Molenstraat 17 te Lochem Adviesnummer Straat +nr Postcode Kadastraal nr Huidige functie Oorspr. Functie
: 47 : Molenstraat 17 : 7241 AD/ 7241 BL Lochem : Lochem F1332 : horeca/ appartement : diversen: herberg/ winkel/ woonhuizen.
BESCHRIJVING Historie en ligging: Het huidige dubbelpand Molenstraat 17/Noorderwal 41 stond al op de kadastrale kaart van 1832 aangegeven, maar de kadastrale eenheid strekte zich toen verder zuidwaarts uit over wat nu Molenstraat 15 en 13 is. Deze panden hoorden toen dus bij het onderhavige pand en het is wel mogelijk dat Molenstraat 13 tot 17 oorspronkelijk in één worp zijn gebouwd. De oudste zichtbare onderdelen aan het pand nr. 17 zijn 18e eeuws ( deurkozijn van huisingang aan Molenstraat), maar boven het verlaagde plafond in de noordwesthoek van dit pand zit een samengestelde balklaag met console uit de eerste helft van de 17 e eeuw dat aangeeft dat het pand minstens zo oud is. Het pand Noorderwal 41 stamt van een andere bouwfase dan Molenstraat 17 en dateert uit de 18e eeuw. Op een foto van ongeveer 1880 is het grote oude volume van het pand nog zichtbaar, maar op een foto van rond 1900 is te zien dat de voorgevels en kap van Molenstraat 13 en 15 toen in ieder geval al duidelijk anders waren dan die van nr. 17, die nog uit een oudere bouwfase stamt ( nrs. 13 en 15 zijn herenhuisachtige bouwsels, terwijl nr. 17veeleer een boerderij-achtig volume heeft met gevels van anderhalve bouwlaag en een steile hoog opgaande kap). In beide aan de straat gelegen gevels van nr. 17 zijn ondertussen winkelpuien gemaakt en de hoektravee is afgeschuind en heeft een klein doorgestoken dakhuis gekregen. In 1914 vond er een verbouwing plaats in opdracht van loodgieter H.H. Hillebrandts, waarbij de gevels werden opgetrokken en er deels nieuwe vensters en puien in aan werden gebracht, er een nieuw afgeplat schilddak op werd gezet en er op de hoektravee een uitkragend torentje met tentdak werd gebouwd. Het exterieur van het huidige pand dateert nog grotendeels uit deze bouwfase. In 1923 volgde er een verbouwing van het interieur, waarbij eer een nieuwe indeling tot stand kwam naar ontwerp van A. Reerink, in opdracht van E. Bekkers. In 1976 werd wederom het interieur van winkel en bovenwoning licht verbouwd. Het pandje Noorderwal 41 is voor zover valt te achterhalen veel minder verbouwd. In 2002 is het pand echter intern verbouwd ten bate van de bestemming van café- restaurant, waarbij de tussenmuur tussen beide panden werd doorbroken, evenals een deel van de noord- en westgevels om toegang te bieden tot een nieuwe eenlaags aanbouw tegen de noord- en westgevels ( niet beschermenswaardig), waarin een serre en horeca-keuken zitten. Het pand is gelegen aan het noordelijke uiteinde van de Molenstraat, op de westelijke hoek met de Noorderwal. Zoals de naam al zegt was de Noorderwal de noordelijke stadswal, waarbuiten vroeger de stadsgracht lag ( nu gedempt), waar overheen een brug was bij de Molenstraat omdat dit één van de drie uitvalswegen van Lochem was. Het pand lag dus op een prominente plek aan één van de ingangen van de stad en eigenlijk is dit nog steeds zo. Aan de zuidzijde staat het
pand in de Molenstraat tegen het buurpand ( dat in de 19 e eeuw dus een geheel vormde met het onderhavige pand), terwijl er aan de westzijde een inrit is naar achter, waardoor het pand is gescheiden van het moderne buurpand aan de Noorderwal. De voorgevel van het pand aan de Molenstraat staat in de rooilijn, die ongeveer recht is, terwijl de voorgevel aan de Noorderwal terugligt ten opzichte van de rooilijn, waardoor er plaats is voor een serre tegen het westelijke deel en een terras bij de hoek. Plattegrond en opbouw: Molenstraat 17 heeft een min of meer vierkante plattegrond met afgeschuinde hoektravee en aan de westzijde staat daar he langwerpig rechthoekige volume van de Noorderwal 41 tegenaan, zodat het geheel een min of meer rechthoekige plattegrond heeft, met de korte kant aan de Molenstraat en de lange aan de Noorderwal. Molenstraat 17 heeft twee volle bouwlagen onder een afgeplat schilddak en een doorgestoken uitkragend torenelement op de hoek( met een loze derde bouwlaag) onder een vierzijdig tentdak met naar buiten gebogen dakvlakken. Noorderwal 41 telt twee bouwlagen van geringere hoogte plus een niet-toegankelijke zolder onder een schilddak met de nok haaks op de Noorderwal. Gevels Molenstraat 17: De gevels van Molenstraat 17 zijn grotendeels opgetrokken in gele en rode verblendstenen in kruisverband. De gevels zijn echter gestraald ( in 2002?) waarbij het oppervlak van de steen is aangetast en de structuur nu grof is en de rode kleur in een soort roze-rood is veranderd. Op de begane grond zijn de hoektravee en de puien met etalagevensters ter weerszijden anders uitgevoerd dan de geveldelen links en rechts daarvan, want deze laatste zijn van een oudere bouwfase, terwijl de eerste van de verbouwing van 1914 dateren. De oudere geveldelen op de begane grond zijn wit gepleisterd, met een lage gepleisterde plint. Het betreffende geveldeel aan de Noorderwal is echter grotendeels opengebroken voor de aanbouw van de moderne serre ( niet beschermenswaardig). In het oudere geveldeel aan de Molenstraat ( links), is er links een ingang met hardstenen drempel en neuten en 18 e eeuws houten kozijn met kraalprofiel en deklatten en erin een houten paneeldeur met centraal raampje uit de vroege 20e eeuw, geprofileerd kalf en enkelruits bovenlicht. Rechts hiervan is een flink etalagevenster met gepleisterde lekdorpel, enkelruits onderraam en veelruits bovenlicht met kathedraalglas. Rechts hiervan is de in 1914 vernieuwde pui die doorloopt in de schuine hoektravee en het linkerdeel van de gevel aan de Noorderwal. Deze pui is min of meer symmetrisch met grote etalagevensters ter weerszijden van de café- ingang in de hoektravee. Ter weerszijden en hiertussen zijn er muurdammen in gele verblendsteen, waarvan het onderste deel is gepleisterd, evenals de borstwering onder de grote vensters, met een decoratieve reliëflijst bovenlangs. De muurdammen die de pui aan de buitenzijde begrenzen steken licht vooruit ten opzichte van de oudere gevelvlakken en worden bekroond door granito quasi-kapitelen met decoratieve profilering en verdiepte vlakjes. Boven de ingang is het naar voren uitstekend torenvolume dat rust op een hardstenen bodemplaat. Deze steunt op twee hardstenen consoles die zijn afgesteund in de muurdammen ter weerszijden van de ingang. De ingang heeft een hardstenen stoepje, een granito drempel, een nieuwe deur ( niet beschermenswaardig) en een 3- ruits bovenlicht met kathedraalglas. Boven de eerste bouwlaag is er een geel verblendstenen rollaag, die helemaal doorloopt, ook over het torenvolume. Daarboven is de gevel uitgevoerd in rode verblendsteen me teen dubbele speklaag in gele verblendsteen op kalfhoogte.
De vensters op de tweede bouwlaag hebben gele verblendstenen lekdorpels en strekse bogen in geel en rood, in het torenvolume aangevuld met een kunststenen latei met kwarthol profieltje. In de gevel aan de Molenstraat zijn er drie vensters van ongeveer gelijke grootte min of meer regelmatig over de gevel verdeeld: alle drie met stolpraam onder, de buitenste twee met enkelruits bovenlicht en de middelste met origineel 10-ruits bovenlicht met kathedraalglas. Boven het linker venster een moderne rolluik-kast ( niet beschermenswaardig). In het geveldeel aan de Noorderwal zijn er twee van dergelijke vensters met enkelruits bovenlichten. In het torenvolume is er in de schuine voorzijde een samengesteld venster met twee enkelruits bovenlichten. In het torenvolume is er in de schuine voorzijde een samengesteld venster met twee enkelruits onderramen en twee enkelruits bovenlichten. In de korte zijkanten va het torenvolume zijn er smalle vensters met enkelruits onderramen en bovenlichten. De gevels aan de Molenstraat en Noorderwal worden aan de bovenzijde afgesloten met een gele strekkenlaag die lichtjes uitsteekt, waarboven een gepleisterd fries en een nieuwe bakgoot-omkapseling ( niet beschermenswaardig, waarachter volgens mededeling van de eigenaar nog de oorspronkelijke gootlijst op gesneden klossen zit. Het torenvolume steekt door het dak en telt nog een bouwlaag op zolderniveau, met in de voorzijde twee kleine venstertjes met enkelruits ramen en op bovendorpelniveau een speklaag van twee metsellagen die om het torenvolume heen loopt. Langs de bovenzijde een licht uitstekende gele strekkenlaag, gepleisterd fries en moderne bakgoot- omkapseling zoals al beschreven ( de laatste niet beschermenswaardig). Gevels Noorderwal 41: De gevels van dit pand zijn wegens aanbouwen en doorbraken op de begane grond vrijwel niet waar te nemen. Op het niveau van de tweede bouwlaag is de voorgevel van e Noorderwal 41 wit gepleisterd, evenals h et achterste deel van de zijgevel en e achtergevel . De zijgevel is voor het overige opgetrokken in handvorm baksteen in kruisverband. Centraal in de voorgevel op de tweede bouwlaag is er een venster met stolpraam en 4-ruits bovenlicht. Bovenlangs de gevel is er een gepleisterd profiellijstje langs de onderkant van een gepleisterd fries. Het venster steekt hier echter deels doorheen. Hierboven is er een moderne omkapseling van de bakgoot ( niet beschermenswaardig). In de westelijke zijgevel zijn er op de verdieping twee vensters met 4-ruits bovenlichten. Helemaal achterin de gevel, in het gepleisterde deel is er een nieuwe nooduitgang ( niet beschermenswaardig). In de achtergevel is er op de verdieping een venster. Bovenlangs de zij- en achtergevel is er een houten bakgoot op klossen. De daken: Het afgeplatte schilddak op Molenstraat 17 is gedekt met gesmoorde tuiles-du-nords. Op het tentdak van het torentje liggen niet-authentieke mastiekleien. Het schilddak van Noorderwal 41 is gedekt met rode muldenpannen en bijbehorende vorsen op kepers en nok. Op de nok staat een bakstenen schoorsteen die ergens halverwege de 20e eeuw is vernieuwd. Interieur: Het interieur op de begane grond is vrijwel geheel vernieuwd bij diverse verbouwingen van het café. Alleen de opgang tot de bovenverdieping, achter de ingang links aan de Molenstraat is nog een oude indeling zichtbaar. Hierachter is een
gangetje met een houten steektrapje met links panelen lambrisering en rechts een balustrade met gedraaide spijlen en geprofileerde leuning, waarschijnlijk uit de vroege 19e eeuw. Niet zichtbaar, maar wel aanwezig boven het verlaagde plafond in de noordwesthoek van Molenstraat 17, is een samengestelde balklaag met console uit de eerste helft van de 17e eeuw. Aan de onderzijde van de moerbalk, die evenwijdig ligt aan de gevel aan de Noorderwal is te zien dat deze in een eerdere fase was afgesteund door middel van een sleutelstuk met korbeel. Dit kan betekenen dat het pand een nog oudere fase heeft gehad met een vakwerkskelet, maar het is ook mogelijk dat de balk van elders afkomstig was en is hergebruikt. In het pand Noorderwal 41 is er boven de begane grond een enkele balklaag met oude houten vloer ( niet zichtbaar) en is er een eenvoudige sporenkap met haanhouten uit de 18 e eeuw. Tuin/ hekwerken/ groenelementen: Niet van toepassing
MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 1. Het object heeft een historisch waardevolle kern, van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de ( plaatselijke) bouwkunst. - Het pand Molenstraat 17 bezit een 17e eeuwse kern en Noorderwal 41 een 18e eeuwse kern, wat in enkele onderdelen nog duidelijk zichtbaar is. Interessante en binnen de gemeente Lochem waardevolle elementen zijn bijvoorbeeld de samengestelde balklaag met geprofileerde console, de oude trap en de 18e eeuwse kap. Dergelijk historische constructie- en interieurelementen zijn in de kern van Lochem vrij zeldzaam. 2. Het object heeft een interessante ( bouw) geschiedenis, die nog afleesbaar is. - Het pand bezit een interessante bouwgeschiedenis, die zeker terugreikt tot in de 17e eeuw, toen Molenstraat 17 werd gebouwd of verbouwd. Het pand onderging diverse veranderingen, waaronder afscheiding van Molenstraat 13/17, bouw en latere wijziging van winkelpuien en deels nieuwbouw van gevels en kap Molenstraat 17 in 1914. De diverse bouwfases zijn min of meer goed in het gebouw afleesbaar. 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/ of materiaalgebruik. - Molenstraat 17 wordt in beeld beheerst door de verbouwing van 1914, met kenmerkende opvallende vormen ( torenelement, quasi-kapitelen) en materiaalgebruik ( verblendsteen, granito) van het eclectisme van de vroege 20e eeuw. Dit is nog goed bewaard en duidelijk zichtbaar. Noorderwal 41 is een heel eenvoudig 18e eeuws pandje, dat boven begane grondniveau goed bewaard is met zijn eenvoudige vormen en materiaalgebruik. 4. Het object heeft bijzondere en ( al) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. - De vormgeving van het hoekpand, grotendeels daterend uit 1914, met hoektoren en winkelpuien met onderdelen in granito en verblendsteen is vrij bijzonder binnen gemeente Lochem. Voorts bevat het pand enkele bijzondere en in de gemeente Lochem vrij zeldzame onderdelen van bouwhistorische waarde, zoals oude balklagen en traprestant. In de kern van Lochem zeldzaam is de hoekoplossing met torenachtige bekroning. 5. Het object vertegenwoordigt een ( uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. - Molenstraat 17 is een karakteristiek voorbeeld van een historisch zakenpand met bovenwoning uit het begin van de 20e eeuw. Het dankt zijn huidige verschijningsvorm aan een verbouwing in 1914 in traditioneel-zakelijke trant, waarbij vooral het kleurige materiaalgebruik en de torenachtige hoekbekroning opvallen. Het materiaalgebruik ( verblendsteen, hardstenen details) is
typerend voor de bouwtijd. Het pand is in de kern van Lochem het enige gave historische hoekpand met en voor de periode rond 1900 typerende hoekoplossing. 6. De ontwerper van het gebouw heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de plaatselijke bouwkunst. - Niet van toepassing: de oorspronkelijke ontwerpers zijn anoniem en de ontwerper van de verbouwing van 1914 is niet bekend.) Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde situatie. - Het pand is het oude hoekpand op het snijpunt van de Molenstraat en de Noorderwal, in de uiterste periferie van de stad aan een belangrijke uitvalsweg en is door zijn ligging bepalend voor het behoud en het zichtbaar houden van de historisch gevormde situatie. 8. Er is duidelijk verband tussen het gebouw en de historische verkaveling. - Het pand staat op een eeuwenoude kavel, die ergens in de tweede helft van de 19e eeuw is opgesplitst ( Molenstraat 13 en 15 afgesplitst). Noorderwal 41 lijkt oorspronkelijk (in de 18e eeuw) op dezelfde kavel bij te zijn gebouwd, samen geven de panden door hun massa dus de breedte van de oude kavel aan. 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedenbouwkundige of landschappelijke situatie. - Gesitueerd op de hoek van Molenstraat en Noorderwal, in de uiterste periferie van de stad aan een belangrijke uitvalsweg, is zeker sprake van een bijzondere stedenbouwkundige situatie en bovendien van een beeldbepalende ligging. Oorspronkelijk was de Noorderwal de stadswal met stadsmuur ( nu geslecht) die werden omgeven door de stadsgracht ( nu gedempt); de huidige situatie herinnert nog aan deze situatie, mede door de hoekligging met duidelijke hoekarchitectuur van het pand. Sociaal- economisch en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. - In het gebouw was in de vroege 20e eeuw een winkel gevestigd, waaraan nog altijd de puien in het hoekpand herinneren. Het object MOLENSTRAAT 17/ NOORDERWAL 41, bestaande uit een horecapand met bovenwoning, bezit een groot aantal van bovenstaande historische waarden en is derhalve beschermenswaardig als gemeentelijke monument in de gemeente Lochem. MONUMENTEN ADVIES BUREAU 08-06-2004
