Metabool syndroom Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt?
Even voorstellen •
Casper Jansen Specialist ouderengeneeskunde Centrum voor ouderenpsychiatrie GGNet
•
Sanne Wassink-Vossen Verpleegkundig specialist i.o. (M ANP) Centrum voor Ouderenpsychiatrie GGNet
Inleiding
• •
Aandacht voor het metaboolsyndroom Doel van deze workshop
Indeling • • • • • • • •
Wat is het metabool syndroom (MS) Prevalenties wereldwijd Beïnvloedbare risicofactoren Metabool syndroom bij ouderen • De oudere patiënt met schizofrenie Screening Behandeling Conclusie en stellingen Referenties
Metabool Syndroom: een chronische stofwisselingsstoornis Belangrijkste symptomen: • Gestoord bloedsuikergehalte • Hoge bloeddruk • Dyslipidemie (hoog triglyceriden en LDL cholesterol, laag HDL cholesterol gehalte)
• •
Obesitas Stoornissen in de bloedstolling
Heet ook wel syndroom X
Atherosclerose
Aderverkalking is eigenlijk een zwelling in de bloedvatwand ten gevolge van ophoping van vetten en dode witte bloedcellen. 1. binnenbekleding bloedvat (endotheel); 2. ophoping van vetten; 3. verkalkte kern; 4. bindweefsellaag; 5. spierlaag.
Criteria metabool syndroom NCEP 2001
NCEP 2005
IDF 2005
metabool syndroom
≥ 3 van de 5 criteria aanwezig
≥3 van de 5 criteria aanwezig
• centrale obesitas is verplicht • 2 van de 4 andere criteria
Middelomtrek
M > 102 cm V > 88 cm
M > 102 cm V > 88 cm
Kaukasisch – Aziatisch M ≥ 94 cm – M ≥ 90 cm V ≥ 80 cm – V ≥ 80 cm
Triglyceriden
≥ 1,7 mmol/l
≥1,7 mmol/l of medicatie voor hypertriglyceridemie
≥ 1,7 mmol/l of medicatie voor hypertriglyceridemie
Hdl
M < 1,0 mmol/l V < 1,3 mmol/l
M < 1,0 mmol/l V < 1,3 mmol/l of medicatie voor verlaagd hdl
M < 1,0 mmol/l V < 1,3 mmol/l of medicatie voor verlaagd hdl
Glucose
≥ 6,1 mmol/
l ≥ 5,6 mmol/l of medicatie voor hyperglykemie
≥ 5,6 mmol/l of behandeling voor gediagnosticeerde diabetes mellitus
Tensie
≥ 130/85 mmHg
≥ 130 systolisch of ≥ 85 diastolisch of medicatie voor hypertensie
systolisch ≥ 130 mmHg of diastolisch ≥ 85 mmHg Of behandeling voor gediagnosticeerde hypertensie
Bron: Cohen et al., 2010.
Prevalenties wereldwijd Volgens ATP III (cameron et al) Leeftijd boven 30
Beïnvloedbare risicofactoren • • • •
Mate van beweging Eetgewoonte Roken Medicatie, antipsychotica en stemmingsstabilisatoren
Ter preventie zijn de richtlijnen cardiovasculair risicomanagement (CBO,2006) te gebruiken.
samenvattend Metabool syndroom: • Cluster van samenhangende risicofactoren • Verhoogd risico op cardiovasculaire morbiditeit en mortaliteit • Hoge prevalentie in bevolking wereldwijd
Atherosclerose aan het brein
Ouderen en het Metabool Syndroom Invloed MS op het oudere brein: • Metabool syndroom is een predictor van cerebrovasculaire aandoeningen, cognitieve achteruitgang en dementie • Hyperglycemie is cerebrotoxisch, veroorzaakt cerebrale micro-angiopathie • Insuline is mogelijk betrokken bij het β-amyloid en Tau eiwit. (markers van Alzheimer dementie in hersenen)
Schizofrenie en MS Schizofrene patiënten leven gemiddeld 15 jaar korter. • Doodsoorzaak NR 1: cardiovasculaire ziekten • Hogere prevalentie metabool syndroom • Overige risicofactoren: • • • • • •
Leeftijd roken, lagere levensstandaard, slechtere voeding beperkter contact met de reguliere gezondheidszorg Gebruik anti-psychotica (J Clin Psychiatry 2007)
Antipsychotica en MS Generieke naam
merknaam
gewichtstoe-name
Risico op diabetes
Verslech-tering lipiden
aripiprazol
abilify
0
?
0
clozapine
leponex
+++
++
++
haloperidol
haldol
+/-
+/-
0
levomepromazine
nozinan
++
++
++
olanzapine
zyprexa
+++
+
++
risperidon
risperdal
++
+
+/-
quetiapine
seroquel
+
+
+/-
Zuclopenti-xol
cisordinol
+/-
?
0
Tabel screening somatische complicaties nulmeting
1 mnd
2 mnd
3 mnd
6 mnd
jaarlijks
Somatische anamnese
X
x
x
x
x
x
Familiaire anamnese
X
BMI
X
x
x
x
x
x
Buikomtrek
X
x
x
x
x
x
Bloeddruk en pols
X
x
x
x
Nuchter glucose
X
x
x
Nuchter chol, hdl chol en triglyceriden
X
x
x
Bewegingsstoornissen
X
Op indicatie Prolactine Bloedbeeld Leverfuncties ECG EEG Blaasscan MMSE
nulmeting x x x x x x x
grenswaarden
x
x
1 mnd X X
x
2 mnd
x
3 mnd x
x
6mnd
Toename BMI met 1 kg/m2 of 5-7% Mannen >102 cm Vrouwen > 88cm Systolische druk >140 mmHg en pols >100/min >6,1 en 6,9 Totaal chol >6,5 Ldl chol >4,5 Hdl chol<1,0 (man) Hdl chol <1,3 (vrouw) Triglyceriden > 1,7 mmol/l
x
jaarlijks
grenswaarden
Bij ouderen vereist
X X
Bron: Cahn et al., 2008
(Concept) NL richtlijn somatische screening bij stemmingsstabilisatoren (metsys) 0
1 mnd
3 mnd
6 mnd
Familie anamnese
X
X
Gewicht (BMI)
X
X
X
Buikomvang
X
X
X
Bloeddruk
X
Glucose (n)
X
Lipiden profiel (n)
X
X
Volledig bloedbeeld
X
X
X
X
Na/K
X
X
X
X
Nierfuncties
X
X
X
X
Leverfuncties
X
X
X
X
TSH
X
X x X
X X
Jaarlijks
X
X X
X
X X
Meten in de praktijk De afbeelding laat zien hoe de buikomvang gemeten wordt met een meetlint. 1. Laat de patiënt zijn/haar riem losmaken 2. Plaats het meetlint halverwege de bovenkant van het heupbeen en de onderkant van de onderste rib en leg het meetlint over de navel 3. Meet de buikomvang na een normale uitademing en trek het meetlint niet te strak aan 4. Noteer de buikomvang 5. Ernstig verhoogd risico op metabole complicaties bij mannen: >102 cm bij vrouwen: > 88 cm
Voorbeeld protocol screening
Bron: Rivierduinen, 2009
Interventies/behandeling Metabool syndroom volwassenen • • •
Leefstijlinterventies Beoordelen switch antipsychoticum Somatische medicamenteuze interventies • Bijv. Vetabsorptieremmer, antidiabetica, antihypertensiva, antirookmedicatie
Conclusie • • • • • • •
Het metabool syndroom bij ouderen is niet een syndroom in engere zin maar een clustering van risicofactoren. Wetenschappelijk onderzoek is veelal gebaseerd op volwassenen. Er is weinig onderzoek gedaan naar risicofactoren bij ouderen. Het voorgestelde beleid is hierdoor niet zonder meer toepasbaar bij de oudere patiënt. Screening en behandeling vraagt zeker bij ouderen om een individuele benadering waarbij kwaliteit van leven voorop staat. Alleen screenen op metabool syndroom heeft bij ouderen geen zin. Het moet altijd gezien worden in een breed scala aan somatische co morbiditeit.
Vragen?
Stellingen • •
•
Het metabool syndroom bestaat niet bij ouderen. Interventies op leefstijl (roken, bewegen, voeding) moet je een oudere psychiatrische patiënt niet meer aandoen. Beleid moet niet op leeftijd maar op fysieke gesteldheid gemaakt worden.
De ene oudere is de andere niet!
Referenties • •
• • •
Cahn W et al, preventie en behandeling van complicaties bij antipsychotica gebruik 2008 American diabetes Association, Amercan Psychiatry Association, American Association of Clinical Endocrinologists et al 2004. Consensus development conference on antipsychotic drugs, obesity and diabetes. Alberti, Zimmet, Shaw 2005. The metabolic syndrome- a new world wide definition. National Cholesterol Education Programme (NCEP) Expert panel on detection , evaluation and treatment of high cholesterol in adults (ATP III) 2001 JAMA (concept) richtlijn somatische screening en behandeling bij antipsychoticagebruik GGNet
