verstrekt voor de realisatie van bijvoorbeeld tentoonstellingen, manifestaties, aankopen en nieuw werk. Ten slotte zoekt het Mondriaan Fonds regelmatig de openbaarheid op om deel te nemen aan actuele debatten over beeldende kunst en erfgoed.

Digitale media Het fonds lanceerde op 1 januari een nieuwe website. Aanvragers vinden op de site alle informatie over de verschillende bijdragen, voorwaarden en wijze van aanvragen. Daarnaast biedt de website informatie over activiteiten, nieuwsberichten, een actueel overzicht van gehonoreerde projecten en een blog van de directeur (30 keer verschenen). Tussen 1 januari en 31 december 2013 telde de website 10.261 unieke bezoekers en 159.871 pageviews. De gemiddelde bezoekduur is bijna 6 minuten, versus 2 minuten van vorig jaar. In 2013 verstuurde het Mondriaan Fonds 25 digitale nieuwsbrieven. Het aantal abonnees was 5.517 op 31 december 2013. Ook was er een flinke stijging van het bezoek aan sociale media van het fonds. Op 31 december telde Facebook 3.119 vrienden, het jaar ervoor in dezelfde periode waren dat er nog 1.744. Het aantal vrienden van de Prix de Rome Facebook steeg van 745 naar 1.180 vrienden; een stijging van 37 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Op Twitter had het Mondriaan Fonds op 31 december 5.654 volgers en Prix de Rome 674 volgers.

Gerichte publiciteit Het Mondriaan Fonds benadert aanvragers ook gericht om hun te wijzen op de mogelijkheden. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het adverteren via (digitale) vakbladen voor deadlines, tijdelijke en nieuwe regelingen en voor het werven van nieuwe adviseurs. Verder stuurde het fonds in 2013 regelmatig gerichte mailingen aan musea en andere instellingen of aan alumni van relevante kunstopleidingen. Daarnaast geven medewerkers van het fonds op verzoek voorlichting op kunstacademies in het hele land.

Mondriaan Fonds in de pers Het Mondriaan Fonds stuurde in 2012 persberichten met betrekking tot het nieuwe beleid, nieuwe en tijdelijke regelingen, Prospects & Concepts, de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome Beeldende Kunst en Architectuur, museale aankopen, gehonoreerde aanvragen voor de Bijdrage Opdrachtgeverschap, de Bijdrage Meerjarenprogramma’s, nieuwe adviseurs en het staatsieportret. Als gevolg van deze persberichten en door bij te dragen aan uiteenlopende projecten en activiteiten werd free publicity verkregen in landelijke- en regionale dagbladen, opinie- en vakbladen en op radio en tv. In de landelijke pers was met name veel aandacht voor de Nederlandse inzending op de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome, de meerjarige bijdrage voor presentatie-

Birgit Donker tijdens Reinwardt Memorial Lecture. Beeld: Blink – rapper uit Rotterdam Zuid, portret uit 2008. Foto: Hanne Nijhuis

Lector Reinwardt Academie: Memorial Lecture door Birgit Donker

Onder de titel Uit grootmoeders kastje – erfgoed een kwestie van kiezen en koesteren verzorgde Birgit Donker op 5 juni 2013 de jaarlijkse Reinwardt Memorial Lecture.

Hester Dibbits foto: Liesbeth Dingemans

Hester Dibbits (lector Reinwardt Academie, AHK): ‘Voor buitenstaanders die voor het eerst in aanraking kwamen met de Reinwardt Academie was de lezing een mooie introductie. Het was een tour d’horizon langs alle gebieden die ook aan bod komen in ons curriculum, niet alleen museaal erfgoed maar ook hunebedden en immaterieel erfgoed als het Bloemencorso Zundert. De verbinding van thema’s

in de breedte – herbestemming, collectiemobiliteit, ontzamelen – boden een interessant perspectief voor de specialisten die vaak exclusief op één vraagstuk inzoomen. De urgentie van de lezing zat in de onderliggende vraag: dreigt het begrip erfgoed te breed te worden? Ook het veld beseft dat het hoog tijd is dat we keuzes maken, maar is er niet over uit wie moet kiezen en op basis van welke criteria. Onze studenten zijn vanaf de eerste dag hiermee bezig: hoe waarderen we zaken als erfgoed en wat moeten we ermee doen? Het Mondriaan Fonds heeft, als speler die bruggen slaat tussen de werelden van kunst en erfgoed, een belangrijke rol als aan-

jager van het debat. De inhoud en toon van deze lezing waren wat dat betreft precies goed: inventariserend, verkennend en de juiste vragen stellend. Het Mondriaan Fonds hoeft zelf geen expliciet standpunt in te nemen. Maar in de keuze van genoemde best practices, voorbeelden en inspiratiebronnen, die natuurlijk niet willekeurig is, kan de goede verstaander een visie lezen.’


instellingen en de staatsieportretten. Vooral vakbladen hebben daarnaast ook aandacht besteed aan het nieuwe beleid en de mogelijkheden voor aanvragers. Birgit Donker werd over het nieuwe beleid geïnterviewd door onder andere de Volkskrant en Trendbeheer. Het magazine Zin interviewde haar over de Prix. Daarnaast wordt het Mondriaan Fonds via diverse media regelmatig genoemd in relatie tot projecten, aankopen, festivals en nieuw werk waaraan het heeft bijgedragen. Dat gebeurt ook steeds vaker via social media. Sinds mei stuurt het fonds gehonoreerde aanvragers een kaart om hun te wijzen op het belang van naamsvermelding, zodat het publiek, beleidsmakers en potentiële aanvragers inzicht krijgen in de wijze waarop in kunst en erfgoed geïnvesteerd wordt.

Publieksmomenten Mondriaan Fonds op locatie Om het nieuwe beleid van het Mondriaan Fonds toe te lichten zijn informatiebijeenkomsten georganiseerd, verspreid door het land op 18 januari, 19 februari, 26 februari, 19 maart, 4 april. Ruim 500 mensen bezochten een van de vijf informatiebijeenkomsten. Onder de titel Mondriaan Fonds op locatie werden in Utrecht (Centraal Museum), Eindhoven (MU), Leeuwarden (Fries Museum), Arnhem (Museum voor Moderne Kunst Arnhem) en Rotterdam (Arminius, podium voor kunst, cultuur en debat) de nieuwe mogelijkheden voor bijdragen gepresenteerd aan kunstenaars, bemiddelaars, instellingen en opdrachtgevers.

Open Huis Tijdens een drukbezochte informatiebijeenkomst op 11 december voor beeldend kunstenaars en instellingen of opdrachtgevers die met kunstenaars samenwerken, werden bezoekers op weg geholpen in het aanbod van mogelijkheden. Naast speeddaten met medewerkers was er een doorlopend programma met tips en praktijkervaringen van kunstenaars, een commissielid en een opdrachtgever. Doede Hardeman (conservator Gemeentemuseum Den Haag) vertelde over de samenwerking met Folkert de Jong bij de opdracht om een installatie te maken voor de tentoonstelling De Anatomische les. Brigitte van der Sande (voorzitter) sprak over de werking van commissies en beeldend kunstenaar Jan Hoek over het aanvragen van een Werkbijdrage Jong Talent en het zichtbaar maken van werk als beginnend kunstenaar. Beeldend kunstenaars Quirine Racké en Helena Muskens over hun ervaringen als kunstenaar, aanvrager en mentor. Het was de eerste keer dat het fonds zich op deze manier openstelde voor aanvragers. In januari 2014 volgde een bijeenkomst voor musea en overige erfgoedinstellingen.

Workshops crowdfunding voor kunstenaars, erfgoed-professionals en instellingen Beeldend kunstenaars, erfgoedprofessionals en medewerkers van instellingen die willen profiteren van de kansen die crowdfunding kan bieden en zo sneller in aanmerking willen komen voor een bijdrage van het Mondriaan Fonds konden aan deze workshops op 25 januari, 11 februari en 29 mei deelnemen. Op 24 september had een spreekuur plaats speciaal voor bemiddelaars, erfgoedprofessionals en instellingen die crowdfunding willen integreren in een projectaanvraag. Tijdens de workshops werden de conceptvoorstellen besproken met medewerkers van het Mondriaan Fonds en Voordekunst en getoetst op haalbaarheid. Aan deze workshops namen 50 kunstenaars en andere professionals deel.

37

Dag van de Jonge Kunstenaar Tijdens de door Kunstpodium T georganiseerde Dag van de Jonge Kunstenaar op 9 september in Museum De Pont in Tilburg, vertelden medewerkers van het Mondriaan Fonds aan de hand van voorbeelden uit de praktijk over de mogelijkheden voor startende kunstenaars bij het fonds. Ook de MeesterGezelregeling, waarbij startende kunstenaars worden gekoppeld aan meer ervaren collega’s voor inhoudelijke begeleiding, en het Mondriaan Materiaalfonds voor het afsluiten van rentevrije leningen voor kunstenaars kwamen aan bod. Aantal deelnemers: 350.

In gesprek met Mondriaan Fonds en Materiaalfonds Om de nieuwe mogelijkheden van het fonds toe te lichten werd Birgit Donker op 7 november samen met Francine Mendelaar (Materiaalfonds) door Platform BK in samenwerking met Nest uitgenodigd om vragen te beantwoorden over onder meer werkbijdragen en rentevrije leningen voor beeldend kunstenaars. Het gesprek vond plaats bij Nest in Den Haag. Er namen zo’n tachtig belangstellenden deel. Voorafgaand aan de bijeenkomst werd Birgit Donker uitgebreid geïnterviewd door Trendbeheer: ‘In Nederland denken we altijd in Of/Of, maar het is En/En’ (trendbeheer.com 4 november 2013).

Conferentie Cultuur in Beeld Douke IJsselstein (projectmedewerker Mondriaan Fonds) maakte op 25 november deel uit van een panelgesprek over het beoordelen van vernieuwende kunst. Haar gesprekspartners waren Ann Demeester, Tinkebell en Nina Folkersma. Het debat werd georganiseerd tijdens de conferentie Cultuur in Beeld, georganiseerd door het ministerie van OCW. Zie voor een verslag http://www.cultuurinbeeld.com

Paneldiscussie in de Appel arts centre Birgit Donker nam op 1 december deel aan een paneldiscussie over talentontwikkeling, in de Appel arts centre. Dit gesprek was onderdeel van Amsterdam Art Weekend en trok circa 30 toehoorders. Onderwerp was onder meer de toekomst van de postacademische instellingen.

Bijeenkomst Vereniging van Nederlandse Gemeenten en Mondriaan Fonds In samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) werd op 2 december in het Frans Halsmuseum Haarlem een bijeenkomst voor ambtenaren van de 36 gemeenten met een zogeheten decentralisatie-uitkering beeldende kunst en musea in het Frans Hals Museum in Haarlem georganiseerd. Medewerkers van het Mondriaan Fonds gaven een toelichting op een aantal nieuwe regelingen, met specifieke aandacht voor (kunst)opdrachten, zichtbaarheid, presentatie-instellingen en de samenwerking tussen musea.

Presentatie tijdens Symposium Nederlandse Galerie Associatie Birgit Donker gaf tijdens een symposium van de Nederlandse Galerie Associatie op 16 december een presentatie over de mogelijkheden die het Mondriaan Fonds biedt aan kunstenaars en aan galeries bij de presentatie van kunst uit Nederland op internationale kunstbeurzen en over de stand van zaken rond de KunstKoop. Het symposium dat zo’n honderd deelnemers trok, ging over de verschuivingen binnen het traditionele galeriemodel en daarbuiten.

Falke Pisano, Prison Work, 2013, de Appel arts centre. Foto: Daniel Nicolas

Falke Pisano: Winnaar Prix de Rome Beeldende Kunst 2013

Falke Pisano ontving op 5 november de Prix de Rome Beeldende Kunst 2013 voor haar werk Prison Work. Bij de prijs hoort een geldbedrag van 40.000 euro en een werkperiode in Rome.

Falke Pisano foto: Maarten Boswijk

‘Voor mijn werk zoek ik altijd een bepaalde frictie op: tussen wat ik wil met het werk en wat het onderwerp vraagt, wat ik van de toeschouwer mag vragen en wat mijn mogelijkheden zijn. De prijs kwam na een periode – inclusief de Prix de Rome-werkperiode van vijf maanden – waarin die spanning eigenlijk te groot was. Ik heb de toekenning dan ook aangegrepen om me weer meer te ontspannen ten opzichte van mijn werk. En dat heeft al effect

gehad op de twee tentoonstellingen die ik in januari 2014 heb gehad: een solo met bestaand werk en een presentatie met nieuw collaboratief werk. Ik denk dat binnen het specifieke hedendaagse kunstcircuit waarbinnen ik me beweeg mijn naamsbekendheid niet echt zal zijn toegenomen door deze prijs; ik draai immers al een tijdje mee. Maar de media-aandacht heeft er wel voor gezorgd dat mijn naam wat breder bekend is geworden, buiten de ‘natuurlijke habitat’ van mijn werk, en dat mensen die mijn naam misschien wel kenden maar mijn werk niet, wellicht een beter idee hebben gekregen waar ik me mee bezighoud. Mijn werk, vooral het recente, is geen werk

dat hals over kop de harten van grote groepen mensen verovert. Het gaat geleidelijker. Ik zit niet meer in een fase waarin mijn werk opeens een hype kan worden. Ik denk dat het voor de mondiale kunstwereld vooral belangrijk is dat een internationale en gerespecteerde jury mijn werk genoeg waardeerde om me deze belangrijke prijs toe te kennen.’


Prospects & Concepts Tijdens Art Rotterdam 2013 organiseerde het Mondriaan Fonds van 6 tot en met 10 februari Prospects & Concepts – het Mondriaan Fonds toont talent: een tentoonstelling met werk van 35 beeldend kunstenaars die in 2011 een financiële bijdrage ontvingen om een start te kunnen maken met hun carrière. Het Mondriaan Fonds wil deze kunstenaars die aan het begin staan van hun carrière een podium bieden. De combinatie met Art Rotterdam maakte het mogelijk dat zowel kunstprofessionals als een brede groep geïnteresseerden kon kennismaken met het werk van deze beloftevolle kunstenaars. De expositie was de eerste van wat een jaarlijkse traditie moet worden. Curator Wim Waelput maakte een geheel van de werken die uiteenliepen van de sporen van een pastelkrijttekening van Susanne Bruynzeel tot de geluidsinstallatie van Tao G. Vrhovec Sambolec. Kunstenaars vonden hier kopers of een galerie en een publiek van 2.000 bezoekers; waaronder een speciaal ontvangst met galeriehouders en belangrijke gasten van Art Rotterdam.

AVRO Kunstuur over Prospects & Concepts AVRO Kunstuur maakte een serie van korte televisieprogramma’s in de aanloop naar de tentoonstelling Prospects & Concepts, die bij de publieke omroep te zien waren van 26 januari tot en met 16 februari. Hester Alberdingk Thijm (directeur AkzoNobel Art Foundation) ging samen met een beginnend kunstverzamelaar langs bij kunstenaars die aan deze tentoonstelling deelnemen. De kunstenaars vertelden over het werk, de verzamelaars bespraken hoe je werk kunt bekijken en beoordelen. Het werk van de kunstenaars werd zichtbaar, terwijl de jonge verzamelaars hun eerste stappen op de kunstmarkt zetten.

Hollandse Nieuwe 2013 AVRO Kunstuur zond een nieuwe elfdelige serie Hollandse Nieuwe uit van 2 maart tot en met 15 juni. Tien musea toonden hun aanwinsten en lieten zien hoe goed die aankoop in hun collectie past. Iedere week bezochten twee kunstliefhebbers de musea om de aankopen te bekijken én te beoordelen. Het Dordrechts Museum wist met de plafondschildering van de Dordtse schilder Abraham Busschop de kijker het beste te overtuigen van het belang van de aankoop en werd uitgeroepen tot Hollandse Nieuwe 2013.

Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië Het Nederlandse paviljoen op de 55ste Biënnale van Venetië toonde van 1 juni tot en met 24 november de presentatie Room with Broken Sentence van beeldend kunstenaar Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti. De speciaal voor het Rietveld paviljoen ontwikkelde grotere installaties toonden nieuwe aspecten van het vocabulaire van de kunstenaar. Manders gebruik van materiaal, waarbij niets is wat het lijkt – epoxy ziet eruit als klei, klei wordt brons en brons lijkt hout – versterkte zijn raadselachtige verbeelding. 2013 was een bijzonder jaar voor de Nederlandse aanwezigheid in Venetië: 100 jaar geleden presenteerde Nederland zich voor het eerst in een eigen tentoonstellingsruimte op de Biënnale en 60 jaar geleden in het speciaal door Gerrit Rietveld ontworpen paviljoen. De keuze voor Mark Manders plaatste hem in directe relatie tot de indrukwekkende architectuur van Rietveld. Het resultaat was een dialoog tussen een architect van het Modernisme en een hedendaags kunstenaar die de mysterieuze dimensie van onze tijd wil ontcijferen om daarnaast een eigen autonome wereld te creëren. Room with Broken Sentence werd door ruim 200.000 bezoekers bezocht. De tentoonstelling kreeg volop positieve aandacht in de (inter)nationale pers en er werden veel werken verkocht door musea en particuliere verzamelaars in de Verenigde Staten en

39

Nederland. Het Museum of Modern Art (MoMa) kocht het werk Working Table. Het Centraal Museum kocht twee werken net als het Bonnefantenmuseum. De Vleeshal in Middelburg zou begin 2014 een vervolg laten zien in de solotentoonstelling van Mark Manders Acolyte Frena.

AVRO Kunstuur over Nederlands Paviljoen Biënnale van Venetië De AVRO televisie volgde Mark Manders en Lorenzo Benedetti op de voet bij de totstandkoming van Room with Broken Sentence en maakte het hele proces in drie afleveringen zichtbaar van 25 mei tot en met 8 juni.

Reinwardt Memorial Lecture 2013 door Birgit Donker Onder de titel Uit grootmoeders kastje – erfgoed, een kwestie van kiezen en koesteren verzorgde Birgit Donker de jaarlijkse Reinwardt Memorial Lecture op 5 juni. Centraal stonden twee ogenschijnlijk tegenstrijdige ontwikkelingen. Terwijl het begrip erfgoed alsmaar uitdijt – van materieel erfgoed tot immaterieel erfgoed; van De Nachtwacht tot een broodje Pom – is de afgelopen jaren het discours verschoven van de vraag ‘hoe verzamelen we meer erfgoed?’ naar, grof gezegd, ‘hoe komen we er van af?’ De lezing wordt in juni 2014 in bewerkte vorm uitgegeven door de Reinwardt Academie. >pagina 36

Start Buying Art: betaalbaar werk van toonaangevende kunstenaars Tijdens de door We Like Art georganiseerde en door het Mondriaan Fonds ondersteunde verkoopexpositie Start Buying Art van 5 tot en met 8 september in de Westergasfabriek, waaraan het Mondriaan Fonds heeft bijgedragen en die door de directeur van het fonds werd geopend, konden alle werken met de KunstKoop ter plekke aangeschaft worden. Met dit initiatief werd een nieuw en jong publiek bekend gemaakt met deze laagdrempelige manier van kunst kopen, met een lening zonder rente. Er werden bijna 100 kunstwerken verkocht, waarvan 36 met de KunstKoop. In januari 2014 start een zesdelig item My First KunstKoop als onderdeel van het tv programma My First Home op RTL4. In februari 2014 heeft tijdens Art Rotterdam een nieuwe aflevering plaats van Start Buying Art waaraan het Mondriaan Fonds weer bijdraagt. Hier zal onder meer werk te koop zijn van kunstenaars die exposeren op Prospects & Concepts.

Prix de Rome Beeldende Kunst Beeldend kunstenaar Falke Pisano ontving op 5 november de Prix de Rome Beeldende Kunst 2013 uit handen van minister Bussemaker van Cultuur, in aanwezigheid van Koningin Máxima. Pisano won de onderscheiding met haar nieuwe werk Prison Work. De prijs bestaat uit 40.000 euro en een werkperiode van drie maanden in Rome. Met die werkperiode, die in 2013 werd ingevoerd, wil het fonds de Prix de Rome in zijn oude luister herstellen. Toen de prijs begin negentiende eeuw in het leven werd geroepen door Lodewijk Napoleon bestond de prijs uit een stipendium voor een reis naar Rome. De werkperiode duurt drie maanden en heeft plaats aan de American Academy waar wetenschappers en kunstenaars werken. Het fonds werkt hierbij samen met de Nederlandse ambassade en het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome. Een andere vernieuwing is dat gewerkt is met scouts (onder meer kunstenaars, critici, curatoren) die namen voordroegen aan de jury. Dit resulteerde in een lijst met 49 namen die publiek zijn gemaakt. Tevens werd de maximum leeftijd verhoogd van 35 naar 40 jaar. Pisano was samen met Christian Friedrich, Remco Torenbosch en Ola Vasiljeva voor de Prix de Rome genomineerd door een jury bestaande uit Ann Goldstein (directeur Stedelijk Museum), Kathleen Bühler (curator Kunstmuseum Bern), Nicoline van

Stoomlocomotief NS 7742. Foto: P. Meurs

Directeur Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik: Mobiel Erfgoed Lening voor Bello

Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik kreeg een lening via het Nationaal Restauratiefonds voor de restauratie van stoomlocomotief NS 7742, bijgenaamd ‘Bello’. Dit gebeurde op basis van een positieve inhoudelijke beoordeling door het Mondriaan Fonds.

René van den Broeke

René van den Broeke (directeur Museum Stoomtram HoornMedemblik): ‘Bello is veruit de bekendste stoomlocomotief van Nederland. Tot 1955 reed Bello – die bijnaam dankt hij aan de bel waarmee hij het overige verkeer waarschuwde – naar het strand van Bergen aan Zee. Na opheffing van de lijn stond hij tussen 1960 en 1978 als monument in het dorp Bergen,

waar hij flink te lijden had onder de zeewind. Toen hij werd overgedragen aan het museum hebben we hem gedurende zeven jaar lang zo grondig gerestaureerd dat hij daarna kon rijden op onze lokale spoorlijn tussen Hoorn en Medemblik. Maar inmiddels zijn we weer dertig jaar verder en is de locomotief toe aan groot onderhoud. Ook op termijn willen we hem technisch goed houden. Bovendien hebben we inmiddels nieuwe inzichten over het museaal restaureren en conserveren van mobiel erfgoed. De stoomketel wordt opnieuw onder handen genomen, maar dan nu volgens de originele bouwtekeningen. En hij wordt overgeschilderd in de juiste kleur groen.

Het is een flitsrestauratie die een half jaar duurt. Op 29 mei moet het werk klaar zijn. Dan viert Bello zijn honderdste verjaardag. Het museum heeft vijf Nederlandse stoomlocomotieven, maar als enige die nog in rijdende toestand verkeert is Bello het belangrijkste object in de collectie. We gebruiken hem ook in al onze uitingen. Het is ons vlaggenschip. En eigenlijk staat hij symbool voor het gehele mobiele erfgoed.’


Harskamp (kunstenaar en oud-winnaar Prix de Rome 2009), Navid Nuur (kunstenaar) en Domeniek Ruyters (hoofdredacteur Metropolis M), onder voorzitterschap van Birgit Donker. Het viel de jury op dat er veel performatieve kunst in verschillende soorten en media op de longlist stond in verhouding tot meer traditionele praktijken als schilderkunst, tekenkunst, sculptuur en fotografie. Ze besloot dit te laten doorklinken in de selectie. De vier finalisten kregen allen een werkbudget van 7.500 euro plus materiaalkosten om gedurende vijf maanden nieuw werk te maken op een plek naar hun keuze. De genomineerden werden beoordeeld op basis van nieuw werk dat tot stand kwam tijdens de werkperiode en dat werd tentoongesteld in de Appel arts centre. De expositie trok 5.750 bezoekers. Rondom de tentoonstelling organiseerde de Appel een uitgebreid publieksprogramma. Leerlingen van de IMC Weekendschool wezen tijdens de opening van de tentoonstelling de door hen gekozen winnaar aan: Christian Friedrich. Nai010 uitgevers maakte in samenwerking met het Mondriaan Fonds een tweetalige publicatie over het werk van de genomineerde kunstenaars.

AVRO Kunstuur volgt Prix de Rome AVRO Kunstuur maakte portretten van de vier genomineerden voor de Prix de Rome Beeldende Kunst die van 12 oktober tot en met 9 november werden uitgezonden. Naast de kunstenaars kwamen onder meer de scouts door wie de kunstenaar was voorgedragen en galeriehouders aan het woord.

Hollandse Meesters De derde reeks van Hollandse Meesters in de 21e eeuw werd op 15 november gepresenteerd in het Gemeentemuseum Den Haag. De films tonen twintig Nederlandse hedendaagse beeldend kunstenaars in hun werkruimtes, gezien door de ogen van gerenommeerde filmmakers. Hollandse Meesters is een samenwerkingsproject van regionale omroepen en beeldende kunstinstellingen, geproduceerd door Interakt met steun van het Mondriaan Fonds en het Mediafonds. De films zijn te zien via de AVRO, Cultura 24, regionale omroepen, diverse musea, de bibliotheek op Schiphol en via www.hollandsemeesters.net. De dvd wordt onder andere verspreid en getoond via Nederlandse ambassades. Mediafonds en Mondriaan Fonds besloten ook budget beschikbaar te stellen om de serie in de komende twee jaar aan te vullen tot honderd filmportretten.

Staatsieportret Het Mondriaan Fonds kreeg van Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van OCW de opdracht en het budget om drie staatsieportretten van Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander te laten vervaardigen. Het fonds accepteerde de opdracht graag aangezien het zich het stimuleren van de ontwikkeling en de zichtbaarheid van hedendaagse kunst ten doel stelt. In deze opdracht komen die twee zaken samen op een manier waarvan een groot publiek en de Nederlandse kunstwereld kan profiteren. De portretten moeten een afmeting hebben van maximaal 85 cm breed en 130 cm hoog en mogen zowel kop, borst als portret ten voeten uit zijn. Herkenbaarheid is een vereiste. De portretten kunnen vervolgens worden besteld door gemeenten, ambassades, rechtbanken, andere instanties en particulieren. Hiervoor is gewerkt met vier scouts, Hester Alberdingk Thijm, Arno Kramer, Tirzo Martha en Hripsime Visser, die ieder tien kunstenaars voordroegen. Ook derden konden voordrachten doen bij het fonds die deze vervolgens aan de scouts voordroeg. Dit leverde 105 voorstellen op. Daarnaast ontvingen de scouts zelf 90 voorstellen. Uit de 40 voordrachten van de scouts koos een expertcomité bestaande uit Luc Tuymans (kunstenaar); Wilma Sütö (curator moderne en hedendaagse kunst Stedelijk Museum Schiedam);

41

Taco Dibbits (directeur Collecties Rijksmuseum) en Birgit Donker (directeur Mondriaan Fonds, voorzitter) een shortlist van twaalf. Bij de selectie heeft het expertcomité gelet op de kwaliteit van het oeuvre van de kunstenaar en de verwachting dat de geselecteerde kunstenaars een herkenbaar, monumentaal en representatief werk kunnen maken dat tegelijkertijd zal verrassen. De twaalf maakten een schets op basis waarvan het expertcomité in januari 2014 drie kunstenaars zou kiezen die de uiteindelijke portretten zouden maken. De twaalf schetsontwerpen zouden worden geëxposeerd in het Rijksmuseum.

Essays Het Mondriaan Fonds presenteerde drie nieuwe titels en een nieuwe vertaling in de essayreeks die sinds 2005 wordt uitgegeven om het denken over kunst en kunstenaarschap te stimuleren. In Eidetische dromen schrijft Philip Peters over (on)zichtbaarheid in de beeldende kunst. Hij neemt de lezer mee op een persoonlijke tocht langs een stroom van kunstwerken waarbij het beeld op verschillende manieren verdwenen is. Cornel Bierens schrijft in De handgezaagde ziel over de terugkeer van de ambachtelijkheid in de kunst. Het essay Creativiteit en andere fundamentalismen van Pascal Gielen richt zich vooral op de maatschappelijke context van creativiteit. Gedurende een reis van acht dagen vertelt Gielen over het maatschappelijke (her) scheppingsproces van de creativiteit. Dit essay verscheen ook in Engelse vertaling. De auteurs werden op verschillende locaties in het land uitgenodigd om naar aanleiding van deze essays lezingen te geven.

Overige bijeenkomsten Tot slot werden op diverse academies voor beeldende kunst voorlichting gegeven aan studenten. Ook op andere plekken waren medewerkers van het fonds actief aanwezig. Birgit Donker hield in januari een lezing in de American Academy in Rome over de relatie tussen kunst en wetenschap. Op 14 januari nam zij deel aan een paneldiscussie in de Kunsthal waar de resultaten werden besproken van Museum Minutes: onderzoek naar de presentatiewijze van musea voor moderne en hedendaagse kunst. Zij opende Offspring, de expositie van De Ateliers. En zij opende Zomerexpo 2013. Op haar blog Gekkenpraat en Lettervreter op het Erfgoedplatform van de Open Universiteit kwamen veel reacties. Op 18 oktober gaf Mayke Jongsma een lezing in het Goethe Instituut over de bijdragemogelijkheden in Duitsland door het Mondriaan Fonds op de bijeenkomst Da kommt der Affe aus dem Aermel die door het Alumni Portal Deutschland werd georganiseerd in het kader van Nederlands-Duitse culturele uitwisseling. Op 20 november gaven Mirjam Beerman en Caroline Soons op uitnodiging van ACMC, Netwerk Culturele Marketing, een presentatie aan communicatieprofessionals van culturele instellingen.

Aural Contract: The Whole Truth, a project by Lawrence Abu Hamadan commissioned by Casco - Office for Art, Design and Theory, press conference at Casco on 14 December 2012

Directeur Casco: Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen voor projecten als Conflicted Phonemes Casco – Office for Art, Design and Theory in Utrecht ontvangt een Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen voor haar programma dat aan de hand van langer lopende onderzoeks- en internationale samenwerkingsprojecten met kunstenaars en vormgevers een kritische reflectie op sociale processen realiseert.

Binna Choi foto: Sven Lutticken

Binna Choi (directeur Casco): ‘Een voor ons typerend project is Conflicted Phonemes van Lawrence Abu Hamdan. In samenwerking met het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS) en de Taalstudio analyseerde deze Brits-Libanese kunstenaar de accenten van tien Somalische asielzoekers in Nederland. Het resultaat functioneert als tegenwicht voor

de omstreden taaltesten die gehanteerd worden door de Immigratie en Naturalisatie Dienst. Het project behelsde een intense samenwerking tussen verschillende sociale groepen zoals activisten, linguïsten, beleidsmakers, NGO’s en asielzoekers. Conflicted Phonemes is ook gepresenteerd in Tate Modern en het Khoj Museum in India. In Zweden is het werk vertaald en gepubliceerd. Bovendien heeft Stichting LOS het werk getoond tijdens een presentatie voor de Tweede Kamer en overhandigden we Conflicted Phonemes tijdens een persconferentie in Casco aan Adriana van Dooijeweert, voorzitter van de Adviescommissie Vreemdelingenzaken. Bijna de helft van onze activiteiten vindt plaats buiten onze eigen ruimte; zo trekken we meer

en ander publiek. Die strategie is ook deels ingegeven door de beperkte ruimte die we hebben. Dat we binnenkort verhuizen naar een nieuwe, grotere locatie in het Museumkwartier betekent dat we grotere, rijkere tentoonstellingen kunnen gaan maken met meer objecten. We delen het gebouw met Fotodok, waarmee we zullen gaan samenwerken, net als met de andere instellingen in die buurt. Internationaal maken we deel uit van Cluster, een netwerk van acht kunstinstellingen, die als overeenkomst hebben dat ze opereren in de relatieve periferie. We zijn allemaal gericht op de lokale context en onderhouden lange termijn relaties met kunstenaars, die op die manier hun praktijk kunnen ontwikkelen.’


43

Partners

Afstemming

Het Mondriaan Fonds werkt veelvuldig samen met andere partijen. Deze samenwerkingsverbanden zijn gericht op het gezamenlijk optrekken bij regelingen, activiteiten en het organiseren van bijeenkomsten.

• • •

Gezamenlijke regelingen • Tijdelijke Buitenland- en binnenlandateliers: met alle betrokken gastateliers, de culturele attachés, PCZ medewerkers van ambassades en consulaten en met DutchCulture/Transartistsdesk • Gemeenschappelijk aankoopfonds: met Stichting Volkenkundige Collectie Nederland • KunstKoop: met ABN/Amro en deelnemende galeries • Meester-Gezelregeling: met Cultuur-Ondernemen (Mentoring) en Kunstpodium T (Leerling/Meester) • Mobiel Erfgoed Lening: met Nationaal restauratiefonds • De Verbeelding: met Nederlands Filmfonds • Promoveren in de Kunst: met NWO • Beurs Praktijkverdieping: met Rijksakademie, De Ateliers, Jan van Eyck Academie, Sundaymorning@ekwc

Gezamenlijke activiteiten • 4 Art: met AVRO • Bezoekersprogramma: met Nederlandse instellingen en ambassades, DutchCulture, BAM (België) • Biënnale van Venetië: met Stichting Rietveldpaviljoen, La Biennale di Venezia, Roma Publication, de Vleeshal, Nederlandse ambassade in Rome, AVRO • De Prijs voor de Jonge Kunstkritiek: met de Appel arts centre, Witte de With, center for Contemporary Art, VlaamsNederlands Huis de Buren, Stedelijk Museum Amsterdam en mediapartners • The Dutch Art Assembly: met Nederland-Ruslandjaar, DutchCulture, Artplay, Moskou Biënnale • Fonds op locatie: met VNG en diverse andere instellingen • Hollandse Nieuwe: met AVRO, VSBfonds, Vereniging Rembrandt • Hollandse Meesters in de 21e eeuw: met Interakt en het Mediafonds • Materiaalfonds: bij de verstrekking van leningen • My First KunstKoop: met My First Home van RTL4 • Opdrachtgeverschap: met LAPS (kenniscentrum kunst en publieke ruimte) voor Helpdesk Opdrachtgeverschap en met alle betrokken opdrachtgevers • Oriëntatiereis: met BAM (België), Danish Arts Agency (Denemarken), Pro Helvetia (Zwitserland) • Prix de Rome: met de Appel arts centre (tentoonstelling), nai010 uitgevers (publicatie), Koninklijk Nederlands Instituut Rome, AVRO • Prospects & Concepts: met Art Rotterdam, AVRO • Staatsieportretten: Rijksvoorlichtingsdienst, ministerie van OCW • Start Buying Art: met We Like Art • Timebank: met Stroom en Timebank New York • Visual Arts Platform: met BAM (België), Danish Arts Agency (Denemarken), Pro Helvetia (Zwitserland) en Arts Council England (Verenigd Koninkrijk) • Voordekunst: vanaf 2013 is het Mondriaan Fonds partner van dit crowdfundingplatform voor kunstprojecten • Voorlichting: kunstacademies in Nederland

•

• •

•

•

met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie over de afstemming van activiteiten en aanvragen op het gebied van vormgeving en voor Prix de Rome Architectuur met Het Nieuwe Instituut: over de afstemming van de Prix de Rome Architectuur met de publieke cultuurfondsen Fonds Podiumkunsten, Letterenfonds, Nederlands Filmfonds, Mediafonds, Fonds Cultuurparticipatie en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie voor gezamenlijke activiteiten, het Fondsenoverleg en voor de Code Cultuurfondsen met particuliere fondsen zoals het Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting DOEN, Vereniging Rembrandt, VSBfonds en SNS REAAL Fonds bij gezamenlijk ondersteunde projecten met koepelorganisaties, bijvoorbeeld de Nederlandse Galerie Associatie, De Zaak Nu, Platform BK, BK-NL met internationale sectorinstituten en brancheorganisaties bij het internationaal bezoekersprogramma en de oriëntatiereizen het cultureel erfgoedveld kent een hoge organisatiegraad en het Mondriaan Fonds zoekt dan ook nadrukkelijk samenwerking en afstemming met organisaties als de Nederlandse Museumvereniging, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Erfgoedinspectie, Vereniging Rijksmusea en Stichting Volkenkundige Collectie Nederland met de Vereniging Nederlandse Gemeenten

Isabelle Wenzel, Figure 1, 2012

Beginnend verzamelaar: KunstKoop als stimulans Femke Dekker kocht twee kunstwerken tijdens de verkooptentoonstelling Start Buying Art van We Like Art, die in september 2013 plaatsvond in de Westergasfabriek. De aangeboden werken konden worden aangeschaft met de KunstKoop van het Mondriaan Fonds, een renteloze lening gespreid over drie jaar.

Femke Dekker

‘Voor het bezoeken van galeries hebben we het vaak te druk. Naar kunstbeurzen gaan we wel en ook naar alle evenementen van We Like Art. Bij Start Buying Art was ik al een keer in mijn eentje wezen kijken en mijn oog was gevallen op een grote foto van Isabelle Wenzel, een op de rug

geziene, voorovergebogen vrouw in een gele jurk. Later kwam ik terug voor een tweede rondje met mijn man en hij viel helemaal voor een foto van Scarlett Hooft Graafland. We hebben toen impulsief besloten ze allebei te kopen. De KunstKoop-regeling maakte die beslissing makkelijker. Eén werk hebben we direct afgerekend en het ander via de KunstKoop gekocht. Ik had niet eerder de KunstKoop-regeling gebruikt, had er zelfs niet eerder van gehoord. Maar het is een bijzonder aantrekkelijke manier om kunst aan te schaffen en we gaan het zeker vaker doen op deze manier. Onze verzameling is nog niet zo heel groot, maar we hebben

wel wat in huis. Het begon met twee werken van Rob Scholte, daarna volgde onder andere een videostill van Rob Johannesma. Ik merk dat naarmate je meer verzamelt, je de betere werken eruit pikt. Vaak zijn dat de duurdere. De KunstKoop maakt het mogelijk ook die te kopen. We hebben goed de smaak te pakken. We kijken nu naar werk van Mary Waters, foto’s die refereren aan zeventiende-eeuwse portretten.’


Fonds achter de schermen Raad van Toezicht De stichting Mondriaan Fonds kent sinds 2012 een Raad van Toezicht-model met een Bestuur en een Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht bestaat statutair uit ten minste drie en maximaal zeven personen. Op 1 januari 2013 bestond de Raad van Toezicht uit vier leden. Op 28 februari 2013 trad Rudi Ekkart toe. In 2013 bestond de Raad van Toezicht daarmee uit vijf leden, waarmee de deskundigheid op het gebied van beeldende kunst, cultureel erfgoed, cultureel ondernemerschap, juridische en financiële zaken geborgd is. De Raad van Toezicht kwam in het verslagjaar driemaal bijeen. De belangrijkste onderwerpen waren het vaststellen van de jaarrekening 2012 en een aantal nieuwe regelingen. Op de vergadering van 19 november 2013 heeft de Raad van Toezicht een zelfevaluatie uitgevoerd, volgens de richtlijnen van de Governance Code Cultuur.

Leden Annelies van der Pauw, voorzitter (benoeming 30-12-2011 tot 30-12-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Partner bij advocatenkantoor Allen & Overy in Amsterdam. Zij leidt de praktijkgroep Ondernemingsrecht in Amsterdam en heeft veel ervaring met corporate finance transacties, in het bijzonder overnames, joint ventures en openbare biedingen. Daarnaast adviseert zij over corporate governance vraagstukken. nevenfuncties: • NRC Media Holding B.V.: lid van de Raad van Commissarissen • Stichting Tergooiziekenhuizen: lid van de Raad van Toezicht • Stichting Bijstand Tergooiziekenhuizen: bestuurslid

Annerie Vreugdenhil, penningmeester (benoeming 01-08-2012 tot 01-08-2016 met mogelijkheid tot herbenoeming) Directeur Zakelijk en Commercial Banking Nederland bij ING, waar zij verantwoordelijk is voor de commerciële bankactiviteiten van ING in Nederland, zowel voor de relaties met alle zakelijke klanten, als op het gebied van commerciële bankproducten. nevenfuncties: • lid Raad van Advies WIFS (Women in Financial Services) • lid Supervisory Board en Advisory Board Rotterdam School of Management

Gijs Frieling, lid (benoeming 30-12-2011 tot 30-12-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Beeldend kunstenaar en maakt schilderijen en (tijdelijke) muurschilderingen. Daarnaast is Frieling adviseur beeldende kunst van het atelier Rijksbouwmeester. In die hoedanigheid begeleid hij kunstopdrachten en geeft hij advies over de beeldende kunst in en rondom rijksgebouwen. Hij was van 2006 tot 2010 directeur van de presentatie-instelling W139. nevenfuncties: • verschillende gastdocentschappen, onder andere Sandberg instituut, de Ateliers, Artez

45

Kai van Hasselt, lid (benoeming 30-12-2011 tot 01-07-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Van Hasselt is oprichter en directeur van Shinsekai Analysis, urban strategy + cultural intelligence practice. Met dit bureau analyseert Van Hasselt hoe culturele, economische en maatschappelijke trends steden beïnvloeden en vice versa, en zet hij strategieën op voor de ontwikkeling van wijken, gebouwen en organisaties. nevenfuncties: • lid stuurgroep Vergezicht Gezelschap van het Amsterdam Museum • bestuurslid Young Stedelijk, jongerencirkel Stedelijk Museum Amsterdam

Rudi Ekkart, lid (benoeming 01-04-2013 tot 01-04-2017 met mogelijkheid tot herbenoeming) Van 1990 tot eind 2012 was Ekkart directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. Sinds februari 2004 is Ekkart bijzonder hoogleraar ‘Methodologische aspecten van de kunsthistorische documentatie’ bij de Faculteit der Letteren aan de Universiteit Utrecht. Sinds 1997 heeft hij als voorzitter van de Commissie-Ekkart leiding gegeven aan het onderzoek naar in de Tweede Wereldoorlog geroofde kunstwerken. In 2001 werd Ekkart benoemd tot Officier in de Orde van OranjeNassau ‘voor zijn verdiensten op cultuurhistorisch terrein’. nevenfuncties: • lid Raad van Advies Vereniging Rembrandt • bestuurslid Fund for Ethnology Leiden • voorzitter Begeleidingscommissie Museale Verwervingen NMV • bestuurslid Stichting P. en N. de Boer • lid van de Raad van Toezicht van het Fries Museum. • bestuurslid Stichting Bosch Research and Conservation project • bestuurslid Brantsen van de Zyp Stichting

Bestuur Het Fondsbestuur wordt gevormd door Birgit Donker, tot juni 2012 kunstredacteur NRC Handelsblad, daarvoor onder meer hoofdredacteur van deze krant. nevenfuncties: • directeur Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen • lid van de begeleidingscommissie Valorisatie in de sociale en geesteswetenschappen van het Rathenau Instituut • lid adviesraad NTR, Kamer Kunst & Cultuur • voorzitter Lira Correspondentenprijs 2014

Medewerkers Het aantal medewerkers per 31 december 2013 bedroeg 29 fte. Alle medewerkers ontvingen per 1 januari 2013 een nieuw contract met nieuwe arbeidsvoorwaarden en een nieuwe pensioenregeling. Tevens is in 2013 een nieuw systeem van beoordeling ingevoerd met een cyclus van plannings-, voortgangs- en beoordelingsgesprekken. Leidinggevenden volgden hiervoor een speciale training. Verder is een actief bijscholingsbeleid gevoerd. Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de rijksoverheid en de BBRA schalen en de Wet Normering Topinkomens.

De Zwarte Bladzijde, Het Scheepvaartmuseum Amsterdam. Foto: Bibi Neuray

Directeur Scheepvaartmuseum: Bijdrage Herinnering Slavernijverleden voor De Zwarte Bladzijde

Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam brengt met De Zwarte Bladzijde, over het vergaan van het slavenschip Leusden in 1738, het thema ‘verrijking door uitbuiting’ onder de aandacht. Het Mondriaan Fonds ondersteunde de tentoonstelling middels de Bijdrage Herinnering Slavernijverleden.

Willem Bijleveld foto: Jean Pierre Heijmans

Willem Bijleveld (directeur Scheepvaartmuseum): ‘Van de zevenhonderd slaven op het schip zijn er 680 verdronken. Het is een groot maar onderbelicht drama, feitelijk de grootste scheepsramp in de Nederlandse geschiedenis. Historicus Leo Balai heeft er een proefschrift over geschreven en hij nodigt bezoekers uit zelf op onderzoek te gaan. Het is een CSI-achtige setting. In de eerste van drie

zalen is te zien hoe de slaven onderdeks op elkaar gepropt zaten. De tweede laat de situatie bovendeks zien, waar kapitein en bemanning hun visie op slavernij weergeven. En in de laatste zaal wordt sober maar indringend de impact van de ramp weergegeven, naast informatie over alle reizen gemaakt door Nederlandse slavenschepen. De tentoonstelling wordt afgesloten met een dialoogplein. De vraag of slavernij nu echt tot het verleden behoort of niet, staat hier centraal. We willen actuele kwesties aan de kaak stellen zonder belerend vingertje. Bezoekers kunnen stemmen over stellingen: of zwarte piet moet blijven, of het ethisch verantwoord is goedkope t-shirts te kopen, of het genot van een mobieltje opweegt tegen de

mensonterende manier waarop coltan wordt gewonnen. Op deze manier wordt de slavenhandel van honderdvijftig jaar geleden naar het heden vertaald. Twaalf jaar geleden hadden we de vergelijkbare tentoonstelling, Slaven en Schepen. Maar die dreef erg op objecten en minder op het verhaal. De Zwarte Bladzijde is theatraler, speelt meer op de emotie. We hebben hier al honderdduizend bezoekers gehad, waaronder 2.600 scholieren met docenten. Stil komen die uit de tentoonstelling; ze vergeten dit onderwerp nooit meer.’


Medewerkers per 31 december 2013: Sebastiaen Artz medewerker financiën M’hamed Azzouz medewerker huishoudelijke dienst Mada Bakarbessy medewerker administratie Mirjam Beerman coördinator communicatie, innovatie, overdracht Alexander van Campen interne en huishoudelijke dienst Liesbeth Enzer medewerker administratie Suzette de Ferrante medewerker administratie Liesbeth Filius medewerker automatisering Laia Frijhoff projectmedewerker Bart Fuijkschot medewerker financiën Lotte Hemelrijk projectmedewerker Douke IJsselstein projectmedewerker Sanne Jansen projectmedewerker Mayke Jongsma coördinator projectbijdragen Wouter Koelman senior projectmedewerker Roos Lenders medewerker administratie Christine Lindo adjunct-directeur Sarah Malko directiesecretaris Betty Man medewerker communicatie Ingrid Mokiem medewerker receptie Arsine Nazarian projectmedewerker Sandra Nicolai projectmedewerker Krystof Noteboom medewerker administratie Marineke van der Reijden senior projectmedewerker Coby Reitsma senior projectmedewerker Haco de Ridder medewerker bezoekers programma Florence Riel medewerker administratie Caroline Soons medewerker communicatie Steven van Teeseling senior projectmedewerker innovatie Edgar Tepe hoofd financiën Marijn Veenhuijzen senior medewerker administratie Bas Visser medewerker receptie Joost Vrieler coördinator meerjarige projectbijdragen

Adviseurs Bij de beoordeling van aanvragen maakt het Mondriaan Fonds gebruik van commissies die bestaan uit experts op verschillende terreinen. Adviseurs worden voor een termijn van twee jaar benoemd met mogelijke verlenging van maximaal twee keer een jaar. Ten behoeve van de nieuwe samenstelling van de poule van adviseurs van het Mondriaan Fonds heeft in 2013 een sollicitatieronde plaatsgehad. De speciale selectiecommissie Beeldende Kunst en Erfgoed heeft 142 sollicitatiebrieven beoordeeld. Met 50 sollicitanten is een gesprek gevoerd. Het viel de commissie op dat het niveau van de sollicitaties hoog was, hetgeen werd onderbouwd door klinkende cv’s. De selectiecommissie heeft bij haar keuze in de eerste plaats gelet op kwaliteit en, gezien de samenstelling van de poule van adviseurs, waar mogelijk de voorkeur gegeven aan kandidaten met niet-westerse achtergrond. Verder spelen leeftijdsverhouding en regio een rol. Tot slot is rekening gehouden met verschillende disciplines en de verhouding man-vrouw. 55 adviseurs zijn niet voor herbenoeming voorgedragen omdat ze het einde van de benoemingstermijn hadden bereikt. 37 adviseurs werden voorgedragen voor herbenoeming van één jaar. 36 adviseurs zijn voorgedragen voor benoeming voor de periode van twee jaar. Het Mondriaan Fonds streeft naar een evenwichtige spreiding in zijn commissies op het gebied van: man/vrouw-verhouding, leeftijd, expertise, regionale en culturele achtergrond. Daarnaast bevraagt het Mondriaan Fonds zijn adviseurs op hun

47

ervaringen met de advisering en beoordeling en op hun mening over het beleid. Bij de beoordeling van de aanvragen speelt het advies van onafhankelijke adviseurs, die de aanvragen integraal beoordelen, een doorslaggevende rol. De adviseurs worden via een openbare oproep geworven en hebben expertise op de verschillende terreinen van het fonds. Met die openbare oproep wil het fonds de openheid zo groot mogelijk laten zijn. Het is geen gesloten systeem, iedereen kan zich aanmelden. De adviseurs worden vervolgens aangesteld door de directeur-bestuurder op voordracht van een onafhankelijke adviescommissie. Bij de samenstelling van de adviescommissies en de selectiecommissie wordt een functieprofiel gehanteerd. Om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, is een protocol opgesteld dat door de adviseurs wordt ondertekend. Bij enkele regelingen wordt gebruik gemaakt van zogeheten ad hoc adviseurs, omdat bij de beoordeling specifieke expertise noodzakelijk is. Deze adviseurs worden per aanvraag aangezocht. De Commissie Pilotprojecten fungeert als een klankbordcommissie die terugblikt op de pilots en op grote lijnen nieuwe ideeën inbrengt.

Selectiecommissie Beeldende Kunst en Erfgoed Arno van Roosmalen (vz) Atousa Bandeh Ghiasabadi Mavis Carrilho

Arnoud Odding Roy Villevoye

Poule van adviseurs Voorzitters Leon Buskens Ingrid Commandeur Reggy Gunn Tonny Holtrust Stijn Huijts Leden Eylem Aladogan Defne Ayas Anke Bangma Maria Barnas Elena Beelaerts Hugo Bongers Michel van Dartel Mariette Dölle Lennard Dost Rob Driessen Nickel van Duijvenboden Frans Ellenbroek Bastiaan Epker Rachel Esner Nina Folkersma Stijn van Genuchten Hans Goedkoop Maaike Gouwenberg Frans Grijzenhout Marjan Groot Doede Hardeman Petra Heck Jetske Homan van der Heide Maartje van den Heuvel Michiel Hogenboom Juul Hondius Douwe Huizing Rob Johannesma

Charlotte Huygens Monique Mourits Roos van Put Brigitte van der Sande

Norah Karrouche Iwan Kempenaar Annemarie Kets-Vree Roosje Klap Robert Kluijver Rob Knijn Meta Knol Jean Bernard Koeman Paul Kooiker Annette Krauss Floor Krooi Lucas Lenglet Thijs Lijster Liane van der Linden Eelco van der Lingen Bart Lodewijks Hans Looijen Edzard Mik Milena Mulders Nathalie Muller Theo Niekus Anne Nigten Willem Oorebeek Michiel Plomp Ruud Priem Eveline Reeskamp Dick Rijken Robbert Roos

Proef de Gouden Eeuw, groep 7 van de Meester Aafjesschool uit Meeteren. Foto: Thijs Gerbrandy

Amsterdamse musea en universiteit: Onderzoek naar rondleidingen met Bijdrage Samenwerking Musea

Het Stedelijk Museum Amsterdam, het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum en de Universiteit van Amsterdam zijn het onderzoeksproject Rondleiden is een vak gestart. Het Mondriaan Fonds steunt het project bij wijze van pilot voor de Bijdrage Samenwerking Musea.

Annemies Broekgaarden foto: Myra May

Annemies Broekgaarden (hoofd educatie Rijksmuseum): ‘Ieder museum heeft rondleiders. Het is het oudst denkbare educatiemiddel en ook het meest effectieve: de meest interactieve schakel tussen publiek en kunstwerk is toch een mens. Maar over welke competenties en kenmerken die rondleiders moeten beschikken, dat hebben we niet helder voor ogen. Er is geen opleiding tot rondleider, er is geen wetenschappelijke

onderbouwing, zelfs geen basale tool kit. Er is een lacune in kennis en onderzoek. Daarom willen wij samen met het Stedelijk Museum Amsterdam en het Van Gogh Museum, die net als het Rijksmuseum in een vernieuwingsslag zitten, kijken hoe we rondleidingen kunnen verbeteren en criteria voor succes aanleggen. Dat doen we in samenwerking met de Interfacultaire Lerarenopleiding en de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam onder leiding van universitair hoofddocent Carla van Boxtel. Het is de bedoeling dat het onderzoek resulteert in publicaties en een opleidingsprofiel voor rondleiders. Er is inmiddels een promovendus geselecteerd, die onderzoek zal doen en de resultaten zal publiceren in artikelen in

wetenschappelijke tijdschriften en vakbladen. Ook worden er expertmeetings en bijeenkomsten georganiseerd om resultaten te delen. In september 2017 wordt het traject afgerond met een proefschrift in boekvorm – ook weer een vorm om de opgedane kennis zo breed mogelijk te delen. Dit project moet een impuls geven aan het wetenschappelijke onderzoek naar museumeducatie, maar vooral ook het rondleiderschap professionaliseren. Evaluaties moeten leiden tot de formulering van instrumenten. En die moeten niet alleen voor ons, de drie grote musea die dit onderzoek hebben geïnitieerd, toepasbaar zijn. We gaan ze delen met de hele sector.’


Tanya Rumpff Paula Assuncao dos Santos Marjan Scharloo Gabriëlle Schleijpen Louise Schouwenberg Pieter Slagboom Jenny Smets Martijn Lucas Smit Angelique Spaninks Petra Stavast Bart Stuart Wilma Sütö Steven ten Thije Pim Trooster

Imre Végh Suzanne van de Ven Roy Villevoye Wim Waelput Fred Wagemans Gerrit Willems Luuk Wilmering Olof van Winden Margreet Windhorst Eva Wittocx Annette Wolfsberger Kees Zandvliet Edwin Zwakman

Commissie Pilotprojecten Saskia Bak Maurice van Valen

Anne Wenzel Thomas Widdershoven

Ad hoc adviseurs Incidentele Aankopen Frederic Baas Carel Blotkamp Saskia de Bodt Duncan Bull Jan Debbaut Rob Driessen Sjarel Ex Jan Piet Filedt-Kok Gaston Franssen Marjan Groot Frans Grijzenhout Liesbeth Helmus Leo Jansen Xander Karskens Annemarie Kets-Vree Paul Knolle Elmer Kolfin Daantje Meuwissen Norbert Middelkoop Judith Niessen Martijn van Nieuwenhuyzen Michiel Plomp Macha Roesink Louis van Tilborgh Kees Zandvliet

Volkenkundige Aankopen Léon Buskens (voorzitter) Matthi Forrer Irene Hübner Mirjam Shatanawi Wonu Veys Veiligheidszorg Agnes Vugt (voorzitter) Marco Blokhuis Hanna Pennock Charlotte van Rappard Collectiemobiliteit Frans Ellenbroek Monique Mourits Charlotte van Rappard Mobiel Erfgoed Lening Stijn van Genuchten Charlotte van Rappard Herinnering Slavernijverleden Imre Végh (voorzitter) Hugo Bongers Nancy Jouwe Iwan Kempenaar Bahram Sadeghi Paulette Smit Liane van der Linden

49

Kwaliteitszorg Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschikbare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn immers publieke middelen. Bij de beoordeling van aanvragen speelt het advies van de onafhankelijke adviseurs een doorslaggevende rol. Zij worden via een openbare oproep geworven. Om de integriteit en het vermijden van de schijn van belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te waarborgen zijn Raad van Toezicht, bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden aan de statuten, de betreffende protocollen en de regelingen van het Mondriaan Fonds. Nevenfuncties van medewerkers worden in kaart gebracht en periodiek besproken op wijzigingen. Toegekende subsidies worden bekend gemaakt. Bij de afweging van belangen tussen volledige openheid over de behandeling van bij het fonds ingediende subsidieaanvragen enerzijds en de privacy van individuele aanvragers anderzijds wordt in afwijking van de Code Cultuurfondsen geen informatie verstrekt over afgewezen aanvragen van natuurlijke personen. Deze informatie kan wel door de aanvrager worden opgevraagd. Subsidiebesluiten zijn op grond van de Algemene wet bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en kunnen desgewenst ook aan de bestuursrechter ter toetsing worden voorgelegd. Daarnaast kent het bestuur een klachtprocedure. Het Mondriaan Fonds zorgt op verschillende manieren voor monitoring van en reflectie op de activiteiten en effectmeting van de bijdragen die het verstrekt. Daarbij maakt het fonds gebruik van interne- en externe experts. Het Mondriaan Fonds evalueert de eigen regelingen sinds 2013 structureel. Dit heeft geresulteerd in enkele bijstellingen. In de eerste plaats kijken adviseurs aan het einde van iedere vergadering terug op de manier waarop de beoordeling is verlopen. Zijn doel en criteria van de regeling goed gevolgd? Zijn er adviezen over de regeling of voor het fonds in het algemeen? De projectmedewerkers maken een samenvatting en geven die door aan coördinatoren en directie. Voorts zijn bij de aanvragen criteria ingebouwd die een vergelijking van doel en resultaten achteraf mogelijk maken. Vanaf 2014 zal het Mondriaan Fonds per regeling data verzamelen bij het aanvragen en afrekenen van aanvragen. Het Mondriaan Fonds is van plan de effecten van de bijdragen ook door speciale commissies in kaart te brengen. Zo werd eind 2013 een commissie samengesteld om de resultaten van de Werkbijdrage Jong Talent toegekend in 2012 (toen nog Startstipendium) te evalueren. Deze commissies bestaan uit zowel adviseurs die aanvragen in eerste instantie honoreerden als nieuwe adviseurs. Tijdens de expositie Prospects & Concepts 2014 zullen zij de resultaten van de werkbijdrage evalueren. In 2014 zal op soortgelijke wijze de Bijdrage Projectinvestering Instellingen worden geëvalueerd. Voorts zou in 2014 een eerste overall evaluatie plaatshebben van de nieuwe regelingen. Naast deze interne evaluaties vindt met regelmaat externe evaluatie plaats. In 2013 waren dat: • Evaluatie pilot Meester-Gezel (afgerond 2013) • Evaluatie KulturA door Thije Adams (afgerond eind 2013) • Evaluatie Beurzen Praktijkverdieping door Research voor Beleid (afgerond begin 2014) • Evaluatie Regeling Veiligheidszorg door Research voor Beleid (afgerond eind 2013) Voor 2014 staat onder meer een evaluatie van het Bezoekersprogramma in combinatie met Oriëntatiereizen gepland. In het kader van de Visitatie Cultuurfondsen wordt in 2014 een Klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd. In het kader van de evaluatie van het beleid is het van

Sander Breure & Witte van Hulzen, Galeri Ansgar Lund 2, 2013, performers: Harm van Geel, Judith Hazeleger, Roy Peters. Courtesy tegenboschvanvreden, Amsterdam

Galerie tegenboschvanvreden: Performance met Bijdrage Kunstbeurzen Op ARCO Madrid 2013 presenteerde Galerie tegenboschvanvreden de vijf dagen durende non-stop performance Galeri Ansgar Lund van Witte van Hulzen en Sander Breure, een vervreemdende persiflage op de sociale codes van de kunstwereld. Het Mondriaan Fonds ondersteunde het project via de Bijdrage Kunstbeurzen.

Martin van Vreden en Pietje Tegenbosch

Martin van Vreden (tegenboschvanvreden): ‘De eerste keer dat Sander en Witte de performance deden was tijdens Art Amsterdam. Dat was zo’n succes dat we bij de curator van Opening, de ARCO-sectie voor galeries jonger dan vier jaar, voorstelden een nieuwe, verder ontwikkelde versie naar Madrid

te brengen. De beursorganisatie was meteen enthousiast, maar zelfs met een stevige korting op de standhuur en een investering van onszelf, waren de kosten voor materiaal, repeteren en een week verblijf in Madrid voor alle acteurs nog altijd substantieel. De bijdrage van het Mondriaan Fonds maakte het project mogelijk. Omdat het project op het laatste moment gerealiseerd was, stond het niet vermeld in de catalogus. Het moest echt ontdekt worden. En dat gebeurde ook. Bezoekers vertelden elkaar dat er iets bijzonders gebeurde in onze stand. De performance was hot. Op een gegeven moment was het zelfs zo druk dat er bijna niet meer

gespeeld kon worden. De lijst met kunstblogs en tijdschriften die over ons geschreven hebben, is lang. Naar aanleiding van de performance werden Sander en Witte uitgenodigd om deel te nemen aan Art Rio en aan de tentoonstelling Less is More, More or Less in TENT. Het feit dat ze eind april in het Stedelijk Museum een performance gaan doen, is waarschijnlijk ook te herleiden tot hun optreden in Madrid. De galerie zelf heeft zich eveneens goed kunnen profileren; we hebben flink wat verzamelaars, curatoren en museummensen aan ons adressenbestand toegevoegd. Wij zitten in het geheugen van de professionals; ze letten nu op ons.’


belang tot slot te vermelden dat er regulier overleg is over de afstemming van activiteiten en aanvragen op het gebied van vormgeving tussen het Mondriaan Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. De afhandeling van aanvragen duurde in 2013 gemiddeld 76 dagen. Dit is ruim binnen de gestelde norm van drie maanden.

Kwaliteitszorg financieel De administratieve organisatie en interne beheersing van het Mondriaan Fonds is gebaseerd op functiescheiding. Binnen de database voor de verwerking van de aanvragen hebben medewerkers rollen met specifieke permissies. Slechts de taak die bij de rol hoort, kan door de medewerker uitgevoerd worden. Een aanvraag wordt minimaal door zeven rollen binnen de database geautoriseerd. Ten aanzien van betalingen wordt altijd het 6-ogensysteem gehanteerd. Een medewerker financiën zet de betalingen klaar, waarna deze betalingen alleen met twee separate autorisaties van het management verstuurd kunnen worden. Het management kan geen betalingen klaarzetten. De directeur/bestuurder controleert altijd de betaallijsten en tekent ze af. Bankafschriften worden door het hoofd financiën op juistheid en opvolgendheid gecontroleerd en afgetekend. Vervolgens controleert ook de directeur deze en tekent ze af. Binnen het Mondriaan Fonds heeft een aantal medewerkers budgetverantwoordelijkheid ten aanzien van specifieke budgetten. Zij controleren alle uitgaven binnen dit budget, autoriseren toekenningen in de database en tekenen facturen af. Wekelijks wordt de totaalprognose binnen het directieoverleg besproken. Bij iedere Raad van Toezichtvergadering wordt de actuele prognose toegelicht. In het kader van risicobeheer heeft het hoofd financiën in 2013 een risicoanalyse uitgevoerd. Hierbij is gekeken naar de optimale informatie op de diverse niveaus en de risico’s op omissies.

Cultuurcodes Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke openheid en transparantie en respecteert diverse codes. Het Mondriaan Fonds volgt de Governance Code Cultuur volgens het principe pas toe of leg uit. Deze code werd in 2013 door Cultuur-Ondernemen vernieuwd; een proces waarvoor het bestuur van het Mondriaan Fonds diverse keren werd geconsulteerd. De code bevat negen principes voor goed bestuur en goed toezicht. De statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform de Governance Code Cultuur opgesteld. Het Mondriaan Fonds hanteert naast de Governance Code Cultuur de Code Cultuurfondsen. Deze code is in 2007 door de landelijke publieke cultuurfondsen opgesteld en bevat een reeks waarborgen voor de onafhankelijkheid van handelingen van fondsen. De Code Cultuurfondsen is in 2008 door de minister aan de Tweede Kamer gestuurd en wordt door de fondsen gehanteerd onder het motto pas toe of leg uit. Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vermijding van belangenverstrengeling. De motivering van de subsidiebesluiten staat beknopt in de beschikkingen; op verzoek van aanvragers kan de gehele motivering opgevraagd en toegestuurd worden. In samenwerking met de andere publieke cultuurfondsen is gewerkt aan modernisering van de Code Cultuurfondsen. Deze modernisering trad in 2013 in werking.

51

Belanghebbenden Het Mondriaan Fonds vindt goed contact met zijn belanghebbenden (stakeholders) van groot belang. In de eerste plaats is de burger belanghebbend namens wie het fonds investeert in kunst en erfgoed. Op verschillende wijzen wil het fonds de burger informeren en betrekken. Via de website, met een vitrinekast waarin gehonoreerde projecten worden getoond, via Twitter en Facebook. Via publicaties als essays, via televisieprogramma’s, via Hollandse Meesters en via exposities als Prospects & Concepts, de Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië en de Prix de Rome. In de tweede plaats zijn aanvragers belangrijke partners en ‘klanten’ van het Mondriaan Fonds. Het fonds organiseerde in 2013 bijeenkomsten in het land om het nieuwe beleid toe te lichten en ging ook op andere momenten op pad. In december hield het fonds Open Huis voor aanvragers. Tweewekelijks verschijnt een nieuwsbrief. Het fonds houdt regelmatig klanttevredenheidsonderzoeken; het komende onderzoek begint in 2014 en in december 2013 werden hiervoor de eerste voorbereidingen getroffen. Het beleid van het fonds wordt gevoed door het veld. Het fonds wil daarom zo veel mogelijk open staan voor waardevolle ideeën en ontwikkelingen. Ook het contact met de adviseurs speelt hierbij een rol. Het Mondriaan Fonds valt als Zelfstandig Bestuursorgaan onder het ministerie van OCW. Met het ministerie onderhoudt het fonds nauwe contacten. Ook met het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het fonds contact, voor wat betreft de zogeheten HGIS-gelden. Met DutchCulture wordt geregeld overlegd en opgetrokken in buitenlandse projecten zoals in 2013 het Nederland-Ruslandjaar en het bezoek van Chinese bezoekers aan Nederland. Het fonds hecht veel waarde aan zijn adviseurs, de commissieleden die ieder expert zijn op hun gebied. Nieuw is sinds 2013 dat zij aan het einde van elke vergadering de genomen besluiten en de betreffende regeling evalueren. Hun aanbevelingen worden meegenomen in het beleid. Tevens worden gerichte interviews uitgezet waaraan ook adviseurs deelnemen. In 2014 zal er weer een plaatshebben. De directie overlegt regelmatig met koepels, brancheverenigingen waaronder De Zaak Nu, Platform BK, Museumvereniging, Nederlandse Galerie Associatie, Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Voor die laatste had in december een speciale bijeenkomst plaats. In het veld worden gesprekken gevoerd met onder meer musea, universiteiten, postacademische instellingen, critici en BK-NL, het overleg tussen acht organisaties op het gebied van beeldende kunst. Relevante fora zoals Trendbeheer, Metropolis M, Museumvisie, Lost Painters, de kunstrubrieken van dagbladen, AVRO’s Kunstuur, worden op de voet gevolgd en er wordt actief contact mee gehouden. Met de cultureel attachés in verschillende landen wordt nauw contact gehouden; van informatie voorzien en om informatie gevraagd. Zij bezoeken geregeld het fonds en fondsmedewerkers gaan indien mogelijk bij hen op bezoek. Dat gold in 2013 voor onder meer de cultureel attaché in Warschau, New York, Rome en Berlijn. Voor de cultureel attachés die bijeen waren in de Brakke Grond in Amsterdam hield Birgit Donker een voordracht over het (nieuwe) internationale beleid van het fonds.

Jan Rothuizen

Jan Rothuizen: De regelingenzoeker, welke regeling is er voor wie?

Isabelle Wenzel beginnend fotograaf Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012

Sinds januari 2013 heeft het Mondriaan Fonds een veelheid aan nieuwe regelingen. Om het aanbod inzichtelijk te maken werd kunstenaar Jan Rothuizen gevraagd de mogelijkheden in kaart te brengen. Het resultaat, ‘de regelingenzoeker’, wordt geplaatst op de website en op de voorkant van de corporate folder van het Mondriaan Fonds.

Jan Rothuizen

Jan Rothuizen: ‘Het is een woud aan regelingen en er is redelijk veel veranderd. Ik heb het allemaal uitgeplozen en op een rijtje gezet: welke regeling is er voor wie? Dit is een opdracht, het resultaat moet dienstbaar zijn, helder en duidelijk. Maar je ziet er natuurlijk

mijn handschrift in. Net als in mijn autonome werk probeer ik in een kort bestek uit te leggen waar iets over gaat en hoe het functioneert. Ik heb bijvoorbeeld onlangs een tekening gemaakt over een Syrische vluchteling die vanuit Aleppo in Oudesluis is beland. In die tekening van zijn woonkamer komen ook allerlei informatiestromen samen: het nieuws, het vluchtverhaal, de bij de kringloopwinkel gekochte souvenirs die hem aan thuis herinneren. De regelingenzoeker is een soort plattegrond geworden. Aan dit eindproduct zijn drie andere versies voorafgegaan. Het is veel informatie die je als het ware moet uitklappen en uithangen.

In de eerste versie had ik alle werkbijdragen en beurzen in de tekening gezet, maar dat bleek te veel. Je moet constant vereenvoudigen zodat de websitebezoeker in één opslag kan zien: die regeling past bij mij. De tekeningen op de achtergrond hebben geen directe functie, het is versiering met hier en daar een grapje. Het Mondriaan Fonds zelf wordt bijvoorbeeld weergegeven als dobbelsteen - een aanvraag doen is immers altijd een gok, je weet niet of je het gevraagde geld ook echt krijgt.’


Intensivering culturele samenwerkingen Het Mondriaan Fonds was vertegenwoordigd in een aantal programmaraden van DutchCulture. Een programmaraad zorgt voor afstemming van de culturele activiteiten en stimuleert samenwerkingsprojecten tussen verschillende disciplines in de culturele sector, met name bij bilaterale jaren zoals de viering van het Nederland-Ruslandjaar. Het Mondriaan Fonds was vertegenwoordigd in de programmaraad van het Nederland-Ruslandjaar, in de programmaraad voor intensivering van culturele samenwerking met China, in de programmaraad voor de versterking van het culturele netwerk met Braziliaanse kunstenaars en instellingen en in de programmaraad voor Cultureel Erfgoed.

53

Financiën Exploitatieresultaat Activiteitenlasten Het bedrag aan verleende bijdragen in het verslagjaar is 19.886.510 euro. De directe kosten die in het kader van deze toekenningen zijn gemaakt bedroegen 829.982 euro. Dit maakt over 2013 de totale activiteitenlasten 20.716.492 euro. Beheerlasten In 2013 is 1.993.867 euro aan beheerlasten besteed. Samen met de directe kosten van de activiteitenlasten is dit 9,6% van het beschikbare budget voor te verlenen bijdragen. Financiële positie Het eigen vermogen bedraagt per 31 december 2013 € 23.794.878, bestaande uit: Algemene reserve € 1.488.249 Bestemmingsreserve € 19.706.889 Bestemmingsfonds OCW € 2.599.740

Continuïteit van het beleid Met de inwerkingtreding van het nieuwe beleid van het Mondriaan Fonds op 1 januari 2013 is de fusie van het voormalige Fonds BKVB en de Mondriaan Stichting voltooid. Tegelijkertijd werd de uitvoering van de regelingen van het ministerie van OCW voor de kunstenplanperiode 2013 tot en met 2016 hiermee in gang gezet. Er is een begin gemaakt met de uitvoering van nieuwe regelingen die in de loop van het jaar 2013 van kracht werden. Verder is er in 2013 gewerkt aan zichtbaarheid en samenwerking in en met het veld. Het Mondriaan Fonds zal het komend jaar de ingeslagen weg voortzetten; de dynamiek en vernieuwing in het veld van beeldende kunst en erfgoed op de voet blijven volgen en zich manifesteren als een toekomstgericht fonds.

Meer weten over jaarcijfers en alle projecten en activiteiten die in 2013 een bijdrage hebben ontvangen? Zie www.mondriaanfonds.nl > leestafel > jaarverslagen

Colofon Tekst: Mondriaan Fonds Interviews beeldkatern: Edo Dijksterhuis Ontwerp: 75B © Mondriaan Fonds, maart 2014 Het Mondriaan Fonds heeft getracht alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voor zover iemand echter meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich tot het Mondriaan Fonds wenden. Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds


55


Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam Tel 020 5231590 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds

56

Mondriaan Fonds Jaarverslag Jaarverslag 2013

Recommend Documents