Met NLP spiritualiteit ondersteunen © 2014 Joost van der Leij
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Inleiding
1 je je goed voelt ongeacht wat de omstandigheden zijn;
In dit gratis rapport krijg je maar liefst een heel hoofdstuk uit mijn boek “Breintraining:
2 je goed met je herinneringen omgaat zodat je je verleden gebruikt als een bron van
handboek voor moderne NLP” aangepast aan de specifieke omstandigheden van mensen die met spiritualiteit bezig zijn. Dit omdat ik onder de indruk ben van hoe goed
kracht; 3 je goed met je verwachtingen ten opzichte van de toekomst omgaat zodat je ner-
Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) spirituele mensen ondersteunt. Iedereen kent
gens tegen teleurstellingen aanloopt en in plaats daarvan blije verrassingen krijgt;
wel iemand die met spiritualiteit te ver is doorgeschoten en die zodanig in spiritualiteit
4 je goed met je gedachten omgaat zodat je nergens over piekert maar juist positief
is verdwaald dat hij goed contact met anderen en zelfs met zichzelf is verloren.
denkt.
Nu zal niet iedereen, zeker niet onder spirituele mensen, NLP associeren met spiri-
Het goed beheersen van deze vier thema's is een voorwaarde om goed aan spiritu-
tualiteit. Zeker in het spirituele wereldje heeft NLP helaas ten onrechte de naam van
aliteit te kunnen doen omdat je anders met de verkeerde instelling aan spirituali-
een intellectueel spelletje in je hoofd. Dit is geen verkeerde opvatting van spirituele
teit begint. Als je aan spiritualiteit doet omdat je je slecht voelt, last hebt van nare
mensen, maar ligt aan NLP wat vaak verkeerd wordt onderwezen. Als NLP terug wordt
herinneringen, angst hebt voor de toekomst of te veel piekert dan doe je twee zaken
gebracht tot een intellectueel spelletje in je hoofd dan is het een verkeerde en ver-
verkeerd. Allereerst zoek je een oplossing voor een probleem dat elders ligt. En in de
wrongen versie van NLP. Bij NLP draait namelijk alles om je gevoel. Weliswaar zijn er zo
tweede plaats misbruik je spiritualiteit voor iets waar het allerminst voor is bedoeld.
nu en dan oefeningen met visualisaties of met het beïnvloeden van gedachten, maar
Veel beter is om eerst ervoor te zorgen dat zaken worden opgelost om daarna vanuit
altijd met als doel om beter om te gaan met je gevoel.
kracht en positiviteit je leven te verrijken met spiritualiteit.
Om die reden legt NLP dan ook de ideale basis voor spiritualiteit. Bij spiritualiteit ga je er toch vanuit dat er meer is tussen hemel en aarde. Als dat zo is, dan is het verstandig om in ieder geval van tevoren te zorgen dat je je brein goed op orde hebt. Ons brein is een biocomputer die werkt op basis van de vijf zintuigen: horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Omdat voor de meeste mensen geur en smaak vrij onbewust zijn, ligt de focus binnen NLP op horen, zien en voelen. Dat wil zeggen respectievelijk: onze gedachten (wat gebaseerd is op ons gehoor), onze verbeelding en herinneringen (wat gebaseerd is op ons zicht) en onze emoties (wat is gebaseerd op ons tastzintuig). In dit hoofdstuk uit Breintraining komen vier technieken aan bod. Deze vier technieken zorgen door middel van de combinatie van gedachten, beelden en gevoelens ervoor dat je vier thema's in je leven op orde krijgt, namelijk:
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Beter omgaan met je gevoel
Wanneer NLP werkt, werkt het op basis van dezelfde principes als hypnose. Vroeger
Mensen kunnen veel voelen. Van negatieve emoties als stress, angst, verdriet en woe-
dacht de wetenschap dat hypnose niet bestond en dat het gevaarlijk was (een vreem-
de tot positieve gevoelens zoals ontspanning, vertrouwen, blijdschap en vredelievend-
de combinatie als je er goed over nadenkt), maar vandaag de dag is door de meeste
heid. Er is geen dag dat we zonder emoties zijn. Vandaar dat het belangrijk is om je
wetenschappers hypnose algemeen erkend. Niet voor niks wordt het in diverse zieken-
emoties goed te beheersen. Het brein drie verschillende modi. De meest voorkomende
huizen in Nederland veelvuldig gebruikt. De statistische onderbouwing, gebaseerd op
modus is de neutraalstand waarbij er geen stress en geen ontspanning is. De stress-
subjectieve Bayesiaanse statistiek, die ik van al mijn werk doe is dan ook proto-weten-
stand herkennen we allemaal wel en wordt gekenmerkt doordat het hormoon cortisol
schappelijk van aard.
in ons brein wordt aangemaakt. Naast de stressreactie heeft het brein echter ook een ontspanningsreactie. Deze is slecht te meten in termen van hormonen en/of neurot-
De grootste critici van NLP zijn vaak psychologen en psychiaters. Al was het maar om-
ransmitters omdat er bij ontspanning een cocktail van wel honderdvijftig verschillende
dat NLP veel kritiek heeft op de psychologie. Eerst zeiden psychologen dat de snelle
hormonen en neurotransmitters vrijkomt. Maar ontspanning is wel goed te voelen.
veranderingen die NLP bewerkstelligt helemaal niet konden omdat het brein niet in
Plus ontspannen is gezond en het brein neemt veel betere beslissingen in de ontspan-
staat was om te veranderen. Toen ontdekte neurowetenschappers de plasticiteit van
nen toestand dan in enige andere toestand. En laat beslissingen nemen nu een van de
het brein en bleek het brein wel degelijk te kunnen veranderen. Ondertussen hebben
grootste problemen zijn voor spirituele mensen: neem ik in mijn spirituele ontwikke-
neurowetenschappers ook de tijdslijnen uit de NLP in het brein ontdekt. Kortom, er is
ling wel de juiste beslissingen? Kortom, het is voor spirituele mensen van groot belang
alle reden om modern wetenschappelijk onderzoek naar het brein goed in de gaten te
dat ze goed met hun emoties om kunnen gaan en daarvoor is het nodig om eerst meer
houden. Tegelijkertijd is het dan goed om te weten hoe NLP het brein ziet.
te begrijpen over hoe het brein werkt. Wil je weten hoe NLP vindt dat de wereld in elkaar zit, dan moet je zeker ook een beeld Hoe zit je brein volgens NLP in elkaar?
hebben over hoe NLP denkt dat het brein functioneert. De manier waarop volgens NLP
Neurowetenschappers ontdekken steeds meer over het brein. Voor NLP zijn dit gouden
het brein functioneert, is overigens de manier waarvan neurowetenschappers vandaag
tijden omdat de inzichten van de neurowetenschappen steeds meer duidelijk maken
de dag steeds vaker wetenschappelijk aantonen dat het brein in elkaar zit. Het enige
wat er bij NLP en hypnose gebeurt. Desondanks zijn er veel NLP Trainers die weinig tot
waar NLP de plank volledig misgeslagen heeft, was bij de term 'programmeren'. Deze
geen idee hebben wat er in het brein gebeurt. Een van de vele redenen waarom ik ben
term is typisch voor de jaren 70. Computers waren toen net opgekomen en de meeste
begonnen met een overzicht van nieuw wetenschappelijk onderzoek over het brein dat
mannen, onder wie Richard Bandler, de grondlegger van NLP, hebben nu eenmaal de nei-
je hier kan vinden: www.allesovernlp.nl
ging om de mens te verklaren aan de hand van het nieuwste speeltje. Zo was de mens ooit als een klok (zeventiende eeuw), zoals je nog hoort in de uitdrukking dat je hart je
Laat ik voorop stellen: NLP is geen wetenschap. Slechte NLPers roepen wel eens dat
rikketik is, als een stoommachine (negentiende eeuw), zoals je hoort in "even stoom
NLP wetenschappelijk is, maar daarmee maak je NLP een pseudo-wetenschap. Er is
afblazen", en als een neuraal netwerk (eind twintigste eeuw ten tijde van de opkomst
nog geen goed wetenschappelijk onderzoek naar NLP gedaan. Overigens ook geen
van internet). Gelukkig leven wij tegenwoordig in de wijsheid dat de neurologie grote
goed wetenschappelijk onderzoek dat bewijst dat NLP niet werkt, iets waar de critici
stappen voorwaarts heeft gemaakt bij het daadwerkelijk ontdekken hoe het brein werkt.
op hun beurt weer de fout mee ingaan. NLP is een geavanceerde vorm van hypnose.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen De basis van de werking van ons brein is dat de enige manier waarop ons brein
Nadat de informatie door je breinstam verwerkt is en naar het Lymbisch systeem of
informatie van de buitenwereld binnenkrijgt, plaatsvindt door middel van de vijf
de neo-cortex is gestuurd, worden de indrukken opgeslagen in het korte- en langeter-
zintuigen: horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Er is geen zesde zintuig. Ons brein
mijngeheugen. Wat er opgeslagen wordt, zijn telkens precies de zintuiglijke ervaringen
kan zelfs niet eens verzinnen hoe het zou zijn om een zesde zintuig te hebben. We
- dat wat je zag, hoorde, voelde, rook en proefde op dat moment. Omdat je je zintuigen
kunnen niet anders dan alles wat we meemaken zowel intern als extern begrijpen en
niet kunt uitzetten, worden deze vijf datastructuren altijd alle vijf tegelijkertijd en
vertellen in termen van de vijf zintuigen. Er is in de wereld veel informatie die buiten
als een gezamenlijke eenheid opgeslagen. Later kun je je dan weer herinneren wat
onze vijf zintuigen valt. Denk maar eens aan infrarood licht of ultrasoon geluid. Maar
er gebeurd is door de opgeslagen informatie over de patronen en de objecten weer
nog steeds geldt dat wat we niet direct kunnen waarnemen, gedefinieerd kan worden
vanuit je achterhoofd, waar je geheugen zich genesteld heeft, terug te sturen naar
in termen van wat we wel kunnen, namelijk horen en zien. Mensen met een 'zesde
je breinstam, die deze informatie dan weer verwerkt alsof het op dat moment echt
zintuig' nemen niet te verklaren informatie waar. Maar het waarnemen doen zij nog
gebeurt of aanwezig is. Het is heel belangrijk dat je dit laatste goed tot je door laat
steeds met de vijf zintuigen. Ze horen, zien of voelen iets dat niet te verklaren is. Als je
dringen. Je breinstam behandelt de zintuiglijke informatie die in je brein is opgeslagen
daar al waarde aan hecht (wat ik bij de meeste mensen totaal niet doe) dan gaat het
precies hetzelfde als hij zou doen als je die informatie op dat moment werkelijk zo
vooral om de onverklaarbaarheid van informatie die men gewoon via de vijf zintuigen
zou ervaren. Een ingebeelde spin van twee meter is voor je breinstam net zo echt als
binnengekregen heeft. Het is nooit zo dat het echt een zesde zintuig betreft.
die spin zou zijn als hij op dit moment echt in de kamer zou staan. Alleen onze hogere breinfuncties zoals ons bewustzijn zijn in staat om duidelijk te maken dat er niets
Alle zintuiglijke data worden intern verwerkt door onze breinstam, die de ruwe data
'ernstigs' aan de hand is. Mensen met een spinnenfobie hebben deze regulerende
abstraheert en er objecten en patronen in herkent. Tegelijkertijd checkt onze brein-
reactie evenwel niet en krijgen wel degelijk de angstreactie die ieder normaal mens
stam of deze patronen en objecten plezier of gevaar inhouden. Is dat het geval, dan
zou hebben indien er op dit moment echt een spin van twee meter in de kamer zou
wordt de informatie razendsnel naar ons Lymbisch systeem gestuurd en reageren we
zijn. Dat deze hogere breinfuncties makkelijk omzeild kunnen worden, laten de special
emotioneel. Zo niet, dan stuurt de breinstam deze informatie door naar de neo-cortex,
effects in Hollywoodfilms goed zien: ook al weet je dat de spin van twee meter op het
waar ons bewustzijn zetelt, en ervaren we wat er om ons heen gebeurt. Als je nu om je
filmdoek nep is, toch schrik je je rot wanneer hij op de juiste manier de sympathieke
heen kijkt en echt begint met observeren, terwijl je tegelijkertijd heel precies luistert
hoofdrolspeler probeert op te eten.
en voelt wat er om je heen gebeurt, dan kun je beginnen te begrijpen hoeveel informatie er nu door je zintuigen naar je bewustzijn in je brein gestuurd wordt. Bekijk alle
Gelukkig werkt je brein ook andersom. Wanneer je weer terugdenkt aan positieve
objecten, luister naar de indicaties dat er ook levende objecten in je buurt zijn (men-
momenten in je leven, kun je ervaren dat je brein ook emotioneel reageert op goede
sen en dieren) en probeer te voelen waar ze zijn. Je zult merken dat hoe meer je je hier
momenten. Doe nu eens je best om bijvoorbeeld een goed moment van vroeger terug
bewust van wordt, hoe meer informatie er naar je bewustzijn gestuurd wordt. Je zult
te halen, een moment uit een vakantie of een andere bijzondere situatie. Als je weer
tevens merken dat als je weer terugkeert naar dit boek en weer alleen op het lezen van
ziet wat je toen zag, weer hoort wat voor geluid er toen was, komt het goede gevoel er
dit boek focust, hoeveel informatie van zojuist door je brein weer wordt weggefilterd.
als vanzelf bij terug.
Beide processen zijn overigens goed, afhankelijk van welk doel je jezelf gesteld hebt.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Nu moet ik wel zeggen dat de meeste mensen heel goed zijn in zich slecht voelen en
Hoe werken negatieve gevoelens?
juist slecht zijn in zich goed voelen. Er zijn een aantal NLP trucs uit te halen waardoor
Iedereen is weleens emotioneel. Maar steeds meer mensen krijgen hierdoor een
je beter gaat worden in je goed voelen en slechter in je slecht voelen, dus als je nu
psychiatrisch label opgeplakt. In de afgelopen decennia zijn huisartsen en psychiaters
je goede gevoelens minder sterk voelt dan je negatieve gevoelens dan is dat geen
steeds meer medicijnen gaan voorschrijven zoals Prozac, Seroxat of nieuwe derde of
reden tot paniek. Het is heel normaal. Voor nu gaat het erom dat je merkt dat je brein
zelfs vierde generatie antidepressiva. Uit onderzoek is nu gebleken dat antidepressiva
hetzelfde reageert op herinneringen als op echte situaties. Later gaan we de goede
voor bijna iedereen net zo goed werken als een placebo. Vandaar dat de landelijke
gevoelens leren versterken.
vereniging van huisartsen haar leden nu voorschrijft om zeer terughoudend te zijn met het voorschrijven van antidepressiva. Voor grote groepen mensen hebben medicijnen
Ons hele wezen is gericht op pijn en plezier. Zelfs een eencellige amoebe reageert
dus geen zin, maar voor sommige wel.
al zo. Amoeben schijnen echt een verschrikkelijke hekel te hebben aan zoet water. Dus als je in een aquarium een druppel suikerwater op een amoebe laat vallen, dan
De vraag is alleen voor wie? In mijn privé coachingspraktijk zie ik al meer dan tien jaar
beweegt deze zo snel als hij (of zij, je weet het natuurlijk maar nooit met die eencel-
tal van mensen. Soms zijn er kleine problemen en soms grote. Maar de vraag of men-
lige wezentjes) kan weg van het zoete water. Andersom vinden amoeben zuur water
sen snel, gemakkelijk en effectief van hun problemen af kunnen komen, blijkt niets te
heerlijk. Laat je een druppel citroensap in het aquarium vallen, dan gaan ze daar als
maken hebben met hoe zwaar deze problemen zijn zijn. Artsen en psychiaters sturen
een raket op af. Je ziet dat je dus al heel geavanceerde breinfuncties op amoeben
iemand liever naar therapie bij een of andere psycholoog. Daar zit een groot nadeel
kunt projecteren. De grap hierbij is natuurlijk dat je, wanneer je hele wezen uit één cel
aan, namelijk dat ook de psycholoog of de therapeut handelt vanuit een medisch per-
bestaat, niet echt beschikt over een brein om die functies te kunnen realiseren. Het is
spectief. Zij gaan ervan uit dat er iets mis is met mensen die problemen hebben, dat
dan ook wonderbaarlijk dat zo'n klein beestje al zoveel kan, maar dit terzijde.
er een radertje kapot is en dat zij ziek zijn. Weliswaar geestesziek, maar toch. Soms is dat het geval, maar voor bijna alle mensen geldt dat er niets mis met hen is, zijn ze
Je bent natuurlijk lang niet altijd zo bewust bezig met het terughalen van herinneringen.
allerminst ziek en is er niks kapot. Het enige dat er aan de hand is, is dat zij nog niet
Toch hebben we gezien dat alle betekenissen die je kent gebaseerd zijn op het totaal
hebben geleerd om goed met hun brein om te gaan. Zij hebben geen genezing nodig,
van zintuiglijke ervaringen die rond zo'n bepaalde betekenis spelen. Dat betekent dat
er hoeft bij hen niets gerepareerd te worden en zij hebben geen behoefte aan heling.
je brein, wanneer het met taal geconfronteerd wordt, continu bezig is deze ervaringen
Het enige dat zij nodig hebben is educatie. Educatie in plaats van medicatie. Educatie
te checken en dus ook terug te halen uit het geheugen. De term voor dit proces is 'de
in hoe zij goed met hun gevoelens omgaan.
transderivationele zoektocht', hetgeen zoveel betekent als een zoektocht naar de overbruggende ervaringen waarvan de betekenis afgeleid wordt. Onthoud deze term. Ik ben
Waar het bij stress en de daarbij horende negatieve basisemoties zoals woede, angst
mordicus tegen jargon, maar als je dan toch één term zou moeten onthouden, dan is het
en verdriet op neerkomt, is dat het brein gevaar signaleert. In de oertijd was dit
deze term, want we zullen later zien dat mensen, zodra ze in hun hoofd met complexe
natuurlijk erg handig, want het was een nogal gevaarlijke tijd. Vandaag de dag leven
transderivationele zoektochten bezig zijn, zeer open staan voor suggestie en dat je pre-
we, ondanks alle berichten in de media, in een hele veilige omgeving. Maar toch zijn
cies van díe suggestiviteit gebruikt maakt om ze te vertellen dat de problemen definitief
er nog wel bedreigingen. Voor het brein van een moderne mens zijn relatieproblemen
over zijn en dat ze nu kunnen beginnen met een gelukkig, makkelijk en plezierig leven.
net zo gevaarlijk als een levende tijger die in de oertijd hem zou proberen op te eten.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen De enige manier die het brein heeft om met dat gevaar om te gaan, is om te gaan
Kun je het niet goed voelen, om wat voor reden dan ook, probeer dan te voelen waar je
stressen.
het niet voelt. Voel je het niet in je tenen? Voel je het niet in je armen? Op een gegeven moment krijg je het idee dat het gevoel misschien wel op een bepaald punt zou kun-
Wat een gestresst mens doet is een combinatie van het volgende: hij voelt zich ellen-
nen beginnen; dat als je zou moeten gokken, dát je gok zou zijn. Dit is je onbewustzijn
dig door de stress, vaak naar aanleiding van nare herinneringen van zaken die in het
dat probeert je bewust te maken van waar het gevoel begint. Luister hiernaar.
verleden mis zijn gegaan of zorgen over de toekomst over hoe het toch allemaal gaat aflopen en hierdoor gaat hij piekeren. Hoe meer hij piekert hoe meer de nare beelden
Als je het gevoel in je hele lichaam voelt, dan is er toch ergens een begin van dat
van oude en toekomstige problemen in hem opkomen en hoe naarder en meer stress
gevoel. Wat er alleen gebeurt, is dat het gevoel zo sterk en snel de rest van je lichaam
hij voelt. En wat voor stress geldt, geldt voor alle andere negatieve emoties vaak ook.
inschiet dat je het begin over het hoofd ziet. Voel rustig waar het gevoel begint. De
Of het nu om angsten, woede of verdriet gaat, de structuur van de negatieve emoties
kans is groot dat het of in je hoofd, of in je buik of in je borst is.
draait steeds om vier dingen: nare gevoelens, herinneringen aan ellende van vroeger, zorgen over de toekomst en gepieker. Dus als iemand gestresst is en zich daar slecht
Stap 2: Hoe beweegt het?
over voelt, dan is het ook een combinatie van die vier zaken: hij voelt zich naar, hij
Zoals gezegd, om je gevoel in stand te houden, moet het gevoel bewegen. Wanneer
herinnert zich de ellende, hij stelt zich rampscenario’s voor over hoe het nou verder
je weet waar het begint, dan kun je beginnen te voelen waar het heen beweegt. Gaat
moet in de toekomst en piekert zich suf. Vandaar dat het van groot belang is voor elk
het naar boven of naar beneden? Zodra je voelt waar het heengaat, blijf dan het gevoel
mens om deze breinprocessen beter te beheersen om ervoor te zorgen dat hij zich
volgen. Op een gegeven moment kom je bij je beginpunt uit, of het gevoel stopt
gaat ontspannen, het verleden met rust laat, zich geen zorgen over de toekomst maakt
ergens, of het gaat je lichaam uit. Wat je vervolgens doet, is het eindpunt weer met het
en stopt met piekeren. Gelukkig zijn daar vier NLP basistechnieken voor die prima
beginpunt verbinden, zodat er een gesloten circuit ontstaat. Als je al bij het beginpunt
werken, namelijk:
uitkomt, is het circuit al gesloten. Als het gevoel ergens je lichaam uitgaat, is dat punt het eindpunt dat je met het beginpunt gaat verbinden. Dit doe je door te voelen of het
1) gevoelskracht-oefening;
gevoel voorlangs gaat of achterlangs. Als het voorlangs gaat, dan sluit je het circuit
2a) verbeeldingskracht-oefening bij nare herinneringen uit het verleden;
door het achterlangs naar het beginpunt te laten lopen, en vice versa. Op deze manier
2b) verbeeldingskracht-oefening bij zorgen over de toekomst;
voel je wat het patroon van je gevoel is. Heb je het gevoel dat deze emotionele sen-
3) gedachtekracht-oefening.
satie op een plek blijft, dan is de kans groot dat het of een samenknijpend gevoel is, of een drukkend gevoel. In het eerste geval is de richting dan van buiten naar binnen,
1) Gevoelskracht-oefening
in de vorm van een bol. In het tweede geval is het meestal of een druk naar binnen of
Stap 1: Waar begint het nare gevoel?
een druk naar beneden. De richting is dan van buiten naar binnen, of van boven naar
Kennelijk heb je een naar gevoel. Anders zou je niet aan deze techniek beginnen. Dit
beneden.
gevoel begint ergens. Voel goed waar dit gevoel begint. Wanneer je dit punt gevonden hebt, ga je door met de volgende stap.
Stap 3: Plaats het patroon van het gevoel buiten je. Visualiseer het patroon dat je in stap 2 ontdekt hebt nu buiten je. Begin bij het begin.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Plaats het gevisualiseerde beginpunt voor je op ongeveer dezelfde hoogte als de
concentreer je dan eerst op het eindpunt. Zorg dat je dat voelt. Ga vervolgens een paar
hoogte waar het beginpunt in je lichaam zich bevindt. Doe dit op een manier die voor
centimeter verder volgens het omgedraaide patroon. Zorg dat je dat voelt door je erop
jou makkelijk is, bijvoorbeeld door een kleur bij je gevoel te associëren en die kleur
te concentreren. Ga zo door, tot je aan het beginpunt komt. Als je gevoel een cirkel
buiten je te zien. Sommige mensen vinden een wolk of een stroom makkelijk, andere
maakte, dan ga je nu in tegengestelde richting door tot je weer helemaal rond bent.
mensen een pijl of pijltjes. Het is niet de bedoeling je lichaam ook te visualiseren. Het
Wellicht ten overvloede: je voelt het sterkst dat het patroon nu in omgekeerde richting
gaat puur om het patroon van je gevoel. Wanneer je de beginplek hebt gevisualiseerd,
beweegt of stroomt wanneer je echt met je handen het denkbeeldige patroon voor je
stel je je voor hoe het patroon verder loopt. Doe dit totdat je het hele patroon hebt
pakt en terugstopt.
gevisualiseerd. Dit buiten je plaatsen/zien van het negatieve gevoel werkt het beste wanneer je je handen op je lichaam legt op de plek waar je het gevoel voelt en dan
Het is voor je brein onmogelijk om twee tegenovergestelde gevoelens tegelijk te voe-
daadwerkelijk de beweging van het naar buiten plaatsen met je handen maakt. Ben je
len. Daar komt bij dat de hersencellen die deze stappen realiseren in de war raken; ze
in een omgeving waar zulk gedrag niet gepast is, doe het dan met je voorstellingsver-
weten niet meer of ze nu het oude, negatieve gevoel moeten voelen of het tegenover-
mogen in je hoofd.
gestelde gevoel.
Door je negatieve gevoel te visualiseren ontstaat er in je brein al meer afstand tussen
Stap 6: Herhaal het omgedraaide patroon.
je bewustzijn en je gevoel. De meeste mensen gaan dan meteen al minder voelen,
Blijf dit omgekeerde patroon nu volgen totdat je het gevoel hebt dat je het makke-
waardoor het negatieve gevoel al zwakker wordt.
lijk en eenvoudig kunt herhalen. Het is nodig dit enige tijd vol te houden, zodat de betrokken hersencellen het oude, negatieve patroon afleren en het nieuwe, positieve
Stap 4: Draai het patroon om.
patroon aanleren.
Maak (al dan niet in je hoofd) een flinke omdraaibeweging en draai daarmee het patroon om, zodat het nu bij het einde begint en bij het begin eindigt. Zorg ervoor dat je
Stap 7: Versnellen.
ziet dat de stroom nu van het einde naar het begin stroomt. Als je gevoel met de klok
Blijf dit patroon herhalen en ga dit nu steeds sneller doen. Als je je realiseert hoe snel
meedraaide, dan draait het nu tegen de klok in, en vice versa. Als het vooruit draaide,
een rilling over je rug kan lopen, dan weet je hoe intens je emoties kunt voelen. Hoe
draait het nu achteruit, en vice versa. Opnieuw geldt dat je het beste resultaat krijgt
sneller je het patroon herhaalt, hoe groter de impact is en hoe sneller het negatieve
wanneer je de beweging van het omdraaien echt met je handen doen.
gevoel uitdooft. Bij sommige mensen werkt versnellen niet. Zij moeten het omgedraaide patroon juist
Dit is nog geen goed gevoel, maar slechts het tegenovergestelde patroon van het
vertragen, waardoor het negatieve gevoel uitdooft. Wanneer je hiermee aan de slag
negatieve gevoel. Dit hebben we nodig voor de volgende stap.
gaat, kweek dan een nieuwsgierigheid om te ontdekken hoe jij het makkelijkst een negatief gevoel kunt laten uitdoven. Er zijn veel mensen die deze techniek zo goed
Stap 5: Plaats het omgedraaide patroon in je lijf.
kunnen toepassen dat negatieve gevoelens binnen een seconde gestopt kunnen
Pak het gevisualiseerde patroon nu beet en duw het in je lijf. Voel dat het gevoel nu
worden. Aangezien onze breinen allemaal plusminus hetzelfde zijn, geldt dat ook jij
vanaf het einde naar het begin toe draait of stroomt. Als je dit niet makkelijk voelt,
negatieve gevoelens heel snel kunt stoppen.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen De gevoelsomdraaitechniek bestaat uit twee delen. Nadat je een negatief gevoel ge-
Stap 2: Check of het echt leuk was.
stopt hebt, is het zeer belangrijk daar bewust een positief gevoel voor in de plaats te
Was het een echt leuk moment? Moest je erbij lachen en voelde je je echt goed? Zo ja,
zetten. Wanneer je het gat als het ware niet opvult, gaat je onbewustzijn zelf op zoek
ga dan door. Zo nee, kies dan een ander moment uit.
naar een nieuw gevoel om het gat mee te vullen. Omdat de meeste mensen duizenden-één manieren hebben om zich naar te voelen en maar een of twee manieren om
Stap 3: Merk op waar het goede gevoel begint.
zich goed te voelen, is het voor je onbewustzijn niet makkelijk om een goed gevoel te
Waar in je lichaam begint het goede gevoel? Is het in je buik, in je borst of in je hoofd?
vinden. Het is dus zaak daar zelf voor te zorgen.
Het maakt niet veel uit of het een sterk of een zwak gevoel is, zolang je maar voelt waar het begint.
Stap 1: Denk terug aan een specifiek moment dat leuk was. Wanneer je terugdenkt aan een moment waarop of een tijd waarin je echt veel plezier
Stap 4: Volg het patroon van het goede gevoel.
had, zie je al snel een specifiek moment voor je. Check dan of je jezelf ín dat moment
Wanneer je het beginpunt gevonden hebt, voel dan waar het gevoel vervolgens
ziet, alsof je een cameraman bent die als het ware een documentaire over zichzelf
heengaat. Gaat het naar boven of naar beneden? Als het op één plek zit, voel dan heel
maakt. Je kunt als 'cameraman' bijvoorbeeld je rug en andere delen van je lichaam
precies of het met de klok mee of tegen de klok in draait, of juist naar voren of naar
zien die je normaal gesproken niet ziet. Als dit het geval is, zweef dan weer ín je
achteren.
lichaam en zie wat je zag, hoor wat je hoorde en voel wat je voelde. Bij de meeste mensen maakt het in je lichaam zweven het gevoel sterker. Maar ook als het niet
Stap 5: Herhaal het goede patroon.
lukt, is een zwak goed gevoel altijd nog beter dan een negatief gevoel. Het is daarom
Blijf nu het in de vorige stap gevonden patroon herhalen door het gevoel steeds
belangrijk om bij goede herinneringen in je lichaam te zitten en door je eigen ogen te
volgens dat patroon door je lichaam te voelen gaan, steeds vanaf het begin naar het
kijken om te zien wat je zag (als je bij het terugdenken meteen al in je lichaam zit, is
einde. Als het een gesloten circuit is, blijf het dan in dezelfde goede richting draaien.
dat dus prima). Bij nare gebeurtenissen is het juist weer beter om als een soort cameraman op afstand te kijken naar wat er gebeurde.
Stap 6: Versnellen. Wanneer je er goed in slaagt om het patroon te herhalen, ga je het versnellen. Merk
Vraag je af, terwijl je in je lichaam blijft, waar en wanneer dit moment plaatsvond. En
daarbij op hoeveel sterker het gevoel wordt. Laat het steeds sneller en sneller gaan,
wie waren erbij? Op die manier bouw je de herinnering opnieuw op. Zorg dat je weer
totdat je je afvraagt: Hoeveel plezier kan ik aan? Denk aan rillingen over je rug en reali-
ziet wat je zag toen je uit je eigen ogen keek. Hoor weer wat je hoorde. Werd er gela-
seer je hoe snel die rillingen gaan, dan weet je aan welke snelheid ik denk.
chen, werden er complimentjes gemaakt, was het een goede grap? En voel wat je toen voelde. Als het gevoel nog niet sterk genoeg is, ga dan ontdekken op welke manier je
NB: elk gevoel heeft zijn eigen patroon. Het patroon is zo'n beetje de definitie van het
het goede gevoel sterker kunt maken. Wat gebeurt er als je het plaatje groter maakt,
gevoel. Maar het is geen enkel punt als je merkt dat een patroon bij jou hetzelfde is als
als je er een film van maakt, als je het dichterbij zet of het 3D maakt?
het patroon van een ander gevoel. Dit is dan toevallig bij jou zo; het zegt verder niets.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Het is belangrijk op te merken dat jouw brein het goede gevoel op zo'n beetje alle
Stap 2: Maak het beeld zwart-wit.
denkbare manieren kan manifesteren. Alle manieren zijn even goed, de ene is niet
Vroeger, toen de tv's nog niet zo goed waren, gebeurde het wel eens dat het beeld
beter dan de andere. Waar het uiteindelijk om gaat, is dat je je weer goed voelt.
opeens zwart-wit werd in plaats van kleur. Laat dit nu gebeuren bij het beeld van het happy end, zodat je het beeld in zwart-wit ziet. Het doel hiervan is weer het in de war
2a) Verbeeldingskracht-oefening bij nare herinneringen uit het verleden.
brengen van de betrokken hersencellen. Zij kunnen een herinnering niet in zwart-wit
Als je merkt dat je teveel ligt te piekeren over het verleden en dat dat niet goed voelt,
en kleur tegelijk onthouden, dus gaat er relevante informatie (de emotionele lading)
dan is het goed om de volgende techniek te gebruiken. Het goede aan het verleden is
verloren.
dat het voorbij is. Als je nare dingen meegemaakt hebt, is dat al erg genoeg. Er is geen enkele reden om het nare verleden ook nog eens te herbeleven. Waar het om gaat, is
Stap 3: Hoor grappige muziek.
dat je het verleden op een goede manier leert loslaten.
Ik weet niet wat voor jou grappige muziek is, maar meestal werkt circusmuziek of de vlooienmars goed. Het is de bedoeling dat je deze grappige muziek hoort terwijl je
Het is niet de bedoeling dat je niet op een gepaste manier met het verleden omgaat.
naar het zwart-witte beeld blijft kijken. Ook hier is het doel verwarring. Je herinnering
Een van de ergste dingen die in je leven kan gebeuren, is een partner of kind verliezen.
is in het brein gecodeerd met normaal geluid. Grappige muziek verstoort de oorspron-
Waar het om gaat, is dat je bij zo'n gebeurtenis zélf kunt bepalen wat een gepaste
kelijke herinnering.
periode van rouw en verwerking is en wanneer het weer tijd is om je leven op te pakken, je goed te voelen en plezier te maken. Ook degene die heengegaan is, zou willen
Stap 4: Spoel de film versneld terug.
dat je na de gepaste periode van rouw en verwerking weer plezier gaat maken en je
Spoel de film in zwart-wit nu versneld terug. Je ziet iedereen dus achteruit lopen, alsof
goed gaat voelen. De techniek om de emotionele lading van een nare episode uit het
een Charlie Chaplinfilm teruggespoeld wordt. Het is niet de bedoeling dat je bewust
verleden te halen werkt als volgt:
alles perfect terug ziet lopen. Het gaat erom dat je bewust opdracht geeft aan je onbewustzijn om de zintuiglijke data van die gebeurtenis zo door de war te halen dat je
Stap 1: Denk aan het moment waarop de nare gebeurtenis of periode voorbij was.
onbewustzijn de herinnering loskoppelt van de emotionele lading van de nare periode.
Hoe erg het ook geweest is, op een gegeven moment was het voorbij en voelde je je weer goed of op zijn minst goed genoeg om weer verder te gaan met je eigen leven. Is
Stap 5: Spoel de film terug tot voorbij het begin.
dat nog niet het geval geweest, dan is dit het moment waarop je besluit een punt achter
Blijf de film terugspoelen, in zwart-wit en met de grappige muziek, tot voorbij het
de nare periode te zetten en voor jezelf te kiezen door een nieuw begin aan je leven te
begin van de nare episode. Je gaat dus van het happy end tot voorbij het begin van de
geven. Denk nu aan dat moment terug. Als je merkt dat de gebeurtenis nog heel heftig
ellende naar een moment dat ook goed voelde. Je gaat dus van goed gevoel naar goed
is, beeld je dan eerst in dat je jezelf in een bioscoopzaal ziet zitten, kijkend naar het
gevoel.
filmdoek, waar een documentaire over jouw leven net afgelopen is. Je ziet dus het happy end. Als het beeld nog steeds beweegt en een film is, zet het beeld dan stil alsof de film
Stap 6: Test of het gewerkt heeft.
op pauze is gezet. Ook al is het eindpunt niet meer dan dat je besloten hebt weer met je
Vroeger was je heel goed in je naar voelen over die gebeurtenis, toch? Als we op
eigen leven verder te gaan, is dat toch het happy end waar het hier over gaat.
zoek zouden zijn gegaan naar een piekerexpert, dan hadden we jou kunnen inhuren.
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Probeer nu tevergeefs het oude nare gevoel bij die gebeurtenis terug te halen, en
verwerkt waarin ellende ingebeeld wordt. Op de een of andere manier haal je een ram-
realiseer je dat het definitief verdwenen is. In plaats van je naar te voelen, zoals je je
penfilm je hoofd binnen; een rampenfilm die je bewust of onbewust, of misschien heel
vroeger voelde, merk je nu dat je lacht.
snel, bekijkt, en waarin je ziet wat er misgaat. En daar word je naar van. De techniek om dit te stoppen is vergelijkbaar met de vorige en gaat als volgt:
Herhaal deze stappen zo vaak als je wilt. Hoe vaker je het doet, hoe beter je onbewustzijn leert dit soort ervaringen te verwerken en los te koppelen van negatieve gevoe-
Stap 1: Zie jezelf in een lege bioscoopzaal zitten kijken naar het filmdoek.
lens. Mocht je je toch nog naar voelen nadat je dit een paar keer hebt gedaan, gebruik
Wat kan ik er meer over zeggen?
dan eerst de gevoelsomdraaitechniek om nare gevoelens te stoppen en je weer goed te gaan voelen, en doe dan deze zwart-wit-terugspoeltechniek. Je zult zien dat het
Stap 2: Kijk de rampenfilm voor de laatste maal helemaal af.
nare gevoel dan helemaal verdwenen is.
Het is belangrijk de film helemaal af te kijken. Laat alle ingebeelde ellende maar voorbij komen. Als je maar een deel van de film zou kijken, zou de rest je toch nog naar
Het is de bedoeling dat je dit doet voor elke nare gebeurtenis of vervelende periode
maken. Kijk de film dus helemaal af.
waar je de afgelopen tijd nog over piekerde, maar hoed je voor het oprakelen van dingen die je al tijden vergeten bent. Laat die oude dingen lekker rusten. Pas deze
Stap 3: Ga voorbij het einde van de ellende.
techniek alleen toe op de dingen waar je je onlangs nog druk over gemaakt hebt of
Laat de film nog een stukje doorlopen nadat de rampenfilm afgelopen is. Want wat
waarover je recent nog hebt gepiekerd.
voor ramp je je ook inbeeldt, op een gegeven moment is de ramp voorbij en gaat het weer goed, toch? Ga naar dat moment toe.
2b) Verbeeldingskracht-oefening bij zorgen over de toekomst. Niemand kan in een kristallen bol de toekomst zien. Toch doen tal van mensen continu
Stap 4: Zet de film stil.
domme uitspraken over de toekomst - niet in de laatste plaats wijzelf. Realiseer je
Op het moment dat je je weer goed voelt en de ellende voorbij is, zet je de film stil,
echter dat de toekomst open is, en vol verrassingen. In elk ziekenhuis gebeurt het met
alsof de film op pauze is gezet.
regelmaat dat iemand van het ene op het andere moment beter wordt. In medische termen heet dat 'spontane genezing', en artsen kunnen deze term aankruisen op de
Stap 5: Maak het beeld zwart-wit.
formulieren die in het medisch dossier gaan. Het zou dus zomaar kunnen dat je pro-
Precies hetzelfde als in de vorige techniek.
blemen van de ene op de andere dag voorgoed verdwenen zijn. Stap 6: Hoor de grappige muziek. Als je je echter toch te druk maakt over de toekomst of je weer snel naar voelt nadat
Circusmuziek of vlooienmars (of wat voor jou werkt)
je het piekeren of het nare gevoel met de bovenstaande techniek hebt gestopt, is er meestal het volgende aan de hand: je maakt op de een of andere manier een ram-
Stap 7: Spoel de film versneld terug tot voorbij het begin.
penfilm van de toekomst. Hoe weet je anders dat je je weer naar moet voelen of druk
Je ziet als het ware een slapstickversie van de rampenfilm teruggespoeld worden
moet maken over de toekomst? Dat kan alleen indien je brein zintuiglijke informatie
(denk aan hoe het eruit ziet als je een video snel terugspoelt). Het is niet de bedoeling
Met NLP spiritualiteit ondersteunen dat helemaal perfect te zien; het gaat erom dat je het gevoel hebt dat de film heel snel
3) Gedachtekracht-oefening.
teruggaat.
Het probleem met gedachten is vaak dat de focus ligt op wat er misgaat, wat er misgegaan is en wat er in de toekomst nog mis kan gaan - terwijl er ook heel veel
Stap 8: Maak het filmdoek helemaal wit.
dingen wel heel goed gaan. Gedachten zijn vaak een reactie op gevoelens of beelden
Nadat je de film helemaal teruggespoeld hebt terwijl je de grappige muziek hoorde,
die je al dan niet bewust ziet of voelt, zoals eerder genoemd. Het is dus verstandig
maak je het filmdoek helemaal wit.
juist te denken aan de dingen die wel goed gaan of goed zijn gegaan. Daar zijn er genoeg van. Denk over jezelf in positieve termen. Probeer niet het negatieve te
Stap 9: Bekijk nu de 'feel-good movie' van jezelf.
ontkennen, maar bedenk het tegenovergestelde van het negatieve en denk dat dan.
Bekijk nu in kleur, met normaal geluid en op normale snelheid, een versie van de
Denk in plaats van "niet bang zijn": "rustig en kalm blijven".
eerdere film waarin je alles goed ziet gaan met jezelf. Dit betekent niet dat ook alle
Als je merkt dat je toch te veel negatieve dingen denkt, luister dan eens precies naar
dingen om je heen goed gaan. De dingen om je heen mogen best nog verkeerd gaan,
de stem en de manier waarop die gedachte in je hoofd klinkt. Maak er vervolgens
zolang je daar zelf maar geen last van hebt en je jezelf daar rustig en kalm mee om ziet
een Donald Duck-stem van en voel of de gedachte dan nog steeds zo zwaar voelt.
gaan. Zie jezelf bijvoorbeeld rustig een presentatie geven. Of zie jezelf rustig en kalm
Of, als je het aandurft: herhaal de gedachte met de meest sexy stem die je hebt (niet
over de snelweg rijden. Of zie jezelf rustig en kalm omgaan met een kapotte machine
meteen e-mailen dat je geen sexy stem hebt, dat weet ik ook wel, maar daar gaat
op het werk. Zorg er altijd voor dat je met jezelf alles goed ziet gaan. Zorg ervoor dat
het niet om. Het gaat om de meest sexy stem die jij hebt. Je hebt altijd een stem
de feel-good movie dezelfde periode beslaat als de rampenfilm deed. Beide films
die het meest sexy is.) Het effect is dat de negatieve gedachte belachelijk gemaakt
duren dus minstens even lang (de feel-good movie mag best langer doorgaan als dat
wordt. Doordat ons bewustzijn het moeilijk vindt om belachelijke gedachten vast te
goed voelt).
houden, verdwijnt de negatieve gedachte.
Stap 10: Test of het gewerkt heeft.
Vervolgens is het goed om bewust een positieve gedachte op te roepen. Dat doe
Vroeger was je een expert in goed voelen hoe naar of vervelend de toekomst in je
je op de volgende manier. Denk terug aan wat je dacht op momenten waarop je
glazen bol zou zijn, toch? Daar zou je nu dus ook nog goed in moeten zijn. Probeer
veel zelfvertrouwen had, of waarop je je heel goed en zelfverzekerd voelde. Op het
tevergeefs het nare gevoel over het nare toekomstbeeld terug te halen, en realiseer je
moment dat je weer weet wat de positieve gedachte was, zeg dat dan tegen jezelf
dat je er nu alleen nog maar om kunt lachen.
("ik voel me goed", "ik voel me vol zelfvertrouwen") en voel of je je daar beter door voelt. Test of het goede gevoel sterker wordt als je het harder of met meer kracht
Ook bij deze techniek geldt dat je dit zo vaak kunt doen als voor jou goed voelt. Verder
tegen jezelf zegt. Om ervoor te zorgen dat je meer grip krijgt op wat je denkt, is het
moet je het toepassen voor elke rampenfilm waar je je de laatste tijd druk om gemaakt
goed om Mantra Yoga te doen. Mantra Yoga houdt in dat je elke dag tien a vijftien
hebt, totdat je erom kunt lachen en je de feel-good movie ziet als je aan die situatie
minuten ergens stil gaat zitten, je ogen dicht doet, en telkens dezelfde zin in je
denkt die vroeger nog tot spanningen zou hebben geleid. Ook hier geldt weer: als het
hoofd blijft herhalen. Hiermee train je je brein om een gedachte lang vast te kunnen
na een paar keer geen effect heeft, kun je het beste eerst het nare gevoel stoppen met
houden en maak je het tegelijkertijd moeilijker voor je brein om allerlei ongewenste
de eerder genoemde omdraaitechniek en daarna deze terugspoeltechniek gebruiken.
gedachten zo maar in je hoofd te plaatsen. Dit doe je totdat je genoeg controle over
Met NLP spiritualiteit ondersteunen je gedachten hebt, zodat je kunt denken wat je wilt denken. De beste zin om telkens
voel me veilig." De werking van het brein maakt dat deze zin je kalmeert, zelfs als
te herhalen is: "Shut the fuck up". Deze zin maakt namelijk ook meteen aan je
je je niet veilig voelt, enkel en alleen door hoe de zin geconstrueerd is volgens het
onbewustzijn duidelijk dat hij minder nutteloze gedachten het bewustzijn moet laten
Milton-model. Hoe je het Milton-model gebruikt om dit soort zinnen zelf te creëren,
bereiken.
komt in het hoofdstuk over het Milton-model terug.
Hiernaast is het goed om te gaan relativeren. Of, beter gezegd, te gaan anti-relativeren. Vaak genoeg zullen goed bedoelende lieden, om je te helpen relativeren, tegen je gezegd hebben: "Joh, maak je niet druk, zo erg is het ook weer niet, het blijft niet de rest van je leven zo en in Afrika is het nog erger." Jij hoort dan: "Joh, maak je druk, zo erg is het ook weer, het blijft zo de rest van je leven en in Afrika is het nog erger", en als je een beetje bent zoals ik, dan denk je fuck Afrika, met mij gaat het ook slecht. Wat beter werkt, is anti-relativeren. Wat je doet is het volgende. Telkens wanneer je bij jezelf merkt dat je je naar voelt en aan het piekeren bent, zeg je tegen jezelf: "Het is volkomen terecht dat ik me zo voel. Het is nogal niet wat, wat ik allemaal meemaak. En natuurlijk, kindertjes in Afrika die met honger door de woestijn zwerven is ook niet leuk, maar dat valt in het niets bij wat ík meemaak!" (Mochten de zielige kindertjes van Afrika niet werken, dan blijken Tsunami-slachtoffers het vaak ook prima te doen.) Het brein van de meeste mensen zal, wanneer ze het bovenstaande tegen zichzelf zeggen, een soort van tegenreactie produceren. Een tegenreactie die zegt: "Ho eens even! Bij mij valt het allemaal best mee en in vergelijking met die mensen gaat het eigenlijk heel erg goed met mij!". En dat is precies de boodschap waarvan je wilt dat je brein hem gaat verkondigen... Tenslotte is het goed om een soort noodrem te hebben waarmee je (zeker in het geval van bijvoorbeeld paniekaanvallen) zonder verder na te denken ervoor kunt zorgen dat je rustig wordt. Wat je doet op een moment dat je je naar voelt en aan het piekeren bent, is de volgende zin opzeggen (in je hoofd, anders sta je misschien voor aap): "Ik accepteer dat ik me naar voel, maar ik blijf rustig en kalm, want ik
Met NLP spiritualiteit ondersteunen Conclusie
Er zijn drie NLP trainingen die hiervoor in aanmerking komen:
Tot zover het relevante hoofdstuk uit mijn boek “Breintraining: handboek voor moderne NLP”. De meeste spirituele mensen lukt het prima om aan de hand van deze
De Intensieve NLP Clinic
beschrijving deze technieken op zichzelf toe te passen. Ervaring met mediteren en/of visualiseren helpt enorm bij het goed doen van NLP. Het zijn zeer eenvoudige technieken die de meeste mensen zo onder de knie hebben. Tegelijkertijd leer je ze een stuk
Een eendaagse workshop waar alleen de gevoelskrachttechniek aan bod komt.
makkelijker wanneer je deze technieken van een Licensed NLP Master Trainer® zoals ik leert. De achterliggende reden is dat het vooral je onbewustzijn is die deze technieken onder de knie dient te krijgen. Op een NLP Training leer je niet alleen bewust hoe deze technieken in de praktijk werken, maar wordt je onbewustzijn ook getraind om deze technieken, automatisch zonder daarbij na te denken, te gebruiken.
Het NLP en Neurogram Weekend Een driedaagse workshop waarbij alle vier de technieken uit dit rapport aan bod komen. Tijdens deze drie dagen wordt NLP gecombineerd met het Neurogram®, mijn neurologische versie van het spirituele Enneagram.
De NLP Practitioner opleiding Een twaalfdaagse NLP opleiding waarbij je alles van NLP leert inclusief deze vier basistechnieken.
Na de NLP Practitioner opleiding is er ook nog een NLP Master Practitioner opleiding waar je voornamelijk veel over hypnose leert. Ben je eenmaal NLP Master Practitioner dan ben je van harte welkom om ook de spirituele kant van NLP te onderzoeken in de NLP Magick training voor NLP Master Practitioners. (Ben je al NLP Practitioner of NLP Master Practitioner dan zijn er gunstige programma's om over te stappen naar de NLP van Richard Bandler en The Society of NLP. Neem hier gerust contact met mij over op.)
