Methodiekbeschrijving Juridische Begeleiding
Inleiding Slachtoffers van mensenhandel vormen een specifieke doelgroep met complexe problemen. Veel van hen hebben steun nodig om te herstellen van traumatische ervaringen. Bovendien is het leven in Nederland ook na de uitbuiting verre van eenvoudig. Verregaande sociale en economische afhankelijkheid na de uitbuiting vergen hun tol. Slachtoffers krijgen bovendien meestal te maken met een complexe juridische situatie en een onzekere verblijfsstatus. Op het moment dat een slachtoffer van mensenhandel aangifte doet tegen een mensenhandelaar start een onderzoek van de politie en dit kan uitmonden in een strafzaak. Gedurende het politieonderzoek heeft een slachtoffer van mensenhandel, die vreemdeling is in Nederland, verblijfsrecht in Nederland. Daarnaast kan iemand proberen om gemiste inkomsten terug te vorderen via de rechter of schadevergoeding voor geleden (im)materiële schade aanvragen via het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Dit betekent dat slachtoffers van mensenhandel met verschillende rechtsgebieden en rechtszaken te maken kunnen krijgen. Voor iemand die nieuw is in Nederland is dit enorm ingewikkeld. De afgelopen jaren heeft FairWork daarom een methodiek voor Juridische Begeleiding ontwikkeld voor slachtoffers van mensenhandel.
Doel van de methode Het project Juridische Begeleiding werkt via vrijwilligers met een juridische achtergrond. Een slachtoffer wordt gekoppeld aan een vrijwilliger die ondersteuning biedt rondom juridische procedures. Deze vrijwilliger neemt de taak van de advocaat niet over; de advocaat blijft eindverantwoordelijk voor de lopende zaken. Maar FairWork heeft gemerkt dat de steun van een vrijwilliger van onschatbare meerwaarde is. Het contact met een vrijwilliger is laagdrempelig en een vrijwilliger kan vaak meer tijd en aandacht besteden aan een slachtoffer dan de advocaat. Dit betekent dat een vrijwilliger brieven van de politie, van het OM, van de advocaat of de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in alle rust kan doornemen en veel aanvullende uitleg kan geven. Op die manier raakt een slachtoffer van mensenhandel veel directer betrokken bij de eigen juridische procedures. Bovendien kan een vrijwilliger veel praktische ondersteuning geven tijdens de juridische procedures. De vrijwilliger kan meegaan naar instanties, zoals de IND voor de
aanvraag van een verblijfsvergunning of voor het ondersteunen van een cliënt tijdens een hoorzitting. Tevens kan een vrijwilliger meegaan naar een ambassade voor de aanvraag van een paspoort. Een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van de vrijwilligers is het opstellen van een veiligheidsdossier. De vrijwilliger bouwt samen met het slachtoffer aan een dossier om risico’s bij eventuele terugkeer naar het land van herkomst in kaart te brengen. Het gaat hierbij om het verhaal van de cliënt zelf, verklaringen van artsen/psychologen/hulpverleners, landeninformatie etc. FairWork streeft in al haar activiteiten naar empowerment. Zo ook in het project Juridische Begeleiding. Slachtoffers nemen zelf een actieve rol in de juridische procedures. Het feit dat een vrijwilliger belangeloos tijd met hen wil doorbrengen doet slachtoffers vaak veel goed en werkt positief op het gevoel van eigenwaarde. Door de tijd en aandacht die de vrijwilliger kan bieden kan een slachtoffer al zijn of haar vragen over de procedure kwijt. Het contact is gelijkwaardig en laagdrempelig. Door langzaam meer grip te krijgen op het juridische kader, groeit het zelfvertrouwen van slachtoffers en durven zij ook op andere levensgebieden pro-actiever te zijn. Omgekeerd is deelname aan het project voor vrijwilligers vaak zeer leerzaam; naast een bijzonder contact met iemand uit een voor vrijwilligers vaak onbekende cultuur wordt er veel geïnvesteerd in de vrijwilligers door trainingen en supervisie te bieden. Hun juridische achtergrond staat hierbij centraal.
Doelgroep en eventueel contra-indicaties Het project Juridische Begeleiding is in principe toegankelijk voor alle slachtoffers van mensenhandel; voor mannen en voor vrouwen, voor meerder- en minderjarigen en zowel voor mensen die zelfstandig wonen als voor mensen die in een opvanginstelling wonen. Het project richt zich op slachtoffers van mensenhandel die vreemdeling zijn in Nederland, omdat zij bij uitstek veel juridische procedures tegenkomen, zoals de procedure omtrent de verblijfsvergunning, het verkrijgen van een paspoort etc. Wanneer een deelnemer geen Nederlands of Engels / Frans spreekt, is het niet altijd makkelijk om een geschikte vrijwilliger met juridische achtergrond te vinden. Soms lukt het om via talenfaculteiten of zelforganisaties iemand te vinden die de betreffende vreemde taal beheerst. Echter, doorgaans spreekt cliënt wel een beetje Nederlands of Engels en de ervaring leert dat het contact met de vrijwilliger ertoe bijdraagt dat cliënt snel beter Nederlands gaat spreken. Contra-indicaties Een cliënt kan deelname aan het project geweigerd worden als hij/zij: • • •
Psychisch (te) instabiel is; Afhankelijk is van alcohol of drugs; Een vreemde motivatie heeft om aan het project deel te nemen, waaruit bijvoorbeeld blijkt dat het misschien niet haar eigen beslissing was. (“Moet van de maatschappelijk werkster”);
•
De geïnteresseerde cliënt op zeer korte termijn gaat verhuizen naar een andere regio. Wanneer dit gebeurt, kan er beter gewacht worden totdat zij daadwerkelijk is verhuisd en kan er gekeken worden of er in de nieuwe woonplaats een vrijwilliger gevonden kan worden.
Aanpak Wanneer een organisatie besluit het project Juridische Begeleiding uit te willen voeren, moet eerst de financiering geregeld worden. FairWork kan hierbij advies geven. In de praktijk worden de projecten vaak gefinancierd door particuliere vermogensfondsen of (deels) door gemeenten. Het merendeel van de kosten voor dit project zit in het salaris van de coördinator van het project. Als de financiering rond is, kan begonnen worden met de uitvoering van het project. Allereerst zal een lokale projectcoördinator aangesteld moeten worden. De coördinator heeft een juridische achtergrond, qua studie of door in de praktijk ervaring te hebben opgedaan met verblijfsprocedures voor migranten. FairWork traint de coördinator in de methodiek en biedt een train-de-trainer module zodat de coördinator uiteindelijk de eigen vrijwilligers binnen het project kan opleiden. De methodiekbeschrijving biedt handvatten die noodzakelijk zijn om tot een goede begeleiding te komen. De juridische procedures worden in detail uitgelegd. Bovendien besteedt de methodiek aandacht aan de netwerken en structuren die in Nederland bestaan rondom slachtoffers van mensenhandel. De verschillende verantwoordelijkheden en posities worden uitgelegd. Omdat de omgang met het slachtoffer van groot belang is en een vertrouwensband opgebouwd wordt binnen het project, is er in de methodiek ook ruimte voor thema’s als interculturele communicatie, het geven van feedback en slecht nieuws gesprekken. In de uitvoering kunnen de volgende taken onderscheiden worden, die gedurende het hele jaar uitgevoerd worden door de coördinator: • Netwerken binnen de gemeente en met lokale organisaties • Werving en selectie van deelnemers en vrijwilligers • Trainingen (voor de vrijwilligers) ontwikkelen, organiseren en uitvoeren • Intake en koppelen van cliënten en vrijwilligers • Individuele begeleiding van cliënten en vrijwilligers (ondersteuning van het contact) • Evaluatie van het project, rapportage, financiële verantwoording, etc (afhankelijk van de structuur van de uitvoerende organisatie) Het is van belang dat de coördinator van het project overzicht bewaakt over de juridische procedures van alle deelnemers aan het project. Voor 25 koppelingen heeft de coördinator daarom zeker 16 uur per week nodig.
Beschikbaar materiaal Voor het project Juridische Begeleiding voor slachtoffers van mensenhandel is een methodiek beschikbaar. Daarin is onder andere te vinden: • • • • • • • • •
algemene informatie over de doelgroep informatie over uitgangspunten, doelen en toepasbaarheid van de methodiek uitgebreide beschrijving van juridische context en de verschillende procedures informatie over organisatie en andere praktische aspecten van het project profielen van de projectcoördinator en vrijwilligers aanwijzingen voor de intake introductietraining voor de vrijwilligers inwerkmateriaal voor de vrijwilligers aanwijzingen voor het vormgeven en aansluiten van/bij passende netwerken
Voor iedereen die met slachtoffers mensenhandel werkt, organiseert FairWork trainingen en workshops. Denk daarbij bijvoorbeeld aan onderwerpen als interculturele communicatie of het inzetten van (creatieve) werkvormen. Ook met vragen of met verzoeken om super- of intervisie kunt u bij ons terecht. Nieuwe projecten kunnen hiernaast aansluiten op het bestaande netwerk van de projecten voor Juridische Begeleiding voor slachtoffers van mensenhandel. Dit geeft de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen, zodat organisaties het wiel niet zelf uit hoeven te vinden en iedereen voortdurend op de hoogte is van nieuwe, relevante juridische ontwikkelingen en beleidsmaatregelen.
Uitvoerende organisaties in andere steden (ervaringen) Het project Juridische Begeleiding draait op dit moment in Den Haag (VluichtelingenWerk Zuidvleugel) en Utrecht (het Rode Kruis). In januari of februari van 2013 start het project in Amsterdam (het Wereldhuis). Ook in Rotterdam en in Drenthe bestaan concrete plannen om een project Juridische Begeleiding te starten. In Leeuwarden heeft het project tot medio 2012 gedraaid (twee jaar in totaal) en er zijn gesprekken gaande om dit project een doorstart te maken.
Benodigde competenties van de uitvoerder/ voorwaarden Omdat cliënten een complexe achtergrond hebben en er psychiatrische problematiek kan spelen, is het van groot belang dat vrijwilligers begeleiding ontvangen van een professionele kracht die intervisie/supervisie kan bieden en bij problemen in kan grijpen. Bij voorkeur heeft de
coördinator een juridische achtergrond en ervaring met verblijfprocedures. FairWork raadt het af om te werken met een vrijwillige coördinator. Uitgangspunt is dat een coördinator met een aanstelling van 16 uur, ongeveer 25 koppelingen van cliënten en vrijwilligers kan begeleiden. FairWork brengt kosten in rekening voor het trainen van de coördinator en eventueel voor begeleidingsuren. Een offerte kan ten alle tijden worden opgevraagd. Na de training wordt een licentie afgegeven om met de methodiek te werken en kan de uitvoerende organisatie zelfstandig aan de slag met het project.
Contactgegevens voor overdracht of meer informatie Wilt u zelf aan de slag met deze methodiek? Neem dan contact op met FairWork via
[email protected]
