M 201120
MKB-ondernemer ziet zichzelf vooral als manager
drs. B van der Linden Zoetermeer, december 2011
MKB-ondernemer ziet zichzelf vooral als manager Ondernemers zijn te verdelen in managers, marktzoekers, innovatoren en risiconemers. MKB-ondernemers herkennen vooral de rol van manager als gekeken wordt naar de eigen manier van ondernemen. De rol van innovator wordt het minst herkend. Meer dan een derde deel van de MKB-ondernemers geeft dan ook 'manager' als meest typerende rol op. Marktzoeker is de minst typerende ondernemersrol. Bij samenwerking valt op dat managers het minst samenwerken met andere bedrijven. Risiconemers werken van alle ondernemersrollen in verhouding juist het vaakst samen. Bij strategie valt op dat wat betreft de middellange termijn doelstellingen de risiconemer vaker dan andere rollen de uitbreiding van het personeelsbestand en van het pand noemt. De manager en de marktzoeker willen daarentegen juist meer het eigen vakmanschap verbeteren. Op korte termijn zetten vooral innovatoren en marktzoekers in op de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Innovatoren hebben in verhouding ook het vaakst een ondernemingsplan opgesteld maar raadplegen het vervolgens het minst.
1
Inleiding
In deze minirapportage staat ondernemerschap uitgedrukt in de volgende vier ondernemersrollen centraal: manager, marktzoeker, innovator en risiconemer. Gekeken wordt hoe MKB-ondernemers deze rollen herkennen in hun eigen manier van ondernemen en welke rol het meest typerend voor hen is. Tevens worden er verbanden gelegd tussen de ondernemersrollen enerzijds en samenwerking en strategie anderzijds. De data die gebruikt zijn voor de rapportage zijn ontleend aan de EIMdataset Determinanten Bedrijfsprestaties1. Deze dataset is in 2006 ontwikkeld en wordt jaarlijks aangevuld. Hoofddoel van deze dataset is het meten van de wijze waarop Nederlandse MKB-ondernemingen hun bedrijfsvoering organiseren. Aspecten die jaarlijks aan bod komen zijn innovatie, perceptie van concurrentie, strategie, marketing, HRM en ondernemerschap. Iedere meting kent ook een aantal actuele vragen. Voor de editie van 2011 zijn een kleine 3.000 MKB-ondernemers ondervraagd.
1
2
Voor gedetailleerde informatie over de Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties zie ook www.ondernemerschap.nl, tabblad 'data', doorklikken op 'datasets'.
2
Rollen van de ondernemer
Om de gedragingen en de functie van de ondernemer te beschrijven wordt veelal een model gehanteerd waarin vier rollen van de ondernemer worden onderscheiden: manager, marktzoeker, innovator en risiconemer1. Een manager is iemand die zorgdraagt voor een effectieve en efficiënte bedrijfsvoering. Een marktzoeker is gedefinieerd als iemand die nieuwe markten zoekt en netwerkt. Een innovator zoekt naar nieuwe mogelijkheden c.q. vernieuwing. Een risiconemer is gedefinieerd als iemand die voor eigen rekening en risico zaken doet. De uitgebreidere kenmerken van de vier ondernemersrollen zijn als volgt overzichtelijk te maken (zie Tabel 1). Tabel 1
Kenmerken ondernemersrollen
Manager
Marktzoeker
Innovator
Risiconemer
- management/besturing
- marktonderzoek
- nieuwe produc-
- starten/stoppen
- bedrijfsvisie/bedrijfsdoelen
- concurreren
- beheersinstrumenten
- proces afstemmen
- efficiencyverhoging - kostenbeheersing - HRM-beleid - samenwerking
op klant - kwaliteitszorg en klanttevredenheid - marketing
ten/diensten - nieuwe processen/technieken
- contractvrijheid - winst behalen - investeren
- nieuwe samenwerkingsvormen - nieuwe interne organisatie
Bron: EIM o.b.v. Scales2.
H e rk en n ing o nd e rn em e rs r o l le n Het merendeel van de MKB-ondernemers herkent de vier ondernemersrollen in hun eigen manier van ondernemen (zie Figuur 1). De rol van manager wordt met 85% het meest herkend door de MKB-ondernemers; de rol van innovator wordt met 67% het minst vaak herkend in de eigen manier van ondernemen. Voor alle rollen geldt dat ondernemers in het microbedrijf3 hun eigen manier van ondernemen minder identificeren met de ondernemersrollen dan ondernemers in het klein- en middenbedrijf. Er is ook een aantal sectorverschillen te onderscheiden. Zo identificeren horeca-ondernemers zich meer dan gemiddeld met de rol van manager en herkennen ondernemers in de persoonlijke dienstverlening in hun eigen manier van ondernemen veel minder dan gemiddeld de rollen van marktzoeker en risiconemer. Ondernemers in de sector industrie tenslotte vereenzelvigen zichzelf gemiddeld het meest met de rol van innovator.
1
Zie Bruins, Ondernemerschap en strategie in het MKB, EIM, 2006; Prince et all., Ondernemen in de zorg, EIM, 2005.
2
Zie Ivanova & Gibcus, The decision-making entrepreneur, Scales & EIM, 2003; Bosma, Van Praag & De Wit, Determinants of succesfull entrepreneurship, Scales, 2000.
3
De gehanteerde grootteklasse-indeling binnen het MKB is als volgt: het microbedrijf telt tussen de 0 en 10 werkzame personen, het kleinbedrijf tussen de 10 en 50 werkzame personen en het middenbedrijf tussen de 50 en 250 werkzame personen.
3
Figuur 1
Herkenning ondernemersrollen naar grootteklasse
100%
90%
80%
70%
60% Microbedrijf Kleinbedrijf
50%
Middenbedrijf Totaal MKB
40%
30%
20%
10%
0% Manager
Marktzoeker
Innovator
Risiconemer
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
M e est t y p e re nd e on d ern em e rs r ol Als meest typerende ondernemersrol geeft bijna een derde van de MKBondernemers de rol van manager aan. Het minst vaak wordt de rol van marktzoeker als meest typerende rol voor de eigen manier van ondernemen genoemd: ongeveer een kwart van de ondernemers noemt dit. Ook hier is er een verschil zichtbaar tussen ondernemers van enerzijds het microbedrijf en anderzijds het klein- en het middenbedrijf (zie Figuur 2). In het klein- en middenbedrijf geven ondernemers vaker dan in het microbedrijf aan dat de rol van manager typerend is voor de eigen manier van ondernemen. In het microbedrijf daarentegen geven ondernemers gemiddeld vaker aan dat zij hun eigen manier van ondernemen typeren als risiconemer of innovator.
4
Figuur 2
Meest typerende ondernemersrol naar grootteklasse
Totaal MKB
Middenbedrijf Manager Marktzoeker Innovator Risiconemer Kleinbedrijf
Microbedrijf
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
Er zijn ook een paar opmerkelijke sectorverschillen (zie Figuur 3). Zo geven met name ondernemers in de financiële dienstverlening en in de niet particuliere sector relatief vaak een rol als manager als meest typerend op, terwijl er in de persoonlijke dienstverlening relatief weinig ondernemers manager als meest typerende rol opgeven. De rol van marktzoeker wordt met name in de sectoren bouw, horeca en niet particuliere sector relatief weinig genoemd als meest typerende rol voor de eigen manier van ondernemen. De rol van innovator wordt met name door ondernemers in de persoonlijke dienstverlening genoemd en in mindere mate ook relatief vaak door ondernemers in de horeca. Ondernemers in de niet particuliere sector zien zichzelf juist relatief weinig in de rol van innovator. De rol van risiconemer tenslotte wordt relatief vaak als meest typerend genoemd door ondernemers in de bouw- en in de transportsector en erg weinig door ondernemers in de persoonlijke dienstverlening.
5
Figuur 3
Meest typerende ondernemersrol MKB naar sector
Totaal MKB
Niet particulier
Persoonlijke diensten
Financiële diensten
Manager
Zakelijke diensten
Marktzoeker Innovator Transport
Risiconemer
Horeca
Handel
Bouw
Industrie
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
6
80%
90%
100%
3
Samenwerking
Samenwerking wordt bij uitstek als kenmerkend gezien voor de ondernemersrol van manager en ook voor die van innovator. Het blijkt echter dat MKB-ondernemers die zichzelf typeren als manager juist het minst vaak samenwerking met andere bedrijven of instellingen aangaan (zie Figuur 4). MKB-ondernemers die zichzelf bestempelen als risiconemer werken het vaakst samen met andere bedrijven of instellingen: meer dan de helft geeft aan samen te werken. Figuur 4
Samenwerking met andere bedrijven of instellingen naar ondernemersrol en grootteklasse
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0% Manager
Marktzoeker
Innovator
Risiconemer
Microbedrijf
Kleinbedrijf
Middenbedrijf
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
Een blik op de verdeling naar grootteklasse leert dat naarmate een bedrijf groter is (meer werkzame personen heeft) het ook vaker samenwerkt met andere bedrijven of instellingen. Meer dan driekwart van ondernemers in het middenbedrijf werkt samen tegenover minder dan de helft van de ondernemers in het microbedrijf. Ondernemers in de sectoren transport en zakelijke dienstverlening gaan relatief vaak samenwerking met andere bedrijven of instellingen aan, terwijl ondernemers in de horeca en vooral in de persoonlijke dienstverlening veel minder dan gemiddeld samenwerken.
7
4
Strategie
Ondernemersrollen kunnen ook verband houden met de strategie van een bedrijf. De veronderstelling daarbij is dat er verschil is in de visie op de toekomst van het bedrijf, ofwel de strategie, naar ondernemersrol. Doelstellingen zijn de concretisering van een ondernemingsstrategie. Er wordt een onderscheid gemaakt naar doelstellingen op de middellange termijn en doelstellingen op de korte termijn.
D o e ls te l l i ng en o p m i d de l l a ng e t er m i jn Waar over het geheel genomen MKB-ondernemers aangeven vooral in te zetten op het behalen van een zo hoog mogelijke winst en het vergroten van de omzet zijn er ook verschillen tussen de vier ondernemersrollen zichtbaar (zie Figuur 5). Als verwacht hebben met name de innovator en de marktzoeker op de middellange termijn de doelstelling nieuwe markten te bewerken. Meer dan de andere drie ondernemersrollen heeft de risiconemer als doelstelling voor de middellange termijn verhuizing naar een ander pand, uitbreiding van het pand en uitbreiding van het personeelsbestand heeft. De manager en de marktzoeker noemen minder vaak dan de innovator en de risiconemer de doelstelling om het eigen vakmanschap te verbeteren. Figuur 5
Doelstellingen op middellange termijn naar ondernemersrol
Het behalen van een zo hoog mogelijke winst
Vergroten van de omzet
Nieuwe vestiging(en) openen
Verhuizing naar ander pand
Risiconemer Innovator Marktzoeker Manager
Uitbreiding pand
Uitbreiding personeel
Nieuwe markten bewerken
Eigen vakmanschap verbeteren 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
D o e ls te l l i ng en o p k or te t er m i jn Ook voor de korte termijn (komend jaar) is gevraagd naar de doelstellingen van MKB-ondernemers. De uitgevraagde doelstellingen op korte termijn hebben voornamelijk betrekking op voorgenomen vernieuwingen, verbete-
8
ringen en initiatieven om onderscheidend te zijn ten opzichte van de concurrentie1 (zie Figuur 6). De innovator en in minder mate ook de marktzoeker zetten logischerwijs in verhouding zwaar in op investeringen in nieuwe producten en diensten: voor de innovatoren geldt dat meer dan tweederde van hen het komend jaar van plan is investeringen in nieuwe producten en diensten te doen. Daarentegen is minder dan de helft van de managers van plan hierin te investeren. Marktzoekers en innovatoren zetten ook meer dan risiconemers en managers in op initiatieven om zich te onderscheiden van de concurrentie. Ondernemers in het microbedrijf zijn veel minder dan die in het klein- en middenbedrijf van plan te gaan investeren in vernieuwingen en initiatieven om zich te onderscheiden van de concurrentie. Het grootteklassenverschil komt het duidelijkste naar voren in de doelstellingen ten aanzien van de investeringen in de verbetering of vernieuwing van interne bedrijfsprocessen: bijna 9 op de 10 ondernemers in het middenbedrijf stelt dergelijke investeringen tot korte termijn doel tegenover slechts 4 op de 10 ondernemers in het microbedrijf. Figuur 6
Doelstellingen op korte termijn naar ondernemersrol
100%
90%
80%
70%
60% Manager Marktzoeker
50%
Innovator Risiconemer
40%
30%
20%
10%
0% Investeren in nieuwe producten of diensten
Investeren in verbetering of vernieuwing van de interne bedrijfsprocessen
Risicovolle projecten opzetten of uitvoeren
Initiatieven nemen om u te onderscheiden van de concurrentie
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
O nd e rn em in gs p la n Een ondernemer kan zijn of haar strategie formeel vastleggen in een ondernemingsplan (zie Figuur 7). Innovatoren hebben in verhouding het vaakst een ondernemingsplan opgesteld: bijna de helft van de innovatoren heeft dit gedaan. Risiconemers hebben in verhouding het minst vaak een ondernemingsplan opgesteld:
1
De 'brede' uitvraag van doelstellingen zoals die voor de middellange termijn gedaan zijn – bijvoorbeeld met betrekking tot uitbreiding van het personeelsbestand en/of het pand – is voor de korte termijn achterwege gebleven.
9
slechts in ongeveer een derde van de gevallen. Hoe groter een onderneming is, hoe meer er gebruik wordt gemaakt van een ondernemingsplan: minder dan een derde van de microbedrijven heeft een ondernemingsplan opgesteld, terwijl bijna tweederde van de kleinbedrijven en zelfs meer dan 80% van ondernemers in het middenbedrijf een ondernemingsplan opgesteld hebben. Figuur 7
Ondernemingsplan naar ondernemersrol en grootteklasse
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0% Manager
Marktzoeker
Innovator
Risiconemer
Microbedrijf
Kleinbedrijf
Middenbedrijf
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
Eenmaal een ondernemingsplan opgesteld, hebben marktzoekers in verhouding het vaakst dit plan daadwerkelijk geraadpleegd in het afgelopen jaar (zie Figuur 8). Ondernemers die zichzelf zien als innovator raadplegen in verhouding het minst vaak het ondernemingsplan. Bijna de helft van de MKB-ondernemers die de rol van innovator het meest typerend vindt voor de eigen manier van ondernemen geeft aan het ondernemingsplan niet één keer in het afgelopen jaar geraadpleegd te hebben. Ondernemers met als meest typerende rol marktzoeker hebben het vaakst tenminste eenmaal in het afgelopen jaar het ondernemingsplan geraadpleegd. MKB-ondernemers met de rol van manager of risiconemer scoren gemiddeld: meer dan tweederde van hen heeft het ondernemingsplan tenminste eenmaal geraadpleegd in het afgelopen jaar.
10
Figuur 8
Raadpleging ondernemingsplan in afgelopen jaar naar ondernemersrol
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0% Manager
Marktzoeker geen enkele keer
Innovator
Risiconemer
tenminste eenmaal
Bron: EIM, Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2011.
11
