Mogelijkheden zien, creatieve ideeën bedenken en kansen benutten: de sleutels tot succes! ONDERNEMENDE VAARDIGHEDEN DOCENTENWERKBOEK

Mogelijkheden zien, creatieve ideeën bedenken en kansen benutten: de sleutels tot succes!

ONDERNEMENDE VAARDIGHEDEN

DOCENTENWERKBOEK

1

Juni 2013 De leergang “Ondernemende Vaardigheden” is tot stand gekomen in samenwerking met collega’s van ROC Mondriaan, ondernemers en scholen in Den Haag e.o. De leergang is geschikt voor leerlingen van het VMBO en studenten van het MBO. Wij danken de subsidieverstrekkers vanuit de Haagse Educatieve Agenda voor hun bijdrage aan de totstandkoming van dit product.

Tineke Porschen‐Ravensbergen Vragen, ideeën of aanvullingen, mail dan naar [email protected] Ook studenten zijn hierbij van harte uitgenodigd. Creative Commons Licentie CC‐BY‐NC‐SA Naamsvermelding‐NietCommercieel‐GelijkDelen

De gebruiker mag: het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven Remixen ‐ afgeleide werken maken Onder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding — De gebruiker dient bij het werk de door de maker of de licentiegever aangegeven naam te vermelden. Niet‐commercieel — De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. Gelijk delen —Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie worden verspreid. Overige rechten— Onder geen beding worden volgende rechten door de licentie‐overeenkomst in het gedrang gebracht: Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. De morele rechten van de auteur De rechten van anderen, ofwel op het werk zelf ofwel op de wijze waarop het werk wordt gebruikt, zoals het portretrecht of het recht op privacy. Let op— Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden Aanvulling met betrekking tot de gebruikte afbeeldingen: De Creative Commons Licentie betreft de tekstuele inhoud van de module. Alle afbeeldingen, behalve de afbeeldingen waarbij bronvermelding is opgenomen, zijn persoonlijk eigendom van de auteur. Deze vallen buiten de Creative Commons Licentie. De originele afbeeldingen zijn ontworpen door Studio Tangie – Tangie Baxter, Arizona, USA.

2

VOORBEREIDING

INTRODUCTIE Beste collega, Leuk dat je er voor gekozen hebt om met je studenten aan ondernemende vaardigheden te werken. Je kunt dit doen door middel van het volgen van de leerlijn en met de studenten aan een door hen te kiezen project te werken (individueel of gezamenlijk). Zo worden ze stap voor stap begeleid naar het ondernemend leren. De werkvormen zijn echter ook “los” te gebruiken wanneer je in een andere lessituatie aan een specifieke vaardigheid wil werken, daarom staat er in het lessenoverzicht welke eigenschap(pen) wanneer gestimuleerd worden. De leerlijn “Ondernemende Vaardigheden” bestaat uit twee werkboeken, één voor jou als docent en de ander voor de student. In het docentenwerkboek krijg je, wanneer dat nodig is extra uitleg bij de werkvormen en achtergrondinformatie zoals boeken en websites over een bepaald onderwerp. Deze achtergrondinformatie heb je niet direct nodig, maar, we hopen dat het je deze leergang zo leuk vindt, dat je nieuwsgierig wordt naar meer. In bijna alle lessen is het mogelijk om te activeren, ondernemend en creatief te zijn. Als docent heb je het werkboek van de student wel nodig, we hebben we voor gekozen om, wanneer dit mogelijk was, geen zaken dubbel op te nemen. In het lesplan kun je zien dat er in 4 fases wordt gewerkt:  Introductie  Inspiratie  Actie  Presentatie 3

Er staan in het lesplan richtlijnen voor het aantal lesuren. Hier wordt een minimum aangegeven en kun je dit aanpassen aan (het niveau van) de studenten of je eigen wensen op dit gebied. Er staan enkele opdrachten in die de student als voorbereidend huiswerk kan maken. Je kunt er natuurlijk voor kiezen om dit in een begeleid uur te doen. Het taalgebruik van de module is gemiddeld op niveau 2F‐3F. We realiseren ons dat we hiermee de gemiddelde student (en daarmee ook de docent) extra kunnen belasten. Hier is echter bewust voor gekozen om ook de studenten op niveau 3 en 4 goed te benaderen en we denken dat wat extra prikkels op het gebied van taal de student in een wat meer “onderzoekende” stand te krijgen. We hopen dat deze module een idee een hulpmiddel is bij het ondernemender maken van studenten. Niet alleen tijdens het volgen van deze module, maar ook daarna. Verder ontvang ik graag tips, aanvullingen en verbeteringen. Veel plezier, Tineke Porschen

4

5

BIJEENKOMST 1 ‐ INPIRATIE

INTRODUCTIE ONDERNEMENDE VAARDIGHEDEN In het werkboek voor de studenten wordt uitgelegd waarom het belangrijk is aan deze vaardigheden te werken. Het is belangrijk dit door te lezen en toe te lichten in de les. Het taalgebruik is op een hoog niveau en zal hier en daar wat uitleg nodig hebben. We hebben er voor gekozen om het op deze manier te doen omdat bij “ondernemend” zijn ook past dat je uitgedaagd wordt en vragen stelt wanneer je het niet begrijpt. Op deze manier hopen we dat er een actieve interactie ontstaat tussen docent en student.

Tips:  www.grijpjebuitenkans.nl  www.onderwijsmaakjesamen.nl  www.onderwijsonderneemt.nl WERKBOEK STUDENT UITDELEN In het werkboek van de student bevinden zich ook vier verhalen/voorbeelden van ondernemende studenten.

Waarom is er gekozen voor een verhaal? Verhalen vertellen is zo oud als de mensheid. Een behoefte die de mens altijd heeft gehad en zal houden. Om de wereld te begrijpen. Om informatie over te brengen. Om betekenis te geven aan het leven. Een goed verhaal beklijft, inspireert en motiveert. En stelt mensen in staat om informatie goed te onthouden en door te vertellen. Dat is de kracht van storytelling. In tijden van een overdosis aan informatie zorgt storytelling dat je wordt gehoord. Vraag de student deze verhalen te lezen als voorbereiding voor de volgende keer. Lees ze zelf ook en praat er de volgende bijeenkomst even over na. Heb je zelf een mooi verhaal met een hoofdrol voor ondernemende vaardigheden? Prachtig! Gebruiken dus – hoe authentieker hoe beter.

Tip Suzanne Tesselaar & Annet Scheringa (2009) Storytelling Handboek. Uitgeverij Boom. EAN: 9789047300793 6

BIJEENKOMST 2 ‐ INSPIRATIE

ANALYSE VAN DE VERHALEN Praat met de studenten na over de verhalen die zij hebben gelezen ter voorbereiding van de bijeenkomst. In het werkboek van de student zit een schema om de verhalen te analyseren. Je kunt er voor kiezen om dit in groepjes te laten doen of plenair, dit hangt af van de samenstelling van je groep. Sta kort stil bij de risico’s – niet te lang, dit is vooral bedoeld om te inspireren! Analyseren is voor veel mensen een lastige bezigheid. Toch is het belangrijk om het te oefenen op welk niveau dan ook. Analyseren is een onderdeel van oplossingsgericht denken, het helpt om een vraagstuk in stukken te delen en zo te ontleden wat goed en wat minder ging en hier conclusies aan te verbinden.

Tip Op www.noam.nu kun je je abonneren op een nieuwsbrief over oplossingsgericht werken. NOAM is mede opgericht door Coert Visser Twitter: @DoenWatwerkt

BRAINSTORM Ondernemende vaardigheden ontwikkel je het beste door er iets mee te doen. Laat de studenten bedenken wat zij zelf zouden kunnen ondernemen. In het werkboek voor de studenten staan de volgende suggesties: Schoolfeest * Feestdag * Open dag * Tentoonstelling * Vrijwilligersproject * Theater * Goed doel * Blog * Talentenjacht * Mini‐onderneming * Open Podium * Kookwedstrijd * Klassenkookboek * Boek met de leukste plekjes & de mooiste winkels van de stad * Sprookjesboek * Speelfilm *

Brainstorming Brainstormen staat vaak synoniem voor in het wilde weg ideeën spuien. Maar brainstormen is meer dan dat: het is juist de kunst om na het spuien, de ideeën te ordenen. Het proces verloopt als volgt:

7

Na het stellen van een vraag of het omschrijven van een probleem wordt de studenten gevraagd zo veel mogelijk ideeën en suggesties op “geeltjes”(post‐its) te schrijven. Alle ideeën en suggesties zijn goed en er wordt niets op voorhand verworpen. De belangrijkste vraag aan de student is: Wat ga jij doen om je ondernemende vaardigheden te ontwikkelen? Na een afgesproken tijdsduur worden alle geeltjes verzameld en worden ze een voor een besproken. Groepeer alle ideeën en suggesties die bij elkaar lijken te horen. Soms komen er in dat stadium nog meer ideeën aan het licht. Neem die ook nog mee. Langzamerhand ontstaan dan clusters van ideeën. De ideeën die het vaakst genoemd zijn, zijn niet per se het beste idee, maar maken eerder deel uit van de meest voor de hand liggende oplossing. Discussieer met de groep over de ontstane verzamelingen ideeën en beslis met elkaar welke voorstellen verder gebruikt gaan worden. Wie wil wat gaan doen? Probeer de student uit te dagen een andere stap te zetten, juist niet dat te doen wat voor de hand ligt, wat al gedaan is. Bij ondernemend zijn hoort een “vage kriebel” in de onderbuik, het mag best een beetje spannend zijn. Wanneer ze weten dat jij ze gedurende het project blijft steunen en dat ze ook anderen kunnen inschakelen, zal dat zeker helpen.

Tips “Netjes brainstormen levert slappe ideeën op” Een leuk, kritisch artikel over brainstormen van Intermediair. http://www.intermediair.nl/carriere/doorgroeien/competenties/netjes‐ brainstormen‐levert‐slappe‐idee%C3%ABn‐op Website met tips voor studenten http://www.njr.nl/Projecten/Doe‐Maar‐Geweldig/Informatie/STAP‐1‐VERZIN‐EEN‐ GOED‐IDEE.html De uitwerking van de ideeën kan in de volgende bijeenkomst met behulp van de werkvorm “mindmappen”. 8

BIJEENKOMST 3 ‐ ACTIE

MINDMAPPEN Het resultaat van een mindmap is een min of meer visuele weergave van een inhoudelijke bijeenkomst. De mindmap is een tekening, met in het midden de titel of het onderwerp van de bijeenkomst met daaromheen een cirkel. De sub‐thema’s die betrekking hebben op dit onderwerp, worden buiten de cirkel geschreven met een verbindingslijn naar het hoofdthema. Elk sub‐thema kan ook weer bestaan uit sub‐thema’s.

Opbrengst Bij het mindmappen worden beide hersenhelften gebruikt. Hierdoor worden zowel kwaliteiten op onder andere logisch, analytisch, verbaal en rationeel gebied ingezet (linkerhelft) als kwaliteiten op bijvoorbeeld intuïtief, non verbaal en irrationeel gebied ingezet (rechterhersenhelft). Ten eerste maakt de inzet van beide hersenhelften de kans groter dat aangeboden informatie beter wordt onthouden. Ten tweede geldt voor de brainstormsessies dat via de werkvorm Mindmap de kans op vernieuwende ideeën groter is, met name vanwege het feit dat ook de rechterhersenhelft wordt geactiveerd, waarin het associatieve vermogen schuilt. Kortom, Mindmap is geschikt voor zowel het activeren van het creatieve denken als het beter onthouden van de aangeboden informatie. Bereid dit goed voor. Mindmappen kan lastig zijn wanneer je dit nog nooit hebt gedaan. Wel is het zo dat het voor veel mensen een hulpmiddel blijkt te zijn bij het helder krijgen van allerlei vraagstukken. Hieronder staan de stappen in het kort beschreven, een uitgebreider stappenplan is te vinden in het studentenwerkboek.

Aanpak Stap 1 Bepaal het thema van de mindmap en zet de omschrijving in de middencirkel. In dit geval is dat het project van de student of een groepje studenten. Ieder project krijgt zijn eigen mindmap. Stap 2 Maak met de groep aantekeningen in de vorm van een mindmap. In het begin kan dit een beestje lastig zijn, maar, oefening baart kunst! Stap 3 Laat iedereen van gedachten wisselen over de gemaakte mindmaps. Dit kan met de hele groep of in tweetallen. 9

Wanneer de mindmap over een “kennisonderwerp” zou gaan draagt de nabespreking bij aan de verankering van de kennis, doordat er direct iets met de opgedane kennis wordt gedaan. Hierdoor is de kans groter dat de studenten ook op een later moment kennis kunnen terughalen en toepassen. In dit geval gaat het erom dat het project aan alle kanten wordt belicht. Door anderen, die niet hebben meegewerkt aan die specifieke mindmap, mee te laten kijken kunnen er nog meer “puntjes op de i” worden gezet. Stap 4 Maak foto’s van de mindmaps en mail ze naar de studenten, zodat de aantekeningen later nog kunnen worden gebruikt. Ze hebben de mindmap later nodig bij het uitwerken van een planning.

Tips Als bijlage is een inspiratie reader over Mindmappen opgenomen. De grondlegger van Mindmappen is Tony Buzan. Kijk voor inspirerende maps en video’s eens op www.thinkbuzan.com Natuurlijk komt ook de vraag naar boven, hoe krijgen we het geld bij elkaar? Soms is er een potje op school voor de beginkosten en anders moeten de studenten in hun project ook een manier vinden om geld bij elkaar te krijgen. Ook zie je dat steeds meer mensen aan “crowdfunding” doen. Hieronder de uitleg uit Wikipedia: Crowdfunding is een alternatieve wijze om een project te financieren. Om een project te financieren gaan ondernemers in de meeste gevallen naar de bank om een kredietaanvraag te doen en zo startkapitaal te verkrijgen. Crowdfunding verloopt echter zonder financiële intermediairs, maar zorgt voor direct contact tussen investeerders en ondernemers. Crowdfunding gaat in principe als volgt: Een ondernemer wil een project starten, maar heeft onvoldoende startkapitaal. Om dit kapitaal te verwerven biedt hij of zij het project aan op een platform op Internet en vermeldt het benodigde bedrag erbij. Op deze manier kan iedereen via deze website investeren in het project. Het idee erachter is dat veel particulieren een klein bedrag investeren en dat deze kleine investeringen bij elkaar het project volledig financieren. Dit in tegenstelling tot bankkredieten en grootinvesteerders zoals business angels, waarbij er sprake is van slechts één of enkele investeerders die een groot bedrag inbrengen. Deze kleine investeerders noemt men the crowd het Engelse woord voor de mensenmassa. Op sommige crowdfunding websites gaat het geïnvesteerde geld niet direct naar het project, de ondernemer ontvangt het geld pas als (ten minste) 100% van het bedrag binnen is. Indien deze 100% niet wordt behaald krijgen de investeerders hun geld terug of worden toegezegde investeringen niet geïncasseerd.

10

BIJEENKOMST 4‐ ACTIE

KIES VOOR JE TALENT Wanneer je je bewust bent van je talenten, kun je er optimaal gebruik van maken. “Kiezen voor waar je goed in bent, is de weg naar zelfrealisatie en authenticiteit. Het lijkt paradoxaal, maar door te gaan voor waar je echt goed in bent en het ontplooien van je unieke talent, ga je steeds waardevoller worden voor je omgeving. Doen waar je goed in bent, is bijna een levensverzekering en een garantie op blijvende goesting in werken en leren, ook op gevorderde leeftijd” Luk Dewulf – Auteur van “Ik kies voor mijn talent” Maar wat is dat nu precies, talent? Soms kan het zelfs zo zijn dat een ander jou heel talentvol vindt op een bepaald gebied, maar, dat dit voor jezelf niet zo is, het is aangeleerd en je kunt het goed, maar, onder stressvolle omstandigheden of wanneer je moe bent, dan wordt dit zelfde talent ineens moeilijker om op niveau te houden. Een echt, authentiek talent behoud je onder alle omstandigheden. Een talent in actie valt altijd op, het leidt tot functioneren op een constant hoog niveau in een bepaalde context. Wanneer je talent omzet in actie ben je zeer goed in wat je doet. Het onderzoeken en gebruik maken van talent van docenten en studenten levert een positief leerklimaat1 op. Het werken met talent, vanuit de “sterke kanten benadering” zou een module op zich kunnen zijn. In deze module “Aan de slag met ondernemende vaardigheden” maken we er een klein begin mee. We raden je aan om voor jezelf ook de oefeningen te maken uit de studentenmodule. Het staat je natuurlijk vrij of je dit wilt delen met de studenten. Het hangt van de groep af of de studenten hun talenten met elkaar kunnen en willen delen. Het gaat er vooral om dat ze het zichzelf bewust worden en vanuit een positieve benadering naar zichzelf kijken. Houd dit vast bij de uitvoering van de les.

1

Louis, M.C. (2009) A Summary and Critique of Existing Strenghts‐Based Educational Research. Princeton: The Gallup Organisation.

11

Tips Wil je meer weten en doen met (onderzoek naar) talent, voor jezelf en je studenten? Dan zijn de volgende boeken en websites wellicht interessant.  Luk Dewulf. Ik kies voor mijn talent. (2009) Uitgeverij Scriptum. ISBN 9789077432310. www.kessels‐smit.com/lukdewulf  Djoerd Hiemstra. Talentenwijzer .(2012).Boom Lemma Uitgevers. ISBN 9789059317444. www.talentenwijzer.com  Marcus Buckingham. Ontdek je sterke punten. (11e druk 2010). Uitgeverij Spectrum. ISBN 9789027426154. http://tmbc.com/  www.talententoolbox.nl  De vlaamse overheid heeft een prachtig instrument ontwikkeld wat met enige aanpassing goed te gebruiken is met studenten. http://www2.vlaanderen.be/loopbaanontwikkeling/docs/Talentwerkboek.pdf

12


ELEVATOR PITCH De studenten worden met behulp van een stappenplan gevraagd om een elevator pitch voor te bereiden. Neem dit plan door en stem het af op de behoefte van je studenten. Je kunt er voor kiezen om ze dit individueel te laten doen of elkaar, onder begeleiding van jou, te helpen in teams. Het is wel de bedoeling dat iedereen uiteindelijk zijn individuele pitch kan presenteren. Een pitch duurt eigenlijk niet langer dan een minuut. Wees hier alert op. Je kunt er een wedstrijdelement aan toe voegen door een jury (dit kan een onafhankelijke jury zijn, of jijzelf, maar ook de hele groep – afhankelijk van sfeer en veiligheid) de pitch te laten beoordelen.

Tips  Winnende Elevator Pitch van Margo Rijerkerk op Upgrade Welzijn 2012. http://www.youtube.com/watch?v=nI3LMQQriIY  http://www.carrieretijger.nl/carriere/zelfmarketing/elevator‐pitch  http://www.sollicitatiedokter.nl/sollicitatiegesprek‐startpagina/elevator‐ pitch‐tips‐en‐voorbeelden Afhankelijk van hoeveel studenten er moeten pitchen, kun je het volgende onderdeel – Netwerken – in deze of een volgende bijeenkomst plannen.

NETWERKEN

Het belang van een actief en bruikbaar netwerk wordt steeds actueler. Of het nu voor professionele doeleinden is of persoonlijk. Meer mensen kiezen er voor – al of niet met behulp van de Sociale Media ‐ om kennis, ervaring en zelfs producten te delen om zo hun net werk uit te breiden en te onderhouden. Het met gesloten beurzen ruilen van informatie en diensten zie je steeds meer. In het studentenwerkboek staat uitgebreid het nut van een goed netwerk beschreven en een opdracht om het eigen netwerk in kaart te brengen. Tips 

Marcel van der Klink. Leernetwerken. (2011). Bohn Safleu van Loghum. ISBN 9789031389209.



Fred Krautwurst, Nienke Verhoeven. Netwerken ‐ Tips & Tools.(Netwerkwaaier). (2009) Thema.EAN: 9789058711496 13


PLANNEN Het slagen van een plan, een idee, een project is mede afhankelijk van een goede planning, waarin helder is wie voor wat wanneer verantwoordelijk is. In het studentenwerkboek is een stappenplan beschreven om tot een planning te komen waarin alle factoren zijn opgenomen. Wanneer er meerdere studenten aan een project gaan werken is het belangrijk dat iedereen betrokken wordt bij de planning en het omschrijven van de acties en mijlpalen, het plan wordt zo van iedereen. Dit is tevens de laatste beschreven activiteit. Hierna gaan de studenten aan de slag met het idee/het project. Blijf betrokken! Neem regelmatig de tijd om met de studenten hun activiteiten en planning door te nemen en maak een feest van het eindproduct.

Tips www.waanzinnigeplannen.nl www.datumprikker.nl http://www.saskiajuijn.nl/weblog/drie‐manieren‐om‐je‐doelen‐te‐behalen/ Voor nog meer activerende werkvormen: Saskia Dirkse‐Hulscher; Angela Talen.Het groot werkvormenboek.(2007) Academic Service. ISBN9789052616131

14

BIJLAGEN

15

Inspiratie-reader

Mindmappen in de klas Auteur: Yorick Saeijs

Colofon uitgever Onderwijs Maak Je Samen auteur Yorick Saeijs VORMGEVING Onderwijs Maak Je Samen Multimedia

Inhoudsopgave 4

Introductie

12

Presentatiemiddel boekbespreking/spreekbeurt

6

Oriëntatie op een nieuw onderwerp

13

Samenvatten/evaluatie aan het einde van een les

7

Korte terugblik

14

Het stellen: handvat bieden (checkmap)

8

Verwerking van geleerde stof

15

Oudergesprekken

9

Structuur in de lesstof aanbrengen

16

Tot slot

Leervragen opstellen/aanvullen

17

Internettips

10 11

Woordenschatontwikkeling

Introductie 10 toepassingen van mindmappen in de klas De Mindmap begint steeds meer terrein te winnen in het onderwijs. Dat is ook logisch als je het simpele karakter en de diverse mogelijkheden van het gebruik ervan kent. Mindmappen is een manier van ordenen, waarbij je terug moet naar de essentie. Je maakt dan ook gebruik van het natuurlijke talent van onze hersenen om met beelden en kleuren te werken. Als trainer hoor ik vaak terug dat er veel meer met een Mindmap kan, dan men aanvankelijk dacht. De meest bekende toepassing van de Mindmap als hulpmiddel is om samen te vatten en dan met name geschikt voor een vak als geschiedenis. En er kan echter veel meer mee. Om goed te kunnen Mindmappen zijn twee zaken belangrijk: vaardigheid en proces. Een Mindmap is een keer door een leerling vergeleken met een boek. De titel is hierbij het centrale thema. Elke tak is een hoofdstuk die weer vertakt in verschillende paragrafen.

4

| mindmappen in de klas

Elke tak met zijn vertakkingen krijgt een kleur. Elke tak krijgt één woord. Dat is belangrijk om tot de essentie te komen van wat je bedoelt. Welk woord dan het beste is, kan bepaald worden in een discussie met de groep. Dit is een goede manier om tot een goed woord te komen. In het definitieve woord blijven de andere gepasseerde woorden onbewust op de achtergrond meewerken. Elk woord wordt gelijk voorzien van een beeld (tekening). Door het beeld te tekenen en er over na te denken doe je een beroep op een ander deel van je hersenen. Hierdoor wordt bijvoorbeeld het onthouden gemakkelijker. Een conclusie uit de metaanalyse van Marzano (auteur van Wat werkt…) is dat non-verbale representaties (Mindmaps) leiden tot betere leerprestaties. Gurian (auteur van Boys&Girls) concludeert dat het meisjes helpt om abstracte begrippen concreet te maken. Voor jongens geldt dat het uitdaagt om zich beter talig te uiten.

Daarnaast is Mindmappen hierdoor een instrument met verschillende werkvormen in zich: ordenen, discussiëren, associëren, schrijven en tekenen (op papier of op het (digi)bord), zelfs knippen en plakken. Deze elementen maken het leren met Mindmaps een gevarieerde manier van werken. Er wordt vaak productgericht gedacht over Mindmappen. “Als ik deze uitgewerkte Mindmap aan hem geef, onthoudt hij het vanzelf.” Niks is minder waar. Het proces van het maken van een Mindmap zorgt voor de kracht. Tijdens dit proces zijn er vele momenten om naar het waarom te vragen. Hiermee daag je kinderen uit goed te onderbouwen en te verwoorden wat hun keuzes zijn. Bovendien weet iedereen wel iets wat een ander niet weet. Door daar gebruik van te maken ontstaat er informatieuitwisseling, waarbij iedereen wat in te brengen heeft. Dit brengt nog een ander belangrijk punt naar voren; het beste effect van een Mindmap ontstaat door het voor jezelf of samen te maken. Door de persoonlijke of groepsassociaties is de Mindmap niet altijd gemakkelijk te delen met anderen die het proces niet hebben meegemaakt. Met deze achtergrond heb ik 10 toepassingen verzameld in deze publicatie. Veel van deze toepassingen heb ik gebruikt als leerkracht of heb ik opgedaan tijdens mijn Mindmap-trainingen aan teams. Het mooie is dat er elke keer weer nieuwe toepassingen ontstaan door het gewoon te doen. Niet alle Mindmaps zijn volgens de ‘officiële’ regels gemaakt. Ik ben daar pragmatisch in. Wat werkt, dat werkt. Wat inspireert, inspireert.

Veel plezier. Yorick Saeijs Onderwijsadviseur Onderwijs Maak Je Samen

5


Oriëntatie op het onderwerp Proces: Het woordweb is al redelijk goed bekend binnen het onderwijs. Je kunt dit het beste zien als een brainstorm. Er zit nog geen samenhang in. Door in het woordweb de woorden die bij elkaar horen met dezelfde kleur te onderstrepen of omcirkelen, bij elkaar te slepen (digibord), neem je de eerste stap naar een Mindmap. Door de takken aan te brengen en tekeningen erbij te maken creëer je een Mindmap waar je op terug kunt komen in latere lessen.

Voordelen: • Je maakt gebruik van de kennis die er in een groep aanwezig is. • Door de verbanden aan te geven, krijg je inzicht in waar de voorkennis zit en waar je gebruik van kunt maken. Gebruikerstip: • Laat leerlingen de input zelf op het bord schrijven Hun beelden (associatie) op het onderwerp zijn het krachtigst.

Met dank aan Diny en haar groep 6.

6


Korte terugblik Proces: Voordelen: Zet het onderwerp van de vorige les centraal. Bespreek • Je haalt in korte tijd het geleerde van de welke grote onderdelen aan bod zijn gekomen en laat vorige les terug. dit de eerste vertakkingen zijn. Deze kun je ook zelf aanbrengen als je denkt dat dit het proces bevordert. • Samen weet je meer dan alleen. Bespreek per tak wat de leerlingen nog weten en laat Gebruikerstip: ze dit zelf invullen met een tekening erbij. • Je kunt gebruik maken van de Mindmap die je de vorige les als evaluatie hebt laten maken. Dan kun Vul eventueel zelf de nog ontbrekende informatie je de twee Mindmaps door de leerlingen laten aan. vergelijken.

Groep 8 Biologie

7


Verwerking van de geleerde lesstof Proces: Zet in het midden van je vel papier of op het (digi)bord het doel van de les. Laat de leerlingen hun verwerking op de goede plek in de Mindmap plaatsen. Op deze manier zullen ze het geleerde terugzien in het grote geheel.

Voordelen: • Leerlingen (laten) zien waar de delen van de geleerde lesstof in het geheel passen. • De inbreng van de leerlingen is van belang om de les te laten slagen. Dit draagt bij aan de intrinsieke motivatie. Gebruikerstip: • Gebruik je muur om het resultaat op te hangen. Zo kun je er later op terugkomen.

Met dank aan Anouk en haar groep 3-4 (De Vreedzame School, les over gevoelens).

8


Structuur in de lesstof aanbrengen Proces: Een sterke kant van de Mindmap is samenhang in beeld brengen. Om deze toepassing toe te lichten, volgt hier een voorbeeld uit een rekenles met het onderwerp breuken, kommagetallen en procenten.

Voordelen: • De basis leer je aan leerlingen, waardoor ze zelf varianten kunnen uitrekenen (“Ik weet dat 1/5 0,2 is. Dan kan ik 2/5 uitrekenen”). • Je gaat op een manier aan de slag die niet op rekenen lijkt, maar het wel is.

Ga samen met de klas op zoek naar de verschillende (basis)breuken (1/1, 1/2, 1/3, etc.). Vul zelf eventuele gaten aan. Daarna gaan de leerlingen op zoek naar • Je kunt het Meervoudig Intelligent aanbieden. kommagetallen en procenten die daarbij horen. Het 1/6 => beeld gitaar. “Ogen dicht, luister en vertel is belangrijk om dan de beelden eraan toe te voegen. het hoeveelste deel je van de snaren hoort”. Welk beeld past bijvoorbeeld bij 1/2 ? Een goochelaar die een kist in tweeën zaagt, een motor met één Gebruikerstip: lekke band, een jongen en een meisje, etc. • Vraag leerlingen welke beelden ze het beste erbij vinden passen. Maak gebruik van hun associatie. Bouw de Mindmap met deze beelden op en gebruik ze als referentie. • Laat een verhaal schrijven bij de beelden van je persoonlijke Mindmap.

Mindmap groep 8 breuken, kommagetallen en procenten.

9


Leervragen opstellen/aanvullen Proces: Om de leerlingen optimaal bij een onderwerp te betrekken, kun je een Mindmap als volgt gebruiken. Centraal staat het thema met aan de ene kant de leervragen/doelen van de leerkracht. Andere takken worden door de leerlingen ingevuld. Hierbij formuleren zij een eigen leervraag (in tweetallen bijvoorbeeld). Naarmate er meer antwoorden gevonden worden, komen deze met beeld in de Mindmap terug. Zo wordt het proces van het hele thema zichtbaar, waarbij goed te zien is wat de leerlingen zelf hebben gedaan.

Voordelen: • Er is een hoge mate van inbreng van de leerlingen. • De eenheid van het thema krijgt duidelijk vorm. • Het proces van de hele periode wordt zichtbaar. Gebruikerstip: • Begin je Mindmap op een lege muur en laat de muur volgroeien. Zo heb je een mooi beeld voor de leerlingen én de ouders.

Mindmap groep 7 Vincent van Gogh.

10


Woordenschatontwikkeling Proces: Het Mindmappen leent zich uitstekend om de woordenschat van leerlingen te vergroten. Door de logische opbouw krijgen woorden een plek in de Mindmap waar de associatie het sterkst is. Daarnaast kun je gemakkelijk uitbreiden met woorden die de leerlingen extra aandragen. Hiermee wordt de associatie nog sterker en de motivatie hoger.

Voordelen: • Je maakt sterk gebruik van associatie.

De keuze van de hoofdtakken draagt bij aan het proces. Door de discussie worden argumenten gedeeld waarom een bepaalde keuze de beste is.

• Onderbouw: Laat leerlingen zelf plaatjes zoeken/ maken bij de woorden. Geef het als zoekopdracht mee naar huis.

• De leerlingen hebben een grote inbreng. Gebruikerstip: • Bovenbouw: Gebruik het om een tweede taal aan te leren. Je hebt dan alleen de woorden nodig, want de beelden zijn al in het ‘Nederlands’.

Met dank aan Marion en haar groep 1-2 (thema winter)

11


Presentatiemiddel boekbespreking/spreekbeurt Proces: Als leerlingen weten hoe ze een Mindmap moeten maken, kunnen ze dit inzetten om een presentatie voor zichzelf gemakkelijker te maken. Naast het feit dat een Mindmap uitdaagt om je onderwerp goed te onderzoeken en uit te werken, ontstaat er flexibiliteit. Leerlingen kunnen gemakkelijk tijdens hun presentatie ingaan op een andere tak dan waarover ze aan het vertellen zijn, zonder de draad van hun verhaal te verliezen.

Voordelen: • Het onderwerp wordt goed uitgewerkt. • Het is erg overzichtelijk. • Het geeft flexibiliteit. Gebruikerstip: • Voor directeuren: maak van je schoolplan/ jaarplan een Mindmap en behandel deze (in delen) in een vergadering. Zo creëer je gemakkelijk gezamenlijke kennis, zonder dat collega’s door een boekwerk hoeven te ploegen.

Met dank aan Emma (spreekbeurt zakvleermuizen).

12


Samenvatten/evaluatie aan het einde van een les Proces: Gebruik 5 minuten aan het einde van je les om de leerlingen een Mindmap op het (digi)bord te laten maken. Hierbij kun je meer of minder structuur aanbieden door de hoofdtakken zelf te doen of juist vanuit de groep te laten komen.

Voordelen: • Je maakt gebruik van de kennis in de klas. • Je ziet meteen waar de gaten in je lesdoel zitten. Gebruikerstip: • Je hebt een mooie manier om je volgende les te beginnen (korte terugblik). • Aan het einde van een hoofdstuk heb je een samenvatting in meerdere Mindmaps.

Met dank aan Rianne en haar groep 2

13


Het stellen: handvatten bieden (checkmap) Proces: De checkmap is een Mindmap met vaste takken: wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe, resultaat. Op zich niks nieuws, maar als je het inzet bij het stellen dan kan de kwaliteit van het stelwerk sterk verbeteren. Door te brainstormen en dit in te vullen bij deze items, ontstaat er al een verhaal in je hoofd. Daarnaast geeft het de mogelijkheid om op meerdere momenten aan het opstel te werken, zonder dat het verhaal eronder lijdt.

Voordelen: • Het geeft een goede houvast voor het stellen. • Er ontstaat vanzelf een kop-, midden- en staartstuk. Gebruikerstip: • Je kunt het gebruiken om een verhaal samen te vatten. • Je kunt het inzetten als luistervragen. Je kiest in de onderbouw welke takken aansluiten bij het niveau van de leerlingen.

Checkmap Tony Buzan

14


Oudergesprekken Proces: Vul de hoofdtakken (en eventuele vertakkingen) in met de zaken die in gesprek aan de orde moeten komen. Zorg voor een tak waar de aanvullingen van ouders kunnen komen. Op deze manier kun je snel aantekeningen maken (steekwoorden) en ben je flexibel in de onderwerpen van je gesprek. Later kun je gemakkelijk het verslag uitwerken.

Voordelen: • Je kunt je aandacht houden bij het gesprek en niet bij het aantekenen. • Je bent flexibel in het aansnijden van onderwerpen zonder het geheel uit het oog te verliezen. • De ouders hebben hun eigen inbreng die ook in de Mindmap genoteerd wordt. Gebruikerstip: • Vertel ouders waarom je een Mindmap gebruikt. Maak nu geen tekeningen, want hierdoor word je afgeleid van het gesprek. Het belangrijkste is om contact met de ouders te blijven houden.

Mindmap ter voorbereiding op oudergesprek

15


Tot slot Ik wil al mijn leerlingen bedanken voor de ervaringen, feedback en toepassingen. Daarnaast wil ik alle leerkrachten die hun voorbeelden in deze e-reader met jullie willen delen bedanken. En als laatste de deelnemers van trainingen en workshops. Door jullie ben ik enthousiast geworden over Mindmappen en het nog steeds gebleven..

Je hebt nu inspiratie opgedaan om met Mindmappen aan de slag te gaan of je arsenaal te vergroten. Het belangrijkste van Mindmappen. Just do it! Heb je mooie voorbeelden? Stuur ze naar me op. Ik vind het altijd leuk om nieuwe uitwerkingen te zien. Heb je daarnaast interesse in een training, gewoon een vraag of een tip?

E-mail: [email protected] Telefoon: 06-24672634 Of twitteren: twitter.com/yoricksaeijs

16


Internettips: • Introductiefilmpje over Mindmappen (Yorick Saeijs) http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/e-college-wat-is-een-mindmap/ • Mindmappen met Marja en Moes (Mindmappakket): http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/magento/index.php/mindmappakket.html • Artikel: Een Mindmap? Oh, dat ken ik wel. Dat is een woordweb. http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/een-mindmap-oh-dat-ken-ik-al-dat-is-een-woordweb/ • Boek: Tony Buzan; Mindmappen…. voor Kids: http://www.bol.com/nl/p/nederlandse-boeken/mindmappenvoor-kids/1001004010382128/index.html • Computersofware: iMindmap (Brainpartner) http://www.brainpartner.info/

17


~advertentie~

Mindmappakket Mindmappen met Marja en Moes

De Mindmap is een krachtig hulpmiddel bij het structureren en onthouden van informatie. Kinderen leren hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden. Bij uitstek geschikt voor leervakken waar langere stukken tekst behandeld worden en ook bij het ontwerpen van spreekbeurten en werkstukken. Maar Mindmappen kent nog tal van andere toepassingen. Met de hulpkaart voor iedere leerling, leren kinderen snel wat een Mindmap is, hoe een Mindmap ‘werkt’ en toegepast kan worden bij het leren. Twee - verschillende - rijk geïllustreerde posters én 15 identieke hulpkaarten voor de leerlingen om de informatie snel paraat te hebben. Inclusief beknopte handleiding met uitleg en lestips. Uitgever: Uitgeverij OMJS & Denken Om Een hoekje

normaal

€

26,95

nu voor maar:

€ 24,95

bij gebruik van de

volgende actiecode:

MMK7298

Bestel nu via de webwinkel >> 18


INFORMEREN INSPIREREN ENTHOUSIASMEREN

Colofon uitgever Onderwijs Maak Je Samen auteur Yorick Saeijs VORMGEVING Onderwijs Maak Je Samen Multimedia

Mogelijkheden zien, creatieve ideeën bedenken en kansen benutten: de sleutels tot succes! ONDERNEMENDE VAARDIGHEDEN DOCENTENWERKBOEK

Recommend Documents