Milieu- en duurzaamheidsverslag 2015

r

Milieu- en duurzaamheidsverslag 2015 Inhoudsopgave Inleiding

1

Mobiliteit

15

1.1 Introductie

1

5.1 Duurzaam wegverkeer en beïnvloeding modal shift

15

1.2 Beleidskader

1

5.2 Luchtkwaliteit

17

1.3 Monitoring doelstellingen

1

5.3 Geluid

18

Energie

2

Internationale stad en Economie

19

2.1 Warmte- en koudevoorziening

2

6.1 Internationaal duurzaam

19

2.2 Zonnepanelen

2

6.2 Economie

19

2.3 Topindicator Klimaat

3

6.3 Verduurzaming van evenementen

21

Stedenbouw

4

Gemeentelijke organisatie

22

3.1 Duurzame Stedenbouw

4

7.1 Den Haag als voorbeeldgemeente

22

3.2 Klimaatbestendig Den Haag

5

7.2 CO2 neutrale gemeentelijke organisatie

22

3.3 Werken aan duurzaam woningonderhoud

6

7.3 Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer

23

3.4 Duurzaamheid in de corporatiesector

7

3.5 Externe veiligheid

9

8.1 Participatie

24

3.6 Bodemsanering en -beheer

10

8.2 Stadsboerderijen en milieueducatie

25

3.7 Stedelijke voedselstrategie

10

Buitenruimte

11

4.1 Groen en natuur in de stad

11

4.2 Afval

12

4.3 Water

13

Participatie en instrumenten

24

Bijlage 1 Haagse milieudoelen en -normen

26

Bijlage 2 Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer

30

Inleiding 1.1 Introductie

De Integrale nota Duurzaamheid en Milieu (RIS269129) heeft de kadernota verbreed met de nog ontbrekende milieuthema’s, ambities en (wettelijke) taakstellingen op het gebied van bijvoorbeeld luchten geluidsnormen.

Dit Milieu- en duurzaamheidsverslag kijkt terug op 2015. Een jaar waarin het collegeakkoord vertaald is in nieuw duurzaamheidsbeleid, waarin onderzoek is gedaan naar een integrale milieu- en duurzaamheidsmonitor en een jaar waarin vooral veel resultaten bereikt zijn op alle milieuthema’s.

In de zomer van 2015 is Den Haag duurzaam, Agenda 2015-2020 (RIS283893) vastgesteld. In dit document heeft het college zijn ambities vertaald naar een brede aanpak met vier speerpunten voor de periode tot 2020:

Waar de jaarlijkse begrotingscyclus vooral op hoofdlijnen rapporteert over de voortgang op de milieu- en duurzaamheidsdossiers, gaat dit verslag juist gedetailleerd in op de bereikte resultaten. Enerzijds geeft Den Haag daarmee invulling aan haar rapportageplicht uit de Wet milieubeheer (art. 21.1) en anderzijds krijgt de gemeenteraad zo een beter inzicht in de gepleegde inspanningen en behaalde resultaten.

1

CO2 reductie

2

Warmtenetten uitbreiden en verduurzamen

3

Klimaatbestendigheid vergroten

4

Duurzame Haagse kracht benutten

Vanuit iedere vakinhoudelijke portefeuille wordt bijgedragen aan de duurzaamheid van Den Haag. De wethouder Duurzaamheid coördineert en rapporteert over de voortgang.

1.2 Beleidskader Het beleidskader voor het milieu- en duurzaamheidsbeleid wordt gevormd door een aantal documenten. De Kadernota Op weg naar een Duurzaam Den Haag (RIS165334) vormt sinds 2009 de ruggengraat van het milieu- en duurzaamheidsbeleid. De gedachte achter de kadernota is dat duurzaamheid geen apart vakgebied moet zijn. Overal binnen het sociale, fysieke en economische domein (People, Planet en Prosperity) moet bij het maken van keuzes voortdurend aandacht zijn voor het effect daarvan op toekomstige generaties. Deze benadering is zeer succesvol gebleken. Op heel veel plekken in de gemeentelijke organisatie wordt nu structureel aandacht besteed aan de duurzaamheid van het werk en wordt dit integraal afgewogen.

1.3 Monitoring doelstellingen In 2015 is het onderzoek naar het systeemontwerp voor een gemeente brede en integrale milieu- en duurzaamheidsmonitor afgerond. Nu de contouren van een systeem staan, dienen operationele vragen over benodigde techniek (hardware, software, afstemming systemen) en organisatie (benodigde investeringen, bemensing, werkprocessen) te worden beantwoord. Daarvoor zal 2016 worden benut.

1

Energie Ook in het coalitieakkoord Vertrouwen op Haagse Kracht is de ambitie vastgelegd om in 2040 een klimaatneutrale stad te zijn en een betrouwbare, duurzame en betaalbare energievoorziening te hebben. De Energievisie Den Haag 2040 uit 2011 (RIS180173) geeft een beeld van de wenselijke energiehuishouding in 2040. In 2013 is ter aanvulling hierop een Backcastingstudie (RIS258291) aangeboden aan de gemeenteraad. De Backcastingstudie geeft een overzicht van de te nemen maatregelen om aan dit beeld te voldoen. Daarnaast is een economische analyse van de kosten van deze verduurzamingsambitie aan de gemeenteraad aangeboden (RIS258292). De meest recente actualisatie is te vinden in de Voortgangsnotitie energievisie Den Haag 2014 (RIS 279785).

kansgebieden onderscheiden waar op basis van separate projectvoorstellen besluiten genomen worden over de verduurzaming van de collectieve warmtevraag. Zo zijn er initiatieven voor de warmterivier Houtrust, Vijverhof in Laak, de CPO locatie Junoblok in de Binckhorst en de doorstart van de geothermiebron in Zuid west. Ook is het International Criminal Court aangesloten op lage temperatuurbronnen en is de warmte koude opslag (WKO) voor Eurojust in uitvoering. Er is een bestuurlijk akkoord om de verkenning naar een regionaal warmtenet waarmee restwarmte uit de industrie rond Rotterdam naar andere steden in Zuid-Holland wordt getransporteerd uit te werken.

In december 2015 zijn in Parijs 195 landen akkoord gegaan met een nieuw klimaatverdrag. Dit verdrag zal via landelijke wetgeving en inzet van andere stakeholders gevolgen hebben voor Haags beleid en de resultaten daarvan. De uitwerking van het klimaatakkoord is nog niet bekend, maar er zijn al voorbeelden te zien, zoals de aanstaande herziening van de warmtewet, de wet Stroom (elektriciteits- en gaswet) en de verschuiving van belasting op elektriciteit naar belasting op aardgas.

2.2 Zonnepanelen Zonnepanelen zijn hard op weg om gemeengoed te worden. Technische ontwikkelingen leiden elk jaar tot betere systemen, het vertrouwen in de zonnepanelen neemt toe, evenals de bekendheid. De rijksoverheid heeft de stimulering van zonnepanelen op gemeenschappelijke daken verbeterd (postcoderoosregeling). Dit alles heeft er toe geleid dat ook in 2015 het aantal panelen in Den Haag flink is toegenomen. Den Haag is de stad met de meeste zonnepanelen-installaties van Nederland. Doordat de installaties gemiddeld klein zijn, is Den Haag niet de stad met het grootste opwekvermogen aan zonnepanelen (14e ). De meest recente telling laat zien dat het vermogen met 1,4 megawatt (MW) is gestegen naar 8,6 (MW). Twee bijzondere projecten zijn daar nog niet in meegeteld, namelijk de zonnedaken op het ADO-stadion(0,64 MW) en op het Museon (0,05 MW). Een ander bijzonder project dat in Den Haag in

De energievoorziening, energiebesparing en CO2 uitstoot komen in dit verslag in diverse hoofdstukken terug. 2.1 Warmte- en koudevoorziening In juli 2015 is het collegebesluit Beleidsplan Energie voor de buurt aan de raad aangeboden. In september is dit plan concreet gemaakt met het de notitie: Visie op aanpak Haags warmte-initiatief (RIS 285573). Den Haag schetst hiermee het beeld hoe in 2030 100.000 woningen niet meer met gas worden verwarmd, maar zijn aangesloten op collectieve duurzame warmtebronnen. Daar geldt een tariefstelling die voor gebruikers goedkoper is dan gas. In de stad is een 10-tal 2

onafhankelijke trend te volgen kan de graaddagenmethodei worden toegepast.

2015 door een bewonersinitiatief is gerealiseerd, is het zonnedak op de sporthal aan de Gaslaan. In 2015 heeft de gemeente het terrein ‘het Oor’ aan de Loolaan aangekocht met het doel om daar een groot zonneveld te realiseren en ruimte te bieden aan andere duurzaamheidsactiviteiten. In 2016 worden initiatiefnemers geselecteerd.

3.000

CO2-uitstoot (kton)

2.500

De VvE-Balie voorziet verenigingen van eigenaren van informatie over het plaatsen van zonnepanelen, zowel over de technische, financiële als organisatorische kant van het project. Dit gebeurt door advies op maat, maar ook door het organiseren van studie-avonden voor groepen van VvE’s (zie ook paragraaf 3.3). De gemeente brengt de mogelijkheden van zonnepanelen vaak bij inwoners onder de aandacht. Den Haag stelt zo veel mogelijk daken van gemeentelijke panden beschikbaar voor zonnepanelen, indien hier vanuit bewoners een verzoek voor komt.

2.000

Afval

Mobiliteit

1.500

Werken

1.000

Wonen

500 0 1990

2013

2014

Met toepassen van de graaddagenmethode zou de CO2-uitstoot als gevolg van aardgas en stadsverwarming circa 5% lager zijn dan het voorgaande jaar. Deze afname kan wel worden toegeschreven aan verdergaande energiebesparing. Gebruik van elektriciteit wordt vrijwel niet beïnvloed door wisselende weersomstandigheden. Het elektriciteitsgebruik laat een daling zien van circa 3%.

2.3 Topindicator Klimaat Afgelopen jaar is de herziene CO2-scanner ingevoerd, waarmee de CO2-uitstoot van de stad grotendeels op basis van werkelijk energiegebruik wordt bepaald. In de scanner worden verschillende bronnen van CO2-uitstoot onderscheiden. De sector afval wordt nu apart onderscheiden. In 1990 werd afval verwerkt in de Haagse afvalverbrandingscentrale, waarmee warmte en elektriciteit werd geproduceerd. De gerelateerde CO2-uitstoot is meegerekend in de uitstoot voor wonen en werken. Zie de staafdiagram. Het gebruik van data over werkelijk energiegebruik maakt de indicator ook gevoelig voor wisselende weersomstandigheden. In de topindicator Klimaat wordt geen rekening gehouden met wisselende weersomstandigheden, dus de effecten van het weer tellen mee in de uitkomst van de indicator. 2014 was een relatief warm jaar, wat heeft geresulteerd in een zeer lage CO2-uitstoot. Om de weers-

Conclusie: de CO2-uitstoot vertoont een dalende trend in lijn met de begroting. (In de tabel zijn alle getallen gecorrigeerd op basis van de herziene CO2-scanner.)

Uitstoot CO2 in kton

CO2-reductie (%)

Behaald

1990

2013

2014

2499

1915

1662

1999

1974

23%

33%

20%

21%

Begroot Behaald Begroot

0%

2015

2016

2017

1949

1924

1899

22%

23%

24%

Tabel: Topindicator Klimaat. Bron: DHV CO2- scanner i

3

Het aantal graaddagen is een maat voor het aantal koude dagen in een jaar.

Stedenbouw Het bouwen van een stad raakt op vele manieren aan milieu en duurzaamheid. Er kunnen vijf beleidsonderwerpen worden onderscheiden: 

Met duurzame stedenbouw wordt gewerkt aan het bieden van goede stedenbouwkundige condities voor de duurzame ontwikkeling van de stad.



Klimaatbestendig Den Haag heeft als doel de stad robuust genoeg te maken om toekomstige veranderingen in het klimaat zodanig op te kunnen vangen dat de stad leefbaar blijft.



Werken aan duurzaam woningonderhoud heeft als doel om de bestaande woningvoorraad toekomstbestendig te maken en de CO2 emissie navenant te reduceren.



Met het externe veiligheidsbeleid zal worden gestreefd naar het beheersen van risico’s in de stad. Dit vertaalt zich in een stad waarin zich geen risicosituaties met een Plaatsgebonden Risico (PR) hoger dan 10-6 voordoen. Het doel voor groepsrisico’s (GR) is om daar op een afgewogen manier mee om te gaan.



Bodemsanering en –beheer streeft naar het saneren of beheersen van alle bodemverontreiniging met risico’s.



De Stedelijke voedselstrategie beschrijft wat de rol van de gemeente is en wat zij wil bereiken met voedsel en stadslandbouw.

In 2015 is onder andere gewerkt aan de volgende acties: 

De resultaten van de Proeftuin Scheveningen Haven uit 2013 zijn vertaald in het bestemmingsplan en het milieueffectrapport. Voor een duurzame energievoorziening is mede op basis hiervan het concept Warmterivier ontwikkeld. Met de warmte van de Rioolwaterzuiveringsinstallatie van het Hoogheemraadschap Delfland kunnen woningen worden verwarmd. Dit concept kan er toe leiden dat Duindorp en delen van het nieuwbouwprogramma en mogelijk omliggende bestaande bouw hierop kan worden aangesloten.



Transformatie Leegstaand Vastgoed: Een voorbeeldproject is de aansluiting op stadsverwarming van het Junoblok op de Binckhorst. In dat casco kunnen particuliere opdrachtgevers een 60-tal eigen woningen realiseren.



Erasmushove: Duurzaam bouwen staat voorop in Erasmushove in Erasmusveld. In de kavelpaspoorten is opgenomen dat huizen bijna Energieneutraal gebouwd moeten worden.



Isabellaland: Bij deze Kleinschalig Opdrachtgeverschap-buurt in Mariahoeve is extra aandacht besteed aan het opvangen en vasthouden van regenwater, onder andere door groene daken.



Groene Mient: Groene Mient is een bewonersinitiatief in Den Haag en de missie is om een bijzonder sociaal-ecologisch woonproject te realiseren onder Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. De eerste paal voor deze 36 woningen is in januari 2016 ‘geslagen’.



Beatrixkwartier: In het Beatrixkwartier heeft de Green Business Club (GBC) zijn tweede jaar gedraaid. Dit initiatief

3.1 Duurzame Stedenbouw In het Uitvoeringsplan Duurzame Stedenbouw (RIS251776) zijn de volgende hoofdthema’s benoemd: Energie; Kust; Klimaat en groen; Hergebruik en bouwen en tot slot Bewegen. 4

van steeds meer bedrijven, bewonersorganisaties en de gemeente heeft eind 2014 geresulteerd in een Pop up park. Bij de totstandkoming van GBC Beatrixkwartier bleek er vooral behoefte aan meer levendigheid. Dit Pop Up park heeft in de winter als schaatsbaan gediend en in de zomer als Beachvolleybal veld voor bedrijfscompetities. Inmiddels zijn meerdere projecten gestart op het gebied van energieonderzoek, en elektrische deelauto’s (zie ook paragraaf 6.2). 

In 2015 is ingezet op uitvoering (werken), implementatie (willen) en onderzoek (weten). Zo is de subsidieregeling om de aanleg van groene daken te stimuleren in 2015 voortgezet. Dankzij de regeling is in 2015 ruim 6.000 m2 groen dak in Den Haag gerealiseerd. Daarmee is sinds 2010 in totaal vanuit de subsidieregeling 40.000 m2 groen dak aangelegd. Eind 2015 is de regeling geëvalueerd en is een vervolg op de regeling begin 2016 door het college vastgesteld (RIS291912). Daarnaast is in 2015 ingezet op bewustwording. Door bewoners te informeren over het effect van klimaatverandering en bijvoorbeeld te stimuleren niet de gehele tuin te verharden of een geveltuintje te realiseren, kunnen ze een bijdrage leveren aan een klimaatbestendige stad. Om die reden heeft Den Haag deelgenomen aan Operatie Steenbreek, die in onze stad is uitgevoerd door het Haags Milieucentrum (nu Duurzaam Den Haag). Er hebben talrijke activiteiten plaatsgevonden, waaronder een folderactie in samenwerking met tuincentra, zorgkwekerij Mens en Tuin en het Wellantcollege. Ook is er een ruilactie gehouden in 10 wijken, waarbij bewoners tegen inlevering van een tegel een plant kregen (tegel eruit, plant erin). Mede ter ondersteuning van deze actie heeft in 2015 het project Onttegel! plaatsgevonden. Met kunst en filmactiviteiten is in dit project aandacht gecreëerd voor de positieve bijdrage die ontharding heeft voor het stadsklimaat.

Het internationaal Strafhof (ICC): Voor het ICC is gebouwd met het duurzaam bouwen resultaat BREEAM Good (2 sterren) is een WarmteKoudeOpslag (WKO) aangesloten.

3.2 Klimaatbestendig Den Haag Als gevolg van klimaatverandering krijgt Den Haag te maken met grotere extremen in neerslag, zeespiegelstijging en meer hete zomerse dagen. Dat kan leiden tot schade en overlast. We moeten onze omgeving daarom aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Om de stad klimaatbestendig te maken en te houden zijn de afgelopen jaren verschillende maatregelen getroffen en acties in gang gezet. Mooie voorbeelden zijn de stimulering van de aanleg van groene daken in de stad, de (nog te realiseren) calamiteitenberging Molenvlietpark, waterberging Nieuwe Driemanspolder en de aanleg van regeninfiltratievoorzieningen. De strategie voor klimaatadaptatie is opgenomen in het Uitvoeringsplan Klimaatbestendig Den Haag dat in 2012 door het college is vastgesteld (RIS2524270). In aanvulling is in 2015 het Actieprogramma Klimaatbestendige stad 2015/2016 opgesteld (RIS 283893, bijlage 2). Hierin is aangegeven welke activiteiten de komende periode uitgevoerd gaan worden. Belangrijk uitgangspunt is dat we geen apart programmatisch beleid maken, maar ervoor zorgen dat klimaatbestendigheid wordt verankerd in het handelen en denken van alle partijen betrokken bij de (her)inrichting van de stad.

In 2015 is verder kennis ontwikkeld over het effect van hevige neerslag op de stad, met behulp van het innovatieve model 3Di Waterbeheer. Hiermee kan realtime en visueel inzichtelijk gemaakt hoe het stedelijk watersysteem zal reageren op extreme neerslag en waar mogelijk knelpunten ontstaan. Het model is gebruikt bij het opstellen van het Gemeentelijk Rioleringsplan Den Haag 2016-2020 (RIS 289287) en zal in de toekomst waarschijnlijk een belangrijk instrument worden om te sturen op een klimaatbestendige inrichting van de buitenruimte en de stad (zie ook paragraaf 4.3). Het onderzoek naar het hitte-eilandeffect in Den Haag zal in 2016 worden uitgevoerd (TU Delft), om zodoende in de zomerperiode te kunnen meten in de stad. Tot slot is in 2015 in samenwerking met onder 5

meer de gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland een ‘Community of Practice’ voor de Zuidelijke Randstad opgericht. Hierin werken partijen samen aan het opbouwen en delen van kennis over klimaatadaptatie in stedelijke gebied. 3.3 Werken aan duurzaam woningonderhoud 20.000 Haagse woningen duurzaam verbeterd in 2020, daar gaan we voor. In 2015 is gewerkt aan het programma Werken aan Duurzaam Woningonderhoud. Dit heeft de volgende resultaten opgeleverd: 









Duurzaam Den Haag komen langs bij bewoners en laten hen zien hoe ze energiezuinig kunnen wonen. Dit jaar hebben 11 Voor een gemiddelde eengezinswoning betekent 3 vloerisolatie 325 m minder verbruik van gas. En 3 daarmee minder uitstoot: bij 325 m gasbesparing zo'n 580 kilogram minder CO2. Een gemiddelde eengezinswoning met verwarmde 3 zolder zonder dakisolatie stookt jaarlijks 1.000 m gas extra.

735 subsidies dak- en vloerisolatie verleend (sinds start Als enkel glas wordt vervangen door HR++ glas, in maart) voor 51.450 m2 daken en 64 subsidies kan dat in een gemiddelde eengezinswoning (21,5 verleend voor de aanleg van 6.000 m² groene daken; 2 3 m glas) gemiddeld 430 m gasverbruik per jaar Vanuit de VvE-balie zijn 2700 woningen in VvE’s in 2015 besparen. gestart met het uitvoeren van bouwtechnisch onderhoud; Naast VvE’s die bezig zijn met het uitvoeren van onderhoud, zijn in 2015 1.082 woningen in 306 VvE’s van deze buurtbijeenkomsten plaatsgevonden; duurzaam verbeterd, dat wil zeggen isolatie van hun  Samen met Van Wijnen, Rabobank en het lokale MKB is een woningen en/of duurzame energieopwekking, o.a. door inzet woning in de Haringstraat gerenoveerd naar energielabel A van de VvE balie; en een dakopbouw gerealiseerd. De woning dient als Opzet van het nieuwe programma en projecten in kwetsbare voorbeeldwoning voor woningeigenaren in de buurt. wijken in Den Haag en daarbuiten: team ‘Hou van je huis’ is  Platform duurzame woningrenovaties wordt onderdeel van vanaf april operationeel, de wervende het regionale netwerk van bedrijven, gelieerd aan het communicatiecampagne is in juni gestart en succesvol regionale energieloket, de WoonWijzerWinkel. Er zijn met verlopen tot en met december 2015. Bewoners worden door bedrijven kansrijke projecten opgezet om op grote schaal mensen van Hou van je Huis begeleid in het proces om hun woningen duurzaam te verbeteren. 10 Landingen van de woning duurzaam te verbeteren. Naast de woningen in VvE’s Haagse Kracht Karavaan en tientallen bijeenkomsten voor zijn 705 eengezinswoningen verbeterd, daarvan zijn twee VvE’s hebben gezorgd voor constante bewustwording en (bestaande) particuliere woningen uit het programma aandacht voor dit belangrijke thema. Door 070Energiek zijn richting Nul op de Meter gebracht; 80 Energy Parties georganiseerd voor en door bewoners om Extra inzet in kwetsbare wijken o.a. door inzet van de Haagse hen bewust te maken van hun energierekening en de Kracht Karavaan (Duurzaam Den Haag). Mensen van mogelijkheden om hun woning energiezuiniger te maken. Op 6

basis van de resultaten in 2015 wordt een verdere versnelling ingezet om in de jaren 2016 t/m 2019 te komen tot 4000 duurzaam onderhouden woningen.

stad. Met de corporaties wordt hiervoor zes-wekelijks overlegd over hun duurzaamheidsinzet. Ook in 2015 zijn deze overleggen gevoerd. Prestatieafspraken Het jaar 2015 stond in het teken van het opstellen van de Haagse Prestatieafspraken met de corporaties Staedion, Haag Wonen en Vestia, alsmede met Arcade en DUWO. Deze afspraken zijn in goed overleg met de huurdersorganisaties tot stand gekomen en in december 2015 ondertekend (RIS 289678). Met de uitvoer van de prestatieafspraken is in het voorjaar van 2016 gestart. Energielabels Met invoering van het Nader Voorschrift op 1 januari 2015 door het Rijk is de weergave van de energieprestatie van een corporatiewoning gewijzigd. Niet langer wordt gebruik gemaakt van het Energielabel, maar van een Energie-Index. In de prestatieafspraken is een omrekentabel opgenomen om deze nieuwe waarden te kunnen vergelijken met de energielabels. De corporaties zijn gevraagd volgens deze tabel de energieprestaties van hun voorraad aan te leveren. In onderstaand figuur is te zien hoe de energieprestatie van de corporatievoorraad is veranderd over 2015.

In de focusgebieden Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Mariahoeve, Rustenburg/Oostbroek, Transvaal, Valkenboskwartier en Vruchtenbuurt zijn tal van acties geweest om “Hou van je Huis” te promoten. In totaal zijn vanuit Hou van je huis 1.787 woningen verbeterd; samen met de subsidies dak- en vloerisolatie en groene daken (799 verleende subsidies) zijn in 2015 vanuit het programma Werken aan duurzaam woningonderhoud 2.586 woningen duurzaam verbeterd en bij 2700 woningen is in 2015 door tussenkomst van de VvE Balie gestart met het uitvoeren van bouwtechnisch onderhoud.

3.4 Duurzaamheid in de corporatiesector Corporaties zijn zelfstandige organisaties met een semipublieke taakstelling. De gemeente Den Haag vraagt corporaties om naar redelijkheid bij te dragen aan de volkshuisvestingsagenda van de 7

Verbeteringen in de energieprestaties van het bezit van corporaties worden bereikt door projecten als isolatie en renovatie. Ook planmatig onderhoud waar bijvoorbeeld enkelglas wordt vervangen door isolatieglas en het vervangen van open verbrandingstoestellen leiden tot verbeteringen in de energieprestatie van een woning. Hieronder wordt nader ingegaan op de maatregelen die corporaties in 2015 hebben getroffen.



HaagWonen heeft in de aanpak van de Bentelo-Valthestraat op verzoek van huurders en de gemeente besloten het onderhoud uit te breiden met isolerende maatregelen. Er is nu een plan in uitvoering naar label B met voor de bewoners slechts een kleine huurverhoging. De werkzaamheden in dit complex worden in 2016 afgerond.



HaagWonen heeft in de Tasmanstraat een nieuwbouwproject opgeleverd. Dit complex heeft een gemeenschappelijke tuin die open staat voor de buurt, een groen dak en zonnepanelen die de elektriciteit leveren voor de gemeenschappelijke verlichting en de lift.



Vestia heeft het complex Finnenburg A (204 woningen) gerenoveerd naar label A/B.



Staedion heeft 12 complexen (met ruim 1400 woningen) voorzien van betere dakisolatie.



Staedion heeft in vijf complexen (bestaand uit 373 woningen) gasabsorptiewarmtepompen geplaatst. In een gasabsorptiewarmtepomp wordt naast energie uit gas ook energie uit de buitenlucht gehaald.



Staedion heeft de renovatie van 30 woningen aan de Hongarenburg afgerond. De woningen zijn onder meer voorzien van buitengevelisolatie.

Geiservervanging In de prestatieafspraken hebben corporaties afgesproken uiterlijk in 2019 alle open verbrandingstoestellen uit hun voorraad te hebben verwijderd. In 2015 hebben de corporaties hiervoor open verbrandingstoestellen vervangen door een cv-installatie of een warm tapwater voorziening. Dit is gebeurd in de volgende aantallen woningen: 

Staedion in 1405 woningen;



Vestia in 152 woningen;



Haag Wonen in 400 woningen.

Beschikbare financiële instrumenten voor corporaties In de motie Haagse Duurzaamheids- en onderhoudsmonitor Corporatiewoningen (RIS289189) is gevraagd om een overzicht van de financiële maatregelen waar corporaties gebruik van kunnen maken. Een actueel overzicht van deze maatregelen is terug te vinden op de website van adviesbureau Atriensis: http://atriensis.nl/nieuws//271/overzicht_gangbare_subsidieregeling en_energiebesparing_bestaande_voorraad

Grote projecten Er zijn het afgelopen jaar een aantal projecten uitgevoerd waar hard is gewerkt aan duurzaamheidsmaatregelen. 8

projecten gebruik van STEP (subsidie voor 204 woningen). De STEPregeling sluit onvoldoende aan bij de behoefte van de stedelijke corporaties. Dit komt door de kenmerken van de woningvoorraad , maar ook doordat de STEP subsidie pas in 2018 wordt uitgekeerd, waarmee de subsidie vaak geen invloed heeft op financiële afwegingen binnen het project zelf. In 2015 is intensief overleg gevoerd met het Rijk over deze problematiek, mede hierdoor heeft de minister aangekondigd de STEP regeling in 2016 te herzien.

Belemmeringen In bovengenoemde motie is tevens verzocht om de door de corporaties ervaren belemmeringen voor het verduurzamen van hun voorraad in beeld te brengen. Woningvoorraad De corporatievoorraad in Den Haag kenmerkt zich door veel appartementen met kleine afmetingen en een relatief laag energielabel. Een sprong naar gemiddeld label B voor dit woningtype is technisch lastig en vraagt hoge investeringen. Het is daarmee in veel gevallen niet mogelijk om een financieel gezonde business case te maken die goed uitpakt voor huurder en verhuurder. Dit zorgt ervoor dat er knelpunten bestaan tussen duurzaamheid en betaalbaarheid. Een nadere uitwerking van deze problematiek is te vinden in RIS287045.

3.5 Externe veiligheid

Financiële situatie

Uit metingen blijkt dat de vervoerders van gevaarlijke stoffen zich goed houden aan de voor de Utrechtsebaan vastgestelde venstertijden. De venstertijden zijn ingesteld om het vervoer van gevaarlijke stoffen te weren tijdens kantoortijden op de Utrechtsebaan. Buiten kantoortijden is de bezettingsgraad in de kantoren relatief laag (zijn er minder mensen aanwezig), waardoor het veiligheidsrisico op de route gevaarlijke stoffen onder de norm is teruggebracht.

Externe veiligheid gaat over hoe de gemeente om wil gaan met risico’s die de stad loopt als gevolg van opslag, vervoer en gebruik van gevaarlijke stoffen. Ook in 2015 is uitvoering gegeven aan de Nota Externe Veiligheid (RIS259485). Het beleid richt zich enerzijds op beheersing van risico’s en anderzijds op het zo vroeg mogelijk betrekken van externe veiligheidsrisico’s bij ruimtelijke plannen en bij het verlenen van omgevingsvergunningen. Dat betekent onder meer geen nieuwe risicobronnen (zoals lpg-stations) in woongebieden.

De Haagse corporaties zitten in een financieel lastige positie (RIS293519). Er zijn hierdoor minder middelen aanwezig om te investeren in duurzaamheidsingrepen zonder dat dit ten koste gaat van andere investeringen. De gemeente Den Haag erkent deze lastige positie, maar blijft de corporaties aanspreken op hun verantwoordelijkheid op dit vlak, middels het eerder genoemde zeswekelijks overleg en bestuurlijke overleggen.

In 2015 is de buisleiding langs de Herman Costerstraat, in het kader van de herinrichting van de Haagse Markt, afgedekt met speciale kunststofplaten. Deze platen verlagen de kans op graafschade aan deze aardgastransportleiding van de Gasunie. Dit betreft een saneringsmaatregel op grond van het Besluit externe veiligheid buisleidingen. Hierover zijn in 2010 al afspraken gemaakt tussen de gemeente en de Gasunie.

STEP De STEP regeling is een Rijkssubsidie voor het naar Label B of hoger brengen van huurwoningen. Afhankelijk van de hoogte van de labelstappen is er meer of minder subsidie beschikbaar. Van de Haagse corporaties maakt enkel Vestia op dit moment bij sommige 9

De Gasunie heeft in 2015 ook ter hoogte van de Tripstraat, vanaf de tramhalte tot en met het gasontvangststation (GOS), om dezelfde reden kunststof beschermplaten aangebracht boven de gasleiding.

gaande is (dit convenant is per eind 2015 beëindigd). Het convenant is leidend bij de aanpak van bodemverontreinigingen en het duurzaam gebruik van de ondergrond. Begin 2016 wordt een plan van aanpak opgesteld met de activiteiten gedurende de looptijd van het nieuwe convenant.

3.6 Bodemsanering en -beheer De aanpak van de bodemverontreinigingen met een spoedeisend karakter, de zogenaamde spoedlocaties, is ook in 2015 voortgezet. Het gaat om de locaties met een bodemverontreiniging waarbij sprake is van risico’s voor de gezondheid en/of ecologische risico’s en/of risico’s van ontoelaatbare verspreiding via het grondwater. De totale opgave per 1 oktober 2015 is 55 spoedlocaties. Dit is inclusief 7 locaties met bodemverontreinigingen met risico’s voor de gezondheid. Van deze 7 locaties is de sanering in uitvoering en wordt de voortgang van de sanering gemonitord. Er is daarmee voldaan aan de landelijk opgave dat deze locaties uiterlijk vóór 1 juli 2015 zijn gesaneerd of maatregelen zijn getroffen om contact/blootstelling te voorkomen. De andere 48 locaties betreffen voornamelijk verontreinigingen van het grondwater met risico’s van verspreiding en worden aangepakt door een grondwatersanering of, als verwijderen van verontreinigd grondwater te kostbaar is, door beheersing op de plaats gehouden.

3.7 Stedelijke voedselstrategie In 2015 is een tiental nieuwe stadslandbouw-groepen in de stad aan de slag gegaan, daarmee zijn er in Den Haag in totaal meer dan 100 groepen actief in buurtmoestuinen. Dit zijn tuinen die meestal naast een schooltuin liggen. Samen met Fonds1818 is een pilot van start gegaan waarbij betaalde krachten op drie locaties zijn begonnen om tuingroepen op te zetten. Een digitale kaart met daarop alle initiatieven is in het leven geroepen, alsmede een website http://stadslandbouwdenhaag.nl/ waar veel informatie over stadslandbouw en daaraan gerelateerde onderwerpen te vinden is. Op het dak van het voormalige kantoorgebouw De Schilde in Den Haag wordt de grootste commerciële stadsboerderij van Europa gebouwd. De bouwwerkzaamheden zijn begonnen, waarmee op en in het gebouw een combinatie wordt gemaakt tussen het telen van vis (aquaponics) in aquaria en het kweken van groente in een kas.

Op de gemeentelijke website is de lijst van spoedlocaties met gezondheidsrisico’s per 1 december 2015 gepubliceerd. De raadscommissie Leefomgeving is eind 2015 hierover geïnformeerd met een brief over Bodemverontreiniging in Den Haag met een spoedeisend karakter (RIS290204).

Braakliggende terreinen De ontwikkelingen in de bouw trokken in 2015 weer wat aan met als gevolg een daling van de braakliggende gronden. De aan de rand van de stad gelegen terreinen, vaak weilanden, hebben een passende (tijdelijke) invulling gekregen: graasgebied voor schapen of paarden. Terreinen meer in de stad hebben soms de tijdelijke gebruiksfunctie moestuin.

Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en de VNG hebben in 2015 een nieuw ‘Convenant bodem en ondergrond 2016-2020’ ondertekend. De afspraken in het convenant zijn een voortzetting van de samenwerking die sinds 2009, na de ondertekening van het convenant ‘Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties’

10

Buitenruimte Binnen het thema buitenruimte zijn drie beleidsonderwerpen gedefinieerd: 

Het groenbeleid stuurt aan op residentiekwaliteit van het openbaar groen.



Het Huishoudelijk Afvalplan 2016-2020 (RIS288629) wil de groei van afvalscheiding versterken.



Het beleid rond waterkwantiteit richt zich op het doelmatig inzamelen en transporteren van hemel- en afvalwater.

Het extra structurele beheerbudget is in 2015 ingezet op de herplant van straatbomen en de kwaliteitsverbetering van het wijk- en buurtgroen. In 2015 is 50.000 m2 wijk- en buurtgroen verbeterd. Hiermee is achterstallig onderhoud (‘verloederde aanblik’) weggewerkt en de sociale veiligheid verbeterd. Voorbeelden zijn de Meppelweg, Parelmoerhorst, Smaragdhorst, Surinamestraat en Van Beverenplein. Het ging om plantsoenen met veel slijtage (door o.a. gebruiksdruk) en om sociaal onveilige groenstroken. Bij de renovatie wordt aangehaakt bij andere initiatieven om werk-met-werk te maken en wordt ingezet om de beheerlasten te verlagen.

4.1 Groen en natuur in de stad Het beleid voor het Haagse groen tot 2015 is vastgelegd in de nota Groen kleurt de Stad (RIS124436) en in deelnota’s zoals de in 2008 vastgestelde nota’s Haagse Bomen: kiezen voor kwaliteit en diversiteit (RIS158380) en de nota Stedelijke Ecologische Verbindingszones in Den Haag 2008-2018 (RIS159450). Het coalitieakkoord Vertrouwen op Haagse Kracht geeft aan dat grotere groengebieden in de stad worden verbeterd, er wordt geïnvesteerd in vitaal groen en ecologisch beheer en er wordt een impuls gegeven aan de ecologische verbindingszones. In 2015 is gestart met het opstellen van een nieuw groenbeleidsplan. Deze Agenda Groen voor de stad zal in 2016 worden vastgesteld.

Ecologische verbindingszones De werkzaamheden ter uitvoering van de Nota Stedelijke Ecologische Verbindingszones (RIS159450) zijn in 2014 geëvalueerd en voortgezet. De resultaten zijn opgenomen in de Tussenbalans 2014 Nota Ecologische Verbindingszones 2008-2018 (RIS 280306). Het afgelopen jaar zijn maatregelen getroffen om de groeninrichting verder te optimaliseren en barrières voor (kleine) zoogdieren en amfibieën weg te nemen door de aanleg van een faunapassage (Fahrenheitstraat). De faunapassages in de stad (tunnels en richels) worden jaarlijks beheerd zodat ze functioneel blijven. De maatregelen werken direct door in betere kansen voor natuur in de Grote groengebieden, het wijk- en buurtgroen en de blauwe dooradering van de stad. Op verschillende locaties zijn natuurvriendelijke oevers aangelegd of bijen-/vlindervriendelijke bloembollen gepoot. In 2015 is een vervolgaanzet gegeven tot verbetering van het ecologisch maaibeheer door bloemen de gelegenheid te geven uit te bloeien en het maaibeheer hierop af te stemmen.

Het Haagse groen kent vier hoofdcategorieën: straatbomen, wijk en buurtgroen, ecologische verbindingszones en grote groengebieden. Het stadsgroen dient meerdere doelen, zoals bijvoorbeeld: waterberging, stadskoeling, bestuiving, schone lucht, gezondheid, rust en ontspanning. Een duurzaam leefklimaat is gebaat bij de aanwezigheid van natuur in de stad. Het beheer en onderhoud omvat regulier jaarlijks onderhoud, groot onderhoud en herinrichting.

11

Grote groengebieden

extra minicontainers. In de gebieden waar deze zijn uitgedeeld is de ingezamelde hoeveelheid vaak verdubbeld.

Op basis van de beheervisies voor de Grote groengebieden wordt naast de kwaliteitsimpuls een meerjarenprogramma voor beheer uitgevoerd.

De positieve resultaten voor textiel en kunststof zijn waarschijnlijk te verklaren door de forse uitbreiding van het aantal inzamelcontainers in combinatie met gerichte communicatie. In 2015 zijn er 35 papierglas- en textielbakken bijgekomen. Daarnaast heeft de inzameling van kunststof een belangrijke volumesprong gemaakt in het gebied in Leidschenveen-Ypenburg waar de pilot met alternerend inzamelen is gehouden (van 1,5 naar 20 kilo per inwoner).

Dieren In 2015 zijn ca. 115 nestvoorzieningen aangebracht voor gierzwaluwen en huismussen. Tevens is in het bunkerbosje bij Arendsdorp een bunker geschikt gemaakt voor vleermuizen om te overwinteren door het plaatsen van een speciale toegangsdeur met invliegopening.

Voor glas is sprake van een lichte daling van het inzamelresultaat. De oorzaak hiervan is niet duidelijk. De inzamelresultaten voor AEEA (afgedankte elektrische en elektronische apparatuur) zijn lastig te duiden. Op basis van sorteeranalyse (momentopname) vallen de resultaten tegen (het aandeel AEEA in het restafval neemt toe). Tegelijkertijd geven de inzamelresultaten bij de elektrobakken (ongeveer 500 kilo per twee weken) en via de elektronicawinkels een ander beeld. Ook hier zou nader onderzoek meer duidelijkheid moeten brengen.

4.2 Afval In het Huishoudelijk Afvalplan 2012-2015 (HAP) is ingezet op een duurzaam afvalbeheer: het zoveel mogelijk scheiden van afval zodat dat weer opnieuw kan worden gebruikt. Om dat te bereiken hebben we onder andere geïnvesteerd in voorzieningen om het scheiden van afval zo gemakkelijk mogelijk te maken voor de inwoners van onze stad en de inzameling zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de wensen van de Hagenaars.

Grofvuil kunnen Haagse burgers brengen naar een van de drie afvalbrengstations. 75% van het grof huishoudelijk restafval wordt nagescheiden in stromen (o.a. hout, metalen, kunststoffen) die nuttig kunnen worden toegepast. Het afvalbrengstation aan de Vissershavenstraat in Scheveningen wordt gesloten vanwege overschrijding van de geluidnormen. Hiervoor in de plaats komt een nieuw station op het bedrijventerrein aan de Uitenhagestraat (RIS 273510).

In 2014 (peiljaar) werd in Den Haag ongeveer 15% van het totale fijn huishoudelijk afval gescheiden. Als we daarbij de ruim 75% scheiding bij grof huishoudelijk afval optellen dan komen we in totaal op 31%. In de afgelopen HAP-periode, met de duur van 5 jaar, hebben we in Den Haag een verbetering van het scheidingsresultaat gerealiseerd van 2,5 kilo extra gescheiden afval per inwoner per jaar. Dat is een positief resultaat.

Eind 2015 is door de gemeenteraad ‘Afval scheiden, gewoon apart!; Het Huishoudelijk Afvalplan 2016-2020 (HAP) (RIS288629) vastgesteld. In het nieuwe HAP willen we de groei van afvalscheiding uit de afgelopen periode versterken en gedurende de looptijd van het HAP een toename van 9,5 miljoen kilo per jaar realiseren. Dit komt neer op 20 kilo per inwoner per jaar en een totale afvalscheiding van 35 %.

Het beeld van de inzamelresultaten per afvalfractie is iets anders. Niet alle doelen worden gehaald. KCA is nagenoeg gelijk gebleven. Voor GFT en papier zien we een lichte stijging. De toename voor papier is vooral te verklaren door het uitzetten van een fors aantal

12

Het HAP 2016 – 2020 bevat vijf maatregelpakketten om deze doelstelling te realiseren en het duurzaam afvalbeheer in Den Haag verder te verbeteren: invoering van nieuwe inzamelmethoden, uitbreiden van bestaande inzamelvoorzieningen, communicatie en samenwerking met de stad, testen en toepassen van innovaties en verbetering van voorzieningen voor grof huishoudelijk afval. Verder volgen wij nauwgezet de ontwikkelingen op het gebied van nascheiding en zullen wij deze betrekken bij de voorbereidingen van de aanbesteding van de afvalverwerking na 2020. Nascheiding is één van de mogelijkheden om de scheidingsresultaten voor sommige afvalfracties verder te verbeteren.

In 2015 zijn de definitieve plaatsingsplannen voor de volgende wijken vastgesteld: Eykenduinen (wijk 83), Bohemen Meer en Bos (wijk 92), Bomenbuurt (wijk 52), Noordpolderbuurt (wijk 26), Bloemenbuurt West (wijk 50), Kom Loosduinen (wijk 95), Kortenbos (wijk 11) en Laakkwartier West (wijk 24). Met uitzondering van wijk 24 zijn de ORAC’s in deze wijken geplaatst.

4.3 Water Riolering en waterbeheersing

Daarnaast zal het afvalbeleid zal zich in de komende periode, naast het verbeteren van de afvalscheiding en inzameling, meer richten op de circulaire economie en de aanpak van specifieke ketens en afvalstromen. Afvalbeleid wordt dan meer geplaatst in het perspectief van de hele keten van de winning van grondstoffen voor de productie tot en met de consumptie van goederen.

2015 was voor het Gemeentelijke Rioleringsplan 2011-2015 (GRP) (RIS176551) het afsluitende jaar. In 2015 is 9,4 km riolering vervangen en zoals voorzien is in de hele planperiode 80 km riolering vervangen. Een belangrijk effect van klimaatverandering voor Den Haag zijn de grotere extremen in neerslag (zie ook paragraaf 3.2). Afkoppelen van verharde oppervlakken van het riool is één van de middelen om het functioneren van het riool te verbeteren, zodat er minder verontreinigingen via riooloverstorten in het oppervlaktewater komen. In de planperiode was het afkoppelen van 20 hectare verhard oppervlak voorzien. De eindbalans kwam uit op 25 hectare. Er is voornamelijk afgekoppeld in samenhang met grootschalige rioolvervangingsprojecten, zoals in de Vogelwijk. Het regenwater van schone oppervlakken wordt daar nu in de bodem geïnfiltreerd. Bij andere, kleinere rioolvervangingsprojecten zijn vooral mogelijkheden benut om bestaand verhard oppervlak af te koppelen naar watergangen in de buurt. Hierdoor vermindert het aantal lozingen vanuit riooloverstorten en verbetert de waterkwaliteit van het oppervlaktewater.

ORAC’s Voordat een ORAC (ondergrondse restafval container) definitief geplaatst wordt is een zorgvuldig proces doorlopen. In 2015 zijn er 767 ORAC’s geplaatst en in exploitatie genomen.

Voor de periode 2016-2020 is in januari 2016 door de raad een nieuw GRP vastgesteld (RIS289287). De doelstelling voor het vervangen van oude riolering is opgeschroefd tot 80 km voor de planperiode. Om 13

zoveel mogelijk regenwater af te laten stromen op het oppervlaktewater verschuift de focus naar rioolvervanging met het benutten van kansen om afkoppelen te combineren met groenmaatregelen. Hierbij kan worden gedacht aan afschotten van verharding op bestaande groenstroken om verdroging te bestrijden. Ook kunnen versteende vlakken waarbij de verharding geen aanwijsbare functie heeft, worden vergroend.

intensieve samenwerking opgestart, om te komen tot een pakket van mogelijke maatregelen om de (ecologische) waterkwaliteit te verbeteren. Lokaal wordt met het Hoogheemraadschap samengewerkt aan het oplossen van knelpunten in de waterkwaliteit. In 2015 is het kroosbeheer in de stad verder geïntensiveerd. Na Loosduinen is nu ook een ploeg in Mariahoeve actief. Door het verwijderen van de verstikkende krooslaag krijgen waterplanten, vissen en ander waterleven een kans om zicht te ontwikkelen.

In 2015 is door een aantal partijen uit de gemeenteraad een initiatief gestart met ‘Den Haag, dat kan groener’, waarbij op Facebook voorbeelden worden verzameld van versteende plekken in Den Haag.

Als uitvloeisel van de bestuursovereenkomst Schoon en Gezond Water (RIS 279742), waarin het Hoogheemraadschap en de inliggende gemeenten waaronder dus ook Den Haag afspreken om samen te werken aan schoon en gezond water in deze regio, zijn werkgroepen opgestart om samen met buurgemeenten onderwerpen als vegetatiebeheer, baggeren, bladvalbeheer, kroosbeheer, oeverinrichting, afkoppelen van verhard oppervlak, goed rioolbeheer, visbeleid en bewustwording bij burgers en op scholen op te pakken.

Waterkwaliteit De waterkwaliteit valt onder de verantwoordelijkheid van het Hoogheemraadschap van Delfland. In de aanloop naar de nieuwe planperiode vanaf 2016 voor de Kaderrichtlijn Water is regionaal een

14

Mobiliteit Het thema mobiliteit richt zich op het beperken van de bestaande negatieve effecten ten aanzien van duurzaamheid en milieu en het voorkomen van nieuwe. De volgende drie beleidsonderwerpen dragen daar aan bij: 

Verduurzaming van het wegverkeer richt zich op beïnvloeding van de modal shift door het stimuleren van gedragsverandering ten aanzien van het gebruik van alternatieve, energiezuinige vervoermiddelen.



Het Actieplan Luchtkwaliteit 2015-2018 (RIS283356) richt zich op het samen met burgers en maatschappelijke partners verbeteren van de gezondheidssituatie. Hierbij wordt met nadruk gekeken naar gevoelige groepen. Een van de middelen is een versnelde transitie naar het gebruik van schonere en zuinigere brandstoffen en technieken.



campagnes opgezet. Den Haag is partner van het convenant Bereikbaar Haaglanden. Onder deze noemer worden bedrijven in de regio geïnformeerd over mobiliteitsmanagement, waarbij alternatieven worden ingezet voor het reizen met de auto naar en voor het werk. Een belangrijke doelstelling voor Bereikbaar Haaglanden is het verminderen van de filedruk, waarbij de groei van de duurzame alternatieven de belangrijkste plaats innemen. Ook in 2015 zijn diverse activiteiten ondernomen en diverse campagnes gestart, waaronder Ga 3.0 (http://ga3punt0.nl). Fiets Om het fietsgebruik te versterken worden fietssterroutes aangelegd en fietspaden comfortabeler gemaakt in de stad. Daarnaast worden zowel bij de woningen als bij de belangrijkste bestemmingen in de stad fietsenstallingen aangelegd.

Het Actieplan Omgevingslawaai 2015-2018 (RIS290688) streeft naar het terugdringen en tegengaan van structurele geluidhinder door verkeer.

Op 26 november 2015 is het Meerjarenprogramma Fiets 2015-2018 geamendeerd vastgesteld door de gemeenteraad (RIS 286333). In 2015 is zo’n 12 kilometer fietspad van tegels omgezet naar asfaltverharding, dit heeft plaatsgevonden op (delen van) de fietspaden van de Johan de Wittlaan, het Kleine Loo, de Hengelolaan, de Laan van Hoornwijck, de Singel/Ypenburgseboslaan, de Leidsestraatweg, de Zuid-Hollandlaan en de Waalsdorperweg. In 2015 is hiermee een vergelijkbare prestatie geleverd als in 2014, toen 14 kilometer is omgezet van tegels naar asfalt.

5.1 Duurzaam wegverkeer en beïnvloeding modal shift Het verkeers- en vervoersbeleid (Haagse Nota Mobiliteit) zet in op een verschuiving van de mobiliteitsbewegingen van de auto naar het openbaar vervoer en de fiets, om de milieubelasting en energieverbruik van het verkeer te laten afnemen. Voor deze verschuiving is de afgelopen jaren uitvoering gegeven aan de programma’s om de betreffende netwerken te verbeteren (fiets en Netwerk RandstadRail).

In juli is de ovonde Weimarstraat/Valkenboslaan officieel geopend. De veiligheid en de oversteekbaarheid voor de fietsers is daardoor verbeterd.

Alleen het verbeteren van de mogelijkheden voor de fiets en het openbaar vervoer is niet genoeg – hierover is brede communicatie noodzakelijk. Naast de communicatie onder de noemer ‘Den Haag maakt het’ worden ook met onze partners zoals Biesieklette en HTM

Het voorontwerp van de Sterroute naar Scheveningen Haven is eind 2015 door het college en in maart 2016 door de raad vastgesteld. Dit is de eerste Sterroute die in zijn geheel wordt vastgesteld. 15

Voor de Sterroute naar Leidschenveen is het IJsclubpad (tussen de spoorlijnen) rechtgetrokken. Daarnaast is ook gewerkt aan de Sterroutes naar Wateringse Veld, naar Spoorwijk-Rijswijk-Delft en het Trekfietstracé (aanleg fietsviaduct over de A4 met een toeleidend fietspad).

genomen en twee nog in aanbouw. Deze worden in het eerste kwartaal van 2016 geopend. Om nog meer fietsen van de openbare straat in de (bewaakte) stallingen te krijgen is gestart met een onderzoek naar gedragsbeïnvloeding fietsparkeren. Het onderzoek is nagenoeg gereed en de oplossingen worden in 2016 verder uitgevoerd op straat.

Fietsenstallingen Er is in 2015 doorgewerkt aan het op orde krijgen van de capaciteit van de fietsenstallingen bij de belangrijkste bestemmingen: de stations, de binnenstad en Scheveningen. In 2015 zijn de volgende stallingen geopend:     

stalling Anna van Buerenstraat (1.100 plekken) bij Den Haag Centraal stalling Gedempte Gracht achter de Bijenkorf (300 plekken) stalling onder het Stadhuis/bibliotheek (1.500 plekken) stalling Rabbijn Maarsenplein (400 plekken) stalling Grote Marktstraat (400 plekken).

Openbaar Vervoer Om het OV-gebruik in Den Haag te stimuleren wordt het openbaar vervoernetwerk comfortabeler en sneller gemaakt. Onder de noemer Netwerk RandstadRail worden diverse tramlijnen geschikt gemaakt voor nieuwe trams. In 2015 was dat zichtbaar langs lijn 9 (Prinsessegracht – Koninginnegracht, Madurodam, Nieuwe Parklaan) en op het tracé HS – CS (Zieken, Spuibrug). In 2015 is gestart met het ontwerp van het lijn 1 tussen Kneuterdijk en Scheveningen Kurhaus, om dit tracé geschikt te maken voor nieuwe trams. Dit gebeurt aanvullend op het programma Netwerk RandstadRail. Ook is gestart met een tracéstudie naar een tramverbinding naar Scheveningen Haven/ Norfolkterrein. Hierover zal in 2016 nog nader met de gemeenteraad worden gesproken.

In totaal heeft de binnenstad er 2.600 stallingsplekken voor fietsen bijgekregen in 2015. De bewaakte fietsenstallingen in de binnenstad zijn gratis. Sinds het paasweekend zijn ook de bewaakte seizoenstallingen op Scheveningen en Kijkduin voortaan gratis. Vanaf 1 januari 2016 zijn de overige bewaakte stallingen van Biesieklette (Haagse Markt en Leyweg) gratis. Het gebruik van de bewaakte fietsenstallingen is flink toegenomen sinds deze gratis zijn. In 2015 hebben bijna 600.000 fietsen gratis gestald gestaan in een Biesieklettestalling. Er zijn in 2015 44 fietstrommels geplaatst en ook is er een plaatsingsplan vastgesteld voor fietstrommels in RegentesValkenboskwartier. Met de verlengde subsidieregeling voor buurtstallingen zijn dit jaar vijf buurtstallingen met in totaal 370 plekken gesubsidieerd, daarvan zijn er drie al feestelijk in gebruik

Het Busplatform bij CS wordt heringericht om de ‘overstapmachine’ Den Haag CS verder te completeren en verbeteren en onder meer aan te sluiten bij de reeds gerealiseerde wachtruimte voor busreizigers in de OV-terminal. 16

Al 500 oplaadpalen in de stad

Voor de OV-bereikbaarheid van de Binckhorst is een studie gestart naar de haalbaarheid van een hoogwaardige tramverbinding over de Binckhorst in relatie tot de gebiedsontwikkelingen en de ruimtereservering van een OV-baan op de Binckhorst.

Begin 2016 is de 500ste paal in Den Haag onthuld. Met de elektriciteit van deze palen rijden Hagenaars zo’n 6 miljoen schone kilometers per jaar. Dat betekent ook dat er zo’n 400.000 liter fossiele brandstof is bespaard. Dat komt allemaal ten goede aan de luchtkwaliteit in de stad.

Aanvullend op het verbeteren en uitbreiden van het regionaal openbaar vervoer, wordt ingezet op uitbreiding van P+R-voorzieningen. Op 1 januari 2016 is de P+R Hoornwijck verhuisd naar een parkeergarage aan de Laan van Zuid Hoorn. 5.2 Luchtkwaliteit Schone lucht is goed voor de gezondheid van Haagse inwoners en zorgt ervoor dat Den Haag zich ruimtelijk en economisch kan blijven ontwikkelen. Dit college heeft de ambitie om de lucht in Den Haag schoner te maken zelfs onder de Europese norm. Schone lucht maakt de stad prettiger om te wonen, te werken, te wandelen, te fietsen en buiten te spelen. De afgelopen jaren is de luchtkwaliteit in Den Haag daadwerkelijk verbeterd. Het streven van dit college is echter om op de langere termijn te voldoen aan de richtlijnen van de WHO, richtlijnen die strenger zijn dan de wettelijke normen. Deze ambitie is in het coalitieakkoord Vertrouwen op Haagse Kracht opgenomen.

De maatregelen uit dit actieplan richten zich op het samen met burgers en maatschappelijke partners verbeteren van de gezondheidssituatie. Hierbij wordt met nadruk gekeken naar gevoelige groepen. . Een van de middelen is een versnelde transitie naar het gebruik van schonere en zuinigere brandstoffen en technieken. Andere maatregelen uit het actieplan richten zich op het verminderen van de overlast van houtstook en het ondersteunen van initiatieven uit de samenleving. De afgelopen jaren is de lucht al veel schoner geworden. Het ‘oude’ actieplan en met name maatregelen als het instellen van de sloopregelingen voor oude auto’s, het instellen van de milieuzone voor vrachtverkeer en stadsbussen op groen gas hebben daaraan bijgedragen. Ook het plaatsen van laadpalen voor elektrische auto’s en het stimuleren van elektrische voertuigen is in 2015 met succes aangepakt. In 2015 zijn er circa 163 nieuwe laadpalen bijgeplaatst, zodat er eind 2015 circa 500 laadpalen stonden in de openbare ruimte. Dit zijn 1000 laadpunten. De maatregelen uit het nieuwe actieplan zijn opgestart en zullen veelal in 2016 in uitvoering komen.

Actieplan luchtkwaliteit Om ook onder de norm de luchtkwaliteit nog verder te verbeteren is door het college in 2015 het nieuwe Actieplan luchtkwaliteit 20152018: Samen werken aan schone lucht (RIS283356) vastgesteld. Ter voorbereiding hiervan is een ronde tafelconferentie te houden met verschillende Haagse partijen, bewoners en externe deskundigen. De resultaten hiervan vormden de input voor dit nieuwe Actieplan. 17

Monitoringsrapportage

aanpak van knelpunten (wegvakken) waar geluidsarm asfalt is aangelegd. Tot en met 2015 is in totaal op 25 wegvakken geluidsarm asfalt aangelegd (zie voor een uitgebreide evaluatie het actieplan).

Jaarlijks wordt er een landelijke Monitoringsrapportage NSL opgesteld door het RIVM, met ook gegevens over de luchtkwaliteit in Den Haag. In een voorgaande Monitoringsrapportage is al aangetoond dat Den Haag aan de vanaf medio 2011 geldende norm voor fijn stof voldoet. Aan de grenswaarde voor stikstofdioxide moest in 2015 worden voldaan. Volgens de prognoses in de nu voorliggende Monitoringsrapportage NSL 2015 was er op drie plekken in Den Haag nog een overschrijding van de grenswaarde. Echter pas met de volgende monitoringsrapportage in 2016 wordt bepaald wat de jaargemiddelde concentraties in 2015 werkelijk waren.

Een belangrijk onderdeel van het aanleggen van geluidsarm asfalt is het meten van het effect op de mate van geluidsreductie. Er wordt standaard een meting uitgevoerd na de aanleg van elk wegvak. In 2015 zijn tussentijdse geluidsmetingen uitgevoerd op alle 25 wegvakken waar in de afgelopen periode geluidsarm asfalt is aangelegd. De geluidsreductie van geluidsarm asfalt neemt namelijk jaarlijks af, tot het moment dat er geen verschil meer is met ‘gewoon’ asfalt. De conclusie van het meetonderzoek is dat de jaarlijkse geluidsreductie in dB(A)’s van het geluidsarme asfalt dat in Den Haag is aangelegd gemiddeld voldoet aan de standaardwaarden, ondanks de hoge verkeersintensiteiten zoals die in stedelijk gebied te verwachten zijn.

In 2015 is er zowel ambtelijk als bestuurlijk intensief contact geweest met de andere grote steden en het ministerie van I&M over de gezamenlijke inzet om de luchtkwaliteit in Nederland te verbeteren, ook na afloop van het NSL. Naast de gezamenlijke inzet op aanscherpen van Europese regelgeving, heeft het Rijk samen met grote gemeenten een actieplan opgesteld om de luchtkwaliteit verder te verbeteren. Het Rijk richt zich daarbij vooral op het versterken van het bronbeleid, zoals het terugdringen van de uitstoot van de scheepvaart, het tegengaan van verwijdering van roetfilters uit dieselauto’s, fiscale maatregelen tegen vervuilende voertuigen, regels voor de glastuinbouw en landelijke informatievoorziening over houtstook. Ook de steden voeren extra maatregelen uit. Voor Den Haag zijn dat de maatregelen uit het nieuwe actieplan.

In dit onderzoek is ook een voorspelling gedaan naar de beoordeling/waardering van de geluidreductie van een wegdek. Hiermee blijken de betreffende wegdektypen nog steeds een positief effect te hebben op reductie van de hinder van verkeerslawaai. Dat geldt dus ook voor die wegen waar het verkeerslawaai uitgedrukt in dB(A) nauwelijks nog verminderd wordt; de ‘hinder’ ten gevolge van dat verkeerslawaai wordt dat wel. En hinder is de bepalende maat voor de aanwonenden langs een weg, niet het geluidniveau in dB(A). In het kader van de sanering van de A-lijst woningen zijn in 2015 bij 111 woningen geluidwerende voorzieningen aangebracht en zijn 85 woningen afgemeld omdat zij toch voldeden aan de gestelde eisen of geen interesse hadden om mee te werken. Het streven is om sanering van de resterende 1687 A-lijst woningen (van de oorspronkelijke 6120 woningen op de A-lijst ) in de komende tien jaar af te ronden.

5.3 Geluid In 2015 is het Actieplan Omgevingslawaai Den Haag 2015-2018 opgesteld en in januari 2016 definitief door het college vastgesteld (RIS290688). Voor de aanpak van bestaande geluidsknelpunten is dit actieplan leidend. In 2011 is gestart met een programmatische

18

Internationale stad en Economie Den Haag wil samen met de gevestigde instituten, bedrijven en ministeries het internationale profiel van Den Haag versterken met duurzaamheid. Door Den Haag te positioneren als internationaal duurzaamheidscentrum voor innovatie en toegepast onderzoek worden nog meer aan duurzaamheid gerelateerde instanties, instituten en NGO’s naar Den Haag getrokken. Dit naast een duurzame gebiedsontwikkeling van de Internationale zone.

van het ICC is een samenwerkingsovereenkomst getekend met Eneco voor een financiële bijdrage. Voor ‘duurzaamheid en internationaal’ liggen er voor Den Haag kansen op het gebied van 'global meetingplace'. Het Programma Internationaal heeft als een van de impulsdossiers het onderwerp Waterdiplomacy benoemd. Er wordt verkend hoe we dit onderwerp, en het Water Diplomacy Consortium een impuls kunnen geven. In november 2015 heeft de conferentie Planetary Security plaatsgevonden die werd georganiseerd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit zal een jaarlijks terugkerende conferentie zijn over de effecten van klimaatverandering, schaarste van water en voedsel op de veiligheid in de wereld.

Een van de zeven prioriteiten uit het Actieprogramma Economische Visie 2012 is het verduurzamen van de economie. Focus binnen de aanpak ligt op het verduurzamen van werklocaties en commercieel vastgoed en het bevorderen van innovaties gericht op duurzaamheid. 6.1 Internationaal duurzaam

De burgemeester was aanwezig bij de Climate Summit for Local Leaders waar hij de Declaration of Paris namens Climate Alliance aanbood aan de Secretaris Generaal van de VN. Deze declaration is ook aangeboden aan de COP21, om aan te geven dat steden zich sterk inzetten voor de doelstellingen die in het akkoord van de COP21 zijn vastgelegd. Den Haag is lid geworden van het internationale netwerk Compact of Mayors, een initiatief van voormalig burgemeester Bloomberg waarin steden zich committeren om de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering te verminderen.

Ook in Den Haag duurzaam, agenda 2015-2020 is aangegeven dat duurzaamheid en Den Haag als Internationale Stad van Vrede en Recht nauw verweven zijn. Dit geldt zowel voor de internationale stad in fysieke zin als voor de internationale profilering van Den Haag. Het behouden en versterken van een ruim opgezette groene stad aan zee met bossen, parken, strand maar ook internationale scholen, NGO’s en ambassades zorgt voor een hoge ‘quality of life’. Dit zijn goede factoren om internationale organisaties, internationale scholen, NGO's en ambassades zich in Den Haag te laten vestigen. In de afgelopen jaren zijn er enkele NGO's met een duurzaamheidskarakter in Den Haag gevestigd: de Sustainable Society Foundation, Transparency International Nederland en Circle Squared Foundation en in 2015 het Water Footprint Network.

6.2 Economie Revolverende fondsen De gemeente Den Haag investeert revolverend via de Stichting HEID. Revolverend wil zeggen dat projecten geen subsidies aanvragen, maar dat door middel van een financiering een sluitende businesscase wordt bereikt. Stichting HEID beheert op dit moment drie fondsen, waarvan het ED fonds specifiek gericht is op duurzaamheid. Het ED fonds zorgt er voor dat partijen in de regio

Bij deze strategie past ook een duurzame gebiedsontwikkeling in de Internationale Zone. Daarvoor is in 2015 verder gewerkt aan de warmte- en koudevoorziening ICC: In het kader van de ontwikkeling

19

Haaglanden kunnen investeren in duurzame vormen van energieopwekking. De gemeente stelt de investeringsstrategie vast waarbinnen het fonds opereert. Het fondsmanagement zelf is aanbesteed. In 2015 heeft het ED fonds geïnvesteerd in de projecten Green Well en De Uithof.

Den Haag Fairtrade Eind 2014 is Den Haag de uitdaging aangegaan om de titel ‘Fairtrade gemeente’ te behalen. In 2015 heeft de stedelijke werkgroep Fairtrade, onder aanvoering van de gemeente, tijdens een groot aantal evenementen aandacht gevraagd voor Fairtrade producten. Ook is met behulp van de Haagse Hogeschool en inzet van de Stoere Vrouwen in kaart gebracht waar welke Fairtrade producten in Den Haag te koop zijn en welke bedrijven en instellingen Fairtrade producten gebruiken. De gemeentelijke organisatie heeft hierbij voorop gelopen en het goede voorbeeld gegeven. In oktober is deze inspanning tijdens de Fairtrade week beloond met het verkrijgen van de titel.

Green BusinessClub Beatrixkwartier één jaar onderweg De gemeente Den Haag heeft meegeholpen om Green BusinessClub Beatrixkwartier op te zetten en is het afgelopen jaar aan de slag gegaan om diverse acties op poten te zetten. Een jaar na oprichting is het enthousiasme bij alle participanten alleen maar gegroeid. Begin 2015 is een nulmeting uitgevoerd middels een BREEAM Gebied Quickscan: een flink aantal verbeterpunten zijn reeds geïmplementeerd. Er zijn gezamenlijk laadpalen aangeschaft, fietsnietjes zijn uitgebreid, de projectgroep Mobiliteit staat op de rails en er is een kraanwatercampagne opgezet (zie ook paragraaf 3.1). Duurzaamheid MKB

Milieubarometer

Het programma The Hague Impact Economie heeft een aantal duurzame startups en MKB ondersteund. Zo is Seepje (100% duurzaam wasmiddel) uitgeroepen tot Haagse Vernieuwer van 2015, is er een 100% duurzaam Surf(plank)Lab ondersteund en zijn een aantal bedrijven ondersteund met een subsidie voor inzet van stagiaires bij de ontwikkeling van (duurzame) innovaties, w.o. een fietsdeelsysteem. Ook hebben een aantal startups deelgenomen aan het Yes!Delft Metropolitan Startup Lab voor het ontwikkelen van hun business ideeën. Een duurzame startup (WaxGuru = duurzame wax voor ski’s/snowboards) is door de Haagse Hogeschool uitgeroepen tot hybride student-ondernemer van het jaar.

De gemeente biedt sinds 1 januari 2015 alle Haagse bedrijven een gratis jaarabonnement op de Milieubarometer aan. Dit online instrument helpt om inzicht te krijgen in energieverbruik, CO2 uitstoot, milieubelasting en besparingspotentieel. Inmiddels hebben 59 Haagse bedrijven en instellingen een account. De Omgevingsdienst Haaglanden kan de barometer inzetten bij handhaving van de milieuwetgeving. Intern kan hij door de bedrijven worden benut voor het professionaliseren van duurzaam inkopen/aanbesteden. Duurzaamheidskringen Den Haag kent 2 gemeentelijke en 2 regionale duurzaamheidskringen. Hier komen ondernemers uit dezelfde 20

6.3 Verduurzaming van evenementen

branche (grafische industrie, theaters, musea en zwembaden) bij elkaar om kennis en ervaring te delen over onderwerpen als waterbesparing, afvalscheiding, duurzame inkoop en maatschappelijk verantwoord ondernemen. In 2015 brachten de leden hiermee wederom hun energierekening en CO2-uitstoot omlaag. Ook is er een nieuwe kring in een nieuwe branche (hotels) voorbereid.





Strandtenten In 2015 hebben 4 strandtenten in Kijkduin, met hulp van de gemeente, een GreenKey behaald. Dit is een internationaal duurzaamheidskeurmerk voor de recreatie industrie. 

Tevens zijn er voorbereidingen genomen voor een traject waarbij (in 2016) nog eens 200 Haagse horeca ondernemers (o.a. in Kijkduin en Scheveningen) worden ondersteund bij de verduurzaming van hun bedrijfsvoering.

21

Het Zeeheldenfestival heeft in 2015 een aantal lessen uit de training van 2014 in de praktijk opgepakt. Speerpunt voor deze editie was afvalreductie. In het Westbroekpark is een watertappunt gerealiseerd, waardoor er tijdens evenementen (waaronder de Parade) kraanwater in plaats van flessenwater kan worden geschonken. Dit scheelt toevoer van water door vrachtwagens. Zo wordt jaarlijks een besparing in kosten, transport en afval gerealiseerd. De aansluiting wordt ook voor douche- en schoonmaakwater gebruikt. Voor evenementenlocaties Malieveld en (het toekomstige) Spuiplein wordt onderzocht of de businesscase voor verduurzamen sluitend te maken is.

Gemeentelijke organisatie De gemeentelijke organisatie is op drie manieren bezig om milieu en duurzaamheid in haar eigen organisatie te implementeren: 

tot stand gekomen nota gemeentelijk inkoopbeleid (RIS283938) is duurzaam, innovatief en maatschappelijk verantwoord inkopen ingebed in het algemene beleid van de gemeente.

De gemeente koopt duurzaam in. Naast de voorbeeldfunctie heeft dat ook als doel om de eigen inkoopkracht in te zetten om het marktaanbod te verduurzamen.



De gemeentelijke organisatie is sinds 2010 CO2 neutraal. Naast de voorbeeldrol heeft dit als doel om ervaring op te doen hoe je energiegebruik steeds kunt blijven terugdringen en duurzame energiebronnen kunt inzetten.



De gemeente heeft ook de wettelijke taak om met vergunningverlening en handhaving op grond van de Wet milieubeheer het milieu te beschermen tegen milieugevolgen van bedrijvigheid.

Bij Europese aanbestedingen wordt steeds aandacht besteed aan duurzaamheid. Bij alle aanbestedingen worden sinds 2012 de algemene duurzaamheidscriteria in het bestek opgenomen. In die gevallen waarin de algemene criteria ontbraken of onvoldoende houvast boden, zijn specifieke gunningcriteria gehanteerd. De regering heeft in 2014 besloten het beheer en onderhoud van de criteriadocumenten voor duurzaam inkopen niet langer beleidsmatig aan te sturen, maar te spreiden over de diverse overheden. De G4gemeenten nemen elk het beheer van een aantal documenten voor de Grond- weg- en waterbouw (GWW) onder hun hoede. Deze uitkomst past goed bij de gemeentelijke duurzaamheidsambities voor deze sector.

7.1 Den Haag als voorbeeldgemeente

Ter uitvoering van de Green Deal Circulair inkopen, loopt de circulaire aanbesteding van vloerbedekking. Een tweede project op het gebied van openbare werken, nl de aanbesteding van een afvalbrengstation, is eveneens gestart.

Duurzaam inkopen is herijkt en langs de lijn van het Manifest Professioneel duurzaam inkopen opnieuw ingericht. De focus ligt op het bijdragen aan de gemeentelijke prioriteiten op het terrein van duurzaamheid en klimaatneutraliteit. Belangrijk daarvoor is actieve sturing op de interne ketens en vakinhoudelijke professionalisering. Ter ondersteuning hiervan worden de contracten op het gebied van de openbare werken systematisch op duurzaamheid gemonitord. Om te komen tot een best practice op het terrein van energiebesparing en duurzame opwekking van energie ten behoeve van de eigen bedrijfsvoering, wordt een nieuwe aanpak voorbereid in het project EnergieRijk Den Haag . Het project EnergieRijk Den Haag beoogt aan de markt te vragen de energie voor overheidsgebouwen in het centrum van de stad duurzaam aan te bieden en beslaat 2 gebouwen van de gemeente (stadhuis en het nieuwe Onderwijs en Cultuur Complex Spuikwartier) en 15 rijkoverheidsgebouwen. In de in 2015

7.2 CO2 neutrale gemeentelijke organisatie Sinds 2010 is de gemeentelijke organisatie CO2 neutraal. Om te zorgen dat dit zo blijft, is het beleid voortgezet in de jaren hierna. Over 2014 is de CO2 uitstoot van de gemeentelijke organisatie (6.461 ton CO2 over 2014) volledig gecompenseerd in het Klimaatfonds Haaglanden. Energiebesparing gemeentelijke organisatie De gemeenteraad heeft een motie aangenomen (Motie Concern breed energiebesparingsbeleid RIS260347) om concern breed 22

energiebesparingsbeleid te voeren. In 2015 is dit beleid volledig geïmplementeerd volgens NEN-EN-ISO 50001. Door de middelen die zijn vrijgemaakt voor energiebesparende maatregelen, zijn in 2015 bijzondere projecten uitgevoerd. Tevens is n.a.v. de gemeentelijke energieconferentie die plaatsvond op 1 april 2015, een actieplan in uitvoering genomen om d.m.v. een versnellingsimpuls volledige duurzame lokale energievoorziening voor eigen gebruik te realiseren vanaf 2020.

afgenomen met een derde gedeelte van de te realiseren besparing van 12%. De gemeente ligt hiermee goed op schema.

De doelstelling is om in 2020 12% energie te besparen ten opzichte van 2012 (resulterend in een absolute besparing van 89.757 GJ). Aanvullend geldt voor gemeentelijke gebouwen die voor eigen gebruik zijn bestemd, dat deze in 2020 minimaal energielabel C moeten hebben. Het wagenpark wordt verder verduurzaamd tot label A (of gelijkwaardig). De gezamenlijke doelstellingen zijn per gemeentelijke dienst doorvertaald naar een energiebesparingsplan (EBP) voor de betreffende dienst en acties voor lokale opwekking van energie uit hernieuwbare bronnen en bewustwordingscampagnes. Gestart wordt met de grote energiegebruikers zoals: openbare verlichting (30% van gemeentelijke elektriciteitsgebruik en onderworpen aan de zwaardere, nationale doelstelling van 20%); gemeentelijke gebouwen (50% van het totale elektriciteitsgebruik); zwembaden; sporthallen en productiehallen (80% van het gas- en warmtegebruik).

7.3 Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer

Circa 80% van het energieverbruik bestaat uit elektriciteitsconsumptie en 20% uit gas- en warmteverbruik. Ten opzichte van het gevalideerde referentiejaar 2012 (622 TJ) is in 2014 het totale energieverbruik van de gemeentelijke organisatie

Het aantal meldingen van milieuoverlast veroorzaakt door bedrijven is 1303, waarvan onder andere 961 meldingen betrekking hebben op geluid en 256 meldingen betrekking hebben op geur.

Rapportage van uitvoering van het concern breed energiebesparingsbeleid en het energiemanagement vindt voortaan ook jaarlijks plaats in de gemeentelijke planning- en controlcyclus (bedrijfsvoeringsverslag en een gemeentelijke energieverantwoording).

Alle wettelijke milieu-uitvoeringstaken van de gemeente Den Haag zijn ondergebracht in een regionale dienst, de Omgevingsdienst Haaglanden. Vergunningverlening en toezicht In Den Haag vallen circa 9000 bedrijven onder de Wet milieubeheer (Wm). In 2015 zijn 133 vergunningen afgegeven, 475 meldingen gedaan en zijn 74 maatwerkvoorschriften opgesteld. In totaal zijn 1947 bedrijven gecontroleerd door een toezichthouder op de naleving van de regels. Melding milieuoverlast

De kengetallen staan in bijlage 2.

23

Participatie en instrumenten Dit college heeft zijn akkoord Vertrouwen op Haagse Kracht genoemd. Die Haagse Kracht wordt gevormd door de Hagenaars, door de inwoners en ondernemers van Den Haag. Het is aan het stadsbestuur om samen met de stad werk te maken van een mooie toekomst. Vertrouwen op Haagse Kracht, op de inwoners en ondernemers die de stad maken, staat daarbij centraal.

Duurzaam Den Haag In 2015 is de rol van het Duurzaamheidscentrum versterkt. Duurzaam Den Haag en het Haags Milieu Centrum zijn opgegaan in de nieuwe organisatie Duurzaam Den Haag. De exploitatiesubsidie heeft een financiële bijdrage geleverd aan de aantal projecten:

8.1 Participatie



Het ambassadeursprogramma

Duurzaamheid door Haagse wijken



DDH borrels

Het is de ambitie van de gemeente Den Haag in 2040 klimaatneutraal zijn. Bewoners kunnen samen met hun wijk een bijdrage leveren aan de realisatie van deze ambitie. Daarom konden ook in 2015 bewoners georganiseerd in een vereniging of stichting gebruik maken van de subsidieregeling Duurzaamheid door Haagse wijken. Het doel van de subsidieregeling is de stimulering van duurzame projecten op wijkniveau. Deze projecten lopen soms vast omdat bewoners onvoldoende kennis hebben over hoe zij zo’n project moeten aanpakken en in welke vorm zij het beste kunnen samenwerken. Onder andere voor deze ondersteuning wordt deze subsidie beschikbaar gesteld. Bewoners kunnen vanuit deze subsidie adviesen proceskosten betalen. De subsidie is dus geen tegemoetkoming in de uitvoeringskosten. De gemeente organiseert netwerkbijeenkomsten, waarbij bewoners met gelijke ideeën elkaar kunnen treffen, van elkaar kunnen leren en elkaar enthousiasmeren.



Haagse Krach Karavaan



Netwerk duurzame bedrijven



Verduurzamen bedrijven



Transitietraject HMC + DDH (waaronder de Haagse Krach 1000)

In 2015 is het Klimaatfonds Haaglanden opgegaan in Duurzaam Den Haag. Het Klimaatfonds ondersteunt lokale projecten voor meer schone energie en minder CO2. Gulden klinker Met het project Gulden Klinker ondersteunt de gemeente meer dan 149 groepen met in totaal meer dan 1000 Hagenaars, die geregeld een plein, speeltuin, straat, park of waterpartij schoon maken. In 2015 is wederom geïnvesteerd in het in stand houden van de bestaande actieve groepen en hebben negentien groepen de Gulden Klinker ontvangen. In december zijn er 21 nieuwe groepen bijgekomen (in 2015 voor het eerst bezocht en geselecteerd), waarvan er 19 mogelijk de Gulden Klinker in 2016 zullen ontvangen. Ook is er weer samengewerkt met het project ‘Crownies’ van HALT en

In 2015 hebben 42 bewonersgroepen (uit alle stadsdelen) aanvragen ingediend voor de subsidieregeling Duurzaamheid door Haagse wijken (in 2014 waren dat 31 groepen). De 42 initiatieven hadden betrekking op zelf energie opwekken, de bewustwording over bijvoorbeeld voedselvoorziening, duurzaam energie opwekken, zoals zonnepanelen op gebouwen en het recyclen van afval (RIS291916). 24

zijn er verschillende kinder-/jongeren guldenklinkergroepen die Crownies verdienen. Voor de vitaliteit van de stad is het belangrijk jongeren actief te betrekken en hun creativiteit en inzet te gebruiken. In verschillende stadsdelen kunnen jongeren punten (zogenoemde Crownies) sparen voor gratis of goedkope deelname aan sportieve en culturele activiteiten. Zij verzamelen deze punten door vrijwilligerswerk te doen.

Milieu-educatie Het school- en buurttuinieren was nagenoeg op alle locaties overtekend. In zijn totaliteit was er vanuit de Haagse scholen veel vraag naar het lesaanbod. Meer dan 3.500 Haagse schoolklassen hebben een les over duurzame energie, afval, groen, voedsel, etc. gevolgd. Bijna 3.000 leerlingen van 55 Haagse basisscholen hebben een topervaring in de natuur beleefd bij School in bos. Bij de natuurwerkweek School in bos was sprake van een overtekening. Nagenoeg de meeste basisscholen hebben een of meerdere producten afgenomen, bij het Voortgezet Onderwijs bedroeg dit om en nabij driekwart van de scholen. Enkele nieuwe producten die aansluiten op actuele beleidsthema’s zijn in 2015 aan scholen aangeboden (o.a. Mobility Challenge). Diverse scholen hebben het meerjaren Ecoschools-traject opgestart, waarmee ze op diverse vlakken aandacht besteden aan duurzaamheid.

8.2 Stadsboerderijen en milieueducatie Stadsboerderijen De tien stadsboerderijen hebben iets meer bezoeken mogen ontvangen dan het vorige jaar (ruim 446.000) en 200 schoolklassen hebben er lessen gevolgd. Er zijn tientallen activiteiten georganiseerd e/o gefaciliteerd op de diverse beleidsterreinen, zoals Repaircafe’s, Ouderendag, Kleuterlessen met dieren, Vrijwilligersdagen. Ook zijn alle stadsboerderijen in 2015 ‘Huisdier Informatie Punt’ geworden. Op twee locaties zijn i.s.m. het stadsdeel broodcontainers geplaatst.

25

Bijlage 1 Haagse milieudoelen en -normen

Milieuparameter

Doelniveau

Doeljaar

Bron doel

2015

Klimaat Emissie broeikasgassen in de stad

30% ten opzichte van 1990

2020

Gemeente

Zie topindicator (par. 2.3)

Klimaatneutrale gemeente

2040

40 µg/m3

2015

EU

Actualisatie van het maatregelen pakket Actieplan Luchtkwaliteit

Fijn stof (PM10) jaargemiddelde concentratie

40 µg/m3

2011

“

Geen overschrijdingen

Fijn stof (PM10) dagnorm (daarmee overeenkomend jaargemiddelde)

32 µg/m3

2011

“

“

48 dB

Geldt nu (wettelijke toets bij bestemmingsplannen)

Rijk

Luchtkwaliteit Jaargemiddelde concentratie NO2

Geluid Gevelbelasting woningen a.g.v. wegverkeer (auto's en trams) bij nieuwbouw/ aanleg nieuwe wegen (Wet geluidhinder (Wgh) - Voorkeursgrenswaarde

26

- Maximale ontheffingswaarde als voorkeursgrenswaarde niet kan worden gerealiseerd.

63 dB

“

Rijk, in Beleid hogere grenswaarden Wgh

- Maximale ontheffingswaarde bij vervangende nieuwbouw

68 dB

“

“

- Maximale ontheffingswaarde voor cumulatieve belasting van meer dan een bron

69,5 dB

“

Rijk, getalsmatige invulling gemeente in Beleid hogere grenswaarden Wgh

68dB

2018

Rijk, getalsmatige invulling gemeente

Oplossen prioritaire geluidsknelpunten bij bestaande situaties (Actieplan Omgevingslawaai) - drempelwaarde van de gevelbelasting voor het bepalen van een prioritair knelpunt

Bodem Aantal spoedlocaties: - risico’s voor de volksgezondheid

- Geïnventariseerd risico’s voor de volksgezondheid (7 locaties (conform tabel op internet Den Haag))

2013

- Spoedlocaties gesaneerd en/of beheerst

2015

27

Convenant Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties, van de vm. ministeries VROM, LNV en V&W, IPO, UWV en VNG; d.d. 2009

Er zijn 16 definitieve hogere waarden beschikkingen verleend.

Aanpak van de prioritaire knelpunten is voortgezet.

Uitgevoerd

Uitgevoerd

- verspreidingsrisico’s grondwaterverontreinigingen

- Geïnventariseerd risico’s voor verspreiding (ecologisch risico: 4 locaties verspreidingsrisico: 44 locaties (conform opgave van 1 december 2015)

2013

Geen nieuwe

Doorlopende aandacht vereist.

Gemeente

Geen

Plaatsgebonden risico

PR 10-6 contour niet overschrijden

“

Rijk

Geen

Groepsrisico

Motiveringsplicht groepsrisico

“

Rijk

(kg/inw)

2015

Gemeente

Externe veiligheid Aantal risicobronnen in woonwijken

Afval Gescheiden inzameling

i

Uitgevoerd

2014

- GFT

15

12

- Papier - Glas - Textiel - Kunststof - KCA

30 17 2 2,42i 0,6

21 14 2,1 1,5 0,54

- AEEAii

max. 1,2 kilo in restafval

2,3 in restafvaliii

i

Deze doelen zijn optioneel en gaan uit van alternerend inzamelen voor deze fracties.

ii

AEEA: afgedankte elektrische en elektronische apparatuur

iii

Dit resultaat wordt gemeten door een sorteeranalyse.

28

Wateri Nitraat Fosfaat Zware metalen: - Lood - Zink - Kwik

1,8 mg/l 0,3 mg/l

2027 2027

KRWii KRW

2015

Rijk

220 mg/l 40 mg/l 1.2 mg/l

- Koper

3.8 mg/l

- Cadmium

2 mg/l

Reductie milieubelasting bestrijdingsmiddelen Ecologie

95% t.o.v. 1998

Rijk

Gewenste Ecologisch Potentieel

KRW

Groen/ecologie Het functioneren van de stedelijke groene ecologische hoofdstructuur (inclusief ecologische verbindingszones). Duurzame instandhouding van het groenareaal met functies voor mens, flora en fauna

In stand houden en ontwikkelen van de groenstructuur en de daarin aanwezige waarden (o.m. natuurwaarden, cultuurhistorische waarden en recreatieve/economische waarden)

Doorlopend

Rijk, Provincie, Gemeente

Het Hoogheemraadschap Delfland rapporteert hierover jaarlijks aan de EU.

Loopt

i

Dit zijn doelen van het Hoogheemraadschap Delfland. Conform de Waterwet, artikel 3.8, dient de gemeente het Hoogheemraadschap te ondersteunen.

ii

KRW staat voor de Europese Kaderrichtlijn Water

29

Bijlage 2 Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer Kengetallen volgens de Wet milieubeheer (cijfers 2015): 

1303 meldingen van milieuoverlast waarvan: geluid 961, geur 256, afval 25, licht 32, verontreiniging 17, opslag 1, overig 11.



133 beschikkingen zijn afgeven. 14 beschikkingen in het kader van de Wet milieubeheer zijn afgegeven, 103 beschikkingen in het kader van de Wet bodembescherming zijn afgegeven, 16 beschikkingen hogere waarde Wet geluidhinder zijn afgegeven.



74 maatwerkbeschikkingen zijn afgegeven.



Er zijn 475 meldingen ontvangen, waarvan 149 meldingen in het kader van het Activiteitenbesluit, 254 meldingen in het kader van bodem en 72 meldingen in het kader van indirecte lozingen.



0 vergunningaanvragen zijn aangehouden vanwege zonering van industrieterreinen.



0 keer is gebruik gemaakt van de verschillende coördinatie- en afstemmingsregelingen.



1947 bedrijfsbezoeken zijn afgelegd door toezichthouders van de ODH: 1363 integrale controles, 584 aspect/deel of administratieve controle.



378 hercontroles zijn uitgevoerd.



82 sanctiecontroles zijn uitgevoerd.



46 keer is een last onder dwangsom opgelegd, 3 keer een proces-verbaal en 13 keer een bestuurlijke strafbeschikking.



In 21 gevallen is de opgelegde last onder dwangsom geïnd.



Tegen 6 beschikkingen is bezwaar aangetekend, waarvan 3 ongegrond, 2 bezwaren zijn ingetrokken en één bezwaar is ten tijde van verslaglegging nog in behandeling.



Tegen 1 beschikking is beroep ingesteld. Dit beroep is ongegrond verklaard.



Er is geen hoger beroep ingesteld.

De ODH heeft niet uitgesplitst of de vergunning is aangevraagd voor een gemeentelijke inrichting of een bedrijf. Gemeentelijke inrichtingen worden voor wat betreft toezicht en handhaving niet anders behandeld dan andere inrichtingen. De vastgestelde (toezicht- en sanctie-) strategieën worden gevolgd.

30