Milieu en kalkzandsteen
2
milieu
Samen kunnen we elke bouwuitdaging aan inzetten van innovatieve producten en diensten. Vakmensen die zich volledig inzetten voor een gegarandeerde kwaliteit en een onderscheidende dienstverlening. Xella beschikt over een groot aantal productielocaties en over eigen faciliteiten voor marktonderzoek en productontwikkeling. Kalkzandsteenproducten zijn het bouw-
De synergie binnen het concern stelt
materiaal van de toekomst. Zeker als ze
Xella in staat de behoeften in de bouw-
de signatuur dragen van Xella, een nieuwe
wereld snel en flexibel te vertalen naar
naam in kalkzandsteen, waarachter meer
concrete, efficiënte en kostenbesparende
dan een halve eeuw ervaring schuilgaat.
bouwoplossingen.
Het nieuwe Xella heeft een duidelijke
Beter bouwen met minder kosten?
missie: betrouwbaar bouwen door het
Xella is er klaar voor!
milieu
Inhoud Hoofdstuk 1
Grondstoffen
4
1.1 Algemeen
5
1.2 Zand
5
1.3 Kalk
5
1.4 Water
5
Hoofdstuk 2
Productieproces
6
Hoofdstuk 3
Verwerking
7
3.1 Mortels
7
Hoofdstuk 4
3.2 Afwerking
7
3.3 Bouwafval
8
3.4 Bewerken van kalkzandsteen
8
Wooncomfort
9
4.1 Ademend vermogen
9
4.2 Warmte-accumulatie
9
4.3 Thermische isolatie
10
4.4 Geluidsisolatie
10
4.5 Warmtewand
11
Hoofdstuk 5
Hergebruik
13
Hoofdstuk 6
Milieuprestatie
14
3
4
milieu
Hoofdstuk 1
Grondstoffen Velen in de bouwwereld kennen de slogan: "Bouwen? Natuurlijk in kalkzandsteen!" Een slogan met een heldere boodschap: kalkzandsteen is uitstekend bouwmateriaal met een bijzonder geringe milieubelasting. Maar hoe ‘natuurlijk’ is kalkzandsteen precies? En hoe verhoudt het zich tot duurzaam bouwen? Het zijn belangrijke vragen die in deze brochure uitgebreid aan de orde komen. De aandacht voor de milieuaspecten van
gezondheid en het leefklimaat. Dit wordt
en de toepassing ervan. Daartoe wordt
bouwmaterialen groeit nog steeds.
heel goed getypeerd in de term ‘duur-
begonnen bij de winning van de grond-
Uitgangspunt daarbij is dat de gebouwde
zaam bouwen’. Bouwproducten mogen
stoffen, gevolgd door het productiepro-
omgeving optimale condities schept voor
geen schadelijke stoffen afgeven en
ces en de verwerking op de bouwplaats.
het welzijn en de gezondheid van de
moeten in de gehele keten van grond-
Vervolgens wordt aandacht besteed aan
mens. Een belangrijke voorwaarde voor
stofwinning tot en met de afvalverwer-
enkele specifieke materiaalaspecten en
een gezonde en duurzame bouw is het
king het milieu zo weinig mogelijk belas-
aan de toepassingen van kalkzandsteen,
gebruik van bouwproducten met een zo
ten. Deze brochure belicht verschillende
met name in relatie tot de thema’s ener-
gering mogelijke belasting van het
milieugerichte en gezondheidsgerichte
gie en binnenmilieu.
milieu en een gunstige invloed op de
aspecten van het product kalkzandsteen
milieu
1.1 Algemeen Kalkzandsteen wordt al meer dan 100 jaar geproduceerd. Het wordt gemaakt van de grondstoffen zand, kalk en water. Er worden geen andere toevoegingen gebruikt. De grondstoffen zijn in voldoende mate voorradig, zodat de productie van kalkzandsteen ook voor de langere termijn verzekerd is. 1.2 Zand Kalkzandsteen wordt voor het grootste deel (ca. 93%) gemaakt van kalkzandsteenzand. Dit zand wordt verkregen uit zandputten en zandgroeven die zich meestal in de nabijheid van de
fabriek bevinden. Het betreft een fijn-
De herinrichting van de kalksteengroeven
korrelig zand met een specifieke korrel-
krijgt zowel in België als in Duitsland
verdeling. In enkele fabrieken wordt het
veel aandacht.
zand gewassen, hoofdzakelijk om houtdeeltjes te verwijderen en zo de product-
1.4 Water
kwaliteit te kunnen garanderen.
Water is nodig bij het mengen van kalk
Milieuaspecten bij de winning van zand
en zand. Meestal wordt grondwater
hebben vooral betrekking op de verande-
gebruikt, dat als stoom bij de productie
ring van het landschap.
wordt ingezet en als koelwater bij het
Na de winningsperiode vindt herinrichting
zagen van kalkzandsteen.
van de zandputten plaats, waarbij
Zowel het water dat ontstaat door
recreatiegebieden of waardevolle natuur-
condensatie van stoom, als het water
gebieden met soms zeldzame biotopen
dat vrijkomt bij het zagen, wordt deels
ontstaan.
hergebruikt en deels na zuivering naar het oppervlaktewater geleid.
1.3 Kalk Ongeveer 7% van de grondstoffen voor de productie van kalkzandsteen bestaat uit kalk. Kalk wordt bereid door het branden van kalksteen en zand uit de Maasvallei. Het is ongebluste kalk (vooral CaO). Voor de productie van 1 ton kalk is ongeveer 4,4 GJ (2de orde energie) nodig. Bij het branden van de kalk ontstaat CO2. Deze stof wordt tijdens de gebruiksfase van kalkzandsteen weer grotendeels in het product opgenomen.
5
6
milieu
Hoofdstuk 2
Productieproces Productieproces
stof. Voor de productie van kalkzandsteen
Kalk, zand en een kleine hoeveelheid
is stoom met een temperatuur van
water worden in de juiste hoeveelheden
slechts 200 °C nodig. Dit leidt tot een
gedoseerd en gemengd. Dit mengsel
relatief laag energieverbruik per eenheid
wordt naar een zogenaamde reactor
kalkzandsteen. Per ton kalkzandsteen
geleid, waarin de ongebluste kalk met
producten is voor de productie gemiddeld
water reageert. Van hieruit vindt het
ongeveer 8 m3 aardgas nodig en 10 kWh
mengsel zijn weg naar de persen waar
elektrische energie.
het wordt samengeperst in de gewenste
water
kalk
mengen
doseren
vormen (stenen, blokken of elementen).
Bij de productie van kalkzandsteen
Na het persen worden de producten op
ontstaat productieafval. Dit bestaat uit
een kar geplaatst en in een autoclaaf
afgekeurde producten en zaagresten.
gereden. Vervolgens wordt stoom in de
Tegenwoordig wordt het productieafval
autoclaaf geleid tot een druk van ongeveer
grotendeels hergebruikt door het te
15 Bar (ca. 200 °C). Bij deze temperatuur
breken en in het productieproces terug
vindt een chemische reactie plaats tussen
te voeren. Het gebroken puin dient daar-
de kalk en siliciumhoudende bestand-
bij als vervanger van zand. Een kleiner
delen van het zand en treedt de verharding
deel wordt hergebruikt als funderings-
van het product op. Vervolgens worden de
materiaal in de wegenbouw en voor
blokken ingepakt met recycleerbare
taludverbetering van de zandput. Een
krimpfolie en op consignatiepallets
nieuwe toepassing van dit gebroken puin
geplaatst (statiegeldprincipe).Zodra de
is als verharding van fietspaden in natuur-
producten zijn afgekoeld, kunnen ze naar
gebieden. Vanwege de natuurlijke uit-
de bouwplaats worden getransporteerd
straling van het puin en het zeer beperkte
en verwerkt. De stoomproductie geschiedt
onderhoud dat het materiaal nodig heeft,
met aardgas, een relatief schone brand-
wordt deze toepassing zeer gewaardeerd.
zand
blussen
reactor water
autoclaaf
kalkzand steenpers
verharden
mengen vormen
milieu
Hoofdstuk 3
Verwerking 3.1 Mortels De meeste kalkzandsteenproducten worden verwerkt met een lijmmortel. Alleen stenen en metselblokken worden nog met een metselmortel verwerkt. De lijmmortel tussen de producten is 2 à 3 mm dik. De samenstelling van de lijmmortel heeft overigens niets te maken met ‘lijm’. Het betreft hier een bijzondere zandcementmortel van zeer fijn wit zand en wit cement, waaraan een geringe hoeveelheid hulpstoffen (o.a. celluloseverbindingen) is toegevoegd. Lijmmortel in combinatie met kalkzandsteen draagt bij tot duurzaam omgaan met het milieu.
Dit is vooral te danken aan een geringer materiaalverbruik bij de toepassing van lijmmortels. Door de grotere sterkte van een gelijmde wand kan in een aantal situaties slanker worden gebouwd, dus met minder materiaal. 3.2 Afwerking Lijmblokken, vellingblokken en elementen hebben een zeer kleine maattolerantie (ca. 1 mm). Daardoor is het mogelijk om deze producten met een speciale lijmmortel te verlijmen. Door deze verwerkingstechniek en de speciale profileringen van de producten verkrijgt men zeer vlakke wanden en kan volstaan worden met een dunne wandafwerking, meestal een gipspleister. Het hergebruik van slooppuin van kalkzandsteen met een dunne gipsafwerking is zonder meer mogelijk.
7
8
milieu
3.3 Bouwafval
werkpuin in de puincontainer worden
Bij de verwerking van kalkzandsteen op
gedeponeerd. Het puin wordt door puin-
de bouwplaats ontstaat bouwafval in de
brekers verwerkt tot menggranulaat,
vorm van puin, mortelresten, overgebleven
dat vervolgens wordt toegepast als
ankers en dergelijke. Bij het verwerken
funderingsmateriaal in de wegenbouw.
van elementen ontstaat nagenoeg geen bouwafval. De elementen worden exact
3.4 Bewerken van kalkzandsteen
op maat gezaagd waardoor precies de
Om passtukken te maken worden ste-
juiste hoeveelheid op de bouwplaats
nen en blokken op de bouwplaats
wordt aangeleverd. Bij het verwerken van
geknipt of gezaagd. Bij het knippen
stenen en blokken ontstaat meer puin.
komt nagenoeg geen stof vrij. Het
Het kalkzandsteenpuin kan met het
zagen van blokken gebeurt
andere vrijkomende beton- en metsel-
met behulp van een steencirkelzaag. Een natte zaagmethode verdient hierbij de voorkeur boven droog zagen, dit om stofvorming te reduceren. Voor het inbouwen van leidingen voor allerhande nutsvoorzieningen worden doorgaans sleuven gezaagd of gefreesd. De Silka light blok heeft het grote voordeel dat, door zijn welbepaald gatenpatroon, het slijpwerk tot een minimum herleid wordt.
milieu
Hoofdstuk 4
Wooncomfort
4.1 Ademend vermogen
Dit materiaal is in staat waterdamp op te
vochtregulatie bedoeld, die bevorderlijk
Bij koken, baden, wassen en ademen
nemen, totdat de vochtigheidsgraad in
is voor een gezonde leefomgeving.
komt vocht vrij in de vorm van waterdamp.
de woning weer is verminderd.
Een gezin van vier personen produceert
Het vermogen van de wand om water-
4.2 Warmte-accumulatie
zo al gauw zo’n tien liter vocht per dag.
damp op te nemen en weer af te staan,
Tijdens het opwarmen van een ruimte
Wanneer dit niet op de juiste wijze uit de
wordt bepaald door de 24-uursvariatie
door de centrale verwarming of door zon-
woning wordt afgevoerd, kan vochtover-
van de relatieve vochtigheid en door het
instraling nemen kalkzandsteenwanden
last ontstaan. Dat is niet alleen vervelend,
soort materiaal. Per m2 kalkzandsteen-
een deel van de warmte op. Daalt de
maar ook slecht voor de gezondheid.
wand bedraagt dit vermogen 0,17 liter
luchttemperatuur, dan wordt de warmte
Ventilatie is in principe een goede oplos-
vocht bij absorptie en 0,13 liter bij
weer aan de omgeving afgegeven.
sing voor dit probleem. Moderne energie-
desorptie. De penetratiediepte van het
Hierdoor ontstaat een warmtenivellerend
zuinige woningen worden nagenoeg
vocht is daarbij 5 à 6 mm. Voor een
effect met een positieve invloed op de
2
luchtdicht gebouwd en zijn voorzien van
woning met 130 m kalkzandsteen komt
behaaglijkheid. Bovendien blijven hierbij
mechanische ventilatiesystemen. Helaas
dit neer op ca. 17 liter vocht per etmaal.
extreme temperatuurschommelingen
komt het regelmatig voor dat de bewoner
De waterdampproductie is sterk afhan-
achterwege, wat tot een ander positief
deze afzet om energie te besparen. Ook
kelijk van het bewonersgedrag, maar zal
effect leidt: besparing van energie.
wordt nogal eens op het onderhoud
zelden meer dan 15 liter per etmaal
De mate waarin warmte kan worden op-
(schoonmaken) bespaard, waardoor het
bedragen. Het waterdampregulerend
genomen en afgestaan, wordt het warmte-
systeem na verloop van tijd nog maar
vermogen van kalkzandsteen is dus vol-
accumulerend vermogen genoemd. Dit
matig functioneert. Het vocht blijft dan in
doende om het vochtklimaat in een
vermogen wordt vooral bepaald door de
de woning waardoor de atmosfeer al
woning beheersbaar te houden. Vaak
soortelijke warmte en de massa van het
snel onbehaaglijk wordt. Een woning die
spreekt men dan ook van "het ademen
bouwmateriaal. De soortelijke warmte
gebouwd is met kalkzandsteen, heeft
van kalkzandsteen".
van kalkzandsteen bedraagt circa
deze problemen veel minder.
Hiermee wordt een goede en natuurlijke
840 J/kgK. De volumieke massa is circa
9
10
milieu
1750 kg/m3. Hierdoor ontstaat een hoog
tollige warmte kan worden opgeslagen
warmteaccumulerend vermogen. Dat
in de materiaalmassa van het gebouw.
betekent dat kalkzandsteen in de zomer
Deze komt later, bij daling van de om-
langer koel blijft en in de winter juist
gevingstemperatuur weer beschikbaar
langer warm. Door de warmteaccumulatie
(zie 4.2 warmte-accumulatie). De warmte-
zijn wisselingen in de buitentemperatuur
weerstand van een gevelconstructie (de
binnenshuis niet zo snel merkbaar.
Rc-waarde) is de som van de warmte-
De verwarming hoeft niet zo vaak te
weerstanden van de afzonderlijke delen
reageren, wat een meer constante
van deze constructie.
binnentemperatuur tot gevolg heeft. 4.4 Geluidsisolatie 4.3 Thermische isolatie
Een goede geluidswering verhoogt de
Om energie te besparen is het aantrek-
kwaliteit van het leefklimaat en daarmee
kelijk om de thermische isolatie van een
de duurzaamheid van een woning. Het
gebouw te verbeteren. Een goede isolatie
gaat hierbij zowel om geluid van aan-
zorgt ervoor dat de warmte beter wordt
grenzende verblijfsgebieden als om
vastgehouden in het gebouw. De over-
geluid van buiten. De massa van de
milieu
constructiedelen bepaalt in sterke mate
4.5 Warmtewand
de geluidswerende eigenschappen van
Het behaaglijkheidsgevoel van mensen
een bouwconstructie. Een andere
wordt niet alleen beïnvloed door de
bepalende factor is de flankerende
luchttemperatuur in de ruimte, maar
geluidsoverdracht door aansluitende
ook door factoren als de oppervlakte-
bouwdelen. Door de grote massa zijn de
temperatuur van omringende vlakken,
geluidswerende eigenschappen van
de vochtigheid van de lucht en de bewe-
kalkzand-steenwanden van nature al
ging van de lucht. Deze factoren bepalen
goed. Belangrijk is echter de detaillering
samen het klimaat van een verwarmde
van de aansluitende bouwdelen. Tijdens
ruimte. Een ideaal binnenklimaat kan
ontwerp en uitvoering dient dit aspect
worden gerealiseerd door de stralings-
bijzondere aandacht te krijgen. De
warmte optimaal te benutten. Speciaal
geluidsisolatie dient aan twee belangrij-
hiervoor is de warmtewand ontwikkeld.
ke eisen te voldoen. Ten eerste is dat de
Een warmtewand wordt opgebouwd met
karakteristieke geluidsisolatie-index
elementen en blokken van kalkzandsteen,
voor luchtgeluid: de grootheid die de
waarin fabrieksmatig sleuven zijn geperst.
luchtgeluidsisolatie tussen twee ruimten
Na de verwerking van deze producten in
weergeeft. De tweede eis heeft betrek-
de wand worden hierin flexibele kunst-
king op de isolatie-index voor contactge-
stof leidingen aangebracht. Door deze
luid. Een veelgebruikte methode voor het
leidingen stroomt water met een tempe-
beperken van de geluidsoverdracht is het
ratuur van 30 - 50 ºC. Het resultaat is een
uitvoeren van de woningscheidende
wandtemperatuur van maximaal 30 ºC.
wand als ankerloze spouwmuur. Deze
De wand geeft over de gehele oppervlakte
wand is opgebouwd uit twee niet-gekop-
een gelijkmatige stralingswarmte af,
pelde spouwbladen, waartussen zich een
waarbij de verwarmde lucht nauwelijks
luchtspouw bevindt. De woningen staan
in beweging wordt gebracht. Door de
dan in feite los van elkaar. Vooral de
hogere stralingstemperatuur en de
ontkoppeling van de beide spouwbladen
gelijkmatige warmteverdeling wordt een
zorgt voor een goede geluidsisolatie.
behaaglijk klimaat verkregen bij een
11
12
milieu
luchttemperatuur die circa 3 ºC lager is dan de temperatuur in een ruimte met traditionele radiatorenverwarming. Dit heeft weer tot gevolg dat de EPC (*) van woningen met kalkzandsteen warmtewanden lager is dan die van woningen met traditionele ruimteverwarming. De warmtewand kan worden aangesloten op een gewone cv-ketel. De lage temperatuur maakt het systeem zeer geschikt voor alternatieve energiedragers, zoals zonne-energie of aardwarmte. Uit een bewonersonderzoek in het project Ecolonia (Nederland) blijkt dat de bewoners van woningen met verschillende verwarmingssystemen het meest tevreden zijn over wandverwarming. In dit project is de wandverwarming gerealiseerd met warmtewandelementen van kalkzandsteen.
(*) Energieprestatiecoëfficiënt
milieu
Hoofdstuk 5
Hergebruik Hergebruik van bouw- en sloopafval gebeurt door het kalkzandsteenpuin bij breekinrichtingen, samen met andere puinsoorten, te breken tot menggranulaat. Het menggranulaat wordt vervolgens toegepast in de wegenbouw. De kalkzandsteenindustrie onderzoekt de mogelijkheden om kalkzandsteenpuin van bouw- en sloopafval in te zetten als vervanger van zand bij de productie van kalkzandsteen. Een andere mogelijke toepassing van kalkzandsteenpuin is het gebruik als verharding van fietspaden in natuurgebieden. Dit gebeurt nu reeds met een deel van het productiepuin. Vanwege de natuurlijke uitstraling van het puin en het zeer beperkte onderhoud dat het materiaal nodig heeft, wordt deze toepassing zeer gewaardeerd.
13
14
milieu
Hoofdstuk 6
Milieuprestatie In de laatste jaren is men anders gaan denken over milieuprestaties. Nog steeds
Bij de productie van kalkzandsteen vinden
wordt gekeken naar de milieubelasting bij de productie van bouwproducten, maar
geen emissies plaats uit de grondstof-
het accent is veel meer komen liggen op de milieu-effecten vanaf de grondstof-
fen of uit het product. Emissies naar
winning tot en met de afdankfase ("van de wieg tot het graf"). De systematiek die
lucht ontstaan uitsluitend als gevolg van
voor de beoordeling van milieuprestaties meestal wordt gebruikt, is de levens-
de verbranding van aardgas, vooral in de
cyclusanalyse (LCA).
vorm van CO2. Dit heeft met name betrekking op de productie van kalk en
Door de leden van het NVTB (Nederlands
bladen voor al haar producten. Hieruit
de productie van stoom voor de verharding
Verbond Toelevering Bouw) is een
blijkt bijvoorbeeld dat het energieverbruik
van kalkzandsteen. Volgens de jaarlijkse
methode ontwikkeld om op basis van
voor de productie van 1000 kg stenen of
controles van de leverancier van de stoom-
LCA’s te komen tot eenduidige en
blokken, inclusief winning, productie en
ketels blijft de NOx-emissie beneden de
betrouwbare informatie over milieuaspec-
transport van de grondstoffen en inclusief
wettelijke eis van 75 mg per m3 rookgas.
ten van bouwmaterialen en –producten,
de afvalverwerking, ongeveer 750 MJ
Dit alles leidt ertoe dat vooral de milieu-
de zogenaamde Milieurelevante Product-
bedraagt. Voor elementen van kalkzand-
maten Energie en Emissies voor kalk-
informatie (MRPI). De kalkzandsteen-
steen bedraagt het energieverbruik
zandsteen bijzonder laag zijn.
industrie beschikt sinds 1999 over MRPI-
ongeveer 830 MJ.
milieu
De producten van Xella Silicaat NV vinden hun weg naar alle sectoren in de bouw, in zowel de woning- en de utiliteitsbouw als de renovatie. Daarbij heeft kalkzandsteen zodanige producteigenschappen dat het in dragende en niet-dragende constructies toegepast kan worden. Naast de verkoop- en marketingactiviteiten, verstrekt Xella Silicaat NV ook bouwtechnische adviezen en geeft voorlichting aan afnemers, verwerkers, opdrachtgevers, architecten en adviseurs. Hebt u vragen naar aanleiding van deze brochure of over de Xella kalkzandsteen producten en hun toepassingen en/of verwerkingsmogelijkheden, dan kunt u contact opnemen met Xella Silicaat NV te Genk Hoewel Xella Silicaat NV de grootst mogelijke zorg heeft besteed aan de inhoud en samenstelling van deze brochure, kunnen hieraan door derden geen rechten worden ontleend. Raadpleeg altijd de actuele verwerkingsrichtlijnen en productinformatie. Xella Silicaat NV behoudt zich het recht voor, ten alle tijde productspecificaties aan te passen zonder voorafgaande kennisgeving.
15
BBGV 03 05
Maatschappelijke zetel
Commerciële diensten Silka
Xella Silicaat NV/SA
Blokken
Elementen
Mercuriuslaan 1
Mercuriuslaan 1
Kruibeeksesteenweg 24
3600 Genk
3600 Genk
2070 Burcht
Tel.: 089 32 31 60
Tel.: 03 250 47 96
Fax: 089 32 31 69
Fax: 03 250 14 00
www.xella.be
www.xella.be
[email protected]
[email protected]
