MILIEUEFFECTRAPPORT GEOTHERMISCH PROJECT VITO BALMATT-SITE TE MOL INITIATIEFNEMER:

MILIEUEFFECTRAPPORT GEOTHERMISCH PROJECT BALMATT-SITE TE MOL

INITIATIEFNEMER:

VITO

TE-GL-ENV-CON-RPT-5230001-010v1.0

27/03/2014

KENNISGEVING EN ONTWERPTEKST MILIEUEFFECTRAPPORT GEOTHERMISCH PROJECT BALMATT-SITE TE MOL [14.0093_VD] 15/07/2015

Initiatiefnemer

VITO Boerentang 200 2400 Mol

SGS Belgium NV

Haven 407 – Polderdijkweg 16 – 2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 87 50 f + 32 (0)3 545 87 69 e [email protected]

www.sgs.com

Member of SGS Group (Société Générale de Surveillance)

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Dit rapport is samengesteld op basis van gegevens die door het bedrijf beschikbaar werden gesteld. Het betreft hier zowel schriftelijke informatie (teksten, cijfermateriaal, plannen) als mondelinge informatie die werd verstrekt tijdens gesprekken en plaatsbeozoeken. SGS Belgium heeft als deskundig en onafhankelijk adviesbureau ernaar gestreefd om naar best vermogen en kennis onderliggend milieueffectrapport zo accuraat en volledig mogelijk te maken. SGS Belgium NV kan echter geen garanties bieden m.b.t. de accuraatheid of de volledigheid van de beschrijvingen en conclusies voor zover deze gebaseerd zijn op schriftelijke en mondelinge informatie die door de initiatiefnemers werden verstrekt en die door SGS Belgium NV redelijkerwijze niet onafhankelijk geverifieerd kon worden.

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

INHOUDSOPGAVE 0

ALGEMENE INLICHTINGEN ...........................................................................................................1 0.1 BEKNOPTE PROJECTOMSCHRIJVING...............................................................................................2 0.2 TOETSING AAN DE M.E.R.-PLICHT ...................................................................................................2 0.3 COÖRDINATEN INITIATIEFNEMER....................................................................................................3 0.4 MER-COORDINATOR EN TEAM VAN DESKUNDIGEN .........................................................................3 0.4.1 Externe deskundigen ..........................................................................................................3 0.4.2 Interne deskundigen ...........................................................................................................4 0.5 BESLUITVORMINGSPROCES ...........................................................................................................4

1

ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET PROJECT..................................................................1 1.1 RUIMTELIJKE SITUERING VAN HET PROJECT ....................................................................................2 1.2 JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN ....................................................................3 1.3 ADMINISTRATIEVE VOORGESCHIEDENIS .......................................................................................17 1.3.1 Historiek VITO...................................................................................................................17 1.3.2 Historiek Balmatt-site & Electrabelsite ..............................................................................17 1.3.3 Vergunningsverplichtingen ...............................................................................................18 1.3.4 Relevante milieurapportages en -studies .........................................................................26 1.4 BIJLAGEN HOOFDSTUK 1 .............................................................................................................29

2

HET PROJECT .................................................................................................................................1 2.1 INLEIDING EN VERANTWOORDING ...................................................................................................2 2.2 SITUERING ...................................................................................................................................6 2.2.1 Geologische situering (regionaal en in de diepte) ..............................................................6 2.2.2 Projectsite (=Balmatt-site).................................................................................................11 2.3 TECHNISCHE BESCHRIJVING ........................................................................................................13 2.3.1 Boorfirma, -installatie en –werf .........................................................................................20 2.3.2 Voorbereiding werf en werfinrichting ................................................................................26 2.3.3 Afwerking ..........................................................................................................................36 2.3.4 Timing ...............................................................................................................................36 2.3.5 Overige installaties ...........................................................................................................37 2.4 ALTERNATIEVEN .........................................................................................................................39 2.4.1 Nulalternatief .....................................................................................................................39 2.4.2 Locatiealternatief ..............................................................................................................39 2.4.3 Doelstellingsalternatieven .................................................................................................40 2.4.4 Uitvoeringsalternatieven ...................................................................................................40 2.5 RELEVANTE BBT- EN BREF-DOCUMENTEN.....................................................................................41

3

INGREEP-EFFECTEN SCHEMA .....................................................................................................1 3.1 3.2 3.3

ALGEMEEN ...................................................................................................................................2 INGREEP-EFFECTRELATIES............................................................................................................3 REIKWIJDTE VAN HET MER.............................................................................................................6

Lijst met tabellen

1/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

4

[14.0093_VD] 15/07/2015

BODEM EN GRONDWATER ...........................................................................................................1 4.1 AFBAKENING STUDIEGEBIED ..........................................................................................................2 4.2 METHODOLOGIE ...........................................................................................................................2 4.2.1 Referentiesituatie ................................................................................................................2 4.2.2 Geplande Situatie ...............................................................................................................3 4.3 REFERENTIESITUATIE ...................................................................................................................5 4.3.1 Regionale geologie en lokale stratigrafie ............................................................................5 4.3.2 Karakteristieken van het geothermisch reservoir ...............................................................8 4.3.3 Karakteristieken van het freatisch grondwatersysteem ......................................................8 4.3.4 Verontreinigingssituatie ter hoogte van de Balmatt-site ...................................................10 4.4 GEPLANDE SITUATIE – BEOORDELING EFFECTEN OP DE ONDERGROND EN GRONDWATER .............14 4.4.1 Aanlegfase - Werfinrichting...............................................................................................14 4.4.2 Aanlegfase – Uitvoering diepe boringen ...........................................................................16 4.4.3 Exploitatiefase...................................................................................................................20 4.4.4 Post-Exploitatiefase ..........................................................................................................35 4.6 BESLUIT .....................................................................................................................................37 4.7 MILDERENDE MAATREGELEN ......................................................................................................39

5

GELUID EN TRILLINGEN ................................................................................................................1 5.1 METHODOLOGIE ...........................................................................................................................2 5.2 AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED ............................................................................................3 5.3 TOEPASSELIJK WETTELIJK KADER INZAKE GELUID ...........................................................................4 5.3.1 Algemeen ............................................................................................................................4 5.3.2 Normen voor het “stabiele” specifieke geluid – Nieuwe inrichtingen ..................................7 5.3.3 Normen voor het discontinue specifiek geluid – Nieuwe inrichtingen ................................8 5.4 EMISSIES EN IMMISSIES IN DE REFERENTIESITUATIE ........................................................................9 5.5 EMISSIES EN IMMISSIES IN DE TOEKOMSTIGE SITUATIE ..................................................................10 5.5.1 Boorfase............................................................................................................................10 5.5.2 Geluidemissies en immissies in de exploitatiefase...........................................................15 5.6 MILDERENDE MAATREGELEN .......................................................................................................17 5.6.1 Milderende maatregelen impulsen in de boorfase............................................................17 5.6.2 Milderende maatregelen aan de stabiele bronnen van de boorfase ................................17 5.6.3 Milderende maatregelen in de exploitatiefase ..................................................................21 5.7 MONITORING ..............................................................................................................................21 5.8 LEEMTEN IN DE KENNIS ...............................................................................................................21 5.9 CONCLUSIES ..............................................................................................................................22 5.10 BIJLAGEN ...............................................................................................................................24

6

OVERIGE DISCIPLINES ..................................................................................................................1 6.1 W ATER ........................................................................................................................................2 6.2 LUCHT .........................................................................................................................................4 6.2.1 Methodologie ......................................................................................................................4 6.2.2 Afbakening studiegebied ....................................................................................................4 6.2.3 Luchtkwaliteit in het studiegebied .......................................................................................4 6.2.4 Emissies als gevolg van het project....................................................................................5 6.2.5 Besluit en milderende maatregelen ....................................................................................6

Lijst met tabellen

2/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.3 MENS ..........................................................................................................................................7 6.3.1 Gezondheidsrisicoanalyse ..................................................................................................7 6.3.2 Mobiliteit ............................................................................................................................10 6.4 FAUNA EN FLORA ........................................................................................................................17 6.4.1 Methodologie ....................................................................................................................17 6.4.2 Afbakening studiegebied ..................................................................................................17 6.4.3 Beschrijving van de natuurgebieden ................................................................................18 6.4.4 Milieueffecten ....................................................................................................................19 6.5 LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE ...............................................................20 6.5.1 Methodologie ....................................................................................................................20 6.5.2 Afbakening van het studiegebied......................................................................................20 6.5.3 Visuele karakteristieken van de projectsite ......................................................................20 6.5.4 Landschappelijke karakteristieken in de omgeving ..........................................................21 6.5.5 Geplande situatie ..............................................................................................................27 6.6 LICHT, WARMTE EN STRALINGEN ..................................................................................................27 6.7 AFVALSTOFFEN ..........................................................................................................................28 6.8 KLIMAAT ....................................................................................................................................28 6.8.1 Studiegebied .....................................................................................................................28 6.8.2 Impact van het project ......................................................................................................28 7

SYNTHESE MILIEUEFFECTEN EN BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN 1 7.1 BIJDRAGE TOT KWALITEIT VAN DE LUCHT........................................................................................2 7.1.1 Betrokken disciplines ..........................................................................................................2 7.1.2 Effecten op de luchtkwaliteit ...............................................................................................2 7.1.3 Milderende maatregelen .....................................................................................................2 7.2 BIJDRAGE TOT DE KWALITEIT VAN HET OPPERVLAKTEWATER ...........................................................3 7.2.1 Betrokken disciplines ..........................................................................................................3 7.2.2 Effecten op de waterkwaliteit ..............................................................................................3 7.2.3 Milderende maatregelen .....................................................................................................3 7.3 BIJDRAGE TOT DE LOKALE KWALITEIT VAN BODEM EN GRONDWATER................................................4 7.3.1 Betrokken disciplines ..........................................................................................................4 7.3.2 Effecten op de bodem- en grondwaterkwaliteit ..................................................................4 7.3.3 Milderende maatregelen .....................................................................................................6 7.4 BIJDRAGE TOT DE GELUIDSEMISSIES ..............................................................................................7 7.4.1 Betrokken disciplines ..........................................................................................................7 7.4.2 Effecten op het achtergrondgeluid ......................................................................................7 7.4.3 Milderende maatregelen .....................................................................................................8 7.5 BIJDRAGE TOT DE VOLKSGEZONDHEID ...........................................................................................9 7.5.1 Betrokken disciplines ..........................................................................................................9 7.5.2 Effecten op de volksgezondheid .........................................................................................9 7.5.3 Milderende maatregelen ...................................................................................................10 7.6 EFFECTEN OP DE MOBILITEIT .......................................................................................................10 7.6.1 Betrokken disciplines ........................................................................................................10 7.6.2 Effecten op de mobiliteit ...................................................................................................10 7.6.3 Milderende maatregelen ...................................................................................................11 7.7 EFFECTEN OP FAUNA EN FLORA...................................................................................................11 7.7.1 Betrokken disciplines ........................................................................................................11 7.7.2 Effecten op fauna en flora .................................................................................................11

Lijst met tabellen

3/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

7.7.3 Milderende maatregelen ...................................................................................................11 7.8 EFFECTEN OP LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE ..........................................12 7.8.1 Betrokken disciplines ........................................................................................................12 7.8.2 Effecten op het landschap ................................................................................................12 7.8.3 Milderende maatregelen ...................................................................................................12 8 ELEMENTEN TER BEOORDELING VAN DE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM TEN BEHOEVE VAN DE WATERTOETS .......................................................................................................1 8.1 INLEIDING.....................................................................................................................................2 8.2 POTENTIËLE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM ............................................................................3 8.3 W ERKELIJKE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM ...........................................................................5 8.3.1 Effecten op de waterkwantiteit ............................................................................................5 8.3.2 Effecten op de waterkwaliteit ..............................................................................................6 8.3.3 Effecten op de aquatische fauna en flora ...........................................................................6 8.3.4 Beoordeling schadelijke effecten ........................................................................................6 9

MONITORING EN EVALUATIE .......................................................................................................1 9.1 9.2 9.3

BODEM EN GRONDWATER .............................................................................................................2 GELUID ........................................................................................................................................2 W ATER ........................................................................................................................................2

10

LEEMTEN IN DE KENNIS ............................................................................................................1

11

TEWERKSTELLING, INVESTERING ...........................................................................................1

11.1 11.2 11.3

TEWERKSTELLING .....................................................................................................................2 INVESTERING ............................................................................................................................2 UITBATINGSKOSTEN ..................................................................................................................3

12

GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN ..................................................................................1

13

ALGEMEEN BESLUIT ..................................................................................................................1

Lijst met tabellen

4/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

LIJST MET TABELLEN

Tabel 0.1: Overzicht externe deskundigen .................................................................................................... 3 Tabel 1.1: Overzicht kadastrale percelen geothermisch project VITO .......................................................... 2 Tabel 1.2: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ............................................................................ 4 Tabel 1.3: Overzicht van de lopende milieuvergunningen .......................................................................... 18 Tabel 1.4: Overzicht vergunde VLAREM-rubrieken .................................................................................... 19 Tabel 1.5: Overzicht bijzondere voorwaarden ............................................................................................. 19 Tabel 2.1: Referentieputten (welke de Kolenkalk Groep bereiken) voor het Balmatt geothermie project .... 7 Tabel 2.2: Referentieputten (welke de Kolenkalk Groep niet bereiken) voor het Balmatt geothermie project ............................................................................................................................................................ 7 Tabel 2.3: Technische parameters van de installatie (dimensionering van de componenten) ................... 19 Tabel 2.4: Overzicht relevante specificaties zeven types boortoren die zijn aangeboden geweest tijdens de openbare aanbesteding .......................................................................................................................... 22 Tabel 2.5: Overzicht aangeboorde lagen en opeenvolgende diameters voor boren en verbuizen ............ 29 Tabel 2.6: Geplande metingen in open boorgat .......................................................................................... 35 Tabel 2.6: Oplijsting BBT-technieken en reflectie ervan VITO (BBT koelsystemen) .................................. 42 Tabel 3.1: Algemene ingrepen van een industrieel project voor de verschillende milieudisciplines ................ 2 Tabel 3.2: Ingreep-Effectenmatrix ................................................................................................................. 5 Tabel 4.1: Stratigrafische en hydrologische eenheden ter hoogte van het studiegebied ............................. 6 Tabel 4.2: Overzicht van de beschikbare bodemonderzoeken i.k.v. het Bodemdecreet ............................ 11 Tabel 5.1: VLAREM II Milieukwaliteitsnormen voor stabiel omgevingsgeluid in open lucht ......................... 5 Tabel 5.2: Relevante meetwaarden langdurige meting in MP A ................................................................... 7 Tabel 5.3: VLAREM II richt- en grenswaarden voor het specifiek geluid in open lucht ................................ 7 Tabel 5.4: Richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend geluid in open lucht als hinderlijk ingedeelde inrichtingen ............................................................................................................. 8 Tabel 5.5: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 2 (BP A en BP C) ................................................................................. 9 Tabel 5.6: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 5 (BP B) ................................................................................................ 9 Tabel 5.7: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 8 (BP D) ................................................................................................ 9 Tabel 5.8: Gemeten geluidemissies impuls-bronnen .................................................................................. 10 Tabel 5.9: Verkregen geluidemissies (semi)stabiele bronnen .................................................................... 11 Tabel 5.10: Berekende maximale geluidimmissies impulsachtige bronnen – boorfase ............................. 12

Lijst met tabellen

1/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 5.11: Toetsing berekend specifiek geluid boorfase (zonder milderende maatregelen) tijdens de nachtperiode ................................................................................................................................................ 13 Tabel 5.12: Bronlijst berekend specifiek geluid boorfase nachtperiode naar BP A .................................... 13 Tabel 5.13: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (zonder mildering) tijdens de nachtperiode ..................................................................................................................................................................... 14 Tabel 5.14: Significantiekader geluid .......................................................................................................... 14 Tabel 5.15: Koppeling significantie aan milderende maatregelen .............................................................. 15 Tabel 5.16: Toetsing toekomstig specifiek geluid exploitatie P70 tijdens nachtperiode ............................. 16 Tabel 5.17: Bronlijst toekomstig specifiek geluid “ACC – P70” naar BP A ................................................. 16 Tabel 5.18: Berekende stijging omgevingsgeluid door exploitatiefase nachtperiode ................................. 17 Tabel 5.19: Toetsing toekomstig (semi)stabiel specifiek geluid van de boorfase, met akoestisch scherm tijdens de nachtperiode ............................................................................................................................... 20 Tabel 5.20: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (met akoestisch scherm) tijdens de nachtperiode ................................................................................................................................................ 21 Tabel 5.21: Immissiemetingen t.h.v. woning A, samenvatting per periode per dag.................................... 24 Tabel 5.22: Spectrale geluidemissies – gepland project ............................................................................. 28 Tabel 6.1: Gemeten concentraties aan meetpost 42N016 (Dessel) ............................................................. 4 Tabel 6.2: Luchtkwaliteit in het studiegebied 2010-2012 (bron: interpolatiekaarten VMM) .......................... 5 Tabel 6.3: Richtwaarden geluid – WGO (Effecten van de verschillende niveaus van nachtelijk geluid op de volksgezondheid) ...................................................................................................................................... 8 Tabel 6.4: Telgegevens N71 voor het jaar 2010 ......................................................................................... 15 Tabel 6.5: Overzicht van de dichtsbijgelegenSBZ’s .................................................................................... 18 Tabel 6.6: Overzicht van het Vlaams Ecologisch Netwerk, binnen een zone van 3 km rond het projectgebied ............................................................................................................................................... 18 Tabel 8.1: Overzicht activiteiten met mogelijke schadelijke effecten op het lokale watersysteem ............... 4 Tabel 11.1: Overzicht investeringskosten ..................................................................................................... 3 Tabel 11.2: Overzicht operationele kosten geothermiecentrale .................................................................... 4

Lijst met tabellen

2/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

LIJST MET FIGUREN Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart ...................................................................... 30 Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto ..................................................................................... 31 Figuur 1.3: Ligging projectgebied op het gewestplan .................................................................................. 32 Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken percelen . ..................................................................................................................................................................... 36 Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied ..................................................................... 37 Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied ................................................ 38 Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied .......................................... 39 Figuur 2.1: Stappenplan (fasering van het project) ....................................................................................... 5 Figuur 2.2: Pre-Krijt subcrop kaart van de Kempen, met ligging van het project en van de referentieputten tot in de Kolenkalk Groep .............................................................................................................................. 8 Figuur 2.3: Geologische doorsnede tussen Turnhout en Dessel, nabij de projectlocatie, gebaseerd op het Geologisch 3D-model Vlaanderen (v1.2011) ................................................................................................ 9 Figuur 2.4: Locatie boorlocatie (= uitgegraven zone) op de Balmatt-site.................................................... 12 Figuur 2.5: Winning van aardwarmte via een geothermisch doublet .......................................................... 13 Figuur 2.6: Posities van de boorputten tov elkaar( aan het maaiveld) ........................................................ 14 Figuur 2.7: Positie van de boorputten tov elkaar (aan de top van het reservoir) ........................................ 15 Figuur 2.8: Positie van de boorputten op een luchtfoto van de omgeving .................................................. 15 Figuur 2.9: Traject van de diverse boringen in de ondergrond ................................................................... 16 Figuur 2.10: Principe schema geothermisch systeem Balmatt-site ............................................................ 18 Figuur 2.11: Vergelijkbare installaties geothermisch project ....................................................................... 23 Figuur 2.12: Principe van de boring met een opeenvolging van kleiner wordende diameter van het boorgat, de verbuizingen en cementaties ................................................................................................... 30 Figuur 2.13: Principe van de boring met voorziene cementpluggen ........................................................... 31 Figuur 2.14: Beschrijving elektriciteitsproductie .......................................................................................... 38 Figuur 4.1: Principe van het plaatsen geleidingsbuis in de diepe ondergrond, ter beperking van de verspreiding van de verontreiniging ............................................................................................................ 17 Figuur 4.2: Kaart met positie van de boringen (aan de top van het reservoir) ten opzichte van de breuken in de ondergond ........................................................................................................................................... 23 Figuur 4.3: Conceptueel model voor de Balmatt site, met een permeabele zone aan de top en de Beringen breukzone (niet op schaal ............................................................................................................ 24 Figuur 4.4: Productietemperaturen (°C) voor de putten 1,3 en 4 en het gemiddelde, in de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele topzone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele topzone en de Dinantiaan kalksteensequentie (KolenkalkGroep)) en 3a (breuk doorheen de permeabele topzone, de Dinantiaan kalksteensequentie en het Devoon), met isotrope gemiddelde parameters ........................ 26 Figuur 4.5: Productietemperaturen (°C) voor de putten 1,3 en 4 en het gemiddelde, in scenario 2 (breukzone tot aan basis Kolenkalk Groep) met variërende permeabiliteit: 2a (gemiddelde permeabiliteit voor reservoir en breukzone), 2b (minimale permeabiliteit), 2c (maximale permeabiliteit), 2d (hoge

Lijst met figuren

1/3

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

permeabiliteit in breukzone en lage waarde in reservoir), 2e (hoge waarde in reservoir, lage waarde in breukzone), 2f (impermeabele breukzone................................................................................................... 26 Figuur 4.6: Afpomping aan de productieputten 1,3 en 4 voor de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele topzone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele topzone en de Dinantiaan kalksteen sequentie) en 3a (breuk doorheen de permeabele topzone, de Dinantiaan kalksteensequentie en het Devoon), met isotrope gemiddelde permeabiliteit ............................................................................ 28 Figuur 4.7: Drukopbouw aan de injectieputten 2 en 5 voor de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele topzone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele topzone en de Dinantiaan kalksteen sequentie) en 3a (breuk doorheen de permeabele topzone, de Dinantiaan kalksteensequentie en het Devoon) ............................................................................................................................................ 28 Figuur 4.8: Afpomping voor de productieputten 1,3 en 4 voor scenario 2 (breukzone tot aan basis Kolenkalk Groep met variërende permeabiliteit: 2a (gemiddelde permeabiliteit voor reservoir en breukzone), 2b (minimale permeabiliteit), 2c (maximale permeabiliteit), 2d (hoge permeabiliteit in e breukzone en lage waarde in het reservoir), 2 (hoge waarde in reservoir, lage waarde in breukzone) en 2f (impermeabele breukzone)...................................................................................................................... 29 Figuur 4.9: Drukopbouw aan de injectieputten 2 en 5 voor scenario 2 (breuk tot aan basis Kolenkalk Groep) met variërende permeabiliteit (2a tot 2f) ......................................................................................... 29 Figuur 4.10: Drukveranderingen langsheen de Beringen breukzone voor verschillende scenario’s en permeabiliteitswaarden voor de karst- en breukzone. Bovenaan wordt geen rekening gehoduen met een verschillende permeabiliteit van de Retie breukzone, onderaan wel (scenario’s 2*R, equivalent met scenario’s 2a, b, c, ...) ................................................................................................................................. 32 Figuur 4.11: Drukveranderingen langsheen de Retie breukzone voor verschillende scenario’s en permeabiliteitswaarden voor de karst- en breukzones. Bovenaan wordt geen rekening gehouden met een verschillende permeabiliteit van de Reite breukzone, onderaan wel (scenario’s 2*R, equivalent met scenario’s 2a, b, c, ...) ................................................................................................................................. 33 Figuur 5.1: Locatie bewoning en site op gewestplan (bron AGIV) ................................................................ 4 Figuur 5.2: Beslissingsschema 4.5.6.1 .......................................................................................................... 6 Figuur 5.3: Situering bewoningen/beoordelingsposities op luchtfoto (bron AGIV)........................................ 8 Figuur 5.4: Situering (semi)stabiele bronnen boorfase (bron boorfirma Daldrup)....................................... 11 Figuur 5.5: Akoestisch scherm op de boorlocatie te München ................................................................... 18 Figuur 5.6: Mogelijke positie akoestisch scherm - detail ............................................................................. 19 Figuur 5.7: Mogelijke positie akoestisch scherm – ruimer zicht t.o.v. de omgeving ................................... 19 Figuur 5.8: 3D-zicht model met akoestisch scherm .................................................................................... 20 Figuur 5.9: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (09/08/2011 en 10/08/2011) ................................ 25 Figuur 5.10: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (11/08/2011 en 12/08/2011).............................. 26 Figuur 5.11: Histogram LAeq,1min. in MP A voor de dag- avond en nachtperiode ......................................... 27 Figuur 5.12: Positie bronnen boorfase op luchtfoto (bron Agiv) .................................................................. 29 Figuur 5.13: Positie bronnen exploitatiefase op luchtfoto (bron Agiv) ......................................................... 29 Figuur 5.14: Geluidcontourenkaart van het maximaal impulsachtig specifiek geluid tijdens de boorfase .. 30 Figuur 5.15: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase –zonder scherm . 30 Figuur 5.16: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase – met scherm ..... 31 Figuur 5.17: Geluidcontourenkaart van het specifiek geluid tijdens de exploitatiefase - P70 ..................... 31

Lijst met figuren

2/3

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 6.1: Verkeersinfrastructuur – op macroniveau - in de omgeving van het proefproject (www.google.be/maps) ................................................................................................................................ 11 Figuur 6.2: Probleemstelling gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer op regionaal niveau (bron: mobiliteitsplan Mol) ...................................................................................................................................... 12 Figuur 6.3: Ligging kmpt 12,6 op N71 (omgeving projectsite) ..................................................................... 14 Figuur 6.4: Relictzones in de omgeving van het projectgebied................................................................... 22 Figuur 6.5: Ligging ankerplaatsen in de omgeving van het projectgebied .................................................. 24 Figuur 6.6: Ligging beschermde monumenten in de omgeving van de projectsite (bron: beschermd erfgoed – google earth) ............................................................................................................................... 26 Figuur 8.1: Watertoets en overstromingskaart omgeving VITO-project ........................................................ 5

Lijst met figuren

3/3

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

AFKORTINGENLIJST ACC

:

Air Cooled Condensor

AGIV

:

Agenstchap voor Geografische Informatie Vlaanderen

ALBON

:

Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

AMI

:

Afdeling Milieu-inspectie van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

AMV

:

Afdeling Milieuvergunningen van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

AOW

:

Afdeling Operationeel Waterbeheer

BBO

:

Beschrijvend BodemOnderzoek

BBT / BAT

:

Beste Beschikbare Technieken / Best Available Techniques

BOP

:

Blow-Out Prevention

BP A, B, C, D

:

Beoordelingspunt A, B, C, D

BPA

:

Bijzonder Plan van Aanleg

BREF

:

BBT-referentiedocumenten

BS

:

Belgisch Staatsblad

BSN

:

Bodemsaneringsnorm

BSP

:

BodemSaneringsProject

BTEX

:

Acroniem dat verwijst naar een kleine groep van aromatische koolwaterstoffen met name Benzeen, Tolueen, Ethylbenzeen en Xyleen

B. Vl. R.

:

Besluit Vlaamse Regering

BWK

:

Biologische Waarderingskaart

Ca

:

Calcium

CaCO3

:

Calciumcarbonaat

CH4

:

Methaan

Cl

:

Chloride

CMC

:

NatriumCarboxyMethylCellulose

CO

:

Koolstofmonoxide

CO2

:

Koolstofdioxide

CvGP

:

Code van Goede Praktijk

dB(A)

:

Decibel (A-gewogen geluidsdrukniveau)

Afkortingenlijst

1/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

DIEE

:

Diethylether

DIN

:

Deutsches Institut für Normung

DIPE

:

Diisopropylether

E(E)G

:

Europese (Economische) Gemeenschap

EPB

:

EnergiePrestatie en Binnenklimaat

EU

:

Europese Unie

GEN

:

Grote Eenheden Natuur

g.g.

:

Geen gemiddelde

GRS

:

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan

GW

:

Grenswaarde

HCOV

:

Hydrogeologische Codering van de Ondergrond van Vlaanderen

IADC

:

International Association of Dredging Companies

INBO

:

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

ISO

:

International Organization for Standardization

KCl

:

Kaliumchloride

KMO

:

Kleine of Middelgrote Onderneming

Kmpt

:

Kilometerpunt

kVA

:

kiloVoltAmpere

kW

:

kiloWatt

LAeq, T

:

A-gewogen equivalent, constant geluidsdrukniveau, dat gedurende het tijdsinterval T dezelfde geluidsenergie zou veroorzaken als het werkelijk (veranderlijk) A-gewogen geluidsdrukniveau gedurende dezelfde periode.

LAmax, T

:

Maximum geluidsniiveau (gewogen met een frequentiefilter A) gedurende een bepaalde periode

LAN, T

:

A-gewogen procentueel geluidsdrukniveau, dat gedurende N% (1,5, … 95, 99) van het tijdsinterval T overschreden wordt.

Lsp

:

Specifiek geluidsdrukniveau

LwA

:

Immissierelevant geluidsvermogenniveau Het geluidsvermogenniveau dat door een geluidsbron wordt veroorzaakt is een maat voor de sterkte van die bron. Het geluidsvermogenniveau is een frequentie-afhankelijke grootheid die op verschillende manieren uit metingen kan bepaald worden, maar die onafhankelijk is van de afstand waarop en omgeving waarin de geluidsbron zich bevindt

LNE

Afkortingenlijst

:

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

2/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

LOAEL

:

Lowest-Observed-Adverse-Effect Level

MER

:

MilieuEffectRapport

m.e.r.

:

Milieueffectrapportage

µg

:

Microgram

MINA

:

Milieubeleidsplan en Natuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen

MKN

:

MilieuKwaliteitsNorm

m-Mv

:

Meter min maaiveld

MP A

:

Meetpunt A

MW

:

MegaWatt

N2

:

Stikstof

Na

:

Natrium

Na2CO3

[14.0093_VD] 15/07/2015

Natriumcarbonaat

NaHCO3

:

Natriumwaterstofcarbonaat (natriumbicarbonaat)

NO2

:

Stikstofdioxide

NOx

:

Stikstofoxiden

NOEL

:

No-Observed-Exposure-Limit

O3

:

Ozon

OBO

:

Oriënterend BodemOnderzoek

ORC

:

Organische Rankine Cyclus

OVAM

:

Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij

p.a.e.

:

Personen-auto equivalent

PCB

:

PolyChloorBifenyl

PIDPA

:

Provinciale & Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen

pJ

:

petaJoule, 10 Joule (eenheid van energie)

P50,90,98, …

:

50-, 95- en 98-percentiel dit zijn de waarden waaronder respectievelijk 50, 95 en 98 % van de (meet)waarden gelegen zijn

PM …,10, 2,5

:

Particulate Matter (geeft de diametergrootte van de stofdeeltjes aan)

15

 PM10 - Stofdeeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 10 µm  PM2,5 – Stofdeeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 2,5 µm

Afkortingenlijst

3/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project

[14.0093_VD]

VITO

RSPA

:

Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen

RSV

:

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen

(P)RUP

:

(Provinciaal) Ruimtelijk UitvoeringsPlan

RW

:

Richtwaarde

SBZ

:

Speciale BeschermingsZone

15/07/2015

-H: Habitatrichtlijngebied -V: Vogelrichtlijngebied SCC

:

Safety Certificate Contractors

SCK

:

StudieCentrum voor Kernenergie

SERV

:

Sociaal Economische Raad van Vlaanderen

SO2

:

Zwaveldioxide

SOV

:

Site Ontwikkeling Vlaanderen

TAW

:

Tweede Algemene Waterpassing (referentieschaal voor hoogteligging)

THF

:

Tetrahydrofuraan

TÜV

:

Technischer Überwachungsverein

VCRO

:

Vlaamse Codex voor Ruimtelijke Ordening

VEN / IVON

:

Vlaams Ecologisch Netwerk / Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk

VITO

:

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

VLAREBO

:

Vlaams Reglement op de Bodemsanering

VLAREM

:

Vlaams Reglement betreffende de Milieuvergunning

VLAREMA

:

Vlaams Reglement voor het duurzaam beheer van Materiaalkringlopen en Afvalstoffen

VMM

:

Vlaamse MilieuMaatschappij

VOCl

:

Vluchtige Organische Chloorverbindingen

(V)REG

:

(Vlaamse) Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt

Wdgem

:

Weekdaggemiddelde

WGO

:

WereldGezondheidsOrganisatie

Afkortingenlijst

4/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

VERKLARENDE WOORDENLIJST Bodem

:

Het vaste gedeelte van de aarde met inbegrip van het grondwater en de organismen die zich erin bevinden.

Bodemprofiel

:

Verticale bodemdoorsnede waarin de opbouw en de ontwikkeling van de bodem waarneembaar is.

Brine

:

Zoute water of pekel die uit de formatie wordt opgepompt

Calamiteiten

:

Ongelukken of accidentele situaties

Debiet

:

Het aantal m³ water dat per tijdseenheid op een bepaald punt passeert

Discipline

:

Milieuaspect dat in het kader van milieueffectrapportage onderzocht wordt, door de regelgeving vastgelegd

Effectbeoordeling

:

Waardeoordeel van de effecten die optreden ten gevolge van een geplande situatie, kwalitatief uitgedrukt

Effecten

:

Veranderingen in het milieu ten gevolge van (vooral) antropogene activiteiten

Emissie

:

Uitstoot van stoffen in de omgevingslucht

Geplande situatie

:

Toestand van studiegebied tijdens en na uitvoering van het project

Grondwaterkwetsbaarheid

:

Een code die het risico op verontreiniging van het grondwater in de bovenste watervoerende laag aangeeft.

Bestaande situatie

:

De toestand in het studiegebied, waarnaar gerefereerd wordt in functie van de effectvoorspelling

Impact

:

De effecten die een bepaalde ingreep in het milieu teweegbrengt

Ingreep-effectschema

:

Schema of netwerk dat de relatie tussen de ingrepen van de activiteit en milieucompartimenten aangeeft

Milderende maatregel

:

Maatregel die voorgesteld wordt om nadelige milieueffecten van het geplande project te vermijden, te beperken en zoveel mogelijk te verhelpen

Natura 2000-gebied

:

Natuurgebied dat Europese bescherming geniet wegens vogelrijkdom en/of aanwezigheid van prioritaire habitats en soorten.

Significantie

:

Het kenmerk van een effect dat de graad van invloed op de besluitvorming bepaald, uitdrukking van de ernst van een effect door het invoeren van een uniforme waarderingsschaal

Studiegebied

:

Het gebied dat bestudeerd wordt in functie van het vaststellen van de milieueffecten en afhankelijk is van de invloedssfeer van de milieueffecten.

Watertoets

:

Met de ‘watertoets’ wordt nagegaan of een ingreep schade kan veroorzaken aan het watersysteem. Het watersysteem is het geheel van alle oppervlaktewater, het grondwater en de natuur die daarbij hoort. De watertoets wordt in het MER in de delen water, bodem en (eventueel) fauna en flora uitgevoerd.

Verklarende woordenlijst

1/1

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

REFERENTIELIJST

ALGEMEEN  Richtlijnenboeken voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten, LNE, Afdeling algemeen milieu- en natuurbeleid, Dienst Mer: o

Bodem (versie 1.1., juni 2008);

o

Water (versie 1.0, juni 2011);

o

Fauna en Flora (versie 1.0, februari 2006);

o

Lucht (versie 1.0, januari 2012);

o

Mens-gezondheid (2002);

o

Geluid en trillingen (februari 2011).

PROCESBESCHRIJVING 

Informatie ter beschikking gesteld door VITO o.a. o

Beknopte wegwijzer, geothermie in België (VITO Team Geo, december 2012)

o

Nota lange termijn impact (VITO, juli 2014)

o

Nota geologische informatie (VITO, juli 2014)

DISCIPLINE BODEM EN GRONDWATER 

Haalbaarheidsonderzoek diepe geothermie in de Kempen



Seismische campagne (2010)



Databank ondergrond van vlaanderen (dov.vlaanderen.be)



Verschillende oriënterende en beschrijvende bodemonderzoeken en bodemsaneringsprojecten uitgevoerd op de percelen van de Balmatt- site



Nota ‘Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie systeem op de Balmatt-site op druk en temperatuur na te gaan’ (VITO, ref. ETE/1310471/2014-0009,dd. juli 2014)



Rapport ‘Technical evaluation of the Balmatt geothermal project (VITO, ref. ETE/1310471/20140001)

DISCIPLINE GELUID 

Vlarem II + bijlages;



Gegevens geluidsmetingen ontheffingsnota en gelijkaardig project te München

Referentielijst

1/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

OVERIGE DISCIPLINES 

Watertoetskaarten (www.gisvlaanderen.be);



Vlarem II + Bijlages via Navigator milieuwetgeving (www.emis.vito.be)



Luchtkwaliteit en verzurende deposities, (ref. http://www.vmm.be).



Night noise guidelines for Europe, WGO, 2009.



Guidelines on Community noise, WGO, 1999.



www.geovlaanderen.be en www.provincieantwerpen.be (natura 2000 / VEN-gebieden)

Referentielijst

2/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

WOORD VOORAF Een overzicht van de m.e.r.-procedure en bespreking van de terinzagelegging van de kennisgeving De bedoeling van dit voorwoord is om een kort overzicht te geven van de m.e.r.-procedure. Tevens is het de bedoeling om informatie te bieden aan inwoners van de gemeenten waar deze kennisgeving ter inzage ligt en over hoe ze concreet kunnen reageren op de kennisgeving. Verder in de tekst staat ook beschreven wat er met de inspraakreacties zal gebeuren en waar meer uitleg gevonden kan worden. 1.Milieueffectrapportage: algemeen Milieueffectrapportage (m.e.r.) is een juridisch-administratieve procedure waarbij de milieugevolgen van een gepland project op een wetenschappelijk verantwoorde wijze bestudeerd, besproken en geëvalueerd worden. Dit gebeurt voordat het project plaatsvindt en resulteert in het al dan niet opstellen van een milieueffectrapport (MER). De milieueffectrapportage gaat vooraf aan de aanvraag van een vergunning en het milieueffectrapport moet bij de vergunningsaanvraag gevoegd worden als informatief instrument. Via het milieuonderzoek wordt getracht om de voor het milieu mogelijk negatieve effecten in een vroeg stadium van de besluitvorming te kennen zodat ze kunnen worden voorkomen. Op die wijze kan het project worden bijgestuurd. 2.Kort overzicht van de m.e.r.- procedure Het nieuwe decreet betreffende milieueffect- en veiligheidsrapportage van 18 december 2002 (het zogenaamde MER/VR-decreet, hierna “het decreet” genoemd) beschrijft de m.e.r.-procedure (B.S. 13 februari 2003). Deze procedure is opgebouwd uit vier belangrijke stappen die ook schematisch weergegeven zijn in Schema 1: a) Kennisgevingsfase De initiatiefnemer controleert of de vergunningsplichtige activiteit moet onderworpen worden aan een milieueffectrapportage. De lijsten van MER-plichtige activiteiten zijn te vinden als bijlagen bij het uitvoeringsbesluit van 10 december 2004 (B.S. 17/02/2005). Als de voorgenomen activiteit MER-plichtig is, stelt de initiatiefnemer een team van deskundigen samen. Na het opstellen van het kennisgevingsdossier, dient de initiatiefnemer het dossier in bij de bevoegde overheid, namelijk de Dienst Mer, afdeling Milieu, Natuur- en Energiebeleid, van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE). Na het ontvangen van de kennisgeving onderzoekt de Dienst Mer of de kennisgeving volledig is en betekent deze beslissing binnen een termijn van 20 dagen na ontvangst van de kennisgeving. b) Richtlijnenfase Binnen 10 dagen na ontvangst van de volledigverklaring van de kennisgeving stuurt de initiatiefnemer het kennisgevingsdossier door naar de betrokken gemeentebesturen, de vergunningverlenende overheid en de door de Vlaamse regering aangewezen administraties. Het college van burgemeester en schepenen van de gemeente, waar het project gepland is, legt deze kennisgeving binnen de 10 dagen na ontvangst ter inzage. Op deze kennisgeving kunnen de burgers reageren. Binnen de 30 dagen na aanvang van de terinzagelegging bezorgt het gemeentebestuur de bij hen binnengekomen reacties van inwoners en eigen opmerkingen aan de Dienst Mer. Op basis van inspraakreacties van de inwoners en reacties van de aangeschreven administraties en openbare besturen en na een informele vergadering met de betrokkenen, stellen de medewerkers van de Dienst Mer richtlijnen op die de initiatiefnemer moet volgen bij het opstellen van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent.

Woord vooraf

1/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

deze richtlijnen binnen de 70 dagen (of 90 dagen ingeval van grensoverschrijdende effecten) na goedkeuring van de kennisgeving aan de initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties en het college van burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen. c) Uitvoeringsfase Tijdens de uitvoeringsfase stelt het team van erkende deskundigen het MER op onder leiding van een MER-coördinator. Meestal wordt er tussentijds een ontwerp-MER opgesteld dat informeel besproken wordt door de initiatiefnemer, het team van deskundigen, de Dienst Mer en aangeschreven administraties en openbare besturen. d) Beoordelingsfase Na indiening van het MER bij de Dienst Mer controleert deze of het MER beantwoordt aan de inhoudelijke vereisten van de richtlijnen, de vooropgestelde methodiek uit de kennisgeving en opmerkingen op de ontwerptekst. Daarna keurt de dienst het MER goed of af en stelt ze een goedkeurings- of afkeuringsverslag op. Deze goed- of afkeuring wordt binnen een termijn van 40 dagen betekend aan de initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties, de MER-coördinator en het college van burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen. Een goedgekeurd MER maakt deel uit van de vergunningsaanvraag en is een openbaar document. 3.De kennisgevingsfase van de m.e.r.-procedure Zoals hoger aangegeven is de kennisgeving de eerste procedurele stap in de opmaak van het milieueffectrapport. In de kennisgeving zijn o.m. de voorgenomen activiteit, de aard, de ligging, doelstellingen en verantwoording van het project beschreven en zijn de coördinaten van de initiatiefnemer en namen van de uitvoerders van het milieueffectrapport vermeld. Ook geeft de initiatiefnemer hierin een overzicht van de juridische en beleidsmatige context en beschrijft hij de onderzochte alternatieven, bestaande en beoogde vergunningen en relevante gegevens uit vorige rapportages en goedgekeurde rapporten. Daarnaast beschrijft de initiatiefnemer de specifieke milieuaspecten die onderzocht en beschreven zullen worden in het MER, inclusief de verdere aanpak voor de bepaling en de beoordeling van deze aspecten. Ook is het wenselijk dat de reeds gekende moeilijkheden en leemten in de kennis aangegeven worden. Indien er grensoverschrijdende effecten verwacht worden, vermeldt de initiatiefnemer de nodige gegevens die de Dienst Mer toelaten na te gaan of de bevoegde autoriteiten van naburige lidstaten betrokken dienen te worden bij de procedure. Doel van de terinzagelegging Het doel van de terinzagelegging van de kennisgeving is ten eerste om de betrokken inwoners van de gemeenten op de hoogte te stellen van de voorgenomen activiteit en zijn onderzoek naar de mogelijke gevolgen op de omgeving. Ten tweede is het de bedoeling om concrete, zinvolle reacties uit te lokken (zie verder) waarmee de Dienst Mer rekening kan houden bij de opmaak van richtlijnen. De richtlijnen bakenen de inhoud af van de te bespreken en te onderzoeken onderwerpen in het milieueffectrapport. Door nuttige inspraakreacties van inwoners van de betrokken gemeenten kan het onderzoek voor het milieueffectrapport inhoudelijk bijgestuurd worden. Meer informatie is beschikbaar in een folder die de Dienst Mer daarover heeft opgesteld. Deze folder vindt u op de webstek www.mervlaanderen.be of bij de milieuambtenaar van uw gemeente. De folder kan u ook aanvragen via [email protected].

Woord vooraf

2/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Termijn van de terinzagelegging Concreet dienen de gemeenten, waar het MER-plichtige project gepland is, een afschrift van deze kennisgeving ter inzage te leggen binnen een termijn van 10 dagen na ontvangst. Vanaf het begin van deze terinzagelegging heeft het college van burgemeester en schepenen maximaal 30 dagen de tijd om de opmerkingen van de inwoners toe te sturen naar de Dienst Mer. De inwoners kunnen hun 1 opmerkingen ook rechtstreeks doorsturen naar de Dienst Mer . Wat zijn nuttige inspraakreacties? De terinzagelegging is geen openbaar onderzoek waarbij bezwaarschriften kunnen ingediend worden. Bezwaarschriften kunnen enkel ingediend worden tijdens het openbaar onderzoek dat georganiseerd zal worden naar aanleiding van de vergunningsaanvraag. Dit is dus tijdens de latere besluitvormingsprocedure en niet gedurende de m.e.r.-procedure. Het milieueffectrapport is bij een dergelijk openbaar onderzoek overigens bruikbaar als instrument om bezwaarschriften te onderbouwen maar ook een basis om ze te weerleggen. Het is dus in ieders belang dat het milieueffectrapport van goede kwaliteit is. Zoals eerder vermeld kan de Dienst Mer enkel zinvolle reacties gebruiken voor het opstellen van richtlijnen die de initiatiefnemer en de deskundigen moeten volgen bij het opstellen van het MER. Dit kunnen opmerkingen zijn over de vorm en presentatie van het MER maar ook inhoudelijke opmerkingen zoals opmerkingen over het voorgenomen project zelf, over de alternatieven, over de beschrijving van de bestaande toestand, milieueffecten en milderende maatregelen, over de opvolging en evaluatie van de effecten, over de leemten in de kennis,…. Wat gebeurt er met de inspraakreacties De Dienst Mer bundelt de zinvolle reacties op de kennisgeving en neemt een beslissing over de inhoud van het milieueffectrapport, de inhoudelijke aanpak, de methodologie van de rapportage en over de opstellers van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent de richtlijnen voor het opstellen van het milieueffectrapport aan de initiatiefnemer en de betrokken instanties binnen 70 dagen na volledigheidsverklaring van de kennisgeving of indien er grensoverschrijdende effecten te verwachten zijn, binnen 90 dagen na volledigheidsverklaring (zie ook volgende figuur). Deze richtlijnen zijn een openbaar document en elke burger kan ze bij de milieuambtenaar van zijn gemeente opvragen. Deze richtlijnen worden tevens beschikbaar gesteld op www.mervlaanderen.be. 4.Onderzoek naar de volledigheid en de overeenstemming met de wettelijke regeling van het MER Een tweede, informele vergadering tussen de initiatiefnemer, het Team van Deskundigen en de Dienst Mer gebeurt in functie van de bespreking van de ontwerptekst van het MER. Indien nodig kunnen nog één of meerdere vergaderingen volgen. Deze informele procedure moet uiteindelijk resulteren in het definitieve MER. Tijdens de goedkeuring doet de bevoegde administratie (Dienst Mer) geen uitspraak over de wenselijkheid van het project, maar poogt ze het MER op zijn kwaliteit, inhoud en objectiviteit te beoordelen. Hierbij wordt het MER getoetst aan de goedgekeurde kennisgeving, aan de richtlijnen van de startvergadering en aan de ontwerpMER-bespreking. Indien het MER volledig en in overeenstemming met de wettelijke regeling is bevonden, wordt het rapport goedgekeurd. Het goedkeuren van het MER is slechts een “formele” controle; de MER- regelgeving bepaalt immers enkel dat het MER moet opgesteld zijn conform de bepalingen van het besluit.

1

Vlaamse Overheid, Departement LNE, Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Dienst Mer, Koning AlbertII-laan 20 bus 8, 1000 BRUSSEL; [email protected]; webstek: www.mervlaanderen.be

Woord vooraf

3/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

5. Openbaarheid Het m.e.r.-proces is toegankelijk voor publieke inspraak via de terinzagelegging van de kennisgeving. Ook tijdens het opstellen van het MER kan een vorm van betrokkenheid bestaan van het publiek door b.v. het uitvoeren van specifieke enquêtes (geluidshinder,...), het verzamelen van gegevens (milieu- en natuurverenigingen,..) e.d. Nadat het MER is goedgekeurd, is het rapport in principe openbaar : - ten alle tijde : bij de Dienst Mer (LNE) in het kader van artikel 33 van VLAREM I (Bekendmaking en toegang tot milieu-informatie) en het decreet van openbaarheid van bestuursdocumenten in de diensten en instellingen van de Vlaamse Regering (23 oktober 1991 en gewijzigd bij decreet van 13.06.1996); - tijdens de procedure voor vergunningsaanvraag : * 30 kalenderdagen voor een MER bij milieuvergunningsaanvraag; * 15 dagen voor een MER bij bouwvergunningsaanvraag of 30 dagen bij een bouwaanvraag door de overheid of voor een installatie van openbaar nut. Tijdens de periode van openbaarheid voorzien bij een bouw- of milieuvergunningsaanvraag heeft de burger inzage in het MER en het aanvraagdossier. De burger kan schriftelijke of mondelinge bezwaren indienen bij het college van burgemeester en schepenen. Indien de bezwaren binnen de gestelde termijn ingediend zijn, worden ze ontvankelijk verklaard. Na afsluiting van het openbaar onderzoek maakt het college van burgemeester en schepenen een proces-verbaal op van de ontvangen meningen en schriftelijke bezwaren. Mits motivatie kan het college van burgemeester en schepenen een bezwaar echter ongegrond verklaren. De burger kan dus het MER gebruiken om zijn bezwaren te staven; de gemeente kan het MER gebruiken om een bezwaar te weerleggen. Tijdens de openbaarheid kan echter het MER niet in vraag gesteld worden, aangezien het MER reeds officieel werd goedgekeurd. Tegen een (goedgekeurd) MER kan niet in beroep gegaan worden. In het kader van het decreet betreffende de openbaarheid van bestuursdocumenten in de diensten en instellingen van de Vlaamse regering heeft elke persoon of rechtspersoon het recht om elke bestuursdocument vrij en kosteloos te raadplegen (Passieve Openbaarheid). Dit kan door een aangetekend schrijven te richten aan de betreffende dienst van de Vlaamse regering. Na de vergunningsprocedure kunnen op de gemeente, waar de voorgenomen activiteit vergund is de vergunningsdossiers (inclusief het MER) ingekeken worden. Op de Dienst Mer kan het MER ingekeken worden na goedkeuring.

Woord vooraf

4/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Schema 1: Stroomschema van de m.e.r.-procedure, met situering van de terinzagelegging, in geval er geen grensoverschrijdende effecten aanwezig zijn.

Woord vooraf

5/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6. Taak van de coördinator De initiatiefnemer moet voor het opstellen van een MER een beroep doen op een team van erkende MER-deskundigen onder leiding van een MER-coördinator. De MER-coördinator is belast met een aantal specifieke taken: -

interdisciplinair overleg; algemene analyse van het project naar ingreep-effectrelaties; fasering van uit te voeren deelonderzoeken; afstemmen van de structuur en inhoud van het MER en de eindredactie. Opstellen van de synthese van de milieueffecten en niet-technische samenvatting.

De opdrachtgever dient aan de MER-coördinator alle relevante informatie ter beschikking te stellen die voorhanden is. Hij dient alle medewerking te verlenen opdat de MER-coördinator zijn taak naar behoren kan vervullen. Verkorte procedure: indienen gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER Bij indiening van de gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER behandelt de Dienst Mer dit document in eerste instantie als een kennisgeving. De volledigheid als kennisgeving wordt onderzocht en afgetoetst aan de decretale bepalingen terzake. Het betreft, zoals in de huidige gewone praktijk, dus een onderzoek naar de aanwezigheid van de vereiste formele elementen (D.A.B.M. artikel 4.2.8 §1 voor plan-MER, artikel 4.3.4 §1 voor project-MER) die een kennisgeving dient te bevatten. De volledigverklaring van het kennisgevingsgedeelte spreekt zich met andere woorden dus niet uit over de methodologische of inhoudelijke correctheid van de volledige gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER. De Dienst Mer zal dit trouwens in een aangepaste brief ook expliciet zo aangeven. De bespreking van de eigenlijke ontwerpMER elementen in het document volgt dan ook pas in de volgende stap (de - uitgebreide richtlijnenvergadering). Na de volledigverklaring nemen de decretale voorziene wettelijke termijnen een aanvang. Het volledige gebundelde document (kennisgeving/ontwerp-MER) wordt hierbij aan het publiek ter inzage gelegd op de daartoe geëigende manier. De Dienst Mer organiseert binnen de voorziene termijn een bespreking van de bijzondere richtlijnen. Op deze (uitgebreide) richtlijnenvergadering zal dan het volledige document worden besproken, dus zowel het voorstel van inhoud en methodologie (kennisgevingselement) als het ontwerp van uitwerking hiervan (ontwerp-MER element). Het betreft dus een vergadering die een combinatie vormt van richtlijnenvergadering en ontwerptekstbespreking zoals die men normaal kent. De bijzondere richtlijnen die vervolgens door de Dienst Mer worden opgesteld, hebben dus ook twee aspecten. Zij bevatten namelijk enerzijds aanvullende methodologische vereisten (cf. huidige praktijk bijzondere richtlijnen) en geven anderzijds ook aan waar verdere verfijning in detailniveau van de concrete uitwerking hiervan nodig is. Duidelijk voordeel voor de deskundigen ten opzichte van de gangbare aanpak is dus dat de richtlijnen in een veel vroegere fase op concrete elementen kunnen worden gebaseerd, waardoor de deskundige ook sneller in het proces een volledig zicht krijgt op zowel de breedte als de diepgang van de scoping die de Dienst Mer verwacht. Bovendien zullen een aantal ‘standaardpassages’ in de richtlijnen overbodig worden omdat reeds kan worden nagegaan of hier al dan niet invulling aan is gegeven. Dit verhoogt met andere woorden de waarde van het instrument ‘bijzondere richtlijnen’, zowel voor de opstellers van het MER (concretere richtlijnen) als voor de beoordelaars ervan (eenduidiger aftoetsing of hier aan voldaan werd in het definitieve MER). Dit laatste kan ook de rechtszekerheid van de uiteindelijke beslissing ten goede komen.

Woord vooraf

6/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch Project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Na ontvangst van de bijzondere richtlijnen kan het ontwerp-MER verder worden aangepast en kan dus in principe meteen een definitief MER worden ingediend. Mocht uit de richtlijnenvergadering echter blijken dat de ingediende gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER toch nog ingrijpend aangepast moet worden, dan kan de Dienst Mer wel adviseren een aanvullende ontwerpversie in te dienen (vergelijkbaar met de tweede ontwerpversie van het MER in de gangbare praktijk). Bij een grondige voorafgaande afweging door de initiatiefnemer (in samenspraak met coördinator/team van deskundigen) van de mogelijkheid om voor deze gebundelde aanpak te kiezen, zou dit eigenlijk slechts uitzonderlijk het geval mogen zijn.

Woord vooraf

7/7

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

0

Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen

[14.0093_VD] 15/07/2015

ALGEMENE INLICHTINGEN

1/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

0.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

BEKNOPTE PROJECTOMSCHRIJVING

VITO wenst op het terrein van de voormalige Balmattsite, gelegen aan de Lichtstraat 20 te Mol, een 5tal geothermische boringen uit te voeren tot een diepte van ruim 3,5 km. Het doel van de boringen is warm water uit de diepe ondergrond op te pompen en de warmte te gebruiken om ofwel een warmtenet te voorzien of elektriciteit te produceren. Vooraleer voor het project een milieuvergunning kan worden aangevraagd is een MER vereist. Zoals in paragraaf 0.2 (toetsing aan de m.e.r-plicht) wordt aangegeven kan echter ontheffing van de m.e.rplicht worden aangevraagd.

0.2

TOETSING AAN DE M.E.R.-PLICHT

De m.e.r.-plicht voor projecten wordt beschreven in het Decreet van 18 december 2002 ter aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende milieu- en veiligheidsrapportage. Dit decreet voorziet in uitvoering van de Europese Richtlijn 97/11/EG (ondertussen vervangen door richtlijn 2011/92/EU, gepubliceerd 28 januari 2012) een onderscheid tussen projecten waarvoor een project-MER moet worden opgesteld, projecten waarvoor een project-MER of een gemotiveerd verzoek tot ontheffing moet worden opgesteld en projecten waarvoor een project-MER of een project-m.e.r.-screeningsnota moet worden opgesteld. De drie types projecten worden beschreven in één uitvoeringsbesluit, nl. het uitvoeringsbesluit houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage, door de Vlaamse Regering goedgekeurd op 10 december 2004 (B.S. februari 2005), gewijzigd door het B.Vl.R. van 15/07/2011 (B.S. 6/09/2011) en B. Vl.R. van 1/03/2013 (B.S. 29/04/2013). Dit besluit van de Vlaamse Regering voorziet in bijlage II, categorieën van projecten die in overeenstemming met art. 4.3.2. §2 en §3 aan de project-m.e.r. worden onderworpen maar waarvoor de initiatiefnemer een gemotiveerd verzoek tot ontheffing kan indienen. Het project van VITO komt voor dergelijke aanvraag in aanmerking wegens volgende rubriek: 

Bijlage II - rubriek 2 d) - Extractieve bedrijven - diepboringen Geothermische boringen vanaf een diepte van 500 m -

Boringen in verband met de opslag van kernafval vanaf een diepte van 100 m

-

Boringen voor watervoorziening vanaf een diepte van 500 m met uitzondering van boringen voor het onderzoek naar de stabiliteit van de grond

Met betrekking tot het project van VITO betreft het hier diepe boringen (tot een diepte van ruim 3,5km) met het doel warm water uit de diepe ondergrond op te pompen en de warmte te gebruiken voor zowel elektriciteitsproductie als warmtelevering aan warmtevragers uit de omgeving. De boring zelf valt onder rubriek 2 d) van bijlage II.

Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen

2/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

1

De toepassing van het opgepompte water valt – gezien het lage vermogen - onder bijlage III rubriek 3 a). 

Bijlage III – rubriek 3 a) – Energiebedrijven -

Industriële installaties voor de productie van elektriciteit, stoom en warm water met uitzondering van kernenergiecentrales (projecten die niet onder bijlage I of II vallen).

Ondanks het feit dat de te vergunnen activiteiten onder bijlagen II en III van de vermelde wetgeving vallen, verkiest VITO toch om een MER op te stellen.

0.3

COÖRDINATEN INITIATIEFNEMER

VITO Boeretang 200 2400 Mol

0.4

MER-COORDINATOR EN TEAM VAN DESKUNDIGEN

0.4.1

Externe deskundigen

De coördinatie van het MER zal worden uitgevoerd door: Kristin Driessens SGS Belgium N.V. De externe deskundigen die verantwoordelijk zijn voor de opmaak van het MER, worden voorgesteld in Tabel 0.1. Als sleuteldisciplines voor dit MER worden geïdentificeerd:  

Discipline bodem en grondwater; Discipline geluid en trillingen;

Tabel 0.1: Overzicht externe deskundigen Discipline

Deskundige

Erkenningsnummer

Einddatum erkenning

Coördinatie

Kristin Driessens

MB/MER/EDA/295/V4

Onbepaalde duur

Bodem en grondwater

Els Desmedt*

Geluid en trillingen

Bert De Winter

MB/MER/EDA/743 MB/MER/EDA/676-V1

17/01/2016 Onbepaalde duur

Bedrijf

SGS Belgium NV ESQ Solutions bvba SGS Belgium NV

* werkt in onderaanneming van SGS Belgium NV Andere medewerkers aan het MER:  Katrien Duquesnoy MER-medewerker SGS Belgium nv

1

Variërend vermogen afhankelijk van de injectietemperatuur:  40 MW bij een injectietemperatuur van 65°C  54 MW bij een injectietemperatuur van 45°C

Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen

3/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De overige disciplines zullen in het MER door de coördinator besproken worden, namelijk: 

Water: Het water dat onttrokken wordt aan de bodem wordt niet geloosd maar opnieuw in de bodem geïnjecteerd.



Lucht: Het project voorziet in de productie van elektriciteit dmv een ORC-installatie waarbij geen verbrandingsinstallaties voorzien zijn. In normale exploitatie zijn dan ook geen luchtemissies te verwachten.



Mens - Toxicologie en psychosomatische aspecten: er wordt niet verwacht dat het project voor relevante effecten zal zorgen. M.b.t. invloeden op de mens zal voornamelijk de geluidsimpact besproken worden.



Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie: Bepaalde installatieonderdelen zullen vanuit de ruime omgeving zichtbaar zijn. Het meest in het oog springende installatieonderdeel is de mast van de boortoren (welke kan variëren tussen 30 en max. 55 m boven maaiveld).



Afval: Tijdens de aanleg- en exploitatiefase van voorliggend project zullen de nodige afvalstoffen ontstaan die volgens de vigerende wetgeving verwijderd zullen worden. Mogelijke afvalstoffen betreffen ondermeer verontreinigde grond bij klaarmaken van de boorzone, boorgruis, boormodder, ... Dit wordt verder niet behandeld in het MER.



Licht, warmte en straling: er worden geen relevante effecten verwacht als gevolg van de uitbreiding met dit project



Klimaat: globaal geeft het project aanleiding tot vermindering van CO2-emissies gezien er geen verbrandingsinstallaties betrokken zijn in klimatisatie (verwarming, koeling) van gebouwen ed. Dit wordt verder kort besproken in het hoofdstuk klimaat.



Grensoverschrijdende effecten: de site ligt op ca. 10 km van de grens met Nederland. De verwachte effecten reiken in principe niet tot deze grens.

0.4.2

Interne deskundigen

Volgende interne deskundigen van VITO hebben het MER mee opgesteld en gecoördineerd: 

0.5

Geert De Meyer

Business Developer

BESLUITVORMINGSPROCES

Aan de hand van een goedgekeurd MER zal de benodigde milieuvergunning worden aangevraagd bij de provincie Antwerpen. Naast de milieuvergunning dient – in het kader van dit project – ook een 2 stedenbouwkundige- en een captatie vergunning aangevraagd te worden.

2

Winning kanaalwater om - vanaf een diepte van ca. 600 m - aan te wenden bij boring van de putten.

Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen

4/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

1

[14.0093_VD] 15/07/2015

ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET PROJECT

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

1/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

1.1

15/07/2015

RUIMTELIJKE SITUERING VAN HET PROJECT

Het project is gelegen op de voormalige Balmatt- en Electrabelsites te Mol. De ligging van de projectsite is verder op diverse figuren weergegeven, zo o.a. 

Figuur 1.1 welke de ligging weergeeft op een topografische kaart



Figuur 1.2 welke de ligging weergeeft op een luchtfoto



Figuur 1.3 welke de ligging weergeeft op het gewestplan

De Balmattsite, genoemd naar het failliete bedrijf Balmatt Industries, is gelegen aan de Lichtstraat 20 te Mol en heeft een totale oppervlakte van ca. 5 hectare. Het project (de boringen, elektriciteitsproductie en bijhorende installaties en opslag) zal slechts op een klein deel van deze site plaatsvinden (zie Figuur 1.4). Tabel 1.1: Overzicht kadastrale percelen geothermisch project VITO Provincie

Gemeente (NIS-code)

Afdeling

Sectie

Perceelnr

Oppervlakte

Antwerpen

Mol

5

C

1447w

5 ha 15a 39

Antwerpen

Mol

5

C

1461 Y12

18 ha 77a 32

Zoals vast te stellen valt in Figuur 1.3 liggen de sites (en bijgevolg ook de locatie van de boringen en elektriciteitsproductie) in industriegebied en grenzen ze ten zuid/zuidwesten aan de terreinen van het SCK (gebieden voor vestiging van kerninstallaties). Ten noorden worden de terreinen begrensd door het kanaal van Bocholt-Herentals. Ten oosten van de sites komen enkele bewoningen voor, welke in industriegebied gelegen zijn en verder naar het oosten aan de overzijde van de weg (Donk) is het gebied ingekleurd als natuurgebied. Het gebied is tevens opgenomen in het PRUP ‘afbakeningslijn kleinstedelijk gebied te Mol, Balen en Dessel’ (goedgekeurd 10/07/2012 – gepubliceerd 26/07/2012 - van kracht 9/08/2012). Het PRUP bevat de lijn die aangeeft waar de overheid een stedelijk beleid zal voeren (binnen de lijn) en waar een beleid voor buitengebied (buiten de lijn). Het stedelijk beleid wordt onder meer gerealiseerd door het creëren van nieuwe mogelijkheden voor bijkomende woningen, bijkomende bedrijvigheid en andere bovenlokale functies. De afbakeningslijn is aangeduid op perceelsniveau en wijzigt de bestaande bestemmingen (gewestplan) binnen deze grenslijn niet. De meest nabijgelegen woonzones zijn:  Mol, woonkern Donk, ca. 400 m ten Z  Dessel, ca. 1.100 m ten N  Mol, woonkern Sluis, ca. 1.600 m ten ZO  Mol, woonkern Achterbos, ca. 2.500 m ten Z/ZW De dichtst bijgelegen woning is op ca. 250 m ten oosten van de geplande boringen gelegen. Deze woning bevindt zich aan de Vaartbaan en is volledig binnen industriegebied gelegen. In de omgeving (binnen een straal van 5 km) zijn tevens enkele waardevolle natuurgebieden gelegen die erkend of aangeduid zijn als VEN of IVON-gebied, Habitatrichtlijngebied en Vogelrichtlijngebied.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

2/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

De waardevolle natuurgebieden betreffen volgende gebieden (zie Figuur 1.5, Figuur 1.6 en Figuur 1.7):  VEN-gebied 313 (GEN) De vallei van de Kleine Nete benedenstrooms, ca. 3,3 km ten noordwesten van de site 

VEN-gebied 314 (GEN) De Ronde Put – Goorken, ca. 4,2 km ten noordoosten van de site



VEN-gebied 324 (GEN) De Maat – Den Diel – Buitengoor, 2,3 km ten zuidoosten van de site (deelgebieden liggen ook verder ten westen van de site)



SBZ-H Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden moerassen en heiden (BE2100026), gelegen ten noordoosten (3,6 km), noordwesten (2,8 km) en zuidoosten (2,8 km) van de site



SBZ-V De Ronde Put (BE 2101639), vanaf 3,6 km ten noordoosten van de site

Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied liggen tevens enkele (erkende) natuurreservaten o.a. ‘Het Buitengoor’, ‘De Maat – Den Diel’, ‘De Ronde Put’ en ‘De Witte Netevallei’

1.2

JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN

Bij de realisatie van het project dient rekening te worden gehouden met een aantal juridische en beleidsmatige randvoorwaarden. De belangrijkste randvoorwaarden worden in Tabel 1.2 weergegeven. In de tabel staat telkens aangegeven in welke discipline de randvoorwaarde in het MER behandeld zal worden.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

3/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 1.2: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden Inhoud

Juridische randvoorwaarden

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Ruimtelijke Ordening De voormalige Balmatt- en Electrabelsites zijn volgens het gewestplan Herentals-Mol gelegen in industriegebied.

De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (een coördinatie van het decreet ruimtelijke ordening) omvat ondermeer volgende punten De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (1 september 2009 + latere wijzigingen) - VCRO

  

Vergunningen Planologie: Gewestplan, BPA, RUP’s Handhaving

JA

Voor de gemeente Mol zijn verder ook 16 provinciale RUP’s van kracht . Eén ervan (nl. afbakeningslijn kleinstedelijk gebied te Mol, Balen en Dessel’ heeft ook betrekking op het projectgebied. De gemeente Mol beschikt tevens over een GRS.

De wetgeving beoogt vooral vereenvoudigde en transparantere procedures en een grotere rechtszekerheid voor burgers en lokale besturen

Administratieve situering van het project

De plannen van de VITO mogen niet in strijd zijn met de Codex Ruimtelijke Ordening. Een stedenbouwkundige vergunning wordt aangevraagd.

Gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater (5 juli 2013)

Deze stedenbouwkundige verordening legt elke verbouwer een aantal maatregelen op om te voorkomen dat regenwater onmiddellijk afgevoerd wordt. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat regenwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkte hoeveelheid water met een vertraging wordt afgevoerd. De plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden.

VITO beschikt momenteel reeds over een stedenbouwkundige vergunning voor het aanleggen van de boorpiste en de proefboring. De stedenbouwkundige vergunning voor boring 2 werd bekomen op 12/08/2014. JA

Ook in het kader van voorliggend project (3 bijkomende boringen tot een totaal van 5 boringen en elektriciteitsproductie) is een stedenbouwkundige vergunning vereist.

Water

De voorschriften van de hier vermelde verordening dienen in deze dan ook opgevolgd te worden.

Milieuwetgeving (1) Decreet van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning (Milieuvergunningsdecreet) en latere wijzigingen

Dit decreet regelt een aangelegenheid bedoeld in artikel 107quater van de Grondwet. Het milieuvergunningsdecreet is de juridische basis van Vlarem I en II. Het decreet samen met zijn uitvoeringsbesluiten Vlarem I en II vormen de kern van de milieuwetgeving van het Vlaamse Gewest.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

JA

De geplande activiteiten zijn opgenomen in de lijst van ‘als hinderlijk te beschouwen inrichtingen’ (bijlage I van Vlarem I )

Lucht Water Bodem en Grondwater Geluid

4/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Milieuwetgeving (2) De geplande exploitatie van de installaties is onderworpen aan diverse algemene en sectorale milieuvoorwaarden. Vlarem B.Vl.R. 06/02/91 (Vlarem I) B.Vl.R. 07/01/i 1995 (Vlarem II) en latere wijzigingen

Vlarem I en II zijn uitvoeringsbesluiten en regelen diverse algemene en sectorale milieuvoorwaarden voor ingedeelde inrichtingen.

JA

Op 30/05/2014 werd een afwijkingsaanvraag (art. 45) ingediend bij de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen betreffende afwijking van art.5.53.2 (plaatsen van peilbuizen voor het meten van het waterpeil in de put) – toestemming bekomen 18/09/2014.

Administratieve situering Water Bodem en Grondwater Geluid

Dit decreet integreert diverse decreten zoals:  het Energiedecreet (organisatie van de elektriciteitsmarkt) 

het Aardgasdecreet (organisatie van de gasmarkt)



het REG decreet (vermindering van de uitstoot van broeikasgassen door het bevorderen van rationeel energiegebruik, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en de toepassing van de flexibiliteitsmechanismen uit het Protocol van Kyoto)

Decreet algemene bepalingen energiebeleid (8 mei 2009 en latere wijzigingen)

Besluit van de Vlaamse Regering houdende algemene bepalingen over het energiebeleid van 19 november 2010



het oprichtingsdecreet VREG



het EPB decreet (eisen en handhavingsmaatregelen op het vlak van energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen en tot invoering van een energieprestatiecertificaat en tot wijziging van artikel 22 van het REG-decreet).

Dit besluit bundelt en vervangt alle bestaande energiegerelateerde besluiten. Het besluit regelt ondermeer de implementatie van energie-efficiëntie in de bedrijfsvoering door het vaststellen van de procedure voor de opmaak van een energieplan.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

JA

NEEN

De voorziene elektriciteitsproductie is te beschouwen als opwekking van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen en valt als dusdanig onder dit decreet.

Het besluit is niet van toepassing op het voorliggende project gezien het jaarlijks primair energiegebruik lager is dan 0,1 PJ.

Administratieve situering Projectbeschrijving

-

5/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Milieuwetgeving (3) In het verleden werden de nodige bodemonderzoeken uitgevoerd nav de toenmalige activiteiten nl. productie van asbesthoudende cementproducten.

Decreet betreffende de bodemsanering en de bodembescherming (27/10/2006 en latere wijzigingen)

Het decreet 2006 beschrijft de doelstellingen van het bodembeleid gericht op een duurzaam bodembeheer. Daarvoor dient het beleid de kwaliteit van de bodem door bodemsanering, en bodembescherming te verzekeren, te behouden en te herstellen, zodat onze bodems in de toekomst nog zoveel mogelijk functies kunnen uitoefenen en er nog verschillende types landgebruik mogelijk blijven.

JA

Vlarebo (17/12/2007 en latere wijzigingen)

Vlarebo is een uitvoeringsbesluit naar aanleiding van het bodemsaneringsdecreet en regelt de diverse aspecten met betrekking tot bodemsanering.

JA

Decreet betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen van 14/12/2011 (B.S. 28/02/2012)

Deze historische activiteiten hebben aanleiding gegeven tot een sterke vervuiling waarmee rekening gehouden werd bij bepaling van de boorlocatie. Met betrekking tot voorliggend project zal VITO in de toekomst onderhevig zijn aan het uitvoeren van periodieke bodemonderzoeken (er geldt meer bepaald een 20-jaarlijkse onderzoeksplicht als gevolg van de elektriciteitsproductie en de opslag van gevaarlijke stoffen).

Zie hoger

Het principe van het decreet draait om het beheer van afvalstoffen met zo weinig mogelijk schade voor mens en milieu. Het is de bedoeling afvalstoffen, en bij uitbreiding grondstoffen en daarvan afgeleide producten zo efficiënt mogelijk te produceren, gebruiken of verbruiken. Het decreet heeft specifieke aandacht voor 'het einde van afval'. Het formuleert de voorwaarden voor einde-afval en bijproducten, zoals die op Europees niveau zijn vastgesteld. De Vlaamse Regering kan voor bepaalde materiaalstromen specifieke criteria opstellen om aan te geven of het materiaal kan worden beschouwd als een bijproduct of als een materiaal dat de eindeafvalfase heeft bereikt.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

JA

De afvalstoffen die ontstaan op de site moeten conform het materialendecreet afgevoerd en verwerkt worden.

Bodem en Grondwater

Bodem en Grondwater

Wordt verder uitgewerkt.

niet

Beschrijving in tabel wordt voldoende geacht

6/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Milieuwetgeving (4) Het decreet verduidelijkt wat materiaalkringlopen zijn en legt de volgorde van prioriteiten vast voor de omgang met materialen (en niet enkel afvalstoffen):

Decreet betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen van 14/12/2011 (vervolg)

1. Voorkom afvalstoffen en stimuleer milieuverantwoorde productie en consumptie 2. Bevorder hergebruik 3. Recycleer afvalstoffen of zorg dat materialen in gesloten kringlopen worden ingezet.

JA

De afvalstoffen die ontstaan op de site moeten conform het materialendecreet afgevoerd en verwerkt worden.

Wordt verder uitgewerkt.

niet

Beschrijving in tabel wordt voldoende geacht

4. Pas afvalstoffen nuttig toe. In de praktijk komt dit vaak neer op energietoepassingen. Verwijder afvalstoffen op een verantwoorde manier, via verbranding zonder energierecuperatie, of tenslotte via storten.

Vlarema (17/02/2012) (B.S. 23/05/2012)

Het Vlarema vervangt het vroegere Vlarea en is het uitvoeringsbesluit van het materialendecreet. Het toepassingsgebied is ruimer dan dit van het Vlarea. Het werkt gedetailleerde en uitvoerende regelingen uit voor het beheer van afvalstoffen en materialen in uitvoering van de Europese regelgeving. Zo handelt het Vlarema ondermeer over (bijzondere) afvalstoffen, grondstoffen, selectieve inzameling, vervoer, de registerplicht en de uitgebreide producenten-verantwoordelijkheid en dit ook voor bijproducten die in geen enkele fase ooit het statuut van afval krijgen.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

Wordt verder uitgewerkt. JA

Zie hoger

niet

Beschrijving in tabel wordt voldoende geacht

7/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Beknopte toelichting

NEEN

Het kanaal Bocholt-Herentals – waaruit water gecapteerd wordt voor het uitvoeren van de boring – is ingedeeld in categorie Rivier, type Grote Rivier.

Verdere uitwerking in MER

Milieuwetgeving (5) Besluit milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater, waterbodems en grondwater (21 mei 2010) (in uitvoering van decreet integraal waterbeleid, opgenomen in Vlarem II)

De diverse oppervlaktewateren in Vlaanderen worden in de stroomgebiedbeheerplannen opgedeeld in categorieën (rivier, meer, overgangswater) en per categorie in typen. Per type zijn richtwaarden voor de kwaliteit van het oppervlaktewater opgesteld. Daarnaast zijn ook niet-typespecifieke MKN voor gevaarlijke stoffen.

-

Er vindt geen lozing van afvalwater plaats in het kanaal (= oppervlaktewater)

Het decreet:

 legt de doelstellingen en beginselen van integraal waterbeleid vast, de multifunctionaliteit van watersystemen wordt hierin sterk benadrukt

 reikt een aantal instrumenten aan om het

(incl. watertoets)

integraal waterbeleid beter in de praktijk te kunnen brengen: de watertoets, oeverzones en de instrumentenmix verwerving van onroerende goederen, aankoopplicht en vergoedingsplicht

(18 juli 2003) –

 bepaalt hoe de watersystemen ingedeeld

Decreet integraal waterbeleid

en latere aanpassingen)

worden in stroomgebieden stroomgebieddistricten, bekkens deelbekkens

Algemeen relevant in Vlaanderen.

JA

De watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten van plannen, programma’s en vergunningen op het watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en daarover te adviseren.

Watertoets

en en

 vertaalt de indeling in watersystemen door in de organisatiestructuur en de planning voor het integraal waterbeleid. Het decreet Integraal Waterbeleid is een kaderdecreet en bevat enkel de grote lijnen voor het beleid. Uitvoeringsbesluiten maken het beleid concreet.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

8/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Verdere uitwerking in MER

Beknopte toelichting

Milieuwetgeving (6) Het Uitvoeringsbesluit van de Watertoets (B.S. 31 oktober 2006) – Aangepast B. Vl.R. 14/10/2011)

De watertoets is een instrument waarmee de overheid die beslist over een vergunning, een plan of een programma inschat welke de impact ervan is op het watersysteem. Het resultaat van de watertoets wordt als een waterparagraaf opgenomen in de vergunning of in de goedkeuring van het plan of het programma.

Algemeen relevant in Vlaanderen. JA

De watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten van plannen, programma’s en vergunningen op het watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en daarover te adviseren.

Watertoets

Voorliggend project betreft het uitvoeren van enkele diepe boringen met elektriciteitsproductie. Decreet houdende maatregelen inzake het grondwaterbeheer (24 januari 1984)

Dit decreet omvat de reglementering voor de bescherming en het gebruik van grondwater

JA

Aangezien leidingwater en kanaalwater ipv grondwater zullen gebruikt worden voor het uitvoeren van de (diepe) boringen wordt er geen rechtstreekse impact verwacht op het grondwater. Elk risico op verspreiding van verontreinigd grondwater wordt hierdoor vermeden.

Water Bodem en Grondwater

Natuurbeheersrecht (1)

Decreet betreffende natuurbehoud en het natuurlijk milieu, inclusief VEN-gebieden en Speciale Beschermingszone’s (SBZ’s) 1997 en latere wijzigingen

Dit decreet regelt het behoud, de bescherming, het herstel, de ontwikkeling en het beheer van de natuur en van het natuurlijk milieu in het Vlaamse Gewest en de maatschappelijke inpassing van het natuurbehoud.

In de omgeving (binnen een straal van 5 km) van het projectgebied liggen 4 VEN-gebieden: JA

 De Vallei van de Kleine Nete (GEN 313)

benedenstrooms

 De Maat – Den Diel – Buitengoor (geno)

Het decreet voorziet o.a. in de afbakening van een Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). De Europese wetgeving betreffende het vogelrichtlijngebied en habitatrichtlijngebied is ook hierin opgenomen.

Administratieve situering Fauna en Flora

 De Maat – Den Diel – Buitengoor (GEN 324)  De Ronde Put – Goorken (GEN 314) In de omgeving van het projectgebied (binnen een straal van 5 km) liggen enkele natuurreservaten:

Beschermde natuurreservaten

Waardevolle natuurgebieden natuurreservaat erkend worden.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

kunnen

als

JA



“Het Buitengoor”

Administratieve situering



“De Maat – Den Diel”

Fauna en Flora



“De Ronde Put”



“De Witte Netevallei”

9/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

15/07/2015

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Natuurbeheersrecht (2) Vogelrichtlijngebieden (2 april 1997) en habitatrichtlijngebieden (21 mei 1992)

In het kader van twee Europese Richtlijnen dienen Lidstaten gebieden af te bakenen die waardevol zijn voor avifauna of die specifieke habitats herbergen

JA

Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied ligt 1 vogelrichtlijngebied (‘De Ronde Put’) en 1 habitatrichtlijngebied (‘Valleigebied van de kleine Nete met brongebieden, moerassen en heiden’)

Ramsargebieden (1975)

Ramsargebieden zijn een gevolg van de overeenkomst inzake watergebieden die van internationale betekenis zijn, in het bijzonder als woongebied voor watervogels, vastgelegd te Ramsar (Iran)

NEEN

Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied zijn geen ramsargebieden gelegen.

Bosdecreet (13 juni 1990)

Passende beoordeling

Regelt het behoud, bescherming, aanleg en beheer van bossen en tevens ook de kappingen, vergunningsvoorwaarden en eventuele compensaties.

NEEN

Bij plannen, programma’s en vergunningsplichtige activiteiten die effecten kunnen hebben op de habitats en soorten van een speciale beschermingszone meot uit de passende beoordeling blijken of de natuurlijke kenmerken van het gebied niet aangetast zullen worden. In het geval dat aantasting verwacht wordt zal het plan of project niet kunnen doorgaan, tenzij in geval van groot openbaar belang en indien er bovendien geen alternatieven mogelijk zijn. In dit geval is volwaardige compensatie (naar aard en omvang) verplicht. De compensatie moet gerealiseerd zijn op het moment dat het betrokken gebied de schade ondervindt

NEEN

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

In het bosdecreet is een ‘bos’ juridisch gedefinieerd als zijnde “een grondoppervlakte waarvan de bomen en de houtachtige struikvegetaties het belangrijkste bestanddeel uitmaken, waartoe een eigen fauna en flora behoren en die één of meer functies vervullen.

Administratieve situering Fauna en Flora

-

-

Aangezien het project gelegen is op de voormalige Balmatt-site en volledig binnen industriegebied gelegen is, is dit decreet niet van toepassing op het project

Er zal geen passende beoordeling worden opgemaakt aangezien er geen speciale beschermingszones in de onmiddellijke omgeving van het project voorkomen.

-

10/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Inhoud

Juridische randvoorwaarden

Relevant?

15/07/2015

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Landschap, Bouwkundig erfgoed en Archeologie (1) Regelt de bescherming, het behoud en de instandhouding, het herstel en het beheer van het archeologisch patrimonium

Decreet 30 juni 1993 houdende bescherming van het archeologisch patrimonium

Dit decreet – aangevuld met de bepalingen uit het bijhorend archeologiebesluit – blijft van kracht tot de inwerkingtreding van het hoofdstuk archeologie uit het Onroerend Erfgoeddecreet. Inwerkingtreding van dit hoofdstuk zal pas optreden wanneer er voldoende erkende archeologen zijn aangeduid. Verwacht wordt dat het agentschap in 2016 zal bekendmaken wanneer dat aantal bereikt is.

NEEN

Aangezien de diepe boringen worden uitgevoerd op de voormalige Balmatt-site, welke binnen industriegebied gelegen is en waar ook in het verleden reeds graafwerkzaamheden hebben plaatsgevonden wordt er niet verwacht dat archeologische opgraving van toepassing zal zijn.

-

Mochten er bij graafwerken evenwel resten aangetroffen worden waarvan men redelijkerwijs kan vermoeden dat het om archeologische vondsten gaat, dient men de bevoegde diensten op de hoogte te brengen en zo nodig de werken tijdelijk te schorten.



Onroerenderfgoeddecreet (12 juli 2013, gewijzigd 4/04/2014) + uitvoeringsbesluit

Dit nieuwe decreet en zijn uitvoeringsbesluit vervangen de wet op het behoud van monumenten en landschappen (1931), het decreet houdende bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten (1976), het decreet houdende bescherming van het archeologisch patrimonium (1993), het decreet betreffende de landschapszorg (1996) en hun (vele) uitvoeringsbesluiten.

Er liggen geen beschermde monumenten, landschappen en stads- en dorpsgezichten in de onmiddelijke omgeving van het projectgebied.

NEEN

De nieuwe regelgeving verwezenlijkt bovendien de internationale afspraken uit het Verdrag van Valletta (1992), dat richtlijnen oplegt om het erfgoed dat zich in de bodem bevindt beter te beschermen.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

Inhoud

-

De dichtsbijzijnde ankerplaats bevindt zich op ca. 1,6 km van het projectgebied. Het betreft ankerplaats ‘Buitengoor en Sluismeer’. Het projectgebied is evenmin binnen een relictzone gelegen. Het gebied is wel – in alle windrichtingen – omringd door relictzones.

Het betreft één overkoepelende regelgeving voor monumenten, stadsen dorpsgezichten, landschappen en archeologie

Juridische randvoorwaarden

Het dichtstbijgelegen beschermde landschap betreft ‘Buitengoor-Meer’ op ca. 3,5 km ten oosten/zuidoosten van de bedrijfsgrens.

Relevant?

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in

11/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

MER Overige Verdrag van Espoo (25/02/1991)

Het Verdrag van Espoo, vraagt rekening te houden met de bepaling inzake grensoverschrijdende emissies of effecten en grensoverschrijdende informatie-uitwisseling te voorzien

NEEN

Inhoud

Relevant?

Beleidsmatige randvoorwaarden

Het projectgebied is gelegen op ca. 10 km van de Nederlandse grens maar er worden geen grensoverschrijdende emissies verwacht.

Beknopte toelichting

-

Verdere uitwerking in MER

Ruimtelijke planning

Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen (23/09/1997) (Laatste herziening 17/12/2010)

In het RSV worden de structuurbepalende gebieden in Vlaanderen aangeduid (economische knooppunten, groene hoofdstructuur, enz.). In het plan wordt o.a. aangegeven in hoeverre de structuurplanning en het structuurplan bindend, richtinggevend en/of informatief zijn.

Algemeen relevant in Vlaanderen. JA

Mol wordt in het structuurplan geselecteerd als structuurondersteunend kleinstedelijk gebied.

Wordt verder niet uitgewerkt. Beschrijving in tabel lijkt voldoende

Het provinciaal ruimtelijk structuurplan geeft de hoofdlijnen weer van het ruimtelijk beleid dat de provincie wenst te voeren. Het RSPA bestaat uit 3 delen: Provinciaal ruimtelijk structuurplan Antwerpen (10 juli 2001, addendum 4 mei 2011)

  

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

Een informatief deel dat de huidige toestand in de provincie beschrijft Een richtinggevend deel dat de visie op de toekomst beschrijft Een bindend deel dat beschrijft voor welke onderwerpen uit het richtinggevend gedeelte de provincie zich zal engageren

Algemeen relevant in de Provincie Antwerpen. JA

Mol is in dit structuurplan aangeduid als kleinstedelijk gebied.

Wordt verder niet uitgewerkt, beschrijving in tabel lijkt voldoende

12/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Beleidsmatige randvoorwaarden

Inhoud

Relevant?

15/07/2015

Verdere uitwerking in MER

Beknopte toelichting

Milieubeleidsplanning (1) Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Mol (24/08/2006)

MINA-plan 4 (2011-2015)

Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan geeft de hoofdlijnen weer van het ruimtelijk beleid dat de gemeente/stad wenst te voeren.

Het Vlaams milieubeleidsplan voor de periode 2011-2015 (MINA 4) werd op 27 mei 2011 definitief goedgekeurd door de Vlaamse regering Het Milieubeleidsplan bepaalt de hoofdlijnen van het milieubeleid dat door het Vlaamse Gewest, en ook door de provincies en gemeenten in aangelegenheden van gewestelijk belang, dient te worden gevoerd. Naast een schets van de context, is in het plan een evenwaardige plaats toebedeeld aan de langetermijndoelstellingen, de overheidsinterne engagementen, de plandoelstellingen, de milieuthema’s en tenslotte de maatregelenpakketten.

Het GRS werd op 24 augustus 2006 door de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen goedgekeurd. JA

In dit GRS wordt voor de Balmatt-site specifiek vermeld dat invulling voorzien wordt met regionale economische activiteiten en energiegerelateerde activiteiten of spin-offs.

Wordt verder niet uitgewerkt, beschrijving in tabel lijkt voldoende

Algemeen relevant in Vlaanderen.

JA

In het milieubeleidsplan worden reductiedoelstellingen opgenomen (o.a. atmosferische emissies van fotochemische broeikasgassen en verzurende stoffen).

diverse voor stoffen,

-

Algemeen relevant in de provincie Antwerpen.

Milieubeleidsplan Provincie Antwerpen (2008-2012, verlengd tot eind 2013)

Naar analogie met het Vlaamse milieubeleidsplan worden ook hier een aantal thema’s opgenomen waarvoor de provincie specifiek acties plant. Een milieujaarprogramma plant de uitvoering van het milieubeleid opgenomen in het milieubeleidsplan en rapporteert over de uitvoering ervan in het vorig jaar.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

NEEN

In het provinciaal milieubeleidsplan zijn een aantal grote thema’s opgenomen: ruimte voor water, biodiversiteit, duurzame grondstoffen en producten en klimaatsverandering. Thema-overschrijdende aandachtspunten zijn beekvalleien, beleefbare groene ruimtes, landschappen en interne milieuzorg.

-

Specifiek naar bedrijven toe worden er geen doelstellingen of acties geformuleerd.

13/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Beleidsmatige randvoorwaarden

Inhoud

Relevant?

15/07/2015

Verdere uitwerking in MER

Beknopte toelichting

Milieubeleidsplanning (2) Gemeentelijk of stedelijk milieubeleidsplan (2010-2013)

Naar analogie met het Vlaamse milieubeleidsplan en het provinciaal milieubeleidsplan worden ook hier een aantal thema’s opgenomen waarvoor de gemeente/stad specifiek acties plant.

Specifiek naar bedrijven toe worden er geen doelstellingen of acties geformuleerd in het milieubeleidsplan. NEEN

-

Het project betreft elektriciteitsproductie.

een

geothermische

boring

met

Op zich zijn er geen emissies betrokken bij het project, tenzij er dieselaangedreven motoren of generatoren worden ingezet

Vlaams klimaatbeleidsplan 2013-2020

Dit plan heeft als doel om de broeikasgasemissies van Vlaanderen in lijn te brengen met de doelstellingen uit het Kyotoprotocol.

JA

Klimaat

Specifiek naar bedrijven toe worden er geen doelstellingen of acties geformuleerd in het klimaatplan.

Het plan steunt op 3 pijlers:  Provincie (als organisatie) klimaatneutraal tegen 2020

Lucht

Het project heeft tot doel ‘groene’ energie aan te leveren en kan alsdusdanig aan het Vlaams Klimaatplan gekoppeld worden, meer bepaald omwille van het feit dat bij de voorliggende exploitatie geen CO2 zal vrijkomen in tegenstelling tot andere energiecentrales.

Het klimaatplan bepaalt de wijze waarop de klimaatambities gehaald zullen worden.

Klimaatplan Provincie Antwerpen

en/of er gas (CH4, CO2, N2) meekomt bij oppomping van het water. Hier wordt echter verwacht dat het gas in oplossing zal zijn.

NEEN

Toch kan het project bijdragen aan vermindering van emissies in de provincie Antwerpen (zie toelichting onder Vlaams Klimaatbeleidsplan)

Lucht Klimaat

 20% van de gemeenten klimaatneutraal  Burgers stimuleren om reductie te realiseren

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

14/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Beleidsmatige randvoorwaarden

Inhoud

Relevant?

In dit visiedocument wordt in hoofdlijnen ingegaan op de (beleids)context, beleidshiaten, recente realisaties, visie en potentiële vernieuwende geurbeleidsmaatregelen in Vlaanderen. Het document werd voorgelegd aan de SERV en Mina-raad

NEEN

15/07/2015

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Milieubeleidsplanning (3) Visiedocument ‘De weg naar een duurzaam geurbeleid’ (versie 6.7 september 2008) + Advies van de Mina-raad op 29 april 2009

Stroomgebiedbeheerplan van de Schelde (2010-2015)

Bekkenbeheerplan van het ‘Netebekken (2008-2013)

Het project veroorzaakt geen geuremissies.

-

De stroomgebiedbeheerplannen bevatten aanvullende maatregelen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater verder te verbeteren. Het gaat om het bijkomend aanleggen van bufferstroken, het saneren van waterbodems, structuurherstelmaatregelen, het opheffen van vismigratieknelpunten, het aanleggen van overstromingsgebieden en het optimaliseren van de afvalwatersanering

JA

Het kanaal Bocholt-Herentals behoort tot het stroomgebied van de Schelde

Water

Het bekkenbeheerplan beschrijft uitvoerig de situatie in het bekken en heeft daarbij oog voor de omgeving van het watersysteem, de sectoren die in het bekken werkzaam zijn en de economische aspecten. Het plan geeft ook aan welke knelpunten en kansen zich in het bekken voordoen.

JA

Het waterbeleid van VITO dient in lijn te liggen met het bekkenbeheerplan van het Netebekken.

Water

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

15/39

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

Beleidsmatige randvoorwaarden

Inhoud

Relevant?

15/07/2015

Beknopte toelichting

Verdere uitwerking in MER

Overige (1) Het mobiliteitsplan beschrijft het gemeentelijk mobiliteitsbeleid. Hierin worden volgende operationele doelstellingen vooropgesteld Mobiliteitsplan Mol (25/06/2012)



Verbeteren van de leefbaarheid en de omgevingskwaliteit



Bereikbaarheid in stand houden



Verkeersveiligheid verhogen



Groei van de automobiliteit beheersen

BBT studie

VITO stelt BBT-studies op voor verschillende industriesectoren. Deze studies geven de best beschikbare technieken aan, alsook de emissieniveaus (naar lucht, water, geluid, ...) die gepaard gaan met deze best beschikbare technieken.

BREF – documenten

Op Europees niveau worden BREF documenten (BAT reference documents) opgesteld. Deze documenten geven per industriesector de best beschikbare technieken aan, alsook de emissieniveaus (naar lucht, water, geluid, ...) die gepaard gaan met deze best beschikbare technieken.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

JA

NEEN

JA

De activiteiten van de VITO genereren verkeer.

Mens - Mobiliteit

Voor de geplande activiteiten van de VITO zijn geen relevante BBT-studies beschikbaar.

-

Voor de geplande activiteiten van de VITO kunnen de BREFdocumenten over de energie-efficiëntie (februari 2009) en koelsystemen (december 2001) geraadpleegd worden.

Projectbeschrijving

16/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

1.3 1.3.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

ADMINISTRATIEVE VOORGESCHIEDENIS Historiek VITO

De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) is een leidend Europees, onafhankelijk onderzoeks- en adviescentrum, dat innovatieve technologieën en wetenschappelijke kennis praktisch toepasbaar maakt voor overheden en bedrijven. VITO is actief in energietechnologie, milieutechnologie, industriële productie- en procestechnologieën, materiaaltechnologie en aardobservatie. VITO’s onderzoek vindt zijn toepassing in nieuwe, efficiënte en goedkopere productietechnologieën, verminderd energieverbruik, biomaterialen, gezondheidszorg, milieuzorg enz., alsook het in kaart brengen en monitoren van de effecten van klimaatswijziging. Als onafhankelijke en klantgerichte onderzoeksorganisatie verschaft VITO innoverende technologische oplossingen en geeft het wetenschappelijk onderbouwde adviezen en ondersteuning om duurzame ontwikkeling te stimuleren en het economisch en maatschappelijk weefsel in Vlaanderen te versterken. Hierbij zijn het vrijwaren van het leefmilieu en het duurzaam gebruik van energie en grondstoffen steeds prioritair. De instelling is gehuisvest in Mol en deelt – momenteel - eenzelfde domein met het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK). VITO is sinds haar oprichting in 1991 gestaag gegroeid, van ongeveer 350 personeelsleden tot circa 600 vandaag. De verdere uitbreiding aan onderzoeksopdrachten en personeel enerzijds en het gegeven dat VITO niet langer gebruik wenst te maken van een gemeenschappelijke toegang met SCK anderzijds, nopen VITO zich verder te ontwikkelen op een bijkomend domein, waarvoor de Balmatt site in aanmerking komt.

1.3.2

Historiek Balmatt-site & Electrabelsite

De Balmatt-site, genoemd naar het failliete bedrijf Balmatt Industries, is gelegen aan de Lichtstraat 20 in Mol. Het betreft een terrein met een totale oppervlakte van ca. 5 hectare. Van 1923 tot aan het faillissement in 1998 werden op het terrein asbesthoudende cementproducten gemaakt. Daarnaast werd ook gewerkt met tolueenhoudende verven en werd het terrein opgehoogd met metaalhoudende slakken. Deze historische activiteiten gaven aanleiding tot een sterke vervuiling van de site met asbest, zware metalen, tolueen, minerale olie en pcb's. Ook in het grondwater komen historische verontreinigingen voor. Sinds het faillissement werden talloze pogingen ondernomen om het terrein en de gebouwen te saneren, zonder succes. Een concrete start kwam er pas in 2007 met de verkoop van het vervuilde industrieterrein aan de Vlaamse overheid, aan Site Ontwikkeling Vlaanderen (SOV) die met de OVAM zal instaan voor de herontwikkeling van het terrein. Na het verwijderen van diverse afvalstoffen in 2003 én het wegnemen van de meest risicovolle asbest in 2005 volgde in 2007 de bovengrondse sanering met de sloop en asbestcleaning van de gebouwen. Enkel de asbesthoudende verhardingen en vloeren werden behouden. In het voorjaar van 2008 werden testen op het terrein uitgevoerd om de haalbaarheid van enkele bodemsaneringstechnieken te onderzoeken. Op 3 juni 2009 startte OVAM met de eigenlijke uitvoering van de bodemsanering. Deze sanering gebeurt conform het nieuwe geconsolideerde bodemdecreet van 12 december 2008. De OVAM stemt de bodemsanering af op de herontwikkeling van de site. In een eerste fase werd een gedeelte van het totale terrein gesaneerd (perceel 1445 K2). De verhardingen werden verwijderd. Vervolgens werd de verontreinigde grond tot 1 meter diep (met

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

17/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

lokaal diepere ontgraving) ontgraven. De ontgraven grond werd afgevoerd naar een vergunde inrichting voor grondreiniging of naar een erkende stortplaats. Na afloop werd het gesaneerde terrein (perceel 1445 K2) aangevuld met teelaarde. Deze fase is beëindigd. De tweede fase van de bodemsanering omvat de ontgraving en afvoer van diverse verontreinigingskernen op perceel 1447W met behulp van een tijdelijke bemaling. Meer bepaald gaat het om sanering van minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater thv de oude waterzuiveringsinstallatie, minerale olie in het vaste deel van de aarde en het grondwater thv de vroegere smeerput en minerale olie en tolueen in het vaste deel van de aarde thv de voormalige tolueenrecycling-unit (thv het projectgebied). Ook deze fase werd ondertussen afgerond. In een derde fase zal ondermeer de sanering van de grondwaterverontreinigingen met tolueen en VOCl’s op perceel 1447W aangepakt worden. Het BSP hieromtrent is - bij opmaak van dit MER - echter nog voor conformverklaring bij OVAM, Verwacht wordt dat de aanbesteding voor deze saneringswerken nog eind 2014 zal kunnen plaatsvinden. De Raad van bestuur van VITO besliste in haar zitting van 11 juni 2009 om de Balmatt-gronden te kopen. VITO heeft om verschillende redenen nood aan nieuwe gebouwen, ondermeer te wijten aan 1. de groei die VITO doormaakt 2. de fysische scheiding tussen het SCK en VITO, waardoor een aantal VITO-gebouwen in de nabijheid van het SCK dienen ontruimd te worden 3. de wens om de VITO-activiteiten in Mol zoveel mogelijk te groeperen Op termijn wil VITO op de Balmatt-gronden dan ook nieuwe laboratoriuminfrastructuur, een nieuw datacentrum en werkplekken voor de VITO-onderzoekers gaan exploiteren. Naast deze activiteiten zou een deel van het terrein nu reeds gebruikt worden voor het uitvoeren van een geothermische proefboring. Op de voormalige electrabelsite bevond zich in het verleden een steenkoolcentrale voor elektriciteitsproductie. Deze centrale en bepaalde bijhorende installaties werden mid 2014 afgebroken. Een deel van deze terreinen is betrokken bij voorliggend project nl. mbt een tijdelijk opvangbekken voor testwater (proefboring) en de exploitatie van een elektriciteitscentrale bij ingebruikname van de productieputten.

1.3.3

Vergunningsverplichtingen

1.3.3.1 Milieuvergunning(en) VITO beschikt voor de Balmatt site over de nodige vergunningen voor exploitatie van 2 geothermische (proef)boringen. Een overzicht van de relevante milieuvergunningen wordt weergegeven in Tabel 1.3. De vergunde activiteiten zijn opgenomen in Tabel 1.4. Tabel 1.3: Overzicht van de lopende milieuvergunningen Overheid

Provincie Antwerpen

Referentie

Datum beslissing

MLAV1-2013-0480

27/03/2014

Vervaldatum

27/03/2034 MLAV1-2013-0579

24/04/2014

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

Voorwerp Vergunning voor exploitatie geothermische boring

van

een

Vergunning voor exploitatie van een 2 geothermische boring

de

18/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 1.4: Overzicht vergunde VLAREM-rubrieken Rubriek

Omschrijving

Klasse

12.1.2

Een noodstroomgroep met een nominaal vermogen van 1.470 kW

2

12.2.2

Een transformator van 2.000 kVA

2

16.3.1.1

Koelinstallaties, airco’s en compressoren met een geïnstalleerde totale drijfkracht van 24 kW

3

16.7.1

Opslag van 900 liter gassen in verplaatsbare recipiënten, omvattend 150 liter zuurstofgas, 150 liter argon, 100 liter acetyleen en 500 liter stikstofgas

3

17.3.2.2

Opslag van 200 kg zeer giftige, giftige en ontplofbare stoffen

2

17.3.3.2.a

Opslag van 46.750 kg oxiderende , schadelijke, corrosieve en irriterende stoffen

2

17.3.6.1.b

Opslag van 5.800 liter P3-producten: omvattend 4.500 liter diesel in een bovengrondse tank en opslag van 1.000 liter afvalolie, 150 liter motorolie en 150 liter hydraulische olie in vaten

3

17.3.9.1

Eén verdeelslang

3

29.5.2.1.a

Metaalbewerkingsmachines met een geïnstalleerde totale drijfkracht van 10 kW

3

31.1.3

Noodstroomgroep met een elektrisch vermogen van 1.470 kW

1

53.1

Proefboring geothermie op een diepte van 3.600 meter ten opzichte van het maaiveld

3

55.2

Proefboring geothermie op een diepte van 3.600 meter ten opzichte van het maaiveld

1

De bijzondere voorwaarden zijn weergegeven in Tabel 1.5. Tabel 1.5: Overzicht bijzondere voorwaarden Vergunning

Samenvatting 

1. In de periode dat de boorinstallatie in gebruik is, dient de exploitant een akoestische en trillingscontrolemeting op de meest kritische punten te laten uitvoeren door een erkend milieudeskundige in de discipline geluid en trillingen. Dit rapport dient in 3-voud overgemaakt te worden aan de vergunningverlenende overheid, die dit ter informatie dan wel evaluatie overmaakt aan AMV en AMI



2. De exploitant organiseert overlegmomenten met de ALBON en de AOW. Het eerste overleg dient voorafgaand aan de eerste boring te gebeuren. De volgende overlegmomenten dienen tijdens en/of na de boring plaats te vinden. Tijdens deze overlegmomenten dienen concrete afspraken gemaakt te worden rond het bijhouden van boormonsters en het delen van meetgegevens en resultaten in functie van algemene kennisopbouw en beleidsvoering rond diepe geothermie.

MLAV1-2013-0480



3. Vooraleer het kanaalwater als spoelwater te gebruiken, wordt er een analyseverslag ter informatie voorgelegd aan de afdelingen Milieu-inspectie van het departement LNE en Operationeel Waterbeheer van de VMM waaruit blijkt dat dit water voldoet aan de milieukwaliteits- en kwantiteitsnormen voor grondwater in bijlage 2.4.1 van Vlarem II en er geen verontreiniging mogelijk is.

 MLAV1-2013-0480

4. Indien de kwaliteit van het kanaalwater, met uitzondering van bacteriologische parameters, niet voldoet aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater uit bijlage 2.4.1 artikel 1 van Vlarem II, moet er gebruik gemaakt worden van leidingwater voor het uitvoeren van de boring.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

19/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

Vergunning

[14.0093_VD] 15/07/2015

Samenvatting

MLAV1-2013-0480 (vervolg)



5. De kwaliteit van het voor de boorvloeistof gebruikte kanaalwater wordt opgevolgd dmv een staalname en analyse van het kanaalwater bij elke inlaat in het bufferbekken en toetsing van de analyseresultaten aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater in bijlage 2.4.1 van Vlarem II, met uitzondering van de bacteriologische paramaters. De exploitant zorgt ook voor minimaal een noodaansluiting op leidingwater zodat bij een eventuele calamiteit met het kanaalwater of indien de kwaliteit van het kanaalwater niet voldoet aan de kwaliteitsnormen, er kan overgeschakeld worden op leidingwater. 6. Tijdens de eerste 2 diepte-intervallen wordt de kwaliteit van het spoelwater, 2-wekelijks opgevolgd. Bij indicaties van verontreiniging, wordt het spoelwater vervangen. 7. Alvorens met de boring te starten, moeten de booradditieven die mogelijk gebruikt zullen worden, kenbaar gemaakt worden aan de afdelingen Milieu-inspectie en Operationeel Waterbeheer. Bij elk additief wordt vermeld voor welk diepte-interval dit zal gebruikt worden, met welke verwachte hoeveelheden en concentraties.

MLAV1-2013-0480

8. De boormonsters worden door de exploitant bewaard en zijn toegankelijk voor onderzoek door de afdelingen Milieuvergunningen, Milieu-inspectie en Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen van het Departement LNE en door de afdeling Operationeel Waterbeheer van de VMM 9. Bij de interne afdichting van de put – indien het project niet wordt voortgezet (fig. 2.3 uit de ontheffingsnota) dienen de voorziene cementpluggen te worden aangevuld met kleistoppen thv elke scheidende laag (Boom Aquitard HCOV 0300, Bartoon Aquitardsysteem HCOV 0500, Ieperiaan Aquitardsysteem HCOV 0900). 10. Het boorverslag dient binnen de 90 dagen na de boring te worden overgemaakt aan de afdeling Operationeel Waterbeheer. 11. De analyseresultaten van het grondwater dat bij de pompproef wordt onttrokken, wordt binnen de 90 dagen na de pompproef overgemaakt aan de afdeling Operationeel Waterbeheer.

1.3.3.2 Afwijkingsaanvragen Voor de exploitatie van bovenvermelde vergunningen werden volgende afwijkingsaanvragen ingediend, nl 

Afwijkingsaanvraag conform art.45 betreffende het plaatsen van een peilbuis (ingediend mei 2014 – toegekend via Besluit Bestendige Deputatie Antwerpen 18/09/2014) Op 28 mei 2014 werd bij de Provincie Antwerpen een afwijkingsaanvraag conform art. 45 ingediend bij de Provincie Antwerpen. Aangezien de proefpompingen vergunningsplichtig zijn onder rubriek 53, zijn ook de sectorale voorwaarden in art. 5.53 (Vlarem II) van toepassing. In deze sectorale voorwaarden is ondermeer opgenomen dat het waterpeil in de put steeds moet kunnen gemeten worden via een peilbuis. Gezien de nodige veiligheidsvoorzieningen, de afwerking van de put aan het oppervlak en het feit dat de put niet steeds geopend kan worden is het echter niet mogelijk om dergelijke peilbuis - die vrij toegankelijk is voor metingen - te plaatsen. Daarom werd op 28 mei 2014 een afwijkingsaanvraag conform art. 45 ingediend bij de Provincie Antwerpen.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

20/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In deze afwijkingsaanvraag wordt gesteld dat – in plaats van te werken met een peilbuis tijdens de pompproef de druk in het boorgat zal gemeten worden. Dit kan dmv een sensor aan de pomp, die in de put hangt. Deze volgt continu de druk op, waardoor de veranderingen in waterpeil (en dus de reservoirdruk) geregistreerd worden. Deze metingen volstaan om na analyse uitspraken te kunnen doen over de stromingseigenschappen van de watervoerende laag. Rekening houdende met de operaties en met de condities van het boorgat (druk), zal er op sommige tijdstippen de mogelijkheid zijn om het waterpeil in de put rechtstreeks te meten. Op deze wijze kunnen de drukmetingen als het ware geijkt worden. Metingen kunnen dan gebeuren in de ruimte tussen de opvoerbuis en de binnenwand van de verbuizing. Op die manier lijkt het grondwaterpeil dan ook zonder gevaar voor beschadiging van de peilmeetapparatuur gemeten te kunnen worden oznder dat dit de aanleg van een peilbuis vereist. 

Afwijkingsaanvraag voor afwijking van de code van goede praktijk (ingediend bij VMM – Operationeel Waterbeheer, mei 2014 – akkoord 16/10/2014) Naast de afwijkingsaanvraag conform art. 45 heeft VITO op 28 mei 2014 eveneens een afwijking van de Code van Goede Praktijk aangevraagd bij VMM, Operationeel Waterbeheer. In deze aanvraag stelt VITO dat zij conform bijlage 5.53.1 (Vlarem II) een aantal evenwaardige en/of betere technieken & materialen - dan deze opgenomen in de Code van Goede Praktijk - ter goedkeuring wil voorleggen. De code van goede praktijk, vastgesteld in bijlage 5.53.1 van Vlarem II, is opgesteld om het boren en exploiteren van grondwaterputten te reglementeren en zo enige milieu-impact en contaminatie van de watervoerende laag te voorkomen. Zij heeft dus tot doel om praktische informatie en technische richtlijnen ter beschikking te stellen aan al diegenen die te maken hebben met de uitvoering van boringen en de aanleg, de uitbating, het onderhoud en de afsluiting van grondwaterwinningen. Deze code is geenszins opgesteld voor andere boringen zoals verkenningsboringen of geothermische boringen. De uitvoering van de geothermische boringen (voorwerp van dit MER) kan bijgevolg niet gebeuren conform de omschrijvingen in de Code van Goede Praktijk. De omstandigheden in een diepe boring zijn geheel anders dan deze die aan de orde zijn in ondiepe waterputten. Dit zowel wat betreft druk, temperatuur als samenstelling. Dit betekent dat andere veiligheidsvoorzieningen moeten genomen worden wat zijn weerslag heeft op de gebruikte installaties, materialen, werkwijze en afwerking van de putten. In het schrijven is een overzicht gegeven van de huidige standaardtechnieken die de Code van Goede Praktijk voorschrijft, de technische redenen waarom deze standaardtechnieken niet kunnen worden gevolgd en de evenwaardige of betere technieken en materialen die zullen gevolgd worden. Het betreft : -

Keuze van de diameter van de boring (hoofdstuk 1 – Deel II – Fase 1 -1)  Standaardtechniek: stelt dat er een minimale annulaire ruimte moet zijn, waarbij het verschil tussen de buitendiameter (wand van het boorgaat of de binnendiameter van voorgaande verbuizing) en de diameter van de verbuizing minstens 60 mm bedraagt.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

21/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

 Alternatief: Voor de diameter van de verschillende secties van het boorgat en van de gebruikte verbuizing worden standaardmaten gekozen uit de olie & gas industrie, waar boringen tot op zulke courante diepte uitgevoerd worden. Voor de meeste secties is de tussenafstand zoals voorgeschreven door de CvGP. Voor de onderste sectie is het verschil in diameter tussen verbuizing en wand van het boorgat kleiner dan 60 mm. De aangepaste diameter wijzigt niets aan de functie van de verbuizing zoals ook beschreven in de CvGP.  Technische reden: De boringen kunnen niet worden uitgevoerd met slechts 1 verbuizing. Meerdere verbuizingen zullen nodig zijn zodat de boring telescopisch zal zijn. Het is dus nodig om standaardmaten te gebruiken. De verschillende secties moeten immers in elkaar passen en op elkaar aangesloten zijn. De standaardafmetingen verzekeren ook de beschikbaarheid van het materieel en van andere aansluitingen, de beschikbaarheid van de gepaste gereedschappen en de ervaring van het personeel met dergelijk materieel. -

Positionering van de verbuizing (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1-2, Fase 2-1)  Standaardtechniek: Voor de positionering dient er minstens 1 à 2 m in de top van de vaste formaties te worden geboord alvorens de verbuizing kan geplaatst worden. 

Alternatief: de eerste verbuizing wordt geplaatst boven de top van het Krijt, in de Formatie van Landen, op een geschatte diepte van 605 m. Dit is in overeenstemming met de voorwaarde van ALBON nav de ontheffingsnota die in september 2013 werd goedgekeurd. De CvGP geeft geen voorwaarden op voor het plaatsen van meerdere verbuizingen in de vaste formaties. Deze worden dan ook verder niet behandeld in de aanvraag.

 Technische reden: bij een boring tot een diepte van 3.500 m zijn er meerdere factoren waarmee rekening moet worden gehouden voor het plaatsen van de verbuizing, waaronder o.a. het verzekeren van de stabiliteit, het vermijden van communicatie tussen grondwatervoerende lagen en de put (in beide richtingen), het afschermen van bepaalde formaties omwille van drukcondities of samenstelling van de boorvloeistof in een diepere sectie van het boorgat. -

Centreren van de verbuizing (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1 – 4, Fase 3 – 2)  Standaardtechniek: Er wordt voorgeschreven dat de verbuizing gecentreerd wordt. Hiervoor moeten centreerbeugels gebruikt wordne met een dikte tov de buiswand van minimaal 25 mm. Bovendien wordt aangegeven dat het aangewezen is een centreerbeugel te plaatsen elke 5 meter. Dit geldt eveneens voor filterelementen wanneer zij door een grindpakket omstort worden. 

Alternatief: De afmetingen van de centreerbeugels worden afgestemd op de afmetingen van elke sectie verbuizing. Doorgaans zal de spatiëring kleiner zijn in het onderste deel van de sectie (2 per buis van ca. 10 m). Het is in dat interval dat het garanderen van een goede cementatie van het grootste belang is. Hogerop zal de spatiëring teruggebracht worden, tot 1 beugel per 3 buizen (dus grootteorde 30 m).

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

22/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO



-

[14.0093_VD] 15/07/2015

Technische reden: De dikte en afmetingen van de centreerbeugels kunnen afwijken van de voorgeschreven 25 mm. De reden hiervoor is dat de annulaire ruimte tussen de wand van de put (of binnenzijde van de vorige verbuizing) en de buitenkant van de verbuizing afwijkt. De afmetingen moeten hierop worden afgestemd. Op deze wijze wordt gegarandeerd dat ze passen, en dat het nodige materieel beschikbaar is om ze te plaatsen.

Samenstelling van de boorvloeistof (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1 – 6)  Standaardtechniek: In de CvGP wordt beschreven dat water gebruikt wordt als spoelwater of boorvloeistof tijdens het boren. Indien de stabiliteit van het boorgat het toelaat gebeurt dit zonder toevoeging van additieven. Als spoelwater wordt er leidingwater of gecontroleerd putwater gebruikt om verontreiniging van het grondwater volledig uit te sluiten. 

Alternatief: VITO wenst gebruik te maken van kanaalwater. Hiervoor werden reeds analyses uitgevoerd om de kwaliteit na te gaan. VITO zal voordat het water wordt gebruikt metingen uitvoeren ter controle en zal de samenstelling van het spoelwater periodiek analyseren tijdens de eerste fase van de boring. Deze voorwaarden zijn ook opgenomen in de bijzondere voorwaarden van de milieuvergunning. De CvGP beschrijft enkel het gebruik van spoelwater voor het doorboren van de losse formaties. Voor het boren in vaste formaties worden geen voorwaarden opgelegd. Er dient hierbij opgemerkt te worden dat met de toenemende diepte ook het zoutgehalte van het grondwater toeneemt. Vanaf een zekere diepte is dit water dus niet meer geschikt voor consumptie.

 Technische reden: Gezien de drukcondities in het boorgat en gezien de samenstelling van de te doorboren geologische formatie is het noodzakelijk om additieven te gebruiken. Deze additieven bepalen de densiteit, viscositeit en reactiviteit van de boorvloeistof. Gezien de vervuiling en de geplande sanering op de Balmatt-site is het niet mogelijk om putwater te gebruiken. Rekening houdende met de diepte van de boring en het totale vereiste volume aan boorspoeling, is het gebruik van leidingwater voor de volledige boring evenmin een te prefererenoptie. -

Samenstelling van de cementspecie (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 2 – 2)  Standaardtechniek: De CvGP schrijft voor waaraan de samenstelling van de cementspecie moet voldoen (nl. 100 kg Portland cement P50 gemengd met 60 l water) 

Alternatief: Voor de eerste verbuizing tot net boven de top van het Krijt zal een cementspecie gebruikt worden met een densiteit van 1,90. Voor de volgende verbuizing is een cementspecie voorzien van 1,60 en 1,75. De diepste gecementeerde verbuizing zal uitgevoerd worden met een cementspecie van 1,60 en 1,90. De precieze samenstelling en densiteit dienen bepaald te worden op basis van de reële omstandigheden in de boring.



Technische reden: in een diepe boring zal de samenstelling van het cement anders zijn. De optimale samenstelling en densiteit worden o.a. bepaald op basis van de druk, temperatuursvoorwaarden en van de lengte van het te cementeren inter val.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

23/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

-

-

[14.0093_VD] 15/07/2015

Uitvoeren van proefpompingen (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 8, Fase 3 – 14)  Standaardtechniek: de CvGP geeft aan dat het noodzakelijk is dat er tijdens de proefpomping gebruik gemaakt wordt van peilputten om metingen te verrichten 

Alternatief:ipv peilputten zal tijdens de pompproef de druk in het boorgat gemeten worden (zie afwijkingsaanvraag conform art. 45)



Technische reden: Er zijn op korte afstand geen bestaande putten tot in de Kolenkalk Groep die als peilput kunnen worden gebruikt. Gezien de diepte is het ook niet realistisch en haalbaar om bijkomende peilputten te boren enkel om de pompproef op te volgen.

Pompinstallatie (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 9)  Standaardtechniek: de CvGP beschrijft de verschillende mogelijkheden om de pomp (doorgaans onderwaterpomp) te sturen in functie van het gevraagde en/of beschikbare debiet. De code schrijft ook voor dat er voor de installatie van de pompen op grotere diepte gegalvaniseerde, stalen leidingen worden gebruikt. 

Alternatief: Voor de pompproef zal een tijdelijke installatie geplaatst worden. Zowel voor de pomp als voor de opvoerleidingen. De pomp zal geplaatst worden op een diepte van max. 500 m, wat rekening houdt met het putontwerp. De pomp zal met frequentie gestuurd worden, zodat tijdens de pompproef meerdere intervals met een verschillend debiet doorlopen worden. Er zal aan een debiet van 150 m³/h getest worden, maar het maximale debiet van de pom zal hoger liggen. De pomp zal uitgerust zijn met een droogloopbeveiliging.



Technische reden: Tijdens de pompproef zal een testpomp gebruikt worden, aan een tijdelijke installatie. Het debiet en de opvoerhoogte zijn nog niet gekend, dit maakt deel uit van het onderzoek. De tijdelijke (pomp)installatie zal dus niet helemaal afgestemd zijn op de putcapaciteit.

-

Plaatsen van peilbuizen (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 10, Fase 3 – 16)  zie afwijkingsaanvraag conform art. 45

-

Bovengrondse afwerking (toezichtkamer) en putuitrusting (hoofstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 11, Fase 3 – 16)  Standaardtechniek: de CvGP geeft weer aan welke criteria de afwerking en de toezichtkamer moeten voldoen. De uitrusting van de put moet voorzien in een overkragende putkap met waterdichte doorvoeringen, een peilbuis, een debietmeter, een aftapkraantje, een manometer en een afsluitkraan. 

Alternatief: de putten zullen deels onder maaiveld, deels boven maaiveld worden afgewerkt. Het ondergrondse deel zal gebeuren binnen de putkelder, welke wordt aangelegd voor het uitvoeren van de boring. De afmetingen (incl. diepte) zullen afgestemd zijn op de boorinstallaties. Er wordt bij de afwerking uiteraard rekening gehouden met aspecten zoals het afsluiten van de put en de nodige ruimte binnen de toezichtkamer. De afwerking en aansluiting van de putbuis zal water- en gasdicht uitgevoerd worden, rekening houdend met de condities in de put en de samenstelling van het water. De aansluitingen van de leidingen komen boven de grond. De verdere aansluiting naar de geothermische installaties toe is nog niet in detail

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

24/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

ontworpen. De eventuele noodzaak voor een behuizing zal hierop worden afgestemd. Elementen zoals meters voor debiet en druk zullen voorzien worden. De mogelijkheid tot staalname zal rekening houden met druk- en temperatuurscondities in de leidingen, en de nodige veiligheidsvoorzieningen hiervoor. Rekening houdende met de grootteorde van het debiet zal de stroming in de putbuis turbulent zijn. Er zal geen peilbuis geïnstalleerd worden (zie hoger) 

-

Technische reden: gezien de mogelijke drukcondities in het boorgat en de veiligheidsvoorzieningen in verband met de temperatuur en druk in de leidingen, zullen de afmetingen van de toezichtkamer en de precieze bovengrondse afwerking van het puthoofd verschillen van die bij grondwaterwinningsputten. Zo zal er geen mogelijkheid zijn voor een peilbuis.

Best Beschikbare Technieken De afwijkingen hebben te maken met locatie-specifieke aspecten, gerelateerd aan de verschillende condities in de ondergrond wat betreft druk, temperatuur en samenstelling. Deze zijn eigen aan boringen in het kader van geothermie waarbij een diepte van meerdere kilometers bereikt wordt. Dit stelt immers andere eisen aan o.a. materiaal, materieel en veiligheidsvoorzieningen. De gevraagde afwijkingen veranderen niets aan het principe van de boorwerkzaamheden en de boortechnieken zoals beschreven in de CvGP (hoofdstuk 1 – deel 1).

VMM – afdeling operationeel Waterbeheer – heeft op 16 oktober 2014 gemeld dat het akkoord kan gaan met de gevraagde voorwaarden onder volgende voorwaarden:



-

Het gebruik van kanaalwater voor de boorvloeistof kan, voor zover de kwaliteit van het kanaalwater wordt opgevolgd dmv een staalname en analyse van het kanaalwater bij elke inlaat in het bufferbekken en toetsing van de analyseresultaten aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater (bijlage 2.4.1 Vlarem II), met uitzondering van bacteriologische parameters

-

Er moet tevens een aansluiting op leidingwater voorzien worden om hiervan gebruik te kunnen maken wanneer de kwaliteit van het kanaalwater niet voldoet.

Afwijkingsaanvraag conform art. 1.2.2 Vlarem II – diepe geothermie (ingediend maart 2015 – ontvankelijk en volledig verklaard 25/03/2015) Deze afwijkingsaanvraag betreft afwijking van art. 5.53.4.2 van Vlarem II, dat volgende sectorale voorwaarde oplegt: “Voor een grondwaterwinning, waarvan het vergunde volume meer dan 30.000 m³/jaar bedraagt, moet tenminste één peilput worden aangelegd. In de milieuvergunning kunnen bijkomende peilputten worden opgelegd [...]” De concrete vraag houdt een afwijking in van de verplichting om tenminste 1 peilput aan te leggen. Volgende overwegingen werden aangehaald voor de onderbouwing van de aanvraag: -

Er wordt netto geen water onttrokken (de totale massa water blijft behouden in het geothermisch reservoir)

-

De belangrijkste milieu-impact (verschuiving koude front – drukverschillen) kan gekwantificeerd worden aan de hand van meerdere voorziene productie- en

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

25/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

injectieputten. Deze putten bieden maw meer dan gelijkwaardige waarborgen voor de bescherming van het leefmilieu dan de peilputten -

Diepe boringen zijn duur – het aanleggen van peilputten levert zeer weinig meerwaarde op ikv diepe geothermie en verantwoordt de kosten niet, zeker in het licht van de voorgestelde maatregelen

-

Aanleg van meerdere productie- en injectieputten kadert wel binnen BBT omdat het het meest doeltreffend is voor de milieubescherming en bovendien technisch en economisch haalbaar is

-

De huidige regelgeving is niet voorzien op de exploitatie van diepe geothermie en dient te worden aangepast

1.3.3.3 Andere vergunningen Met betrekking tot de proefboring (en bijhorend doublet) werden ook volgende vergunningen reeds aangevraagd/bekomen 

Stedenbouwkundige vergunningen

Overheid

Ruimte Vlaanderen

Referentie

Datum beslissing

Voorwerp

8.00/13025/445805.6

18/02/2014

Uitvoeren van een geothermische boring tot op een diepte van 3.000 tot 3.600 meter

8.00/13025/445805.9

lopende

Uitvoeren van een 2 geothermische boring tot op een diepte van 3.000 tot 3.600 meter

de

Bijzondere voorwaarden: - De veiligheidsvoorschriften en bepalingen in het advies van ELIA Asset nv dd. 19/11/2013 dienen strikt te worden nageleefd - De veiligheidsvoorschriften en bepalinge in het advies van Fluxys Belgium nv dd. 26/11/2013 dienen strikt te worden nageleefd. - Het advies van de FOD Mobiliteit en Vervoer – Directoraat-Generaal Luchtvaart dd. 7/11/2013 dient strikt te worden nageleefd - Het hemelwater van de potentieel verontreinigde oppervlaktse dient apart opgevangen en verzameld te worden in een bekken met vuil water en mag niet rechtstreeks aangesloten worden op het rioleringsstelsel. 

Watercaptatie Kanaal Bocholt-Herentals (vergunning bekomen en verlengd tot 30/06/2015) met een maximaal debiet van 500 m³/dag. De captatie moet gebeuren tijdens de normale bedieningstijden van de sluizen nl iedere dag van maandag t/m vrijdag van 6u00 tot 21u00 (vanaf 1 oktober tot 15 maart) en iedere dag van maandag t/m vrijdag van 6u00 tot 22u00 (vanaf 16 maart tot 30 september). Het gecapteerde water mag niet teruggeloosd worden in het kanaal.

1.3.4

Relevante milieurapportages en -studies

1.3.4.1 Bodemonderzoeken In het verleden werden op de Balmatt site zowel oriënterende als beschrijvende bodemonderzoeken uitgevoerd, waarbij historische verontreinigingen werden vastgesteld zowel in de vaste bodem als in het grondwater (OVAM dossier nr. 422):

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

26/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015



“Oriënterend Milieutechnisch Bodemonderzoek Bedrijfsterrein J.M. Balmatt N.V. aan de Lichtstraat 20 te Mol.(Mb-95104)” dd. 03/06/1996 + “Aanvullend Grondwateronderzoek Locatie Jm Balmatt aan de Lichtstraat 20 te Mol” dd. 15/12/1997, beide door Geoconsult België BVBA;



“Oriënterend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol”, dd. 15/01/2001 door Geologica NV;



“Oriënterend Bodemonderzoek Balmatt Industries te Mol in Opdracht van Advocatenassociatie Devos & van Den Eynde (46354-001-448)”, dd. 16/02/2001 door Dames & Moore Inc.;



“Beschrijvend Bodemonderzoek Rematt TV Lichtstraat 20 te 2400 Mol - Projectnr. 005297/A2185” dd. 11/06/2001 + Aanvullend Beschrijvend Bodemonderzoek, Rematt TV, Lichtstraat 20, 2400 Mol dd. 22/11/2001, beide door Geologica NV;



“Bodemsaneringsproject Rematt TV (Balmatt NV), Lichtstraat 20 - Mol - 20030/A2379” dd. 11/09/2002 door SGS Environmental Services NV;



“Beschrijvend Bodemonderzoek: J.M. Balmatt Industries, Lichtstraat 20, 2400 Mol (+ Rapport Fugro België NV van 03.11.2003 + Rapport Vito van 19.12.2003)” dd. 02/03/2004 door Environmental Strategical Advice BVBA.

Als gevolg van de verontreinigingen diende OVAM over te gaan tot een bodemsanering. Er werden twee bodemsaneringsprojecten ingediend en conform verklaard, nl: 



“Eerste gefaseerd beperkt bodemsaneringsproject Balmatt nv, Lichtstraat 20 te Mol, B02/1421.070.R8(1)” opgesteld door Ecorem op 22/12/2008 en conform verklaard door OVAM op 4/02/2009 o

Tussentijdsverslag rapportage bodemsaneringswerken Balmat nv, Lichtstraat 20 te Mol opgesteld door Bouwen & Milieu NV op 15/06/2009

o

Tussentijdse rapportage bodemsaneringswerken Balmat nv, Lichtstraat 20 t Mol opgesteld door URS Belgium BVBA op 19/07/2010

“Tweede gefaseerd bodemsaneringsproject Balmatt nv, Lichtstraat 20 te Mol – B02/1421.096.R189”. opgesteld door Ecorem op 7/10/2010 en conform verklaard door OVAM op 10/01/2011

Omschrijvingen omtrent vaststellingen en uitvoeringen zijn verder terug te vinden in de discipline bodem en grondwater.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

27/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

1.3.4.2 Andere studies 1.3.4.2.1

Proefproject voor de ontwikkeling van diepe geothermie in Vlaanderen (VITO, maart 2010)

Deze studie omvat  een algemene beschrijving betreffende geothermie als duurzame energiebron met vermelding van het beschikbare potentieel in Vlaanderen, de  een beschrijving omtrent de ontwikkeling van geothermische elektriciteit- en warmteproductie in Vlaanderen  een economische evaluatie van het proefproject 

een beschrijving van de leereffecten van het proefproject

1.3.4.2.2

Seismisch onderzoek regio Mol-Herentals (VITO, 2010)

In het najaar van 2010 liet VITO een seismisch onderzoek uitvoeren in de regio rond Mol, Dessel, Retie, Geel, Kasterlee en Herentals. Het doel was om een beter beeld te krijgen van de diepe ondergrond. De resultaten van het onderzoek bevestigden de diepte inschattingen op basis van de regionale modellen en aanwezige kennis. 1.3.4.2.3 Gemotiveerd verzoek tot ontheffing van de mer-plicht voor het uitvoeren van twee geothermische boringen in opdracht van de VITO te Mol (september 2013) Op 30 september 2013 keurde de dienst m.e.r. het gemotiveerd verzoek tot ontheffing van de merplicht voor het uitvoeren van 2 geothermische boringen goed. In dit verzoek tot ontheffing werden de effecten van een proefboring (met doublet) besproken. 1.3.4.2.4 Lange termijn impact - Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie systeem op de Balmatt-site op druk en temperatuur na te gaan (VITO, juli 2014) Deze studie werd opgemaakt omdat er vragen rezen naar de impact van het project op druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond op langere termijn. Enerzijds gaat het hier om de grootte van de impact, anderzijds om de invloedssfeer rond de geothermische putten. Om de verandering te kunnen inschatten is het nodig om stromingsmodelleringen uit te voeren. Alleen zo kan een idee gevormd worden hoe de verschillende injectie- en productieputten gepositioneerd moeten worden, aan welk debiet zij kunnen draaien, hoe de productietemperatuur zal evolueren doorheen de tijd en welke drukverschillen er gecreëerd worden in de ondergrond. Als eerste werd een statisch model van de ondergrond opgesteld, waarbij de ondergrond in verschillende cellen, waaraan bepaalde eigenschappen (o.a. temperatuur, druk, porositeit, permeabiliteit en thermische conductiviteit) zijn toegekend, wordt ingedeeld. Dit statisch model vormt de startbasis voor de dynamische modellen, waarin de simulaties van stroming en warmte-transport worden uitgevoerd. Bij gebrek aan gegevens op de locatie zelf werden de simulaties gebaseerd op gegevens uit andere boringen. Het resultaat van de simulaties zijn een reeks grafieken die aangeven hoe de druk of temperatuur op een bepaalde plaats varieert. De simulaties tonen aan dat een configuratie met 5 putten, waaronder 3 voor productie en 2 voor injectie realistisch is voor het leveren van het benodigde debiet van 630 m³/h. Configuraties met minder putten, of slechts 1 injectieput leiden tot een te snelle afkoeling van het reservoir rondom de productieputten of een te hoge druk bij injectie.

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

28/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In de voorgestelde configuratie is er één centrale productieput, met daarrond 4 putten op een afstand van ca. 1.500 m aan de top van het reservoir. De drukopbouw stijgt niet boven 25 bar (ruim onder de limiet bepaald door de fracturatiegradiënt). Ook de drukopbouw aan de productieputten blijft beperkt (11 bar). De buitenste productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling vermeden wordt. Nav de bespreking van het ontwerp-MER bleken er i.v.m. deze studie nog teveel vragen naar impact op de diepere ondergrond te bestaan. Er werd dan ook gevraagd een diepere analyse van de impact uit te voeren.

1.3.4.2.5 Geology and reservoir modeling of a geothermal quintuplet in the carboniferous limestone group at the Balmattsite (Mol) (2015) Deze studie) werd uitgevoerd/opgemaakt n.a.v. vragen en opmerkingen tijdens de ontwerpMERbespreking (oktober 2014). Het betreft een aangepaste synthese van alle ondergrondse aspecten en behandelt o.a. de positionering van de putten t.o.v. de breuken en de impact van het project voor wat betreft druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir en nabij de breuken. Voorts stelde zich de vraag of er ook geen scenario’s dienden geëvalueerd te worden met een anisotrope verdeling van de permeabiliteit. In het rapport worden de gebruikte geologische data besproken. Op basis van deze data werden reservoirmodellen ontwikkeld en reservoirsimulaties uitgevoerd. De resultaten van deze simulaties werden al besproken in het hierboven vermelde rapport. Er werden meer seismische en andere geologische data in de interpretatiesoftware ingeladen. Dit liet toe om een aangepast geologisch model op te stellen, waarin ook breuken zijn opgenomen. Op basis hiervan werd een nieuw reservoirmodel opgesteld. Dit werd dan weer gebruikt voor het doorrekenen van meerdere scenario’s. Een verdere bespreking van het rapport en de bevindingen wordt nader uitgewerkt/besproken in hoofdstuk 4 (bodem en grondwater).

1.4

BIJLAGEN HOOFDSTUK 1

Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto Figuur 1.3: Ligging projectgebied op het gewestplan Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken percelen Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

29/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabel site)

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

30/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabel site)

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

31/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 1.3: Ligging projectgebied op het gewestplan

C

N

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

32/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Legende Gewestplan

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

33/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

[14.0093_VD] 15/07/2015

34/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

[14.0093_VD] 15/07/2015

35/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken percelen

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

36/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied 4 1

3

3

3 2

3

Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite) VEN-gebieden binnen een straal van 5 km rond het projectgebied: (1) De Vallei van de Kleine Nete benedenstrooms (2) De Maat – Den Diel – Buitengoor (3) De Maat – Den Diel – Buitengoor (4) De Ronde Put – Goorken

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

37/39

3

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied 1 1

1

1 1

1

Habitatrichtlijngebieden binnen een straal van 5 km rond het projectgebied: (1) Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden moerassen en heiden

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite)

38/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied

1

Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite) Vogelrichtlijngebied binnen een straal van 5 km rond het projectgebied: (1) De Ronde Put

Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project

39/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

2

Hoofdstuk 2: Het project

[14.0093_VD] 15/07/2015

HET PROJECT

1/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

2.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

INLEIDING EN VERANTWOORDING

In de zoektocht naar alternatieven voor de hedendaagse energiebronnen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen duikt geothermische warmte op als een mogelijke kandidaat om energie te leveren in de vorm van warmte maar ook in de vorm van elektriciteit. Met het geothermieproject op de Balmatt-site te Mol beoogt VITO: 

de technische en niet-technische uitdagingen voor de ontwikkeling van geothermie in Vlaanderen scherp te stellen



de economische haalbaarheid van diepe geothermie in Vlaanderen te bewijzen;



het maatschappelijk en ecologisch potentieel van geothermie in het Vlaamse energiesysteem te evalueren.

In de eerste fase heeft VITO mbt dit project het geothermisch warmtepotentieel rondom de Balmattsite in kaart gebracht. Een belangrijke eerste stap van deze verkenning was het seismisch onderzoek dat VITO in 2010 heeft uitgevoerd in de regio Mol - Dessel - Retie - Geel - Herentals - Kasterlee. Het onderzoek bestond uit 4 seismische lijnen met een gezamenlijke lengte van 67 km. Het resultaat was een model van de ondergrond tot een diepte van 4 km en een berekening van de verwachte temperatuur en volume aan op te pompen water. Op basis van de resultaten van deze verkenning heeft VITO vervolgens een ontwerp van de boringen en van de installaties uitgewerkt en het businessplan voor het voorliggende project opgesteld. Dit voorliggende project valt in drie componenten of fases in te delen:  Het geothermische gedeelte met uitvoering van boringen (tot een diepte ca. 3.500 m) voor extractie van het warme en de injectie van het afgekoelde water. In eerste instantie wordt een proefboring voorzien om - betere informatie te verzamelen over de lokale diepe ondergrond - meer te leren over het voorkomen en de karakteristieken van de interessante geologische lagen - in situ de nodige testen en metingen te kunnen uitvoeren - staalname en analyse van aangeboorde sedimenten en/of van poriënwater en eventuele aanwezige gassen te kunnen uitvoeren Indien de boring geschikt wordt bevonden kan overgegaan worden tot de verdere ontwikkeling van de site (o.a. boren van bijkomende productieputten zodat in totaal 5 putten aanwezig zullen zijn) 

De technische installatie voor elektriciteitsproductie waarbij men gebruik maakt van een Organische Rankine Cyclus (ORC). De geothermische pekel met een verwachte temperatuur van 120 á 130 °C wordt gebruikt als warmtebron terwijl lucht fungeert als koudebron. Bij het verlaten van de ORC heeft de geothermische vloeistof een temperatuur van 65°C waardoor de vloeistof eventueel gebruikt kan worden als warmtebron voor lage temperatuur verwarmingstoepassingen.



Opzetten van een verdeelnet voor warmte. De idee is om in eerste instantie het experiment te gebruiken als injectie voor een reeds bestaande afstandsverwarming op de combine van technische domeinen site van Belgoprocess, SCK en VITO. Maar gebruik van de warmte bij een vernieuwingsproject van een wijk in het centrum van Mol-Donk, een nieuw te bouwen VITO laboratorium en het verwarmen van serres of tropische zwembaden behoort tot de mogelijkheden.

Hoofdstuk 2: Het project

2/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Voor de exploitatie van het geothermisch project (boringen en elektriciteitsproductie) zullen de nodige 1 vergunningen (stedenbouwkundige vergunning en milieuvergunning) worden aangevraagd . Het MER zal als bijlage bij deze aanvragen gevoegd worden. Bovenstaande kan vertaald worden in volgend stappenschema  Fase 1-2 De eerste fase van het project is de studiefase, inclusief de exploratie. De tweede fase van het project omvat het finaliseren van de projectorganisatie, inclusief de financiering. Deze is opgesteld en er is een beslissing (“GO”) om te starten met het vervolg van het project. 

Fase 3 Fase 3A omvat het in detail uitwerken van de boring (ontwerp) en het starten van de procedures om de opdracht(en) aan te besteden. Dit omvat niet enkel het uitvoeren van de boring, maar ook de supervisie op de boring en het aanleggen van het terrein. Daarnaast omvat deze fase ook het bekomen van de vereiste vergunningen om te starten met boren. Dit is het huidige stadium van het project. Fase 3A omvat voorts het uitvoeren van de eerste boring (Mol-GT-01). Na het boren van de put zal er een productietest worden uitgevoerd (fase 3B). De gegevens hiervan zullen geanalyseerd worden en op basis hiervan zal bepaald worden wat het potentieel is, en of dit gunstig is. Na de evaluatie zal VITO een beslissing nemen omtrent het al dan niet door te gaan (“GO / NO GO”) van het project.



Fase 4 Na een positieve beslissing zal VITO een tweede boring uitvoeren (Mol-GT-02) vanop de Balmatt site. Ook deze zal gevolgd worden door een productietest (een injectietest volgt in de volgende fase, in combinatie met productie uit de eerste put). De resultaten worden opnieuw geëvalueerd, en er zal opnieuw een beslissing genomen moeten worden betreffende het al dan niet doorgaan van het project (“GO / NO GO”).



Fase 5 In Fase 5 zal nagegaan worden of er enkel warmte geleverd wordt aan VITO, SCK•CEN en Belgoprocess, of dat er ook een kleine ORC kan ingekoppeld worden. In het laatste geval kan er elektricitetit geleverd worden aan VITO. Het doublet en de warmtewisselaar kunnen dan gebouwd en aangesloten worden, gevolgd door een andere testfase waarbij beide putten gecombineerd worden.



Fase 6 Na de uitgebreide testfase moeten finaal alle vergunningen bekomen zijn om te kunnen starten met het leveren van warmte. Gelijktijdig met het opstarten hiervan wordt ook geëvalueerd of het nuttig en interessant is om de site uit te breiden tot maximaal 5 putten (en aan de hand van een ORC elektriciteit te leveren). Indien ja (“Go / No Go” beslissing) wordt opnieuw gestart met het bekomen van de financiering, het bekomen van de vereiste (en ontbrekende) vergunningen, het lanceren van aanbestedingsprocedures, het aflsuiten van contracten, etcetera.



1

Vervolgens zal gestart worden met het uitvoeren van een derde boring (Mol-GT-03). Net zoals bij de voorgaande boringen zal er opnieuw een test gedaan worden voor evaluatie, alvorens te beslissen om een volgende put te boren.Fase 7

Voor de proefboring en een doublet heeft VITO in 2013 reeds vergunningen aangevraagd (zie hoofdstuk 1).

Hoofdstuk 2: Het project

3/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Na het uitvoeren van de bijkomende boringen kan de ORC gebouwd en geïnstalleerd worden en kan er aangesloten worden op het distributienet. Voor het leveren van de warmte dient een warmtenet aangelegd te worden. Na uitvoering van dit warmtenet kan finaal gestart worden met de levering van warmte en elektriciteit aan het net. Bovenstaand stappenplan kan schematisch als volgt worden weergegeven (zie Figuur 2.1)

Hoofdstuk 2: Het project

4/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 2.1: Stappenplan (fasering van het project)

Finalise project organisation

Fase 2

Detailed planning & design, check permits, tendering, site construction

Fase 3A – 10 maand Go

VANDAAG Drill well Mol-GT-01

Test well Mol-GT-01

Fase 3B – 0,5 maand Evaluation

Go / No Go

Drill well Mol-GT-02

Test well Mol-GT-02

Fase 4 – 3 maand

Evaluation

Go / No Go

Evaluate small ORC

Set-up doublet & heat exchanger

Fase 5 – 6 maand If yes, supply electricity to VITO

Extended testing

Secure permits

Evaluation of business plan of upscaling to up to 5 wells and ORC

Start operational phase: heat delivery to VITO / SCK

Go / No Go

Tendering, secure permits, contracts, ...

Fase 6 – 12 maand Drill & Test well Mol-GT-03

Evaluate & Update project

Go / No Go

... Set-up ORC and heating grid

Fase 7 – 12 maand Deliver heat & electricity to grid

Hoofdstuk 2: Het project

5/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

2.2 2.2.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

SITUERING Geologische situering (regionaal en in de diepte)

Het Balmatt-project in Mol is gesitueerd in het Bekken van de Kempen. Dit omvat een groot deel van de provincies Antwerpen en Limburg. Het project mikt op doorlatende zones in de carbonaatsequentie van de Onder Carboon Kolenkalk Groep (Dinantiaan). Dit is één van de potentiële geothermische reservoirs in het Bekken van de Kempen (Berckmans & Vandenberghe, 1998). Het bovenste deel van de carbonaatsequentie wordt gevormd door een opeenvolging van ondiep mariene en rifkalkstenen, die werden afgezet op een platform. De sequentie is verscheidene honderden meter dik en kan onderverdeeld worden in minstens 3 afzettingscycli, gescheiden van elkaar door emersiehorizons en/of erosievlakken. De kalksteen rust bovenop een sequentiee van dolomiet. De kalksteen en dolomiet werden afgezet tijdens het Vroeg Carboon, circa 320 miljoen jaar geleden. Sindsdien werden deze gesteenten blootgesteld aan verschillende processen die een belangrijke impact hebben gehad op hun porositeit en permeabiliteit. Dit resulteerde in een doorgaans compact gesteente, lokaal doorsneden door sterk permeabele zones. De Kolenkalk Groep werd intens geëxploreerd in het westelijke deel van de Kempen, ten noordoosten van Antwerpen. Oorspronkelijk was het doel om gasvoorkomens te zoeken. Nadien werd de exploratie voortgezet in het kader van de ondergrondse opslag van gas. Uiteindelijk leidde dit tot de ontwikkeling van de opslag site van Loenhout. De tijdens de exploratie bekomen data geven een goed inzicht in de stromingseigenschappen van de Kolenkalk Groep in de Antwerpse Kempen. De kalksteen en dolomiet vormt er lokaal reservoirs met hoge tot zeer hoge permeabiliteit. Drukcommunicatie tussen reservoirs, gelegen op kilometers afstand van elkaar, tonen aan dat er sterk permeabele zones aanwezig zijn over grote delen van het geëxploreerde gebied (Vandenberghe et al., 2000). In het noordoosten van het gebied zijn er minder data beschikbaar. Op basis van enkele oude seismische lijnen en de boring in Turnhout wordt verwacht dat de kalksteen en dolomiet zich uitstrekken over een groot deel van de Kempen. Over het algemeen komt de top dieper te liggen naar het noordoosten toe, waarbij een diepte van circa 4.000 m verwacht wordt in de omgeving van Lommel. VITO heeft de mogelijkheden bestudeerd om de Kolenkalk Groep aan te wenden als geothermisch reservoir in de regio tussen Turnhout, Mol en Dessel, gebaseerd op de bestaande gegevens en de verwachte trends. De ligging naast het geëxploreerde deel van de Kempen vergemakkelijkt de extrapolatie. Meerdere putten hebben de Kolenkalk Groep bereikt en vormen een bron van informatie. Deze referentieputten zijn weergegeven in onderstaande tabel en kaart.

Hoofdstuk 2: Het project

6/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 2.1: Referentieputten (welke de Kolenkalk Groep bereiken) voor het Balmatt geothermie project Boring

Locatie

X coord

Y coord

Diepte top (m mv)

Diepte basis of TD* (m mv)

059E0146

Booischot

177.651

193.309

441

699,5

076E0243

Halen

202.197

181.886

608

1366,5 TD

007E0178

Heibaart 1/1bis

173.343

231.025

1138

1452

007E0196

Heibaart – DzH1

173.185

230.809

1102

1399 TD

017W0265

Merksplas

181.968

225.865

1643

1760 TD

076W0273

Loksbergen

199.289

180.714

344,9

368 TD

030W0371

Poederlee

182.667

212.654

1500 (TVD)*

1617 TD (TVD)

016E0229

Oostmalle

177.098

222.787

1358,5

1480 TD

016E0176

Rijkevorsel

175.609

227.355

1319,5

1407,5 TD

075E0317

Rillaar

187.277

184.912

365,9

370 TD

007E0233

St-Lenaerts

172.064

228.539

1330

1390 TD

Thermae 2000

242.720

172.090

201,8

381 TD

Thermae 2002

242.275

172.090

184,5

381,5 TD

017E0225

Turnhout

190.624

223.855

2174

2705,5 TD

077W0174

Wijvenheide

217.105

187.372

1905

1912,19 TD

* TD: Einddiepte

TVD: Verticale diepte

Tabel 2.2: Referentieputten (welke de Kolenkalk Groep niet bereiken) voor het Balmatt geothermie project Boring

Locatie

X coord

Y coord

Diepte top (m mv)

031E0197

Mol (Ginderbuiten)

204.634

210.795

2034

031W0160

Geel (Sluis)

196.835

211.405

1014

031W0237

Mol (15c)

198.400

211.725

577

Hoofdstuk 2: Het project

7/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.2: Pre-Krijt subcrop kaart van de Kempen, met ligging van het project en van de referentieputten tot in de Kolenkalk Groep

Hoofdstuk 2: Het project

8/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Onderstaand geologisch profiel geeft een beeld van de opeenvolging van de verschillende pakketten met een inschatting van hun diepte. De top van de Kolenkalk Groep werd aangeboord in Turnhout. De top komt naar Dessel toe dieper te liggen. Op basis van regionale gegevens wordt een diepte van iets minder dan 3.000 m verwacht in de omgeving van Mol en Dessel. Deze diepte inschatting werd bevestigd door een seismische campagne uitgevoerd in 2010 in de regio van Mol, Dessel, Retie, Geel, Kasterlee en Herentals. De referentieputten in de Kempen werden doorgaans geboord op een hoogte, waar de Kolenkalk Groep aanwezig is op kleinere diepte in vergelijking met Mol. Er is niet alleen het verschil in diepte, maar er kunnen ook verschillen zijn wat betreft de geologische processen die doorheen de geschiedenis gespeeld hebben. Deze bepalen de eigenschappen van de kalksteen sequentie. Daarom kan de vraag gesteld worden of en in welke mate de gegevens uit deze referentieputten representatief zijn. Dit moet bevestigd worden tijdens het boren van de eerste (verkennings)put en maakt deel uit van het aspect exploratie binnen het project. De resultaten van de seismische exploratie wijzen erop dat de kalksteensequentie zich hier doorzet, maar de interpretatie, diepte, dikte en eigenschappen moeten nagegaan en/of bevestigd worden in de exploratieput. Het project mikt op het voorkomen van permeabele zones in de carbonaatsequentie (karst of spleetporositeit) Dit moet bevestigd worden door de eerste (exploratie)put. Breukgerelateerde permeabiliteit is niet het objectief. Deze kan enkel een mogelijke rol spelen voor de eerste put, afhankelijk van de preciese positie van het puttraject ten opzichte van de Beringen breukzone. De andere putten zijn op een afstand van de breuken gepositioneerd. Figuur 2.3: Geologische doorsnede tussen Turnhout en Dessel, nabij de projectlocatie, gebaseerd op het Geologisch 3D-model Vlaanderen (v1.2011)

Hoofdstuk 2: Het project

9/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

TEMPERATUUR De temperatuur in de ondergrond neemt toe met de diepte. Dit is de geothermische gradiënt en die is afhankelijk van de lokale warmteflux en de geleidbaarheid van de aanwezige gesteenten in de ondergrond. Met betrekking tot het project werd een statisch model van de ondergrond opgesteld om de temperatuur in het reservoir na te gaan. Daarin werden zowel conductie als convectie geëvalueerd. Op basis van de resultaten wordt enkel conductie verwacht. Het model maakt gebruik van de warmteflux (65 mW/m²), gebaseerd op temperatuursgegevens uit de boring in Mol. Het model geeft aan dat de temperatuur aan de top van de Kolenkalk Groep ca. 120°C bedraagt en ongeveer 142°C aan de basis. Deze temperatuur en de ermee overeenkomende gradiënt zijn in overeenstemming met metingen in Turnhout (017E0225) en Wijvenheide (077W0174). Daar werden nabij de top respectievelijk 102,9°C (op 2.185 m diepte) en 82°C (op 1.903 m diepte) gemeten. De gradiënt komt daarmee op 42,5°C/km in Turnhout en 37,8 °C/km in Wijvenheide. PERMEABILITEIT Analyses op kernmateriaal van de Kolenkalk Groep wijzen op een porositeit in de grootteorde van 0,5 tot 2% en een permeabiliteit van hooguit enkele millidarcy. Deze waarden komen overeen met inschattingen op basis van boorgatmetingen, maar geven enkel de eigenschappen weer van de gesteentematrix (massief gesteente). Open barsten, spleten en holtes zijn niet (in die mate) vertegenwoordigd in het kernmateriaal. De eigenschappen van het reservoir op grotere schaal moeten dan ook afgeleid worden uit puttesten (beschikbaar voor verscheidene putten in de Kempen). Die tonen aan dat de permeabiliteit in de orde van honderden tot een paar duizend millidarcy ligt. In tegenstelling tot reservoirs in zandsteen hoeft een kalksteensequentie geen trend te vertonen van afnemende permeabiliteit bij toenemende diepte. Voor een conservatieve inschatting is er echter wel degelijk rekening gehouden met dergelijke trend. EIGENSCHAPPEN VAN HET FORMATIEWATER Het zoutgehalte van het water werd gemeten in verschillende putten waaronder deze van Turnhout en Merksplas. Het betreft in hoofdzaak natriumchloride. De pH ligt rond 6 à 6,5. In Merksplas varieert het totaal gehalte opgeloste stoffen tussen 120 en 148 g/l. In Turnhout worden concentraties rond 130 à 134 g/l vastgesteld. VERWACHTE DEBIET

De inschattingen voor het debiet zijn bepaald aan de hand van het programma DoubletCalc (opgesteld door TNO). Het programma maakt gebruik van zowel geologische als niet-geologische parameters. Voor verscheidene geologische parametersn zoals diepte of permeabiliteit is er een onzekerheidsmarge. In het programma worden meerdere simulaties of berekeningen uitgevoerd, waarbij de parameters gevarieerd worden binnen het onzekerheidsinterval. Het resultaat is een statistische verdeling (overschrijdingskansgrafieken) waarvan de kans kan worden afgelezen of een bepaalde waarde voor het debiet (of thermisch vermogen) wordt gehaald. De resultaten geven aan dat voor de Balmatt de P90 waarde ligt op 140 à 150 m³/h (waarde die met 90% zekerheid wordt gehaald). De P70 ligt op 210 m³/h. Deze waarden zijn verder gebruikt in simulaties. De P70 waarde vormt ook de basis voor het project.

Hoofdstuk 2: Het project

10/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

2.2.2

[14.0093_VD] 15/07/2015

Projectsite (=Balmatt-site)

De Balmatt-site is gelegen aan de Lichtstraat 20 te Mol. Het terrein heeft een totale oppervlakte van meer dan 6 ha en grenst ten noorden aan het kanaal Bocholt-Herentals. Voor de geothermieboringen werd op 21 oktober 2013 ter hoogte van de tolueenverontreiniging, ten noordwesten van het terrein, een ontgravingszone uitgezet op vraag van de VITO en in onderling overleg met OVAM. Deze zone vlakbij een grondwaterverontreiniging werd asbestvrij gemaakt. De ontgraving werd uitgevoerd tot op een gemiddelde diepte van ca. 1,5 m-mv. De ontgravingszone werd na uitvoering van enkele sonderingen opnieuw aangevuld met groevezand tot op 0,5m-mv. In totaal werden er uit deze zone 916,32 ton (op basis van de vrachtbonnen) asbesthoudende gronden afgevoerd. Deze zone komt niet overeen met de zone die eerder was aangeduid in de ontheffingsnota voor de proefboring maar heeft op zich géén impact op de in kaart gebrachte milieu-effecten (zie verder o.a. hoofdstuk 4 bodem en grondwater). Er is over de keuze van deze locatie voor de uitvoering van de geothermie boringen overleg geweest met de OVAM. De ligging van de boorlocatie is aangegegeven in onderstaande Figuur 2.4.

Hoofdstuk 2: Het project

11/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.4: Locatie boorlocatie (= uitgegraven zone) op de Balmatt-site

Hoofdstuk 2: Het project

12/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

2.3

[14.0093_VD] 15/07/2015

TECHNISCHE BESCHRIJVING

Boringen/Installatie In een traditioneel geothermisch systeem wordt warm water omhoog gepompt via een boring uit het reservoirgesteente (watervoerende laag of breuksysteem). Het opgepompte water circuleert dan over een warmtewisselaar en wordt via een tweede boring terug in het oorspronkelijke reservoir geïnjecteerd (geothermisch doublet) (zie Figuur 2.5). Om ‘kortsluiten’ van het doublet te voorkomen (e.g. vermijden dat het op te pompen water afkoelt t.g.v. kouder geïnjecteerd water) is het belangrijk dat de afstand ondergronds tussen enerzijds het onttrekkingspunt en anderzijds het injectiepunt zo groot mogelijk is. Figuur 2.5: Winning van aardwarmte via een geothermisch doublet

Voor de Balmatt-site wordt voorzien in een quintet, d.w.z. met drie productieputten en 2 injectieputten. De trajecten van deze putten zijn modelmatig bepaald (zie verder hoofdstuk 4 Bodem en Grondwater). Aan het maaiveld liggen de 5 boorputten in lijn met elkaar (zie Figuur 2.6). De centrale put wordt verticaal uitgevoerd. De 4 omringende boorputten worden als gedevieerde boorpunten aangebracht. Elke gedevieerde put zal het reservoir aanboren op een afstand van ca. 1500 m van de centrale put. De posities van de putten tov elkaar (aan de top van het reservoir) zijn weergegeven in Figuur 2.7. De rode punten stemmen overeen met de productieputten, de blauwe met de injectieputten. Er is een centrale (verticale put) omringd door 4 gedevieerde boorputten.

Hoofdstuk 2: Het project

13/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.6: Posities van de boorputten tov elkaar( aan het maaiveld)

Hoofdstuk 2: Het project

14/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.7: Positie van de boorputten t.o.v. elkaar (aan de top van het reservoir)

Figuur 2.8: Positie van de boorputten op een luchtfoto van de omgeving.

Hoofdstuk 2: Het project

15/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De punten geven aan waar de puttrajecten de top van de Kolenkalk Groep bereiken. De trajecten zijn doorgetekend tot een diepte van 3.500 m, aan de basis van het pakket Als eerste zal de centrale put geboord (Fase 3A) en getest worden (Fase 3B). Indien de resultaten gunstig zijn, zal na de evaluatie gestart worden met een tweede boring (Fase 4). Deze injectieput is gepland naar het noordoosten. Deze putten worden vervolgens aangesloten op een warmtewisselaar en warmtenet, voor het leveren van warmte aan VITO (Fase 5). Na verdere evaluatie kan in Fase 6 overgegaan worden tot het boren van bijkomende putten. De eerste hiervan zal waarschijnlijk naar het westen of noordwesten geboord worden, opnieuw voor productie. De uiteindelijke volgorde van de boringen en hun exacte traject zal worden bepaald op basis van de gegevens uit de eerste boring(en). Dit wordt dus stapsgewijs bijgestuurd, rekening houdende met aanpassingen in de geologische modellen. Visueel kan het traject van de boorputten voorgesteld worden zoals aangegeven in Figuur 2.9 (principeschema). Figuur 2.9:Traject van de diverse boringen in de ondergrond

Het principeschema van het geothermisch systeem op de Balmatt-site is weergegeven in Figuur 2.10. De technische parameters van de installaties worden weergegeven in Tabel 2.3. De geothermische brine wordt bovengehaald uit de productieputten met een verwachte temperatuur van 124°C. Op een diepte van ongeveer 500 meter zitten pompen (Electrical Submersible Pumps) die de nodige druk van 15 bar leveren opdat de geothermische brine steeds in vloeibare toestand blijft. Indien de geothermische brine gebruikt wordt voor warmtelevering (verticale bruine pijl op principeschema) aan hoge temperatuur warmtevragers zal de warmte in eerste instantie worden

Hoofdstuk 2: Het project

16/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

overgezet naar een secundair transportmedium namelijk water. Deze warmte-overdracht gebeurt in shell and tube warmtewisselaars. Het materiaal van deze warmtewisselaars wordt bepaald eens de samenstelling van de geothermische brine gekend is. Aangezien de warmtewisselaar onderhoudsgevoelig en een kritische component is in het systeem worden er twee warmtewisselaars voorzien gedimensioneerd op 60% van het maximale vermogen. Met behulp van mengschakelingen kunnen de aanvoertemperaturen van de warmtenetten worden ingesteld. Zowel de aanvoer- als retourtemperatuur van de warmtenetten kennen seizoenschommelingen. VITO/SCK/Belgoprocess, N.V. De Scheepvaart en Sun Parks zijn de hoge temperatuur warmtevragers die opgenomen zijn in het business plan maar er is ruimte voor het aankoppelen van extra warmtevragers. Voor het warmtenet naar Sun Parks worden boosterpompen voorzien om de dynamische druk in de leiding te beperken. Voor de andere warmtevragers zijn boosterpompen niet nodig. De retourstroom van de hogetemperatuur warmtevragers kan net zoals de retourstroom van de ORC gebruikt worden als warmtebron voor lage temperatuur warmtevragers. Het Balmatt gebouw en residentiele wijkverwarming zijn opgenomen in het business plan maar ook hier is ruimte voor extra warmtevragers. De warmtevraag bij de eindafnemers is afhankelijk van de buitentemperatuur. Indien er meer warmte beschikbaar is dan er gevraagd wordt, kan de geothermische warmte gebruikt worden voor elektriciteitsproductie. De elektriciteitsproductie gebeurt met behulp van een organische rankine Cyclus of ORC.

Hoofdstuk 2: Het project

17/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.10: Principe schema geothermisch systeem Balmatt-site

Hoofdstuk 2: Het project

18/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 2.3: Technische parameters van de installatie (dimensionering van de componenten)

Hoofdstuk 2: Het project

19/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het project wordt gefaseerd aangepakt: 

Selectie van de boorfirma (fase 3A cfr. stappenplan)



Voorbereiding van het terrein (fase 3A cfr. stappenplan)



Boring 1 (Fase 3A)



Pomptest (Fase 3B)



Overige boringen en uitbreiding van het project (Fase 4 en volgende)

2.3.1

Boorfirma, -installatie en –werf

Waar bij veel andere projecten een boring ‘slechts’ een van de vele middelen is om bijvoorbeeld informatie te krijgen over de ondergrond, is de boring bij dit project van cruciaal belang. Minstens even belangrijk is de keuze van de boorfirma. Bij opmaak van voorliggend MER was er nog geen overeenkomst afgesloten met een boorfirma. Bij selectie van de boorfirma zal deze l moeten voldoen aan de nodige (inter-)nationale certificering , standaarden en specifieke kwaliteitseisen. Hierbij wordt vertrokken van volgende principes: 

voldoen aan alle Europese regelgeving / richtlijnen die te maken hebben met veiligheid en gezondheid;



beschikken over de vereiste erkenningen in Vlaanderen;



voldoen aan de normen van de International Association of Drilling Companies (IADC)



werken volgens een intern richtlijnen boek i.v.m. personeelsbeleid en opleiding;



werken volgens een intern richtlijnen boek i.v.m. onderhoud en dienstverlening



Identificatie van incidenten, optimalisatie van handelingen en processen, documentatie en communicatie als basis voor een continue zoektocht naar verbetering.

Dat dit alles ook in de praktijk wordt toegepast, moet worden bewezen door de nodige certificaten (bvb. SCC (Safety Certificate Contractors), DIN EN ISO 9001 (TÜV NORD CERT GmbH)). Vóór de opstart van het project zullen de nodige voorstudies voorgelegd worden aan de boorfirma. Deze zal tevens een gedetailleerd plan van aanpak ontvangen dat ondermeer volgende punten zal bevatten: 

Voorbereiding



Bouw en inrichting van de werf;



Gebruikte boortechnieken;



Personeel;



Te verwachten problemen (vb. gas) en maatregelen die voorzien zijn om problemen te vermijden of te ondervangen;



Definitieve boortrajecten, diameter boringen, exacte diepte en diameters cementpluggen, niveau’s voor testen, definitieve inrichting productie-en injectieputten, enz.

Hoofdstuk 2: Het project

20/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

2.3.1.1 Materieel en personeel (algemeen) Boringen dieper dan 500 m worden in onze streken niet frequent uitgevoerd. Bij de prospectie van het steenkoolterrein zijn echter heel wat boringen uitgevoerd tot een diepte tussen 1000 m en 1700 m. Slechts enkele boringen in Vlaanderen zijn dieper dan 1.800 m: Zolder (1912 m), Mol-Ginderbuiten (2034 m), Meer (2513 m) en Turnhout (2705 m). In Wallonië zijn er meerdere putten geboord tot op een grotere diepte, zelfs tot meer dan 5000m diepte (zoals Saint-Ghislain en Havelange). Buiten België en wereldwijd worden dit soort boringen wel courant uitgevoerd. De geselecteerde boorfirma dient over het nodige materieel om de gewenste diepe boring aan te kunnen te beschikken, d.w.z. dat: 

de capaciteit en het vermogen van de boorinstallatie groot genoeg is;



de nodige boorstangen en voerbuizen aanwezig zijn (inclusief voldoende reserve);



idem het materiaal voor verbuizing en cementatie;



geschikte boorkoppen met de gepaste diameters;



blow-out preventie;



enz..

Zoals reeds aangegeven werd was bij opmaak van voorliggend MER nog geen boorfirma geselecteerd. Een aanbestedingsprocedure (waarbij specifiek gevraagd werd naar de nodige referenties voor recente boringen op deze diepte en werd aangegeven dat boortorens gezocht worden met een capaciteit van minstens 250 à 270 ton) werd uitgeschreven . Hierop hebben vier boorfirma’s interesse getoond. Een finale beslissing moet nog genomen worden, maar een overzicht van de specificaties die voor in totaal zeven types van boortorens zijn opgegeven, zijn samengevat in Tabel 2.4. Het (sleutel)personeel beschikt over de nodige ervaring met gelijkaardige diepe boringen (>10 jaar) en met de aan te boren gesteenten en kan de nodige referenties voorleggen. Er zal een supervisor aangesteld worden met de nodige expertise en aantoonbaar met de nodige certificaten en licenties. Dit vormt de beste garantie voor een vlotte boring, waarbij de uitvoering niet langer duurt dan nodig en waarbij het finale boorgat wordt afgeleverd in de beste condities voor de nodige bemonstering, testen en metingen.

Hoofdstuk 2: Het project

21/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 2.4: Overzicht relevante specificaties zeven types boortoren die zijn aangeboden geweest tijdens de openbare aanbesteding Mast & Substructure Total height Static hook load capacity Vertical racking system

43,8 m 2720 kN

52,8 m 350 ton

3960 m (5”)5000 m (3 ½”)

Drawworks Power input Drilling line diam. Top Drive Power Static load capacity

36,0 m 200 ton

51,8 m 3500 kN

6000 m

2850 m (5”) -3705 m (3 ½”)

4500 m (5 ½” DP)

1150 kW 1 ⅝”

1150 kW 1 ⅜”

1080 HP 1 ⅛”

1600 kW

359 kW 3000 kN

758 kW 500 ton

3700 kN

250 ton

800 kW 4450 kN

Max. torque Max. rpm Mud System

50.000 Nm 200

60.900 Nm 216

85.000 Nm 190

35.840 Nm 200

# pumps Input power per pump Max. pressure

3 757 kW

2 1200 kW

350 bar

345 bar

2 or 3 1193 kW or 735 kW 350 bar

Total volume tanks

220 m³

200 m³

Shale shakers 3 x NOV Brandt King Cobra

Solids control equipment

31,0 m 3700 kN

54,3 m 454 ton

52,8 m 350 ton

1490 kW 1 ½”

1150 kW 1 ¼”

590 ton

454 ton

100.000 Nm 220

61.690 Nm

51.000 Nm

2 1000 kW

3 1000 kW

3 2000 HP

3 1600 HP

350 bar

345 bar

517 bar

350 bar

179 m³

105 m³

249 m³

290 m³

320 m³

Shale shakers 2 x NOV Brandt King Cobra

3 x Derrick FLC 2000 4panel shale shaker

3 x Thule VSM 300 shale shakers

Desander NOV Brandt (2 x 12” cones)

2 x Derrick DE 1000FHD centrifuges

3 x MI Swaco Mongoose shale shakers MI Swaco desander (2 x 12” cones)

4 x Thule VSM 300 shale shakers

Desander NOV Brandt 16-2 (2 x 12” cones)

2 x MI Swaco Lineal shale shakers O’Drill Mudcraft USA DSN1200-2V desander

Desilter Brandt 16-2 (16 x 4” cones)

Desilter NOV Brandt (16 x 4” cones)

Derrick FloDivider

O’Drill Mudcraft USA DSL500-10 desilter

MI Swaco desilter 16 x 4” cones)

Mud-gas separator NOV Brandt D-1000

Bentec vacuum degasser

Hydrocylone desilter 16 x 4”

Power from the grid (alternative power generated by diesel engines)

3 x diesel generators or power from the grid

4 x 1065 kVA AC generators or converter unit to connect rig to grid

Generator sets (SCR) or alternative from main grid and transformer/SCR system

Generator sets (VFD) or alternative from main grid and transformer/ VFD

Bentec Poor Boy style 48” mud-gas separator

Power source

Hoofdstuk 2: Het project

2 x 1080 HP diesel engines

22/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

2.3.1.2 Boorinstallatie en boorwerf De locatie van de boorputten (alsmede de inrichting van de werf) op de Balmatt-site is weergegeven in Figuur 2.6. Een indruk van de aard van het materiaal is weergegeven in onderstaande foto’s. Figuur 2.11: Vergelijkbare installaties geothermisch project

De boorinstallatie dient te voldoen aan de nodige (inter)nationale standaarden en over de nodige (inter)nationale certificaten te beschikken. De boring wordt elektrisch aangedreven via netstroom. Een noodstroomgroep (lichte stookolie) is aanwezig om (mogelijke) uitval van het net te compenseren.

Hoofdstuk 2: Het project

23/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In verband met de aansluiting op de werf en de installaties op netstroom worden de nodige contacten gelegd. Het gemiddeld verbruik varieert volgens de installatie (zie Tabel 2.4) maar situeert zich binnen de grootte-orde van 1.500 tot 1.700 kW. De maximum vraag is gelimiteerd tot 5.000 kVA. Electrabel zorgt voor een aangepaste werfaansluiting met kabel op de werf. Op de werf zelf wordt een transfo voorzien naar 690V of 400 V. De opbouw en afbraak van de boorinstallatie gebeurt volgens de vigerende wetgeving. Waar nodig worden er warmte-, ventilatie- en luchtconditioneringssystemen voorzien om te voorkomen dat zich ontvlambare en toxische gassen kunnen ophopen in gesloten ruimtes en om de luchtkwaliteit en -temperatuur optimaal te houden. De opslag van gevaarlijke stoffen zal op een veilige manier gebeuren, conform de heersende wetgeving. Om het risico op branden en explosies te beperken zullen opslagplaatsen met gebeurlijk gevaarlijke stoffen afgeschermd en beveiligd (bv. kleine hoeveelheid olie en/of chemicaliën) worden. De werf wordt voorzien van de nodige detectiesystemen voor vuur en gassen (bv. CO2, CH4, H2S, ...), van de nodige systemen voor bestrijding van vuur en voor afsluiting in geval van nood. Er worden voorzieningen voor opvang en verwerking van afvoerwater (o.a. opslagtanks, pompen, ...), afvalstoffen en vloeistoffen (bv. boormodder) aangebracht. Op het naburig perceel (ex-Electrabelsite) wordt een opvangbekken gerealiseerd voor opvang van het diepe grondwater dat zal vrijkomen bij de afsluitende pompproeven (proefboring). Voor de ligging van het opvangbekken wordt verwezen naar hoofdstuk 1, Figuur 1.4. De werf wordt voorzien van de nodige communicatiesystemen (bv. telefoon, intercom, alarm, ...) die zowel in normale omstandigheden als in noodgevallen operationeel dienen te zijn. Verder zullen de nodige afspraken gemaakt worden met de aangestelde boorfirma betreffende de te volgen internationale normen en Codes van Goede Praktijk (bv. IADC).

2.3.1.3 Veiligheid op en rond de bouwwerf De boorfirma functioneert volgens een strikte organisatie. Ze moet beschikken over een veiligheidsen gezondsheidsplan cfr. artikels 26 t.e.m. 30 van het koninklijk besluit met tijdelijke en mobiele bouwplaatsen dd. 25 januari 2001 (laatste wijziging door koninklijk besluit van 17/05/2007). De geselecteerde boorfirma bezorgt de opdrachtgever minstens 1 week voor de start van de werken een kopie van het veiligheids- en gezondheidsplan. In een integraal veiligheidsplan is een veiligheidsaanpak vastgelegd die door alle partijen wordt gehanteerd. Deze aanpak wordt door de verschillende partijen gezamenlijk opgesteld. In het veiligheidsplan worden de veiligheidsmaatregelen op hoofdlijnen beschreven. Daarnaast wordt er voor elk deelproject een apart veiligheidsplan gemaakt. De afspraken in dit plan gelden niet alleen tijdens de bouwfase, maar ook tijdens de gebruiksfase of als er onderhoudswerkzaamheden worden verricht. Voor het samenstellen van het veiligheidsplan brengen de opdrachtgever, de boorfirma en de onderaannemers voor elk deelproject samen de veiligheidsrisico’s en bijbehorende beheersmaatregelen in beeld. Zo weet iedereen welke problemen er op kunnen treden en welke veiligheidsmaatregelen daarbij horen. De opdrachtgever en de aannemer zorgen er in teamverband voor dat de veiligheidsplannen worden nageleefd. Een actief en goed onderbouwd veiligheidsplan behoort tot de kerntaken van de boorfirma en wordt door ieder personeelslid nageleefd. De boorfirma controleert of de veiligheidsvoorschriften gedurende het project niet geschonden worden. Het personeel is voldoende gekwalificeerd om bij het project betrokken te kunnen zijn. Onderaannemers voeren hun taken uit conform de veiligheidsvoorschriften van de boorfirma en opdrachtgever.

Hoofdstuk 2: Het project

24/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het boorterrein en de gebruikte materialen en instrumenten worden conform het veiligheidsplan en de heersende wetgeving onderhouden. Het veiligheidsplan is voldoende ruim uitgewerkt en omvat ook calamiteiten die zich eerder zelden voordoen. Tijdens de werken is op de boorwerf steeds personeel aanwezig dat gekwalificeerd is om ook te handelen in rampomstandigheden. Lessen op basis van eventuele incidenten en/of werk gerelateerde gezondheidsproblemen worden opgenomen in het veiligheidsplan met als doel deze in de toekomst te vermijden. De nodige accommodatie inzake hygiëne, voedsel en medische voorzieningen zijn aanwezig op het boorterrein zodat goede werkomstandigheden voor het personeel gegarandeerd worden. Nota: Omdat geboord wordt in een vervuild terrein worden ook alle mogelijke maatregelen genomen om rechtstreeks contact met vervuilde gronden en/of grondwater te vermijden. Daarom werd de voorziene boorlocatie op 21 oktober 2013 reeds asbestvrij gemaakt. De ontgraving werd uitgevoerd tot op een gemiddelde diepte van ca. 1,5 m-mv. De ontgravingszone werd na uitvoering van enkele sonderingen opnieuw aangevuld met groevezand tot op 0,5 m-mv. In totaal werden in deze zone 916,32 ton (op basis van de vrachtbonnen) asbesthoudende gronden afgevoerd. Om contact met verontreinigd grondwater te voorkomen en/of te voorkomen dat dit verontreinigd grondwater als gevolg van het project verspreid wordt (ondermeer naar onderliggende lagen) is een specifieke procedure uitgewerkt voor de bovenste 30 meter van de boringen (zie verder hoofdstuk 4 Bodem en Grondwater). Het oorspronkelijk plan om lokaal grondwater te gebruiken voor de boring, is omwille van de lokale verontreinigingssituatie (o.m. met minerale olie, VOCl, BTEX in het grondwater), verlaten. In plaats daarvan zal voor de eerste sectie (tot ca. 600 m) leidingwater worden gebruikt, waarna overgeschakeld wordt op kanaalwater. Eventuele risico’s van het project op het milieu worden vóór aanvang van het project duidelijk beschreven. De opdrachtgever of aannemer van het project toont daarbij aan te beschikken over een grondige kennis van de lokale milieuwetgeving. Zowel vóór aanvang van de werken als tijdens uitvoering van de opdracht zal door de opdrachtgever/aannemer toezicht gehouden worden dat de nodige kennis aanwezig is en dit besproken wordt met de boorfirma die de werkzaamheden uitvoert zodat deze kan handelen volgens de milieuwetgeving en –vereisten van de opdrachtgever en overheid. De impact van het project op het milieu wordt gedurende de ganse duur van het project gecontroleerd en geregistreerd. In ieder geval worden de volgende maatregelen voorzien: 

Gevaarlijke en schadelijke stoffen worden volgens de milieuwetgeving behandeld opdat schade aan het milieu te allen tijde voorkomen wordt;



Er wordt geen gebruik gemaakt van grondwater bij het uitvoeren van de boring zodat er geen rechtstreekse impact op het grondwater is en ook elk risico op verdere verspreiding van verontreinigd grondwater (naar pompput en/of via boring naar grotere diepte) wordt vermeden. In plaats daarvan zal voor de eerste sectie (tot ca. 600 m) leidingwater worden gebruikt, waarna overgeschakel wordt op kanaalwater;



Lozing van het water dat gebruikt wordt voor de boring wordt beperkt tot een minimum aangezien voor een groot deel in gesloten circuit wordt gewerkt;



Aangeboorde sedimenten worden uit de boormodder gescheiden via een systeem van zeven (shale shakers, hydrocyclonen voor verwijdering van zand en silt);

Hoofdstuk 2: Het project

25/45

SGS Belgium NV



MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Na het boren van de proefboring worden er pomptesten uitgevoerd. Dat water zal een hoog zoutgehalte hebben (102-150 g/l). Het is niet de bedoeling om zout water te lozen maar indien nodig tijdelijk op te slaan om opnieuw te injecteren van zodra het doublet operationeel isVoor de opslag van dit zout water wordt een opvangbekken (ca. 10.000 m³) – voorzien van een waterdichte EPDM folie) - aangelegd op de voormalige Electrabel site. Indien nodig wordt het materiaal (waaronder natuurlijk voorkomende stoffen, metalen of radio-actieve elementen die neerslaan uit het opgepompte water) volgens de geldende wetgeving afgevoerd,.

Bij de voorstudies (modellering) van het beoogde geothermisch reservoir en bij het definitief berekenen en uittekenen van de boortrajecten is maximaal rekening gehouden met eventuele effecten op de (diepe tot zeer diepe) ondergrond. Zo is er ook een dynamische modellering uitgevoerd waarin de druk-en temperatuursimpact op de ondergrond wordt geëvalueerd, op lange termijn (35 jaar) (zie verder hoofdstuk 4 Bodem en Grondwater).

2.3.2

Voorbereiding werf en werfinrichting

Voor de start van de boring(en) dient een daarvoor geschikt terrein beschikbaar te zijn en moet dit klaargemaakt worden voor de inrichting als boorwerf. Het terrein maakt deel uit van de historisch verontreinigde Balmatt-site die gefaseerd gesaneerd wordt en in functie waarvan bijzondere voorbereidende maatregelen nodig zijn. Specifiek worden volgende stappen voorzien bij de voorbereiding van de boorwerf: 

Nazicht van de staat van de sanering van het vaste deel van de aarde en het grondwater in de onmiddellijke omgeving van de boorwerf (in samenspraak met de OVAM);



Keuze van de boorplaats z.d.d. interferentie met lokaal verontreinigd grondwater minimaal is (in samenspraak met de OVAM);



Onderzoek van het bestaande betondek (= duurzame afdek van de met asbest verontreinigde gronden) naar staat (controle op gebeurlijke barsten of scheuren), stevigheid en draagkracht;



Stabiliteitsonderzoek ondiepe ondergrond i.f.v. de inrichting als boorwerf met aanhorigheden en rekening houdend met de trillingen die kunnen optreden bij het boren; de stabiliteit van de ondergrond dient voldoende te zijn om de boortoren en bijhorende installaties te dragen en om een optimale werking van de boorinstallatie bij specifieke werk- en omgevingsomstandigheden mogelijk te maken (IADC);



Vrijgraven van een zone ter hoogte van de boorplaats i.f.v. verwijderen van de met asbest verontreinigde grond (ca. 9 m³); de afgravingskuil wordt terug aangevuld met schone grond; de verontreinigde grond wordt gecontroleerd afgevoerd (in samenspraak met de OVAM);



Indien nodig: aanleg van een nieuw betondek op het bestaande en/of versteviging/herstel ervan; het betondek omvat de boorwerf met uitzondering van de boorlocatie zelf; naast het dragen van de constructie zorgt deze vloer er ook voor dat er geen vloeistoffen (boormodder, additieven, brandstof) in de ondergrond kunnen wegsijpelen. Bijkomend wordt de vloer voorzien van een verhoogde rand, om enige lekken binnen dit deel op te vangen en kan het afvoerpunt (afwatering) afgesloten worden om eventuele kwaliteitscontrole toe te laten.



Lokaal grondwater kan omwille van verontreiniging en lopende saneringsprojecten (o.m. met minerale olie, VOCl, BTEX in het grondwater) niet gebruikt worden voor de boring. Gebruik van kanaalwater is op deze site de enige mogelijkheid



Voor een gedeelte van bovenstaande activiteiten is er een bouwvergunning nodig, voor gebruik van kanaalwater werd reeds een captatievergunning aangevraagd en verkregen bij de NV De Scheepvaart.

Hoofdstuk 2: Het project

26/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het betondek maakt het grootste deel uit van de werf (ca. 3.870 m²). De boring zelf gebeurt ongeveer centraal terwijl rondom de werf is ingericht in functie van bereikbaarheid van de nodige materialen (boorkoppen, boorstangen), toevoegmiddelen, eventueel brandstof en verder met het oog op onderhoud (werkplaats) en opslag van kleiner materiaal en in functie van het nodige personeel (bureelruimte, sanitair, locatie voor wassen en omkleden). Boring (productieput, injectieput) De principes voor het uitvoeren van de boring zijn beschreven in de Code van goede praktijk voor boringen en voor exploiteren en afsluiten van boorputten voor grondwaterwinning (Bijlage 5.53.1 van Vlarem II). Omdat het hier gaat om een voor Vlaanderen uitzonderlijk diepe boring, dient voor sommige zaken afgeweken te worden van deze richtlijn. Hieromtrent werd op 28 mei 2014 een afwijkingsaanvraag ingediend bij de VMM (zie hoofdstuk 1 – paragraaf 1.3.3.2). De boring wordt uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een bepaalde diepte wordt geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing geplaatst. De boring zal grotendeels uitgevoerd worden als spoelboring waarbij het losgeboorde materiaal door middel van een vloeistof (boormodder) naar de oppervlakte wordt getransporteerd (gespoeld). Er zal gebruik gemaakt worden van een directe spoeling (zie bijlage Vlarem II, 5.53.1 artikel 1.1.1). Op bepaalde diepte-intervallen kan voorzien worden in een kernboring. Gezien de tijd en kost wordt dit echter bewust beperkt tot zones die een voor het project wetenschappelijke meerwaarde kunnen geven. Voor meer details in verband met het nodige materieel, personeel, de boorinstallatie en inrichting van de boorwerf, wordt verwezen naar § 2.3.1.

2.3.2.1 Boormodder Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt kunnen worden van water als boorvloeistof. Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de boorvloeistof te bekomen maar het blijft een op water gebaseerde boormodder. Doorgaans zal de densiteit van de boormodder verhogen met de diepte. Standaard additieven zijn: kalium chloride (KCl), bentoniet, gips en calcium carbonaat (CaCO 3). Om een goede samenstelling van de boormodder te bekomen en te behouden zullen verder zoveel mogelijk biodegradeerbare substanties gebruikt worden (cfr. Vlarem II). Het betreft vaste stoffen die in de juiste verhoudingen aan de boormodder worden toegevoegd en die qua grootte orde als volgt 2 kunnen ingeschat worden: bentoniet (30-50 kg/m³), CaCO3 (30 kg/m³), KCl (80 kg/m³), CMC (5-20 3 kg/m³), Xan-Plex D (2 kg/m³), Na2CO3 (2 kg/m³), NaHCO3 (1 kg/m³). De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt. Enkel indien er tussen verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt die vervangen. De juiste samenstelling van de boorvloeistof wordt continu gecontroleerd en eventueel bijgestuurd. Voor de eerste sectie van de boring (tot ca. 605m) zal er in principe gestart worden met een boorspoeling met bentoniet en CMC. In totaal bedraagt het volume van dit gedeelte van het boorgat om en bij de 175 m³. Voor het onderste deel van de boring (van ca. 605 m tot ca. 2.800 m) wordt gerekend op een putvolume van ca. 230 m³. Voor het diepste deel van de boring (tot 3.500 m) bedraagt het volume van de put ruim 165 m³. Het volume boorspoeling in de actieve tanks is hier niet bijgeteld. De boormodder wordt eens terug boven doorheen een reeks installaties gestuurd om deze te ontdoen van het boorgruis (cuttings). De preciese installaties zullen afhangen van de boorfirma en de aangeboorde gesteenten maar zullen in elk geval systemen omvatten om klei te onderscheiden van zand (shale-shakers, desanders, desilters), te ontgassen en het boorgruis zoveel mogelijk te ontwateren en steekvast te maken (vb. hydrocyclonen). De boorvloeistof (waterfractie) wordt in 2 3

Natriumcarboxymethylcellulose Polysacharide polymeer

Hoofdstuk 2: Het project

27/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

opslagtanks verder behandeld en indien nodig aangepast qua samenstelling. Dit laatste is nodig om opnieuw te gebruiken als spoeling bij de boring. In principe wordt dus zoveel mogelijk gewerkt in gesloten circuit, waarbij continu een evenwicht wordt nagestreefd tussen nodige hoeveelheden (zuiver) water en de gewenste densiteit. Er wordt geen boorvloeistof geloosd. Boorspoeling zal door de boorfirma afgevoerd worden rekening houdend met de vigerende wetgeving.

2.3.2.2 Boordiameter, verbuizing en cementatie Voor de diameter van het boorgat en de verschillende verbuizingen wordt gekozen voor standaard afmetingen (API) met het oog op de beschikbaarheid van de buizen, de complementariteit van het materieel en de ervaring van het personeel. De annulaire ruimte tussen de wand van het boorgat en de verbuizing wordt opgevuld met cement. Binnenin de verbuizing wordt voldoende ruimte voorzien om vervolgens met een kleinere diameter verder te boren. De uiteindelijke binnendiameter van de put volstaat voor de doorstroming van een voldoende groot debiet en voor het hangen van een pomp. Voor een situering van de geplande boring wordt verwezen naar Figuur 2.4, voor een voorbeeld van werfinrichting naar Figuur 2.6. Het principe van de boring met opeenvolgende kleinere diameters en plaatsing van cementpluggen is weergegeven in Figuur 2.12 en Figuur 2.13. Iedere boorfase wordt gevolgd door een verbuizing en in situ cementering om het boorgat af te schermen. Deze verbuizing heeft meerdere functies: 

Ze garandeert een absolute afsluiting tussen het boorgat en de doorboorde formaties, vooral belangrijk in de ondiepe watervoerende lagen;



Voor de diepere formaties verhindert de verbuizing instroom van vloeistof naar het boorgat, of omgekeerd, weglekken van boorvloeistof in de omringende formaties;



Ze voorkomt communicatie tussen verschillende watervoerende lagen via het boorgat;



Ze verzekert de stabiliteit van het boorgat;



Ze laat toe om in de diepere delen van het boorgat een boormodder met hogere densiteit of andere samenstelling te gebruiken, die nefast zou zijn voor de eerder doorboorde bovenliggende formaties.

Deze casing buizen worden aangemaakt en geleverd volgens API specificaties (API 5CT, ISO11960), met bijhorende certificaten. Het inbouwen van de buizen wordt gedaan door een gespecialiseerde firma. Het type en graad van het staal is bepaald op basis van de vereiste mechanische eigenschappen (o.a. druksterkte) en van de verwachte omstandigheden in het boorgat (saliniteit van het water, temperatuur, druk). Hetzelfde geldt voor de wanddikte van de buizen. Bij het doorboren van een watervoerende laag kan, afhankelijk van de drukcondities in de aquifer, 4 boorspoeling in de formatie dringen op beperkte afstand van het boorgat . Indien tijdens een interval van de boring verschillende watervoerende lagen worden doorkruist, dan kunnen deze gedurende een beperkte tijd met elkaar in verbinding staan via het boorgat. Dit gebeurt zolang het boorgat open staat en niet is verbuisd. Een kwalitatieve evaluatie van de eventuele effecten op de watervoerende lagen is opgenomen in paragraaf 4.4.2 (Aanlegfase – uitvoering diepe boringen).

4

Indien de waterdruk in de aquifer hoger is dan in het boorgat, dan zal er grondwater in het boorgat stromen.

Hoofdstuk 2: Het project

28/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 2.5: Overzicht aangeboorde lagen en opeenvolgende diameters voor boren en verbuizen Diepte* verticaal (m-MV)

Geboorde diepte* (m-MV)

Geologische laag

Diameter boorgat / boorkop

Diameter verbuizing / filter

0 - 30 30 - 605 605 - 620 620 - 920 1.500 2.800 3.500

0 – 30 30 – 605 605 - 620 620 - 954 1.650 3.290 4.080

Quartair/Tertair Tertiair t/m Landen Grp Tertiair (vanaf Heers Fm) Krijt intra Westphaliaan top Dinantiaan Basis Dinantiaan

36" (914,4mm) 22" (558,8mm) 17 ½" (444,5mm) 17 ½" (444,5mm) 17 ½" (444,5mm) 12 ¼" (311,2mm) 8 ½" (215,9mm)

30" (762mm) 18 ⅝" (473,1mm) 13 ⅜" (339,7mm) 13 ⅜" (339,7mm) 13 ⅜" (339,7mm) 9 ⅝" (244,5mm) 7" (177,8mm)

* de diepte is aangegeven als verticale diepte en daarnaast als geboorde diepte (dus gemeten langs het boorgat) voor een gedevieerde put (afgerond).

Bijkomende gegevens i.v.m. de watervoerende lagen en de kwaliteit van het water is opgenomen onder paragraaf 4.3.3 (karakterisering van het freatisch grondwatersysteem). De boorstangen (lengte, diameter) zijn specifiek en gekoppeld aan het type boortoren dat als resultaat van de aanbesteding zal weerhouden worden. In principe zullen dezelfde diameter boorstangen gebruikt worden voor de volledige diepte. Tijdens de boring zal de boorstangtrein meerdere malen moeten in- en uitgebouwd worden (vb.vervangen van booronderdelen).

Hoofdstuk 2: Het project

29/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.12: Principe van de boring met een opeenvolging van kleiner wordende diameter van het boorgat, de verbuizingen en cementaties

Hoofdstuk 2: Het project

30/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.13: Principe van de boring met voorziene cementpluggen

Hoofdstuk 2: Het project

31/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

2.3.2.3 Gasvoorkomen – afsluiters (BOP) Het voorkomen van accumulaties van vrij gas in de diepe ondergrond wordt niet verwacht. Als worstcase zou gekeken kunnen worden naar het voorkomen van gas geassocieerd met verzadigde koollagen in het steenkoolterrein, maar deze hebben een lage permeabiliteit. Gas kan echter wel 5 aanwezig zijn in oplossing in het formatiewater, zoals aangetoond in o.a. Merksplas . Desondanks zijn de nodige veiligheidsvoorzieningen qua installatie aanwezig. Na het afwerken van de eerste boorsectie worden noodafsluiters (blow-out preventor of BOP) geïnstalleerd. Deze worden gemonteerd op de verbuizing, helemaal bovenaan het boorgat (zie eerder). Indien er tijdens het vervolg van de boring doorheen de formaties van het Krijt, het steenkoolterrein, of de Kolenkalk Groep toch een instroom zou zijn van gas of van formatiewater, dan laten deze afsluiters toe om het boorgat onmiddellijk af te sluiten, ofwel volledig ofwel enkel de annulaire ruimte. Vervolgens worden er maatregelen getroffen voor het controleren van de put. De samenstelling van de boormodder wordt aangepast (densiteit) en de opgebouwde druk in het boorgat kan dan gecontroleerd afgelaten worden, totdat de condities in het boorgat weer voldoende geschikt zijn om de boring op veilige wijze voort te zetten. De BOP bestaat uit meerdere onderdelen die het boorgat geheel of gedeeltelijk kunnen afsluiten. Voor de rams zal een maximum druk van 5.000 psi gevraagd worden. Eens het boorgat is afgesloten, moet de opgebouwde druk op een gecontroleerde manier worden afgelaten (zie vorige paragraaf). Nadien kunnen de operaties voortgezet worden. Gasdetectie gebeurt continu tijdens de boring (voorkomen en samenstelling van gas in de boormodder.

2.3.2.4 Boorgatmetingen Bij elke fase van de boring zijn er boorgatmetingen voorzien. Ze worden uitgevoerd na het uitboren van het gat, en voor het plaatsen van de verbuizing. Het doel van de boorgatmetingen is om de aard, samenstelling en eigenschappen van de gesteenten op te volgen als goede praktijk tijdens de boring. Volgende metingen worden voorzien:  Caliper log  Principe Meting van de diameter van het boorgat (in duim, “). Doorgaans is dit een mechanische meting, met (minstens 2) armpjes die opengaan al naargelang de grootte van het gat.  Gebruik Deze meting geeft informatie over de toestand van het boorgat en de mate waarin de boormodder voor een stabiel gat heeft gezorgd. Op basis hiervan kan het volume van het boorgat bepaald worden, wat dan weer gebruikt wordt voor het berekenen van het nodige volume cement (na het plaatsen van de verbuizing).

5

Bij de boring in Merksplas (Beerse) is vastgesteld dat de aanwezige gassen een mengeling betreft met vooral koolstofdioxide (CO2, tot 92% vol), methaan (3 tot 7 % vol), stikstof (2 tot 11 % vol), met kleine hoeveelheden zuurstof en sporen waterstofsulfide, waterstof, helium en ethaan.

Hoofdstuk 2: Het project

32/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

 SP (Spontane Potentiaal) log  Principe Meting van het natuurlijk voorkomend statisch elektrisch potentiaalverschil tussen de formatie en een referentie-elektrode aan het oppervlak (in millivolt, mV).  Gebruik Deze meting geeft informatie over de lithologie. Variaties van spontane potentiaal zijn afhankelijk van o.a. de permeabiliteit en het saliniteitsverschil tussen de poriënvloeistof en de boormodder.  Resistiviteit log  Principe Meting van de elektrische resistiviteit van de formatie (in Ohm-meter, Ώ.m²/m). Er wordt een elektrische stroom gestuurd doorheen de formatie, tussen 2 elektrodes. De resistiviteit wordt afgeleid uit het potentiaalverschil. Er zijn ook metingen van de conductiviteit mogelijk. Hierbij wordt er een wisselend magnetisch veld opgewekt (bron), wat een elektrische stroom induceert in de formatie. Het effect hiervan op een ontvanger wordt gemeten.  Gebruik Gesteenten zijn doorgaans geen goede geleiders maar isolatoren. Het water in de poriën is – afhankelijk van het zoutgehalte - wel geleidend, Koolwaterstoffen zorgen dan weer voor een hoge resistiviteit. De invloed van de gesteentematrix kan ook variëren afhankelijk van het kleigehalte. De resistiviteitsmeting levert m.a.w informatie op over de aard van het gesteente (samenstelling van de poriënvloeistof, lithologie en textuur). Aan de hand van deze informatie kan de positie van de casing geëvalueerd worden. Positie van de kleilagen kan achteraf ook gebruikt worden voor het positioneren van cementstoppen (in geval van het verlaten van de put).  Gamma log  Principe Meting van de natuurlijke mate van gammastraling van de formatie (in API eenheden). Wanneer de gammastralen de detectoren bereiken, ontstaat een flits. Het aantal flitsen (inslagen) wordt geteld en geeft de hoeveelheid gammastraling aan.  Gebruik Gesteenten bevatten van nature radioactieve elementen, zoals Uranium, Thorium of Kalium. Afhankelijk van de samenstelling veroorzaken deze o.a. een gammastraling. De hoeveelheid gammastraling is afhankelijk van de lithologie (mineralogie). Zo vertoont klei een hogere waarde. Bij een spectraal meting is het mogelijk de bijdrage van verschillende elementen te onderscheiden omwille van hun verschil in energie. Aan de hand van deze informatie kan de positie van de casing geëvalueerd worden. Positie van de kleilagen kan achteraf ook gebruikt worden voor het positioneren van cementstoppen (in geval van het verlaten van de put).

Hoofdstuk 2: Het project

33/45

SGS Belgium NV



MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Sonic log  Principe Meting van de tijd die een akoestische golf nodig heeft om zich voort te planten in de formatie (“interval transit tijd”). Dit is het omgekeerde van de voortplantingssnelheid en wordt weergegeven in microseconden per voet of meter (µs/ft of µs/m). Er wordt gemeten hoe lang het duurt voor een akoestische golf (geluidspuls) de afstand tussen de bron en ontvanger aflegt.  Gebruik De voortplantingssnelheid is afhankelijk van de lithologie (mineralogie) en porositeit. De data kunnen dus gebruikt worden voor identificatie van de lithologie en het inschatten van de porositeit. Ze zijn ook nuttig voor het opstellen van een tijd-diepte conversie-model en worden op die wijze gebruikt om het geologisch model te verbeteren. In combinatie met data van een densiteitslog kan een synthetisch seismogram (bruikbaar bij de interpretatie van seismische data) opgesteld worden. Dit is nuttig voor het verifiëren en verbeteren van het seismisch en geologisch model.



Densiteit log  Principe Meting van de bulk densiteit van de formatie in gram per kubieke centimeter (g/cm³). Er wordt een bron van gammastraling gebruikt. De attenuatie van de gammastralen tussen bron en detector wordt gemeten (door Compton verstrooiing). De attenuatie is een maat voor het aantal elektronen (elektronendensiteit), wat op zich weer gerelateerd is aan de bulkdensiteit.  Gebruik De bulkdensiteit is een combinatie van de matrix en de poriënvloeistof. Het resultaat is dus niet enkel afhankelijk van de lithologie (mineralogie), maar ook van de porositeit en samenstelling van de poriënvloeistof. De data van de densiteitslog kunnen ook gecombineerd worden met die van de sonic log om tot een synthetisch seismogram te komen, nuttig voor het verifiëren en verbeteren van het seismisch en geologisch model.



PEF

6

 Principe Meting van de effectieve foto-elektrische absorptie index. Een bron zendt gammastralen door de formatie. Bij lagere energie treedt het foto-elektrisch effect op. Hierbij worden de gammastralen volledig geabsorbeerd en wordt er een elektron vrijgemaakt. De mate van absorptie hangt af van het atoomnummer (Z) en de elektronendensiteit. Samen wordt dit bepaald door de chemische samenstelling en dus de lithologie. De foto-elektrische factor wordt berekend op basis van het (gecorrigeerde) aantal gammastralen (met lage energie) dat gedetecteerd wordt.  Gebruik De absorptie-index is sterk afhankelijk van het atoomnummer (Z) en dus van de samenstelling en lithologie van het materiaal. De data zijn bruikbaar om de lithologie en mineralogie af te leiden, eventueel in combinatie met de densiteitslog.

6

PEF = Foto-Elektrische Factor

Hoofdstuk 2: Het project

34/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het aantal en de aard van de metingen verschilt naargelang de boorsectie. Het meetprogramma is uitgebreider in het diepste interval, aangezien het onderzoek naar geothermie zich op die formaties toespitst. Op deze diepte is dus meer informatie gewenst over de samenstelling en eigenschappen van de gesteenten. Tabel 2.6: Geplande metingen in open boorgat Boorsectie

Top

Basis

Metingen

1 2 3 4

±600 m ±1500 m ±2800 m

±600 m ±1500 m ±2800 m ±3500 m

Caliper, gamma, SP, resistiviteit, sonic Caliper, gamma, resistiviteit, sonic Caliper, gamma, resisitiviteit, sonic, densiteit (+PEF) Caliper, gamma (spectraal), resisitiviteit, sonic, densiteit (+PEF)

Naast de metingen in open boorgat zal ook in het verbuisde deel een meting uitgevoerd worden om de goede positionering van de cement te verifiëren. Ook dit zal een criterium worden bij het eventueel afdichten van de put.

2.3.2.5 Energie en brandstof Vermits geopteerd wordt om te boren met een elektrisch aangedreven boortoren (netstroom) is opslag en gebruik van brandstof beperkt tot een noodgenerator. Opslag en levering van de brandstoffen gebeurt volledig conform de vigerende regelgeving.

2.3.2.6 Afvalstoffen en opslagtanks, boorstalen Beheer, opslag en afvoer van gebeurlijke afvalstoffen gebeurt volledig volgens de regelgeving terzake. De organisatie hiervan valt volledig binnen de normale werking en het veiligheidsplan van de boorwerf. Boorstalen worden ter plaatse gedroogd, beschreven en verpakt. Drogen gebeurt met een afzuiginstallatie naar buiten toe. Nadien wordt alles in bakken opgeslagen (binnen of buiten). Niet gedroogde stalen worden meteen luchtdicht verpakt. Drogen, verpakken en tijdelijk stockeren gebeurt in daarvoor ingerichte ruimtes. Deze zijn voorzien van verluchting zodat naast het drogen van de stalen (indien niet luchtdicht verpakt) ook eventuele ontgassing mogelijk is. Het boorgruis (cuttings) dat mee naar boven wordt gehaald wordt gezeefd uit de boormodder. Er worden op regelmatige basis monsters genomen en geanalyseerd om de voortgang te documenteren. Indien nodig kan de frequentie of hoeveelheid van de staalname aangepast worden. Het grootste volume van het boorgruis wordt na afscheiding uit de boormodder opgevangen en nadien conform de geldende wetgeving (VLAREMA of grondverzet) afgevoerd of verwerkt.

2.3.2.7 Pomptesten In het diepste deel van de boring zullen pomptesten uitgevoerd stromingseigenschappen van het beoogde geothermische reservoir na te gaan.

worden

om

de

Voorlopig wordt rekening gehouden met testen op basis van een pompdebiet van ca. 150 m³/u en over een totale periode van 2 à 3 dagen. Er wordt voorzien om het opgepompte water op te vangen in een tijdelijk opvangbekken (waterdicht bekken), waarna o.m. op basis van de samenstelling van dit water (e.g. zoutgehalte) kan beslist worden of dit gecontroleerd wordt afgevoerd of geïnjecteerd in een volgende put. Hetzelfde geldt voor neerslagen gevormd uit het opgepompte water, met daarin

Hoofdstuk 2: Het project

35/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve elementen.Aangezien de kans groot is dat de samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal - om de variatie na te gaan - meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden

2.3.3

Afwerking

De afwerking van de proefput zal afhangen van het resultaat van de metingen en de testen. Analyse hiervan zal uitwijzen of deze locatie en formatie voldoende geschikt zijn om dienst te doen als geothermisch reservoir, en of ze voldoende kunnen voorzien in de gewenste energielevering. Een verdere ontwikkeling van het project zal enkel volgen in het geval de resultaten positief zijn. In het geval van een verdere ontwikkeling wordt voorzien in de plaatsing van een puthoofd op de verbuizing. In geval beslist wordt om het boorgat van de proefput niet verder te ontwikkelen, zal dit worden afgedicht. Daarbij wordt het boorgat gevuld met een vloeistof met corrosie inhibitor. De vloeistof zal ook een voldoende densiteit hebben om circulatie in de put te voorkomen. Deze densiteit wordt bepaald aan de hand van de boorgegevens. Op meerdere plaatsen in de put komen er cementstoppen (100 à 150m dik) binnen in de casing (zie Figuur 2.13). Deze worden gepositioneerd aan de basis van een casing. Circa 50 tot 75m zal gepositioneerd zijn boven de basis van de casing, 50 tot 75m zal eronder komen. Zo wordt voldoende overlap voorzien. De positie en dikte van de cementstoppen wordt bepaald op basis van de gegevens uit de boring en de boorgatmetingen. In verband met de bovenste watervoerende lagen, wordt een eerste casing/verbuizing tot op een diepte van 605m (definitief te bepalen tijdens de boring), waarbij deze verankerd wordt in het kleiige deel van de Landen Groep (Fm. van Hannut) en niet geraakt wordt aan de onderliggende Mergel (Fm. van Heers) en Krijtlagen. Dit is in overeenstemming met een eerder advies van ALBON. Onderaan de onderste cementstop (aan de basis van 9 ⅝” liner, top 7” liner), net boven het reservoir, zal een “cement retainer” worden geplaatst. Nadat de cement is uitgehard zal deze op druk getest worden. Ook aan de basis van de 13 ⅜” casing en van de 18 ⅝” casing komt een vergelijkbare cementstop. Ook deze wordt na uitharden op druk getest. De testdrukken worden bepaald op basis van de gegevens uit de boring. Bovenaan worden de casing buizen (geleidingsbuis, 18 ⅝”, 13 ⅜”) ongeveer 5 m onder maaiveld afgesneden. Tussen de top en een diepte van >100 m wordt ook een cementstop geplaatst. Deze 5m worden met grond opgevuld.

2.3.4

Timing

Voor de voorbereiding van de boorwerf wordt gerekend op 1 maand voor aanleg van het terrein en 2 weken voor het opstellen van de installaties. De boring zelf moet, behoudens onverwachte ontwikkelingen kunnen op een periode van ca. 2 maanden (24/7). Voor het verwijderen van de installaties en het herstellen en/of heraanleggen van het terrein wordt gerekend op 2 weken. Voor de totale installatie van vijf boringen wordt gerekend op een periode van ongeveer 18 maanden. Nota: Tijdens het boren zijn er geen activiteiten die daglicht afhankelijk zijn. Het boren gebeurt dus effectief 24/7 en de periode van 2 maand (schatting boorfirma) is daarom realistisch. Uiteraard kan geen rekening gehouden worden met niet te voorziene panne of pech. Een goede organisatie van de boorwerf wordt gezien als een garantie dat zowel de opbouw als de afbraak van de installaties snel en efficiënt kan gebeuren en dat schade aan de omgeving minimaal is. Hetzelfde geldt voor de boring: goed materieel dat ook goed wordt onderhouden en gebruikt wordt

Hoofdstuk 2: Het project

36/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

door personeel met voldoende ervaring maakt dat ook de tijd voor het boren en afwerken van de boorput beperkt kan blijven. Uiteraard moet men bij boringen altijd rekening houden met moeilijkheden die men niet altijd kan voorzien en die te maken hebben met de aangeboorde lagen.

2.3.5

Overige installaties

2.3.5.1 ORC De meeste bestaande elektriciteitscentrales gebruiken een Rankinecyclus om elektriciteit te produceren op basis van brandstof. In deze cyclus wordt water verwarmd tot oververhitte stoom. De stoom expandeert vervolgens over een stoomturbine waarbij arbeid aan de turbine geleverd wordt. De turbine drijft vervolgens een elektriciteitsgenerator aan. Oververhitting van de stoom is noodzakelijk om te vermijden dat te veel condensatie optreedt in de turbine. Indien in plaats van water een ander medium gebruikt wordt, is oververhitting mogelijk niet meer noodzakelijk. Sommige organische vloeistoffen hebben immers de eigenschap niet te condenseren wanneer ze zonder oververhitting in een turbine expanderen. Wanneer de stoom in de Rankinecyclus vervangen wordt door een organisch fluïdum zoals pentaan, hexaan, tolueen, ammoniak, … spreekt men over de Organische Rankinecyclus (ORC). De voordelen tov de stoomcyclus zijn het feit dat organische media (in vergelijking met stoom) bij lagere temperaturen kunnen verdampen, terwijl de druk boven de atmosferische druk blijft en oververhitting niet meer noodzakelijk is, zodat de maximale temperatuur beperkt blijft. ORC installaties maken het bijgevolg mogelijk om warmte van lagere temperatuur te gebruiken om elektriciteit op te wekken. Vanaf een temperatuur van 80°C is het reeds mogelijk om een ORC aan te drijven en elektriciteit te laten produceren. Het rendement neemt echter toe bij hogere temperaturen. Figuur 2.14 geeft een beter beeld van de elektriciteitsproductie via een Organische Rankince Cyclus in een zogenaamde binaire centrale. Het systeem omvat drie circuits:  Het geothermisch brine circuit waarbij de warme geothermische brine eerst door de verdamper gestuurd wordt waar hij een deel van zijn warmte afgeeft aan een organisch medium. Vervolgens gaat de brine naar de voorverwarmer waar de brine verder afkoelt, en nog meer warmte afgeeft aan het organisch medium. Nu de warmte uit de brine is gehaald kan de geothermische brine terug geïnjecteerd worden in de ondergrond. 

Het organisch medium circuit waarbij het organisch medium een traditionele rankine cyclus doorloopt. In de voorverwarmer komt het organisch medium binnen onder vloeibare vorm en wordt opgewarmd tot net onder zijn kookpunt. Vervolgens wordt het medium naar de verdamper gestuurd waar het zal overgaan in gasfase (door toevoeging van warmte). Dit gas op hoge druk en temperatuur wordt geëxpandeert over een turbine voor de aandrijving van een generator. Het organisch médium wordt in de condensor gekoeld tot vloeibare vorm. Vervolgens begint de cyclus terug opnieuw. Een circulatiepomp zorgt voor het transport van het organische medium.



Het koelcircuit zorgt voor koeling van het organisch medium in de condensor. Deze koeling kan gerealiseerd worden met droge koelers of met natte koelers. In het schema is koeling via een koeltoren weergegeven. Bij voorliggend project zal echter droge koeling (aërocondensoren) worden toegepast (zie verder).

Hoofdstuk 2: Het project

37/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 2.14: Beschrijving elektriciteitsproductie

Voor voorliggend project wordt een geothermische centrale met variërend vermogen voorzien (40MWth bij een injectietemperatuur van 65°C).

2.3.5.2 Luchtkoeling met behulp van ventilatoren (geforceerde luchtkoeling) Het elektrisch rendement van de ORC stijgt naarmate de temperatuur van de warmte bron hoger is en de temperatuur van de koude bron lager is. Koeling is dan ook een belangrijke parameter voor het rendement van de ORC. Met betrekking tot voorliggend project wordt een elektrisch rendement van ongeveer 10% verwacht voor de ORC wat betekent dat 90% van de geleverde warmte wordt afgevoerd via de koelinstallatie. In het geval van de Balmatt-site gelden volgende parameters betreffende het aantal boringen en de ondergrond:      

Aantal productieputten: 3 Debiet/productieput: 210 m³/h Temperatuur geothermische brine: 124°C Warmtecapaciteit geothermische brine: 3,6 KJ/kgK Dichtheid geothermische brine: 1080 kg/m³ Brine cooling down temperature: 65°C Pth = 3 * 210 * 3,6 * 1080 * (124-65) = 40.144 kW 3600

Hoofdstuk 2: Het project

38/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Als koeltechniek kiest VITO luchtkoeling met behulp van ventilatoren (geforceerde luchtkoeling). De aerocondensor bestaat uit een groot aantal panelen, samengesteld uit geribde buizen. Door de buizen vloeit het organisch medium. Daaronder blazen ventilatoren omgevingslucht door de geribde pijpen. Hierdoor condenseert het organisch medium en wordt deze als voedingswater gerecupereerd in een verzameltank. De capaciteit van de verzameltank laat toe een stabiel geregeld peil, voor om het even welke last van de turbine, te behouden om zo alle overgangsverschijnselen die zich in de uitbating kunnen voordoen op een veilige wijze op te vangen. Als voordelen van een aerocondensor kunnen vermeld worden dat er geen hoogbouw (koeltoren) nodig is, er bijgevolg geen damppluim te zien is en er geen thermische belasting van koelwater is. Alle maatregelen om de geluidsemissie van de ventilatoren te dempen en geluidsoverlast te voorkomen worden genomen (zie verder hoofdstuk geluid).

2.4 2.4.1

ALTERNATIEVEN Nulalternatief

Het nulalternatief houdt in dat er geen geothermische boring plaatsvindt op het terrein en er verder gebruik gemaakt wordt van de huidige conventionele energievoorzieningen. Gezien de aard van het project (zoektocht naar alternatieven voor hedendaagse energiebronnen) wordt het nulalternatief niet weerhouden, tenzij aanzienlijk negatieve milieu-effecten niet meer te milderen zijn.

2.4.2

Locatiealternatief

Algemeen Door regionale variaties in warmteflux en thermische geleidbaarheid van de Vlaamse ondergrond, is het areaal waarbinnen directe aanwending van aardwarmte met traditionele systemen mogelijk is beperkt tot het zuiden van West-Vlaanderen, de Antwerpse Noorderkempen en het Noordoosten van de provincie Limburg. Toepassingen die een temperatuur van 35°C of meer vergen zijn beperkt tot de Antwerpse Noorderkempen en het Noordoosten van de provincie Limburg. Gezien de doelstelling van het project (geothermische boringen met toepassing elektriciteitsproductie) zijn temperaturen > 80°C vereist zodat enkel de laatst vermelde regio’s in aanmerking komen. In het kader van voorliggend MER wil VITO het geothermisch doublet in eerste instantie koppelen aan het warmtenetwerk van VITO/SCK/Belgoproces, waarbij de warmte via een nieuw aan te leggen pijpleiding (ca. 1,8 km) zal getransporteerd worden naar de betrokken bedrijven. Deze leiding zal zo gedimensioneerd worden dat in een latere fase ook andere afnemers bediend kunnen worden. Gezien de toepassing van de warmte in de eigen bedrijfsruimtes is het aangewezen dat de locatie zo dicht mogelijk gelegen is. Naast onnodige kosten betekent transport over grotere afstand eveneens warmteverlies en kans op lekkages. In dit specifieke geval is een locatiealternatief dus niet van toepassing. Naast toepassing op het warmtenetwerk zorgt de nieuw te bouwen ORC voor productie van elektriciteit. Deze elektriciteit zal in eerste instantie verdeeld worden naar VITO en het SCK. Het overschot zal op het algemene elektriciteitsnet worden afgezet.

Hoofdstuk 2: Het project

39/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Specifiek mbt projectsite De boorlocatie binnen de Balmatt-site wijkt af van de locatie voorzien in de ontheffingsnota en de verkregen vergunningen. Bij de keuze van de boorlocatie is geen rekening meer gehouden met de nabijheid van de grondwaterverontreiniging gezien er – door de werkwijze in de bovenste 30 m – niet verwacht wordt dat tolueen verspreid zal worden in de dieper liggende lagen of terechtkomt in de boormodder (zie verder hoofdstuk bodem en grondwater).

2.4.3

Doelstellingsalternatieven

Het doel van deze aanvraag kadert binnen de zoektocht naar alternatieven ter vervanging van de conventionele energievoorzieningen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen en zo ondermeer de CO2-emissies op grotere schaal te reduceren. Gezien de aard van het project worden geen doelstellingsalternatieven opgenomen. Men begint nl. niet aan dergelijk project (zeer diepe boring) tenzij voor één welbepaald doel, in dit geval toepassing van geothermie.

2.4.4

Uitvoeringsalternatieven

Geothermische boringen Vermits er bij opmaak van dit MER nog geen definitieve selectie heeft plaatsgevonden van de boorfirma, zijn de omstandigheden optimaal om van bij aanvang te kiezen voor de beste beschikbare technieken. Dit is mee opgenomen in het bestek (zie hoger). Eventuele uitvoeringsalternatieven situeren zich dan op niveau van de deelactiviteiten. ORC Met betrekking tot de koeling van de ORC zijn – voorafgaand aan het project - 3 mogelijke opties bestudeerd:  Direct gebruik van kanaalwater voor koeling (max. lozingstemperatuur 30°C) Indien gebruik gemaakt wordt van kanaalwater is ongeveer 3.000 m³/h kanaalwater nodig voor de koeling. Dit koelwater wordt na gebruik teruggeleverd aan het kanaal. Een eerste kostenbegroting geeft een jaarlijkse kostprijs van iets minder dan 500.000 € aan. Nadeel naar milieueffecten toe is de thermische belasting van het koelwater. 

Gebruik van kanaalwater voor koeling via koeltoren Indien er gebruik gemaakt wordt van een koelwater is er ongeveer 3% van het kanaalwater nodig dat ingeschat was bij direct gebruik (dus ~90 m³/h). Dit water verdampt echter en wordt niet teruggestuurd naar het kanaal. De jaarlijkse kostprijs voor dit concept wordt ingeschat op ca. 40.000 €. Het netto elektrische rendement wordt met deze techniek ingeschat op 10,2%. Nadeel naar milieueffecten toe is de aanwezigheid van de koeltoren (hoogbouw) en optreden van een damppluim.



het

Luchtkoeling met behulp van ventilatoren Bij toepassing van deze techniek is de condensatietemperatuur van de ORC hoger en zullen de ventilatoren van de ORC meer energie verbruiken. Het elektrisch rendement is lager dan in de vorige alternatieven en bedraagt ca. 8,8 à 9,7% (bij 10°C buitentemperatuur). Het rendement daalt naarmate de buitentemperatuur stijgt. Naar milieueffecten toe is het voordeel van dit type koeling het feit dat er geen hoogbouw (koeltoren) nodig is, er geen damppluim te zien is en er geen thermische belasting van koelwater is.

Hoofdstuk 2: Het project

40/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Na afweging van alle opties kiest VITO ervoor luchtkoeling met behulp van ventilatoren te gaan toepassen.

2.5

RELEVANTE BBT- EN BREF-DOCUMENTEN

BBT-documenten:  geen relevante documenten. BREF-documenten:  BREF Koelsystemen (december 2001);  BREF Energie-efficiëntie (februari 2009) De technieken en maatregelen uit het BREF-document ‘Koelsystemen’ worden opgelijst in Tabel 2.7. Het BREF document ‘Energie-efficiëntie’ omschrijft volgende Beste Beschikbare Technieken: 

Algemene BBT voor het bereiken van energie-efficiëntie op installatieniveau:



energie-efficiëntiebeheer: invoering en toepassing van een beheersysteem voor energieefficiëntie;



continue milieuverbetering;



vaststelling van de energie-efficiëntieaspecten van een installtie en mogelijkheden voor energiebesparing: energieaudit;



systeembenadering van energiebeheer;



vaststelling en herziening van energie-efficiëntiedoelstellingen en –indicatoren;



benchmarking;



energie-efficiënt design;



versterkte procesintegratie;



behoud van de impuls van initiatieven op gebied van energie-efficiëntie;



behoud van deskundigheid;



doeltreffende procescontrole;



onderhoud;



monitoring en meting;



BBT voor het bereiken van energie-efficiëntie in energieverbruikende systemen, processen, activiteiten en apparatuur:



warmteterugwinning;



warmtekrachtkoppeling;



stroomvoorziening;



elektromotorgestuurde subsystemen.

Hoofdstuk 2: Het project

41/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project [PROJECTTITEL]

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 2.7: Oplijsting BBT-technieken en reflectie ervan VITO (BBT koelsystemen) Omschrijving

Toegepast?

Indien toegepast: omschrijving

J/N

Indien niet toegepast: waarom niet?

Ja

Aangezien koeling een zeer belangrijke component is van een ORC installatie zal hier zeker de nodige aandacht aan worden besteed.

Altijd

Ja

De optimale thermodynamische cyclus is afhankelijk van een aantal variërende parameters zoals bvb de buitentemperatuur, warmtevraag van het warmtenet, … . Met behulp van een regelsysteem zal er getracht worden om de ORC steeds in optimale omstandigheden te laten werken.

Altijd

Ja

De volledige installatie zal continu gemonitord worden. Hierdoor zijn de arbeids- en omgevingsriciso’s beperkt.

Wanneer is dit BBT? ALGEMEEN

Cves 3.4 3.5 Annex III.1 Annex III.3 Annex XI.3

Deugdelijk ontwerp van de koelinstallatie

Nieuwe installatie

Tabel 4.2 Tabel 4.6 Tabel 4.8 Tabel 4.10 Cves 3.4 Tabel 4.2

Optimalisatie van de werking

Tabel 4.3 Cves 3.4 3.7

Regelmatige controle Monitoring, beperkt arbeids- en omgevingsrisico

Annex III.1

Hoofdstuk 2: Het project

42/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project [PROJECTTITEL]

[14.0093_VD]

VITO

Omschrijving

Wanneer is dit BBT?

15/07/2015

Toegepast?

Indien toegepast: omschrijving

J/N

Indien niet toegepast: waarom niet?

Ja

Een goed onderhoud is essentieel voor de goede werking van de ORC. VITO beschikt over een onderhoudsplan waarin frequente controles door gekwalificeerd personeel voorzien is.

Ja

Er wordt verondersteld dat de ORC een levensduur heeft van 20 jaar. Bepaalde componenten zullen een kortere levensduur hebben en zullen periodiek vervangen worden. Deze vervangingen worden opgenomen in het onderhoudsplan.

ALGEMEEN Cves 3.4 3.7

Goed onderhoud

Annex VI

Beperkt arbeids- en omgevingsrisico

Altijd

Tabel 4.2 Tabel 4.10

CVes

Periodieke vervanging van de apparatuur

Bestaande installaties

MAATREGELEN INZAKE ARBEIDSVEILIGHEID EN TER BEPERKING VAN RISICO’S VOOR DE OMGEVING CV 3.7 Tabel 4.2

Zorg voor een goed regelbaar (frequentiegeregelde aandrijving)

systeem

Altijd

Ja

De ORC wordt continu gemonitord en bijgesteld. De thermische input naar de ORC zal omgekeerd evenredig zijn met de buitentemperatuur met een minimum basislast.

Ja

De ORC is zo ontworpen dat hij steeds in hoog deellastpercentage werkt. In zomersituatie, wanneer de warmtevraag beperkt is, zal de ORC werken boven zijn nominaal werkingsregime maar wel binnen de maximumgrens van thermische input. In de wintersituatie, wanneer de warmtevraag groter is, zal er nog steeds voldoende thermisch inputvermogen beschikbaar zijn voor de ORC zodat het elektrisch rendement gegarandeerd wordt.

CV 3.7 Annex III.1

Werk binnen de systeemgrenzen

Tabel 4.10

Hoofdstuk 2: Het project

Altijd

43/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project [PROJECTTITEL]

[14.0093_VD]

VITO

Omschrijving

Wanneer is dit BBT?

15/07/2015

Toegepast?

Indien toegepast: omschrijving

J/N

Indien niet toegepast: waarom niet?

REDUCTIE VAN LUCHTEMISSIES EN WATERLOZINGEN Cves

Droog koelsysteem

3.2

Lucht als koelmiddel; procesafhankelijk; af te wegen t.o.v. hoog energieverbruik (tot 4x hoger t.o.v. nat koelsysteem) en hoog geluidsniveau (ventilatoren)

3.3 Annex CII.6

Temperatuur te koelen medium < 60°C Onvoldoende koelwater voorhanden

Tabel 4.1

Ja

Tabel 4.2 Tabel 4.4

De temperatuur van het te koelen medium ligt ongeveer 15°C boven de buitentemperatuur en zal bijgevolg lager zijn dan 60°C. Er wordt geopteerd voor een droge koeler aangezien er hoge kosten verbonden zijn aan het gebruik van kanaalwater. De opbrengsten door het gebruik van kanaalwater (rechtstreeks of via een koeltoren) wegen niet op tegen de extra kosten voor het gebruik van kanaalwater. Aan de ORC leveranciers worden voorwaarden opgelegd voor maximale geluidsniveaus. Uit de ontvangen offertes blijkt dat de vereiste geluidsniveaus gehaald worden.

REDUCTIE VAN LUCHTEMISSIES EN WATERLOZINGEN Cves

Gesloten koelsysteem nat of droog

2.5

Geen direct contact tussen koelmiddel en omgeving (koel-of procesmedium circuleert in buizen of slangen), buizen of slangen worden op hun beurt gekoeld door water (nat systeem) of lucht (droog systeem)

Cves

Direct koelsysteem

2.3.1

Procesafhankelijk

Cves

Indirect koelsysteem

2.3.3

Procesafhankelijk; omgevingsrisico

Annex VI

Hoeveelheid te koelen medium beperkt Onvoldoende koelwater beschikbaar Water duur

Te koelen medium bevat geen gevaarlijke stoffen en geen/beperkt risico voor de omgeving

beperkt

arbeids-

en

ja

Te koelen medium bevat geen gevaarlijke stoffen en geen/beperkt risico voor de omgeving

Er wordt geopteerd voor een gesloten droog koelsysteem. De condensors in een ORC installatie zijn altijd gesloten aangezien er met een (vluchtig) organisch medium gewerkt wordt. De hoeveelheid organisch medium dat nodig is voor optimale werking van de cyclus zal bepaald worden door de ORC fabrikanten.

neen

Het rechtstreeks koelen van het organisch medium met buitenlucht is niet mogelijk.

ja

Aangezien een direct koelsysteem niet mogelijk is wordt geopteerd voor een indirect koelsysteem.

Tabel 4.1

Hoofdstuk 2: Het project

44/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project [PROJECTTITEL]

[14.0093_VD]

VITO

Omschrijving

Wanneer is dit BBT?

15/07/2015

Toegepast?

Indien toegepast: omschrijving

J/N

Indien niet toegepast: waarom niet?

BEPERKING EMISSIES NAAR WATER CV 3.4 Annex XII.5

Automatische reiniging

Tabel 4.6

Hoofdstuk 2: Het project

Condensors

ja

Het reinigen van de condensors wordt mee opgenomen in het onderhoudsplan. Indien blijkt dat de prestaties van de condensors sneller achteruit gaan als verwacht zal hier rekening mee worden gehouden in het onderhoudsplan.

45/45

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

3

Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema

[14.0093_VD] 15/07/2015

INGREEP-EFFECTEN SCHEMA

1/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

3.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

ALGEMEEN

De voornaamste ingrepen die in het algemeen bij een industrieel project mogelijk zijn, worden 1 samengevat in Tabel 3.1 . De aard en de omvang van een project bepalen welke ingrepen in het ter studie liggende project te verwachten zijn. Uitgaande van het algemene ingrepenschema in onderstaande tabel kan een ingreep-effectenschema worden opgesteld voor het ter studie liggende project. Tabel 3.1: Algemene ingrepen van een industrieel project voor de verschillende milieudisciplines Ingrepen naar de LUCHT (gevolgen voor fysisch-chemische kwaliteit van de atmosfeer  

Toevoeging van gassen en stoffen naar de omgevingslucht Toevoeging van warmte naar de omgevingslucht

Ingrepen op OPPERLVAKTEWATER   

Toevoer van stoffen of gassen Toevoer van warmte Veranderingen in morfologie en veranderingen in de waterhuishouding (indien voorkomend, meestal van incidentele aard)

Ingrepen op BODEM en GRONDWATER    

Toevoer van stoffen of gassen naar de bodem Toevoer en/of onttrekking van warmte naar of aan de bodem Toevoer (infiltratie) of onttrekking van water naar of aan de bodem Bodemtechnische ingrepen

Ingrepen op het GELUIDSKLIMAAT 

Verandering van het (de) geluidsniveau (-hinder)

Ingrepen op het LANDSCHAP 

Verandering van het landschappelijk uitzicht

Ingrepen op de MENS   

Invloeden op de gezondheid van de mens Invloeden op de belevingsaspecten door de mens Invloeden op de mobiliteit

Ingrepen op FAUNA en FLORA  

Ecotoxicologische effecten op fauna en flora Invloed van fysische veranderingen (geluidsniveau, verlichting, …) op fauna en flora

1 Milieueffectrapportage. Effectvoorspelling: delen 20, 21, 22, 23, 24, 25. Ministerie VROM, Staatsuitgeverij/DOP, ’s-Gravenhage, 1989. Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema

2/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

3.2

[14.0093_VD] 15/07/2015

INGREEP-EFFECTRELATIES

De beschrijving van de ingreep-effectrelaties werd opgevat als een omschrijving van diverse activiteiten (die kunnen vertaald worden als ingrepen) die residuen veroorzaken of kenmerken vertonen waarvoor milieueffecten vooropgesteld kunnen worden. De mogelijke milieueffecten van de werking van de installaties zijn in de ingreep-effectmatrix ter verdere evaluatie opgenomen. Het betreft zowel de rechtstreekse, primaire of eerste-orde-effecten als de onrechtstreekse, secundaire of tweede-orde-effecten. Voor elke discipline (bodem en grondwater, geluid en overige) worden beknopt de ingrepen en mogelijke milieueffecten weergegeven.

Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema

3/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 3.2: Ingreep-Effectenmatrix Ingreep

Lucht

Oppervlaktewater

Bodem en grondwater

Licht

Geluid en trillingen

Mens

Landschap

Fauna en Flora

Andere aspecten

Exploitatie Atmosferische emissies (incl. geuremissies)

Luchtverontreiniging

Depositie in oppervlaktewater

Depositie op bodem

Geluidsemissies (voertuigen/installaties) Aan- en afvoer van grondstoffen en afvalstoffen

Uitlaatgassen

Verlading van producten

Luchtverontreiniging

Aanwezigheid gebouwen (o.a. ORC gebouw)

Verontreiniging bodem

Geluidsimpact

Toxicologie en stofhinder

Ecotoxicologie

Geluidsimpact

Geluidshinder

Verstoring fauna en flora

Geluidsimpact

Geluidshinder, verkeersimpact

Verstoring fauna en flora

Geluidsimpact

Geluidshinder

Verstoring fauna en flora

Afdichting en verdichting bodem

Verlichting gebouwen en wegen

Visuele verstoring Lichthinder

Afvalverwerking

Wijziging landschapsstructuur

Lichthinder

Aanlegfase Diepteboring

Verontreiniging grondwater

Geluidsimpact

Geluidshinder

Verstoring fauna en flora

Grondwerken (bemaling)

Verlaging grondwatertafel

Geluidsimpact

Geluidshinder

Verstoring fauna en flora

Verwijdering overtollige grond

Ophoging elders

Geluidsimpact

Geluidshinder

Verstoring fauna en flora

Inzet werfmachines

Emissies uitlaatgassen

Verwijdering afvalstoffen

Uitlaatgassen

Afdichting en verdichting bodem

Geluidsimpact Geluidsimpact

Geluidshinder Luchtpollutie

Verstoring fauna en flora

Geluidshinder

Afvalverwerking

Incidenten Vloeistoflekken

Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema

Verontreiniging bodem/grondwater

Toxicologie

EcoToxicologie

4/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Op basis van de afbakening van de geplande situatie worden volgende aspecten als mogelijk (relevante impacten) naar voren geschoven: 

De geluidemissiebronnen mbt de discipline geluid en trillingen; Het exploiteren van de installaties – en dit zowel in de aanlegfase als de geplande situatie - gaat gepaard met productie van geluid. Dit geluid kan voor verstoring zorgen in de omliggende woongebieden (discipline mens), alsook op de fauna in de omgeving (rustverstoring).



Bodem: bodemverontreiniging / Verlaging grondwatertafel Als gevolg van de activiteiten op de Balmatt- en Electrabelsite kan bodemverontreiniging/-verstoring optreden. De bestaande bodem- en grondwaterverontreiniging(en) die op de terreinen voorkomen zullen in het MER besproken worden aan de hand van reeds uitgevoerde onderzoeken.

Voor de aanlegfase worden geluidsemissies en mogelijke verstoring van de bodem als meest relevante aspecten beschouwd. Waar dit van toepassing is zal bij de bespreking van de diverse milieu-effecten de aanlegfase telkenmale mee besproken worden. De disciplines ‘Bodem en Grondwater’ en ‘Geluid en Trillingen’ worden geëvalueerd door een erkend MER-deskundige. De overige disciplines worden – gezien er slechts een geringe invloed verwacht wordt - door de coördinator van het MER besproken.

3.3

REIKWIJDTE VAN HET MER

In het op te stellen MER zullen 

de emissies en residuen tijdens de aanlegfase van het project besproken worden



de exploitatie en de bijhorende milieu-effecten - na realisatie van het project - beschreven en bestudeerd worden

Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema

5/5

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

4

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

[14.0093_VD] 15/07/2015

BODEM EN GRONDWATER

1/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

4.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

AFBAKENING STUDIEGEBIED

Het studiegebied omvat, voor wat betreft het bovengrondse gedeelte, de zone die op perceel 1447W zal worden ingenomen door de boorwerf (zie Figuur 2.4). De uiteindelijke bovengrondse ruimteinname na uitvoering van de boringen zal kleiner zijn dan deze tijdens de uitvoering van de boringen. Ter hoogte van boringen blijven enkel nog de boorkelders en de aanhorigheden voor het pompen permanent aanwezig. De geothermische centrale (warmtewisselaars, turbine, generator, pompen, aërocondensoren, …) zelf zal worden ondergebracht in een bestaand gebouw op het nabijgelegen terrein van Electrabel. Hier worden geen bijkomende effecten op bodem en grondwater verwacht. Het water-opvangbekken voor de tijdelijke opvang van opgepompt grondwater tijdens de uitvoering van de pomptest betreft ook een bestaand bekken op de voormalige Electrabel site. Het studiegebied wordt bepaald door de configuratie van de boringen (geografische situering, diepte en onderlinge afstand) en de invloedstraal waarbinnen zich effecten kunnen voordoen, zoals thermische effecten, drukveranderingen en eventuele verplaatsing van verontreiniging. Wat betreft de configuratie wordt in eerste instantie uitgegaan van 5 putten: 1 centrale (verticale) put en 4 omringende gedevieerde boorputten, zoals voorgesteld in Figuur 2.6. Elke gedevieerde put zal het reservoir aanboren op een afstand van ca 1.500 m van de centrale put. In Figuur 2.7 en Figuur 2.8 wordt, indicatief, een geografische situering van deze gedevieerde boringen opgenomen zoals ze ter hoogte van de top van het geothermisch reservoir zullen gelegen zijn. Zoals verder toegelicht kan deze configuratie nog verder bijgesteld worden op basis van de resultaten van de eerste exploratieboring. De exacte geografische situering zal pas bepaald worden na de verwerking van de resultaten van de eerste boring. Voor de projectlocatie wordt verwacht dat de top van het geothermisch reservoir zich situeert rond 1 2.800 m onder het maaiveld . Er wordt initieel uitgegaan van een diepte van de uitvoering van de boringen tot 3.500 m. Op basis van verschillende onderzoeksverrichtingen (zie overzicht Hoofdstuk 1) werden de mogelijke invloedstralen gesimuleerd waarbinnen zich effecten kunnen voordoen en dit voor verschillende scenario’s wat betreft geologische parameters en configuratie van het project. Dit wordt hieronder verder toegelicht.

4.2 4.2.1

METHODOLOGIE Referentiesituatie

De referentiesituatie wordt gedefinieerd als de toestand van het studiegebied waarnaar gerefereerd wordt in functie van de effectvoorspelling. Als referentiesituatie wordt de huidige toestand van het studiegebied beschouwd, zijnde de toestand vóór de realisatie van het project. De toestand van de referentiesituatie wordt beschreven op basis van de meest recente beschikbare gegevens. Deze omvatten:

1

Geology and reservoir modeling of a geothermal quintuplet in the Carboniferous Limestone Group at the Balmatt site (Mol), M. Broothaers, V. Harcouet-Menou, S. Loveless, S. Bos & B. Laenen, Feb 2015

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

2/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

-

de gegevens die reeds werden verzameld in kader van het onderzoek van de haalbaarheid van de diepe geothermie in de Kempen en het eerste ontwerp van de installatie, met onder meer: o extrapolatie van meetgegevens uit boringen uitgevoerd in kader van de exploratie van de Kolenkalk Groep in het westelijke deel van de Kempen, ten noordoosten van Antwerpen (zie ook Hoofdstuk 2). Deze gegevens betreffen onder meer data m.b.t. tot de (hydro)geologie, temperatuur en zoutgehalte; o seismische exploratie data van verschillende surveys, aangevuld met specifieke data van de seismische campagne uitgevoerd in 2010 in kader van het project, in de regio van Mol, Dessel, Retie, Geel, Kasterlee en Herentals ; o gegevens beschikbaar via de Databank Ondergrond Vlaanderen (o.a. het regionaal model); o verschillende publicaties en rapporten met betrekking tot het beschouwde bekken (Belgisch en Nederlands deel);

-

de gegevens die werden verzameld in kader van de verdere onderzoeksverrichtingen die werden uitgevoerd in 2014 – 2015 (zie bespreking Hoofdstuk 1). Op basis van bijkomende seismische en andere geologische data werd een aangepast geologisch model opgesteld, waarin ook breuken zijn opgenomen.

-

stabiliteitsonderzoek ondiepe ondergrond i.f.v. de inrichting als boorwerf

-

data m.b.t. de chemische kwaliteit van de bodem en het grondwater uit de bodemonderzoeken uitgevoerd op de site van Balmatt en data m.b.t. de vooropgestelde saneringstechnieken uit de bodemsaneringsprojecten opgesteld voor de vastgestelde verontreiniging (overzicht onderzoeken, zie overzicht Tabel 4.2). Deze data werden aangevuld met de meest recente meetgegevens, zijnde actualisatie van de concentraties aan verontreinigende parameters aangetroffen in het grondwater dd maart 2015;

-

voor de beoordeling van de huidige kwalitatieve en kwantitatieve toestand van de freatische grondwaterlaag werd gebruik gemaakt van de meetgegevens beschikbaar uit het grondwatermeetnet van VMM (DOV-Vlaanderen) en de gegevens uit het Grondwatersysteemspecifiek deel voor het Centraal Kempisch Systeem van de ontwerp Stroomgebiedbeheerplannen voor Schelde en Maas 2016 - 2021

4.2.2

Geplande Situatie

Bij de beoordeling van de effecten in de geplande situatie kan een onderscheid gemaakt worden tussen de effecten die optreden tijdens de aanlegfase en effecten die optreden tijdens de exploitatiefase en na de stopzetting van de activiteiten (post-exploitatiefase). De aanlegfase omvat zowel de werfvoorbereiding, de werfinrichting als de uitvoering van de diepe boringen voor de realisatie van de productieputten en de injectieputten. De inrichting van de elektriciteitscentrale wordt niet verder beschouwd in de aanlegfase omdat deze zal ingericht worden in een bestaand gebouw.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

3/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tijdens de aanlegfase worden volgende effecten verder bestudeerd: -

verspreiding van aanwezige verontreiniging tijdens de werfvoorbereiding / werfinrichting (door uitgravingen en eventuele tijdelijke bemalingen, door incidenten/calamiteiten) en tijdens de uitvoering van de boringen (door uitsmeren van verontreinigde grond en grondwater);

-

introductie van nieuwe verontreiniging tijdens de werfvoorbereiding / werfinrichting / exploitatie van de werf (opslag gevaarlijke producten, opvang boormodder/spoelwater) en tijdens de uitvoering van de boringen (gebruik verontreinigd spoelwater, additieven);

-

effecten, tijdens en na de uitvoering van de boring, ten gevolge van interactie met het grondwater in de aangeboorde sedimenten of door het mengen van grondwater uit verschillende watervoerende lagen;

-

effecten op vlak van stabiliteit tijdens de uitvoering van de boring.

De beoordeling wordt kwalitatief behandeld in het licht van de van toepassing zijnde wetgeving (bv. wettelijke bepalingen conform VLAREM I en II, onder meer inzake opslag gevaarlijke producten, realisatie van diepe boringen, grondwaterwinning,… ), de codes van goede praktijk en ‘best practices’ uit andere landen. Er wordt nagegaan in hoeverre het project voorzieningen treft om effecten op bodem- en grondwater te voorkomen of te minimaliseren en daar waar nodig worden bijkomende milderende maatregelen voorgesteld. Aanrijking van de bodem en het grondwater door verspreiding van bestaande verontreiniging of introductie van nieuwe verontreiniging wordt als negatief beoordeeld. Bij de bepaling van de significantie van het effect (van -1 tot -3) wordt enerzijds rekening gehouden met de grootteorde van de aanrijking (ten opzichte van richt- en grenswaarden vastgelegd in de wetgeving (VLAREM, VLAREBO) en rekening houdende met de reeds aanwezige verontreiniging) en anderzijds met de maatregelen die voorzien zijn in het project om verontreiniging te voorkomen. Indien ten opzichte van de referentiesituatie geen of nauwelijks aanrijking wordt verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar beschouwd (0). Bij de beoordeling van de effecten op het grondwatersysteem tijdens de aanlegfase wordt rekening gehouden met de kans op optreden van negatieve effecten zoals het mengen van grondwater uit verschillende watervoerende lagen. De mate waarin dit kan worden voorkomen bepaalt de graad (van -1 tot -3). Indien ten opzichte van de referentiesituatie geen of slechts tijdelijke interferentie wordt verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar beschouwd (0). De effecten op vlak van stabiliteit zullen ook worden geëvalueerd volgens de kans op optreden. De effecten die tijdens de exploitatiefase verder worden geëvalueerd omvatten: de thermische beïnvloeding en drukwijzigingen in de diepe ondergrond op de lange termijn; wijziging van de chemische en biologische kwaliteit van het grondwater. Voor de beoordeling van de lange termijn effecten op vlak van temperatuur en druk werd door het VITO een model opgesteld, waarvan de resultaten besproken werden in een initiële nota (2014) “Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie systeem op de Balmatt site op druk en temperatuur na te gaan” (VITO, ref. ETE/1310471/2014-0009) . Om te kunnen antwoorden op een aantal bijkomende onderzoeksvragen werd deze studie verder uitgebreid (zie ook bespreking Hoofdstuk 1). Bijkomende seismische data werden geïncorporeerd in de modelleringssoftware en een aantal nieuwe scenario’s werden gemodelleerd. Dit resulteerde in een aangepast rapport “Geology and reservoir modeling of a geothermal quintuplet in the Carboniferous Limestone Group at the Balmatt site (Mol)” ( M. Broothaers, V. Harcouet-Menou, S. Loveless, S. Bos & B. Laenen, Feb 2015).

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

4/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Bij de effectbespreking, opgenomen in § 4.4.3 van dit rapport, wordt de opbouw van het gebruikte geologisch model verder toegelicht, alsook de uitgevoerde statische en dynamische modelleringen. Er werden verschillende scenario’s doorgerekend teneinde de invloed van een aantal onzekerheden (zoals permeabiliteit, voorkomen en diepte van breukzones, voorkomen van anisotropie, …) te kunnen evalueren. De voornaamste conclusies van deze simulaties worden hierna bij de effectbespreking (§ 4.4.3) verder besproken. Mogelijke effecten op lange termijn inzake druk en temperatuur worden geëvalueerd ten aanzien van grenswaarden waarboven negatieve effecten kunnen optreden (zoals fracturatie) en in functie van de haalbaarheid van het geothermisch systeem (rendement, levensduur). Voor de beïnvloeding van de chemische en biologische kwaliteit van het grondwater werd een beoordeling gemaakt van de kans op optreden van lekken enerzijds en de mogelijke effecten ten gevolge van verschuivingen in chemische evenwichten en/of microbiologische populaties anderzijds, dit zowel voor de freatische grondwaterlaag, als voor het geothermisch reservoir. Een mogelijke aanrijking met bodemvreemde stoffen wordt als negatief beoordeeld. De grootte van deze aanrijking in vergelijking tot richt – of grenswaarden bepaalt de graad (van -1 tot -3). Wijzigingen in de chemische kwaliteit door verschuiving van evenwichten worden eveneens als negatief beoordeeld. De mate waarin deze verschuivingen het natuurlijk systeem verstoren bepaalt de graad (van -1 tot -3). Indien ten opzichte van de referentiesituatie geen of nauwelijks bijkomende beïnvloeding wordt verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar beschouwd (0). In de post-explotiatiefase, na het beëindigen van de productie van de geothermische installatie, wordt de wijze waarop de putten buiten dienst gesteld kunnen worden besproken, alsook de verwachte hersteltijd van de druk en temperatuur van het geothermisch reservoir.

4.3 4.3.1

REFERENTIESITUATIE Regionale geologie en lokale stratigrafie

Het studiegebied is gesitueerd in het Bekken van de Kempen. Aan de zuidelijke rand van het bekken dekken klastische sedimenten van het Devoon de Caledonische sokkel af, gescheiden door een diskordantie. De Devoon formaties worden op hun beurt bedekt door dolomieten en kalkstenen van het Onder Carboon. Over een deel van het bekken vertonen deze carbonaatgesteenten karstverschijnselen. De overgang van het Onder Carboon (Dinantiaan) naar het Boven Carboon (Silesiaan) valt samen met een verandering van een carbonaat naar een klastisch milieu, karakteristiek voor het paralische steenkoolterrein in Noordwest Europa tijdens het Laat Carboon. De Boven Carboon sequentie vangt aan met open mariene schalie afzettingen. Het facies wordt gaandeweg meer proximaal. Dit leidde tot de ontwikkeling van kustnabije moerassen tijdens het vroege Westphaliaan, en van moerassen, alluviale vlakten en “hinterland” facies tijdens het late Westphaliaan. De geleidelijke overgang naar continentale facies culmineerde in de afzetting van een dik en poreus pakket alluviale zandsteen (Neeroeteren Zandsteen) tijdens het Westphaliaan D. In het noordoostelijk deel van het Bekken van de Kempen (ten oosten van het studiegebied) worden de Westphaliaan strata diskordant afgedekt door Laat Paleozoïsche en Mesozoïsche sedimenten. Afzettingen van het Perm (Zechstein), bestaand uit onzuivere, mergelige kalksteen, liggen onder klastische, carbonaat- en gemengde sedimenten van het Trias (formaties van Buntsandstein, Muschelkalk en Keuper), en kleisteen van het Midden Jura. De Paleozoïsche en Mesozoïsche sequenties zijn dan weer bedekt door een licht hellend pakket van 300 tot ruim 1000 meter dik

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

5/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

bestaande uit carbonaten van het Boven Krijt, en overwegend klastische sedimenten van het Paleogeen en Neogeen. In Tabel 4.1 worden de stratigrafische en hydrologische eenheden weergegeven die voorkomen ter hoogte van het studiegebied, met de vermelding van de voornaamste lithologie. De onderverdeling is gebaseerd op de lithostratigrafische eenheden gedefinieerd in 'Databank Ondergrond Vlaanderen' (http://dov.vlaanderen.be), met geactualiseerde dieptes (tot basis Krijt Groep) van het G3Dv2 geologisch model van Vlaanderen (Matthijs et al., 2013) Tabel 4.1: Stratigrafische en hydrologische eenheden ter hoogte van het studiegebied

Mol

Depth base (m) 25

Kasterlee Diest

35 150

Aquifer Aquifer

Berchem

170

Aquifer

Voort

175

Aquitard

Rupel Grp

Boom

295

Aquitard

Tongeren Grp

Zelzate

315

Aquitard

Bartonian

Maldegem

345

Aquitard

Luthetian

Lede

365

Brussel

380

Tielt

390

Aquitard

Kortrijk

470

Aquitard

Hannut

605

Aquitard

Heers

630

Houthem

655

Maastricht

690

Gulpen

865

Stratigraphy

Group

Formation

Hydrostratigraphy Aquifer

Pliocene

Miocene

Rupelian

Luthetian Ypresian

Ypresian

Zenne Grp

Aquifer

Ieper Grp

Landen Grp Thanetian

Danian Maastrichtian

Aquifer

Chalk Grp

Maastrichtian – Campanian

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

Aquifer Aquifer Aquifer

Aquifer

Lithology Fine-medium white sand and lignite Fine-medium light grey sand Medium-coarse green-grey sand Fine-medium dark green to black clayey sand Fine dark brown and greenbrown silty sand Brown-grey clay, silty clay, clayey silt, limestone concretions Fine grey-green clayey sand, silty clay Grey-green clayey sand, clay, and green sand Fine green marly sand, calcareous sandstone Fine grey-green sand, sandstone layers Very fine silty grey sand, calcareous sandstone Sandy to silty clay, some clayey sand Sand, silt, clayey sand, sandstone layers, silty clay Grey marl at top, grey clayey sand below Pale beige soft fine to coarse calcarenite Pale beige soft to hard calcarenite with silex layers Pale grey fine calcarenite, chalk, silex layers

6/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie

[14.0093_VD]

VITO

Stratigraphy

Group

Campanian

15/07/2015

Formation

Depth base (m)

Hydrostratigraphy

Vaals

920

Aquitard

Charleroi

Aquitard

Châtelet

Aquitard

Andenne

Aquitard

Westphalian Coal Measures Grp

Namurian Chokier Namurian – Visean

2.800

Souvré Carboniferous Limestone Grp

Visean – Tournasian

Aquitard

Aquitard 3.500

Aquifer

Lithology Fine sand and silt, sandy marl Rhytmic alternation of silty shale, siltstone, sandstone, and coal seams (up to 3 m) Rhytmic alternation of silty shale, siltstone, sandstone, and coal seams (0,3-0,8 m) Silty shales, some sandstone, thin coal seams (<0,7 m) Calcareous shale, pyrite-rich aluniferous shale, and silicites Chert-bearing shale, silicified shale, limestone and dolomite layers Carbonate succession with: bioclastic and reefal limestone, massive limestone and carbonate breccias in upper part; bioclastic limestone with locally clayey intercalations, massive limestone and dolomite, brecciated layers in the middle part; lower part grey to beige dolomite with silicified zones (chert)

Het gebied wordt doorkruist door een reeks normaalbreuken, dominant (N)NW-(Z)ZO georiënteerd. Lokaal vertonen deze een horizontale verplaatsingscomponent. De meeste breuken bestonden reeds tijdens het Carboon. Enkele werden later gereactiveerd tijdens het Jura, en sommige zijn nog steeds actief vandaag, waaronder de Feldbiss en Heerlerheide breuken. Een tektonische inversie van deze gereactiveerde breuken tijdens het Laat Krijt en Vroeg Paleogeen werd gevolgd door subsidentie van de Roerdal Slenk halfweg het Cenozoïcum (Van Wijhe, 1987; Langenaeker, 2000). Lokaal worden de (N)NW-(Z)ZO georiënteerde breuken gesneden door N-Z tot NO-ZW lopende overschuivingsbreuken (voornamelijk in het zuidoosten van het bekken). Deze getuigen van het compressief regime dat heerste gedurende de Varistische opheffing van het bekken. Het resulterende patroon is er een van een reeks uitgerekte, NW-ZO lopende breukblokken, doorgaans gekanteld naar het noorden/noordoosten. De kanteling werd veroorzaakt door de opheffing van het London-Brabant Massief tijdens de Kimmerische orogene fasen (Langenaeker, 2000). De kanteling heeft ook tot gevolg dat de strata van het Carboon afhellen, en dat hun diepte sterk toeneemt naar het noorden en noordoosten. Op die manier is de meest complete Silesiaan sequentie bewaard gebleven in het noordoosten van Limburg. Een ander opvallend structureel element is het Donderslag lineament. Dit is een min of meer noordzuid lopende zone (breukzone) die het Paleozoïsch bekken verdeeld in een westelijk en een oostelijk deel. Aanwijzingen voor synsedimentaire tektonische bewegingen tijdens het Carboon zijn te vinden in de begravingsgeschiedenis en de contrasterende sedimentologische stijl aan weerszijden van het

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

7/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Donderslag lineament. Deze verschillen verantwoorden de opdeling van het Paleozoïsche Bekken van de Kempen in een oostelijk en een westelijk sub-bekken (Van Keer et al., 1998; Dreesen et al., 1995; Helsen & Langenaeker, 1999).

4.3.2

Karakteristieken van het geothermisch reservoir

Het geothermie-project focust op de doorlatende zones in de carbonaatsequentie van het Onder Carboon (Dinantiaan). De (hydro-) geologische karakteristieken specifiek van belang voor dit project worden verder toegelicht in Hoofdstuk 2.2. VITO heeft verschillende studies uitgevoerd ter voorbereiding van dit project, waarbij de (diepe) ondergrond werd gedetailleerd en in kaart is gebracht, met bijzondere aandacht voor het geothermisch reservoir en de karakteristieke eigenschappen ervan 2 (e.g. porositeit, doorlatendheid) en het voorkomen van breuksystemen . Dit geologische model en de hydrogeologische karakteristieken zullen verder verfijnd kunnen worden op basis van de informatie die zal verkregen worden bij de uitvoering van de eerste (exploratie)boring (zie geplande metingen in Hoofdstuk 2). Gebaseerd op de beschikbare geologische data en de seismische campagne uitgevoerd in 2010, werd de diepte van de top van de Kolenkalk Groep initieel gesitueerd tussen de 2.500 en 3.500 m. De gegevens tonen aan dat de formaties van het Krijt afhellen naar het noordoosten. De strata van het Carboon verdiepen ook in diezelfde richting, maar hellen steiler af. Daardoor zijn er naar het noordoosten toe steeds jongere formaties van het Carboon aanwezig onder de discordantie aan de basis van het Krijt. De diepte voor de top van de Kolenkalk Groep varieert, maar ligt volgens de eerste inschatting rond 2.800 m voor de projectlocatie. Bij het opstellen van het geologisch model werd rekening gehouden met het voorkomen van zowel normale als inverse breuken. Alhoewel de volledige structuur een graduele verdieping aangeeft van zuid naar noord en van west naar oost, wordt dit geaccentueerd door een reeks noordwest-zuidoost georiënteerde breuken. Er zijn zowel breuken afhellend naar het westen als naar het oosten. De meeste breuken vertonen een normale verplaatsing (afschuiving), maar de Beringen breuk, die langs de Balmatt site loopt, is in deze interpretatie gezien als een naar het oosten afhellende inverse breuk. Ten westen van de breuk ligt de top van de Kolenkalk Groep op een diepte variërend rond 2.700 tot 2.900 m. Ten oosten van de breuk ligt de diepte in de orde tussen 2.200 en 2.500 m. De totale dikte van de carbonaatsequentie wordt geraamd op 800 tot 1.060m.

4.3.3

Karakteristieken van het freatisch grondwatersysteem

In verband met eventuele effecten op het milieu zijn de bovenste 190m belangrijk. Deze overwegend goed watervoerende zanden vormen een freatische aquifer die onderaan afgesloten wordt door de Klei van Boom. Deze freatische laag is over het algemeen belangrijk voor (drink)waterwinning. Het studiegebied bevindt zich in het Centraal Kempisch Systeem, één van de zes grondwatersystemen die voorkomen in het Vlaams Gewest. Het systeem komt voor in de ondergrond van de provincies Antwerpen, het noordoosten van de provincies Oost-Vlaanderen en VlaamsBrabant, en het westen van de provincie Limburg. Het Centraal Kempisch Systeem bestaat uit de De resultaten van de geologische voorstudie zijn samengevat in het rapport “Technical evaluation of the Balmatt geothermal project, ETE/1310471/2014-000, Broothaers M, Vos D, Harcouët-Menou V, Laenen B, De Meyer G” en werden verder verfijnd in het rapport “Geology and reservoir modeling of a geothermal quintuplet in the Carboniferous Limestone Group at the Balmatt site (Mol), M. Broothaers, V. Harcouet-Menou, S. Loveless, S. Bos & B. Laenen, Feb 2015” 2

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

8/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Quartaire Aquifersystemen (HCOV 0100) en het Kempens Aquifersysteem (HCOV 0200) en wordt aan de onderkant begrensd door de slecht doorlatende Boom Aquitard (HCOV 0300). Het noordelijk deel van het Centraal Kempisch Systeem behoort tot het stroomgebied van de Maas. Het zuidelijk gedeelte bevindt zich in het stroomgebied van de Schelde. Voor het studiegebied zijn relevant: Grondwaterlichaam: CKS_0200_GWL_1 Centrale Zanden van de Kempen - freatisch 0100: QUARTAIRE AQUIFERSYSTEMEN Grind, zand en zandige leem 0200: KEMPENS AQUIFERSYSTEEM 0230 Pleistoceen en Plioceen Aquifer 0232 Zand van Mol Witgrijs grof zand met lignietbanken 0234

0250

Zand van Poederlee en/of zandige top van Kasterlee

Mioceen Aquifersysteem 0251 Zand van Kattendijk en/of onderste zandlaag van Lillo

Middelmatige fijne zanden, licht glauconiet en klei houdend Glauconiethoudende groen grijze zanden

Het grondwaterlichaam CKS_0200_GWL_1 heeft een gemiddelde dikte van 88 m en een maximum dikte tot 429 meter. Het CKS_0200_GWL_1 is zeer homogeen van samenstelling en bestaat voornamelijk uit zandige lagen van Tertiaire of Quartaire oorsprong. Dit freatische grondwaterlichaam wordt voornamelijk gevoed door neerslag. De zanden van Mol zijn goed doorlatend en hebben een gemiddelde horizontale doorlatendheid van 11m/dag. Het Zand van Poederlee en/of zandige top van Kasterlee zijn iets minder goed doorlatend, met een gemiddelde horizontale doorlatendheid van 3 5m/dag . Op basis van peilbuismetingen uitgevoerd in kader van het beschrijvend bodemonderzoek (20032004) bevindt het grondwater zich ter hoogte van de Balmatt-site op een diepte van 1,5 à 2 m-mv. De laatste monitoringsgegevens (april 2013) geven een grondwaterstand van circa 1,7 m-mv. Het grondwater stroomt in noord-noordwestelijk richting. De zandige gronden (fijn tot middelgrof zand) de hebben een goede doorlatendheid. In kader van de opmaak van het 3 gefaseerde BSP werd met behulp van een pompproef getracht de doorlatendheid van de aquifer ter hoogte van de site te -4 bepalen. Voor de ondiepe grondwaterlaag (ca 8m-mv) werd een doorlatendheid bepaald van 2,96 10 -4 m/s . Voor de diepere grondwaterlaag (tot ca 22 m-mv) wordt de doorlatendheid bepaald op 2,06 10 m/s. . Het grondwater wordt gekarakteriseerd als zeer kwetsbaar (Ca1). Binnen een straal van 1.200m zijn er geen vergunde grondwaterwinningen. Daarbuiten zijn er wel, meestal in functie van landbouwbedrijven, verder als productiewater bij het nabijgelegen centrum voor kernenergie of aanverwanten (SCK.CEN, Belgoproces, VITO), zandwinning (Sibelco) en drinkwater (PIDPA). Deze laatste ligt op een afstand van 2,5km en ontrekt grondwater op een diepte van 125m.

3

Grondwatersysteemspecifiek deel voor het Centraal Stroomgebiedbeheerplannen voor Schelde en Maas 2016 - 2021

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

Kempisch

Systeem

van

de

ontwerp

-

9/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In het grondwatersysteem-specifieke onderdeel van het stroomgebiedbeheerplan (2016-2021) voor de Schelde (ontwerpversie) wordt een evaluatie gemaakt van de algemene kwantitatieve en kwalitatieve toestand van dit grondwaterlichaam. Hieruit blijkt dat: -

In het grondwaterlichaam CKS_0200_GWL_1 bestaat er een grote druk ten gevolge van 4 grondwaterontrekkingen waarbij de sector ‘Drinkwaterproductie en –distributie’ het grootste aandeel vergund debiet voor zijn rekening neemt. In totaliteit is het jaarlijks vergunde debiet 3 3 wel afgenomen tussen 2000 en 2012 (van ca 140 mio m naar ca 104 mio m ).

-

De algemene kwantitatieve toestand van CKS_0200_GWL_1 wordt als positief beoordeeld. Er is binnen het Centraal Kempisch Systeem geen enkele gemodelleerde stijghoogtereeks met een niet-klimatologische trend van meer dan 5 cm per jaar. De waargenomen dalingen van de stijghoogtereeksen over de periode 2000-2012 zijn grotendeels aan wisselende weersomstandigheden te wijten In CKS_0200_GWL_1 vertoont 5% van de tijdreeksen een significante trend in de stijghoogte van meer dan 5 cm per jaar. Gezien dat percentage relatief 5 laag is, is te verwachten dat de globale kwantitatieve toestand van het lichaam niet is veranderd sinds 2006.

-

De beoordeling van de kwalitatieve toestand is gebaseerd op de monitoringsresultaten van de VMM, waarbij getoetst wordt aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater. Het grondwaterlichaam CKS_0200_GWL_1 bevindt zich in een slechte kwalitatieve toestand en dit voor de parameters nitraat, pesticiden (met inbegrip van hun relevante metabolieten), Ni, K en ammonium. Voor deze parameters wordt de milieukwaliteitsnorm in > 10% van de meetplaatsen overschreden. Voor dit grondwaterlichaam is er bijkomend ook een overschrijding van de drempelwaarde voor arseen.

-

Indien gekeken wordt naar de ruimtelijke variatie in het voorkomen van deze overschrijdingen, dan zien we dat in de omgeving van de projectlocatie vooral de zware metalen voor deze beoordeling zorgen.

De meetgegevens van de meetpunten uit het grondwatermeetnet van de VMM die zich in een straal van ca 4 km rond het projectgebied bevinden geven aan dat de concentraties aan nutriënten zich onder de kwaliteitsnormen bevinden. In een aantal van de filters wordt de grondwaterkwaliteitsnorm voor ammonium overschreden, maar blijft de concentratie onder het achtergrondniveau (dewelke hoger is dan de norm). Voor de geraadpleegde peilputten zijn geen meetgegevens voor zware metalen beschikbaar. De kwalitatieve toestand van het freatisch grondwater specifiek voor het projectgebied zelf wordt hierna verder besproken.

4.3.4

Verontreinigingssituatie ter hoogte van de Balmatt-site

De lokale ondiepe ondergrond wordt gekenmerkt door bodems die reeds grotendeels antropogeen verstoord en/of verhard zijn. Op de Balmatt-site werden vanaf 1923 tot eind jaren ’90 asbesthoudende cementproducten vervaardigd (Balmatt Industries nv). Voordien, tussen 1911 en 1923, was een betonfabriek op het 4

Op basis van vergunde debieten, wat niet steeds overeen komt met de effectieve verbuiken Naast dalende trends in stijghoogtes worden ook nog andere criteria in rekening gebracht voor de beoordeling van de kwantitatieve toestand, zoals de impact op aangrenzende waterlichamen 5

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

10/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

terrein aanwezig. Op het bronperceel (1447W) en op enkele aangrenzende percelen werd een historische verontreiniging met asbest, BTEX, zware metalen, minerale olie en PCB’s in de grond en met BTEX, VOCl’s, minerale olie en PCB’s in het grondwater aangetroffen. De verontreiniging werd waarschijnlijk veroorzaakt door de jarenlange industriële activiteiten waarbij o.a. morsverliezen optraden en asbesthoudend productieafval in de bodem werd gestort of als fundering voor gebouwen werd aangewend, en het gebruik van ophogingsmateriaal met o.a. assen en puin. In het kader van het Bodemdecreet is men op de Balmatt-site sedert 1996 bezig met bodemonderzoek waarbij verontreinigingen zijn vastgesteld, zowel in het vaste deel van de aarde als in het grondwater, en waarbij ook een gefaseerd bodemsaneringsproject (BSP) werd opgesteld (zie Tabel 4.2). Fase 1 en 2 van het BSP werden reeds goedgekeurd door OVAM en de saneringswerken zijn afgerond. Fase 3 van de sanering omvat de aanpak van de grondwaterverontreiniging met tolueen ter hoogte van het projectgebied. Dit BSP is op moment van schrijven nog in opmaak.. In deze derde fase moet mogelijks ook nog de grondwaterverontreiniging met minerale olie t.h.v. de smeerput en met minerale olie en 6 PCB’s t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie op perceel 1447 W verder gesaneerd worden. Tabel 4.2: Overzicht van de beschikbare bodemonderzoeken i.k.v. het Bodemdecreet Datum 03/06/1996

Type OBO

15/01/2001

OBO

16/02/2001

OBO

11/06/2001

BBO

22/11/2001

BBO

11/09/2002

BSP

24/04/2003

KP

Kwaliteitsplan

SGS Environmental Services NV ERM NV

01/08/2003

EEO

Eindverslag bodemsaneringswerken

ERM NV

02/03/2004

BBO

22/12/2008

bBSP

Environmental Strategical Advice BVBA Ecorem NV

27/05/2009

KP

Beschrijvend Bodemonderzoek: J.M. Balmatt Industries, Lichtstraat 20, 2400 Mol (+ Rapport Fugro België NV van 03.11.2003 + Rapport Vito van 19.12.2003) Eerste Gefaseerd Beperkt Bodemsaneringsproject Balmatt, Lichtstraat 20 te Mol - B02/1421.070.R8(1) Kwaliteitsplan

15/06/2009

TRN

6

Titel Rapport - Oriënterend Milieutechnisch Bodemonderzoek Bedrijfsterrein J.M. Balmatt N.V. aan de Lichtstraat 20 te Mol.(Mb-95104) + Aanvullend Grondwateronderzoek Locatie Jm Balmatt aan de Lichtstraat 20 te Mol van 15.12.1997 Oriënterend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol Rapport Oriënterend Bodemonderzoek Balmatt Industries te Mol in Opdracht van Advocatenassociatie Devos & van Den Eynde (46354-001-448). Beschrijvend Bodemonderzoek Rematt TV Lichtstraat 20 te 2400 Mol - Projectnr. 005297/A2185 + aanvullend Beschrijvend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol (22 november 201) Aanvullend Beschrijvend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol Bodemsaneringsproject Rematt TV (Balmatt NV), Lichtstraat 20 - Mol - 20030/A2379

Tussentijds verslag nazorg 1, periode 2003-2009, Rematt TV Mol - BSW.3689

Auteur Geoconsult België BVBA

Geologica NV Dames Moore Inc

&

Geologica NV

Geologica NV

URS Belgium BVBA Bouwen & Milieu NV

Ontgravingsrapport - Tweede Fase Bodemsaneringswerken (oktober 2014), Ecorem n.v.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

11/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

Datum 19/07/2010

Type TTR

01/10/2010

KP

07/10/2010

BSP

Oktober 2014

Ontgravingsrapport

[14.0093_VD] 15/07/2015

Titel Tussentijdse rapportage bodemsaneringswerken Balmat nv,lichtstraat 20 te Mol Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat 20 te Mol - B02/1421.096.R189 Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat 20 te Mol - B02/1421.096.R189

Auteur URS Belgium BVBA Ecorem NV

Tweede fase bodemsaneringswerken: Ontgravingsrapport

Ecorem NV

Ecorem NV

OBO = Oriënterend bodemonderzoek; BBO = Beschrijvend bodemonderzoek; BSP = Bodemsaneringsproject

Op perceel 1447 W blijkt een historische verontreiniging met zware metalen, asbest en tolueen in het vaste deel van de aarde en met tolueen en VOCl in het grondwater. Daarnaast is er een gemengde verontreiniging met minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater. Op het naastliggende perceel 1445 K2 zit een historische verontreiniging met zware metalen, tolueen en 7 asbest in het vaste deel van de aarde, met zware metalen, VOCl en tolueen in het grondwater . Het eerste gefaseerde beperkt BSP omvat de sanering van de verontreiniging met zware metalen, tolueen en asbest in het vaste deel van de aarde op perceel 1445 K2, alsook de sanering van de verontreinigingskernen op perceel 1447 W. Het tweede gefaseerde BSP beschrijft opnieuw de sanering van de verschillende verontreinigingskernen in het vaste deel van de aarde én bijkomend de sanering van asbest en zware metalen op het terrein 1447 W. De sanering beschreven in het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject omvat de ontgraving en afvoer van verontreinigingskernen op perceel 1447 W met behulp van een tijdelijke bemaling. Meer bepaald gaat het om de sanering van: -

minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater (t.h.v. de oude waterzuiveringsinstallatie); minerale olie in het vaste deel van de aarde en het grondwater t.h.v. de vroegere smeerput; minerale olie en tolueen in het vaste deel van de aarde t.h.v. de voormalige tolueenrecycling-unit (dit is t.h.v. het projectgebied dat in kader van deze MER wordt beschouwd).

Er wordt in het BSP gesteld dat de tijdelijke bemaling waarschijnlijk voldoende zal zijn om ook het aanwezige verontreinigde grondwater te saneren t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie (minerale olie en PCB) en de smeerput (minerale olie). Indien dit niet het geval blijkt te zijn dan zal dit verder worden besproken in het derde gefaseerde bodemsaneringsproject. Het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject stelt tevens een duurzame afdek voor van de vastgestelde verontreiniging met asbest en met zware metalen (volledige terrein). Concreet betekent dit dat er op het perceel, dat volledig verhard is, buiten het herstellen van gebeurlijke gaten in de aanwezige verharding, geen specifieke (bijkomende) sanerings-maatregelen worden genomen (buiten herstellen van mogelijke gaten in de aanwezige verharding). De verharding dient in stand te worden gehouden en bij graafwerken i.k.v. toekomstige herontwikkeling van het terrein of i.k.v. het saneren van de verschillende verontreinigingskernen dient rekening te worden met de aanwezigheid van asbest en hogere concentraties metalen in het vaste deel van de aarde.

7

Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat 20 te Mol (Ecorem nv, 2010)

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

12/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Naast de algemene verontreinig met asbest en zware metalen, is in kader van het huidige project vooral de verontreiniging ter hoogte van de tolueenrecycling-unit van belang, aangezien de boorwerf zich situeert ter hoogte van deze verontreiniging. Wat betreft het vaste deel van de aarde ziet de bodemsaneringsdeskundige geen beperkingen voor het gebruik van het terrein als industriegebied. Wel dient bij eventuele graafwerken rekening gehouden te worden met een restverontreiniging aan minerale olie en PCB (BSN) en asbest. De eerste fase van de sanering werd reeds afgerond (eind 2009). De verontreiniging in het vaste deel van de aarde op perceel 1445 K2 (asbest en zware metalen) werd hierbij ontgraven. Ten gevolge van de gerichte sanering dalen de concentraties van polluenten op dit perceel, zowel in de kern als ter hoogte van de randen van de pluim (URS memo, 2013). De grondwaterverontreiniging op perceel 1445 k2 dient nog verder aangepakt te worden. Dit wordt verder meegenomen in de derde fase van het bodemsaneringsproject. Ook de tweede saneringsfase werd inmiddels afgerond. Deze tweede fase omvatte de bodemsaneringswerken ter hoogte van perceel 1447 W, zijnde de sanering van het vaste deel van de aarde, incl. de grondwatersanering van minerale olie en PCB-verontreiniging t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie en de grondwatersanering t.h.v. de minerale olie verontreiniging ter hoogte van de smeerput. . Op basis van het eerste ontgravingsrapport (dd oktober 2014) werd besloten dat voor wat betreft het vaste deel van de aarde de verontreiniging met minerale olie in het vaste deel van de aarde conform de saneringsdoelstelling van het BSP, voor zover als technisch mogelijk en conform BATNEEC – principe werd ontgraven. Tevens werd de drijflaag verwijderd gedurende de bodemsaneringswerken. Tijdens de bodemsaneringswerken werd het grondwater bemaald. Op basis van de analyseresultaten van de genomen controlestalen op dit perceel werd de gestelde terugsaneerwaarde niet overal bereikt. Er kon echter gesteld worden dat op basis van de beschikbare gegevens de saneringsdoelstelling voor de voorziene ontgravingszone wel werd bereikt. Ter hoogte van het ZO-deel van de ontgravingszone C (smeerput) is nog een restverontreiniging aanwezig in het vaste deel van de aarde voor de parameter minerale olie. In het ontgravingsrapport werd besloten dat er geen risico uitgaat van deze restverontreiniging. Conform het BSP wordt er een halfjaarlijkse grondwatermonitoring gedurende één jaar voorzien. In het kader van deze saneringswerken werd ook een ontgraving gerealiseerd ter hoogte van de geplande locaties van de geothermie-boringen teneinde de bouwput asbestvrij te maken (zie bespreking verder). De sanering van de tolueen-verontreiniging in het vaste deel van de aarde werd in het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject als een optie gelaten aangezien uit bijkomende boringen bleek dat de aangetroffen concentraties met minerale olie en tolueen beperkt zijn (overschrijding van de richtwaarden, maar beneden de bodemsaneringsnorm). Rekening houdende met de aanwezige asbestverontreiniging (en het risico op blootstelling aan asbest bij ontgraving), de eerder beperkte vuilvracht en het feit dat bij een bemaling tijdens de ontgraving de grondwaterpluim zou verstoord worden, werd beslist deze kern dan ook niet te ontgraven in de tweede fase. Bovendien kan deze verontreiniging samen aangepakt worden met de saneringstechniek (stoominjectie) die wordt voorgesteld in de derde fase, waardoor er ook minder manipulaties nodig zijn in een door asbest verstoorde bodem. De sanering van de grondwaterverontreinigingen met tolueen en VOCl’s op perceel 1447W maakt dus deel uit van het derde gefaseerd bodemsaneringsproject. Dit BSP is op moment van schrijven nog in opmaak. In deze derde fase moet mogelijks ook nog de grondwaterverontreiniging met minerale olie

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

13/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

t.h.v. de smeerput en met minerale olie en PCB’s t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie op perceel 1447W verder gesaneerd worden. De grootste verontreinigingspluim, gekarakteriseerd door de parameters BTEX (voornamelijk tolueen), situeert zich ten westen van het perceel en strekt zich tot onder (en voorbij) het kanaal. De verontreinigingspluim zakt ook in de diepte richting kanaal. Ter hoogte van de locatie van de geothermische boringen wordt geraamd (door extrapolatie) dat de grondwaterverontreiniging zich situeert tot op een diepte van 20 m – mv. De monitoringsgegevensvan 2013 gaven een tolueenconcentratie aan in PB 3006-212 (enkel m ten zuiden van de geplande boringen, binnen de boorwerf) van 18.000 µg/l op 13 -15 m-mv. Voor deze peilbuis zijn geen recentere gegevens beschikbaar. In PB 800-318, meer noordwaarts van de geplande boringen gelegen (maar ook nog binnen het projectgebied), werd in 2013 op een diepte van 22 - 24m-mv nog tolueenconcentraties gemeten van 9.700 µg/l (> BSN). Op basis van de laatste monitoringsgegevens bedroeg deze concentratie nog 100 µg/l (< BSN) in 2014 en slechts 4,3 µg/l (
4.4

4.4.1

GEPLANDE SITUATIE – BEOORDELING EFFECTEN OP DE ONDERGROND EN GRONDWATER Aanlegfase - Werfinrichting

De Balmatt-site is in het geheel verontreinigd met o.m. asbest en zware metalen. In de tweede fase van de sanering werden op perceel 1447W twee verontreinigingskernen met PCB olie en minerale olie verwijderd (zie toelichting § 4.3.4), samen met de gerelateerde grondwaterverontreiniging, waarbij de ook eventuele aanwezig asbest werd verwijderd. Deze twee verontreinigingskernen situeren zich buiten het projectgebied. In het tweede gefaseerde BSP wordt de afdek van het overige deel van het terrein als maatregel voorgesteld om verdere verspreiding van asbestdeeltjes te vermijden (en uitloging van zware metalen te voorkomen). Het terrein is reeds grotendeels verhard, maar de sleuven en putten die nog verspreid over het terrein voorkomen en die resten vrij asbest kunnen bevatten, dienen wel gevuld te worden met steenpuin of stabilisé zodat een redelijk veilige omgeving ontstaat naar asbest en risico op ongevallen. De aanwezige verharding van het terrein dient in stand gehouden te worden en bij graafwerken in kader van toekomstige herontwikkelingen van het terrein of verwijdering van andere verontreiniging dient hiermee rekening gehouden te worden Zo werd ter hoogte van de geplande locatie van de boringen in oktober 2013 reeds een ontgraving gerealiseerd. Het ontgraven van deze zone maakte deel uit van de sanering door OVAM (en zit bijgevolg ook vervat in de bouwvergunning van het BSP). Het grondvlak van de ontgravingsput, aan 8 de onderkant van de taluds, bedroeg 43 m bij 13 m . De uitgraving werd gerealiseerd tot op een diepte van 1,5m. Deze putbodem was visueel vrij van asbest. Meer West-waarts van de gerealiseerd put, waar initieel werd gegraven, was op deze diepte nog steeds asbesthoudend materiaal aanwezig. Er 8

Werfverslag dd. 06/11/2013, opgesteld door Ecorem nv die in stond voor de begeleiding van de werken

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

14/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

werd daarom beslist de uitgravingszone 10 m oostwaarts op te schuiven. Deze asbesthoudende putbodem werd afgedekt met visueel niet asbesthoudende gronden, vrijgekomen uit het oostelijk deel van de opgeschoven ontgravingszone. Deze wijziging wordt opgenomen in het post-interventiedossier van de saneringswerken. In totaal werd uit deze zone 916,32 ton asbesthoudende grond afgevoerd. Deze asbest-vrije bouwput werd opgevuld met groevezand tot op ca 0,5 m – mv. In deze zone zal de fundering worden gerealiseerd, nodig voor het plaatsen van de boortoren en de uitvoering van de boringen. Hiertoe werden sonderingen uitgevoerd om de draagkracht van de ondergrond na te gaan. Op basis van resultaten van de sonderingen kan de geschikte funderingstechniek bepaald worden. De tolueenverontreiniging zal in een derde saneringsfase worden aangepakt, samen met de nog eventueel resterende grondwaterverontreiniging met minerale olie t.h.v. de smeerput en met minerale olie en PCB’s t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie op perceel 1447W. Het bodemsaneringsproject hiervoor is nog in opmaak. De boorwerf zal in zijn geheel voorzien worden van een verharde werkvloer. In het opvolgingsverslag van de saneringswerkzaamheden wordt wel aangegeven dat het aangewezen is de aanwezige putten op het terrein op te sporen en te delven om toekomstige problemen te vermijden inzake veiligheid en inrichting van de werfzone. Dit zou nog om een beperkt aantal putten gaan. De inrichting van de werfzone buiten de ontgraven zone valt buiten de vergunde werkzaamheden van het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject. De werfinrichting is voorgesteld in Figuur 2.6. Zoals hierboven toegelicht zal ter hoogte van de locatie van de boringen (uitgegraven zone) een betonnen constructie worden voorzien die voldoende draagkrachtig is voor de boortoren. Daarrond, in de zone waar de installaties komen voor onder meer de opvang van de boormodder, de scheiding van het boorgruis, de recirculatie van de boorvloeistof, de opslagvoorzieningen van de toeslagstoffen en brandstof, zal een vloeistofdichte ondergrond worden voorzien met licht opstaande rand. Zodoende wordt een inkuiping gerealiseerd die voorkomt dat bij lekken nieuwe verontreiniging naar de bodem kan ontstaan, conform de eisen van het VLAREM. Na de realisatie van de eerste boring zal een pomptest worden uitgevoerd teneinde meer gedetailleerde informatie te verkrijgen over de chemische en hydrologische karakteristieken van de aangeboorde laag. Dit grondwater is rijk aan mineralen en daardoor ook erg zout (NaCl) en zal daarom niet zonder meer geloosd kunnen worden in oppervlaktewater. Bedoeling is dit opgepompt grondwater terug te injecteren na installatie van de injectieputten. In afwachting van de re-injectie van dit opgepompte grondwater zal het tijdelijk gestockeerd worden. Hiertoe zal gebruik gemaakt worden 3 van een bestaand opvangbekken (capaciteit circa 10.000m ) dat aanwezig is op de aangrenzende terreinen van de voormalige Electrabel site. Dit bekken zal ondoorlatend worden gemaakt door middel van EPDM folie. Indien het toch nodig zou blijken dat het opgepompt grondwater niet kan worden geïnjecteerd, dan zal bekeken worden of dit kan worden uitgedampt, gecontroleerd afgevoerd of via een ander alternatief kan worden verwerkt (zie onderdeel Water). Hetzelfde geldt voor neerslagen gevormd uit het opgepompte water, met daarin natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve elementen. Door het voorzien van een ondoorlatende laag in het tijdelijke opvangbekken wordt geen impact op bodem en grondwater verwacht. Door de voorziene maatregelen wordt het effect ‘ontstaan van nieuwe bodemverontreiniging’ als niet significant beoordeeld (0).

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

15/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het risico op eventuele verspreiding van bestaande verontreiniging door de uitvoering van de boringen wordt hierna beoordeeld.

4.4.2

Aanlegfase – Uitvoering diepe boringen

Door VITO werd ter voorbereiding van de boringen de (diepe) ondergrond bestudeerd en in 3D in kaart gebracht, met bijzondere aandacht voor het geothermisch reservoir en de karakteristieke eigenschappen ervan (e.g. porositeit, doorlatendheid) en de aanwezigheid van breuksystemen. Deze studie resulteerde o.m. in het gedetailleerd ontwerpen van de eerste boring, het voorlopig ontwerp van de bijkomende, gedevieerde boringen en het uittekenen van voorlopige boortrajecten van de gedevieerde putten. Dit heeft zich ook vertaald in specifieke voorwaarden (naast de maatregelen die deel uitmaken van codes van goed praktijk voor de uitvoering van dergelijke diepe boringen) in het bestek dat werd opgesteld in kader van de aanstelling van de boorfirma voor de uitvoering van de boringen (zie ook Hoofdstuk 2.3). De voorziene maatregelen relevant in kader van de effectbespreking worden hieronder kort toegelicht. Interactie met watervoerende lagen – risico op grondwaterverontreiniging De boringen gebeuren op korte afstand van de bestaande grondwaterverontreiniging (vooral tolueen). Om te vermijden dat de lokale verontreinigingen (ook in vaste deel van de aarde) niet verder kan verspreiden naar de diepte worden verschillende maatregelen genomen. -

Zoals hierboven toegelicht werd de eerste 1,5 m reeds ontgraven ter hoogte van de locatie van de boringen (oppervlakte van 43 m x 13 m). Hierbij werd een asbestvrije zone gecreëerd en werd de asbesthoudende bodem verwijderd.

-

De vervuiling met tolueen in de omgeving van de boring situeert zich tot op een diepte van circa 20 meter onder maaiveld. Dit dient verder geverifieerd te worden in kader van het derde bodemsaneringsproject dewelke momenteel in opmaak is. Er wordt momenteel voorzien om in de eerste fase van de boring een geleidingsbuis te plaatsen tot op een diepte van circa 30 meter (zie schematische voorstelling in Figuur 4.1). Dit zal waarschijnlijk nog gebeuren tijdens de aanleg van het terrein. Deze geleidingsbuis kan zowel geboord als geheid worden. Deze laatste optie heeft als voordeel dat er geen materiaal wordt bovengehaald wanneer het interval met de tolueen vervuiling wordt doorsneden. Door de diepte van de basis van de geleidingsbuis ruim genoeg te kiezen, kan het ganse gepollueerde interval worden afgeschermd. Vervolgens kan het zand dat zich binnen in de geleidingsbuis bevindt bovengehaald en afgevoerd worden, rekening houdende met de vereiste maatregelen voor veiligheid en gezondheid van het personeel, en volgens de geldende normen en wetgeving. Eens de bovenste 30 meter gepasseerd, kan de boring nadien voortgezet worden zonder dat er enig contact is met de met tolueen vervuilde zone. Er is dan geen risico meer op verontreiniging van de boormodder met tolueen en de verdere vervuiling van de installaties of de verspreiding naar dieper liggende lagen. In dit geval is er dan ook geen risico dat er door de boring tolueen terecht komt in dieper liggende grondwatervoerende lagen (drinkwater). Wanneer een diepte bereikt is van ruim 600 meter (zie verder), wordt een volgende verbuizing geplaatst en in situ gecementeerd. Deze vormt een barrière welke communicatie tussen het boorgat en watervoerende lagen vermijdt. Activiteiten en pomptesten in de dieper liggende formaties (bijvoorbeeld in de Kolenkalk Groep) staan niet in contact met de ondiepe gepollueerde zone. Er is dan ook geen interferentie met de gepollueerde zone.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

16/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het is hierbij belangrijk dat de timing van de geplande saneringswerken (derde fase) en de werfvoorbereiding en uitvoering van de geothermische boringen goed op elkaar worden afgestemd. Figuur 4.1: Principe van het plaatsen geleidingsbuis in de ondiepe ondergrond, ter beperking van de verspreiding van de verontreiniging

Zowel vanuit technisch oogpunt als vanuit milieu oogpunt heeft men er verder alle belang bij om interferentie tussen het boorgat en de doorboorde formatie maximaal te vermijden. Door de influx van grondwater kan het boorgat dichtslibben, of omgekeerd, bij verlies van spoelwater in een poreuze of gespleten ondergrond zal de boring zelf niet optimaal kunnen uitgevoerd worden. Buiten in de geëxploiteerde laag, moet elke mogelijke interactie met grondwater in de aangeboorde sedimenten tijdens de boring zoveel als mogelijk worden geminimaliseerd en nadien vermeden. Communicatie tussen de verschillende watervoerende lagen via het boorgat moet uitgesloten worden. De juiste consistentie van de boorvloeistof tijdens de uitvoering van de boring, om het boorgat open te houden en verlies van spoelwater te vermijden en verbuizing van het boorgat, na elke boorfase (tot op een bepaalde diepte), vooral in de losse sedimenten, zijn hierbij een absolute noodzaak. Het project voorziet dat iedere boorfase wordt gevolgd door een verbuizing en in situ cementering om het boorgat af te schermen. Een open boorgat is in dit geval dan ook altijd een tijdelijke situatie met een minimum aan effecten. De communicatie tussen de watervoerende lagen en het boorgat, of tussen de lagen onderling via het boorgat, wordt vermeden door het plaatsen van de verbuizing. Samen met de cement vormt dit een dubbele barrière.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

17/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In Tabel 2.5 van Hoofdstuk 2.3.3.2 wordt een overzicht gegeven van de aangeboorde lagen en opeenvolgende diameters voor de verbuizingen. Dit is ook voorgesteld in Figuur 2.12 van Hoofdstuk 2. De volgende verbuizingen, rekening houdende met de lokale geologie, worden voorzien: -

de eerste stap uit te voeren bij de boring is het plaatsen van de geleidingsbuis (conductor pipe) tot op een diepte van 30 m, en het uitboren daarvan (zie beschrijving hiervoor); de tweede sectie wordt geboord met een diameter van 24”, tot op een diepte van 605 m. Deze sectie gaat doorheen de Paleogene en Neogene formaties. De verbuizing wordt geplaatst (en gecementeerd) onder de kleien van de Landen Groep (Hannut Formatie), in de Heers Formatie. Dit punt is gekozen omwille van het zwellende karakter van de klei. De bedoeling is om te vermijden dat deze klei nog blootgesteld wordt in het boorgat bij het boren doorheen onderliggende formaties. Deze eerste verbuizing komt ook boven de formaties van het Krijt te staan, omdat er daar een risico kan zijn op spoelingsverliezen;

-

de volgende sectie heeft een diameter van 17 ½” en doorkruist de onderste Paleogene formaties, het Krijt en het grootste deel van het Westphaliaan (steenkoolterrein). Voordat deze sectie geboord wordt, wordt de Blow-out preventor of BOP geïnstalleerd. Op die manier kan ingegrepen worden in het geval zich toch een instroom van gas zou voordoen (zie verder). De basis van de sectie is gelegd op 1500 m. Het ganse steenkoolterrein wordt hier opgesplitst in 2 boorsecties, om te vermijden dat de aangeboorde gesteenten te lang blootgesteld worden in het open boorgat. De selectiecriteria voor de stalen verbuizing laten toe om deze ook nog iets dieper te plaatsen, afhankelijk van waar precies hiervoor een geschikte laag wordt aangeboord;

-

de tweede sectie doorheen het Carboon heeft een diameter van 12 ¼”. Deze sectie loopt doorheen het onderste deel van het Westfaliaan, de Andenne en Chokier formaties (Namuriaan), tot aan de top van de Kolenkalk Groep. De bedoeling is om de verbuizing te plaatsen (en cementeren) boven de top van de kalksteen. De positie van de verbuizing wordt enerzijds zo laag mogelijk gekozen, om zo veel mogelijk de schalies achter de verbuizing te kunnen zetten. Anderzijds is het de bedoeling om het reservoir niet in te boren, omwille van mogelijke spoelingsverliezen. De verbuizing (9 ⅝”) zal niet helemaal tot aan het oppervlak lopen, maar zal enkel een stuk (circa 100 m) overlappen met de 13 ⅜” verbuizing hogerop;

-

de laatste sectie wordt geboord doorheen het reservoir en doorkruist de ganse Kolenkalk Groep. Deze diameter wordt geboord met een diameter van 8 ½”, en kan nadien worden uitgerust met een 7” verbuizing. Deze zal opnieuw 100 m overlappen met de 9 ⅝” verbuizing hogerop. Bepaalde delen van de verbuizing zullen voorzien zijn van openingen, waardoor het formatiewater kan stromen.

Bij de uitvoering van de spoelboring wordt het losgeboorde materiaal door middel van een vloeistof (boormodder) naar de oppervlakte getransporteerd (gespoeld). Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt kunnen worden van water als boorvloeistof. Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de boorvloeistof te bekomen, teneinde de draagkracht van de spoeling te verhogen, de wand van het boorgat tijdelijk te stabiliseren en waterverlies tijdens het boren tegen te gaan. Eens de verbuizing geplaatst na een welbepaalde diepte (zie Hoofdstuk 2.3) wordt het weglekken van boorvloeistof in de bovenliggende formaties vermeden. Bovendien laat deze verbuizing toe om in de diepere delen van het boorgat een boormodder met hogere densiteit of andere samenstelling te gebruiken, die nefast zou zijn voor de eerder doorboorde bovenliggende formaties. Als spoelwater voor de uitvoering van de boringen wordt voorzien om voor de eerste 600 m leidingwater te gebruiken, waarna zal worden overgeschakeld op kanaalwater . Op basis van een

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

18/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

analyse van dit kanaalwater (dd. januari 2014) kon worden vastgesteld dat deze voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater (Bijlage 2.4.1 van het VLAREM), met uitzondering van de aanwezigheid van E. Colli. Op grotere diepte vormt de aanwezigheid van E.Coli bacterie echter geen gevaar aangezien deze niet levensvatbaar is door het hoge zoutgehalte en temperatuur. De kwaliteit van het spoelwater alsook de gebruikte additieven is vooral van belang in de bovenste watervoerende lagen waaruit drinkwater gewonnen wordt. De drinkwaterproductie van PIDPA bevindt zich op een afstand van ca. 2,5 km en onttrekt grondwater op een diepte van 125 m. Er worden zo veel mogelijk biologisch of chemisch afbreekbare additieven gebruikt (Zie ook hfst 2, sectie 2.3.3.1). Voor de eerste sectie zal er in principe voornamelijk met bentoniet gewerkt worden. De duurtijd waarbinnen het spoelwater in contact komt met de aangeboorde sedimenten is ook beperkt. Voor de volledige afwerking van de sectie 30 – 605m worden tussen de 8 en 14 dagen voorzien. De boorwerkzaamheden zelf zullen minder dan één week in beslag nemen. Na de plaatsing van de verbuizing na de eerste fase is er geen contact meer met de watervoerende laag. Algemeen kan nog vermeld worden dat enkel gewerkt wordt met erkende aannemers die de nodige certificaten kunnen voorleggen inzake kwaliteit en veiligheid (zie Hoofdstuk 2.3), zodat kan aangenomen worden dat het personeel dat instaat voor de werfinrichting en de uitvoering van de boringen over de nodige scholing beschikt inzake arbeids- en milieuhygiëne, alsook over de nodige expertise om dergelijke diepe boringen uit te voeren. Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt als verwaarloosbaar ingeschat ( 0), rekening houdende met de geplande werkwijze voor de uitvoering van de boringen zoals het voorgestelde schema voor verbuizing en cementering doorheen de verschillende secties en het gebruik van boorvloeistof met de juiste dichtheid. Voor de uitvoering van de eerste sectie (tot ca 600 m) zal bovendien met leidingwater worden gewerkt. Daarna wordt overgeschakeld op kanaalwater. Om een goede samenstelling van de boormodder te bekomen en te behouden zullen zoveel mogelijk biodegradeerbare additieven worden gebruikt. Voor de eerste sectie zal dit voornamelijk bentoniet betreffen.

Stabiliteit en veiligheid bij de uitvoering van de boringen In kader van het haalbaarheidsonderzoek van het project werden de karakteristieken van het beoogde reservoir reeds in detail bestudeerd (zie hoofdstuk 2). Berekeningen voor de uitvoering van de eerste exploratieboring zijn opgenomen in het rapport ‘Technical evaluation of the Balmatt geothermal project 9 ETE/1310471/2014-0001 . Op basis van de vereiste mechanische eigenschappen (o.a. druksterkte) en de verwachte omstandigheden in het boorgat (saliniteit van het water, temperatuur, druk) werden de specificaties voor de casings opgesteld. Gebaseerd op beschikbare geologische gegevens en het ontwerp van de put, werd een werkplan uitgewerkt voor de uitvoering van de eerste boring (zie ook beschrijving hogerop). locatie-specifieke informatie zal pas verzameld kunnen worden na de uitvoering van deze eerste exploratie-boring. Op basis van deze informatie zal het ontwerp en werkplan voor de uitvoering van de volgende boringen nog verder verfijnd kunnen worden. Zoals eerder gesteld bestaat het risico op het optreden van spoelingsverliezen, tijdens de uitvoering van de boring, zowel doorheen de reservoir sectie als in de bovenliggende boorsectie. Om dit op te vangen kan water gebruikt worden voor de boorspoeling, met een zo laag mogelijke densiteit (om spoelingsverlies en drukverschillen te beperken). Ook door het vooropgestelde verbuizingsschema toe te passen kan het optreden van spoelingsverliezen worden beperkt.

9

Broothaers Matsen, Vos Dries, Harcouët-Menou Virginie, Laenen Ben, De Meyer Geert,

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

19/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het voorkomen van accumulaties van vrij gas in de diepe ondergrond wordt niet verwacht. Gas kan wel aanwezig zijn in oplossing in het formatiewater. Zoals beschreven in hoofdstuk 2.3.3.3 worden de nodige veiligheidsmaatregelen voorzien, zoals een continue gasdetectie en het plaatsen van afsluiters (Blow-out preventor of BOP). Deze afsluiters laten toe om het boorgat onmiddellijk af te sluiten (volledig of enkel de annulaire ruimte) zodat de opgebouwde druk in het boorgat op een gecontroleerde wijze kan worden afgelaten. Het voorkomen van vrij gas uit koollagen of zandsteenlagen geassocieerd daarmee, vormt echter een worst case. Aan het eind van de eerste boring zal ook een pomptest worden uitgevoerd. Deze zal aantonen wat de productiviteit is van het reservoir op die plaats. Hieruit kan de transmissiviteit (en permeabiliteit) afgeleid worden. De pomptest zal moeten aantonen of de vooraf gemaakte inschattingen (op basis van gegevens uit andere putten in de Kempen) correct zijn. Gedurende de pomptest zal er in en rond de put een afpomping zijn. Hoe groot deze maximaal kan zijn, wordt bepaald door de plaatsing en specificaties van de pomp. De grootte van de afpomping in het reservoir zal afhankelijk zijn van de permeabiliteit. Deze zal stapsgewijs oplopen, aangezien de pomptest gefaseerd zal verlopen. Bij iedere stap zal het debiet opgevoerd worden, wat telkens tot een grotere afpomping zal leiden. Er worden 5 stappen gepland, met een debiet tussen 75 en 200 m³/h. De precieze waarden zullen afhankelijk zijn van hoe doorlatend het reservoir is. Iedere put (ook een injectieput) zal eerst schoongespoeld moeten worden, en zal dus alvast (zeker in beperkte mate) een productietest ondergaan. Het opgepompte grondwater (brine) zal niet onmiddellijk terug worden geïnjecteerd. Op basis van de gegevens verkregen tijdens deze pomptesten kan nadien, bij de uitvoering van de injectietesten al bepaald worden welke pompstappen haalbaar zullen zijn, zodat eventuele effecten kunnen beperkt worden. Bij de selectie van de boorfirma tijdens de aanbestedingsprocedure zal rekening gehouden worden met expertise die deze firma kan voorleggen inzake deze materie, zodat ook tijdens de uitvoering van de boringen steeds de gepaste maatregelen worden toegepast. Er kan besloten worden dat, indien gewerkt wordt volgens de vooropgestelde werkwijze, er ten gevolge van de boringen en de inrichting als productie- of injectieputten geen grote of permanente effecten te verwachten zijn op de ondergrond, ondiep of diep (0).

4.4.3

Exploitatiefase

4.4.3.1 Druk- en temperatuurwijzigingen in exploitatiefase Door VITO werd een modelleringstudie uitgevoerd om de te verwachten effecten op langere termijn te bestuderen t.g.v. het onttrekken van grondwater, het terug injecteren van koeler water en daaraan gekoppelde migratie van warmte/koude-fronten en drukeffecten. De studie werd uitgevoerd in verschillende fasen. Een eerste synthese van de resultaten werd in 2014 10 gerapporteerd . Na evaluatie door de bevoegde overheden werden bijkomende geologische interpretaties en simulaties opgemaakt. Hierna worden de eerste onderzoeksresultaten beknopt toegelicht (synthese van 2014), waarna verder wordt ingegaan op de conclusies van de bijkomende simulaties dewelke belangrijk zijn in het kader van voorliggende milieueffectenbespreking.

10

“Technical evaluation of the Balmatt geothermal project” (ref ETE/1310471/2014-0001, Broothaers Matsen, Vos Dries, Harcouët-Menou Virginie, Laenen Ben, De Meyer Geert)

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

20/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

1) Bepaling van de lokale geologie en karakteristieken van het reservoir (synthese van 2014) In eerste instantie werd een statisch model opgesteld om de temperatuur en debieten te berekenen dewelke konden verwacht worden in het reservoir. Hierbij werd uitgegaan van de gegevens beschikbaar in het regionaal geologisch model en aangevuld met seismische data dewelke verzameld werden door VITO in 2010. De diepte van de beschouwde formatie, de carbonaatsequentie van het Onder Carboon, werd hierbij op 2800 m onder het maaiveld genomen. Aanvankelijk was dit een vereenvoudigd model, waarbij geen rekening werd gehouden met kleine variaties in diepte. Bovendien was het niet mogelijk om in dit eerste model de aanwezige breukzones afzonderlijk te modelleren (Beringen breuk nabij de site, Retie breuk ten oosten van de site). Op basis van de modelberekeningen kon een temperatuur van 120°C aan de top van de formatie aangenomen worden, en 142°C aan de basis. De permeabiliteit van het gesteente werd bepaald op basis van gegevens beschikbaar uit verschillende putten in de omgeving (zie Hoofdstuk 2). Voor de permeabiliteit werd met een mediane waarde van 391 mD gerekend, variërende tussen 41 en 3 762 mD. Deze data werden afgeleid uit de beschikbare pomptesten en niet op basis van analyse van kernmateriaal aangezien deze laatste enkel de karakteristieken van het massief gesteente weergeven en geen rekening houden met de transmissiviteit op grotere schaal van het reservoir langsheen open barsten, spleten en holtes. Hierbij werd ook rekening gehouden met een gemiddelde dikte van de permeabele zone van 50m en een trend van afnemende permeabiliteit bij toenemende diepte.

2) Berekening van de warmteproductie (synthese van 2014) Om de haalbaarheid van het geothermisch systeem verder te evalueren werd een numerisch model opgesteld met behulp van TOUGH 2 software, waarmee 3D warmte transfers in poreuze media kunnen gesimuleerd worden. De resultaten van de modellering werden gebruikt om de evolutie van temperatuur en druk te simuleren, twee belangrijke parameters bij de bepaling van levensduur en haalbaarheid van het geothermisch systeem. Er werd in eerste instantie nagegaan wat de maximaal toelaatbare druk mag zijn ter hoogte van de injectieput teneinde beschadiging van het gesteente (hydraulische fracturatie) te voorkomen. Anderzijds werd ter hoogte van de productieput bepaald wat de maximaal toelaatbare afpomping mag zijn teneinde te voorkomen dat het waterniveau beneden de pompinname zakt en er cavitatie zou kunnen optreden. Bij dit verschijnsel kunnen kleine gasvormige bellen ontstaan. Tevens werd nagegaan welke temperatuursevolutie optreedt. De temperatuur ter hoogte van de productieputten mag immers niet te veel dalen teneinde de levensduur en uitbating van het systeem niet in het gedrang te brengen. Er werd bepaald dat, teneinde fracturatie van het gesteente te voorkomen, de maximale overdruk onder de 150 tot 290 bar moet gehouden worden. In de breukzones ligt de maximale overdruk die moet gerespecteerd worden om verschuivingen te vermijden, lager. Hiertoe worden de injectieputten niet in de breukzones geplaatst, maar op een zekere afstand ervan zodat de drukeffecten beperkt zijn. De drukeffecten in de breukzones werden ook geëvalueerd aan de hand van de simulaties (zie bespreking verder). Anderzijds, om cavitatie te vermijden in de productieput, werd bepaald dat de afpomping beneden de 38 bar moet blijven. Tevens werd een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd, teneinde de invloed van de variatie van een aantal sleutelparameters te bepalen (dikte van het reservoir, permeabiliteit, debiet, afstand tussen de putten) op de productietemperatuur en de druk ter hoogte van de injectie- en productieputten.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

21/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Uit deze eerste simulaties konden volgende conclusies getrokken worden: - Teneinde de levensduur van de installatie te verlengen en om grotere hoeveelheden latente energie opgeslagen in de diepe formatie te kunnen onttrekken, zouden de injectie- en productieputten op een voldoende grote afstand van elkaar moeten geboord worden, zijnde in de grootte-orde van 1.500 m - De permeabiliteit van het reservoir moet voldoende groot zijn, in de grootte-orde van enkele honderden mD om een goede performantie van het systeem te bekomen. Als dit niet het geval is zal de drukafname aan de productieput en de overdruk ter hoogte van de injectieputten in belangrijke mate toenemen. In de beschouwde opzet en configuratie blijven deze waarden echter wel binnen de grenswaarden. Gebaseerd op deze modelresultaten werd een systeem van 5 putten voorgesteld, waarvan 3 voor productie en 2 voor injectie. Er is een centrale, verticale put, omringd door 4 gedevieerde putten. Elke gedevieerde put bevindt zich in het reservoir op een afstand van circa 1.500 m van de centrale put 3 (t.h.v. de top van het reservoir). Met dit ontwerp kan een debiet van 630 m /h gerealiseerd worden, 3 gespreid over drie productieputten (elk 210 m /h). Aan de injectiezijde wordt het debiet verdeeld over 3 2 x 315 m /h.

3) Aangepast geologische model Eind 2014 en begin 2015 werd een aangepast geologisch model opgesteld. Dit was mogelijk door het inladen van meer seismische data in de interpretatiesoftware (GOCAD). Dit liet ook toe om breuken als afzonderlijke structuren op te nemen in het model. Bovendien werden meer putgegevens geïncorporeerd zodat een meer gedetailleerd tijd-diepte conversiemodel bekomen werd. Op die wijze kan het geologisch model in diepte (meter) weergegeven worden. De aanwezigheid van de breukzones kan een invloed hebben op de stroming in de ondergrond, resulterende in ofwel een hogere ofwel een lagere permeabiliteit dan het omringende gesteente. Het opnemen van de breukzones in de modellen is dus belangrijk om de druk- en temperatuurseffecten te bepalen. De impact van de breukzones met zowel een hogere als lagere permeabiliteit werd verder onderzocht. In het aangepaste geologische model situeert de Beringen breuk zich ter hoogte van de Balmatt site. De Beringen breuk is hier geïnterpreteerd als een opschuivingsbreuk, afhellend naar het oosten tot noordoosten. Ten oosten van de breuk bevindt de top van de Kolenkalk Groep zich op een diepte van circa 2200 tot 2500 meter, ten westen op circa 2700-2800 meter (Fig 4.2). De precieze waarden variëren, en zijn bovendien afhankelijk van de interpretatie van de seismische data en van het gebruikte snelheidsmodel. Ten oosten van de putten ligt de Retie breuk, een naar het noordoosten afhellende afschuivingsbreuk. Aan de oostelijke zijde van de breuk loopt de diepte op tot ruim 3.000 meter. Er situeert zich nog een afschuivingsbreuk ten westen van de productieputten, maar de verplaatsing is er kleiner.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

22/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.2: Kaart met positie van de boringen (aan de top van het reservoir) ten opzichte van de breuken in de ondergrond.

De contourlijnen geven de diepte van de top van Kolenkalk Groep weer (equidistantie 100 m). De Beringen breuk loopt langs de Balmatt site, de Retie breuk loopt ten oosten van de injectieputten. 4)

Bijkomende modelsimulaties

Conceptueel model Op basis van het aangepaste geologisch model werd een aangepast conceptueel model opgemaaktvoor de reservoirsimulaties. Dit model beslaat een gebied van 20 km bij 20 km rond de Balmatt site. De grootte van de cellen bedraagt circa 250 m, maar is verfijnd nabij de breukzones en putten (25 m). In verticale richting is de Kolenkalk Groep (750 m) verdeeld in meerdere cellen. Het aantal permeabele zones, hun exacte diepte en dikte, en eigenschappen zijn nog niet gekend op deze locatie (de boringen zullen dit moeten aantonen). In het model is rekening gehouden met 1 permeabele zone van 50 m dikte, aan de top van de formatie. Daarnaast is de Beringen breukzone als permeabele zone gemodelleerd (150 m). De diepte hiervan, evenals de permeabiliteit van de productieve zones (41-391-3762 mD) is gevarieerd in de simulaties. In bijkomende modellen is ook de permeabiliteit van de Retie breukzone gevarieerd. De rest van het pakket kreeg een zeer lage permeabiliteit toegewezen. Zowel aan de top als aan de basis van het model is een ondoorlatende laag (10 m) gedefinieerd, om een constante temperatuur en druk te modelleren. Ook aan de laterale grenzen van het model is een constante temperatuur en druk opgelegd.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

23/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.3: Conceptueel model voor de Balmatt-site, met een permeabele zone aan de top en de Beringen breukzone (niet op schaal)

Op basis van gegevens uit de boring in Turnhout (017E0225) is voor de kalksteen een thermische conductiviteit van 2,4 W/m.K gebruikt, en een warmtecapaciteit van 880 J/kg.K. De densiteit bedraagt 2600 kg/m³, de porositeit varieert tussen 1 en 3%. De configuratie van de putten gaat uit van een centrale productieput in de breukzone, 2 productieputten ten westen van de Beringen breukzone (dieper gelegen), en 2 injectieputten ten oosten van de breukzone (ondieper gelegen). Variaties hierop werden getest, maar deze configuratie bleek de hoogste gemiddelde temperatuur te halen en de kleinste drukverschillen te veroorzaken rond de productieputten. In eerste instantie werden terug statische modellen gecreëerd teneinde de natuurlijke temperatuur en druk condities te kunnen simuleren in het reservoir (zonder geothermische extractie / injectie). De met het aangepaste model berekende initiële productietemperaturen zijn gelijkaardig aan deze bekomen in de voorgaande rapportering, variërende tussen de 115 tot 123°C. De variatie is vooral gerelateerd aan variatie van de diepte van het reservoir. Deze statische modellen werden gebruikt als basis voor verder onderzoek van de te verwachten wijzigingen in temperatuur en druk in het reservoir onder dynamische (extractie en injectie) geothermische productie omstandigheden.

Dynamische modellen Om het gedrag van het reservoir te evalueren werden nieuwe numerische simulaties uitgevoerd, tevens gebruik makende van de TOUGH2 software. Deze software biedt de mogelijkheid om warmtestromen doorheen poreuze media te simuleren in 3 dimensies. De resultaten van de simulaties geven aan hoe de temperatuur en druk evolueren, zowel nabij de putten als elders in het reservoir. In de simulaties wordt een totaal debiet van 630 m³/h aangehouden. Dit komt neer op 315 m³/h voor de injectieputten. Voor de 3 productieputten komt het verdeelde debiet op elk 210 m³/h. De injectie-

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

24/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

temperatuur bedraagt 65°C. De simulaties zijn telkens gelopen voor een (exploitatie)periode van 30 jaar. Er werden meerdere scenario’s geëvalueerd. Er zijn 3 reeksen simulaties waarbij de diepte van de breukzone varieert: enkel in de permeabele top zone van het reservoir (scenario 1), tot aan de basis van de Kolenkalk Groep (scenario 2), en doorheen de ondoorlatende zone daaronder (scenario 3). Binnen deze reeksen zijn vervolgens de permeabiliteit van het reservoir en van de breukzone gewijzigd: minimaal, gemiddeld, en maximaal. Er zijn ook bepaalde combinaties geëvalueerd, zoals maximale permeabiliteit in het reservoir samen met een gemiddelde waarde in de breukzone. Daarnaast zijn er voor elke reeks simulaties gelopen met een anisotrope verdeling van de permeabiliteit.

Druk- en temperatuursveranderingen nabij de putten Alle simulaties geven aan dat de temperatuur aan de productieputten geleidelijk aan daalt over de periode van 30 jaar. De juiste temperatuur en afname verschillen van put tot put. Dit heeft niet alleen te maken met de configuratie van de putten en de verdeling van de permeabiliteit, maar ook met de topografie van het reservoir. De diepte is immers niet constant over het gebied. In scenario’s waarbij de breukzone minstens de ganse Kolenkalk Groep doorsnijdt (of dieper), ligt de afname van de temperatuur in de grootteorde van 3-5°C. Voor de simulaties waarbij de breukzone enkel de permeabele top zone doorkruist komt het verschil uit op ruim 5°C. Voor de centrale put ligt dit zelfs tussen 5 en 10°C. Indien de permeabiliteit dan ook nog maximaal is, dan loopt de temperatuur aan de centrale put (en een van de buitenste productieputten) zelfs met meer dan 10°C terug. Dit is het meest negatieve scenario. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van Figuur 4.4 en Figuur 4.5 Error! Reference source not found.Figuur 4.4 toont, uitgaande van een gemiddelde permeabiliteit en isotrope condities, de evolutie over 30 jaar van de productietemperaturen in de putten 1, 3 en 4 (de productieputten) en het gemiddelde hiervan, en dit voor de drie scenario’s van variërende diepte van de breukzone. Figuur 4.5Error! Reference source not found. toont voor het scenario 2, waarbij de breukzone tot aan de basis van de Kolenkalk Groep reikt, de invloed van een variërende permeabiliteit op de 11 productietemperaturen .

11

Sommige curves lopen niet tot het einde door, de berekening is er reeds vroeger gestopt omdat al een “steady-state” bereikt werd

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

25/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.4: Productietemperaturen (°C) voor de putten 1, 3 en 4 en het gemiddelde, in de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele top zone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele top zone en de Dinantiaan kalksteen sequentie (Kolenkalk Groep)) en 3a (breuk doorheen de permeabele top zone, de Dinantiaan kalksteen sequentie en het Devoon), met isotrope gemiddelde parameters

Figuur 4.5: Productietemperaturen (°C) voor de putten 1, 3 en 4 en het gemiddelde, in scenario 2 (breukzone tot aan basis Kolenkalk Groep) met variërende permeabiliteit: 2a (gemiddelde permeabiliteit voor reservoir en breukzone), 2b (minimale permeabiliteit), 2c (maximale permeabiliteit), 2d (hoge permeabiliteit in breukzone en lage waarde in het reservoir), 2e (hoge waarde in reservoir, lage waarde in breukzone), en 2f (impermeabele breukzone).

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

26/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In tegenstelling tot de temperatuur, vinden de veranderingen in druk vooral in het begin van de exploitatie plaats. De verandering nabij de injectieputten is sterk in het eerste jaar, minder sterk in het tweede jaar, en neemt vervolgens verder geleidelijk af. Voor de productieputten is de verandering vooral initieel sterk, maar al binnen het eerste jaar vertoont de curve een heel geleidelijke wijziging. De waarden zijn berekend in het model voor de cel waarin de putten zich bevinden. Gezien de afmetingen van de cel is dit dus een uitgemiddelde waarde. De werkelijke drukverschillen kort bij de putten komen dus nog hoger uit, zoals verderop besproken. Voor het scenario met de gemiddelde permeabiliteitswaarden neemt de afpomping rondom de productieputten toe tot 6-8 bar. Voor de centrale put is er meer variatie omwille van de diepte van de breukzone (0,5-6 bar). De drukopbouw nabij de injectieputten neemt nog geleidelijk toe na het eerste jaar, en loopt op tot 12-14 bar (gemiddelde condities). Voor de scenario’s met minimale permeabiliteit zijn de drukverschillen veel groter. Voor de afpomping lopen die op tot 50 en zelfs 70 bar. De drukopbouw bij injectie loopt op tot 120 bar. Ook al liggen de waarden voor de drukopbouw nog onder de grenswaarde voor fracturatiedruk, gezien de grootteorde, lijkt het dat de minimale condities (minimale permeabiliteit) niet geschikt zijn voor zo’n hoog debiet, en dus niet geschikt voor realisatie van het project zoals vooropgesteld. Indien zou blijken dat na uitvoering van de boring en de pomptesten de reële permeabiliteit te laag is, zal het project moeten herbekeken worden (dit geldt ook voor de invloed van de breukzones, zoals verder beschreven). Hiertoe werd een stappenplan uitgewerkt, zoals opgenomen in Hoofdstuk 2, zodat het project na elke fase kan bijgestuurd worden. Figuur 4.6 en Figuur 4.7 tonen respectievelijk de drukafname in de productieputten en de drukopbouw rond de injectieputten voor de verschillende scenario’s van de diepte van de breukzone, bij gemiddelde permeabiliteit en isotrope condities. In Error! Reference source not found. en Error! Reference source not found. worden voor het scenario waarbij de breukzone tot aan de basis van de 12 Kolenkalk Groep reikt, de invloed van de permeabiliteit op de drukwijzigingen getoond .

12

Sommige curves lopen niet tot het einde door, de berekening is er reeds vroeger gestopt omdat al een “steady-state” bereikt werd

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

27/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.6: Afpomping aan de productieputten 1, 3 en 4 voor de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele top zone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele top zone en de Dinantiaan kalksteen sequentie) en 3a (breuk doorheen de permeabele top zone, de Dinantiaan kalksteen sequentie en het Devoon), met isotrope gemiddelde permeabiliteit.

Figuur 4.7: Drukopbouw aan de injectieputten 2 en 5 voor de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele top zone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele top zone en de Dinantiaan kalksteen sequentie) en 3a (breuk doorheen de permeabele top zone, de Dinantiaan kalksteen sequentie en het Devoon)

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

28/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.8: Drukopbouw aan de injectieputten 2 en 5 voor de scenario’s 1a (breuk enkel in de permeabele top zone van het reservoir), 2a (breuk doorheen de permeabele top zone en de Dinantiaan kalksteen sequentie) en 3a (breuk doorheen de permeabele top zone, de Dinantiaan kalksteen sequentie en het Devoon)

Figuur 4.9: Drukopbouw aan de injectieputten 2 en 5, voor scenario 2 (breukzone tot aan basis Kolenkalk Groep) met variërende permeabiliteit ( 2a tot 2f)

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

29/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De drukverschillen (afpomping/opvoerdruk) in de putten kunnen berekend worden aan de hand van de formule van Theis. Voor de minimale permeabiliteit liggen deze waarden sowieso te hoog. In dat geval kan het project zoals beoogd (met het voorziene debiet) niet doorgaan. Bij een gemiddelde permeabiliteit komt de afpomping in de productieputten op circa 16 bar. De opvoerdruk in de injectieputten komt op zo’n 45 bar. Hierin zitten de drukverliezen door wrijving in de put nog niet meegerekend. Voor de productieput liggen die in de orde van 2-2,5 bar, deze waarde moet nog meegeteld worden om de totale afpomping in te schatten.

Druk- en temperatuursveranderingen in het geval van anisotropie Bovenstaande resultaten gelden voor het geval de permeabiliteit in het reservoir gelijk is in alle richtingen (isotroop). Er werden ook scenario’s gesimuleerd waarbij dit niet geval is. Hierbij zijn er twee uiterste gevallen mogelijk. De meest voor de hand liggende situatie is die waarbij de permeabiliteit groter is in de richting parallel aan de breuken, en kleiner loodrecht op de breuken. De tegenovergestelde situatie lijkt minder verwacht: hierbij is de permeabiliteit dus het grootst in de richting dwars op de breuken, en het kleinst parallel aan de breuken. Beide gevallen zijn gesimuleerd en vergeleken met de gemiddelde condities. Telkens is de maximale permeabiliteit toegekend in de richting van grootste permeabiliteit, en de minimale waarde in de richting dwars erop (laagste waarde). Indien de permeabiliteit groter is parallel aan de breuken, vermindert de connectiviteit tussen de injectie- en de productiezone. Temperatuursveranderingen worden dan meer bepaald door de diepteverschillen van het reservoir (afhankelijk van interpretatie van seismische data, tijd-diepte conversie, interpolatie tussen seismische lijnen). Voor sommige putten neemt de temperatuur iets meer en sneller af (circa 5°C extra na 30 jaar). Voor andere putten, waaronder de centrale put, neemt de temperatuur minder af, of neemt zelfs toe. Een grotere permeabiliteit dwars op de breuken resulteert in een betere connectiviteit tussen injectieen productiezone. Met uitzondering van de centrale productieput leidt dit tot een grotere temperatuursdaling aan de productieputten. Het verschil met de isotrope situatie loopt na 30 jaar op tot 25°C. De mindere connectiviteit in geval van anisotropie parallel aan de breuken (grootste permeabiliteit) betekent dat drukveranderingen hoger uitvallen, zowel bij injectie als productie. Nabij de buitenste productieputten loopt de afpomping op van circa 7 bar tot ongeveer 10 bar. Rond de injectieputten neemt de drukopbouw toe van 12-14 bar tot ruim 20 bar. In geval van anisotropie dwars op de breuken zijn de drukveranderingen kleiner. Aan productiezijde bedraagt het verschil zo’n 4 tot 5 bar. Aan injectiezijde ligt de drukopbouw 6 à 7 bar lager.

Druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir: invloedszone De drukveranderingen vinden niet enkel plaats aan de injectie- en productieputten. Het reservoir wordt beïnvloed in een gebied rondom de putten. Voor de gemiddelde permeabiliteitswaarde vindt een drukvermindering van 1 bar plaats over een elliptisch gebied van circa 8-9 km (noord-zuid) bij 7 km (oost-west) rondom de productieputten. Rond de injectieputten beslaat het gebied met een drukopbouw van minstens 1 bar een oppervlakte van ongeveer 6 à 7 km (noord-zuid) bij 5 km (oostwest). De diepte van de breukzone heeft hier slechts een klein effect op. Het is voornamelijk de grootte van de permeabiliteit die van belang is: bij een kleinere permeabiliteit is het gebied groter. In het geval van anisotropie wordt het gebied meer uitgestrekt in de richting van de grootste permeabiliteit, en smaller volgens de minimale permeabiliteit.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

30/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De grootte van de permeabiliteit heeft een kleiner effect op het gebied waarbinnen de temperatuur wijzigt (minstens 1°C). Het gebied meet ongeveer 3 km bij 2 km rond de injectieputten. Enkel bij de maximale permeabiliteit is het gebied duidelijk kleiner. Het effect is meer uitgesproken wanneer de diepte van de breukzone toeneemt. Net zoals voor de drukveranderingen, wordt het beïnvloede gebied sterk elliptisch in het geval van anisotropie. De temperatuursimpact strekt zich aanzienlijk verder uit in de richting van maximale permeabiliteit. In de richting van minimale permeabiliteit wordt het gebied smaller (1 km). De invloedszone (1 bar) rond de putten zal bij gemiddelde permeabiliteitswaarden dus een gebied beslaan van circa 100 km². Bij hogere waarden loopt dit aanzienlijk terug, met een oppervlakte in de orde van 10-20 km² bij de maximale permeabiliteitswaarde.

Drukveranderingen aan de Beringen breukzone Voor de verscheidene scenario’s werden ook de drukeffecten in de Beringen en Retie breukzones geëvalueerd. Aan de breukzones moet de drukopbouw immers meer beperkt worden. Hier geldt niet de fracturatiedruk als criterium. Het gesteente is reeds gebroken, en er is een lagere druk nodig om verschuivingen op de breukvlakken te induceren. Vandaar zijn de injectieputten op een zekere afstand van de breukzones gepositioneerd, zodat de druktoename er beperkt is. Hierbij is in eerste instantie vooral rekening gehouden met de belangrijkste breuk, die van Beringen. Die afstand bedraagt minstens 1200 meter (afhankelijk van diepte van het reservoir en het exacte boortraject). Maar ook de afstand tot de Retie breuk bedraagt minstens 200 meter. In de meeste scenario’s (zonder afwijkingen aan de Retie breukzone in rekening te brengen) neemt de druk in de Beringen breukzone af (Figuur 4.10). Het effect is logischerwijs het sterkst aan de productieput, omwille van de afpomping daar. De drukverandering neemt geleidelijk aan af naarmate de afstand tot de centrale put toeneemt. De drukverschillen zijn kleiner bij een hogere permeabiliteit en een diepere breukzone. De maximale drukvermindering gebeurt wanneer de permeabiliteit minimaal is (scenario 2b uit Figuur 4.10). In de andere gevallen blijft de wijziging beperkt tot maximaal 5 bar, zelfs minder indien de breukzone zich dieper uitstrekt. Enkel in het geval van anisotropie met de minimale permeabiliteit parallel aan de breuk (dus maximale permeabiliteit in de richting dwars erop) neemt de druk lokaal toe, en dit op een afstand van amper 1 km van de centrale put. Dit heeft te maken met de connectiviteit naar de injectieputten toe. De toename is echter beperkt tot 1 bar. In het geval de maximale permeabiliteit parallel is aan de breukzone loopt de drukafname rond de productieput op tot iets meer dan 5 bar. Indien de permeabiliteit van de Retie breukzone mee varieert (gelijk aan die van de Beringen breukzone), blijft de maximale drukafname rondom de productieput beperkt tot 4 bar. Enkel in het ongunstige geval van minimale permeabiliteit voor breukzones en verkarste zones loopt de drukafname hoger op. De drukveranderingen aan de Beringen breukzone wordt voorgesteld in Figuur 4.10. Figuur 4.10 geeft telkens de scenario’s weer waarin enkel de permeabiliteit van de karst en de Beringen breukzone gevarieerd wordt. De Retie breukzone heeft geen eigen permeabiliteit toegewezen gekregen. De scenario’s zijn aangegeven met 2*R, waarbij * a, b, c enz kan zijn: de oorspronkelijke scenario’s van gemiddelde, maximale, minimale permeabiliteit, anisotropie, etc

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

31/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 4.10: Drukveranderingen langsheen de Beringen breukzone voor verschillende scenario’s en permeabiliteitswaarden voor de karst- en breukzones. Bovenaan wordt geen rekening gehouden met een verschillende permeabiliteit van de Retie breukzone, onderaan wel (scenario’s 2*R, equivalent met scenario’s 2a, b, c, …)

Drukveranderingen aan de Retie breukzone In de eerste reeks scenario’s wijkt de permeabiliteit van de Retie breukzone niet af van die van de omliggende gesteenten. In het geval van gemiddelde of maximale permeabiliteit voor de verkarste zone en Beringen breukzone blijft de druktoename in de Retie breukzone beperkt tot 6 bar (op de posities dichtst bij de injectieputten). In het geval van minimale permeabiliteit loopt de druk veel hoger op, maar in dit scenario is het project (en debiet) zoals beoogd niet realistisch. Ook wanneer de permeabiliteit van de Retie breukzone mee varieert met de Beringen breukzone, blijft de druktoename meestal beperkt tot zo’n 6 bar. Enkel in het geval van minimale permeabiliteit voor breuk en verkarste zones zou de toename veel groter zijn (ruim 50 bar). Er is ook een scenario bekeken met hoge karst permeabiliteit in combinatie met zeer lage permeabiliteit in de breukzones (1 mD). Hierbij zou de druktoename oplopen tot bijna 25 bar.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

32/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De drukveranderingen aan de Retie breukzone wordt voorgesteld in Figuur 4.11. In Figuur 4.11 wordt ook de permeabiliteit van de Retie breukzone gevarieerd, gelijk met de Beringen breukzone (dus min-avg-max). Die scenario’s zijn aangegeven met 2*R, waarbij * a, b, c enz kan zijn: de oorspronkelijke scenario’s van gemiddelde, maximale, minimale permeabiliteit, anisotropie, etc. Figuur 4.11: Drukveranderingen langsheen de Retie breukzone voor verschillende scenario’s en permeabiliteitswaarden voor de karst- en breukzones. Bovenaan wordt geen rekening gehouden met een verschillende permeabiliteit van de Retie breukzone, onderaan wel (scenario’s 2*R, equivalent met scenario’s 2a, b, c, …).

Herpositioneren van de injectieputten Het herevalueren en bepalen van de finale positie van de injectieputten (en ook de productieputten) zal mee moeten bestudeerd worden van zodra bijkomende informatie beschikbaar komt uit de eerste boring. Dit zal mee opgenomen worden bij aanpassingen van de reservoirmodellen (evaluatiemomenten in stappenplan). Zo zou een positie van de injectieputten halfweg tussen beide breukzones (750-800 m afstand), resulteren in een beperktere drukafname in de Beringen breukzone. In het geval van minimale permeabiliteit is er langsheen een zeer beperkt stuk van de breukzone een lichte druktoename (00,3 bar). In het geval de permeabiliteit van de Retie breukzone mee varieert, dan is er lokaal een

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

33/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

druktoename van circa 1 bar in de volgende scenario’s: minimale breukpermeabiliteit in combinatie met gemiddelde karst permeabiliteit, en anisotropie met maximale permeabiliteit loodrecht op breuken. Voor de Retie breukzone zou dit resulteren in een lagere druktoename (omwille van de toegenomen afstand tot de injectieputten).

4.4.3.2 Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit van het grondwater tijdens exploitatie Tijdens de exploitatiefase zouden wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit van het grondwater kunnen ontstaan door verschuiving in chemische evenwichten of verschuivingen in de microbiologische populaties ten gevolge van opwarming / afkoeling. De putten doorsnijden watervoerende lagen die gebruikt worden voor drinkwaterwinning. Het diepe warme grondwater wordt opgepompt (verwachte T van ca. 124 °C), geeft zijn warmte af via een warmtewisselaar en wordt dan terug geïnjecteerd op een lagere T (65°C). In de omgeving van deze putten zouden de ondiepe aquifers kunnen opgewarmd worden. Een opwarming in de bovenste lagen tot meer dan 25°C kan verschuivingen van chemische evenwichten en bacteriologische processen 13 veroorzaken . Om dit effect in te schatten is een numerisch model opgesteld van de ondergrond. Daarbij is de geologie van de ondiepere formaties mee opgenomen. Het model gaat ervan uit dat er in de put een constante temperatuur van 120°C heerst. Deze put staat in contact met de omliggende formaties. Deze zullen opwarmen rondom de put, al naargelang hun samenstelling en thermische geleidbaarheid. Het effect na een periode van 30 jaar (exploitatieperiode) in de Formatie van Boom (op circa 220 diepte) en in de Formatie van Diest (op circa 150 meter diepte) werd geanalyseerd. De impact in beide formaties verschilt nauwelijks. Op circa 65 meter afstand van de put is het effect 0,5°C. Dit neemt toe naarmate de afstand tot de put afneemt: 7°C op 30 meter, 12°C op 20 meter, en 22°C op 10 meter afstand. Het model houdt geen rekening met het isolerend effect van de cement waarmee de verbuizingen (casing) zijn geplaatst. Noch casing noch cement zijn in het model opgenomen. Het model gaat ervan uit dat er in de put een constante temperatuur heerst van 120°C. De positie van de pomp zal zich waarschijnlijk echter bevinden onder het niveau van de zoetwatervoerende lagen (Formatie van Diest) of van de klei van de Formatie van Boom. Boven de pomp zal het geproduceerde water doorheen een buis met kleinere diameter (tubing) naar boven komen. Rondom deze buis zit ofwel water, ofwel lucht (indien de afpomping dieper komt). Aangezien dit water stil staat zal de temperatuur lager zijn dan 120°C. Omwille van bovenstaande redenen zal de berekende opwarming rondom de put een overschatting zijn. Rekening houdende met de afstand tot de grondwaterwinning van PIDPA wordt het eventuele effect van de opwarming van de bovenste watervoerende laag op de drinkwaterwinning van PIDPA als verwaarloosbaar ingeschat. Ter hoogte van het aangeboorde reservoir heeft het water (de brine) een zeer hoog zoutgehalte en een aanzienlijke hoeveelheid opgeloste carbonaten. De nodige maatregelen, zoals de selectie van de gepaste materialen, dienen getroffen te worden om effecten van corrosie en neerslag van carbonaten en silicaten te verhinderen. De pompdruk dient voldoende hoog gehouden te worden om ontgassing van de vloeistof te verhinderen, teneinde oververzadiging en de neerslag van carbonaten zoals calciet (calciumcarbonaat) en ijzercarbonaat te vermijden. Daar waar de oplosbaarheid van de meeste 13

Op basis van studies uitgevoerd in Nederland voor warmte- en koudeopslag (WKO)

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

34/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

mineralen afneemt (silica) met een dalende temperatuur, zal de oplosbaarheid van calciet terug toenemen in de afgekoelde vloeistof (na de warmtewisselaars). Het is mogelijk dat bepaalde stoffen zullen moeten toegevoegd worden om het afzetten van zouten in het materiaal aan de oppervlakte en ter hoogte van de pomp te vermijden. Het effect van verschuivingen in deze mineraalevenwichten zal nog verder onderzocht worden op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring. Mogelijke introductie van bodemvreemde stoffen in de ondergrond zou ook kunnen ontstaan ten gevolge van een lek ter hoogte van de warmtewisselaar. Voor het warmtenet gebeurt de warmteoverdracht in shell and tube warmtewisselaars, waarbij water als secundair transportmedium wordt gebruikt. Het risico op verontreiniging met bodemvreemde stoffen is hierdoor niet te verwachten. Het materiaal van de warmtewisselaars zal worden bepaald eens de samenstelling van de geothermische brine gekend is. Voor de elektriciteitsproductie via een Organische Rankince Cyclus wordt de warmte van de geothermische brine overgedragen aan een organisch medium. Er zijn voldoende veiligheden ingebouwd, waarbij bij het wegvallen van de druk in het systeem, een alarm zal gegenereerd worden zodat de gepaste maatregelen kunnen genomen worden. Het diepe grondwater kan van nature uit aangerijkt zijn met onder meer zouten, natuurlijk radioactief materiaal en zware metalen. Dit water wordt na afgifte van het grootste deel van de warmte, weer in dezelfde, diepe formatie geïnjecteerd. Zo lang er geen lekkages optreden is het circuit gesloten en zal het water niet in de ondiepe formaties terechtkomen. Gezien de uitvoering van de boringen conform de wettelijke en andere bepalingen (zie § 4.4.2 en hoofdstuk 2.2) is het risico op lekken minimaal. Wijzigingen in de chemische kwaliteit van het grondwater op de lange termijn, ten gevolge van de exploitatie van de geothermische boringen, worden als niet significant beoordeeld (0). Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine zal nog verder onderzoek worden gedaan op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring. De faciliteiten voor de opwekking van de elektrisch energie worden ondergebracht in een bestaand gebouw op de nabijgelegen voormalige site van Electrabel. Er zijn hier dus geen effecten te verwachten o.v.v. bijkomend ruimtebeslag of verdichting van de bodem. Opslag van gevaarlijke producten (beperkte hoeveelheid) zal georganiseerd worden conform de geldende wettelijke bepalingen.

4.4.4

Post-Exploitatiefase

4.4.4.1 Herstel van het reservoir Tevens werden met het opgesteld model simulaties uitgevoerd naar de hersteltijd van het reservoir nadat de geothermische installatie is gestopt. In beide injectieputten stijgt de temperatuur weer gradueel nadat de productie werd stop gezet. Initieel verloopt het herstel vrij snel. Na zo’n 100 jaar komt de temperatuur terug tot op 90% van de oorspronkelijke waarde. Nadien verloopt het herstel echter alsmaar trager. Na 200 jaar is er een herstel tot 95%. Na circa 500 jaar is de initiële reservoir-temperatuur weer bereikt. Wat betreft het herstel in druk kan vastgesteld worden dat deze in de drie scenario’s van breukzones en voor de 5 putten vrij snel herstelt naar pre-productie niveau’s. Binnen het eerste jaar herstelt de

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

35/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

druk in de permeabele zones zich tot op minder dan 0,5 bar van de oorspronkelijke waarde. In de weinig-permeabele zones zou dit enkele jaren duren (5-10).

4.4.4.2 Uit dienst nemen van de boorputten Na stopzetting van de geothermische installatie zullen de putten uit dienst moeten genomen worden. Ook in het geval beslist wordt om het boorgat van de proefput niet verder te ontwikkelen, zal deze moeten worden afgedicht. Zoals toegelicht in Hoofdstuk 2 zal het boorgat gevuld worden met een vloeistof met corrosie inhibitor. De vloeistof zal ook een voldoende densiteit hebben om circulatie in de put te voorkomen. Deze densiteit wordt bepaald aan de hand van de boorgegevens. Op meerdere plaatsen in de put zullen er cementstoppen (100 à 150m dik) in de casing worden voorzien (zie Figuur 2.12). Deze worden gepositioneerd aan de basis van een casing. Circa 50 tot 75m zal gepositioneerd zijn boven de basis van de casing, 50 tot 75m zal eronder komen. Zo wordt voldoende overlap voorzien. De positie en dikte van de cementstoppen wordt bepaald op basis van de gegevens uit de boring en de boorgatmetingen. In verband met de bovenste watervoerende lagen, wordt een eerste casing/verbuizing tot op een diepte van 605m (definitief te bepalen tijdens de boring) voorzien, waarbij deze verankerd wordt in het kleiige deel van de Landen Groep (Fm. van Hannut) en niet geraakt wordt aan de onderliggende Mergel (Fm. van Heers) en Krijtlagen. Dit is in overeenstemming met een eerder advies van ALBON. Onderaan de onderste cementstop (aan de basis van 9 ⅝_” liner, top 7” liner), net boven het reservoir, zal een “cement retainer” worden geplaatst. Nadat de cement is uitgehard zal deze op druk getest worden. Ook aan de basis van de 13 ⅜_” casing en van de 18 ⅝_” casing komt een vergelijkbare cementstop. Ook deze wordt na uitharden op druk getest. De testdrukken worden bepaald op basis van de gegevens uit de boring. Bovenaan worden de casing buizen (geleidingsbuis, 18 ⅝_”, 13 ⅜_”) ongeveer 5 m onder maaiveld afgesneden. Tussen de top en een diepte van >100 m wordt ook een cementstop geplaatst. Deze 5m worden met grond opgevuld. Momenteel wordt voorzien om dezelfde werkwijze toe te passen voor de 5 de putten na het beëindigen van het geothermisch project, voorzien na een exploitatieperiode van 30 jaar. Het is echter mogelijk dat deze werkwijze nog bijgestuurd wordt, aangepast aan de voortschrijdende stand der techniek. Het voorzien van kleistoppen ter hoogte van elke scheidende laag (Boom Aquitard HCOV 0300, Bartoon Aquitardsysteem HCOV 0500, Ieperiaan Aquitardsysteem HCOV 0900), zoals eerder gesteld in de bijzondere voorwaarden van de eerste milieuvergunning, is niet haalbaar. In tegenstelling tot grondwaterputten of peilputten is er geen annulaire ruimte rondom de filter die met klei moet worden opgevuld. De verschillende aquifers zijn reeds van elkaar gescheiden door de cement die achter de casing is geplaatst (dus tussen casing en formatie). De standaard procedure is dat na afloop de put zelf (dus binnenin de casing) opgevuld wordt met cementstoppen. Deze gaan ook voor een deel (qua diepte-interval) overlappen met de kleilagen die de verschillende aquifers van elkaar scheiden.

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

36/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

4.6

[14.0093_VD] 15/07/2015

BESLUIT

Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden dan ook reeds heel wat voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te onderzoeken. Bovendien zijn heel wat effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen. Daarom zal ook enkel gewerkt worden met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen kunnen voorleggen inzake de uitvoering van diepe boringen. Anderzijds kunnen bepaalde effecten pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland zijn tijdens en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij de realisatie van het project. Hiertoe werd een stappenplan uitgewerkt, zoals toegelicht in Hoofdstuk 2. Zoals aangeduid in dit stappenplan zullen er verschillende overlegmomenten met de partners en overheidsinstanties worden ingepland om de verkregen resultaten te bespreken en het project bij te sturen daar waar nodig. Na de eerste boring en pomptest zal een eerste aanpassing aan het geologische en reservoirmodel gebeuren. Dan zal ook blijken in welke mate de gemaakte inschatting van temperatuur en debiet afwijkt van de realiteit in de ondergrond. Aan de hand hiervan zullen de druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir opnieuw gesimuleerd worden. Dit heeft op zich implicaties voor de positionering van de putten, het debiet dat geproduceerd kan worden, en de temperatuur van het water (en samen het thermisch vermogen). Een nieuwe evaluatie kan dan volgen na de tweede boring, na de derde, etcetera. De ervaring die bij dit project wordt opgedaan kan aangewend worden bij toekomstige projecten. De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting en de uitvoering van de diepe boringen, wordt als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de maatregelen die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de toepassing van codes van goede praktijk voor de uitvoering van dergelijke diepe boringen en anderzijds bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie. Het moet vermeden worden dat de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de geplande boorlocatie, wordt verspreid naar de diepere ondergrond. Een goede afstemming met de geplande saneringswerken is nodig. Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om een geleidingsbuis van 30 m te plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. De opgeboorde sedimenten binnen deze 30 m zullen worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen. Het risico op de introductie van nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of additieven wordt tot een minimum beperkt. Als spoelwater voor de uitvoering van de boringen wordt voorzien om voor de eerste 600 m leidingwater te gebruiken, waarna zal worden overgeschakeld op kanaalwater. Het kanaalwater voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater, behalve wat betreft de aanwezigheid van E.Coli bacterie. Op grotere diepte is deze bacterie echter niet levensvatbaar door het hoge zoutgehalte en temperatuur. Er zal slechts een tijdelijk contact zijn met deze bovenste lagen (enkel bij open boorgat; na realisatie van de eerste boorfase wordt het boorgat verbuisd en gecementeerd) en door het gebruik van additieven, teneinde het spoelwater de nodige consistentie te geven, wordt de uitspoeling van boorwater zo veel als mogelijk vermeden. Voor de eerste sectie zal er in principe voornamelijk met bentoniet gewerkt worden als additief. Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt als verwaarloosbaar ingeschat (0).

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

37/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact. Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit. De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en grondwaterverontreiniging wordt vermeden. Het spoelwater wordt in een gesloten systeem gehouden. Indien dit spoelwater niet meer zou voldoen, zal het worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen. Het diepe grondwater dewelke wordt opgepompt bij de uitvoering van de pomptest na realisatie van de eerste (exploratie)boring, wordt tijdelijk opgevangen in een ondoorlatend bekken. Na installatie van de injectieputten zal dit weer worden geïnjecteerd in zijn oorspronkelijke formatie. Indien toch zou blijken dat dit niet mogelijk is, zal het worden verwerkt conform de wettelijke bepalingen (rekening houdende met het hoge zoutgehalte en de eventuele aanwezige natuurlijke verontreiniging). De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht. Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden. Voor de uitvoering van de boringen werd eind 2013 reeds een asbestvrije bouwput gerealiseerd in kader van de saneringswerken fase 2. Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als gevolg van de exploitatie van de geothermische putten. De mogelijke impact op de lange termijn werd bestudeerd aan de hand van een numerisch model opgesteld door VITO. Hierbij werden verschillende scenario’s gemodelleerd, rekening houdende met de diepte van de breukzone, verschillende permeabiliteitswaarden in het reservoir en de breukzone, en een anisotrope verdeling van de permeabiliteit. De temperatuur aan de productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. Deze studie heeft tot de huidige configuratie van de productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De drukveranderingen zijn wel groot in het geval de permeabiliteit minimaal is. Indien na uitvoering van de boring en de pomptesten dergelijke lage permeabiliteitswaarden zouden worden vastgesteld betekent dit dat de opzet van het project en het debiet niet zomaar mogelijk zijn, en er aanpassingen zullen moeten doorgevoerd worden. Dit geldt ook voor de invloed van de breukzones. In de meeste scenario’s blijven de drukwijzigingen aan de breukzones beperkt. De met het model berekende afname van de temperatuur aan de productieputten na 30 jaar ligt in de grootteorde van 3-5°C. In het worst case-scenario, waarbij de breukzone enkel de permeabele top zone doorkruist en de permeabiliteit maximaal is, dan loopt de temperatuur aan de centrale put met meer dan 10°C terug.De invloedszone van het systeem ligt rond 7 km bij 5 km voor de drukopbouw

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

38/39

SGS Belgium NV

MER Geothermie VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

rond de injectieputten. Voor de afpomping rond de productieputten geldt een iets grotere afstand (9 km bij 7 km) De temperatuursanomalie reikt minder ver (3 km bij 2 km).. Zowel voor druk als temperatuursveranderingen verschilt de grootte en vorm van het gebied van het scenario tot scenario, afhankelijk van o.a. de permeabiliteit. De invloedszone (1 bar) rond de putten zal bij gemiddelde permeabiliteitswaarden dus een gebied beslaan van circa 100 km². Bij hogere waarden loopt dit aanzienlijk terug, met een oppervlakte in de orde van 10-20 km² bij de maximale permeabiliteitswaarde. Deze inschattingen zullen nog verder verfijnd worden aan de hand van metingen en testen tijdens de eerste (exploratie)boring. In de finale configuratie zal rekening worden gehouden met de aanpassingen, om zodoende de effecten te beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren. Het stappenplan, zoals opgenomen in Hoofdstuk 2, geeft aan op welke kritische momenten in het proces er ook bijkomend overleg zal gepleegd worden met de betrokken partners en overheidsinstanties teneinde het project te kunnen bijsturen. Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming / afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars. De kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. De opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de productieputten in de bovenste watervoerende lagen zal beperkt zijn (ca 0,5°C op 65 m afstand van de put na 30 jaar van exploitatie). Rekening houdende met de afstand tot de grondwaterwinning van PIDPA wordt het eventuele effect van de opwarming van de bovenste watervoerende laag op de drinkwaterwinning van PIDPA als verwaarloosbaar ingeschat. Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine (door T-wijziging) zal nog verder onderzoek worden gedaan op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring.

4.7

MILDERENDE MAATREGELEN

In het project zijn al verscheidene maatregelen voorzien, sommige die deel uitmaken van wettelijke voorschriften en codes van goede praktijk, andere specifiek van toepassing voor dit project. Deze maatregelen staan vermeld in Hoofdstuk 2.3 en Hoofdstuk 4.4. Bijkomend wordt er wel gewezen op het belang van een goede afstemming tussen de geplande saneringswerken en de realisatie van het project. Voor de derde fase van de saneringswerkzaamheden is momenteel een bodemsaneringsproject in opmaak, waarbij de tolueenverontreiniging ter hoogte van het projectgebied zal worden aangepakt. Zoals hierboven reeds gesteld zullen de voorstudies die reeds werden gemaakt steeds worden bijgesteld op basis van de data en meetgegevens die zullen verkregen worden bij de uitvoering van de eerste exploratie(boring). Dit kan leiden tot aanpassingen aan de finale configuratie van de boringen teneinde de levensduur van het systeem te optimaliseren, de veiligheid te verzekeren en eventuele milieueffecten te beperken. Hiertoe wordt regelmatige terugkoppeling met de vergunningverlenende en advies verlenende instanties wenselijk geacht. Zo is het ook aangewezen om op basis van sitespecifieke informatie verder onderzoek te doen naar het eventueel effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine (door T-wijziging).

Hoofdstuk 4: Bodem en grondwater

39/39

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

5

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

[14.0093_VD] 15/07/2015

GELUID EN TRILLINGEN

1/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

5.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

METHODOLOGIE

Het project betreft de aanlegfase (de boringen) en de exploitatie van een geothermische centrale met elektriciteitsproductie. Voor de discipline geluid en trillingen worden er bijgevolg 3 situaties beschouwd, namelijk de huidige referentiesituatie, de geplande situatie met de tijdelijke impact van de aanlegfase (uitvoeringen boringen) en de toekomstige impact door de geplande installaties in exploitatie. Volgende aspecten worden bestudeerd: 

Beschrijving van de wettelijke bepalingen betreffende geluid naar de omgeving en de specifieke bepalingen voor het project.



Beschrijving van het huidige akoestisch klimaat rond het projectterrein (bestaande situatie = referentiesituatie) a.d.h.v. in augustus 2011 uitgevoerde langdurige immissiemetingen (gedurende 1 week) in de meest representatieve/kritische bewonerspositie.



Evaluatie geluidsklimaat (bestaande situatie): Op basis van de meetresultaten zal het omgevingsgeluid van de bestaande situatie getoetst worden aan de VLAREM II milieukwaliteitsnormen voor geluid in open lucht.



Berekening van het specifiek geluid van de boorfase: De akoestische impact van de boorfase zal bestudeerd worden aan de hand van een driedimensioneel akoestisch rekenmodel IMMI. Het specifiek geluid van vrachtverkeer, werfinstallaties en de piekgeluiden in de boorfase wordt bepaald op basis van door een boorfirma aangereikte informatie. Het specifiek geluid wordt bepaald ter hoogte van de beoordelingsposities, zijnde de relevante posities voor mogelijke hinder naar mens tijdens de aanlegfase. Alle berekeningen worden uitgevoerd volgens de norm ISO 9613.



Evaluatie van het specifiek geluid (aanlegfase): Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de VLAREM II milieukwaliteitsnormen wordt voldaan. Er zal ook een vergelijking worden gemaakt met de gemeten geluidimmissies van de huidige omgevingsgeluiden zoals verkeerspassages op de N18 (Molsebaan) of het verkeer op verdere afstand,….



Berekening van het specifiek geluid in exploitatiefase (geplande uitbating met elektriciteitsproductie ): De geplande situatie in exploitatiefase zal bestudeerd worden a.d.h.v. hetzelfde akoestische rekenmodel. Het specifiek geluid van de voor geluid relevante geplande installatie (vnl. de aerocondensor, ACC) zal bepaald worden op basis van het gemeten geluidvermogenniveau van een gelijkaardige installatie door SGS.



Evaluatie van het specifiek geluid (geplande situatie) en impactbepaling/beoordeling significantie: Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de VLAREM II grenswaarden betreffende specifiek geluid buitenshuis wordt voldaan. De impact van het geplande project op het huidige omgevingsgeluid wordt bepaald, zodat er een evaluatie kan worden uitgevoerd volgens het significantiekader Geluid, zoals opgenomen in het MERrichtlijnenboek voor geluid en trillingen van februari 2011.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

2/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het aspect trillingen wordt voorlopig als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van mogelijk trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de boorlocatie tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige gebouwen. Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in exploitatie, bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand van de boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg ook niet waarneembaar zijn.

5.2

AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED

Het studiegebied wordt voor de discipline “geluid en trillingen” vastgelegd volgens de bepalingen uit VLAREM II en bijgevolg begrensd door: 

de 200 meter grens t.o.v. de perceelsgrens van de Balmatt en Electrabel-site



de 200 meter grens t.o.v. de grens van het industriegebied waarin het geplande project is gelegen (voor deze site zijn deze grenzen volledig gelijk).

De ligging van het geplande project en de meest nabije bewonersposities op het gewestplan wordt weergegeven in Figuur 5.1. De site is volledig gelegen in een industriezone (paars ingekleurd). Verder omgeven door gebieden voor de vestiging van kerninstallaties (paars geruite zone ten zuiden en westen), groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal (groen en groen/paars gearceerd), KMO-gebied (licht paars ingekleurd zone aan de noordzijde van het kanaal), agrarisch gebied (geel ingekleurde zone aan de noordzijde van het kanaal), groengebied aan oostzijde van de N18 (groen), woongebieden (rode zone ten zuiden) en bufferzone (groene zone met index T ten zuiden). De meest kritische beoordelingsposities liggen allen in gebied 2 (woongebied op minder dan 500m van industriegebied). Verder zijn er enkele woningen t.h.v. de Vaartstraat gelegen in het industriegebied zelf (gebied 5 volgens Vlarem II) en in de zuidelijke bufferzone (gebied 8 volgens Vlarem II). Via geluidcontourenkaarten zal ook de geluidimpact naar de omliggende natuurgebieden worden getoond.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

3/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 5.1: Locatie bewoning en site op gewestplan (bron AGIV) Zone boringen en exploitatie

5.3 5.3.1

TOEPASSELIJK WETTELIJK KADER INZAKE GELUID Algemeen

De VLAREM II milieukwaliteitsnormen, die terug te vinden zijn in Bijlage 2.2.1. van het VLAREM II, staan in Tabel 5.1 weergegeven. De LA95,1h waarden dienen om een indicatie te bekomen van de milieukwaliteit op de meetplaats(en), met als doel na te gaan of op die plaats(en) de milieukwaliteit beter of slechter is dan deze die overeenkomt met de milieukwaliteitsnormen. Meetpunt MP A (idem als BP A) is gelegen in het natuurgebied, dat direct aansluit tegen het industriegebied waarin de site gelegen is. Als milieukwaliteitsnormen (MKN) voor dit meetpunt/beoordelingspunt gelden de volgende voorwaarden voor gebied 2:  dagwaarde voor LA95,1h 50 dB(A)  avondwaarde voor LA95,1h 45 dB(A)  nachtwaarde voor LA95,1h 45 dB(A) BP B bevindt zich in industriegebied en hier gelden dus de milieukwaliteitsnormen voor gebied 5:   

dagwaarde voor LA95,1h avondwaarde voor LA95,1h nachtwaarde voor LA95,1h

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

60 dB(A) 55 dB(A) 55 dB(A)

4/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Daar de beoordelingspositie BP B op gelijkaardige afstand is gelegen van de N18 als BP A/MP A, en in huidige referentiesituatie het verkeer op de N18 als de belangrijkste nachtelijk werkende geluidbron in de omgeving kan worden beschouwd, gezien de uit dienst stelling van de industriële sites (Electrabel-centrale, Balmatt en Verlipack, …), kunnen we veronderstellen dat de meetwaarden bekomen in MP A ook gelden voor de woningen gelegen in het industriegebied (BP B). Voor BP C (woongebied op minder dan 500m van industriegebied) zijn dezelfde MKN van toepassing als deze voor BP A. BP D bevindt zich in buffergebied en hier gelden dus de milieukwaliteitsnormen voor gebied 8: 

dagwaarde voor LA95,1h

55 dB(A)



avondwaarde voor LA95,1h

50 dB(A)



nachtwaarde voor LA95,1h

50 dB(A)

Tabel 5.1: VLAREM II Milieukwaliteitsnormen voor stabiel omgevingsgeluid in open lucht GEBIED

Milieukwaliteitsnormen in dB(A) in open lucht

40

35

30

2°

Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van industriegebieden niet vermeld sub 3° of van gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen

50

45

45

Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van gebieden voor ambachtelijke bedrijven en kleine en middelgrote ondernemingen, van dienstverleningsgebieden of van ontginningsgebieden tijdens de ontginning

50

45

40

4°

Woongebieden

45

40

35

5°

Industriegebieden, dienstverleningsgebieden, gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen en ontginningsgebieden tijdens de ontginning

60

55

55

5°bis

Agrarische gebieden

45

40

35

6°

Recreatiegebieden, uitgezonderd gebieden voor verblijfsrecreatie

50

45

40

7°

Alle andere gebieden, uitgezonderd: bufferzones; militaire domeinen en deze waarvoor in bijzondere besluiten richtwaarden worden vastgelegd

45

40

35

Bufferzone

55

50

50

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

voor

Nacht (22-7h)

Landelijke gebieden verblijfsrecreatie

8°

gebieden

Avond (19-22h)

1°

3°

en

Dag (7-19h)

5/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

GEBIED

9°

Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van voor grindwinning bestemde ontginningsgebieden tijdens deontginning

15/07/2015

Milieukwaliteitsnormen in dB(A) in open lucht Dag (7-19h)

Avond (19-22h)

Nacht (22-7h)

55

50

45

Opmerking: Als een zelfde gebied valt onder twee of meer punten van de tabel dan is in dat gebied de hoogste milieukwaliteitsnorm van toepassing

Het stabiele specifiek geluid van de ‘nieuwe’ installaties dient aan de VLAREM grenswaarden getoetst te worden. Deze grenswaarden worden bepaald volgens Artikel 4.5.3.1 en beslissingsschema 4.5.6.1. in het Vlarem II. Hiertoe dient het oorspronkelijk omgevingsgeluid gekend te zijn. Dit is het omgevingsgeluid dat aanwezig is vóór het exploiteren van de nieuwe inrichtingen. Figuur 5.2: Beslissingsschema 4.5.6.1

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

6/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Normen voor het “stabiele” specifieke geluid – Nieuwe inrichtingen

5.3.2

Een langdurige geluidsmeting is uitgevoerd op 4 m hoogte in de achtertuin van woning A (Donk 165 te Mol) van 09/08/2011 tot 12/08/2011. Deze geluidsmetingen zijn uitgevoerd bij overwegend wind vanuit zuidwestelijke windrichting (dus meewindcondities vanuit gepland project naar de meetpositie) met windsnelheden lager dan 5 m/s en met slechts beperkte regenval. Er was lichte regenval tijdens de vroege nachtperiode d.d. 11/08/2011, maar deze waarden worden niet meegeteld in de bepaling van het gemiddelde geluidniveaus tijdens de nachtperiode (hierbij wordt het gemiddelde van de 4 stilste nachtelijke uren tussen 00.00 en 04.00 uur genomen en tijdens deze meetcampagne was er voor deze 4 stilste nachtelijke uren geen regenval). In onderstaande tabel is een samenvatting opgenomen van de meetgegevens met een tijdsinterval van één uur en met gemiddelden per beoordelingsperiode (met uitmiddeling cfr. Vlarem, dus enkel van de 4 stilste nachtelijke uren). Meer details zijn in tabelvorm en grafisch opgenomen in bijlage. Tabel 5.2: Relevante meetwaarden langdurige meting in MP A Periode Dag Avond Nacht*

LAeq,1h dB(A) 55 51 44

LAmax,1h LAmin,1h dB(A) dB(A) 73 66 62

42 39 34

LA1,1h dB(A)

LA5,1h dB(A)

LA10,1h dB(A)

LA50,1h dB(A)

LA95,1h dB(A)

LA99,1h dB(A)

62 58 54

59 55 50

57 54 47

53 50 41

47 43 37

45 41 36

Cfr.Vlarem zijn voor de nachtperiode de meetwaarden weerhouden van de 4 stilste nachtelijke uren

Daar woning A gelegen is in gebied 2 gelden volgende milieukwaliteitsnormen (MKN) voor het stabiel omgevingsgeluid (LA95,1h):  50 dB(A) tijdens dagperiode (van 07.00 tot 19.00 uur)  45 dB(A) tijdens avondperiode (van 19.00 tot 22.00 uur)  45 dB(A) tijdens nachtperiode (van 22.00 tot 07.00 uur) Het stabiel omgevingsgeluid voldoet er dus aan de milieukwaliteitsnormen. De richtwaarde voor het specifiek geluid voor nieuwe installaties is afhankelijk van het oorspronkelijk omgevingsgeluid. In MP A worden de MKN niet overschreden. De richtwaarden voor nieuwe installaties (verder omschreven als grenswaarden) liggen bijgevolg 5 dB lager dan de richtwaarde voor bestaande installaties. Gezien hun ligging t.o.v. de N18, kunnen we veronderstellen dat in de andere beoordelingsposities (waar er geen langdurige omgevingsmetingen zijn uitgevoerd) de MKN ook niet worden overschreden. Onderstaande grenswaarden zijn dus van toepassing voor de verschillende beoordelingsposities tijdens de verschillende beoordelingsperioden. Tabel 5.3: VLAREM II richt- en grenswaarden voor het specifiek geluid in open lucht Dagperiode BP

Avondperiode

Nachtperiode

RW dB(A)

GW dB(A)

RW dB(A)

GW dB(A)

RW dB(A)

GW dB(A)

BP A

50

45

45

40

45

40

BP B

60

55

55

50

55

50

BP C

50

45

45

40

45

40

BP D

55

50

50

45

50

45

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

7/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

De ligging van de bewoningen/beoordelingsposities rondom de site wordt getoond in onderstaande figuur. Figuur 5.3: Situering bewoningen/beoordelingsposities op luchtfoto (bron AGIV)

5.3.3

Normen voor het discontinue specifiek geluid – Nieuwe inrichtingen

Onderstaande tabel geeft de richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend geluid in open lucht weer van als hinderlijk ingedeelde inrichtingen. De toepasselijke waarde is in dit geval (“nieuwe” situatie) de in bijlage 4.5.4. van VLAREM II aangegeven richtwaarde voor de verschillende gebieden, verminderd met 5 dB(A). Tabel 5.4: Richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend geluid in open lucht als hinderlijk ingedeelde inrichtingen Richtwaarden uitgedrukt als LAeq, 1s in dB(A)

Aard van geluid

Overdag

‘s Avonds

‘s Nachts

Fluctuerend Incidenteel

Toepasselijke waarde + 15

Toepasselijke waarde + 10

Toepasselijke waarde + 10

Impulsachtig Intermitterend

Toepasselijke waarde + 20

Toepasselijke waarde + 15

Toepasselijke waarde + 15

Met de toepasselijke waarde voor nieuwe inrichtingen, de richtwaarde in bijlage 4.5.4 bij VLAREM II verminderd met 5

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

8/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Voor de beoordelingsposities BPA en BP C (gelegen gebied 2) geeft dit tijdens de diverse periodes onderstaande grenswaarden voor fluctuerende/incidentele en intermitterende /impulsachtige geluiden. Voornamelijk voor de boorfase zullen deze mee worden beschouwd, gezien de diepboring een Klasse1 activiteit betreft (rubriek 55.2 in Vlarem I) en er impulsachtige geluidimmissies te verwachten zijn (botsen metalen boorstangen, …) Tabel 5.5: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 2 (BP A en BP C)

BP

BP A en BP C

Periode

RW stabiel dB(A)

GW Fluctuerend /Incidenteel dB(A)

GW Intermitterend /Impulsachtig dB(A)

Dag

50

60

65

Avond

45

50

55

Nacht

45

50

55

Tabel 5.6: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 5 (BP B)

BP

BP B

Periode

RW stabiel dB(A)

GW Fluctuerend /Incidenteel dB(A)

GW Intermitterend /Impulsachtig dB(A)

Dag

60

70

75

Avond

55

60

65

Nacht

55

60

65

Tabel 5.7: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de verschillende perioden voor gebied 8 (BP D)

BP

BP D

5.4

Periode

RW stabiel dB(A)

GW Fluctuerend /Incidenteel dB(A)

GW Intermitterend /Impulsachtig dB(A)

Dag

55

65

70

Avond

50

55

60

Nacht

50

55

60

EMISSIES EN IMMISSIES IN DE REFERENTIESITUATIE

Een overzicht wordt gemaakt van de gemeten geluidimmissies uit eerdere uitgevoerde akoestische studies. In het kader van de ontheffingsnota voor de proefboring werd een langdurige immissiemeting (gedurende 4 weekdagen) uitgevoerd van 09/08/2011 tot 12/08/2011 t.h.v. de achtertuin van woning A (Donk 165 te Mol).

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

9/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Gezien de diverse geluidbepalende industriële installaties op die datum reeds buiten dienst waren gesteld, kunnen we aannemen dat het verkeer op de N18 als belangrijkste geluidbron in de omgeving is te beschouwen. Hierbij kunnen we dan ook aannemen dat het omgevingsgeluid anno 2011 niet fundamenteel zal afwijken van de huidige referentiesituatie anno 2014. De meetwaarden aangaande het oorspronkelijk omgevingsgeluid kunnen bijgevolg worden herbruikt. In Tabel 5.2 is een samenvatting opgenomen van de meetgegevens met een tijdsinterval van één uur en met gemiddelden per beoordelingsperiode, met meer details in tabelvorm en grafisch, opgenomen in bijlage. Het stabiel omgevingsgeluid gemeten in MP A voldoet aan de milieukwaliteitsnormen. Gezien hun ligging t.o.v. de N18 en de minder strenge MKN voor gebied 5 en 8, zal het omgevingsgeluid in BP B, BP C en BP D ook voldoen aan hun MKN.

5.5

EMISSIES EN IMMISSIES IN DE TOEKOMSTIGE SITUATIE

5.5.1

Boorfase

De geplande posities en geluidemissies van de relevante geplande geluidbronnen in de boorfase werden aangereikt door een boorfirma, aangevuld met enkele geluidemissiemetingen recent uitgevoerd door SGS t.h.v. een diepboring te München. De impact door het toevoegen van de tijdelijke nieuwe geluidbronnen op immissieniveau zal worden bepaald m.b.v. een akoestisch rekenmodel ter bepaling van de geluidoverdracht volgens ISO 9613-2.

5.5.1.1 Geluidemissies diepboring Van de volgende, vermoedelijk meest relevante, impulsachtige geluidbronnen tijdens de boorfase werden de maximale geluidemissies (LwAmax) bepaald o.b.v. de gemeten maximale LAeq,1sec-niveaus tijdens de respectievelijke impulsen. Tabel 5.8: Gemeten geluidemissies impuls-bronnen Bronnr

Bronomschrijving

LwAmax

Bronhoogte

dB(A)

m/mv

S-Impuls-1

"kling" = impuls van metaal op metaal t.h.v. haak of bij connectie van 2 casingbuizen (vergelijkbaar met 2 boorbuizen)

106,1

8,5

S-Impuls-2

"klang" = impuls bij behandeling casingbuizen (vergelijkbaar met 2 boorbuizen) bij optrekken tot schuine stand met hulpkraan of bij loskoppelen van boorkop beneden

108,3

8,5

S-Impuls-3

"klong" = luidste impuls van stoten casingbuis tegen draagstructuur boorinstallatie/ stangenmagazijn (bij optrekken casing met kabel)

112,8

5

Betrouwbaarheidsinterval ± 1 dB(A)

S-Impuls-1 en -2 kunnen zeker tijdens de nachtperiode optreden (bij een continue boring ca. 1 x per uur). S-Impuls-3 is enkel gelinkt aan het plaatsen van de casingbuizen. Deze activiteit kan, indien vereist, worden beperkt tot de dag- en avondperiode. Bij het vullen van het boorstangen-magazijn tijdens de dagperiode kan S-Impuls-1 of S-Impuls-2 ook optreden (ca. 15x per uur). Het effectieve niveau van de impuls hangt echter sterk af van de werkwijze/aandacht van de boorarbeiders. Mits voldoende aandacht (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn deze impulsen, zeker tijdens de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

10/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Van de volgende, vermoedelijk meest relevante (semi)stabiele geluidbronnen tijdens de boorfase werden de equivalente geluidemissies (LwAeq) bepaald o.b.v. eigen gemeten spectra en de informatie van een elektro-hydraulische boorinstallatie DS20 Drillmec HH300 uit de akoestische voorstudie van GTA met titel “Schalltechnische Untersuchung zum Betrieb der Tiefbohranlage DS 20 HH300 im Projekt Geothermiebohrung Waldkraiburg Th 1 und Th 2” met referentie A260906/2. Tabel 5.9: Verkregen geluidemissies (semi)stabiele bronnen Bronnr

Bronomschrijving

LwAeq

Bronhoogte m/mv 4

S-Boor-1

HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1

dB(A) 104,5

S-Boor-2

HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2

104,5

4

S-Boor-3

Semi-stabiele geluidemissie tijdens het met kracht neerlaten van de boorkop (gemeten tijdens de plaatsing van de casing, maar de geluidemissie is vergelijkbaar met deze tijdens het neerlaten van boorstangen)

92,9

9-19,5

S-Boor-4

Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie (als LwA/m)

86,4

5,6

S-Boor-5

Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen

105,9

1,5

S-Boor-6

Gezamenlijke emissie van 3 schudzeven

95

4

S-Boor-7

Spoelventiel (standpipe Manifold)

88,5

8

S-Boor-8

Centrifuge-container (enkel in werking tijdens dagperiode)

90,5

3

S-Boor-9

Verluchting trafo-container

75

2

S-Boor-10

Gezamenlijke emissie van diverse leidingen en kleinere circulatiepompen

80

0,5

S-Boor-11

Gezamenlijke emissie van aandrijvingen roerwerken boorvloeistof

75

3

Betrouwbaarheidsinterval ± 1 dB(A)

Figuur 5.4: Situering (semi)stabiele bronnen boorfase (bron boorfirma Daldrup)

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

11/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

5.5.1.2 Impulsachtige geluidimmissies diepboring Met de impulsachtige geluidemissies van de boorinstallatie, opgemeten tijdens een plaatsbezoek aan een representatieve boorinstallatie te München, en het opgebouwd akoestisch rekenmodel (met aanpassingen voor deze tijdelijke installaties) wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend volgens ISO 9613. De impulsachtige activiteiten van de boorfase situeren zich t.h.v. de boormast en het stangenmagazijn (West van S-Boor-3 in Figuur 5.4). In onderstaande tabel wordt het berekend maximale niveau (als L Aeq,1sec-niveau) van de 3 meest relevante impulsachtige activiteiten tijdens de boorfase getoond. Impuls-1 en -2 worden getoetst aan de nachtnorm, daar deze activiteiten ook tijdens de nacht kunnen plaats vinden. Impuls 3 wordt getoetst aan de dagnorm, daar deze impuls effectief is gelinkt aan het inbrengen van de casingbuizen, een activiteit die niet tijdens de nachtperiode dient plaatst te vinden. Tabel 5.10: Berekende maximale geluidimmissies impulsachtige bronnen – boorfase LAsp max

GW nacht

LAsp max

GW dag

Toetsing dag

Impuls 1

Impuls 2

Impuls 3

Impuls

Impuls 3

dB(A)

dB(A)

dB(A)

dB(A)

dB(A)

dB(A)

44,8

55

-12,5

-10,2

50,1

65

-14,9

47,6

49,8

65

-17,4

-15,2

54,3

75

-20,7

BP C

32,1

34,3

55

-22,9

-20,7

38,4

65

-26,6

BP D

30

32,5

60

-30

-27,5

38,2

70

-31,8

BP

Impuls 1

Impuls 2

Impuls

dB(A)

dB(A)

BP A

42,5

BP B

Toetsing nacht

Geen van de impulsen geven overschrijdingen van de grenswaarden. Het inbrengen van de casingbuizen (S-impuls-3) voldoet zowel aan de dag-grenswaarden als ook aan de nachtelijke grenswaarden en de uitvoering dient bijgevolg niet te worden beperkt tot de dag- of avondperiode. Een geluidcontourenkaart van deze luidste impuls (als max. LAeq,1sec-niveau op 4m hoogte) is opgenomen in bijlage (zie Figuur 5.14). Met betrekking tot de eerste fase van de boring (plaatsen van een geleidingsbuis tot op een diepte van ca. 30 meter) werd in het hoofdstuk Bodem en Grondwater reeds aangegeven dat de geleidingsbuis mogelijks kan worden geheid i.p.v. geboord. Dit om te voorkomen dat er wordt verspreid of bovengehaald wanneer het interval met de tolueenverontreiniging wordt doorsneden. Gezien de vrij hoge normen voor impulsachtige geluiden tijdens de dagperiode (GW van 65 dB(A) naar BP A en GW van 75 dB(A) naar BP B) worden er geen problemen verwacht m.b.t. overschrijdingen van de grenswaarden tijdens deze korte dag-activiteit. O.b.v. het LW A van de luidste beschouwde impuls (S-Impuls-3) en de geluidruimte tussen het Lsp van S-Impuls-3 en de grenswaarde, kan er een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A) voor het heien van deze eerste casing worden begroot. Uit de DEFRA database “Noise and Construction on open sites” blijkt dat de luidste funderingsactiviteit “tubular steel piling with hydraulic hammering of 240mm diameter” een LpA van 88 dB(A) op 10 m afstand, wat overeenstemt met een LwA van 116 d(A). Een maximaal toelaatbaar LwA van 128 dB(A) is bijgevolg een realiseerbare waarde.

5.5.1.3 (Semi)stabiele geluidimmissies diepboring – zonder milderende maatregelen Met de (semi)stabiele geluidemissies van de boorinstallatie (met spectrum opgemeten tijdens het plaatsbezoek te München en de globale emissie aangereikt door een boorfirma) en het opgebouwd akoestisch rekenmodel wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend volgens ISO 9613. De

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

12/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

gemodelleerde locatie van de mogelijk nachtelijk werkende (semi)stabiele bronnen van de boorfase op de site wordt getoond in Figuur 5.4. Tabel 5.11: Toetsing berekend specifiek geluid boorfase (zonder milderende maatregelen) tijdens de nachtperiode LAsp boorfase*

GW

Toetsing

nacht

nacht

nacht

dB(A)

dB(A)

dB(A)

BP A

48,8

40

8,8

BP B

53

50

3

BP C

36,8

40

-3,2

BP D

35,1

45

-9,9

BP

Betrouwbaarheidsinterval: ± 2 dB(A)

Enkel het specifieke geluid van de boorinstallatie beschouwend (zonder scherm of andere milderende maatregelen), worden er in de beoordelingsposities BP A en BP B overschrijdingen van de nachtelijke Vlarem-grenswaarden bepaald. De meest relevante overschrijding wordt bepaald naar BP A (achtertuin van woning Donk 165 te Mol) In onderstaande bronlijst wordt getoond welke deelbronnen van de boorinstallatie als meest relevant op immissieniveau naar BP A zijn te beoordelen. Tabel 5.12: Bronlijst berekend specifiek geluid boorfase nachtperiode naar BP A LAsp boorfase nacht BP A

Per bron

Cumulatief

dB(A)

dB(A)

S-Boor-5

44.3

48.8

S-Boor-1

43.2

46.8

S-Boor-2

43.0

44.4

S-Boor-4

35.7

38.5

S-Boor-6

32.8

35.3

S-Boor-3

29.8

31.6

S-Boor-7

26.1

27.0

S-Boor-10

17.5

19.8

S-Boor-11

13.5

15.9

S-Boor-9

12.2

12.2

Voornamelijk S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen), S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-4 (Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie) zijn als meest relevante deelbronnen te beschouwen. In onderstaande tabel wordt de stijging op het gemeten equivalente omgevingsgeluid in de vaste meetpositie bepaald. Hierbij wordt aangenomen dat het gemeten omgevingsgeluid in MP A representatief is voor BP A to BP D. De impact op het equivalente omgevingsgeluid wordt bepaald, daar de specifieke bijdrage van de boring eveneens als een samenstelling van stabiele geluiden (generatoren, pompen, …) en meer fluctuerende geluiden (hydraulische aandrijvingen, bewegingen

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

13/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

boormast, …) betreft, en bijgevolg het best wordt gekarakteriseerd in het equivalent niveau (de berekende immissie is eveneens een equivalente geluidimmissie). Tabel 5.13: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (zonder mildering) tijdens de nachtperiode LAsp nacht

Huidig LAeq,1hniveau

Toekomstig

Stijging

boorinstallatie

Nacht 08/2011

LAeq,1h-niveau nacht

ΔLAX,T

dB(A)

dB(A)

dB(A)

dB(A)

48,8

44

50,0

6,0

53

44

53,5

9,5

BP C

36,8

44

44,8

0,8

BP D

35,1

44

44,5

0,5

BP

BP A BP B

5.5.1.4 Impact boorfase – toetsing aan het significantiekader De geluidsimpact van de boorfase wordt getoetst aan volgend significantiekader (dit significantiekader is opgenomen in het nieuwe richtlijnenboek voor geluid en trillingen – februari 2011). Hierbij wordt een evaluatie gemaakt van het specifiek geluid t.o.v. de Vlarem normen (richt- en grenswaarden) en dit gezamenlijk met de mogelijke impact op het omgevingsgeluid. Tabel 5.14: Significantiekader geluid Eindscore na correctie

Invloed op omgeving

Voldoet aan het Vlarem? na-Lvoor*

Tussenscore

ΔLAX,T

(Effectscore)

Nieuw / Verandering / Hervergunning Nieuw LAsp≤GW LAsp>GW

Bestaand / Hervergunning Bestaand LAsp≤RW

RW
LAsp>RW+10

ΔLAX,T>+6

-3

-1

-3

-1

-2

-3

+3<ΔLAX,T≤+6

-2

-1

-3

-1

-2

-3

+1<ΔLAX,T≤+3

-1

-1

-3

-1

-1

-3

-1≤ΔLAX,T≤+1

0

0

-1/-2 **

0

-1

-3

-3≤ΔLAX,T<-1

+1

+1

-

+1

+1

-

-6≤ΔLAX,T<-3

+2

+2

-

+2

+2

-

ΔLAX,T<-6

+3

+3

-

+3

+3

-

ΔLAX,T : verschil in omgevingsgeluid in dB(A) voor en nadat een project zal zijn uitgevoerd Met T = duur in seconden Met X:  “N” parameter van statistische analyse (LAN,T), in Vlarem wordt N = 95 gebruikt ter toetsing aan de milieukwaliteitsnorm, ofwel “eq” voor het equivalente geluidsdrukniveau (LAeq,T), van het omgevingsgeluid. GW : grenswaarde volgens het beslissingsschema 4.6.6.1 van Vlarem II RW : richtwaarde LAsp : specifiek geluid *bij hervergunning dient Lvoor gebruikt te worden alsof het bestaande bedrijf er niet was. Bij een hervergunning van een inrichting met een mix van bestaande & nieuwe bronnen is het oorspronkelijk omgevingsgeluid voor de nieuwe bronnen, het omgevingsgeluid met de bestaande bronnen van de inrichting in werking. ** de keuze -1 ofwel -2 is afhankelijk van de grootte van de overschrijding van de GW (al dan niet binnen het betrouwbaarheidsinterval van de berekende specifieke immissie). Voor niet Vlarem punten wordt enkel de tussenscore gebruikt en geen eindscore. De parameter mag door de deskundige gekozen en gemotiveerd worden

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

14/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De uiteindelijke negatieve scores worden als volgt gekoppeld aan milderende maatregelen. Tabel 5.15: Koppeling significantie aan milderende maatregelen -1 (matig significant negatief)

Onderzoek naar milderende maatregelen is minder dwingend, maar indien de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden aangeven dat er zich een probleem kan stellen dan dient de deskundige over te gaan tot voorstellen van milderende maatregelen. Bij het ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.

-2 (significant negatief)

Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen, eventueel te koppelen aan de langere termijn. Bij het ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.

-3 (zeer significant negatief)

Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen te koppelen aan de korte termijn. Bij het ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.

De scores 0, +1, +2 en +3 krijgen respectievelijk de beoordeling verwaarloosbaar, positief, zeer positief en uitgesproken positief. Volgens bovenstaand significantiekader:  zijn de impulsachtige booractiviteiten als verwaarloosbaar te beoordelen, gezien er ruim voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde voor impulsachtig geluid, 

is de stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase als zeer significant negatief te beoordelen naar BP A en BP B, gezien er niet wordt voldaan aan de nachtelijke Vlaremgrenswaarden en de impact (verwachte stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is (met stijgingen van 6 tot 9.5 dB(A)),



is de stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase als verwaarloosbaar te beoordelen naar BP C en BP D, gezien er wordt voldaan aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden en de impact er klein is (stijgingen van het omgevingsgeluid met minder dan 1 dB(A)).



dient er noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen te koppelen aan de korte termijn (zie hoofdstuk 0).

5.5.2

Geluidemissies en immissies in de exploitatiefase

5.5.2.1 Geluidemissies exploitatiefase (“scenario P70”) Volgende geluidbronnen zijn vermoedelijk het meest relevant naar de omgeving en worden in deze MER mee beschouwd: 

De 4 aanzuigvlakken van de geplande ACC (Air Cooled Condensor), met globaal LwA van 87,5 dB(A) en gemiddelde bronhoogte van 5m.



Het afblaasvlak op de top van de bardage rond de geplande ACC, met globaal LwA van 88,8 dB(A) en bronhoogte van 15m.

De circulatiepompen, ORC, warmtewisselaar, … worden allen binnen in een nog te plaatsen gebouw geplaatst. Hiervoor dient in latere ontwerpfase ook de nodige aandacht te worden besteed, wat betreft de demping en locatie van verluchtingsroosters, poorten, geveluitstraling,…. Deze deelbronnen worden, in huidige fase, echter als minder kritisch beoordeeld, en momenteel nog niet in detail bestudeerd. Het toekomstig LwA van deze deelbronnen zal gezamenlijk dienen te worden beperkt tot ca. 85 dB(A) om geen relevante impact te hebben naar de omgeving. Het globale A-gewogen LwA en de spectrale geluidemissies (zie Tabel 5.22) zijn gebaseerd op eigen

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

15/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

metingen aan een aerocondensor met 3 grote axiaalventilatoren en een standaard bardage/windscherm (dus niet-akoestisch absorberende) aan de zijkanten van de koelribben. Het nominaal thermisch vermogen van deze installatie bedroeg 42 MW th en is bijgevolg representatief voor de geplande aerocondensoren in het scenario P70 (70% kans dat er een debiet van 210 m³/u en een brine temperatuur van 124°C wordt opgepompt), waarbij een aerocondensor met thermisch vermogen van 36.2 MW is vereist. In het andere scenario P90 (90% kans dat er een debiet van 140 m³/u en brine temperatuur van 124°C wordt opgepompt) is er een aerocondensor met thermisch vermogen van 24.2 MW vereist. Gezien het direct verband tussen thermisch vermogen (diameter fan en toerental) en het akoestisch vermogen, zal scenario P70 steeds een akoestisch kritischer benadering zijn. Voldoet P70 dan voldoet P90 ook. De geplande locatie van deze bronnen is opgenomen in Figuur 5.13.

5.5.2.2 Geluidimmissies exploitatiefase (“Scenario P70”) Met de geluidemissies van deze ACC en het opgebouwd akoestisch rekenmodel (met aanpassingen voor deze installaties) wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend volgens ISO 9613. Het specifieke geluid van de geplande installaties in exploitatiefase zal getoetst worden aan de nachtelijke grenswaarden. Dit zijn de richtwaarden voor nieuwe installaties (installaties vergund na 1993). Tabel 5.16: Toetsing toekomstig specifiek geluid exploitatie P70 tijdens nachtperiode BP BP A BP B BP C BP D

LAsp

GW

Toetsing LAsp

Exploitatie P70 dB(A) 25,2 28,7 15,5 19,7

Nacht dB(A) 40 50 40 45

Exploitatie P70 dB(A) -14,8 -21,3 -24,5 -25,3

Naar geen van de bewoningen zijn er overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten. BP A is als meest relevante beoordelingspositie voor de geplande exploitatie te beschouwen (met ACC volgens scenario P70). In onderstaande tabel wordt de bronlijst naar BP A getoond, met aanduiding van de bijdrage van de 2 geplande geluidbronnen van de ACC op de vooropgestelde locatie. S-ACC-2 is met een specifieke bijdrage van 22.8 dB(A) naar BP A de belangrijkste nachtelijk werkende geplande bron in de exploitatiefase. S-ACC-1 heeft een specifieke bijdrage van 21.6 dB(A) naar BP A. Tabel 5.17: Bronlijst toekomstig specifiek geluid “ACC – P70” naar BP A LAsp nacht met ACC BP A S-ACC-2 S-ACC-1

Per bron

Cumulatief

dB(A)

dB(A)

22.8 21.6

25.2 21.6

In onderstaande tabel wordt de stijging op het gemeten omgevingsgeluid bepaald. In deze berekening worden de gemeten gemiddelde LA95,1u-waardes van het omgevingsgeluid als basis genomen, daar de geplande geluidbronnen een zeer stabiel geluid zullen genereren en de

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

16/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

impact bijgevolg het best wordt gekarakteriseerd door het LA95,1u-niveau (de maat voor het stabiele achtergrondgeluid). Het gemeten nachtelijk omgevingsgeluid (4 stilste uren) in MP A wordt als representatief beschouwd in de 4 beoordelingsposities. Tabel 5.18: Berekende stijging omgevingsgeluid door exploitatiefase nachtperiode

BP

BP A BP B BP C BP D

LAsp nacht

Huidig LA95,1h-niveau

Toekomstig

Stijging

Exploitatiefase

Nacht 08/2011

LA95,1h-niveau nacht

ΔLAX,T

dB(A)

dB(A)

dB(A)

25,2 28,7 15,5 19,7

37 37 37 37

37,3 37,6 37,0 37,1

dB(A) 0,3 0,6 0,0 0,1

De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase beperkt. Stijgingen met minder dan 1 dB(A) zijn niet tot nauwelijks hoorbaar. De eerder impact wordt ook getoond in Figuur 5.12: Positie bronnen boorfase op luchtfoto (bron Agiv)

Figuur 5.13: Positie bronnen exploitatiefase op luchtfoto (bron Agiv)

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

17/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

[14.0093_VD] 15/07/2015

18/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 5.14 via de berekende geluidcontourenkaarten van het totaal specifiek geluid. De huidige nachtelijke referentiesituatie wijkt nauwelijks af van de geplande exploitatiefase. Volgens het significantiekader, opgenomen in Tabel 5.14, is de impact van de exploitatiefase (project P70) naar alle beoordelingsposities als verwaarloosbaar te beoordelen, gezien er ruim voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde voor stabiel geluid en de impact op het nachtelijk omgevingsgeluid beperkt blijft tot max. + 0,6 dB(A) in BP B. Gezien in het scenario P90 de geluidemissies nog lager zullen zijn, is de impact van deze exploitatiefase nog lager dan begroot voor het P70-scenario.

5.6

MILDERENDE MAATREGELEN

Uit de beoordeling volgens het significantiekader blijkt dat er tijdens de boorfase milderende maatregelen vereist zijn.

5.6.1

Milderende maatregelen impulsen in de boorfase

De impulsachtige activiteiten van de boorfase geven geen overschrijdingen van de nachtelijke grenswaarden en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode worden uitgevoerd. Zeker tijdens de nachtperiode (met stabiel omgevingsgeluid van 37 dB(A), zullen deze auditief waarneembaar zijn. Mits voldoende aandacht door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn de impulsgeluiden, zeker tijdens de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken. Met de vooropgestelde akoestische schermen ter beperking van de (semi)stabiele bijdrage van de boorfase (zie verder) worden de mogelijke impulsachtige geluiden nog meer gemilderd. Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de dagperiode, dient te worden aangehouden. Uit de DEFRA database “Noise and Construction on open sites” blijkt dit een realiseerbare waarde.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

19/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

5.6.2

[14.0093_VD] 15/07/2015

Milderende maatregelen aan de stabiele bronnen van de boorfase

Voornamelijk voor de stabiele geluidimmissies van de boorfase zijn er relevante overschrijdingen en duidelijk auditief waarneembare impacten te verwachten (stijgingen van 6 en 9.5 dB(A) in resp. BP A en BP B). Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Voornamelijk S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen), S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-4 (Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie) zijn als meest relevante deelbronnen naar zowel BP A als BP B te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm rond de boorzone, cfr. het akoestische scherm van 10 m hoogte als gebruikt tijdens de geothermische boring door de boorfirma te München. Figuur 5.5: Akoestisch scherm op de boorlocatie te München

Tijdens de immissiemetingen te München is de effectiviteit van dit tijdelijk scherm opgemeten door te meten aan gelijkaardige afstanden aan de ene zijde (zonder scherm) t.o.v. de andere zijde (met scherm). Verschillen in geluidimmissies van 10 dB(A) werden er bepaald voor S-Impuls-3 (een bron met bronhoogte van ca. 5m) door het scherm van 10 m hoogte. De beschouwde akoestische isolatie en akoestische absorptie is deze van een standaard akoestische scherm, met een geperforeerde staalplaat aan de bronzijde met rotswolvulling van 78mm dikte en een gesloten stalen plaat aan de achterzijde.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

20/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De hoogte is 10 m en de lengte (zoals gemodelleerd) is 22 + 19 m. Zie onderstaande figuren voor de positie van het gemodelleerde scherm.

Figuur 5.6: Mogelijke positie akoestisch scherm - detail

Figuur 5.7: Mogelijke positie akoestisch scherm – ruimer zicht t.o.v. de omgeving

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

21/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 5.8: 3D-zicht model met akoestisch scherm

In onderstaande tabel wordt nachtelijk specifiek geluid, tijdens de geplande boorfase, met vooropgesteld akoestisch scherm getoetst. Tabel 5.19: Toetsing toekomstig (semi)stabiel specifiek geluid van de boorfase, met akoestisch scherm tijdens de nachtperiode BP BP A BP B BP C BP D

LAsp Boorfase

GW

Toetsing LAsp Boorfase

Met scherm dB(A) 37,6 43,8 36,8 35,1

Nacht dB(A) 40 50 40 45

Met scherm dB(A) -2,4 -6,2 -3,2 -9,9

Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische scherm nog overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de boorfase. In onderstaande tabel wordt de stijging, door de specifieke bijdrage van de boorfase met akoestisch scherm, op het gemeten equivalente omgevingsgeluid in de vaste meetpositie bepaald.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

22/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 5.20: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (met akoestisch scherm) tijdens de nachtperiode LAsp Boorinstallatie

Huidig LAeq,1h-niveau

Toekomstig

Stijging

met scherm

Nacht 08/2011

LAeq,1h-niveau nacht

ΔLAX,T

dB(A)

dB(A)

dB(A)

dB(A)

37,6

44

44,9

0,9

43,8

44

46,9

2,9

BP C

36,8

44

44,8

0,8

BP D

35,1

44

44,5

0,5

BP

BP A BP B

Volgens het significantiekader (zie Tabel 5.14) is de impact van de boorfase met akoestisch scherm verwaarloosbaar naar BP A, BP C en BPD, gezien er wordt voldaan aan de grenswaarden en de verwachte stijging van het huidige omgevingsgeluid er kleiner is dan 1 dB(A). Naar BP B is de impact nog als matig significant negatief te beoordelen, gezien de verwachte stijging van het huidige omgevingsgeluid er groter is dan 1 dB(A) en kleiner dan 3 dB(A). Gezien het tijdelijke karakter van de diepboring en er wordt voldaan aan de nachtelijke grenswaarde, zijn extra milderende maatregelen (buiten het akoestische scherm) niet aangewezen. De effectieve positionering van het scherm is afhankelijk van de uiteindelijke bronopstelling en wordt best in detail bestudeerd wanneer de uiteindelijke boorfirma hun inrichtingplan heeft vrij gegeven.

5.6.3

Milderende maatregelen in de exploitatiefase

Voor de geplande exploitatiefase zijn geen extra milderende maatregelen vereist. De effectieve geluidvermogenniveaus van de geplande installaties dienen in dezelfde orde van grootte te situeren als deze beschouwd in de modellering.

5.7

MONITORING

Nachtelijke bemande geluidimmissiemetingen tijdens de opstart van de boorfase t.h.v. BP A en BP B zijn mogelijks aangewezen om na te gaan of de berekende impulsachtige en stabiele immissies effectief kloppen met de reële situatie ter plaatse. De effectiviteit van de voorgestelde milderende maatregelen (het akoestische scherm ter beperking van de stabiele immissie tijdens de boorfase) kan dan ook worden beoordeeld. Geluidemissiemetingen aan de relevante deelbronnen in de exploitatiefase zijn ook aangewezen.

5.8

LEEMTEN IN DE KENNIS

De gemeten impulsachtige geluidemissies en –immissies te München waren uitgevoerd tijdens het inbrengen van casingbuizen (volgens de boorfirma de luidste activiteit). In welke mate de gemeten impulsachtige activiteiten dan effectief afwijken van deze tijdens de feitelijke boring is niet gekend. Volgens de boormeester waren S-Impuls-1 en -2 vergelijkbaar qua niveau (en klank/spectrum) als deze welke kunnen optreden tijdens de effectieve boringen (tijdens het wisselen van de boorstangen).

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

23/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Deze leemte in de kennis is echter geen bezwaar om de huidige berekeningen als onvoldoende betrouwbaar te beoordelen.

5.9

CONCLUSIES

Het aspect trillingen wordt als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van mogelijk trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de boorlocatie tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige gebouwen. Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in exploitatie, bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand van de boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg ook niet waarneembaar zijn. Twee van de 4 relevante beoordelingsposities in de omgeving liggen in gebied 2 (gebied op minder dan 500m van industriegebied) zodat de nachtelijke Vlarem-richtwaarde van 45 dB(A) van toepassing is. De grenswaarden (= richtwaarden voor nieuwe inrichtingen) zijn afhankelijk van het oorspronkelijk omgevingsgeluid. Dit omgevingsgeluid is gemeten in augustus 2011 (zie Tabel 5.3) en lag steeds onder de richtwaarde. Een nachtelijke grenswaarde (GW) van -5 dB(A) t.o.v. de richtwaarde is bijgevolg van toepassing. BP B is gelegen in industriegebied en hiervoor is een nachtelijke GW van 50 dB(A) van toepassing. Naar BP D, gelegen in buffergebied, is een nachtelijke GW van 45 dB(A) van toepassing. De huidige referentiesituatie is beschreven a.d.h.v. eerder uitgevoerde geluidimmissiemetingen anno augustus 2011. Het huidige nachtelijke stabiele omgevingsgeluid (als gemiddeld LA95,1h-niveau over de 4 stilste nachtelijke uren) blijft er met 37 dB(A) vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van 45 dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle 4 de relevante beoordelingsposities. Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies (als max. LAeq,1sec-niveau) tijdens de boorfase is in gebied 2 (BP A en BP C) de Vlarem-grenswaarde van 55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van 65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A) hoger. In BP D (buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen zullen tijdens de nachtperiode overschrijding geven van deze normen. Met een stabiel achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze tijdens de stilste periodes wel auditief waarneembaar zijn. Met het vooropgestelde akoestische scherm van 10m hoogte (zie hoofdstuk milderende maatregelen, ter beperking van de (semi)stabiele immissie van de boorfase) kunnen de impulsachtige geluidimmissies verder worden gemilderd. Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie (zonder milderende maatregelen) geeft in 2 van de 4 beoordelingsposities een overschrijding van de nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de bijdrage van de boorinrichting op het huidig omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities BP A en BP B een te relevante akoestische impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase (zonder milderende maatregelen) is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Met name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

24/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm (voor positie, hoogte, …wordt verwezen naar het hoofdstuk “milderende maatregelen”). Met dit akoestisch scherm kan de impact voldoende worden gemilderd. In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijding bepaald. De te verwachte stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist. Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen.

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

25/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

5.10 BIJLAGEN

Tabel 5.21: Immissiemetingen t.h.v. woning A, samenvatting per periode per dag Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie Bedrijf : Diepboring Balmatt project Meetpunt : MP1-LD7 Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011

Project : Positie : Operator :

110245

ONO t.o.v. het bedrijf Bert De Winter

VLAREM II, bijlage 2.2.1, gebied: 2 maandag

8/08/2011

LAeq,1h

LAmax,1h

LAmin,1h

LA1,1h

LA5,1h

LA10,1h

LA50,1h

LA95,1h

LA99,1h

Nacht Dag Avond

dinsdag

woensdag

donderdag

vrijdag

9/08/2011

10/08/2011

11/08/2011

12/08/2011

Nacht Dag

55.1

72.0

44.9

61.7

58.6

57.3

53.8

49.2

47.4

Avond

51.5

67.3

39.5

58.4

55.7

54.6

50.2

43.1

41.1

Nacht

44.0

62.8

34.3

54.9

49.9

46.3

39.3

36.4

35.5

Dag

56.3

74.3

42.6

63.9

59.9

58.6

53.9

48.1

45.6

Avond

50.9

65.4

39.2

57.0

54.9

53.8

49.8

43.2

41.1

Nacht

46.6

60.1

37.0

54.5

51.4

49.8

44.4

39.5

38.2

Dag

54.4

73.1

42.2

61.6

58.2

56.7

52.6

47.7

45.3

Avond

50.9

65.6

39.1

57.8

54.9

53.7

49.6

43.5

41.2

Nacht

42.8

61.9

32.1

53.3

48.5

45.7

38.2

34.2

33.2

Dag

53.7

71.0

39.3

61.2

57.7

56.2

51.8

44.8

42.0

Avond

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

26/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 5.9: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (09/08/2011 en 10/08/2011) Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie Bedrijf : Diepboring Balmatt project Meetpunt : MP1-LD7 Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011

Project : Positie : Operator :

110245

ONO t.o.v. het bedrijf Bert De Winter

di 09/08/11

wo 10/08/11

80

LA95,1h [dB(A)]

70

60

50

40

30

20

0:00

23:00

22:00

21:00

20:00

19:00

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

7:00

6:00

5:00

4:00

3:00

2:00

1:00

0:00

Tijd [uur]

di 09/08/11

wo 10/08/11

80

LAeq,1min [dB(A)]

70

60

50

40

30

20

0:00

23:00

22:00

21:00

20:00

19:00

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

7:00

6:00

5:00

4:00

3:00

2:00

1:00

0:00

Tijd [uur]

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

27/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 5.10: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (11/08/2011 en 12/08/2011) Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie Bedrijf : Diepboring Balmatt project Meetpunt : MP1-LD7 Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011

Project : Positie : Operator :

110245

ONO t.o.v. het bedrijf Bert De Winter

do 11/08/11

vr 12/08/11

80

LA95,1h [dB(A)]

70

60

50

40

30

20

0:00

23:00

22:00

21:00

20:00

19:00

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

7:00

6:00

5:00

4:00

3:00

2:00

1:00

0:00

Tijd [uur]

do 11/08/11

vr 12/08/11

80

LAeq,1min [dB(A)]

70

60

50

40

30

20

0:00

23:00

22:00

21:00

20:00

19:00

18:00

17:00

16:00

15:00

14:00

13:00

12:00

11:00

10:00

9:00

8:00

7:00

6:00

5:00

4:00

3:00

2:00

1:00

0:00

Tijd [uur]

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

28/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 5.11: Histogram LAeq,1min. in MP A voor de dag- avond en nachtperiode Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie Bedrijf : Diepboring Balmatt project Meetpunt : MP1-LD7 Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011

Project : Positie : Operator :

110245

ONO t.o.v. het bedrijf Bert De Winter

Histogram LAeq,1min, Dag (7u - 19u) MP1-LD7 200 aantal samples [min]

180 160 140 120

Week

100

Weekend

80 60 40 20 0 100

96

92

88

84

80

76

72

68

64

60

56

52

48

44

40

36

32

28

24

20

LAeq,1min [dB(A)]

Histogram LAeq,1min, Avond (19u - 22u) MP1-LD7 40

aantal samples [min]

35 30 25

Week

20

Weekend

15 10 5 0 100

96

92

88

84

80

76

72

68

64

60

56

52

48

44

40

36

32

28

24

20

LAeq,1min [dB(A)]

Histogram LAeq,1min, Nacht (22u - 7u) MP1-LD7 70

aantal samples [min]

60 50

Week

40

Weekend

30 20 10 0 100

96

92

88

84

80

76

72

68

64

60

56

52

48

44

40

36

32

28

24

20

LAeq,1min [dB(A)]

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

29/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 5.22: Spectrale geluidemissies – gepland project Boorfase 12.5

16

20

25

31.5

40

50

63

80

100

125

160

200

250

315

400

500

630

800

1k

1.25 k

1.6 k

2k

2.5 k

3.15 k

4k

5k

6.3 k

8k

10 k

LwAmax

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB(A)

S-Impuls-1

96,4

98,4

97,6

114,1

102,3

103,0

106,7

100,8

98,3

98,8

112,2

93,9

94,9

95,5

92,3

94,8

99,3

96,6

94,2

93,8

94,7

99,8

93,3

91,2

91,5

86,1

84,0

81,5

74,9

73,0

106,1

S-Impuls-2

96,9

99,8

100,2

120,8

103,1

103,9

107,6

105,6

101,1

100,5

105,9

100,4

101,8

102,9

100,2

102,1

101,8

100,7

97,6

95,2

96,0

98,1

97,2

95,9

95,1

88,9

85,1

80,4

75,3

70,1

108,3

S-Impuls-3

97,0

99,8

97,9

118,9

103,6

104,2

107,8

98,0

102,4

101,9

109,3

107,9

109,7

105,9

106,6

105,6

104,9

105,9

104,1

100,6

101,4

103,5

101,3

98,0

96,8

91,7

87,7

82,4

76,9

71,3

112,8

12.5

16

20

25

31.5

40

50

63

80

100

125

160

200

250

315

400

500

630

800

1k

1.25 k

1.6 k

2k

2.5 k

3.15 k

4k

5k

6.3 k

8k

10 k

LwAmax

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB(A)

S-Boor-1

92

92

92,3

118

107

103

106

94,2

101

101

97,9

98,1

106

95,3

93,7

106

93

98

92

89,6

90,6

89,3

87

87

85

80

79

81

81

82

104,5

S-Boor-2

92

92

92,3

118

107

103

106

94,2

101

101

97,9

98,1

106

95,3

93,7

106

93

98

92

89,6

90,6

89,3

87

87

85

80

79

81

81

82

104,5

S-Boor-3

97,4

97,3

95,0

110,8

100,0

92,7

96,5

90,8

95,8

88,9

87,5

86,5

87,2

88,0

86,1

89,2

85,2

85,6

84,9

84,1

80,3

79,4

78,7

76,5

72,5

69,8

66,3

63,8

62,0

62,0

92,9

S-Boor-4

74

74

74,2

99,4

88,5

84,6

87,7

76,1

82,9

83,1

79,8

80

87,6

77,2

75,6

87,4

74,9

79,9

74

71,5

72,5

71,2

69

68

67

62

61

63

63

64

86,4

S-Boor-5

89

92

92,9

122

108

99,1

116

96,4

102

105

102

101

101

102

102

103

99,5

100

98

94

94,6

89

88

86

82

80

80

78

75

73

105,9

S-Boor-6

87

81

81,2

120

88

91,6

98

82,9

97,9

91,4

95,3

90,5

89,7

90,3

90,2

89,9

89,6

86,2

86

83,9

83,6

80,7

80

77

75

73

71

69

65

63

95,0

S-Boor-7

72

75

75,5

104

91

81,7

98,1

79

84,8

87,9

84,4

83,3

83,5

84,3

84,7

85,1

82,1

82,9

80

76,6

77,2

71,6

71

68

64

63

62

61

57

56

88,5

S-Boor-8

82

76

76,7

116

83,5

87,1

93,5

78,4

93,4

86,9

90,8

86

85,2

85,8

85,7

85,4

85,1

81,7

82

79,4

79,1

76,2

75

72

71

69

67

64

60

58

90,5

S-Boor-9

65

61

56,6

57,1

53,9

57,5

57,1

53,6

56,4

54,4

64,7

81,2

55,2

58,8

60,1

61,3

59,6

58,1

63

63,3

63

66,3

65

63

62

61

59

58

56

55

75,0

S-Boor-10

63

66

67

95,7

82,5

73,2

89,6

70,5

76,3

79,4

75,9

74,8

75

75,8

76,2

76,6

73,6

74,4

72

68,1

68,7

63,1

62

60

56

55

54

52

49

47

80,0

S-Boor-11

58

61

62

90,7

77,5

68,2

84,6

65,5

71,3

74,4

70,9

69,8

70

70,8

71,2

71,6

68,6

69,4

67

63,1

63,7

58,1

57

55

51

50

49

47

44

42

75,0

Bron

Bron

Exploitatiefase 12

16

20

25

31

40

50

63

80

100

125

160

200

250

315

400

500

630

800

1k

1.25 k

1.6 k

2k

2.5 k

3.15 k

4k

5k

6.3 k

8k

10 k

LwAmax

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB

dB(A)

S-ACC-1

99.2

97.7

97.6

96.8

94.6

92.9

92.2

89.4

88.3

87.1

86.2

83.7

84.3

84.5

81.8

80.0

79.5

77.3

78.2

77.3

76.4

74.5

73.1

73.7

69.6

76.3

67.9

68.0

64.3

62.6

87.5

S-ACC-2

97.5

99.9

93.7

94.1

93.4

91.8

90.8

89.5

86.2

85.8

84.6

82.4

82.1

85.2

80.8

79.6

82.5

78.4

80.5

77.6

76.5

75.0

75.9

73.1

70.5

80.5

70.0

70.4

61.8

58.2

88.8

Bron

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

30/31

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 5.12: Positie bronnen boorfase op luchtfoto (bron Agiv)

Figuur 5.13: Positie bronnen exploitatiefase op luchtfoto (bron Agiv)

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

31/33

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 5.14: Geluidcontourenkaart van het maximaal impulsachtig specifiek geluid tijdens de boorfase

Figuur 5.15: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase –zonder scherm

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

32/33

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 5.16: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase – met scherm

Figuur 5.17: Geluidcontourenkaart van het specifiek geluid tijdens de exploitatiefase - P70

Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen

33/33

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

6

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

[14.0093_VD] 15/07/2015

OVERIGE DISCIPLINES

1/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Voor wat de overige disciplines (Water, Lucht, Mens, Fauna en Flora, Landschap, ...) betreft, worden geen relevante milieueffecten verwacht. Ter informatie wordt hier wel een kwalitatieve beschrijving (o.a. met opgave van mogelijke emissies ) van het project, mbt deze disciplines, opgenomen.

6.1 WATER In eerste fase wordt een proefboring uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een bepaalde diepte wordt geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing geplaatst. De boring zal grotendeels uitgevoerd worden als spoelboring waarbij het losgeboorde materiaal door middel van een vloeistof (mud) naar de oppervlakte wordt getransporteerd (gespoeld). Er zal gebruik gemaakt worden van een directe spoeling (Vlarem II, zie bijlage 5.53.1). Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt worden van water als boorvloeistof. Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de boorvloeistof te bekomen maar het blijft een op water gebaseerde boormodder. De densiteit van de boormodder zal verhogen met de diepte. Standaard additieven zijn: kalium chloride (KCl), bentoniet, gips, calcium carbonaat (CaCO 3). Om een goede samenstelling van de boormodder te bekomen en te behouden zullen verder zoveel mogelijk biodegradeerbare substanties gebruikt worden (cfr. Vlarem II). Het betreft vaste stoffen die in de juiste verhoudingen aan de boormodder worden toegevoegd en die qua grootte orde als volgt kunnen 1 ingeschat worden: bentoniet (30-50 kg/m³), CaCO3 (30 kg/m³), KCl (80 kg/m³), CMC (5-20 kg/m³), 2 Xan-Plex D (2 kg/m³), Na2CO3 (2 kg/m³), NaHCO3 (1 kg/m³). Tot een diepte van ca. 600 meter zal leidingwater gebruikt worden, vanaf deze diepte wordt overgeschakeld op kanaalwater dat gecapteerd zal worden uit het Kanaal Bocholt-Herentals ter hoogte van de boringsplaats. Hiervoor werd reeds een captatievergunning aan de Dienst voor de Scheepvaart in Hasselt aangevraagd en verkregen. De totale hoeveelheid waterverbruik over het 3 project wordt ingeschat op ca. 2.000 m wat, behoudens significante spoelingsverliezen, ruim voldoende zou moeten zijn. Nota: Gebruik van lokaal grondwater is uitgesloten omwille van een bestaande grondwaterverontreiniging waarvoor een bodemsaneringsproject in uitvoering is. Kanaalwater is dan de enige optie. Indien tijdelijk gebruik van kanaalwater niet mogelijk zou zijn (vb. als gevolg van accidentele lozing) zal gebruik gemaakt worden van leidingwater. De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt, waarbij continu een evenwicht wordt nagestreefd tussen nodige hoeveelheden (zuiver) water en gewenste densiteit. Enkel indien er tussen verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt die vervangen. Er wordt geen boorvloeistof geloosd. Eventueel te zout water wordt samen met de boormodder verwijderd. De juiste samenstelling van de boorvloeistof wordt continu gecontroleerd en eventueel bijgestuurd. Voor het ondiepe deel van de boring (tot ca. 605 m) zal er in principe gestart worden met een boorspoeling met bentoniet en CMC. In totaal bedraagt het volume van dit gedeelte van het boorgat om en bij de 175 m³. Voor het onderste deel van de boring (van ca. 605 m tot ca. 2.800 m) wordt gerekend op een putvolume van ca. 230 m³. Voor het diepste deel van de boring (tot 3.500 m³)

1 2

Natriumcarboxymethylcellulose Polysacharide polymeer

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

2/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

bedraagt het volume van de put ruim 165 m³. Het volume boorspoeling in de actieve tanks is hier niet bijgeteld. De boormodder wordt eens terug boven doorheen een reeks installaties gestuurd om deze te ontdoen van het boorgruis (cuttings). Afhankelijk van de boorfirma en de aangeboorde gesteenten kunnen de installaties systemen omvatten om schalie te onderscheiden van zand (shale-shakers, desanders, desilters), om te ontgassen en om het boorgruis zoveel mogelijk te ontwateren en steekvast te maken (vb. hydrocyclonen). De boorvloeistof (waterfractie) wordt in opslagtanks verder 3 behandeld, het betreft voornamelijk een bezinking in in serie geschakelde containers van 20 m , en indien nodig aangepast qua samenstelling. Dit laatste is nodig om opnieuw te gebruiken als spoeling bij de boring. Op het einde van de proefboring zullen pomptesten uitgevoerd stromingseigenschappen van de beoogde reservoirformaties na te gaan.

worden

om

de

Voorlopig wordt rekening gehouden met testen op basis van een pompdebiet van ca. 150 m³/u en over een totale periode van 2 à 3 dagen. Er wordt voorzien om het opgepompte water op te vangen in een tijdelijk opvangbekken, waarna, o.m. op basis van de samenstelling van dit water (e.g. zoutgehalte) kan beslist worden of dit gecontroleerd wordt afgevoerd (met tankwagens of per schip) of geïnjecteerd in een volgende put. Indien in het opvangbekken materiaal neerslaat uit het water, dan zal dit afgevoerd of verwerkt worden volgens de geldende wetgeving, afhankelijk van de samenstelling (natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve elementen). Omwille van de hoge zoutconcentratie van het op te pompen water wordt geopteerd voor een waterdicht bekken of reservoir voor de opvang hiervan. Aangezien de kans groot is dat de samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal – om de variatie na te gaan – meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden. Dit water zal voornamelijk gekarakteriseerd zijn door haar hoge zoutgehalte van 140 g/l. Rekening houdend met 3 dagen volcontinu pompen levert dit 3 3 een totaal volume opgepompt water van 10.800 m . Met een concentratie van 140 kg zout /m zou aldus 1.512 ton zout vrijgezet worden. In realiteit zal men echter nooit 3 dagen volcontinu gaan pompen zodat de hier afgeleide hoeveelheid een ‘worst case’ inschatting is. Met betrekking tot de productie- en injectieputten wordt in de boorfase geen water geloosd. Het water dat tijdens de productie van warmte wordt opgepompt zal onder normale omstandigheden via de injectieput weer in dezelfde formatie geïnjecteerd worden (zie hoofdstukken Projectbeschrijving en Bodem en Grondwater). Bij exploitatie van de ORC-installatie komt er uit het productieproces geen koelwater vrij gezien het koelcircuit dat dient voor koeling van het organisch medium in de condensor gerealiseerd wordt met droge koelers (lucht). Tijdens de boorfase zullen een 30-tal personen tewerkgesteld zijn op de site. In deze fase worden werftoiletten voorzien op de site zodat geen sanitair afvalwater wordt geloosd. Bij exploitatie van het geothermische project zullen 4 personen tewerkgesteld worden. Het sanitair afvalwater dat in deze fase ontstaat wordt dan geloosd op de riolering van de Lichtstraat (gelegen in ‘collectief te optimaliseren buitengebied’.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

3/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

6.2 LUCHT 6.2.1 Methodologie In de discipline ‘Lucht’ worden de effecten van het voorgenomen project op de concentraties van polluenten in de omgevingslucht bestudeerd. Daar dit geen sleuteldiscipline is, zal de beschrijving van de huidige situatie zich beperken tot een beschrijving de huidige luchtkwaliteit in de omgeving aan de hand van de interpolatiekaarten en eventuele meetposten van VMM in de omgeving en van de (mogelijke) emissies van het bedrijf. Gezien de doelstelling van het project ‘zoektocht naar alternatieven ter vervanging van de conventionele energievoorzieningen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen en zo ondermeer de CO2-emissies op grotere schaal te reduceren’, dat er zich behalve de noodgeneratoren, geen verbrandingsinstallaties op het terrein zullen bevinden en er op zich geen grote verkeersstromen worden gegenereerd, worden impactberekeningen in het kader van dit MER niet zinvol geacht.

6.2.2 Afbakening studiegebied Voor de discipline Lucht wordt het studiegebied afgebakend tot een gebied van 3 km rondom het bedrijf.

6.2.3 Luchtkwaliteit in het studiegebied Voor het in kaart brengen van de plaatselijke luchtkwaliteit zou in eerste instantie gebruik gemaakt kunnen worden van immissiemetingen uitgevoerd door VMM. Er bevinden zich echter geen meetposten binnen het studiegebied. De meest nabijgelegen meetpost is nr. 42N016 gelegen aan de Nieuwe Dijk – Sluis 4 te Dessel op ca. 3,6 km van de projectsite. Het station behoort tot het telemetrisch meetnet en meet SO2, NOx, O3, PM10 en zwarte koolstof. De gemeten concentraties (2012) aan deze meetpost tov de grenswaarden (Vlarem II) zijn weergegeven in onderstaande Tabel 6.1. Tabel 6.1: Gemeten concentraties aan meetpost 42N016 (Dessel) SO2 Meetpost

Grenswaarde

NOx % tov grenswaarde

Gemiddelde (µg/m³)

PM10

Meetpost

Grenswaarde

% tov grenswaarde

Meetpost

Grenswaarde

% tov grenswaarde

20

40

50,00%

22

40

55,00%

39

50

78,00%

Dag_P90 (µg/m³) Uur_P99 (µg/m³)

12

350

3,43%

Dag_P99 (µg/m³)

7

125

5,60%

Max_uur (µg/m³)

85

Max_dag (µg/m³)

15

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

59

79

200

29,50%

228

129

4/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Uitgaande van de PM10-concentratie kan ook de PM2,5-concentratie geschat worden, rekening houdend met een gemiddeld aandeel van 60 à 70 %. Dit geeft een PM2,5-concentratie van 13,2 à 15,4 µg/m³ wat lager is dan de grenswaarde (25 µg/m³) die op 1/01/2015 van kracht wordt. Ter hoogte van de projectsite werden tevens de interpolatiekaarten van VMM geraadpleegd. In Tabel 6.2 wordt de gemiddelde luchtkwaliteit in dit gebied (periode 2010-2012) – volgens deze kaarten - weergegeven. Op de interpolatiekaarten van VMM wordt de luchtkwaliteit voor wat betreft de parameters NO2 en PM10 en het aantal overschrijdingen van de PM 10-norm van 3 jaren berekend. De interpolatiekaarten zoals deze op 9/07/2014 konden geraadpleegd worden, vermelden inzake NO2 slechts de waarden van 2012. Tabel 6.2: Luchtkwaliteit in het studiegebied 2010-2012 (bron: interpolatiekaarten VMM) Aantal overschrijdingen norm PM10-daggemiddelde

NOX-jaargemiddelde

PM10-jaargemiddelde

(µg/m³)

(µg/m³)

2010

g.g.

24

14

2011

g.g.

25

22

2012

17

23

20

Gemiddelde

g.g.

24

19

Uit deze gegevens kan afgeleid worden dat er in het studiegebied (thv het projectgebied) wordt voldaan aan de grenswaarden voor NO X en PM10 (beide 40 µg/m³). Dit neemt niet weg dat in de onmiddellijke omgeving van relevante bronnen, met aanzienlijke impact op omgevingsniveau, er lokaal overschrijdingen van de vermelde luchtkwaliteitsdoelstellingen kunnen optreden. Ook hier kan uitgaande van de PM10-concentratie de PM2,5-concentratie geschat worden. Rekening houdend met een gemiddeld aandeel van 60 à 70 % aan PM2,5 geeft dit een jaargemiddelde PM2,5concentratie - over de vermelde jaren - van maximum 16,8 µg/m³, waarmee voldaan wordt aan de grenswaarde die op 1/1/2015 van kracht is geworden (25 μg/m³).

6.2.4 Emissies als gevolg van het project 6.2.4.1 Aanlegfase Tijdens de aanlegfase kunnen voor de discipline lucht volgende emissies verwacht worden: 

Stofemissies bij graafwerken en aan- en afvoer met vrachtwagens: de intensiteit van de stofvorming is functie van de uitgevoerde ingreep, van het vochtgehalte van het te verzetten materiaal, van de heersende meteorologische condities en van de goede praktijk van de aannemers



Emissies van uitlaatgassen van vrachtwagens en wagens contractorpersoneel: wagens en vrachtwagens die materieel, onderdelen, grondstoffen aanvoeren en afvalstoffen afvoeren emitteren uitlaatgassen. Het transport voor de aanvoer van de materialen wordt geschat op een 80-tal vrachtwagens over een periode van enkele dagen. Het personenvervoer zal in verhouding beperkt zijn. Voor het boren van het boorgat zal uitsluitend gebruik gemaakt worden van elektriciteit van het net (occasioneel inzet generator/nooddiesel); bijgevolg veroorzaakt dit geen verbrandingsemissies.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

5/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO



[14.0093_VD] 15/07/2015

Overige: 

tijdens de boorfase bestaat het risico dat er vanuit de boorput gas meekomt wanneer water wordt opgepompt. Hier wordt verwacht dat het gas in oplossing zal betreffen. Bovendien worden de nodige maatregelen getroffen (o.a. noodafsluiters) om het boorgat onmiddellijk af te sluiten mocht er op grote diepte toch een instroom aan gas zijn en het boorgas (bestaande uit CO 2, CH4 en N2) af te leiden naar een 3 noodfakkelinstallatie .



occasioneel inzetten van een nooddiesel (1.470 kW)

6.2.4.2 Exploitatiefase (toepassing geothermie) Het geothermische project zelf ontwikkelt geen emissies op het vlak van CO2, NOx en CO. Emissies als gevolg van de exploitaite worden enkel gegenereerd door de uitlaatgassen van wagens personeel en vrachtverkeer van en naar de site en occasioneel bij inzet van de noodgenerator.

6.2.4.3 Impact op de luchtkwaliteit Gezien de beperkte verkeersgeneratie wordt een impactberekening van de verkeersemissies niet zinvol geacht. Het effect is naar verwachting beperkt. Een impactbepaling van eventuele noodfakkelemissies (niet verwacht) tijdens de aanlegfase is niet mogelijk omdat er geen gegevens zijn omtrent de mogelijke emissies en wordt bovendien weinig zinvol geacht vanwege de zeer tijdelijke situatie. Relevante effecten op de luchtkwaliteit worden dan ook niet verwacht.

6.2.5 Besluit en milderende maatregelen In de discipline Lucht werden de luchtemissies als gevolg van voorliggend project besproken. Hierbij werd aangegeven welke emissies gegenereerd worden. In de aanlegfase betreft het emissies als gevolg van verkeer, graafwerkzaamheden, occasioneel inzetten van dieselgroep en mogelijks vrijkomen van gas vanuit de boorput. In dit laatste geval zijn de nodige maatregelen genomen om het boorgat onmiddellijk af te sluiten en het boorgas af te leiden naar een noodfakkelinstallatie. In de exploitatiefase (toepassen geothermie voor warmtenetten en toepassing in elektriciteitsopwekking) betreft het enkel emissies als gevolg van verkeer van- en naar de site alsmede occasioneel inzetten van de nooddiesel. Verspreidingsberekeningen ter bepaling van de impact van het project op de luchtkwaliteit in de omgeving werden, gezien de geringe emissies en de opzet van het project (zoektocht alternatieve energiebron ter vervanging van fossiele brandstoffen om ondermeer CO2 emissies op grotere schaal te reduceren) niet uitgevoerd. Milderende maatregelen zijn met betrekking tot de discipline Lucht niet nodig.

3

Voor zover bekend diende dergelijke noodfakkelinstallatie – bij vergelijkbare projecten in het buitenland – nog niet aangesproken te worden.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

6/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

6.3 MENS 6.3.1 Gezondheidsrisicoanalyse In de discipline Mens worden de mogelijke gezondheidsaspecten voor de omwonenden als gevolg van het voorliggende project bestudeerd. Hierbij wordt tevens aandacht besteed aan de directe en indirecte aspecten van de menselijke milieubeleving. Mogelijke effecten op de mens zijn vaak het gevolg van effecten die voor andere disciplines (vooral lucht, water, bodem en grondwater, geluid en trillingen) worden vastgesteld. Op basis van de analyses in de disciplines ‘Bodem en Grondwater’, ‘Water’, ‘Lucht’ en ‘Trillingen’ worden er geen relevante effecten als gevolg van het project verwacht. Bijgevolg doen zich volgende relevante wijzigingen in het milieu (buiten het terrein van het proefproject) voor 

bijdrage tot het geluidsklimaat in de omgeving



visuele hinder



Lichthinder

6.3.1.1 Afbakening van het studiegebied en risicopopulatie Het studiegebied Mens wordt bepaald als grootste van de studiegebieden van de andere disciplines. In dit geval is dat het studiegebied voor de discipline geluid. Het studiegebied omvat de menselijke populaties die enige invloed kunnen ondervinden van de exploitatie op de site op korte of lange termijn en in die mate dat er sprake kan zijn van blootstelling. In het studiegebied komen geen kinderdagverblijven en/of scholen voor).

kwetsbare

populaties

(ziekenhuizen,

woonzorgcentra,

6.3.1.2 Blootstelling aan chemische agentia Zoals aangegeven in de discipline Lucht, wordt een impactberekening van de emissies voor voorliggend project niet zinvol geacht gezien de doelstelling van het project ‘zoeken naar alternatieve energiebronnen ter vervanging van fossiele brandstoffen’ betreft, welke een reductie van de CO2emissies moet opleveren.

6.3.1.3 Blootstelling aan fysische agentia – geluid Te intensief geluid gezondheidsklachten.

leidt

tot

nachtrustverstoring,

wat

aanleiding

kan

zijn

voor

allerlei

Een publicatie van WGO (Night noise guidelines for Europe, 2009, WGO) beschrijft de richtwaarden voor nachtelijk geluid. Een overzicht van deze richtwaarden wordt in onderstaande Tabel 6.3 weergegeven.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

7/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 6.3: Richtwaarden geluid – WGO (Effecten van de verschillende niveaus van nachtelijk geluid op de volksgezondheid) Jaargemiddeld niveau van het nachtelijk geluid (Lnacht, buiten)

Tot 30 dB

30-40 dB

40-55 dB

> 55 dB

Gezondheidseffecten waargenomen bij de bevoling Alhoewel individuele gevoeligheden en omstandigheden kunnen verschillen lijkt het erop dat tot op dit niveau geen aanzienlijke biologische effecten worden waargenomen. Een Lnacht, buiten van 30 dB is gelijk aan de NOEL voor nachtelijk geluid In dit bereik zijn een aantal effecten op de slaap waargenomen zoals: liggen woelen, ontwaken, zelfgerapporteerde slaapstoornissen, opgewondenheid. De intensiteit van het effect hangt af van de aard van de bron en het aantal gebeurtenissen. Kwetsbare groepen (bijvoorbeeld kinderen, chronisch zieken een de ouderen) zijn hier vatbaarder voor. De effecten lijken echter bescheiden, zelfs in het ergste geval. Een Lnacht, buiten van 40 dB is gelijk aan de LOAEL voor nachtelijk geluid. Onder de blootgestelde bevolking worden nadelige gezondheidseffecten waargenomen. Veel mensen dienen hun leven aan te passen om het nachtelijk lawaai aan te kunnen. Kwetsbare groepen ondervinden hier veel meer hinder van. De situatie wordt beschouwd als meer en meer gevaarlijk voor de volksgezondheid. Nadelige gezondheidseffecten treden vaak op, een aanzienlijk deel van de bevolking is zeer geërgerd en heeft last van slaapstoornissen. Er is bewijs dat het risico op hart- en vaatziekten toeneemt.



Woning A is gelegen op ca. 360 m ten noorden van de projectsite. De woning is gelegen in natuurgebied, maar op minder dan 500m van industriegebied (dus gebied 2 volgens Vlarem).



Woning B is gelegen in de Vaartstraat op ca. 265 m ten oosten van de boorlocatie. De bewoningen t.h.v. de Vaartstraat zijn gelegen in industriegebied, met bijgevolg gevoelig hogere (dus minder strenge) geluidsnormen dan de bewoningen in de overige gebieden.



Woning C is effectief woongebied (op minder dan 500m van industriegebied), maar weinig kritisch o.w.v. de akoestische afscherming van de industriële gebouwen van de vroegere Verlipack site.



Woning D is gelegen in natuurgebied op minder dan 500 m van industriegebied (dus gebied 2 volgens Vlarem).

Volgens een langdurige geluidsmeting van 09/08/2011 tot 12/08/2011 en uitgevoerd in de achtertuin van een woning gelegen te Donk 165 te Mol, blijkt het stabiele omgevingsgeluid 44 dB(A) te bedragen gedurende de nachtperiode. Wat betekent dat in de huidige situatie – zonder project – reeds de richtwaarde van de WGO voor bescherming tegen slaapverstoring (40 dB(A), Lnacht buiten) wordt overschreden. In de boorfase wordt de impulsachtige impact in de discipline Geluid als verwaarloosbaar beoordeeld, gezien er ruim voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde (Vlarem). De (semi)stabiele nachtelijke geluidimmissies tijdens de boorfase (zonder milderende maatregelen) nemen ter hoogte van woningen A en B toe met resp. 6 en 9,5 dB(A) tot 50 en 53,5 dBA. Dit wordt in de discipline Geluid als zeer significant negatief beoordeeld omdat er naast de hoge toename niet voldaan wordt aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden. Thv woningen C en D bedraagt de toename

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

8/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

respectievelijk 0,8 en 0,5 dB(A), aangezien er in deze situaties voldaan wordt aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden wordt deze toename als verwaarloosbaar beoordeeld. Bovendien zijn stijgingen met minder dan 1 dB(A) niet tot nauwelijks hoorbaar. Als gevolg van het project blijft de richtwaarde voor bescherming tegen slaapverstoring overschreden waarbij het effect groter is thv woningen A en B dan woningen C en D. Milderende maatregelen dringen zich dan ook op. In de discipline Geluid wordt dan ook aangeraden om een akoestisch scherm te plaatsen aan de noordelijke/oostelijke zijde van de boorlocatie (zie Figuur 5.7 en Figuur 5.8). Als gevolg van deze ingreep neemt de geluidsimmissie drastisch af thv woningen A en B (toename van 0,9 dB(A) thv woning A ipv 6 dB(A) zonder scherm en toename van 2,9 dB(A) ipv 9,5 dB(A) thv woning B). Het plaatsen van een akoestisch scherm – zoals voorgesteld in de discipline Geluid – heeft geen invloed op de geluidsimmissies thv woningen C en D. Tijdens de exploitatiefase worden naar de beoordelingspunten (woningen A, B, C en D) geen overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarden (Vlarem) vastgesteld. De Laeq, 1h (nacht) stijgt in de beoordelingsposities maximaal tot 44,13 dB(A) in BP B. Dit betekent dat de te verwachten stijging van het omgevingsgeluid vrij beperkt is en dat de geplande exploitatiefase nauwelijk afwijkt van de huidige. Gezien de toename lager is dan 1 dB(A) zal de wijziging bovendien niet of nauwelijks hoorbaar zijn.

6.3.1.4 Blootstelling aan fysische agentia – visuele impact De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal, KMO-gebied aan de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden. In de aanlegfase domineert de mast van de boortoren (met een hoogte van 30 tot max. 55 m) het uitzicht van het terrein. Gezien het industriële verleden van de site (met aanwezigheid van een koeltoren die in het voorjaar van 2014 werd afgebroken) is er gewenning opgetreden tov dergelijke activiteiten zodat de aanwezigheid van de boortoren geen ‘wijziging van de perceptieve kenmerken en de belevingswaarde’ zal opleveren. In de exploitatiefase zullen de boorinstallaties niet langer aanwezig zijn. De aanwezige installaties zijn dan vergelijkbaar met andere industriële gebouwen.

6.3.1.5 Blootstelling aan fysische agentia – lichthinder Zoals aangegeven in de projectbeschrijving zullen de werkzaamheden (behalve het eventuele heien) 24/24 doorgaan hiertoe is verlichting noodzakelijk op de site. Deze verlichting zal bestaan enerzijds uit verlichting aangebracht op grondniveau, anderzijds uit verlichting op de boortoren. De verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële verlichting (gebouwenhoogte) en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting niet naar de straat maar wel intern naar de werf gericht. Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar beneden (meer bepaald naar de booropening) gericht.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

9/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.3.2 Mobiliteit 6.3.2.1 Methodologie Eerst wordt het bereikbaarheidsprofiel van de projectsite geschetst. Daarna wordt het mobiliteitsprofiel van het bedrijf besproken en dit zowel voor de aanlegfase als de toekomstige exploitatiefase. Als laatste wordt de impact van het mobiliteitsprofiel ingeschat aan de hand van volgend significantiekader: Verwaarloosbare bijdrage

x<1% van de capaciteit van de beschouwde weg

Beperkte bijdrage

1=<x<5% van de capaciteit van de beschouwde weg

Relevante bijdrage

5=<x<10% van de capaciteit van de beschouwde weg

Belangrijke bijdrage

x>=10% van de capaciteit van de beschouwde weg

6.3.2.2 Bereikbaarheidsprofiel Het bereikbaarheidsprofiel geeft de bereikbaarheid van het projectgebied weer. Hierin worden de planningscontext beschreven en het geheel van bestaande faciliteiten om het onderzoeksgebied te bereiken, wordt de kwaliteit van deze faciliteiten onderzocht en wordt de verkeersanalyse opgemaakt van de huidige verkeersbelasting op het wegennetwerk. 6.3.2.2.1

Huidige verkeersinfrastructuur

In de buurt van de Balmatt- en Electrabelsite komt volgende verkeersstructuur voor: Waterwegen: Het proefproject is gelegen langs het kanaal Bocholt-Herentals, ook wel het Verbindingskanaal‘MaasSchelde’ genoemd, dat in Herentals overgaat in het Albertkanaal en alsdusdanig aansluiting geeft met de haven van Antwerpen en het industriebekken van Luik. Het kanaal Bocholt-Herentals is bevaarbaar voor schepen tot 600 ton. Via deze transportweg zal echter geen bevoorrading voor het proefproject plaatsvinden. Wegen: Het proefproject is gelegen op de Balmatt-site, meer bepaald aan de Lichtstraat 20 te Mol. Deze straat geeft rechtstreeks aansluiting op de N18 ten (zuid)oosten van de site. In noordelijke richting geeft de N18 via de dorpskernen van Dessel en Retie aansluiting op de E34 en Turnhout, in zuidelijke richting wordt verbinding gemaakt met het centrum van Mol, waar echter een tonnagebeperking geldt. Via de N118 of de N71 wordt in zuidelijke richting aansluiting bekomen met Geel en de E313. De transportwegen in de omgeving van de site zijn weergegeven in Figuur 6.1. De probleemstelling voor gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer is schematisch weergegeven in Figuur 6.2. 6.3.2.2.2

Toekomstige infrastructuur

De Vlaamse overheid wil innovatieve bedrijven naar het Balmatt-terrein halen, die er zullen werken rond groene energie. Er zal in de toekomst mogelijk ook een nieuwe weg worden aangelegd die de dorpskern van Mol moet ontlasten van zwaar verkeer.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

10/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 6.1: Verkeersinfrastructuur – op macroniveau - in de omgeving van het proefproject (www.google.be/maps)

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

11/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 6.2: Probleemstelling gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer op regionaal niveau (bron: mobiliteitsplan Mol)

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

12/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

6.3.2.2.3

[14.0093_VD] 15/07/2015

Capaciteit van de omliggende wegen

De capaciteit van een weg of een rijstrook wordt uitgedrukt in personenauto-equivalenten (p.a.e.). Men hanteert deze werkwijze omdat de impact van de verschillende vervoerswijzen op de capaciteit van een weg, totaal verschillend kan zijn. Er wordt uitgegaan van de volgende maatvoering : - auto en kleine bestelwagen: - grote bestelwagen en kleine vrachtwagen: - zware vrachtauto: - bus: - motorrijwiel: - fiets:

1 p.a.e. 2 p.a.e. 3 p.a.e. 2 p.a.e. 0,5 p.a.e. 0,3 p.a.e.

De capaciteit van een rijstrook staat gelijk aan het aantal p.a.e. die deze rijstrook op een uur tijd kan verwerken. Algemeen wordt aangenomen dat de volgtijd tussen twee voertuigen 2 seconden bedraagt. Dit houdt in dat de maximale capaciteit van een rijstrook gelijk is aan 1 800 p.a.e./uur. Op te merken valt hierbij nog dat allerlei externe invloeden dit cijfer negatief kunnen beïnvloeden. Het vermelde cijfer gaat uit van een rijstrookbreedte van 3,50 m. Smallere rijstroken, een bochtig tracé, hellingen, tegenliggers, obstakels en andere factoren kunnen deze maximale capaciteit inperken. Deze capaciteit geldt ook als maximumnorm voor de rijstroken op kruispunten met verkeersafhankelijke regeling, namelijk in een situatie waarbij er zich op de kruisende weg gedurende één uur geen enkel voertuig aanbiedt. Van zodra er zich een grote verkeersstroom aanbiedt op de kruisende weg, zal de capaciteit van elk van de respectievelijke wegen afnemen. Toepassing geselecteerde wegen rond het project De N18 (Donk) is 2x1 rechte weg, gecatalogeerd als lokale weg met verbindingsfunctie. De maximale capaciteit kan bijgevolg worden ingeschat op 1.800 p.a.e./uur/richting. In werkelijkheid zal de capaciteit lager liggen gezien kruisende wegen en verkeerslichten. Voor de opmaak van dit MER wordt een capaciteit van 1.500 p.a.e. aangenomen. Ook de N118 is een 2x1 rechte weg met een maximale capaciteit van 1.800 p.a.e./uur/richting. Voor de opmaak van dit MER wordt een capaciteit van 1.500 p.a.e. aangenomen. De N71 tenslotte is een afwisselend 2x2 en 2x1 rechte weg, gecatalogeerd als primaire weg categorie 1. Hiervoor wordt een maximale capaciteit van max. 3.600 p.a.e/uur/richting vooropgesteld. Intensiteit van de omliggende wegen Enkel voor de N71 zijn verkeerstellingen uitgevoerd door het Agentschap Wegen en Verkeer provincie Antwerpen. Het gaat om jaarintensiteiten aan kilometerpunt 12,6 (zie Figuur 6.3). Een overzicht van de telgegevens van 2010 zijn terug te vinden in Tabel 6.4. Uit de telgegevens blijkt de grootste intensiteit vastgesteld te worden tussen 9 en 10u (489 p.a.e. richting Lommel en 534 p.a.e. richting Mol). De drukste verkeersperiode in de avond wordt vastgesteld tussen 17u en 19u (614 p.a.e. richting Lommel en 656 p.a.e richting Mol). Tov de maximale capaciteit van de weg bedraagt de maximale intensiteit ca. 17% (richting Lommel avondspits) en 18% (richting Mol avondspits). Ter hoogte van de zones waar slechts 1 rijstrook per rijrichting aanwezig is bedraagt de intensiteit op deze tijdstippen 34% richting Lommel en 36% richting Mol. Er is blijft dus restcapaciteit beschikbaar op deze weg.

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

13/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 6.3: Ligging kmpt 12,6 op N71 (omgeving projectsite)

Projectgebied

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

kmpt 12,6 (N71)

14/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Tabel 6.4: Telgegevens N71 voor het jaar 2010 N71 Kmpt Gemeente 12,6

12,6

Mol

Mol

Richting Lommel

Mol

U1

U2

U3

U4

U5

U6

U7

U8

U9

U10 U11 U12 U13 U14 U15 U16 U17 U18 U19 U20 U21 U22 U23 U24

WdGem

50

29

16

12

24 115 200 390 489

438

427

439

469

518

532

543

614

613

523

382

276

218

191

101

ZaGem

110

77

50

39

30

42

66 101 176

299

394

455

486

545

542

485

461

450

422

335

242

193

173

141

ZoGem

122

97

74

52

44

45

43

63 127

237

323

420

451

507

533

456

381

378

320

288

245

191

140

83

WdGem

113

104

94

44

76 207 331 489 534

476

514

495

535

566

576

626

656

605

537

348

248

206

215

139

ZaGem

91

59

39

38

30

90 143 237

346

524

612

423

504

501

483

461

446

407

331

421

352

303

295

ZoGem

222

158 123 104 148 118 217 253 339

389

369

422

371

443

471

484

515

537

497

419

318

238

130

69

Hoofdstuk 6: Overige disicplines

52

15/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.3.2.3 Mobiliteitsanalyse In dit gedeelte zullen de verkeersstromen als gevolg van het bedrijf gekwantificeerd worden en dit zowel voor aanleg- als de exploitatiefase. De gekwantificeerde wegverkeersstromen worden dan vergeleken met de capaciteit van de omliggende verkeerswegen teneinde in te schatten of de capaciteit van deze wegen voldoende is om een vlotte afwikkeling van de verkeersstromen te bewerkstelligen. 6.3.2.3.1

Mobiliteitsprofiel van het project

Het mobiliteitsprofiel geeft een inzicht in de omvang en de aard van het verkeer dat de site genereert. Deze inschatting gebeurt o.a. op basis van beschikbare gegevens van de site. 6.3.2.3.1.1 Aanlegfase Tijdens de aanlegfase zullen ca. 30 werknemers tewerkgesteld zijn op het bedrijfsterrein en dit verdeeld over 2 shiften van 12 uren. Er wordt aangenomen dat deze zich allen met de wagen (carpoolend ; aanname minimaal 2 per wagen) naar de bedrijfssite zullen begeven. Aan- en afvoer van materieel zal voortdurend gebeuren. Het meeste transport is natuurlijk bij de mobilisatie, waarbij enkele tientallen vrachtwagens per dag worden ingeschat (60 tot 70 gespreid over enkele dagen voor aanvoer van de boorinstallatie). Verder zal er aan- en afvoer zijn van eventueel brandstof, boorgruis, casing (stalen buizen voor in het boorgat), materieel, cement. Dit wordt ingeschat op enkele transporten per dag. 6.3.2.3.1.2 Exploitatiefase Tijdens de exploitatiefase wordt een personeelsbezetting ingeschat van een 4-tal personen. Aan- en afvoer van grond- en afvalstoffen wordt ingeschat op max. 1 à 2 vrachtwagens per dag.

6.3.2.3.2

Impactsanalyse van het project

6.3.2.3.2.1 Aanlegfase Uit het mobiliteitsprofiel van het proefproject valt op te maken dat het maximale verkeer (gegenereerd door het project) bij de start van het project zal voorkomen. Op dat moment kunnen enkele 10-tallen vrachtwagens per dag worden ingeschat. Voor de opmaak van dit MER wordt uitgegaan van ca. 20 vrachtwagens per dag bij opstart óf uitgemiddeld over de dag 1 à 2 vrachtwagens per uur óf 3 à 6 p.a.e per uur. Naar personeel toe zullen zich de grootste verkeersintensiteiten voordoen bij wisselen van de ploegen. Rekening houdend met het feit dat er ca. 30 personeelsleden worden tewerkgesteld, deze zich minimaal per 2 naar de site zullen begeven levert dit een 15-tal wagens op te spreiden over 2 ploegen. Indien de personeelsleden zich in kleine bestelwagens verplaatsen geeft dit een verkeersgeneratie van 14 à 16 p.a.e./uur bij aanvang/stoppen van de ploegen. Als er op dat moment ook vrachtwagenverkeer plaatsvindt geeft dit een totale verkeersgeneratie van ca. 22 p.a.e/uur. Dit betekent een beperkte bijdrage tov de capaciteit van de N18 en N118.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

16/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.3.2.3.2.2 Exploitatiefase In de exploitatiefase zal de impact van het project op de mobiliteit in de omgeving nog geringer zijn gezien er slechts een 4-tal personen zullen tewerkgesteld zijn en er slechts 1 à 2 vrachtwagens per dag verwacht worden. Er worden dan ook geen milderende maatregelen voorgesteld met betrekking tot de mobiliteit.

6.4

FAUNA EN FLORA

6.4.1 Methodologie De discipline Fauna en Flora onderzoekt de effecten van het voorgenomen project op het natuurlijke biologische milieu. Om de effecten te kunnen beoordelen wordt in een eerste stap de huidige actuele situatie beschreven. De impact van de deelingrepen van het project op het biologisch milieu worden daarna beschreven en beoordeeld in functie van huidige situatie. Er wordt een overzicht gegeven van de aanwezige fauna en flora in de omliggende natuurgebieden en beschermde gebieden op basis van bestaande gegevens. In het kader van dit MER werden geen bijkomende inventarisaties uitgevoerd. De bronnen waaruit geput zal worden zijn: 

De meest recente Biologische Waarderingskaart (BWK)



Databankgegevens INBO



Gegevens van de vogel- en habitatrichtlijngebieden



Documenten ter beschikking gesteld door de beheerders van de natuurgebieden in de omgeving

Bij de beoordeling van de effecten wordt rekening gehouden met de waarde van de huidige situatie en met de ernst van de ingreep. Milderende maatregelen worden indien noodzakelijk en mogelijk voorgesteld om de negatieve effecten van bepaalde ingrepen van het project te verminderen of op te heffen Specifiek wordt nagegaan of er verstoring van fauna kan optreden als gevolg van het project

6.4.2 Afbakening studiegebied Het studiegebied voor Fauna en Flora wordt afgebakend, rekening houdend met de invloedszones van de verschillende disciplines en betreft in dit geval een zone van 3 km rond de projectsite (cfr. studiegebied lucht). Binnen deze contour zullen de waardevolle natuurgebieden bestudeerd worden en worden de mogelijke effecten door het voorliggend project (geothermische boringen en elektriciteitsproductie) onderzocht.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

17/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

6.4.3 Beschrijving van de natuurgebieden In de omgeving van de Balmatt- en Electrabelsite komen beschermde gebieden voor.

volgende waardevolle natuur- en

6.4.3.1 Natura 2000 Binnen een straal van 3 km rond de projectsite komen geen speciale beschermingszones voor. De dichtsbijgelegen gebieden zijn weergegeven in onderstaande Tabel 6.5. De ligging ervan is weergegeven in Figuur 1.6. Tabel 6.5: Overzicht van de dichtsbijgelegenSBZ’s Nr habitatgebied

Omschrijving

BE2101639

De Ronde Put (SBZ-V)

BE2100026

Valleigebied van de moerassen en heiden

Kleine

Nete

met

brongebieden

Afstand tot project

Richting tov project

± 3,6 km

NO

± 3,3 km

NW/NO/ZO

De vogel- en habitatrichtlijngebieden overlappen elkaar deels en overlappen ook deels met de VENgebieden. Gezien de gebieden buiten het studiegebied gelegen zijn, is geen verdere beschrijving opgenomen in dit MER.

6.4.3.2 Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN/IVON) Een overzicht van de gebieden die deel uitmaken van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) zijn opgenomen in Tabel 6.6. De ligging van de gebieden is weergegeven in Figuur 1.5. Binnen een straal van 3 km rond de projectsite komt 1 VEN-gebied voor nl . ‘De Maat – Den Diel – Buitengoor’. Andere VEN-gebieden in de omgeving (> 3 km) betreffen ‘De Vallei van de Kleine Nete Benedenstrooms’ (VEN 313) ca. 3,3 km ten noordwesten en ‘De Ronde Put – Goorken’ (VEN 314) ca. 4,2 km ten oosten/noordoosten van de site). Tabel 6.6: Overzicht van het Vlaams Ecologisch Netwerk, binnen een zone van 3 km rond het projectgebied Nr VEN-gebied

Omschrijving

324

De Maat – Den Diel - Buitengoor

324

De Maat – Den Diel - Buitengoor

Sinds

Afstand tot project

Richting tov project

GENO

3/102/003

2,3 km

ZO

GEN

3/10/2003

2,8 km

ZO

Type gebied

De Maat maakte oorspronkelijk deel uit van de Groote Heide rond Mol-Rauw. Het Maas-Scheldekanaal uit 1846 kliefde het gebied in twee en veranderde de heide in een ‘watering’. Voedselrijk kanaalwater bevloeide de arme heide om hooiwinning mogelijk te maken. Het hooi werd gebruikt als voedsel voor paarden, in die tijd de voornaamste krachtbron. Naarmate machines paarden vervingen, raakte de hooiwinning in verval en veranderden de wateringen in populierenplantages. In de tweede wereldoorlog verwarmde spriet, een soort bruinkool uit het gebied, vele Molse huizen. Ondiepe sprietputten bleven achter als getuigen van die ontginning. Restanten van de wateringen en de sprietputten zie je overal in het gebied. Het landschap bestaat uit een mozaïek van hooilanden, loofbossen, heide, moerassen, vennen en vijvers met rietkragen.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

18/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

6.4.3.3 Natuurreservaten Er zijn geen (erkende) natuurreservaten gelegen binnen een straal van 3 km rond de projectsite.

6.4.3.4 Ramsargebieden Ramsargebieden zijn waterrijke gebieden van internationaal belang (wetlands) en aangeduid door aanwezigheid van watervogels, biodiversiteit en vispopulaties. Dergelijke gebieden komen niet voor binnen het studiegebied.

6.4.4 Milieueffecten 6.4.4.1 Rustverstoring De geluidsbelasting en de effecten voor de avifauna worden ingeschat op basis van de meetresultaten en berekeningen uitgevoerd in de discipline Geluid. De geluidscontourenkaarten geven aan in welke zones en in welke mate een geluidsverstoring te verwachten is. De effecten voor avifauna door geluidsverstoring zijn soortgebonden. Het effect is afhankelijk van het voorkomen van verstoringsgevoelige en/of zeldzame vogelsoorten. De verstoringsgevoeligheid is gebaseerd op literatuuraanwijzigingen. Studies wijzen op een vermindering van het aantal broedkoppels en afname van het broedsucces bij een verhoogde geluidsverstoring. Voor de meeste soorten ligt de drempel waaronder geen negatieve effecten optreden tussen 40-55 dB(A). De gemiddelde drempelwaarde voor bos- en weidevogels bedraagt 47 dB(A), boven deze drempel neemt de broeddichtheid af. Voor het verdere bespreking in dit rapport wordt een drempelwaarde van 45 dB(A) gebruikt. Verstoring van vogels (broedvogels, watervogels, overwinteraars, …) treedt op indien de geluidsbelasting in een gebied meer dan 45 dB(A) gaat bedragen. In de discipline Geluid werden mbt het project zowel de impact tijdens de boorfase (tijdelijke impact tijdens de aanlegfase) als tijdens de exploitatiefase besproken. Uit de geluidcontourenkaarten (discipline Geluid) blijkt dat het totaal specifiek geluid > 45 dB(A) zowel tijdens de boorfase als tijdens de exploitatie niet tot aan de dichtstbijgelegen VEN-gebieden reikt. Er is dan ook geen effect naar rustverstoring te verwachten voor de avifauna. Milderende maatregelen – andere dan beschreven in de discipline Geluid – dienen dan ook niet weerhouden te worden.

6.4.4.2 Bodem en grondwater In de discipline bodem werd aangegeven dat er – ten gevolge van de boringen en inrichting als productie- of injectieputten - geen grote of permanente effecten te verwachten zijn noch op de ondergrond (ondiep of diep) of het grondwater (bv. geen verlaging van grondwatertafel). Effecten op fauna en flora worden dan ook niet verwacht.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

19/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.5 LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE 6.5.1 Methodologie In de discipline ‘Landschap, Bouwkundig Erfgoed en Archeologie’ worden de potentiële effecten van het voorgenomen project op landschap en bouwkundig erfgoed bestudeerd. Daar dit geen sleuteldiscipline is zal dit kort, beschrijvend en kwalitatief besproken worden. Aan de hand van de landschapsatlas (www.agiv.be) worden de relictzones en alleenstaande relicten beschreven. De beschermde landschappen, monumenten en dorpsgezichten worden beschreven aan de hand van de GIS-kaarten, de website van het Onroerend Erfgoed Vlaanderen (www.onroerenderfgoed.be) en de website van het Vlaams instituut voor onroerend erfgoed (paola.erfgoed.net/sdx/inventaris). In de paragraaf ‘afbakening van het studiegebied’ wordt nagegaan welke effecten en effectgroepen relevant zijn voor het onderzoek en wat hun (ruimtelijke) draagwijdte is. Verder wordt ingegaan op de karakteristieken van het bedrijf en haar installaties. Er zal ook een beschrijving gegeven worden van de relevante gebieden qua landschappelijke waarde in de omgeving van het bedrijf.

6.5.2 Afbakening van het studiegebied De afbakening van het studiegebied wordt bepaald door de aanwezigheid van enerzijds relictzones, ankerplaatsen, lijnrelicten en puntrelicten en van anderzijds beschermde landschappen, dorpsgezichten en monumenten. Het studiegebied wordt – in het kader van dit MER – gedefinieerd als het gebied waarbinnen de geplande ingrepen en de effecten van deze ingrepen zich manifesteren op het landschap. Het studiegebied omvat de Balmatt- en Electrabelsite. Het macrolandschap wordt bekeken tot op een afstand van circa 3 km tot het projectgebied.

6.5.3 Visuele karakteristieken van de projectsite De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden. In het verleden werd deze site gebruikt voor industriële doeleinden zo waren de bedrijven Balmatt en Electrabel op deelzones van de projectsite gelegen. De aanwezige gebouwen hadden een typisch industrieel karakter waarvan de hoge schouwen en de koeltoren de meest in het oog springende installatieonderdelen waren. De installaties (o.a. schouwen en koeltoren) werden in juli 2014 afgebroken. Het gebouw waar de elektrciteitsproductie zal in onder gebracht worden, werd behouden.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

20/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.5.4 Landschappelijke karakteristieken in de omgeving 6.5.4.1 Ruimtelijke structuur De projectsite is gelegen in industriegebied. Het gebied is omgeven door gebieden voor vestiging van kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden.

6.5.4.2 Traditionele landschappen De site is gelegen in het traditioneel landschap van ‘Land van Geel-Mol’. Als structuurdragende matrix wordt het gebied gekenmerkt door een vlakke en golvende topografie met een duidelijke gerichtheid van valleien, ruggen en bewoning. Het gebied is voorzien van talrijke open ruimten met sterk wisselende omvang. Vegetatie (bossen), topografie en bebouwing zijn ruimtebegrenzend. Kerndorpen en (rijgehuchten) maken deel uit van de open ruimte. Verkaveling en lintbebouiwing in de beboste gebieden is soms storend maar niet ruimtebepalend. Open veldverkavelingen en lintbebouwing zijn storende elementen maar zelden ruimtebegrenzend. In het gebied komen talrijke geïsoleerde elementen (molens, torens, hoeven, kapelletjes, ...) voor met dikwijls een monumentwaarde.

6.5.4.3 Relictzones De projectsite is niet gelegen binnen een relictzone. De site is echter in alle windrichtingen wel omgeven door relictzones (zie Figuur 6.4). Het betreft:  Ontginningsblok Kievitsheide, Hooibeekheide, Steenheide en Stoktse Heide (R10107) 

Vallei van de Zwarte, Witte en Desselse Nete (R10115)



Zandwinningsgebied Miramar - De Maat en Akkergebied Stokt, Achterbos en Sluis (R10116)

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

21/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 6.4: Relictzones in de omgeving van het projectgebied R10115 R10107

R10115 R10107 R10116 R10107 R10116

R10116

R10107

Projectgebied (voormalige Balmatt-site)

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

22/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.5.4.4 Ankerplaatsen Het bedrijfsterrein is niet binnen een ankerplaats gelegen. De meest nabij gelegen ankerplaats is het ‘Buitengoor en Sluismeer’ (A10075) op ca. 1,7 km van het projectgebied. Aan de oostgrens wordt het gebied begrensd door de weg Balen-Postel, in het noordoosten door het ‘Provinciaal domein Zilvermeer’, aan de zuidrand door de weg Lommel-Mol, aan de westkant door het baandorp Sluis en in het noordwesten en noorden door de Miramar en de Grote Schansput. De ankerplaats kan in 4 gebieden worden opgedeeld zijnde het Buitengoor in het oosten, het Meergoor in het centrum, het Sluismeer in het zuidwesten en tot slot de Broekbeemden in het noordwesten. Als resultaat van de invloed van de mens betreft Buitengoor-Sluismeer vandaag een gebied met een complexe abiotische- en biotische structuur. De gehele vegetatie is typisch voor een gradiëntmilieu, ontstaan door een contact van voedselarm en voedselrijk water. Deze specifieke situatie heeft aanleiding gegeven tot een zeer gedifferentieerd milieu waarin verschillende zeldzame ecotopen een hoge ontwikkelingsgraad hebben bereikt. Als gevolg hiervan groeien op een eerder beperkte oppervlakte zeer vele en vaak zeldzame plantensoorten en vinden we er heel wat diersoorten terug. Het slenken-bultenmoeras in het Buitengoor herbergt een voor Vlaanderen unieke abiotische situatie door de kleine reliëfverschillen en de dynamische rol van regen- en kwelwater die ontstaan geven aan een pH- en vochtigheidsgradiënt. Ter hoogte van het Buitengoor en Meergoor resulteert het deels beboste, deels open landschap met geleidelijke overgang van heide naar gagelstruweel, van drogere bulten naar vochtige slenken en van broekbos naar beemden in een aantrekkelijk compartimentenlandschap. Samen met het kleinschalige coulisselandschap van de Broekbeemden met talrijke houtkanten, zorgt dit voor een hoge belevingswaarde in het hele gebied.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

23/29

SGS Belgium NV

MER [Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Figuur 6.5: Ligging ankerplaatsen in de omgeving van het projectgebied

A10075

Projectgebied (voormalige Balmatt-site)

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

24/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

6.5.4.5 Beschermde monumenten, archeologische zones

stads-

15/07/2015

en

dorpsgezichten,

landschappen

en

Er bevinden zich geen stads- of dorpsgezichten of archeologische zones in een straal van 3 km rondom het bedrijf. Onderstaande figuur geeft de ligging weer van diverse beschermde monumenten in de omgeving van de projectsite.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

25/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Figuur 6.6: Ligging beschermde monumenten in de omgeving van de projectsite (bron: beschermd erfgoed – google earth)

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

26/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.5.5 Geplande situatie 6.5.5.1 Boorfase Bepaalde installatieonderdelen zullen vanuit de ruime omgeving zichtbaar zijn. Het meest in het oog springende installatieonderdeel is de mast van de boortoren (zgn. ‘topdrive’, welke kan variëren tussen 30 m en maximaal 50 m boven het maaiveld) met het boorplatform op ca. 10 m hoogte. Gezien de site in het verleden reeds een industrieel karakter had, waarvan de koeltoren (afgebroken in het voorjaar van 2014) gedurende tientallen jaren de meest in het oog springende installatie betrof, is er gewenning opgetreden tov deze installaties. De aanwezigheid van de boortoren zal dan ook geen wijziging in de belevingswaarde opleveren. Bovendien zal deze installatie slechts tijdelijk (ca. 18 maanden) aanwezig zijn. Tijdelijk (enkele dagen) zal bij het aanbrengen van de vaste verbuizing (‘casing’) ook een kraan op de site aanwezig zijn. Naast deze boorinstallatie zullen zich op het terrein ook werfketen en andere opslaginstallaties bevinden. Deze installaties zijn verenigbaar met het industriële karakter van de site en zijn vanop afstand minder opvallend dan de mast van de boorinstallatie. Gezien de gebouwen in lijn liggen met het vroegere industriële karakter van het industrieterrein worden geen significante wijzigingen verwacht.

6.5.5.2 Exploitatiefase De geothermische centrale wordt ondergebracht in een bestaand gebouw. Alsdusdanig treden dus geen wijzigingen op tov de bestaande situatie. Milderende maatregelen worden noch in de boorfase, noch in de exploitatiefase voorgesteld.

6.6 LICHT, WARMTE EN STRALINGEN Zoals aangegeven in de delen Projectbeschrijving en Geluid zullen de werkzaamheden tijdens de boorfase 24/24 doorgaan waardoor verlichting noodzakelijk zal zijn op de site. Deze verlichting zal bestaan enerzijds uit verlichting aangebracht op grondniveau, anderzijds uit verlichting op de boortoren. De verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële verlichting (gebouwenhoogte) en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting niet naar de straat maar wel intern naar de werf gericht. Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar beneden (meer bepaald naar de booropening) gericht. Gegevens (type, aantal lux, …) betreffende de verlichting zijn bij opmaak van dit MER niet gekend en hangen af van de geselecteerde boorfirma.

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

27/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

6.7 AFVALSTOFFEN Zowel tijdens de aanleg- als de exploitatiefase zullen de nodige afvalstoffen ontstaan die volgens de vigerende wetgeving verwijderd zullen worden. In de aanlegfase kan dit ondermeer verontreinigde grond bij klaarmaken van de boorzone, boorgruis, boormodder, ... betreffen. Bij exploitatie van het geothermisch project betreft het afval uit huishoudelijke activiteiten en onderhoud van machines (o.a. papier/karton, PMD, elektronisch afval, oliehoudend afval, metaalschroot, ...).

6.8 KLIMAAT De atmosfeer van de aarde werkt als een filter die de energie-uitwisseling tussen de zon, aarde en ruimte regelt. Zekere gassen in de atmosfeer laten energie van korte golflengte als zichtbaar licht door naar het aardoppervlak, maar weerhouden selectief een deel van de naar de ruimte teruggestuurde energie van langere golflengte, nl. de warmtestraling. Het systeem zorgt ervoor dat de aarde leefbaar is. In afwezigheid van de zogenaamde broeikasgassen zou de temperatuur van de onderste atmosfeerlagen ongeveer 30°C lager zijn dan nu het geval is. Een toename van de concentratie van deze gassen verstoort het huidige stralingsevenwicht dat onze omgevingstemperatuur bepaalt. Het weerhouden van een grote hoeveelheid warmtestraling in de onderste atmosfeerlagen kan leiden tot een opwarming van de aarde met klimaatswijzigingen tot gevolg. De belangrijkste broeikasgassen zijn koolstofdioxide (CO 2), methaan (CH4) en lachgas (N2O), freonen, ozon en waterdamp waarbij CO2 meer dan 80% van de broeikasgasemissies vertegenwoordigt. De verbranding van fossiele brandstoffen en de verwijdering van afval vormen de voornaamste emissiebronnen. Het groeiende verkeer zorgt tegelijkertijd voor een steeds hogere uitstoot van CO2. Verder staan de industrie, landbouw en veeteelt in voor een groot gedeelte van de emissies van methaan en lachgas.

6.8.1 Studiegebied Het studiegebied wordt inhoudelijk afgebakend tot de emissies van CO 2. De emissies van andere broeikasgassen worden niet significant beïnvloed.

6.8.2 Impact van het project Bij exploitatie van het geothermisch project zullen de gekoppelde warmtevragers niet langer gebruik maken van de huidige stookinstallaties voor verwarming van gebouwen. Op basis van de verwachte warmtelevering van het project – in een situatie waarbij alle voorziene warmtevragers zijn gekoppeld – wordt de uitgespaarde hoeveelheid aardgas ingeschat op 64.706 MWh. Rekening houdend met de 4 emissiefactoren van het auditconvenant komt dit neer op een afname van de CO 2 uitstoot met 11.703 ton/jaar.

4

Emissiefactor: 55,82 kg CO2/GJovw of 181 kg kg/MWhbvw

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

28/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De elektriciteitsproductie als gevolg van het project wordt ingeschat op 20.000 MWh/jaar, wat een 5 CO2-reductie van 8.000 ton/jaar zou opleveren. Voor het totale project kan dus een afname in CO2 uitstoot bepaald worden van ca. 19.703 ton/jaar.

5

Rekening houdend met een EF = 400 kg CO2/MWhsec

Hoofdstuk 6: Overige disciplines

29/29

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

7

[14.0093_VD] 15/07/2015

SYNTHESE MILIEUEFFECTEN EN BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

1/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Volgende milieueffecten werden beschreven:  Bijdrage tot de kwaliteit van de lucht  Bijdrage tot de kwaliteit van het oppervlaktewater  Invloed op de lokale kwaliteit van bodem en grondwater  Bijdrage tot de geluidsemissies  Effecten op de volksgezondheid  Bijdrage tot de verkeerscongestie  Effecten op fauna en flora  Effecten op het landschap In wat volgt worden de relevante milieueffecten kort samengevat en aangevuld met milderende maatregelen, zowel deze die reeds genomen zijn als – indien relevant – maatregelen die bijkomend zijn voorgesteld.

7.1 7.1.1

BIJDRAGE TOT KWALITEIT VAN DE LUCHT Betrokken disciplines

Lucht, mens

7.1.2

Effecten op de luchtkwaliteit

In de discipline Lucht werden de luchtemissies als gevolg van voorliggend project besproken. Hierbij werd aangegeven welke emissies gegenereerd worden. In de aanlegfase betreft het emissies als gevolg van verkeer, graafwerkzaamheden, occasioneel inzetten van dieselgroep en mogelijks vrijkomen van gas vanuit de boorput. In dit laatste geval zijn de nodige maatregelen genomen om het boorgaat onmiddellijk af te sluiten en het boorgas af te leiden naar een noodfakkelinstallatie. In de exploitatiefase (toepassen geothermie voor warmtenetten en toepassing in elektriciteitsopwekking) betreft het enkel emissies als gevolg van verkeer van- en naar de site alsmede occasioneel inzetten van de nooddiesel. Verspreidingsberekeningen ter bepaling van de impact van het project op de luchtkwaliteit in de omgeving werden, gezien de geringe emissies en de opzet van het project (zoektocht alternatieve energiebron ter vervanging van fossiele brandstoffen om ondermeer CO2 emissies op grotere schaal te reduceren) niet uitgevoerd.

7.1.3

Milderende maatregelen

Aangezien het project een positieve invloed heeft op de luchtemissies (vermindering van de CO2-, NOx- en CO emissies) kan het op zich reeds als een milderende maatregel beschouwd worden. Verdere milderende maatregelen zijn bijgevolg niet aan de orde.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

2/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

7.2 7.2.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

BIJDRAGE TOT DE KWALITEIT VAN HET OPPERVLAKTEWATER Betrokken disciplines

Water, fauna en flora

7.2.2

Effecten op de waterkwaliteit

In een eerste fase wordt een proefboring uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een bepaalde diepte wordt geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing wordt geplaatst. De boring zal grotendeels als spoelboring worden uitgevoerd, waarbij het losgeboorde materiaal dmv een vloeistof naar de oppervlakte getransporteerd wordt. Voor uitvoering van het project wordt gebruik gemaakt van een directe spoeling. Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt worden van water als boorvloeistof. Gezien de bestaande grondwaterverontreiniging is gebruik van lokaal grondwater niet aan de orde. Tot een diepte van ca. 600 m zal leidingwater gebruikt worden. Vanaf deze diepte wordt overgeschakeld op kanaalwater dat gecapteerd zal worden uit het Kanaal Bocholt-Herentals ter hoogte van de boringsplaats. De benodigde hoeveelheid voor het project wordt ingeschat op ca. 2.000 m³, wat behoudens significante spoelingsverliezen, ruim voldoende zou moeten zijn. Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de boorvloeistof te bekomen. Het blijft ook dan een op water gebaseerde boormodder. De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt. Enkel indien er tussen verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt ze vervangen. Er wordt geen boorvloeistof geloosd. Op het einde van de proefboring zullen pomptesten worden uitgevoerd om de stromingseigenschappen van de beoogde reservoirformaties na te gaan. Er wordt voorzien om het opgepompte water op te vangen in een tijdelijk opvangbekken, waarna o.m. op basis van samenstelling (e.g. zoutgehalte) kan beslist worden of het water gecontroleerd wordt afgevoerd of geïnjecteerd in een volgende put. Indien in het opvangbekken materiaal neerslaat uit het water, dan zal dit afgevoerd of verwerkt worden volgens de geldende wetgeving, afhankelijk van de samenstelling. Met betrekking tot de productie- en injectieputten wordt in de boorfase geen water geloosd. Het water dat tijdens de productie van warmte wordt opgepompt zal onder normale omstandigheden via de injectieput weer in dezelfde formatie geïnjecteerd worden. Bij exploitatie van de ORC-installatie komt er uit het productieproces geen koelwater vrij gezien het koelcircuit gerealiseerd wrodt met droge koelers (lucht). De enige lozing die tijdens de exploitatiefase (boor- en injectieputten, ORC-installatie) plaatsvindt is bijgevolg lozing van huishoudelijk afvalwater in de riolering van de Lichtstraat.

7.2.3

Milderende maatregelen

Milderende maatregelen zijn, gezien het feit dat er geen lozing op oppervlaktewater plaatsvindt, niet aan de orde.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

3/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

7.3 7.3.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

BIJDRAGE TOT DE LOKALE KWALITEIT VAN BODEM EN GRONDWATER Betrokken disciplines

Bodem en grondwater, water

7.3.2

Effecten op de bodem- en grondwaterkwaliteit

Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden dan ook reeds heel wat voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te onderzoeken. Bovendien zijn heel wat effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen. Daarom zal ook enkel gewerkt worden met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen kan voorleggen inzake de uitvoering van diepe boringen. Anderzijds kunnen bepaalde effecten pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland zijn tijdens en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij de realisatie van het project. Hiertoe werd een stappenplan uitgewerkt. Volgens dit stappenplan zullen er verschillende overlegmomenten met de partners en overheidsinstanties worden ingepland om de verkregen informatie te bespreken en het project bij te sturen daar waar nodig. Na de eerste boring en pomptest zal een eerste aanpassing aan het geologische en reservoirmodel worden doorgevoerd. Dan zal ook blijken in welke mate de gemaakte inschatting van temperatuur en debiet afwijkt van de realiteit in de ondergrond. Aan de hand hiervan zullen de druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir opnieuw gesimuleerd worden. Dit heeft op zich implicaties voor de positionering van de putten, het debiet dat geproduceerd kan worden en de temperatuur van het water. Een nieuwe evaluatie kan dan volgen na de tweede boring, na de derde, etc. De ervaring die bij dit project wordt opgedaan kan aangewend worden bij toekomstige projecten. De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting en de uitvoering van de diepe boringen, wordt als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de maatregelen die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de toepassing van de codes van goede praktijk voor de uitvoering van dergelijke diepe boringen en) en anderzijds bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie. Verspreiding van de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de geplande boorlocatie, naar de diepere ondergrond moet vermeden worden. Een goede afstemming met de geplande saneringswerken is nodig. Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om een geleidingsbuis van 30 m te plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. De opgeboorde sedimenten binnen deze 30 m zullen worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen. Het risico op de introductie van nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of additieven wordt tot een minimum beperkt. Als spoelwater voor de uitvoering van de boringen wordt voorzien om voor de eerste 600 m leidingwater te gebruiken, waarna zal worden overgeschakeld op kanaalwater. Het kanaalwater voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater, behalve voor wat betreft aanwezigheid van E.Coli bacterie. Op grotere diepte is deze bacterie echter niet levensvatbaar door het hoge zoutgehalte en

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

4/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

temperatuur. Er zal slechts een tijdelijk contact zijn met deze bovenste lagen (enkel bij open boorgat; na realisatie van de eerste boorfase wordt het boorgat verbuisd en gecementeerd) en door het gebruik van additieven, teneinde het spoelwater de nodige consistentie te geven, wordt de uitspoeling van boorwater zo veel als mogelijk vermeden. Voor de eerste sectie zal in principe voornamelijk met bentoniet gewerkt worden al additief. Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt als verwaarloosbaar ingeschat. Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact. Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit. De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en grondwaterverontreiniging wordt vermeden. Het spoelwater wordt in een gesloten systeem gehouden. Indien dit spoelwater niet meer zou voldoen, zal het worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen. Het diepe grondwater dewelke wordt opgepompt bij de uitvoering van de pomptest na realisatie van de eerste (exploratie)boring, wordt tijdelijk opgevangen in een ondoorlatend bekken. Na installatie van de injectieputten zal dit opnieuw geïnjecteerd worden in de oorspronkelijke formatie. Indien toch zou blijken dat dit niet mogelijk is, zal het spoelwater worden verwerkt conform de wettelijke bepalingen (rekening houdende met het hoge zoutgehalte en de eventuele aanwezige natuurlijke verontreiniging). De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht. Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden. Voor de uitvoering van de boringen werd eind 2013 reeds een asbestvrije bouwput gerealiseerd in kader van de saneringswerken fase 2. Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als gevolg van de exploitatie van de geothermische putten. De mogelijke impact op de lange termijn werd bestudeerd aan de hand van een numerisch model opgesteld door VITO. Hierbij werden verschillende scenario’s gemodelleerd, rekening houdende met de diepte van de breukzone, verschillende permeabiliteitswaarden in het reservoir en de breukzone en een anisotrope verdeling van de permeabiliteit. De temperatuur aan de productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. Deze studie heeft tot de huidige configuratie van de productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De drukveranderingen zijn wel groot in het geval de permeabiliteit minimaal is. Indien na uitvoering van de

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

5/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

boring en de pomptesten dergelijke lage permeabiliteitswaarden zouden worden vastgesteld betekent dit dat de opzet van het project en het debiet niet zomaar mogelijk zijn en er aanpassingen zullen moeten worden doorgevoerd. Dit geldt ook voor de invloed van de breukzones. In de meeste scenario’s blijven de drukwijzigingen aan de breukzones beperkt. De met het model berekende afname van de temperatuur aan de productieputten na 30 jaar ligt in de grootte-orde van 3-5°C. In het worst-case scenario, waarbij de breukzone enkel de permeabele topzone doorkruist en de permeabiliteit maximaal is, loopt de temperatuur aan de centrale put met meer dan 10°C terug. De invloedszone van het systeem ligt rond 7km bij 5 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de afpomping rond de productieputten geldt een iets grotere afstand (9 km bij 7 km). De temperatuursanomalie reikt minder ver (3 km bij 2 km). Zowel voor druk- als temperatuursveranderingen verschilt de grootte en vorm van het gebied van scenario tot scenario, afhankelijk van o.a. de permeabiliteit. De invloedszone (1 bar) rond de putten zal bij gemiddelde permeabiliteitswaarden dus een gebied beslaan van ca. 100 km². Bij hogere waarden loopt dit aanzienlijk terug met een oppervlakte in de orde van 10-20 km² bij de maximale permeabiliteitswaarde. Deze inschattingen zullen verder verfijnd worden aan de hand van metingen en testen tijdens de eerste (exploratie)boring. In de finale configuratie zal rekening worden gehouden met de aanpassingen, om zodoende de effecten te beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren. Het stappenplan geeft aan op welke kritische momenten in het proces er ook bijkomend overleg zal gepleegd worden met de betrokken partners en overheidsinstanties teneinde het project te kunnen bijsturen. Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming / afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars. De kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. De opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de productieputten in de bovenste watervoerende lagen zal beperkt zijn (ca. 0,5°C op 65 m afstand van de put na 30 jaar exploitatie). Rekening houdend met de afstand tot de grondwaterwinning van PIDPA wordt het eventuele effect van de opwarming van de bovenste watervoerende laag op de drinkwaterwinning van PIDPA als verwaarloosbaar ingeschat. Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine (door T-wijziging) zal verder onderzoek worden uitgevoerd op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring.

7.3.3

Milderende maatregelen

In het project zijn al verscheidene maatregelen voorzien, sommige die deel uitmaken van wettelijke voorschriften en codes van goede praktijk, andere specifiek van toepassing voor dit project. Bijkomend wordt er wel gewezen op het belang van een goede afstemming tussen de geplande saneringswerken en de realisatie van het project. Voor de derde fase van de saneringswerkzaamheden is momenteel een bodemsaneringsproject in opmaak, waarbij de tolueenverontreiniging thv het projectgebied zal worden aangepakt.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

6/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Data en meetgegevens - verkregen bij de uitvoering van de eerste exploratie(boring) – zullen gebruikt worden om de conclusies van de voorstudies bij te stellen. Dit kan leiden tot aanpassingen aan de finale configuratie van de boringen teneinde de levensduur van het systeem te optimaliseren, de veiligheid te verzekeren en eventuele milieueffecten te beperken. Hiertoe wordt regelmatige terugkoppeling met de vergunningverlenende en advies verlenende instanties wenselijk geacht. Zo is het ook aangewezen om op basis van site-specifieke informatie verder onderzoek te doen naar het eventueel effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine (door T-wijziging).

7.4 7.4.1

BIJDRAGE TOT DE GELUIDSEMISSIES Betrokken disciplines

Geluid, mens, fauna en flora

7.4.2

Effecten op het achtergrondgeluid

Het aspect trillingen wordt als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van mogelijk trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de boorlocatie tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige gebouwen. Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in exploitatie, bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand van de boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg ook niet waarneembaar zijn. Met betrekking tot het aspect geluid is de huidige referentiesituatie beschreven a.d.h.v. eerder uitgevoerde geluidimmissiemetingen anno augustus 2011. Het huidige nachtelijke stabiele omgevingsgeluid (als gemiddeld LA95,1h-niveau over de 4 stilste nachtelijke uren) blijft er met 37 dB(A) vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van 45 dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle 4 de relevante beoordelingsposities. Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies (als max. L Aeq,1sec-niveau) tijdens de boorfase is in gebied 2 (BP A en BP C) de Vlarem-grenswaarde van 55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van 65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A) hoger. In BP D (buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen zullen tijdens de nachtperiode overschrijding geven van deze normen. Met een stabiel achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze tijdens de stilste periodes wel auditief waarneembaar zijn. Met het vooropgestelde akoestische scherm van 10m hoogte (zie paragraaf milderende maatregelen) kunnen de impulsachtige geluidimmissies verder worden gemilderd. Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie (zonder milderende maatregelen) geeft in 2 van de 4 beoordelingsposities een overschrijding van de nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de bijdrage van de boorinrichting op het huidig omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities BP A en BP B een te relevante akoestische impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase (zonder milderende maatregelen) is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Met name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

7/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm (voor positie, hoogte, …wordt verwezen naar de “milderende maatregelen”). In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijdingen bepaald. De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist. Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen.

7.4.3

Milderende maatregelen

Uit de beoordeling volgens het significantiekader blijkt dat er tijdens de boorfase milderende maatregelen vereist zijn. De impulsachtige activiteiten van de boorfase geven geen overschrijdingen van de nachtelijke grenswaarden en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode worden uitgevoerd. Zeker tijdens de nachtperiode (met stabiel omgevingsgeluid van 37 dB(A)), zullen deze auditief waarneembaar zijn. Mits voldoende aandacht door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn de impulsgeluiden, zeker tijdens de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken. Met de vooropgestelde akoestische schermen ter beperking van de (semi)stabiele bijdrage van de boorfase worden de mogelijke impulsachtige geluiden nog meer gemilderd. Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de dagperiode, dient te worden aangehouden. Uit de DEFRA database “Noise and construction on open sites” blijkt dit een realiseerbare waarde. Voornamelijk voor de stabiele geluidimmissies van de boorfase zijn er relevante overschrijdingen en duidelijk auditief waarneembare impacten te verwachten. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Voornamelijk de gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen, de HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1, de HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2 en de hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie, zijn als meest relevante deelbronnen naar zowel BP A als B te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm rond de boorzone (cfr. gelijkaardig project te München). Tijdens de immissiemetingen te München is de effectiviteit van dit tijdelijk scherm opgemeten door te meten aan gelijkaardige afstanden aan de ene zijde (zonder scherm) t.o.v. de andere zijde (met scherm). Verschillen in geluidimmissies van 10 dB(A) werden er bepaald voor S-Impuls-3 (een bron met bronhoogte van ca. 5m) door het scherm van 10 m hoogte. De beschouwde akoestische isolatie en akoestische absorptie is deze van een standaard akoestisch scherm, met een geperforeerde staalplaat aan de bronzijde met rotswolvulling van 78mm dikte en een gesloten stalen plaat aan de achterzijde. De hoogte is 10 m en de lengte (zoals gemodelleerd) is 22 + 19 m.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

8/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische scherm nog overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de boorfase. Volgens het significantiekader is de impact van de boorfase met akoestisch scherm verwaarloosbaar naar BP A, BP C en BPD. Naar BP B is de impact nog als matig significant negatief te beoordelen. Gezien het tijdelijke karakter van de diepboring en het feit dat er voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde, zijn extra milderende maatregelen (buiten het akoestische scherm) niet aangewezen. De effectieve positionering van het scherm is afhankelijk van de uiteindelijke bronopstelling en wordt best in detail bestudeerd wanneer de uiteindelijke boorfirma hun inrichtingsplan heeft vrijgegeven. Voor de geplande exploitatiefase zijn geen extra milderende maatregelen vereist. De effectieve geluidvermogenniveaus van de geplande installaties dienen zich in dezelfde orde van grootte te situeren als deze beschouwd in de modellering.

7.5 7.5.1

BIJDRAGE TOT DE VOLKSGEZONDHEID Betrokken disciplines

Mens, lucht, geluid, landschap

7.5.2

Effecten op de volksgezondheid

In de discipline Mens worden de mogelijke gezondheidsaspecten voor de omwonenden als gevolg van voorliggend project bestudeerd. Hierbij wordt aandacht besteed aan de directe en indirecte aspecten van de menselijke milieubeleving. Mogelijke effecten op de mens zijn vaak het gevolg van effecten die door andere disciplines worden vastgesteld. In het kader van voorliggend project betreft dit de bijdrage tot het geluidsklimaat in de omgeving, de visuele hinder en de lichthinder. Te intensief geluid leidt tot nachtrustverstoring, wat aanleiding kan geven tot allerlei gezondheidsklachten. Volgens een langdurige geluidsmeting (2011), uitgevoerd in de achtertuin van woning A (in noordelijke richting van de geplande boorlocatie) blijkt in de huidige situatie (zonder project) reeds de richtwaarde van de WGO voor bescherming tegen slaapverstoring overschreden te worden. In de boorfase wordt de impulsachtige impact – gezien er voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde (Vlarem) - als verwaarloosbaar beoordeeld in de discipline Geluid. De toename van de semi-stabiele nachtelijke geluidimmissies tijdens de boorfase ter hoogte van woningen A (360 m ten noorden) en B (265 m ten oosten) wordt in de discipline Geluid als zeer significant negatief beoordeeld omdat er naast de hoge toename niet voldaan wordt aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden. De LAeq,1h (nacht) stijgt er tot 50 dB(A) in BPA en 53,5 dB(A) in BP B. Thv woningen C en D (< 500 m ten zuidoosten/zuiden van de site) wordt de toename als verwaarloosbaar beoordeeld. Hier bedraagt de toename minder dan 1 dB(A) wat niet tot nauwelijks hoorbaar is. Milderende maatregelen dringen zich dan ook op. In de discipline Geluid wordt aangeraden een akoestisch scherm te plaatsen aan de noordelijke/oostelijke zijde van de boorlocatie. Als gevolg van deze ingreep neemt de geluidsimmissie drastisch af thv woningen A en B (LAeq, 1h, nacht 44,9 dB(A) in BP A en 46,9 dB(A) in BP B) . Het plaatsen van het scherm heeft geen invloed op de geluidsimmissies thv woningen C en D.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

9/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tijdens de exploitatiefase worden naar de beoordelingspunten geen overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarden (Vlarem) vastgesteld. De LAeq,1h (nacht) stijgt in de beoordelingspunten maximaal tot 44,13 dB(A) in BP B. Zoals hierboven aangegeven is deze toename niet of nauwelijks hoorbaar. Met betrekking tot de visuele hinder domineert de mast van de boortoren – in de aanlegfase – het uitzicht van het terrein. Gezien het industriële verleden van de site (met aanwezigheid van o.a. een koeltoren) is er gewenning opgetreden tov dergelijke installaties zodat de aanwezigheid van de boortoren geen ‘wijziging van perceptieve kenmerken en belevingswaarde’ zal opleveren. In de exploitatiefase zullen de boorinstallaties niet langer aanwezig zijn; De aanwezige installaties zijn dan vergelijkbaar met andere industriële gebouwen. De werkzaamheden zullen 24/24 doorgaan. Hiertoe is verlichting noodzakelijk op de site. Deze verlichting zal bestaan uit verlichting aangebracht op grondniveau en verlichting op de boortoren. De verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële verlichting (gebouwenhoogte), en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting niet naar de straat mar wel intern naar de werf gericht. Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar beneden (meer bepaald naar de booropening gericht).

7.5.3

Milderende maatregelen

Milderende maatregelen – andere dan deze vermeld in de discipline Geluid – zijn niet aan de orde.

7.6 7.6.1

EFFECTEN OP DE MOBILITEIT Betrokken disciplines

Mens (mobiliteit), lucht, fauna en flora

7.6.2

Effecten op de mobiliteit

In de discipline Mobiliteit wordt vooreerst het bereikbaarhiedsprofiel van het projectgebied beschreven. Het proefproject is gelegen op de voormalige Balmatt- en Electrabelsites, ter hoogte van Lichtstraat 20 te Mol. Deze straat geeft rechtstreeks aanluisting op de N18 ten (zuid)oosten van de site. In noordelijke richting geeft de N18, via de dorpskernen van Dessel en Retie, aansluiting op de E34 en Turnhout. In zuidelijke richting wordt verbinding gemaakt met het centrum van Mol, waar echter een tonnagebeperking geldt. Via de N118 of de N71 wordt in zuidelijke richting aansluiting bekomen met Geel en de E313. De capaciteit van de betreffende wegen wordt ingeschat op maximaal 1.500 p.a.e./uur/rijrichting voor de N18 en N118 en 3.600 p.a.e./uur/rijrichting voor de N71. Enkel voor de N71 zijn telgegevens beschikbaar. De drukste verkeersperiodes wordt vastgesteld tussen 9u en 10u in de morgen (489 p.a.e. richting Lommeld en 534 p.a.e. richting Mol) en 17u en 19u in de avond (614 p.a.e. richting Lommel en 656 p.a.e. richting Mol). Er blijft dus restcapaciteit beschikbaar op deze weg. Tijdens de aanlegfase zullen ca. 30 werknemers tewerkgesteld zijn op het bedrijfsterrein en dit verdeeld over 2 shiften van 12 uren. Er wordt aangenomen dat deze zich allen met de wagen (carpoolend) naar de projectsite zullen begeven. Naast personenvervoer zal ook aan- en afvoer van materieel plaatsvinden. Het meeste transport vindt plaats bij de start van het project (60 tot 70 vrachtwagens gespreid over enkele dagen voor aanvoer van de boorinstallatie).

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

10/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tijdens de exploitatiefase (boor- en injectieputten, ORC-installatie) wordt een personeelsbezetting ingeschat van een 4-tal personen. De aan- en afvoer van grond- en afvalstoffen wordt ingeschat op 1 à 2 vrachtwagens per dag. Voor de impactberekening wordt uitgegaan van ca. 20 vrachtwagens per dag bij opstart van het project of uitgemiddeld 1 à 2 vrachtwagens (3 à 6 p.a.e.) per uur. Naar personeel toe treedt de grootste verkeersintensiteit op bij het wisselen van de ploegen. Rekening houdend met het feit dat er ca. 30 personeelsleden worden tewerkgesteld en deze zich minimaal per 2 naar de site begeven (carpoolend) levert dit een 15-tal wagens (14 à 16 p.a.e.) op bij aanvang/stoppen van de ploegen. Maximaal geeft dit een verkeersgeneratie van ca. 22 p.a.e/uur, wat een beperkte bijdrage levert tov de capaciteit van de omliggende wegen (N18 en N118). In de exploitatiefase zal de impact van het project op de mobiliteit in de omgeving nog geringer zijn gezien er minder personeel wordt tewerkgesteld en er slechts 1 à 2 vrachtwagens per dag verwacht worden.

7.6.3

Milderende maatregelen

Er worden mbt mobiliteit geen milderende maatregelen voorgesteld.

7.7 7.7.1

EFFECTEN OP FAUNA EN FLORA Betrokken disciplines

Fauna en flora, lucht, water, geluid, licht

7.7.2

Effecten op fauna en flora

Het studiegebied voor Fauna en Flora wordt – rekening houdend met de invloedzones van de verschillende disciplines - afgebakend op een zone van 3 km rond de projectsite. Binnen deze zone komen geen speciale beschermingszones,(erkende) natuurreservaten of ramsargebieden voor. Er is binnen deze zone wel één VEN-gebied (‘De Maat-Den Diel-Buitengoor’) gelegen. De belangrijkste discipline mbt mogelijke effecten op Fauna en Flora is de discipline Geluid. Studies wijzen nl. Op een vermindering van het aantal broedkoppels en afname van het broedsucces bij ee verhoogde geluidsverstoring. Voor de meeste soorten ligt de dremepl waaronder geen negatieve effecten optreden tussen 40 en 55 dB(A). In voorliggend MER wordt een drempelwaarde van 45 dB(A) gebruikt. Uit de geluidcontourenkaarten blijkt dat een totaal specifiek geluid hoger dan 45 dB(A) niet tot aan het dichtstbijgelegen VEN-gebied reikt. Er is dan ook geen effect naar rustverstoring te verwachten voor de avifauna. Vanuit de disciplines Water, Lucht en Bodem en Grondwater zijn geen effecten te verwachten op Fauna en Flora.

7.7.3

Milderende maatregelen

Milderende maatregelen – andere dan beschreven in de discipline Geluid – dienen niet weerhouden te worden.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

11/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

7.8 7.8.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

EFFECTEN OP LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE Betrokken disciplines

Landschap, mens, fauna en flora

7.8.2

Effecten op het landschap

De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden. In het verleden werd deze site gebruikt voor industriële doeleinden (o.a. bedrijven Balmatt en Electrabel). De aanwezige gebouwen hadden een typisch industrieel karakter waarvan de hoge schouwen en de koeltoren de meest in het oog springende installatieonderdelen waren. De installaties (o.a. schouwen en koeltoren) werden in juli 2014 afgebroken. Het gebouw waar de elektrciteitsproductie zal in onder gebracht worden, werd behouden. Met betrekking tot voorliggend project zullen bepaalde installatieonderdelen vanuit de ruime omgeving zichtbaar zijn. Het meest in het oog springende installatieonderdeel is de mast van de boortoren (zgn. ‘topdrive’, welke kan variëren tussen 30 m en maximaal 50 m boven het maaiveld) met het boorplatform op ca. 10 m hoogte. Gezien het verleden van de site (industrieel karakter), waarvan de koeltoren gedurende tientallen jaren de meest in het oog springende installatie betrof, is er gewenning opgetreden tov deze installaties. De aanwezigheid van de boortoren zal dan ook geen wijziging in de belevingswaarde opleveren. Bovendien zal deze installatie slechts tijdelijk aanwezig zijn. Tijdelijk (enkele dagen) zal bij het aanbrengen van de vaste bebuizing ook een kraan op de site aanwezig zijn. Naast de boorinstallatie zullen zich op het terrein ook werfketen en andere opslaginstallaties bevinden. Deze installaties zijn verenigbaar met het industriële karakter van de site en zijn vanop afstand minder opvallend dan de mast van de boorinstallatie. Gezien de gebouwen in lijn liggen met het vroegere industriële karakter van het industrieterrein worden geen significante wijzigingen verwacht.

7.8.3

Milderende maatregelen

Milderende maatregelen worden noch in de boorfase, noch in de exploitatiefase voorgesteld.

Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen

12/12

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

8

[14.0093_VD] 15/07/2015

ELEMENTEN TER BEOORDELING VAN DE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM TEN BEHOEVE VAN DE WATERTOETS

Hoofdstuk 8: Watertoets

1/6

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

8.1

[14.0093_VD] 15/07/2015

INLEIDING

Het decreet Integraal Waterbeleid heeft tien doelstellingen: 1 2 3 4 5 6 7 8

9 10

Het grond- en oppervlaktewater op een zodanige manier beschermen, verbeteren en herstellen dat tegen eind 2015 een goede toestand van de watersystemen wordt bereikt. De verontreiniging van oppervlakte- en grondwater voorkomen en verminderen. De voorraden aan oppervlakte- en grondwater duurzaam beheren en gebruiken. De verdere achteruitgang van aquatische ecosystemen, van rechtstreeks van waterlichamen afhankelijke terrestrische ecosystemen en van waterrijke gebieden voorkomen. De aquatische ecosystemen en rechtstreeks van waterlichamen afhankelijke terrestrische ecosystemen in specifieke gebieden verbeteren en herstellen. Het beheer van hemelwater en oppervlaktewater organiseren. De landerosie, de aanvoer van sedimenten naar het oppervlaktewater en het door menselijke ingrepen veroorzaakt transport en afzetting van slib en sediment terugdringen. De waterwegen beheren en ontwikkelen met het oog op de bevordering van een milieuvriendelijker transportmodus van personen en goederen via de waterwegen, het realiseren van de intermodaliteit met de andere vervoersmiddelen en het bevorderen van de internationale verbindingsfunctie ervan. De diverse functies binnen een watersysteem en de onderlinge verbanden integraal afwegen. De betrokkenheid van de mens met het watersysteem bevorderen, waaronder het vermogen van de belevingswaarde in stedelijk gebied en vormen van zachte recreatie.

Het decreet Integraal Waterbeleid reikt instrumenten aan die een sleutelrol moeten spelen in het Vlaamse waterbeleid, o.a. de Watertoets. Doel De Watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten van plannen, programma’s en vergunningen op het watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en daarover te adviseren. Bij elke beslissing over een vergunning, plan of programma moet de betrokken overheid de impact op het watersysteem evalueren. Deze evaluatie gebeurt in het licht van de doelstellingen en de beginselen van het integraal waterbeleid. Dat betekent ook dat de waterbeheerders van meet af aan actief betrokken worden bij het opmaken van ruimtelijke plannen. De toets moet er onder meer voor zorgen dat verkavelingen en woningen niet meer in overstromingsgevoelige gebieden komen te liggen, of dat minstens maatregelen worden opgelegd waardoor de kans op wateroverlast beperkt wordt. Beoordeling schadelijke effecten Als er op basis van de Watertoets schade aan het watersysteem wordt verwacht, zal de verantwoordelijke overheid maatregelen nemen om die schade te vermijden, te beperken, te herstellen of te compenseren. Dat kan ze door gepaste voorwaarden of aanpassingen aan een vergunning, plan of programma op te leggen. De overheid kan ook - in laatste instantie - als schadelijke effecten niet te vermijden of te beperken zijn of als herstel onmogelijk blijkt, een vergunning of de goedkeuring van een plan of programma weigeren.

Hoofdstuk 8: Watertoets

2/6

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

8.2

[14.0093_VD] 15/07/2015

POTENTIËLE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM

Een overzicht van de watertoets en de eraan gekoppelde potentiële effecten wordt weergegeven in Tabel 8.1. De watertoetskaart in de omgeving van het VITO-project wordt weergegeven in Error! Reference source not found.. Van de 13 verschillende activiteiten die mogelijk een effect hebben op het lokale watersysteem zijn voor de boring en de verdere uitbating slechts enkele van toepassing. Het betreft ondermeer 

de boringen zelf (die kunnen beschouwd worden als ondergrondse constructies)



het aanbrengen van verhardingen (indien bestaande niet voldoende zouden zijn)



de opslag van materialen, brandstoffen en chemicaliën



de eventuele lozing van een overschot aan water in het kanaal of van te zout water via een tijdelijke opvang



de voorafgaandelijke vervanging van verontreinigde door ‘propere’ grond

Hoofdstuk 8: Watertoets

3/6

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[14.0093_VD]

VITO

15/07/2015

Wordt er in het project grond verkaveld?

Ja

Worden er in het project ondergrondse constructies voorzien?

Ja

(x)

Worden er in het project verhardingen voorzien?

Ja

(x)

Is de lozing op het rioleringsstelsel, oppervlaktewater of grondwater een ingedeelde ingreep?

Ja

Wordt in het project bodemvreemd materiaal opgeslagen of gestort? Wordt in het project een vegetatiewijziging doorgevoerd? Wordt in het project het reliëf van het terrein gewijzigd (ophoging, uitdieping, uitgraving of aanvulling?

(x)

x

Ja

x

Neen Ja Neen

Wordt door uitvoering van het project een nieuw knelpunt voor vismigratie gecreëerd of wordt een bestaand knelpunt in stand gehouden?

Neen

Wordt door de uitvoering van het project de mogelijkheid voor migratie van fauna op de oever, of de mogelijkheid van fauna om uit het water te geraken beperkt?

Neen

Wordt door de uitvoering van het project de structuurkwaliteit van de waterloop aangetast?

Neen

x

4/6

Wijziging afvoergedrag waterloop

Belemmering migratie fauna op de oever

Toename / Bestendiging knelpunten vismigratie

Wijziging grondwaterwinning

Wijziging reliëf

Wijziging vegetatie

Opslag of storten bodemvreemd materiaal

Buffering en infiltratie hemelwater

(x)

Neen

Is de grondwaterwinning een ingedeelde ingreep?

Hoofdstuk 8: Watertoets

Wijziging aantal puntbronnen

Neen

Worden er in het project gebouwen voorzien?

Wordt in het project een buffer- of infiltratiesysteem voorzien voor de opvang van oppervlaktewater of hemelwater?

Wijziging grondwaterstromingspatroon

Wijziging infiltratie naar grondwater

Wijziging afstromingshoeveelheid

Wijziging overstromingsregime

Tabel 8.1: Overzicht activiteiten met mogelijke schadelijke effecten op het lokale watersysteem

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

8.3

[14.0093_VD] 15/07/2015

WERKELIJKE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM

8.3.1

Effecten op de waterkwantiteit

De inrichting is gesitueerd in het Netebekken, meer bepaald het deelbekken van de ‘Bovenlopen van Kleine Nete’. Het Netebekken maakt op haar beurt deel uit van het stroomgebied van de Schelde. Het lozingspunt is gelegen in niet-overstromingsgevoelig gebied. Aan de overzijde van het kanaal bevindt zich wel een smalle strook die als ‘mogelijk overstromingsgevoelig’ gekenmerkt is (zie Figuur 8.1). Figuur 8.1: Watertoets en overstromingskaart omgeving VITO-project

Er worden geen effecten verwacht op de waterkwantiteit en dit om volgende redenen: 

Geen wijziging in infiltratie van hemelwater: verhardingen zijn reeds aanwezig en functioneel (o.a. afschermen asbestgrond van atmosfeer). Voor elektriciteitsproductie wordt evenmin een nieuw gebouw opgetrokken. De exploitatie van de geothermische centrale zal doorgaan in een reeds bestaand gebouw op de site.



Geen wijziging in grondwaterpeil of in grondwaterstroming vermits er geen lokaal grondwater wordt opgepompt of een andere ingreep gebeurt die deze zouden kunnen wijzigen. Bovendien wordt het onttrokken water – bij exploitatie van de putten – opnieuw geïnjecteerd in de ondergrond en meer bepaald in dezelfde laag.



Water voor de boring wordt onttrokken aan het kanaal en wordt maximaal gebruikt in gesloten circuit

Hoofdstuk 8: Watertoets

5/6

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

8.3.2

[14.0093_VD] 15/07/2015

Effecten op de waterkwaliteit

Niet van toepassing Er zijn geen effecten op de waterkwaliteit te verwachten aangezien er noch in de aanlegfase, noch in de exploitatiefase lozing van bedrijfsafvalwater plaatsvindt op het kanaal. Tijdens de exploitatiefase zal wel lozing van huishoudelijk afvalwater plaatsvinden maar deze stroom (afkomstig van 4 personeelsleden die op de site aanwezig kunnen zijn) wordt geloosd op de riolering van de Lichtstraat.

8.3.3

Effecten op de aquatische fauna en flora

Niet van toepassing

8.3.4

Beoordeling schadelijke effecten

Er worden geen significante effecten verwacht als gevolg van de uitvoering en exploitatie van het project.

Hoofdstuk 8: Watertoets

6/6

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

9

Hoofdstuk 9: Monitoring en evaluatie

[140093_VD] 15/07/2015

MONITORING EN EVALUATIE

1/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project

[140093_VD]

VITO

9.1

15/07/2015

BODEM EN GRONDWATER

Een overzicht van de uitgevoerde bodemonderzoeken op de projectsite is terug te vinden in hoofdstuk 4 (Bodem en Grondwater). Gezien de verontreinigingen die aanwezig zijn, is het belangrijk dat de timing van de geplande de saneringswerken (3 fase) en de werfvoorbereiding en uitvoering van de geothermische boringen goed op elkaar worden afgestemd. Na realisatie van de eerste boring wordt een pomptest voorzien teneinde meer gedetailleerde informatie te verkrijgen over de chemische en hydrologische karakteristieken van de aangeboorde laag. Deze informatie moet toelaten de inschattingen gemaakt in voorliggend MER te verfijnen om zodoende effecten te beperken, veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren.

9.2

GELUID

Nachtelijke bemande geluidimmissiemetingen tijdens de opstart van de boorfase t.h.v. BP A en BP B zijn mogelijks aangewezen om na te gaan of de berekende impulsachtige en stabiele immissies effectief kloppen met de reële situatie ter plaatse. De effectiviteit van de voorgestelde milderende maatregelen (het akoestische scherm ter beperking van de stabiele immissie tijdens de boorfase) kan dan ook worden beoordeeld. Geluidemissiemetingen aan de relevante deelbronnen in de exploitatiefase zijn ook aangewezen.

9.3

WATER

Volgens de bijzondere voorwaarde van de reeds verleende vergunningen dienen volgende staalnames voorzien te worden: 

Analyse van het te capteren kanaalwater vooraleer dit wordt toegepast als spoelwater



Kwaliteit – van het boor de boorvloeistof gebruikte kanaalwater – wordt opgevolgd door staalname en analyse van het kanaalwater bij elke inlaat in het bufferbekken



2-wekelijkse opvolging van de kwaliteit van het spoelwater (tijdens de eerste 2 diepteintervallen)

Aangezien de kans groot is dat de samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden.

Hoofdstuk 9: Monitoring en evaluatie

2/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

10 LEEMTEN IN DE KENNIS

Hoofdstuk 10: Leemten in de kennis

1/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Volgende leemten in de kennis werden vastgesteld: 

Discipline Bodem en Grondwater Bepaalde effecten kunnen pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland zijn tijdens en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij de realisatie van het project. De ervaring die bij dit project wordt opgedaan kan aangewend worden bij toekomstige projecten.



Discipline Geluid De gemeten impulsachtige geluidemissies en –immissies te München waren uitgevoerd tijdens het inbrengen van casingbuizen (volgens de boorfirma de luidste activiteit). In welke mate de gemeten impulsachtige activiteiten dan effectief afwijken van deze tijdens de feitelijke boring is niet gekend. Volgens de boormeester waren S-Impuls-1 en -2 vergelijkbaar qua niveau (en klank/spectrum) als deze welke kunnen optreden tijdens de effectieve boringen (tijdens het wisselen van de boorstangen). Deze leemte in de kennis is echter geen bezwaar om de huidige berekeningen als betrouwbaar te beoordelen.

Hoofdstuk 10: Leemten in de kennis

2/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

11 TEWERKSTELLING, INVESTERING

Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering

1/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

11.1 TEWERKSTELLING Als gevolg van het project zullen tijdens de aanlegfase (boorfase) contractors op de site tewerkgesteld zijn. Het aantal werknemers wordt ingeschat op ca. 30. Bij exploitatie van het totale project (met elektriciteitscentrale) wordt het aantal werknemers ingeschat op 4, zijnde 3 operatoren en 1 supervisor. Een operator heeft ondermeer als taak: 

Het analyseren, beheersen en zelfstandig regelen van energieproductieprocessen;



Verrichten van onderhoud en het oplossen van eenvoudige storingen;



Analyse van onderhoudswerkzaamheden;



Complexe(re) storingen goed kunnen definiëren zodat dit duidelijk kan worden doorgegeven aan de technische dienst of externe firma;



Schriftelijk en mondeling rapporteren over het procesverloop.

Voor een pilootproject als Balmatt is naast het louter exploiteren van een geothermiecentrale het leerproces erg belangrijk. Zowel op het vlak van technologie als op het vlak van het economisch model zal bijsturing noodzakelijk zijn. Deze taak zal op directieniveau worden aangepakt door een technisch/economisch profiel. De supervisor zal de centrale leiden met veel aandacht voor de verschillende stakeholders. Daarnaast zal hij/zij voor de nodige communicatie zorgen over de maatschappelijke, economische en ecologische aspecten van deze energiecentrale en contact houden met de verschillende stakeholders (bevolking, overheid, klanten, leveranciers, aandeelhouders, …),

11.2 INVESTERING Gezien het project momenteel nog in ontwikkelingsfase is en er op het moment van redactie van dit MER nog een aantal opties open zijn, bestaat er nog onzekerheid over het investeringsbudget. Een overzicht van de geschatte investeringskosten wordt gegeven in onderstaande tabel. De opgegeven waardes zijn geldig voor het referentiescenario waarbij gebruik wordt gemaakt van de P70 waarde voor de ondergrond en koppeling van een beperkt aantal warmtevragers. De waardes zijn gebaseerd op offerte aanvragen en referentiewaardes. De totale kostprijs van de installatie bedraagt 50 Meuro. Ongeveer 34 Meuro is bestemd voor de boringen en de overdracht van warmte naar een secundair transportmedium. De overige 16 Meuro is bestemd voor elektriciteitsproductie en het leggen van warmteleidingen naar warmtevragers in de omgeving van de geothermiecentrale. De laatste kolom toont de geschatte levensduur van de verschillende componenten. Na de geschatte levensduur wordt geherinvesteerd in deze componenten rekening houdend met de inflatie.

Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering

2/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Tabel 11.1: Overzicht investeringskosten

11.3 UITBATINGSKOSTEN Een overzicht van de operationele kosten wordt getoond in onderstaande tabel. Er wordt voorzien dat er elke 1,5 jaar een revisie gebeurt aan de geothermische pompen. De meest kritische componenten van de pompen zullen tijdens deze revisie vervangen worden. De kosten voor het vervangen van de meest kritische componenten en het uitvoeren van de werken en gebruik van specifiek materiaal wordt geschat op 40% van de investeringskost. Als warmtewisselaars met de geothermische pekel zijn er shell and tube warmtewisselaars voorzien. De geothermische pekel loopt aan de tube zijde waardoor de onderhoudskosten beperkt kunnen worden. De onderhoudskost van de warmtewisselaars wordt geschat op 3% van de investeringskosten van de warmtewisselaars.

Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering

3/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Voor de ORC wordt een onderhoudskost aangenomen van 0,5 eurocent/kWh elektriciteit dat er geproduceerd wordt. Deze aanname is gebaseerd op data van mogelijke leveranciers van ORC turbines. Tabel 11.2: Overzicht operationele kosten geothermiecentrale

Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering

4/4

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

12 GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN

Hoofdstuk 12: Grensoverschrijdende effecten

1/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het verdrag van Espoo regelt de grensoverschrijdende informatie-uitwisseling in het kader van de MER-procedure. Voor inrichtingen in de nabijheid van de Nederlandse grens, is er het Stappenschema grensoverschrijdende milieueffectrapportage Vlaanderen Zuid-Nederland. Dit stappenschema tracht een eerste concretisering te zijn van art. 7 van de richtlijn 85/337/EEG en het Verdrag van Espoo. MER-plichtige activiteiten in Vlaanderen die binnen 5 km van de Nederlandse grens gelegen zijn dienen dit stappenschema te volgen, tenzij er geen grensoverschrijdende milieugevolgen verwacht worden. Ook MER-plichtige inrichtingen verder dan 5 km van de grens gelegen, maar waarvan grensoverschrijdende milieugevolgen zijn te verwachten dienen dit stappenplan te volgen. De Balmatt- en Electrabelsite zijn gelegen op ca. 10 km van de Belgisch-Nederlandse grens. Er wordt bijgevolg aangenomen dat er bij normale bedrijfsvoering geen relevante effecten te verwachten zijn. De deskundigen zien dan ook geen toegevoegde waarde in een informatie-uitwisseling met de Nederlandse overheden in het kader van dit MER.

Hoofdstuk 12: Grensoverschrijdende effecten

2/2

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

13 ALGEMEEN BESLUIT

Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit

1/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

In de zoektocht naar alternatieven voor de hedendaagse energiebronnen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen duikt geothermische warmte op als een mogelijke kandidaat om energie te leveren in de vorm van warmte maar ook in de vorm van elektriciteit. Met het geothermieproject op de Balmatt-site te Mol beoogt VITO de technische en niet-technische uitdagingen voor de ontwikkeling van geothermie in Vlaanderen scherp te stellen, de economische haalbaarheid van diepe geothermie in Vlaanderen te bewijzen en het maatschappelijk en ecologisch potentieel van geothermie in het Vlaamse energiesysteem te evalueren . In het kader van bovenstaande wenst VITO 5 geothermische boringen (tot max. 3,5 km) uit te voeren op de terreinen van de voormalige Balmatt-site te Mol. Het doel van de boringen is warm water uit de diepe ondergrond op te pompen en de warmte te gebruiken om ofwel een warmwaternet te voorzien ofwel elektriciteit te produceren. Volgens het m.e.r Decreet dient voor geothermische boringen vanaf een diepte van 500 m een MER opgemaakt te worden, tenzij ontheffing wordt gevraagd. De exploitatie van de centrale is gezien het vermogen een activiteit welke vermeld is in bijlage 3 van het m.e.r. Decreet, waarvoor een m.e.r.screening volstaat. Alhoewel ontheffing en screening mogelijk zijn, geeft VITO toch de voorkeur aan de opmaak van een M.E.R. In voorliggend M.E.R. werd nagegaan wat de milieu-effecten kunnen zijn van het geplande project. De belangrijkste disciplines in deze zijn de disciplines ‘Bodem en Grondwater’ en ‘Geluid’. Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden reeds voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te onderzoeken. Bovendien zijn heel wat effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen. Daarom zal ook enkel gewerkt worden met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen kan voorleggen inzake de uitvoering van diepe boringen. De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting en de uitvoering van de diepe boringen, wordt in het MER als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de maatregelen die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de toepassing van de codes van goed praktijk voor de uitvoering van dergelijke diepe boringen en anderzijds bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie. Verspreiding van de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de geplande boorlocatie, naar de diepere ondergrond moet vermeden worden. Een goede afstemming met de geplande saneringswerken is nodig. Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om een geleidingsbuis van 30 m te plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. Het risico op de introductie van nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of additieven wordt tot een minimum beperkt. Als spoelwater voor de uitvoering van de boringen wordt voorzien om voor de eerste 600 m leidingwater te gebruiken, waarna zal worden overgeschakeld op kanaalwater. Dit kanaalwater voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater behalve wat betreft de aanwezigheid van E. Coli bacterie. Op grotere diepte is deze bacterie echter niet levensvatbaar.

Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit

2/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt door de deskundige als verwaarloosbaar ingeschat. Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact. Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit. De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en grondwaterverontreiniging wordt vermeden. De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht. Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden. Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als gevolg van de exploitatie van de geothermische putten. De mogelijke impact op de lange termijn werd bestudeerd aan de hand van een numerisch model opgesteld door VITO. Hierbij werden verschillende scenario’s gemoddelleerd, rekening houdende met de diepte van de breukzone, verschillende permeabiliteitswaarden in het reservoir en de breukzone, en een anisotrope verdeling van de permeabiliteit. De temperatuur aan de productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. De voorafgaande studies hebben tot de huidige configuratie van de productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De drukveranderingen zijn groot in het geval de permeabiliteit minimaal is. Indien - na uitvoering van de boring en de pomptesten - dergelijke lage permeabiliteitswaarden zouden worden vastgesteld, betekent dit dat de opzet van het project en het debiet niet zomaar mogelijk zijn en er aanpassingen zullen moeten worden doorgevoerd. De – met het model berekende – afname van de temperatuur aan de productieputten na 30 jaar ligt in de grootte-orde van 3-5°C en kan in het worst-case scenario (breukzone doorkruist enkel de permeabele topzone en de permeabiliteit is maximaal) met meer dan 10°C teruglopen aan de centrale put.

Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit

3/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

De invloedszone van het systeem ligt rond 7 km bij 5 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de afpomping rond de productieputten geldt een iets grotere afstand (9 km bij 7 km). De temperatuursanomalie reikt minder ver (3 km bij 2 km) . Zowel voor druk- als temperatuursveranderingen verschilt de grootte en vorm van het gebied van scenario tot scenario, afhankelijk van ondermeer de permeabiliteit. De invloedszone (1 bar) rond de putten zal bij gemiddelde permeabiliteitswarden een gebied beslaan van ca. 100 km². Bij hogere waarden loopt dit aanzienlijk terug, met een oppervlakte in de orden van 10-20 km² bij de maximale permeabiliteitswaarden. Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming / afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars. De kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. De opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de productieputten in de bovenste watervoerende lagen zal beperkt zijn (ca. 0,5°C op 65 m afstand van de put na 30 jaar exploitatie). Rekening houdende met de afstand tot de grondwaterwinning van PIDPA wordt het eventuele effect van de opwarming van de bovenste watervoerende laag op de drinkwaterwinning van PIDPA als verwaarloosbaar ingeschat. Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten in de brine (door T-wijziging) zal verder onderzoek worden uitgevoerd op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring. Algemeen kan gesteld worden dat bepaalde effecten pas met meer zekerheid kunnen worden ingeschat naarmate meer locatiespecifieke gegevens bekend zijn, zoals data en meetgegevens verkregen bij de uitvoering van de eerste exploratie(boring). Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij realisatie van het project. Er werd voor het project een stappenplan uitgewerkt waarin verschillende overlegmomenten met partners en overheidsinstanties voorzien zijn om de resultaten te bespreken en het project bij te sturen daar waar nodig. Na de eerste boring en pomptest zal een eerste aanpassing aan het geologische en reservoirmodel gebeuren. Dan zal blijken in welke mate de gemaakte inschattingen van temperatuur en debiet afwijkt van de realiteit in de ondergrond. Aan de hand hiervan zullen de druk- en termperatuursveranderingen in het reservoir opnieuw gesimuleerd worden. Dit heeft op zich implicaties voor de positionering van de putten, het debiet dat geproduceerd kan worden en de temperatuur van het water. Een nieuwe evaluatie kan dan volgen na elke nieuwe boring. Met betrekking tot het aspect geluid werd de huidige referentiesituatie beschreven aan de hand van eerder uitgevoerde geluidsimmissiemetingen (anno augustus 2011). Het huidige nachtelijke stabiele omgevingsgeluid blijft er met 37 dB(A) vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van 45 dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle relevante beoordelingsposities. Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies tijdens de boorfase is de Vlarem-grenswaarde van 55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van 65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing thv beoordelingsposities A en C. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A) hoger. In BP D (buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen zullen tijdens de nachtperiode overschrijding geven van deze normen en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode worden uitgevoerd. Met een stabiel achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze impulsachtige

Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit

4/5

SGS Belgium NV

MER Geothermisch project VITO

[14.0093_VD] 15/07/2015

geluidimmissies wel auditief waarneembaar zijn tijdens de stilste periodes. Mits voldoende aandacht door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn de impulsgeluiden gevoelig in aantal en in niveau te beperken. Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de dagperiode, dient te worden aangehouden. Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie geeft in 2 van de 4 beoordelingsposities een overschrijding van de nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de bijdrage van de boorinrichting op het huidig omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities BP A en BP B een te relevante akoestische impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Met name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm (10 m hoogte). Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische scherm nog overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de boorfase. De effectieve positionering van het scherm is afhankelijk van de uiteindelijke bronopstelling en wordt best in detail bestudeerd wanneer de uiteindelijke boorfirma het inrichtingsplan heeft vrijgegeven. In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijdingen bepaald. De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist. Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen. Vanuit de overige disciplines (Water, Lucht, Mobiliteit, ...) zijn geen significante impacten te verwachten op mens en milieu.

Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit

5/5