Mobiliteitsvernieuwing Zuidelijke Randstad Personen- en goederenmobiliteit Vernieuwingsperspectief en kansrijke vernieuwingsopgaven

Mobiliteitsvernieuwing Zuidelijke Randstad Personen- en goederenmobiliteit Vernieuwingsperspectief en kansrijke vernieuwingsopgaven

Inhoudsopgave Voorwoord

3

1 Aanleiding

5

2

7

Doel en resultaat

3 Samenhang vernieuwingsperspectief 3.1 Doelen 3.2 Kaders en randvoorwaarden

9 9 9

4 Personenmobiliteit 4.1 Opgaven 4.2 Interventies 4.3 Resultaten

11 11 11 12

5 Goederenmobiliteit 5.1 Opgaven 5.2 Interventies 5.3 Resultaten

15 15 15 16

6

19

Veranderende rollen

7 Kansrijke vernieuwingsopgaven 7.1 Opgaven in de markt 7.2 Mobiliteitsincubator Zuidvleugel 7.3 Dataservicecentrum Mobiliteit 7.4 Strategie stadsdistributie

21 21 23 24 26

zuidvleugel

Mobiliteitsvernieuwing Zuidelijke Randstad

P4

zuidvleugel

Vernieuwingsperspectief en kansrijke vernieuwingsopgaven

P5

VOORWOORD De samenwerkende overheden in de Zuidelijke Randstad hebben behoefte aan meer inzicht in nieuwe oplossingen voor mobiliteitsvraagstukken. Dit is de basis voor het rapport dat u nu gaat lezen. Ook bij het aanpakken van mobiliteitsvraagstukken zoeken de overheden hun weg in de veranderingen die gaande zijn. Gewerkt moet worden vanuit een nieuwe perspectieven op investerend vermogen, vanuit een markt en samenleving die steeds meer zelf in staat zijn slimme oplossingen te vinden en vanuit het principe dat betere benutting van bestaande netwerken centraal staat. Met deze notie startten de samenwerkende overheden in de Zuidelijke Randstad begin 2014 het project mobiliteitsvernieuwing. In een aantal werkbijeenkomsten heeft een groep van circa 50 professionals vanuit bedrijfsleven, vervoerders, kennisinstellingen en overheden zich gebogen over de kansen en randvoorwaarden voor nieuwe oplossingen voor mobiliteitsvraagstukken. Dit leverde buitengewoon interessante en inspirerende discussies op. In de volle breedte werd de creativiteit en energie van markt en samenleving onderschreven als bepalende factor in (het formuleren van) nieuwe oplossingen. Voorwaarde is dat overheden processen weten te ontwikkelen die dit stimuleren en faciliteren. Voorbeelden hiervan zijn in de praktijk al zichtbaar, zoals de Verkeersonderneming in Rotterdam, de mobiliteitsmakelaar in de Haagse en Leidse regio of POORT van Delft. Dit rapport is de weerslag van deze gesprekken. Ik hoop dat het markt, samenleving en kennisinstellingen de inspiratie biedt om pro-actief na te denken welke bijdrage ieder zelf kan leveren aan een betere en duurzamere bereikbaarheid van de Zuidelijke Randstad. Ook hoop ik dat het rapport de overheden prikkelt na te denken hoe zij markt, samenleving en kennisinstellingen daar beter toe in staat kunnen stellen. Door als overheden de Zuidelijke Randstad in te zetten als living lab voor nieuwe oplossingen, te denken vanuit business cases van private partijen of door aanbestedingsmethodieken tegen het licht te houden. Ik wens iedereen veel energie en inspiratie om samen te blijven werken aan een concurrende regio waar bedrijven en inwoners zich ook in de toekomst willen blijven vestigen! Lodewijk Lacroix Secretaris/programmamanager Samenwerkingsverband Zuidvleugel

zuidvleugel


P6

zuidvleugel


P7

1. Aanleiding Het mobiliteitsgedrag verandert onder invloed van technologische ontwikkelingen en veranderende maatschappelijke processen. Het gaat dan om bijvoorbeeld het ‘nieuwe werken’, private initiatieven voor het aanbieden van mobiliteitsoplossingen, het belang van het verknopen van bereikbaarheid met ruimtelijke kwaliteit en de verschuiving naar on-line koopgedrag van consumenten. Het infrastructurele netwerk in Nederland heeft zich de afgelopen jaren sterk ontwikkeld en ontwikkelt zich nog steeds. De projecten die momenteel lopen vullen de belangrijkste lacunes en het netwerkt nadert steeds meer een staat van “compleetheid”. Er zal hierdoor een verschuiving plaatsvinden van uitbreiding van het netwerk naar een betere benutting van het bestaande netwerk. Er zijn steeds minder financiële middelen beschikbaar voor overheden om hun maatschappelijke doelen te realiseren. Deze beperkte beschikbaarheid van financiële middelen vraagt om een nieuw handelingsperspectief. De rolverdeling tussen overheden onderling en tussen overheid en markt verandert. Overheden worden ondernemender en marktpartijen hebben meer invoed op de ontwikkeling van (de) mobiliteit(sopgaven). Dit alles vraagt om andere manieren van werken door overheden, marktpartijen, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Ook andere manieren van samenwerken zijn hier onderdeel van.

zuidvleugel


P8

zuidvleugel


P9

2. Doel en resultaat Het doel van dit traject mobiliteitsvernieuwing is om overheden, kennisinstellingen, marktpartijen en maatschappelijke organisaties in een aantal gezamenlijke bijeenkomsten te inspireren en uit te dagen om op een vernieuwende manier te werken aan de verbetering van de mobiliteit. In het verlengde daarvan willen we de betrokken partijen uitdagen om de ideeën die ontstaan ook gezamenlijk te concretiseren. Resultaten De resultaten van deze zoektocht zijn: →→ een vernieuwingsperspectief mobiliteit voor de Zuidvleugel met →→ de contouren van een programma Mobiliteitsvernieuwing Zuidvleugel met daarin een aantal kansrijke vernieuwingsgopgaven. Het voorliggend product brengt deze 2 resultaten samen. Daarnaast worden de veelbelovende initiatieven en opgaven uit dit vernieuwingstraject gepresenteerd en geconcretiseerd tijdens het bestuurlijke Event ‘Future Mobility Sessions Zuidvleugel’ op 14 mei 2014.

zuidvleugel


P10

zuidvleugel


P11

3. Samenhang vernieuwingsperspectief De opbrengst is rijk. Er zijn vele ideeën naar boven gekomen voor vernieuwing van mobiliteit in de Zuidvleugel. Dit varieerde van vernieuwing in kaders en randvoorwaarden tot vernieuwing van opgaven en mogelijke interventies (programma’s en projecten). Opvallend is dat de daadwerkelijke vernieuwing van de mobiliteit vooral gaat over de wijze waarop opgaven vorm krijgen en gerealiseerd worden. De vernieuwing gaat met name over de HOE-vraag en veel minder over de WAT-vraag. Zo is er veel gesproken over veranderende rollen. Hoe kan een ondernemende overheid samen met de markt daadwerkelijk uitvoering geven aan opgaven. Opgaven die ook onder invloed van de markt tot stand zijn gekomen.

MOBILITEITSVERNIEUWING ZUIDVLEUGEL

DOELEN

DOELEN

OPGAVEN

3.1 Doelen INTERVENTIES

DOELEN

Om die doelen met elkaar te realiseren verwachten de partners in de Zuidelijke Randstad op de volgende onderwerpen kaders en randvoorwaarden: OPGAVEN →→ Wet- en regelgeving – juridisch – financieel / fiscaal – planologisch INTERVENTIES →→ Robuustheid (zorgen dat het netwerk onder verschillende omstandigheden blijft functioneren) →→ Financiële middelen →→ Monitoring RESULTATEN →→ Data – beschikbaar, betrouwbaar, toegankelijk, eerlijk, veilig. →→ Marktordening

DOELEN

OPGAVEN

OPGAVEN INTERVENTIES

INTERVENTIES RESULTATEN

RESULTATEN

DOELEN OPGAVEN

OPGAVEN INTERVENTIES

KADERS EN RANDV KADE

KADERS EN RANDV

INTERVENTIES

DOELEN

DOELEN

1. Onder interventies worden de programma’s, projecten en initiatieven verstaan. OPGAVEN

DOELEN

KADERS KADERS EN RANDVOORWAARDEN EN RANDVOORWAARDEN

RESULTATEN

RESULTATEN

3.2 Kaders en randvoorwaarden

KADERS EN RANDVOORWAARDEN

INTERVENTIES


OPGAVEN

Op hoofdlijnen willen de partners in de Zuidelijke Randstad met de vernieuwing van mobiliteit toewerken naar: 1. een leefbare Zuidvleugel > duurzaam 2. een economisch sterke Zuidvleugel > goed bereikbaar 3. een betrokken Zuidvleugel > veerkrachtig


In de figuur links is de opbrengst gestructureerd en is samenhang gebracht in de doelen, kaders en randvoorwaarden, opgaven, interventies1 en uiteindelijk de resultaten. Dit hoofdstuk geeft een nadere toelichting op de doelen en de kaders en randvoorwaarden. Hoofdstuk 4 gaat in op de opgaven, interventies en resultaten op het gebied van personenmobiliteit. Hoofdstuk 5 beschrijft de opgaven, interventies en resultaten op het gebied van goederenmobiliteit.


P12

zuidvleugel


INTERVENTIES

P13

RESULTATEN

S EN RANDVOORWAARDEN

zuidvleugel

4. Personenmobiliteit 4.1 Opgaven De volgende opgaven zijn gezamenlijk gedefinieerd:


OPGAVEN

Samenwerking →→ Transformeren van een regulerende overheid naar ondernemende en faciliterende overheid. →→ Creëren van een mobiliteitsmarkt: nog beter klanten verbinINTERVENTIES den met mobiliteitsaanbieders. →→ Verbinden van partijen, belangen, kennis en financiële middelen. →→ Benutten van denken innovatiekracht bedrijfsleven en maatschappij. RESULTATEN

Financiering →→ Monetariseren van mobiliteit. →→ Verkennen van nieuwe financieringsvormen.

DOELEN INTERVENTIES

OPGAVEN RESULTATEN

INTERVENTIES

RESULTATEN DOELEN

OPGAVEN DOELEN

Bij deze opgaven zijn de volgende interventies denkbaar:


Mobiliteit en technologie →→ Problemen inOPGAVEN de markt zetten (bijvoorbeeld voor de last mile). →→ Meer ruimte bieden in de concessie voor initiatief van de vervoerder en voor het uitdagen van de vervoerder. INTERVENTIES →→ In beeld brengen van nut en noodzaak van een ‘datacenter Zuidvleugel’. →→ Pilots opzetten voor stimulering van langzaam verkeer en elektrisch vervoer. RESULTATEN

DOELEN

INTERVENTIES OPGAVEN

RESULTATEN INTERVENTIES

RESULTATEN

KADERS EN RANDVOORWAARDEN KADERS EN RANDVOORWAARDEN

4.2 Interventies

OPGAVEN


Mobiliteit en technologie →→ Denken vanuit de gebruiker. →→ Meer met minder aan de onderkant van de OV-markt. →→ Stimuleren van langzaam verkeer en van elektrisch vervoer. DOELEN →→ Verbinden van modaliteiten. →→ Verkennen van de behoefte aan beschikbaarheid van data op het niveau van de Zuidvleugel.

DOELEN

Samenwerking →→ Inrichten van platforms voor kennisdeling en als ontmoetingsplaats. →→ Klanten (burgers en bedrijven) verbinden met mobiliteitsaanbieders. →→ Stimuleren en belonen van gewenst gedrag (faciliteren van en deelnemen aan initiatieven uit de samenleving). →→ Wegnemen van belemmeringen in weten regelgeving. DOELEN DOELEN

OPGAVEN

INTERVENTIES

KADERS EN RANDVOORWA

INTERVENTIES

KADERS EN RANDVOORWA

Financiering →→ Inzichtelijk maken van de kosten van mobiliteit. OPGAVEN →→ Vereenvoudigen en koppelen van subsidieregelingen. →→ Pilots starten rond nieuwe financieringsvormen.


P14

RESULTATEN

INTERVENTIES

zuidvleugel

RANDVOORWAARDEN

zuidvleugel

RANDVOORWAARDEN

INTERVENTIES


RESULTATEN

4.3 Resultaten Dit moet leiden tot volgende gewenste resultaten op het gebied van personenmobiliteit:

INTERVENTIES

RESULTATEN

OPGAVEN

INTERVENTIES

RESULTATEN


OPGAVEN

DOELEN


→→ Persoonlijke mobiliteitsdiensten →→ Multimodaal vervoerssysteem →→ Duurzame(re) mobiliteit →→ Betere samenwerking →→ Financieel voordeliger vervoerssysteem →→ Minder files.

DOELEN

P15


P16

zuidvleugel


INTERVENTIES

P17

RESULTATEN

S EN RANDVOORWAARDEN

zuidvleugel

5. Goederenmobiliteit 5.1 Opgaven De volgende opgaven zijn gezamenlijk gedefinieerd:

5.2 Interventies

DOELEN RESULTATEN

OPGAVEN

INTERVENTIES

DOELEN RESULTATEN

OPGAVEN

INTERVENTIES DOELEN

Bij deze opgaven zijn de volgende interventies denkbaar:


Mobiliteit en technologie →→ Probleem in OPGAVEN de markt zetten (bijvoorbeeld een innovatieve tendering stadsdistributie). →→ Stimuleren en faciliteren van slimme clustering (vestiging) van bedrijven met oog op reststromen. INTERVENTIES →→ Pilots starten voor schoner vervoer en minder verplaatsingen. →→ (Verder) inventariseren en vertalen van effecten van nieuwe ontwikkelingen (3D printen, internetwinkelen). RESULTATEN

DOELEN

RESULTATEN OPGAVEN

INTERVENTIES

RESULTATEN


Financiering →→ Monetariseren van mobiliteit. →→ Verkennen van nieuwe financieringsvormen.

INTERVENTIES


RESULTATEN


Samenwerking OPGAVEN →→ Transformeren van regulerende overheid naar ondernemende en faciliterende overheid. →→ Inzichtelijk maken en verbinden van de keten: INTERVENTIES – toevoegen van waarde, – stimuleren circulaire economie en – Inrichten uniforme logistieke systemen. →→ Benutten van denken innovatiekracht van bedrijfsleven en maatschappij.

OPGAVEN


Mobiliteit en technologie →→ Verbinden van haven en greenport. →→ Stimuleren van circulaire economie. →→ Stimuleren van elektrisch vervoer. →→ Ontwikkelen van een regionale lange termijn visie (stadsdistributie, slimme clustering van bedrijven). →→ Verkrijgen en delen van informatie (vergroten inzicht in mobiDOELEN liteitsvraag als gevolg van consumentengedrag). →→ Verduurzamen van de keten.

DOELEN

Samenwerking →→ Inrichten platforms voor kennisdeling en als ontmoetingsplaats. →→ Stimuleren en belonen van gewenst gedrag (faciliteren van en deelnemen aan initiatieven uit de samenleving). →→ Wegnemen van belemmeringen in weten regelgeving. →→ Samenwerking faciliteren DOELEN door een onafhankelijke facilitator. DOELEN

OPGAVEN

KADERS EN R

KADERS EN R

OPGAVEN

OPGAVEN

INTERVENTIES

RESULTATEN

P18

zuidvleugel

OPGAVEN Vernieuwingsperspectief en kansrijke vernieuwingsopgaven

INTERVENTIES

RESULTATEN




zuidvleugel

Financiering →→ Inzichtelijk maken van de kosten van mobiliteit. →→ Vereenvoudigen en koppelen van subsidieregelingen. →→ Pilots starten rond nieuwe financieringsvormen. 5.3 Resultaten Dit moet leiden tot de volgende gewenste resultaten voor de goederenmobiliteit:

INTERVENTIES

RESULTATEN

OPGAVEN

INTERVENTIES

RESULTATEN


OPGAVEN

DOELEN


→→ Betere samenwerking in de keten →→ Gebruiken van reststromen →→ Meer werkgelegenheid in de Zuidelijke Randstad →→ Betere koppeling van de haven en de stad →→ Bewustere samenleving →→ Duurzame(re) mobiliteit →→ Financieel voordeliger vervoerssysteem →→ Minder files.

DOELEN

P19

zuidvleugel


P20

zuidvleugel


P21

6. Veranderende rollen Rollen zijn aan het veranderen. Dat geldt voor de rollen van marktpartijen maar ook voor de rollen van overheden. Overheden houden hun kaderstellende en regisserende rol. De overheid wil duidelijk vastleggen wat ze wil bereiken (opgaven) en waarom (doelen). Ook de verantwoordelijkheid voor het stellen van kaders en randvoorwaarden is een taak die hoort bij de overheid. Een goede marktordening is onderdeel van de deze kaders. Wel is zichtbaar dat marktpartijen steeds meer kunnen en willen bijdragen aan de formulering van de opgaven. Opgaven komen meer in gezamenlijkheid tot stand.

MOBILITEITSVERNIEUWING ZUIDVLEUGEL

Daarnaast opereren overheden steeds bedrijfsmatiger als uitvoeringsorganisatie. In samenwerking met marktpartijen binnen specifieke samenwerkingsvormen en binnen vooraf gestelde kaders. Op deze manier geven overheden en samenwerkingspartners gezamenlijk uitvoering aan de interventies (programma’s, projecten en initiatieven). Voorbeelden hiervan zijn de Verkeersonderneming Rotterdam, het Grondbedrijf en het OV bureau Groningen Drenthe.

DOELEN

Daarmee zijn er verschuivingen in de kaderstellende en ondernemende rollen zichtbaar, zoals hiernaast is geïllustreerd.

KADERSTELLEND

REGISSEREND INTERVENTIES

ONDERNEMEND RESULTATEN


OPGAVEN

zuidvleugel


P22

zuidvleugel


P23

7. Kansrijke vernieuwingsopgaven Vanuit dit vernieuwingsperspectief zijn 4 vernieuwingsopgaven gedefinieerd die kansrijk zijn om nu in gezamenlijkheid op te pakken. 1. 2. 3. 4.

Opgaven in de markt Mobiliteitsincubator Zuidvleugel Dataservicecentrum Mobiliteit Stadsdistributietender

In dit hoofdstuk zijn bovenstaande vernieuwingsopgaven nader uitgewerkt. Hierbij wordt telkens antwoord gegeven op drie vragen: →→ Wat is de opgave? →→ Hoe ziet de aanpak eruit? →→ Wat zijn voorbeeldopgaven? 7.1 Opgaven in de Markt Wat is de opgave? →→ Het in de markt zetten van opgaven (in plaats van oplossingen) wordt door velen gezien als hedendaagse oplossing voor het verbeteren van het economisch functioneren van gebieden, het beter bereikbaar maken van gebieden en het schoner maken van mobiliteit. →→ De overheden bedenken niet langer zelf oplossingen voor problemen, maar de overheden stellen de kaders en zetten het probleem in de markt. Aan marktpartijen wordt gevraagd de oplossing, de inrichting en de uitvoering te verzorgen. Daarmee wordt de innovatie- en ontwikkelkracht van het bedrijfsleven beter benut. Hoe ziet de aanpak eruit? Voor het in de markt zetten van opgaven zijn een aantal zaken van belang: →→ Scherpe probleemdefinitie door de overheid: wat moet er precies bereikt worden? Wat is het doel? De opgave moet daarentegen vrij open geformuleerd worden, zonder definitie van de oplossing. →→ Scherpe formulering van de criteria: waar moet het resultaat aan voldoen? Aan de hand van welke criteria toets je dit? Dit moeten heldere, meetbare criteria zijn (aantal spitsmijdingen, reductie in CO2 uitstoot etc.). →→ Monetarisering van de opgave: wat is de oplossing van een probleem waard? Het gaat om het inzichtelijk maken van de kosten en het waarderen van de opbrengsten van oplossingen. Dit reikt verder dan alleen bereikbaarheid. Ook luchtkwaliteit/klimaat, leefbaarheid en tijdswinst zijn bijvoorbeeld relevante aspecten. →→ Heldere definitie van de scope en de planning. →→ Ter beschikking stelling van basisgegevens en data aan de (potentiele) aanbieders. De overheid moet de markt uitdagen om met een oplossing te komen die minimaal tot het gewenste resultaat leidt. Wat de oplossing is en hoe deze eruit ziet is aan de markt. De overheid heeft een kaderstellende, faciliterende en ondersteunende rol. Zij is niet langer alleen opdrachtgever, maar ook een partner van marktpartijen.

zuidvleugel


P24

Relevante actoren bij dit soort opgaven zijn: →→ Koepels/vertegenwoordigers van groepen (EVO, TLN, VNO-NCW, nood- & hulpdiensten, etc.) →→ Dienstverleners/dienstaanbieders/vervoerders →→ Klanten/baathebbers te bereiken via: – Koepels – Werkgevers – Publiekstrekkers/evenementen – Bewoners (interactieve platforms, woningbouwcorporaties, vastgoedeigenaren, sportverenigingen, fysieke aanwezigheid in gebieden, georganiseerde ‘ontmoetingen’) – Social media Deze nieuwe opgaven en nieuwe rollen vragen een andere samenwerkingsvorm en financiering. Enkele relevante aspecten in dit kader zijn:

zuidvleugel


P25

→→ het vaststellen van publieke doelstellingen en randvoorwaarden; →→ het oprichten van een uitvoeringsorganisatie met een helder bussinessmodel (inkomsten, uitgaven, opbrengsten) en verrekenmechanismen op basis van geleverde prestaties met publiek nut (bv aantal gerealiseerde verplaatsingen van wmo-gerechtigden, reguliere reizigers, aantal fietsleningen etc). →→ het inrichten van de uitvoeringsorganisatie als aanspreekpunt voor instellingen en bedrijven met een vervoerwens. – Welke vervoerbehoefte ligt er in het gebied? (samen met actoren) – Hoe kunnen we die het meest effectief bedienen? – Vraag en aanbod koppelen – Inclusief (huur-) fiets en stallingen →→ het mogelijk maken dat bedrijven met creatieve vervoeroplossingen (bv Flexvervoer Rotterdam) in opdracht van de uitvoeringsorganisatie vervoer aan kunnen bieden. 7.2 Mobiliteitsincubator Zuidvleugel

→→ Samenwerking komt tot stand door een verbinding in de driehoek: overheid – markt – klant. →→ De overheid faciliteert een marktplaats die de vraag articuleert en op ‘de marktplaats’ zet. Daarmee krijgt de relatie overheid-markt vorm. →→ De overheid faciliteert de relatie markt – klant door klantgroepen te identificeren en gegevens beschikbaar te stellen aan potentiele aanbieders. Ook organiseert/monitort zij de feedback van klanten naar de markt en naar zichzelf toe. →→ Publiek-private financiering: aanvankelijk zal de overheid het merendeel financieren. De samenwerking moet gericht zijn op het afnemen van de publieke middelen tot uiteindelijk een sluitende private businesscase zonder overheidsfinanciering. →→ De overheid heeft de eerste 3 – 5 jaar bemoeienis om te helpen de markt te laten ontstaan. Na 3 – 5 jaar dient het zelfvoorzienend te zijn. Wat zijn voorbeeldopgaven Onderscheid is te maken in gebiedsgerichte en themagerichte opgaven Binnen het mobiliteitsbeleid is ruimte voor gebiedsgerichte opgaven en themagerichte opgaven. Voorbeelden van kansrijke gebiedsgerichte opgaven in de Zuidelijke Randstad zijn de integrale gebiedsopgave A13- A16 en de bereikbaarheid van de Greenport. Kansrijke themagerichte opgaven in de Zuidelijke Randstad zijn The Last Mile, bereikbaarheid/doorstroming tijdens bouwwerkzaamheden, lucht- en klimaatopgaven en stadsdistributie. Starten met pilots Het is zinvol om op kleine schaal te ‘experimenteren’ met de themagerichte opgaven. Met de ervaringen uit de pilots is het mogelijk om de aanpak efficiënt uit te breiden naar andere delen van de Zuidelijke Randstad. Gebiedsgerichte opgaven kunnen worden opgepakt met pilots binnen een bepaald deel van de regio. Pilot Delft en pilot Goeree Overflakkee Voor de themagerichte opgaven zijn twee pilotgebieden kansrijk: Delft en Goeree Overflakkee. Goeree Overflakkee voor het anders organiseren en in de markt zettten van de first en last Mile. Delft voor het anders organiseren van de bereikbaarheid bij bouwwerkzaamheden. Voor het anders organiseren van de Last Mile is nodig: →→ het vaststellen van een hoofdnet OV dat buiten de opgave valt; →→ het bundelen van de beschikbare financiën voor uitvoering van verschillende ontsluitende (vervoer-) diensten (OV, WMO, bedrijfsvervoer, bijzonder vervoer, huurfietsen, fietsenstallingen);

Wat is de opgave? Overheden leveren grote inspanningen om de bereikbaarheid en mobiliteit aan de onderkant van de mobiliteitsmarkt op peil te houden. Initiatieven uit de samenleving kunnen uitstekend bijdragen aan dit doel. Hoe kunnen overheden de initiatieven uit de samenleving stimuleren, faciliteren, benutten en opschalen? Voorstel voor de Zuidelijke Randstad is het oprichten van een ‘Mobiliteitsincubator Zuidvleugel’: een platform voor het stimuleren en faciliteren van mobiliteitsinitiatieven. Ter inspiratie van een regionale Mobiliteitsincubator dienen de reeds bestaande ‘stadslabs’, in onder meer Leiden, Rotterdam en Delft. En het op start-ups en nieuwe ondernemingen gerichte Yes! Delft. De kracht van de ‘stadslabs’ bestaat uit: →→ het bieden van vrijheid en ruimte voor initiatiefnemers (er wordt niets opgelegd), →→ het brede draagvlak in de samenleving, →→ het aanboren van creativiteit, →→ het ontsluiten van netwerken. De Mobiliteitsincubator kan op regionale schaal eenzelfde functie vervullen. Het is een ontmoetingsplek voor initiatiefnemers die ideeën hebben en initiatieven tonen op het gebied van mobiliteit. Daarbij kan de Mobiliteitsincubator ook een brug slaan tussen de bestaande ‘stadslabs’ en lokale mobiliteitsideeën en initiatieven opschalen. Hoe ziet de aanpak eruit? De Mobiliteitsincubator functioneert als ontmoetingsplek voor mensen met ideeën, initiatieven en netwerken. De Mobiliteitsincubator biedt ondersteuning bij: →→ het doordenken en aanscherpen van ideeën en initiatieven. →→ het faciliteren van de ontmoeting tussen aanbieder en afnemer, bijvoorbeeld het voorleggen van ideeën aan beoogde opdrachtgevers. →→ het zoeken van mensen die mee willen helpen om het idee te concretiseren en daadwerkelijk uitvoering te geven. Ideeën en initiatieven kunnen hierdoor daadwerkelijk landen en kansrijker uitgewerkt worden. Door kennisuitwisseling en kruisbestuiving ontstaat energie. Dit zal leiden tot nieuwe ideeën en initiatieven.

zuidvleugel


P26

zuidvleugel


P27

Bij het organiseren van de ontmoeting spelen social media een belangrijke rol. Met social media wordt een grote doelgroep bereikt. Ook de kleine ondernemer krijgt op die manier een podium. Met een groter bereik en een grotere doelgroep wint de ontmoetingsplaats aan kracht.

hier een voortrekkersrol in vervullen. Dit team wordt ook publiek-privaat gefinancierd. Vanuit de markt kunnen partijen op het gebied van mobiliteit het Dreamteam meefinancieren (RET, Logistieke Diensverleners etc.). Het dataservicecentrum houdt zich bezig met drie vraagstukken.

Regionale overheden zijn de logische partijen om (gezamenlijk) de Mobiliteitsincubator in te richten. Dat neemt niet weg dat alle overheden (regionaal en lokaal) een belangrijke rol hebben in het faciliteren van ideeën en initiatieven. Het Planbureau voor de Leefomgeving onderscheidt 5 stappen die overheden in ieder geval moeten zetten om een energieke samenleving te faciliteren1. In het blok hieronder zijn deze 5 stappen op hoofdlijnen en gericht op dit thema opgenomen.

1. Data op de bestuurlijke agenda en koppeling met maatschappelijke opgaven Het gesprek met politici over data moet veel meer dan alleen vanuit de technologische mogelijkheden gevoerd worden vanuit de gebruiksmogelijkheden. Het is essentieel om de toegevoegde waarde van de toepassing van data inzichtelijk en bespreekbaar te maken. Zo hebben bijvoorbeeld verkeersveiligheidsdata een enorme impact gehad op het aanpakken van een maatschappelijk probleem. Het gaat om het verbinden van de maatschappelijke opgaven/doelen waarvoor bestuurders gesteld staan en het zoeken naar nieuwe oplossingen met slimme toepassing van data.

Relevante stappen voor overheden om een energieke samenleving te stimuleren en te faciliteren: →→ Zorg voor een eenduidige visie, houd die consistent vast en benut deze als afwegingskader →→ Beinvloed als overheid de default: faciliteer met regels initiatieven, stimuleer schone mobiliteit →→ Zorg voor consistentie in regelgeving en voor een ‘dynamische’ inrichting van regelgeving →→ Zoek naar gezamenlijke belangen en zorg voor cross-overs tbv financiering →→ Monitor en deel kennis en data

7.3 Dataservicecentrum Mobiliteit Wat zijn de opgaven? →→ Er is steeds meer data beschikbaar over verplaatsingen van mensen en goederen. Essentieel is met elkaar verder te doordenken hoe deze data benut en toegepast kunnen worden. →→ Marktpartijen hebben belangstelling voor data vanwege toepassingsmogelijkheden. Onduidelijk is waar zij met vragen rond data terecht kunnen. Bij gemeenten ontbreekt kennis over de beschikbaarheid van data en het koppelen van verschillende databronnen. →→ Beschikbare data zijn vaak versnipperd. Het is zinvol om data op regionaal of landelijk niveau te verzamelen. Daarmee is de totstandkoming van businesscases rond de toepassing van data kansrijker. →→ Nieuwe toepassingen met data bieden mogelijkheden voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Overheden moeten meer richting geven op welke terreinen zij mogelijkheden zien. Koppel de data aan maatschappelijke vraagstukken. Daarnaast moeten overheden ook ruimte bieden om te experimenteren met data. →→ Toepassing van data vraagt ook om zorgvuldigheid rond eigenaarschap (licenties) en privacy van datagebruik. Burgers produceren door hun gedrag data, maar zijn hier geen eigenaar van. Hoe met eigenaarschap en privacy omgegaan moet worden is nog altijd een belangrijk vraagstuk. Hoe ziet de aanpak eruit? Bij een Dataservicecentrum op het niveau van de Zuidelijke Randstad komen vraagstukken op het gebied van data samen. Dit is een klein flexibel team, dat divers is samengesteld deskundigen vanuit de publieke en private sector. De Chief Information Officers van Rotterdam en Den Haag kunnen

1. P ublicatie ‘Energieke samenleving, op zoek naar een sturingsfilosofie voor een schone economie, Maarten Haaijer, Planbureau voor de Leefomgeving, 2011

Openheid over waar de kaders steviger ingericht moeten worden is daarbij essentieel. Zo bestaat bijvoorbeeld ten onrechte bestuurlijk het beeld dat de data van de OV-chipcard open is. Het goed organiseren van data vraagt ook tijd en middelen. Het gesprek voeren vanuit de toegevoegde waarde (gebruiksmogelijkheden) rechtvaardigt deze investeringen. Het dataservicecentrum kan een adviserende rol vervullen in deze agendering. 2. Een loket voor vragen over data in de Zuidvleugel Het Dataservicecentrum stelt expertise regionaal beschikbaar. Dit team zorgt voor: →→ een loket voor burgers en bedrijven voor vragen rond data (adviseren, meedenken). →→ ondersteuning van gemeenten door het delen van kennis en expertise over dataverzameling en beschikbaarstelling. →→ agendering bij landelijke standaarden en platforms (NDW). Het team krijgt inzicht in de databehoefte op regionaal niveau en agendeert dit landelijk. →→ formulering van communicatiestrategieën rond het vrijgeven van data en het uitdaging van partijen om initiatieven te nemen. →→ inrichting van een marktplaats voor data waar burgers en bedrijven onderling data kunnen uitwisselen. →→ afstemming van regionale verkeersmodellen. Het Dataservicecentrum start met een aantal aspecten en bouwt langzaam haar (regionale) kennis, expertise en dienstverlening uit. Starten vanuit concrete/lopende projecten is zinvol om op een pragmatische manier invulling te geven aan het Dataservicecentrum. 3. Een radicale proeftuin voor toepassing data voor mobiliteit Het Dataservicecentrum biedt mogelijkheden om te experimenteren in een proeftuin. Essentiele vraag is hoe op een andere manier omgegaan kan worden met zaken als technische flexibiliteit, licenties, services/diensten, privacy en het betrekken en bedienen van verschillende doelgroepen. In een dergelijke proeftuin is het mogelijk te experimenteren met nieuwe ideeën over data en hun toepassing. Voorbeelden zijn: →→ burgers eigenaarschap geven over hun eigen data; →→ introduceren van andere licentie overeenkomsten; →→ experimenten met vrijgeven van financiële data van openbaar vervoer. Wat zijn voorbeeldopgaven? Omwille van een gerichte toepassing is het goed om een vernieuwende inzet van data te koppelen

zuidvleugel


P28

aan andere trajecten binnen mobiliteitsvernieuwing. Voorbeelden zijn dan: →→ slimmer organiseren van stadsdistributie; →→ efficiënter organiseren van de onderkant van de OV-markt; →→ creëren van een mobiliteitsmarkt voor spitsmijdingen in navolging van de Verkeersonderneming of →→ experimenteren met data in een open uitvraag/competitie. 7.4 Strategie stadsdistributie Wat zijn de opgaven? →→ Vanuit de overheden ligt er vooral een opgave voor het verduurzamen van stadsdistributie. Dit komt tot stand door minder ritten, gebruik van milieuvriendelijker vervoerwijzen en energiezuiniger vervoerwijzen. →→ Vervoerders willen zo goed mogelijk inspelen op behoeften van klanten (burgers en bedrijven/ winkels). Door de opkomst van internetwinkelen zijn de behoeften aan het veranderen. Zichtbaar zijn steeds meer kleine leveringen op uiteenlopende tijdstippen. Centrale vraag is hoe omgegaan moet worden met deze versnippering (70% van de bewegingen voor slechts 30% van de vracht)? →→ Kortweg gaat het om de juiste balans vinden tussen overheidsdoelen en rendement van vervoerders. →→ Het belang van goederenvervoer wordt onderschat. Burgers en bedrijven zijn zich niet bewust van de impact van hun consumentenvraag op de goederenmobiliteit. Kennis over goederenvervoer bij gemeenten is beperkt beschikbaar. Hoe ziet de aanpak er uit? In een Expertiseteam Goederenvervoer wordt de aanwezige kennis en expertise over goederenvervoer gebundeld. Daarmee is het mogelijk een stevige en gezamenlijke aanpak te ontwikkeling in de Zuidelijke Randstad op goederenmobiliteit: wat zijn de kansen en ontwikkelrichtingen voor goederenmobiliteit? Dit geeft duidelijkheid aan marktpartijen en creëert ook een interessante schaalgrootte voor private initiatieven. Het team wordt gefinancierd met publieke en private middelen. Dit team gaat op de volgende wijze aan de slag: →→ Kennisbundeling, -ontwikkeling en –deling rond goederenmobiliteit in de zuidelijke Randstad. Gemeenten maken gebruik van deze kennis voor hun gemeentelijk beleidsvisies en –plannen rond goederenmobiliteit. →→ Afstemmen van goederenvervoerbeleid / milieuzones / regels voor full-truck loads op bovenlokaal niveau. Marktpartijen hechten grote waarde aan dergelijk gezamenlijk consistent beleid. →→ Makelaarsfunctie / datingbureau. Het team brengt partijen (vervoerders, verladers, retailers) bij elkaar om te zoeken naar meer synergie en samenwerking in de keten. Start met een bepaalde keten (bv kleding) om het delen van data en bij elkaar brengen van partijen te faciliteren. →→ Uitdragen van successen en kansen: het team communiceert goede voorbeelden en laat kansen zien (samenwerken leidt tot kostenbesparingen). →→ Bieden van incentives (opstartsubsidie, kennis, soepelere regelgeving) om gewenste initiatieven een stap verder te brengen. Tendering van de eigen inkoop Een tweede concrete kans ligt in tendering van stadsdistributie van de eigen inkoop. Tendering van stadsdistributie is complex. Start daarom met een tender van de eigen inkoop voor de bevoorrading van de overheidsgebouwen en verenigingsgebouwen. Stuur daarin op doelen als bundeling, schoon

zuidvleugel


P29

en zuinig. Het tenderen van inkoop voor meerdere locaties en meerdere goederen levert aanzienlijk minder stromen op. Aan de rand van de stad worden ontkoppelpunten ingericht, vanwaar de verschillende goederen gebundeld worden voor de bestemmingslocatie. Interessante businesscase is of dit ook op het niveau van de Zuidelijke Randstad kan. Voorbeeld is London waar goederen voor 500 overheidslocaties worden gebundeld. Ook op de bouwlogistiek (ruim 30% van het totale goederenvervoer) kan je als overheid invloed uitoefenen. Neem dat op als een van de eisen waar je aan moet voldoen om een gebied te mogen (her)ontwikkelen. Wat zijn mogelijke voorbeeldopgaven? Tendering van de eigen inkoop is een krachtige voorbeeldopgave om mee te beginnen. Creëer een kopgroep van partijen binnen de Zuidvleugel die werk willen maken van het gezamenlijk inkopen op een manier die bijdraagt aan een efficiëntere en schonere stadsdistributie. De brancheverenigingen kan gevraagd worden om een kansrijke keten te benoemen (kleding, voedsel, bouwlogistiek). De bij die keten betrokken partijen kunnen gezamenlijk bespreken hoe deze specifieke keten geoptimaliseerd kan worden (regelgeving, samenwerking etc.). Nieuwbouw- en herontwikkelingslocaties zijn geschikt voor het beïnvloeden van de bouwlogistiek. Ga na welke locaties binnenkort tot ontwikkelen komen en probeer het thema bouwlogistiek daarin mee te nemen.

COLOFON April 2014 Deze publicatie geeft de opbrengst weer van het traject Mobiliteitsvernieuwing Zuidvleugel. Dit traject is geïnitieerd door bureau Zuidvleugel namens haar overheidspartners in de Zuidelijke Randstad. Het traject is georganiseerd en begeleid door APPM Management Consultants en Goudappel Coffeng in samenwerking met het Zuidvleugelbureau. Organisatie en begeleiding Pepijn van Wijmen en Miran Wiersema (APPM Management Consultants) Bas Govers en Thomas Straatemeier (Goudappel Coffeng) Lodewijk Lacroix (Bureau Zuidvleugel) Tekst Rik Panman Thomas Straatemeier Miran Wiersema Ontwerp Zinnebeeld Voor meer informatie Zuidvleugelbureau Postbus 90602 2509 LP Den Haag 070 441 8301 [email protected] www.zuidvleugel.nl

Mobiliteitsvernieuwing Zuidelijke Randstad Personen- en goederenmobiliteit Vernieuwingsperspectief en kansrijke vernieuwingsopgaven

Recommend Documents