MIJN LICHAAM IS NIET HETZELFDE ALS HET UWE ROLAND BARTHES
binnenwerkdef.indd 3
03-09-15 09:06
ADVERTENTIE
The future of nursing is built on the past
NIEUW!
Educatie over de gesc hiedenis van de zorg
Verpleegkundigen en verzorgenden zijn sinds 1900 doorslag gevend bij maatschappelijke veranderingen. Om studenten op die rol voor te bereiden en een basis te leggen voor de toekomst, is kennis over de ontwikkeling van hun vak essentieel. Daarom heeft het Florence Nightingale Instituut (FNI) in samenwerking met docenten Verpleegkunde een set interactieve opdrachten over de geschiedenis van verpleging en verzorging ontwikkeld. De onderwerpen variëren van de inspiratie van Florence Nightingale tot de terugkeer van de wijkverpleging.
De voordelen op een rij • het gebruik van de opdrachten is gratis • er zijn opdrachten op HBO- en MBO-niveau • de opdrachten variëren qua leerdoel, werkvorm en duur • de lessuggesties zijn ontwikkeld op basis van activerende didactiek • elke opdracht is voorzien van een uitgebreide toolkit voor docenten • de docenteninformatie is zorgvuldig afgeschermd • de opdrachten zijn opgemaakt in de vorm van invulbare PDF’s
Meld u vandaag nog aan als docent op fni.nl/opdrachten-voor-het-onderwijs Meer weten over de geschiedenis van de zorg? Neem dan een kijkje op www.fni.nl, een prachtige website vol verhalen, feiten, beelden, filmpjes en objecten over de zorg van vroeger tot nu. Een aanrader voor iedereen die meer wil weten over de groei en oorsprong van verpleging en verzorging.
www.fni.nl | Twitter: @FNInl
15-7050 Advertentie Glossy-5.indd 1 binnenwerkdef.indd 4
04-06-15 09:06 10:53 03-09-15
15 10:53
WELKOM
LIEFDEWERK
D Emile Lohman,
e gezondheidszorg in ons land staat internationaal bekend als uitstekend. Wij, als rechtgeaarde Nederlanders, willen nog wel eens mopperen als er weer eens iets misgaat in de zorg, en natuurlijk laat de sector heus nog wel eens te wensen over. Maar dat het kwaliteitsniveau van onze zorg indrukwekkend is, zal niemand tegenspreken.
voorzitter van Reliëf
We mogen best trots zijn op de enorme prestaties van vele generaties zorgverleners die ons deze internationale status hebben bezorgd. De gezondheidszorg zoals we die nu kennen, komt immers voort uit een rijke traditie van mensen die met hart en ziel hun naasten zorg boden. We mogen nooit vergeten dat wij op de schouders staan van deze bewogen en gedreven voorgangers.
‘WEES NIET BANG, WANT IK BEN ALTIJD BIJ JE’
Vanuit een eeuwenoude traditie herkennen we termen als barmhartigheid en naastenliefde. Velen weten zich ook nu nog geïnspireerd door het rijke gedachtegoed van de Bergrede. Duizenden religieuzen van zowel katholieke als van protestantschristelijke huize staan met hun orden en congregaties aan de basis van wat we nu als kernwaarden van ‘goede’ zorg herkennen: Mens, Respect, Verbondenheid en Levenskracht. Zonder notie van deze waarden is zorg geen ‘bezielde’ zorg – en zorg zonder ziel wordt als een ernstig gemis ervaren. Zorgen voor anderen is ‘liefdewerk’. Daarvoor moet je diep van binnen om andere mensen geven. Daarmee is Menslievendheid als centraal begrip in de zorg onweerlegbaar en onvervangbaar. Het religieus erfgoed van menslievende zorg mag met grote dankbaarheid worden gekoesterd. Vandaar dit prachtige tijdschrift. Dat het velen opnieuw mag inspireren! Veel collega’s binnen de gezondheidszorg weten heel goed wat hen van binnenuit heeft bewogen om voor andere mensen te gaan zorgen. Onze erflaters noemden dit ‘roeping’. Door hun werk in de zorg legden zij daar dagelijks getuigenis van af. Wat een kracht gaat er uit van de woorden: ‘Wees niet bang, want Ik ben altijd bij je.’ En wat een troost als er vol liefde tegen je gezegd wordt: ‘Jouw naam staat geschreven in de palm van Mijn hand.’ Laten we ons blijvend herinneren dat deze woorden van alle tijden zijn.
binnenwerkdef.indd 5
5
03-09-15 09:06
8
ERFGOED MENSLIEVENDE ZORG
MENS
15
RESPECT
19
Zie de mens
49
Respect
20
Achtergrond ‘ALS
JIJ GEEN LUCHT HEBT, KUN JE OOK VOOR DE ANDER NIETS BETEKENEN.’ Carlo Leget
50
Achtergrond FRANCISCAANS
23
Feiten en cijfers
54
24
Tweeluik
‘OOK VROEGER WAS ER EEN SCHREEUWEND TEKORT AAN HANDEN AAN HET BED’ Zuster Mariëtta in gesprek
Reflectie & Ethiek KNIP UIT: HET ETHIEKBEKJE!
30
DIY
34
Knip uit:
GESPREKSKAARTJES MET TEKENINGEN VAN TRUUS
Om je teamoverleg mee te beginnen
40
4 x Mens achter de zorg
WAT BETEKENT HET OM TE ZORGEN VOOR EEN ANDER? ‘Het verbaast me steeds weer hoe snel je je bij elkaar op je gemak kunt voelen.’
binnenwerkdef.indd 6
LEIDERSCHAP IN DE ZORG
Jaap Lodewijks: ‘Franciscus liet zich van tijd tot tijd door een broeder uitschelden.’
56
De barmhartige samaritaan
‘IN DE ZORG DRAAIT HET OM OMZIEN NAAR ELKAAR.’
Tweeluik
Zuster Noor in gesprek met Rotger over samenleven met mensen met een verstandelijke beperking.
met thuiszorgmedewerker Hans
6
OVER RELIEF
63
Column
64
DIY
68
DIY Sprekende handen
70
LEO FIJEN
LEVENSBOEK MAKEN IN 5 STAPPEN
GASTVRIENDSCHAP IN STEYL ‘Iedereen, ook iemand met een beperking, kan ontdekken welke missie of talenten zij of hij heeft.’
72
Huilende vrouw
44
Shopping
MUSTHAVES VOOR VERPLEEGKUNDIGEN
75
Toolkit ONMISBARE
LITERATUUR, NETWERKEN, FILMS EN SERIES
46
Gedicht Sunlight en heiligheid
79
Column
82
Kijkplaat
WILMA VEEN
03-09-15 09:06
INHOUD
VERBONDENHEID
LEVENSKRACHT
87
Cirkelen rond een geheim
119
Levenskracht
88
Achtergrond
‘DE ZORG KAN WORDEN TERUGGEBRACHT TOT DE ONTMOETING TUSSEN TWEE MENSEN.’ Mart van Lieburg
120
Achtergrond WALL OF FAME Vijf inspirerende vrouwen uit de zorg
128
Inspirerende voorbeelden
131
Gedicht Zie mij
132
Tweeluik ‘GOD
over de les van de diacones
92
Tweeluik ‘PROBEER
DE MENS TEGENOVER JE TE ZIEN, MET ZIJN VERLEDEN. NIET OORDELEN, MAAR ER GEWOON ZIJN.’
Zuster Riet in gesprek met manager Henk
INSPIREERT MIJ OM BELANGEN VAN MENSEN BOVEN ORGANISATIEBELANGEN TE STELLEN.’ Ine Voorham in gesprek
met verzorgende Eefje Stokvis
98
DIY
5X MEER PLEZIER EN RUST IN JE WERK
138
Oud zijn is een levenskunst
103
Column ANNE
140
Mens achter de zorg Adem
104
OUDE HUIZEN, NIEUWE MANAGERS
145
Column WILLEM
Wat motiveert en beweegt huidige managers van instellingen, die gesticht zijn door religieuzen?
146
Recepten uit de kloosterkeuken Maak zelf Benedictijnse sinaasappelrijst, Nonnenkusjes of Klooster-appelstroopcake.
149
10 geboden
151
Colofon
110
MARIE VAALBURG
AAN DE SLAG MET ZINGEVING EN MENTAAL WELBEVINDEN
BROK
DIY
114
Verbondenheid in de wijk
116
Gedicht Zoveel mensen
VOOR VERPLEEGKUNDIGEN
7
binnenwerkdef.indd 7
03-09-15 09:06
ERFGOED
8
TEKST: THIJS TROMP BEELD: MEEWERKENDE ORGANISATIES, PETER JONGEJAN (PAG. 12)
binnenwerkdef.indd 8
03-09-15 09:06
MENSLIEVENDE ZORG ‘VROEGER VERPLEEGDEN EN VERZORGDEN MENSEN UIT
NAASTENLIEFDE. PAS VANAF 1880 IS ER SPRAKE VAN EEN ECHT BEROEP MET EEN SALARIS, EEN OPLEIDING EN EEN UNIFORM.’ DEZE UITSPRAAK WEKT DE SUGGESTIE DAT NAASTENLIEFDE IETS VAN VROEGER IS. NU HET ZORGEN VOOR MENSEN EEN BEROEP IS GEWORDEN, LIJKT NAASTENLIEFDE OVERBODIG. NIETS IS MINDER WAAR. HOE DE ZORG ZICH OOK GAAT ONTWIKKELEN, LIEFDE BLIJFT DE KERN. 9
binnenwerkdef.indd 9
03-09-15 09:06
10
binnenwerkdef.indd 10
03-09-15 09:07
L
iefde is en blijft de basis van zorg, ook van professionele zorg. Ik weet natuurlijk ook wel dat we dat niet zo vaak op die manier onder woorden brengen. Als we een bewoner wassen, dan zeggen we er niet bij dat we dat uit liefde doen. Als we op de woongroep samen eten evenmin. Wanneer we op de intensive care de computerschermen van de diverse patiënten nauwlettend in de gaten houden, dan voelt dat ook niet direct als liefde geven. Maar toch, al deze vormen van professionele hulp ontspringen wel uit liefde. In Nederland hebben we de liefde voor elkaar in regels en contracten gestoken. Op basis van onze zorgverzekering hebben we recht op zorg. We sluiten een overeenkomst af met de zorgaanbieder. De verzekeraar en de inspectie controleren of de afgesproken kwaliteit geleverd wordt. We evalueren en verantwoorden de geleverde zorg tot in detail. Door al die regelingen en systemen zouden we soms bijna vergeten dat het gaat over mensen die elkaar hulp bieden en voor elkaar zorgen omdat ze zich daartoe geroepen weten.
binnenwerkdef.indd 11
WORTELS Onze gezondheidszorg staat op de schouders van talloze religieus bewogen vrouwen en mannen. De wortels van veel van de huidige zorginstellingen gaan terug tot in de negentiende eeuw. In die eeuw hebben religieuze congregaties en ordes en aan protestantse zijde de diaconessen thuiszorgorganisaties gesticht, maar ook ziekenhuizen en instellingen voor de verpleging van mensen met een lichamelijke, verstandelijke of psychiatrische beperking – toen nog minder scherp van elkaar onderscheiden. Dat deden ze omdat ze de nood zagen van zoveel mensen die door beroerde financiële omstandigheden van zorg verstoken waren. Hun geloof in God dreef hen ertoe om voor deze mensen een toevlucht te bieden. Dat deden ze niet alleen. Veel burgers hielpen mee en ook de overheid stak zo af en toe de helpende hand toe. Maar de liefde voor Jezus Christus was de drijvende kracht.
GODZOEKERS De liefde voor Christus, dat was een belangrijk motief. Wie God wil vinden, moet afdalen naar de mensen in nood. Dat gaat terug op wat in de Bijbel staat (Matteüs 25). Daar zegt Jezus dat alles wat
WIE GOD WIL VINDEN, MOET AFDALEN NAAR DE MENSEN IN NOOD je doet voor mensen die honger of dorst hebben, die berooid, dakloos of ziek zijn, of die gevangen zitten, je voor hem doet. Christus laat zich vinden in de mensen die hulp nodig hebben. Zorgverleners zijn Godzoekers, vaak zonder dat ze zich daarvan bewust zijn.
RELIËF Reliëf is een vereniging van katholieke en protestants christelijke zorgaanbieders. Veel van de lidorganisaties hebben hun wortels in de initiatieven van congregaties, ordes, diaconieën en diaconessen. Reliëf hecht eraan om de inspiratie van al deze inspirerende vrouwen en mannen van toen te verbinden aan de inspiratie van zorgverleners anno nu. Die inspiratie ziet er bij de huidige zorgverleners heel anders uit dan toen. Minder omlijnd, minder kerkelijk, minder godsdienstig
11
03-09-15 09:07
ZE VOELEN ZICH TEKORTGEDAAN ALS HUN WERK WORDT TERUGGEBRACHT TOT HET UITVOEREN VAN TECHNISCHE TAKEN
VERLANGEN Zuster Johanna Ketelaar van de Zusters van “De Voorzienigheid” stond aan de wieg van het erfgoedproject Menslievende Zorg in 2005. Zij vertelt: “Sinds enkele decennia waren er geen jonge vrouwen meer toegetreden tot onze congregatie. Bij ons groeide het verlangen om het vele dat wij gekregen hadden aan anderen toe te vertrouwen. Als congregatie hebben we ons altijd ingezet voor de meest kwetsbare mensen in onze samenleving. Wie kiest voor kwetsbare mensen of voor het kwetsbare in mensen, wordt onvermij-
“In ieder mens probeerden we de god-
delijk tegendraads. Die moet tegen de
delijke oorsprong te zien. Als je zo naar
stroom in, waar snelheid, efficiëntie,
mensen kijkt dan vallen zaken als kleur,
carrière en status de toon aangeven.
ras, opvoeding en beperkingen weg. Zo naar mensen kijken is antwoord
12
binnenwerkdef.indd 12
DIEPE VREUGDE
geven op het gevaar van uitsluiting en
Het zijn juist deze structuren die er-
discriminatie. Ieder mens is de moeite
voor zorgen dat veel mensen niet mee
waard. Natuurlijk was het niet altijd
kunnen doen en hun het gevoel geven
eenvoudig om menslievende zorg in
niet mee te tellen. Wij probeerden om
de praktijk waar te maken. Ook wij
met liefdevolle verbanden een ruimte
hebben wel steken laten vallen. Maar
te scheppen die er eerst niet was. Dat
als de kracht van de liefde voelbaar
klinkt groots, maar het ging meestal
was, was dat een feest. Juist in het om-
om kleine dingen, om momenten van
gaan met de kwetsbaarheid van men-
aandacht en verbinding. Kleine dingen
sen, ontdek je welke grote levenskracht
genieten in onze samenleving maar
er in jezelf en in anderen zit.”
weinig aanzien hebben en zijn weinig
“Mijn wens voor zorgverleners van nu is
pretentieus, maar ik heb ervaren wat
dat ze deze vreugde mogen vinden in
een diepe vreugde het kan geven als
hun werk, doorheen alle weerbarstig-
een liefdevolle band kan ontstaan. Dan
heid. Dat kun je niet in je eentje. Dat
komen er bijzondere krachten los, dan
moet je met elkaar doen. Maar het kan,
wordt de omgeving vernieuwd, weer
dat heb ik ervaren. Het is de inspan-
menselijk.”
ning waard!”
ook. Maar wie goed kijkt, ziet wel degelijk de overeenkomsten. Ook de zorgverleners van vandaag werken niet voor geld alleen. De verzuchting dat we tegenwoordig alleen nog maar met hypotheekzusters te maken hebben, doet geen recht aan de oprechte inzet van zorgverleners bij patiënten en cliënten. Zorgverleners worden nog steeds geraakt door de nood van andere mensen en willen graag iets voor hen betekenen – vraag het ze maar eens. Als je zorgverleners hoort klagen, dan is het vaak vanwege het feit dat ze niet goed kunnen doen waarvoor ze ooit het beroep hebben gekozen. Ze willen er voor de ander zijn, de ander bijstaan, ze willen hun patiënten en cliënten kennen en aansluiten bij wat voor hen van betekenis is. Ze voelen zich tekortgedaan als hun werk wordt teruggebracht tot het uitvoeren van technische taken. Of, beter gezegd, ze voelen dan dat ze de mens die aan hun zorg is toevertrouwd, tekortdoen. Dat ze niet de menslievende zorg kunnen bieden waarvoor ze ooit hebben gekozen.
KRACHT VAN LIEFDE We moeten niet in de valkuil trappen dat het vroeger allemaal zoveel beter was. Dat is aantoonbaar onjuist. Veel patiënten van
03-09-15 09:07
13
binnenwerkdef.indd 13
03-09-15 10:59
OOK DE ZORGVERLENERS VAN VANDAAG WERKEN NIET VOOR GELD ALLEEN
toen hebben de zorg van zusters en broeders niet als menslievend ervaren. Het regime was soms streng en hardvochtig. Veel zusters en broeders hebben zelf ook niet het gevoel gehad zo liefdevol te zijn geweest. Naast alle goeds dat er is gebeurd, is er in het verleden ook veel scheef gegaan. Je moet zo eerlijk zijn om dat te erkennen. Wat dat betreft is het vandaag de dag niet anders dan toen. Thijs Tromp, directeur van Reliëf.
14
binnenwerkdef.indd 14
Op deze waarden is de zorg in Nederland gebouwd. Misschien staan sommige van deze waarden onder druk, vandaag de dag. Maar het is mijn stellige overtuiging dat veel zorgverleners in ons land deze bezieling herkennen en van daaruit willen werken. Onze vereniging Reliëf wil hen daarbij helpen, door zorgverleners te inspireren met aansprekende verhalen en handige hulpmiddelen. Deze glossy is daar een mooi voorbeeld van.
VIER WAARDEN Een paar jaar geleden heeft een aantal congregaties en ordes hun visie op zorg nog eens duidelijk onder woorden gebracht. Bij hen leeft zorg om de zorg. Zij zien met lede ogen dat de zorg sterk verzakelijkt. Dat er steeds meer nadruk komt te liggen op regels, protocollen, geld, efficiency en techniek. De zusters en broeders zijn niet tegen modernisering van de zorg. Integendeel, zij hebben daar zelf hard voor gewerkt. Maar zij voelen dat er iets schort aan de bezieling in de zorg. Volgens hen kent goede zorg vier belangrijke waarden: Mens, Respect, Verbondenheid en Levenskracht. Dit tijdschrift heeft deze indeling aangehouden. In elk katern staat steeds een van de waarden centraal.
Het project Religieus Erfgoed Menslievende Zorg is een initiatief van: • Broeders van Onze Lieve Vrouw van Lourdes • Congregatie Dochters van Maria en Joseph • Congregatie van de Heilige Geest • Congregatie van de Zusters Franciscanessen van Charitas • Congregatie van de Zusters Franciscanessen van Veghel • Congregatie van de Zusters van de H. Juliana van Falconieri • Congregatie van de Zusters Franciscanessen van Aerdenhout • Congregatie van de Zusters van Julie Postel • Congregatie van de zusters van “De Voorzienigheid” • Zusters van Liefde van O.L.V. Moeder van Barmhartigheid • Orde der Camillianen.
03-09-15 09:07
OVER RELIEF
BESTE LEZER
ALLE INZICHTEN EN INSPIRATIE IN DEZE SPECIALE ZIN IN
ZORG GLOSSY. RELIËF BIEDT NOG VEEL MEER UITGAVEN EN ACTIVITEITEN.
R
E W EE N O N MA RD PR A N T. IJ K K U L W ZE A .V N ID . € NP S 40 A K O P ,- K E T
WE HOPEN DAT JE GENIET VAN
WORD NU PERSOONLIJK LID VAN RELIËF!
eliëf komt op voor zin in zorg. Geïnspi-
Voor je persoonlijk lidmaatschap
reerd door de bijbel en de christelijke
van Reliëf ontvang je onder meer…
traditie, staat Reliëf op de bres voor
• Gratis elk kwartaal het inspirerende tijdschrift Zin in Zorg t.w.v. € 28,• Korting op de bijeenkomsten en congressen. Zo betaal je bijvoorbeeld voor het jaarcongres van Reliëf slechts de helft van de prijs! • Korting op de open inschrijvingscursussen van Reliëf • Korting op de retraites en bezinningsdagen van Reliëf • Uitnodigingen voor bijeenkomsten en activiteiten die Reliëf organiseert • Digitale nieuwsbrief • Iedere zorgverlener mag bovendien gratis naar het Symposium op de Dag van de Verpleging in mei, die Reliëf samen met Mennorode in Elspeet organiseert.
inspiratie en bezieling in de zorg. Reliëf maakt zich sterk voor de essen-
tiële waarden van zorg: aandacht, betrokkenheid, liefde, verantwoordelijkheid, deskundigheid en gelijkwaardigheid. Met die missie hebben 140 zorginstellingen zich verenigd. Zowel ziekenhuizen en verpleeg- en verzorgingshuizen als instellingen voor mensen met een verstandelijke handicap en de GGZ zijn lid. Reliëf heeft daarnaast individuele leden en donateurs. Vanuit de overtuiging dat menslievende zorg in de kern gaat om relaties, om mensen die iets voor elkaar betekenen, ondersteunt Reliëf zorgaanbieders om een omgeving te creëren waarin mensen tot hun recht komen. Reliëf helpt zorgaanbieders om de ethische, levensbeschouwelijke en spiritu-
Door je lidmaatschap kan Reliëf
ele dimensies van zorg een plaats te geven, zodat
zich, vanuit de christelijke traditie
mensen met hart en ziel menslievende zorg kun-
van barmhartigheid en caritas, op
nen geven én ontvangen. We stimuleren aandacht
authentieke en eigentijdse manier sterk
voor de vraag en het verhaal van mensen die zorg
maken voor menslievende zorg.
behoeven. En we verhelderen ervaringen van zorg-
Persoonlijk lidmaatschap van Reliëf kost € 80,- per jaar. Aanmelden kan via de website relief.nl of via
[email protected]. Wil je als organisatie lid worden van Reliëf, neem ook dan contact met ons op!
verleners en helpen deze in een perspectief te plaatsen. Reliëf belegt jaarlijks conferenties en symposia over
zin in zorg gedichten
thema’s rond identiteit, zingeving en ethiek in de zorg. Daarnaast geven we relevante publicaties uit en het tijdschrift Zin in Zorg. Aan zorgaanbieders biedt Reliëf scholing en training aan, bijvoorbeeld over levensvragen, morele dilemma’s en waardegericht werken.
binnenwerkdef.indd 15
Word je lid voor 1 maart 2016, dan ontvang je gratis de Zin in zorg gedichtenbundel. Bovendien maak je kans op een prijzenpakket t.w.v. € 40,- met onder andere producten van Nurse O’Clock (zie p. 45).
15
03-09-15 09:07
ADVERTENTIE
binnenwerkdef.indd 16
03-09-15 14:03
