MET 15 TRANSITIE-AMBASSADEURS NAAR TOTNES

MET 15 TRANSITIE-AMBASSADEURS NAAR TOTNES

REISVERSLAG 30/4/2014 – 4/5/2014 Tekst: Stefaan, Inge, Veronique, Eva en Carine Foto’s: Bernadette, Stefaan, Ivan, Carine, Eva, Inge en Ann

INHOUDSTAFEL PROLOOG ......................................................................................................................................... 1 VOORTRAJECT .................................................................................................................................. 1 WIE ZIJN DE TRANSITIE-AMBASSADEURS? ........................................................................................ 2 REISVERSLAG ...................................................................................................................................... DAG 1 .............................................................................................................................. ONTVANGST DOOR DE VICE-BURGEMEESTER ............................................................... 3 INSPRAAK IN TOTNES ..................................................................................................... 3 DAG 2 ............................................................................................................................... VOORSTELLING BEGELEIDERS ........................................................................................ 4 WAT WILLEN WE DEZE WEEK LEREN EN ONTDEKKEN? ................................................. 4 WAT IS TRANSITIE? ........................................................................................................ 4 DRIE SLEUTELWOORDEN ................................................................................................ 4 KEN WILBUR .................................................................................................................. 5 MANFRED MAX-NEEF ..................................................................................................... 5 RECONOMY CENTRE ....................................................................................................... 6 THE KITCHEN TABLE........................................................................................................ 8 TRANSITION STREET PROJECT ........................................................................................ 8 ATMOS .......................................................................................................................... 10 TRANSITION TOWN OFFICE .......................................................................................... 11 FIESTA SOLIDARIA ........................................................................................................ 12 DAG 3 ............................................................................................................................... ROB HOPKINS ............................................................................................................... 14 TRAINING SKILLS AND STRATEGY ................................................................................. 15 FOCUSGROEPEN ............................................................................................................... GROEP ECONOMIE .............................................................................................. 17 GROEP VOEDING ................................................................................................. 19 GROEP WONEN ................................................................................................... 21 AVONDSESSIE WINDMILL HOUSE ................................................................................. 25 DAG 4 ............................................................................................................................... BEZOEK SCHUMACHER COLLEGE .................................................................................. 27 DARTMOOR NATIONAL PARK ....................................................................................... 28 NA DE REIS ..................................................................................................................................... 29

PROLOOG Voorjaar 2013. Stefaan Segaert, educatief medewerker bij Vormingplus Waas-en-Dender had a dream: 17 enthousiastelingen (ééntje uit elke stad of gemeente uit Waas-en-Dender) verzamelen, samen naar Totnes fietsen en daar ongelooflijk geïnspireerd raken door het verhaal van de eerste Transition Town ooit. Het fietsverhaal werd redelijk snel afgeschoten door de collega’s van Vormingplus. Niet iedereen fietst zo goed als Stefaan. De 1 persoon per gemeente-piste werd dan weer door praktische bezwaren gecounterd. Wat wel overbleef: een groep stevig gemotiveerde burgers trok naar Totnes, had een fantastische tijd en wil aan de slag met de opgedane ervaringen.

VOORTRAJECT Vormingplus bood deze Transitie-ambassadeurs een stevig voortraject aan. Een verplicht nummer was een lezing van Erik Paredis en/of Rudy Dhont bijwonen. Op 19 februari 2014 schetste Erik Paredis in ‘Transitie is de toekomst’ dat verandering onvermijdbaar is. De druk op het ecosysteem is onhoudbaar. Processen op verschillende niveaus stimuleren en/of beïnvloeden elkaar. Op nicheniveau denken we spontaan aan praktische initiatieven zoals samentuinen. Dit wordt al dan niet opgepikt door het regimeniveau. Maar pas als het regime gedwongen wordt door het macroniveau, bv. klimaatverandering of de toenemende invloed van de BRICS-landen, zal het er rekening mee houden. Zo beïnvloeden de niveaus elkaar en maken transitie effectief mogelijk.

Op 18 maart 2014 had Rudy Dhont het in ‘Samen een duurzame omslag maken’ over zelf veranderen of verandering ondergaan. De onhoudbaarheid van het systeem werd ook hier weer duidelijk aangetoond. Een samenwerking van hoofd, handen en hart is noodzakelijk om samen antwoord de bieden op de uitdagingen van klimaatverandering en piekolie. In de marge van de noodzakelijk te volgen vormingen konden de ambassadeurs ook een aantal verwante activiteiten volgen: -

Transitie Lokeren en Zele doen alle deuren open

-

Kan België draaien op 100 % hernieuwbare energie?

-

Zoektocht naar Goed Eten

-

De mini-moestuin in pot of bak

-

Eetbare tuinen met de natuur als bron van inspiratie

-

De mythe van de groene economie

1

voorlopige versie 6/6/14

WIE ZIJN DE TRANSITIE-AMBASSADEURS? Een behoorlijk divers gezelschap bestaande uit: BEVEREN:

Guy Mendonck, Eva Berckmans en Alain Mahjoub

BORNEM:

Bernadette Schelfhout en Cille Blondiau

DENDERMONDE:

Nancy Leys, Inge Smolders, Veronique Leuntjens, Ivo Van Dietvoort en Dirk Tombeur

KRUIBEKE:

Catherine Leterme

LEBBEKE:

Sabine De Waele en Dimitri Dhondt

LOKEREN:

Ivan Clemminck, Rosario Morillo

SINT-NIKLAAS:

Helena Bonne, Debby Vercauteren en Isabel Bombeke

STEKENE:

Ann Van Hoye en Paul Creve

WICHELEN:

Nele Bockaert

WETTEREN:

Rony Neckebroeck

VORMINGPLUS: WAAS EN DENDER

Stefaan Segaert en Carine Van Remoortere

Door overmacht en ziekte moesten enkele personen afhaken voor de vijfdaagse trip zelf. Stapten uiteindelijk op 30/04/2014 op de trein in Brussel-Zuid: Guy, Eva, Bernadette, Cille, Nancy, Inge, Veronique, Ivo, Catherine, Ivan, Rosario, Helena, Ann, Paul, Nele, Stefaan en Carine . 2


DAG 1

WOENSDAG 30 APRIL 2014

De treinreis verloopt vlotjes. Door de metrostaking in Londen arriveren we weliswaar 2 uur later in Totnes dan gepland, maar dat mag de pret niet drukken. ONTVANGST DOOR DE VICE BURGEMEESTER Na aankomst in ons logement worden we verwelkomd door Hal Gilmore van The Big Green Canoe, een organisatie die inspirerende bezoeken over transitie en lokale veerkracht aanbiedt. Hal loodst ons direct naar het stadhuis waar we vice burgemeester Jacqi Hodgson ontmoeten. Zij behoort tot de groene partij en staat volledig achter het transitieverhaal. Jammer genoeg heeft het lokale niveau slechts een smalle bevoegdheidsmarge. Er is meer macht op het bovenlokale niveau en de middelen voor het laagste bestuursniveau werden recent zwaar verminderd. De torenhoge woonprijzen vormen een groot knelpunt, vooral voor minder kapitaalkrachtige jonge gezinnen. INSPRAAK IN TOTNES Enkele TA’s (transitie-ambassadeurs) volgen ’s avonds een lokaal inspraakmoment in the Civic Hall over ‘A Neighbourhood Plan for Totnes’ en over een heet punt over lokale verkeerscirculatie. Het plan ambieert ‘the widest possible involvement of people from town’. Totnes zal de komende decennia erg veranderen: er zullen wellicht duizend huizen bijkomen de volgende 15 jaar. Het gaat over weinig budget maar het proces wordt keurig begeleid en de kwaliteit van luisteren en debatteren is van een verfijnd niveau.

3


DAG 2

DONDERDAG 1 MEI 2014

VOORSTELLING BEGELEIDERS Hal Gilmore: afkomstig uit de streek. Via omzwervingen langs Latijns-Amerika en een job als jeugdwerker in Londen, keerde hij in 2007 terug naar zijn roots in Totnes. Na het bekijken van ‘An inconvenient truth’ engageerde hij zich in Transition Town Totnes. Hij stampte the Big Green Canoe uit de grond, begeleidt tours en geeft vorming. Jay Tompt: komt uit Californië. Had een bedrijfje in Silicon Valley. Door zijn activiteiten in de transitiebeweging realiseerde hij zich in 1999 dat hij liever meewerkte aan oplossingen. Zakte af naar Totnes omwille van zijn Britse partner en werkt nu als Green Business consultant. Inez Aponte: Na de film ‘An inconvenient truth’ wou ze méér dan enkel biologisch eten en afval recycleren. Zo kwam ze terecht in Transition Bristol waar ze een aantal jaren bleef. Nu werkt ze als opleider en verhalenverteller in Totnes. WAT WILLEN DE TA’S DEZE WEEK LEREN EN ONTDEKKEN? -

Mensen willen elkaar leren kennen voor toekomstige samenwerkingen Lokale overheid beïnvloeden: hoe doe je dat? Hoe kunnen we innerlijke en uiterlijke transitie koppelen? Hoe kunnen we mensen activeren, hoe kunnen we ze verleiden voor transitie? Wat met cynische mensen en hoe kunnen we geloven in de mogelijkheid van verandering? Hoe is de beweging in Totnes gestart? Wat kunnen we leren van het verhaal van Totnes voor onze regio? Hoe kunnen we kinderen betrekken? Gaat transitie ook over economie en hoe doe je dat?

-

HOE ZIEN TA’S TRANSITIE? -

Experiment Een mogelijke oplossing voor klimaatverandering Een innerlijk proces Verandering Lokale economie Lokale netwerken Lange termijn politiek zowel lokaal, nationaal als Europees Ons leven in handen nemen De verandering is bezig

DRIE SLEUTELWOORDEN -

Re-lokalisatie Gemeenschap Veerkracht

4


KEN WILBUR Inez vraagt zich af waarom mensen dingen doen waarvan ze verdomd goed weten dat ze ze beter niet zouden doen. Ze introduceert een schema van de Amerikaanse filosoof Ken Wilbur waarin duidelijk blijkt dat elke verandering - zowel op persoonlijk vlak als in de gemeenschap - invloed heeft op de andere velden. Als we persoonlijk geraakt worden door mensen die gaan protesteren of gaan samentuinen komt onze innerlijke wereld in beweging. Wanneer een samenleving veel belang hecht aan bezit zullen de huizen sterker beveiligd worden. Een verandering in één van de velden verandert de rest van de velden. Het vormt een dynamische relatie: PERSONAL 1. Personal story

2.

Actions

3. Social norms, values

4. Collective behaviour structures that we create

INNER

OUTER

COLLECTIF

MANFRED MAX-NEEF Inez brengt ons in contact met het denken van Manfred Max-Neef, een Chileen die het ‘human scale development’-model ontwikkelde. Hij stelde vast dat er weinig aandacht was voor nieuwe ideeën bij economisten. In Peru onderzocht hij armoede en plaatste het leven van echte mensen tegenover economische tabellen. Hij kwam tot het besluit dat we een andere taal nodig hadden en noemde het ‘barefoot economics’. Max-Neef bekeek wat mensen écht nodig hebben op praktisch en sociaal vlak en kwam tot de volgende 9 fundamentele noden: MATERIE VRIJHEID IDENTITEIT CREATIE BEGRIP BESCHERMING PARTICIPATIE

ONTSPANNING AFFECTIE

5


Over deze noden zou de economie moeten gaan. Zodat we dé allerbelangrijkste nood in het midden kunnen plaatsen: EEN LEEFBARE PLANEET.

De economie verkoopt individuele oplossingen. Waterfilters worden massaal verkocht i.p.v. dat wij massaal strijd voeren om proper water. We geven onze kinderen een X-box omdat er een gebrek is aan speelruimte, te veel verkeer op straat, omdat jeugdhuizen worden gesloten en de natuur wordt teruggedrongen. RECONOMY CENTRE We wandelen naar het REconomy centre waar Jay ons verwelkomt. Hij heeft het over het lekkende emmer syndroom. Als burgers hun geld uitgeven in supermarkten in Totnes, verdwijnt dit geld uit Totnes. Als mensen geld uitgeven aan de plaatselijke handelaars, die het op hun beurt ook weer uitgeven bij plaatselijke ondernemingen, circuleert het geld veel langer in Totnes. Het REconomy-centrum is een werkplaats voor start-ups en een ontmoetingsplaats voor maatschappelijke organisaties die geïnteresseerd zijn in de ondersteuning van nieuwe economische modellen. Het gangbare economische systeem is de oorzaak van verschillende problemen. Waarom zouden we starten op lokaal niveau om dit op te lossen? Think global, act local. Als we meer lokale economie hebben, hebben we meer controle en komt de economie ook meer tegemoet aan onze eigen specifieke lokale noden. 6


Transition Town groeide op een organische manier. Bewustmaking werd gecreëerd door middel van de open space methode. TOTNES POUND Het Totnes Pound werd in het leven geroepen. De bedoeling van een lokale munt is om het geld langer in Totnes te laten circuleren. Burgers kopen Totnes Pounds aan en spenderen ze in de lokale economie. Handelaars kopen bij elkaar ook met Totnes Pounds. Het Totnes Pound was niet het meest succesvolle project van het REconomy centre, maar wel het meest mediagenieke. Vele andere lokale munten zijn veel succesvoller. Denk maar aan Bristol waar de burgemeester uitbetaald wordt in Bristol Pounds en waar je je belasting ook kunt betalen in Bristol Pounds.

LOCAL ECONOMIC BLUEPRINT Om meer strategisch te werk te gaan werd een lokaal economische blauwdruk gemaakt. Eerst werd onderzocht: hoe staan de zaken er nu voor? Hoe kon het lokaler gemaakt worden? Hoe zit het met het lokaal bestuur, scholen, handelaars, non-profit? Vervolgens werd een toekomstvisie uitgedacht. Een toekomst waarin niet langer 2/3 van het geld uitgegeven aan voedsel verdwijnt in de kassa van één supermarkt. De basis is dat de uitgaven van de ene persoon deel uitmaken van het inkomen van een andere inwoner. De eigen markt werd afgeschermd: geen Starbucks-keten of grote supermarkten. Er werden mogelijkheden geschapen voor eigen starters en ondernemers. Het REconomy centrum herbergt ongeveer 35 ondernemingen die elkaar ondersteunen.

7


THE KITCHEN TABLE We lunchten in The Bay-Inn. Op het eerste gezicht een typische Britse pub. Bij nader inzien toch niet zó typisch Brits. Er werd lokaal gebrouwen bier geserveerd en speciaal voor onze delegatie maakten ze hun keuken vrij voor The Kitchen Table. The Kitchen Table is een catering initiatief van 2 madammen uit Totnes die graag en goed koken. Zij serveerden een vegetarisch, zo lokaal en zo biologische mogelijk lunchbuffet. We genoten o.a. van een slaatje met geroosterde biet, waterkers en stukjes appelsien, een lokale selderijsalade, een tortilla gemaakt van aardappel, kaas en daslook, Britse warmoestaart met een soort feta. Telkens mooi voorzien met een naambordje met de gebruikte ingrediënten. Free range eggs from Painsford Manor Farm, local beetroot, organic watercress, locally foraged wild garlic,…

TRANSITION STREET PROJECT Even later ontmoeten we Joan in haar knusse huis. Ze vertelt samen met Hal over het Transition Streets Project. Hal schetst de beginjaren: 40 projecten zagen het levenslicht tussen 2007 en 2009. Er waren lezingen met Vandana Shiva in de kerk van de Methodisten. Maar Totnes was een ‘red green movement in a deep sea of blue’. Er werd vastgesteld dat enkel de ‘usual suspects’ werden bereikt. Met het Transition Streets Project schakelde men over op de Tupperware-aanpak. Er waren drie redenen om het Transition Streets Project te lanceren : - De gedachte van ‘do it yourself’ stimuleren - Gemeenschap opbouwen Bereiken van mensen die nooit naar klimaatfilms zouden komen In de ‘homegroups Transition Together’ krijgt elk huishouden een map, de bijeenkomsten en het werkmateriaal zijn verdeeld in zeven hoofdstukken (energie, water, voeding, recyclage, mobiliteit …). Via een beurtsysteem was ieder gezin gastheer. De volgorde van de avonden is niet lukraak: eerst veilige technische avonden, naar het einde toe als het vertrouwen groeide meer gedragsveranderende thema’s zoals mobiliteit. De groep kwam zeven keer samen. In de gekozen wijk kreeg iedereen een uitnodiging in de bus, degenen die erop ingingen vormden een groep. 8


Joan bracht in 2010 negen huishoudens samen. De groep kreeg alle verantwoordelijkheid om er iets van te maken, wat een kracht bleek te zijn. Vriendschapsrelaties waren misschien wel het meest spectaculaire gevolg. Ze getuigt: ‘we had a lot of fun’. Ze ontdekten ook eigen vaardigheden bij elkaar, een soort van re-skilling. Haar eerste angst toen ze de briefjes in de bus stak bij de buren: ‘Ben ik wel groen genoeg?’. Buren begonnen wagens te delen met elkaar, een deel mensen herontdekte de lokale winkels met meer kwalitatieve producten. Het werd ook een verhaal van hulp durven vragen aan elkaar. Er ontstond een wuif-cultuur, een lift-cultuur, mensen werden minder beschaamd … De effecten waren divers: er werd 570 pond per huishouden uitgespaard, er werd CO2 bespaard, maar bovenal kende Joan als inwijkelinge plots veel meer mensen, haar levenskwaliteit steeg zienderogen… Ze werd geconfronteerd met het geluk van een simpeler leven. We vragen ons samen af of dit een haalbaar concept is voor Vlaanderen? Heeft iemand ervaringen met de Eco-teams uit de jaren negentig? Heeft iemand nog die map liggen? Of Klimaatwijken? Wie informeert bij Eco-Life? Enkele transitie-ambassadeurs hebben zin om dit uit te proberen. Iemand stelt voor om het traject met elkaar te doorlopen. Het Transition Streets Project legde TTT (Transition Town Totnes) geen windeieren. Ze haalden een subsidie van 625 000 pond binnen waarmee ze de map ontwikkelden en vele andere groepen konden initiëren en faciliteren. Een subsidie werd uitgekeerd aan mensen die gedragsverandering koppelden aan technologische innovatie.

9


ATMOS

Terug naar buiten met het busje. We staan aan de gesloten zuivelfabriek, dichtbij het station.

ATMOS is een project van TTT dat een overwinning behaalde tegen enkele ‘klassieke’ projectontwikkelaars. De vraag die TTT zich stelde was simpel: waar willen we wonen, in welke huizen en wie willen we daar toegang toe geven? Het gevecht en de politieke strijd duurde lang maar uiteindelijk smeet de lokale overheid er ook zijn volle gewicht tegenaan. De eigenaars van de zuivelfabriek gingen overstag voor het plan van TTT.

Op een detailkaart schetst Hal de waterlopen en de geschiedenis van Totnes. Deze kerel is een vat vol kennis en energie. Alweer hangen we aan zijn lippen.

10


TRANSITION TOWN OFFICE ‘Office’ lijkt een groot uitgevallen woord voor de kramikkige behuizing op de bovenverdieping van een pand in Fore Street.

Hal vertelt over de begindagen van TTT en de open spacemeetings in verband met voedsel, huizen, wonen en spiritualiteit (zowel individueel als cultureel). Er zijn veel overlappingen. 2007. Het gaat er enorm dynamisch aan toe. Het is een komen en gaan van activisten en burgers die een verschil willen maken. Sommige werkgroepen verzelfstandigen en leiden een bestaan buiten TTT. TTT schrijft zijn ‘Energy Descent Action Plan’, het eerste in zijn soort. TTT evolueert. Er wordt na enkele jaren nagedacht over een strategie en een structuur. Dit is onder andere nodig om een bankrekeningnummer te kunnen openen en om subsidies te kunnen aanvragen. Een stuurgroep wordt gevormd met vertegenwoordigers van allerlei projecten en werkgroepen. Maar open: ‘Everybody who plants a tree is welcome in the steering group of TTT’. TTT office heeft sindsdien één fulltime kracht en één halftijdse secretariaatsmededewerker. 2009 is een piek in het bereiken van mensen: 18 procent bereikte burgers in een de stad die 8000 inwoners telt. In 2014 knoopt men terug aan na een terugval met de dynamiek van 2009. Maar het blijft hard werken. Een laatste babbel met Ben Brangwyn valt een beetje tegen. Hij coördineert Transition Towns in Europa. Het doel van de nationale hubs is om informatie te delen. Er zijn intussen 700 groepen in de wereld, het virus van Totnes verspreidde zich snel naar andere plaatsen als Italië, Frankrijk en Duitsland. Een tweede

11


golf naar Japan, Brazilië en ook Oost-Europa piept nu met zijn neus aan de deur. Het netwerk van Transition Towns heeft vijf doelstellingen : -

Inspiratie en aanmoediging Initiatieven met elkaar in contact brengen Coördinatie van trainers in transitie Steun bij moeilijke vragen Een lerend netwerk oprichten. (Transition network org)

We brengen ons eigen transitiefestival ter sprake dat voor de zomer van 2015 moet plaatsvinden. Willen jullie een relaxed of uitputtend festival? Ben kent de Belgische hub niet zo goed, er is wellicht een Vlaamse, een Waalse en een Brusselse. Zou ‘onze’ hub weten dat we hier met 15 transitie-ambassadeurs uit Vlaanderen zijn? We staan nog stil bij het belang van een sterke lokale stuurgroep, een thema dat aansluit op een aantal plannen, onder andere in Lokeren en Beveren. In Sint-Niklaas, Stekene en Klein-Brabant is er al heel wat ervaring opgebouwd rond transitiegroepen. Hoe coördineer je grassroots initiatieven? En verdragen die wel een steunpunt of label? FIESTA SOLIDARIA We trekken naar het Schumacher College. Het gros van ons Belgisch bier en de lokale middaginkopen worden gedeeld met een zeventigtal andere feestgangers. We genieten van een rijkelijk gevulde tafel. Daarna zijn er enkele indrukwekkende getuigenissen. Verhalen uit Griekenland, Spanje en India. De cijfers zijn duizelingwekkend. In Spanje is er 25 % werkloosheid, 50 % jongeren hebben geen job. Wie beweert dat transitie niet over politiek gaat, dwaalt. Dat is na vandaag zeer duidelijk geworden. De uitdagingen in Zuid-Europa zijn gigantisch: ‘ook al kampte Spanje voor 2008 met een kleine staatsschuld, het redden van de banken heeft een enorme neerwaartse spiraal in gang gezet’, zegt Maria. Mensen worden uit hun huizen gezet. Jonge mensen gaan terug bij hun ouders inwonen. Het ‘citizenship’ of ‘burgerschap’ lijkt evengoed exponentieel te stijgen. Er ontstaan nieuwe politieke partijen en in de Spaanse samenleving wemelt het van de grassroots initiatieven. Maria schreef artikelen over lokale munten die zowel in Madrid als in Barcelona goed gedijen. De overheid stimuleert noch ondersteunt ze maar blokkeert ook niet. Maria, een activiste pur sang, zegt dat er ook ontzettend veel nietgeregistreerde economie is, de vindingrijkheid van de Spanjaarden is enorm.

12


Naast de verpaupering en de terugtrekkende overheid is er ook de realiteit van Marbella, waar de optrekjes van Clooney staan en jachten zo groot als zeilschepen aanmeren. De crisis wordt hier niet gevoeld, de buikriem dient hier niet te worden aangehaald, men zwelgt er in de onmetelijke en perverse rijkdom.

13


DAG 3

VRIJDAG 2 MEI

ROB HOPKINS Het icoon van de transitiebeweging, Rob Hopkins, kwam langs in ons logement. Hij vertelde dat de transitiebeweging in Totnes al zes jaar bezig was zonder de lokale overheid daarbij te betrekken. Het Transition Streets Project en de Local Economic Blueprint brachten daar verandering in. In Bristol, een stad met 800 000 mensen, had de transitiebeweging wel onmiddellijk een sterke band met de stad. Ze bouwden samen aan een Peak Oil Plan en een Food Resilience Plan. De Bristol Pound is door de Bank of England erkend.

Volgens Rob heb je om te starten geen zware overheidssteun nodig, begin gewoon. Om op te schalen en te verknopen heb je wel een overheid nodig. Voor Rob is invloed uitoefenen op een nationaal en bovenlokaal niveau essentieel. De Bristol Pound is zeer omvangrijk: 800 bedrijven zijn aangesloten, je kan het op de bus gebruiken, je belastingen betalen in Bristol Pounds, zelfs de burgemeester wordt in de lokale munt betaald. Eén van de speerpunten in Totnes was altijd om de lokale handelaars te ondersteunen. We peilen naar het verschil met de Torekes. Ivan peilt naar de “shift in strategy”. Rob is vooral betrokken in het ATMOSproject, het lokale bedrijventerrein en in de lokale brouwerij. 165 mensen verloren in 2007 hun werk op het lege terrein nu. Filosofie hierachter is:’The community will drive this project’. Het succes van ATMOS is dat de politieke overheid niet meer naast het grote draagvlak kon kijken dat rond ATMOS werd gecreëerd. Het kantelpunt was de burgemeester die ATMOS actief steunde. 14


TRAINING SKILLS AND STRATEGY We ruilen ons cursuslokaal in ons logement voor de asfaltparking achteraan het gebouw. Op een ludieke manier komen we in contact met onze intuïtieve kant. Spelenderwijs verlaten we onze comfortzone. Hal leert ons kijken naar onze medemens als een persoon met een lange geschiedenis. Een uniek persoon in een keten van unieke personen met unieke energie om te netwerken en te begeesteren.

Hoe word je activist? Hoe zetten we transitie in beweging? Aan de hand van het ‘Stages of Change mode’ van Di Clemente krijgen we inzicht in de fases van pre contemplatie, contemplatie, actie, het risico op terugval en het belang van feesten bij succes.

.

15


Aan bewustwording doen is niet één moment, maar iets wat je voortdurend moet doen. Op zeer verschillende manieren.

Aan de hand van het thema ‘Voedsel’ worden actiemodellen en resultaten door Hal getoond.

Eén van de leuke en interessante neveneffecten is de aanblik van de voortuintjes. Er deed zich de voorbije jaren een transformatie voor van sierplanten naar eetbare planten. Het is eerder ‘common’ dat er nu ajuin, daslook en rode biet groeit. 16


In de namiddag splitsen we in 3 focusgroepen: voeding, economie en wonen. GROEP ECONOMIE De groep economie trekt naar het REconomy Center waar Jay de workshop leidt. Veronique omvat het zo: ‘De gedachte’ Economie is afgeleid van het Grieks en betekent ‘huishoudregels’. Maar hoe leiden we onze huishouding rekening houdende met de twee moeilijkste uitdagingen van de 21ste eeuw, piekolie en klimaatverandering? Piekolie heeft te maken met de steeds afnemende beschikbaarheid van fossiele brandstoffen waarbij de sociale en economische stabiliteit grondig op proef zal worden gesteld. De economische globalisering heeft klimaatchaos gecreëerd, financiële instabiliteit en uitholling van de democratie. Met deze “gedachte” in ons achterhoofd hoopten we dat Jay ons een pasklaar antwoord kon geven op basis van zijn ervaringen met het opzetten en het versterken van de lokale economie.

Wat is een lokale economie? Lokale economie is het bevorderen van lokale ondernemingen waarbij de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk gehouden wordt en waarbij rekening wordt gehouden met de noden van de lokale gemeenschap. 17


De ‘traditionele economie’ is gebaseerd op het maximaliseren van de winst voor één enkel individu. De consumptienoden worden kunstmatig gecreëerd en de consumenten worden psychologisch beïnvloed. = de systeemeconomie De ‘economische transitiegedachte’ is gebaseerd op de vraag hoe economie de lokale noden van de lokale bevolking kan invullen met een zo laag mogelijk ecologische voetafdruk? Dit economische gedachtegoed is gebaseerd op de behoeftetheorie van Manfred Max Neef. = de veerkrachteconomie Wat is de bedoeling van een sterke lokale economie? De bedoeling van een sterke lokale economie is het maximaliseren van het welbevinden van de lokale gemeenschap, het creëren van overvloed in het vervullen van de lokale noden en werkgelegenheid, natuurlijke en lokale hulpbronnen te gebruiken zonder deze te misbruiken. Een lokale duurzame onderneming: Is zich sterk bewust van de transitie gedachte (piekolie en de drastische klimaatveranderingen) Maakt gebruik van de natuurlijke hulpbronnen en plaatselijke werkgelegenheid, geen misbruik Is zich bewust van zijn aandeel in het groter geheel (contact met de wereld) Heeft Individuele ‘winst’ niet als hoofddoel. Wel het bevredigen van de lokale behoeften Is een sterke schakel in de lokale gemeenschap Wat is het nut van een lokale munt? Door gebruik te maken van een lokale munt worden deze lokale ondernemingen levensvatbaar. Het netwerk van lokale ondernemingen kan zo sterk groeien en een belangrijke schakel vormen in de lokale gemeenschap. Hoe bouw je een sterke lokale economie uit? Het uitwerken van een hub of een platform (incubators) waar de lokale ondernemingen gesteund worden in hun uitbouw door het aanbieden van interessante workshops, lezingen, bekendmaking bij de gemeenschap, het uitbouwen van een lokale munt. Een sterke lokale economie is gebaseerd op netwerken, netwerken, netwerken …

18


Hoe bouw je een goed netwerk uit? De netwerktheorie is gebaseerd op het principe ‘wie kent wie’. Breng in kaart wie je kent (je hechte verbanden en je minder hechte verbanden) en maak een top 10 (bovenaan staan de meest sterke verbanden). OF ‘de sterkte van de slappe verbanden’ -

Breng in kaart wat de troeven zijn van deze contacten Contacteer deze contacten Maak concrete afspraken Volg deze contacten en afspraken op

GROEP VOEDING De tweede groep kreeg bij aankomst op Dartington Estate eerst de achtergrond geschetst van de geschiedenis van Dartington Estate. Het was eigendom van erg rijke mensen en de fondsen kwamen terecht in een 'trust’, een soort instelling die goederen beheert. Het naburige Schumacher College en deze trust werkten af en toe samen om te tonen dat landgebaseerde initiatieven duurzaam zijn. Tegenwoordig moet Dartington het op zichzelf zien te rooien en momenteel huizen er verschillende initiatieven op het stuk grond: een traditioneel leerbewerker, een groene begrafenisonderneming (die naast het ecologische ook oog heeft voor het emotionele aspect van begrafenissen), een schoolboerderij voor kinderen die het niet zo goed doen op school en enkele stukjes grond van de transitiebeweging. We ontmoetten Jenny, een ex-studente die nu op de boerderij werkt. Ze toont ons het volwaardig CSAinitiatief. CSA staat voor Community Supported Agriculture. Dit betekent dat meerdere gezinnen uit de buurt een verbintenis aangenaam met de boerderij. De deelnemende leden betalen op voorhand een vastgesteld bedrag. Elke week krijgen zij dan een pakket groente, kruiden en/of fruit vers van het veld. De aangesloten gezinnen delen in het risico. Een tegenvallende oogst is niet alleen een streep door de rekening van de boerderij, maar betekent ook een kleiner voedselpakket voor elk individueel aangesloten gezin. Daar tegenover staat dat de leden ook ruimschoots delen in overvloedige oogsten. Men probeert zo veel mogelijk verschillende gewassen te telen op het veld. Het veld is keurig ingedeeld in bedjes. Alles wordt ecologisch verbouwd. In plastic tunnels worden plantjes opgekweekt om daarna buiten op het veld uit te planten.

19


Zelfgemaakte en aangekochte compost wordt jaarlijks over de bedden verdeeld. Hun zelfgemaakte compost wordt nauwkeurig getest en goedgekeurd door Paul, onze transitie-ambassadeur met compostmeesterdiploma. Drie parttime krachten halen een inkomen uit dit project. Om de workload zoveel mogelijk te beperken, wordt op sommige bedden gewerkt met worteldoek zodat onkruid geen kans krijgt. Daarnaast komen er op maandag steevast een aantal vrijwilligers helpen en op dinsdag steken studenten een handje toe. Knoflook, bieslook en peterselie staan al fier te blinken. De witte bloemetjes van de aardbeien beloven sappige vruchten. De draad waartegen erwten lustig zullen klimmen, houdt zich klaar om een overvloed aan erwten te torsen. Even verder ligt een kleiner veldje waar een buurtbewoonster verschillende slasoorten kweekt. Op geregelde tijdstippen knipt zij blaadjes en tovert er exclusieve sla-melanges van die dagvers verkocht worden in de naburige winkels. Vlak daarnaast kweekt Amy, uit protest tegen bloemen die uit de andere kant van de wereld aangevlogen worden, plaatselijke bloemen. Zij maakt wondermooie, seizoensgebonden boeketjes zonder gifstoffen. Ook te koop in de lokale shops. FUNGI-FUTURES Enkele meter verder ontmoeten we Adam, een jonge en inventieve man. Enkele jaren geleden stampte hij uit het niets zijn mushroom-business. Hij vult plastic zakken met koffiegruis uit ketens als Starbucks en ent daarop de nodige sporen. De plastic zakken plaatst hij in een goed geïsoleerde container waar via een bepaalde temperatuur en de juiste luchtvochtigheid de ideale groeiomstandigheden voor de kweek van oesterzwammen gecreëerd wordt. Alles wordt overgeheveld naar aangepaste, verkoopsklare kartonnen dozen. Klanten kopen hun doos, snijden een inkeping in de plastiek, bespuiten dit dagelijks met water en oogsten binnen de 2 weken hun eigen gekweekte oesterzwammen. Eén van onze transitie-ambassadeurs kocht alvast een doos en beloofde verslag uit te brengen over zijn ervaringen.

INCREDIBLE EDIBLE Terug in het centrum van Totnes ontmoeten we Wendy. Ze staat trots naast de bakken waar oorspronkelijk traditionele borderplantjes groeiden. Nu stralen de lentegroene blaadjes van o.a. citroenmelisse, munt en warmoes ons tegemoet. Vrijwilligers planten en verzorgen courante kruiden en een aantal groenten in de bakken. Iedereen die passeert en daar zin in heeft mag gratis plukken. 20


Vandalisme? Nog geen last van gehad. Het enige probleem dat ze hebben zijn de naamplaatjes. Blijkbaar herkennen velen groenten en kruiden enkel nog wanneer deze in een supermarktverpakking zitten. Daarom zijn naambordjes noodzakelijk. Omdat Incredible Edible erop staat dat de groentebakken aantrekkelijker zijn dan de traditionele aanplantingen, knutselen de vrijwilligers ook altijd bijzonder mooie naambordjes. Enig nadeel: ook de kindjes op het aanpalende speelpleintje vinden deze naambordjes onweerstaanbaar en halen ze er voortdurend uit om mee te spelen.

GROEP WONEN De derde groep maakt een bijzonder stevige wandeling en krijgt uitleg bij: Stop 1: Waterkrachtcentrale Aan de Dart in Totnes wordt gestart met de werken voor het plaatsen van een waterkrachtcentrale waarmee hernieuwbare energie opgewekt zal worden voor het nabijgelegen King Edward VI Community College. Bij deze ingreep werd ook aan het visbestand gedacht. Stop 2: Zagerij waar houten buitenspeeltoestellen geproduceerd worden Een zagerij heeft een houten skelet opgevuld met strobalen. Aan de buitenzijde is het eerst afgewerkt met leem, daarna werden er houten platen voor geslagen. De strobalen zorgen voor een goede isolatie tegen koude en warmte én een sterke akoestische isolatie. Bouwtijd voor dit grote rechthoekig gebouw, zonder verdieping: 1 jaar. Stop 3: Cider barrel In afwachting van de heropbouw van de ruïne van wat ooit een boerderij was, bouwden de eigenaars van dit perceel een wel erg in het oog springend huis. Het is een oud cidervat, waar een verdieping in werd gemonteerd en een strodak met lichtkoepel. De ramen zijn patrijspoortjes. Hier vind je ook het mooiste composttoilet, volgens de compost-loo competition. Het cider barrel huis werd ook gebruikt als eyecatcher voor de lokale ‘ecobouwers’ open huisdagen. Zie http://www.transitiontowntotnes.org/wp-content/uploads/2013/09/2013-Open-Eco-Momesinsideand-dartington.pdf 21


Stop 4: Hoe het ook kan foutlopen met ecodesign

De basisschool van Dartington is een voorbeeld van hoe het ook kan mislopen met ecodesign. Deze school werd volledig in het thema van duurzaam en eco-biologisch bouwen opgezet. Hierbij werd vertrokken van volgende principes: -

Ga zo efficiënt mogelijk om met energie, water, ruimte en materialen Gebruik zoveel mogelijk duurzame materialen en bronnen Beperk de vraag tot het essentiële, tot de werkelijke behoefte

Alle gebouwen van deze school werden bijvoorbeeld voorzien van fotovoltaïsche zonnepanelen, voldoende isolatie en afgewerkt met berkenleien.

22


Jammer genoeg werd de leien slecht geplaatst en deugt het design van het afwateringssysteem niet. Bedoeling was om het regenwater op te vangen in ondergrondse reservoirs om te hergebruiken. De aanvoer van dat regenwater gebeurt niet via een dakgoot, maar via een intern afwatersysteem dat zich onder het dak bevindt. Bijgevolg regent het in alle lokalen binnen. Het is zo erg dat de leerlingen op dit moment les krijgen in tenten. Stop 5: Dartington City Hall

Het gemeentehuis van Dartington is een gebouw dat in 1925 werd opgetrokken en waar tot maart 2012 niets aan veranderd werd. Totnes Sustainable Construction, een lokaal bouwbedrijfje, isoleerde het volledige gebouw met schapenwol en houtvezelplaten. Het werd opnieuw afgewerkt met een metalen buitenconstructie om de oorspronkelijke karakter van het gebouw te bewaren. Stop 6: Cob House Cob is een combinatie van zand, leem/klei, water en een organisch materiaal, bijvoorbeeld stro, afgewerkt met aarde, leem of löss (afhankelijk waar het gebouw wordt opgetrokken). Cob is waarschijnlijk een van de oudste bouwmaterialen en tal van oude huizen uit de streek werden uit cob opgetrokken. Helaas werden deze oude huizen later vaak beschilderd met niet-ademende verven, waardoor de lemen binnenconstructie verduft en op termijn vergaat. De sleutelfactor voor een goed cob house zijn ‘good boots and a good hat’. Met andere woorden een stevige basis onderaan en een goed (strooien) dak. De muren worden helemaal met de hand gesculpteerd waardoor deze huizen vaak een organische vorm met veel rondingen hebben. Schapenwol wordt hierbij vaak gebruikt als extra thermische isolatie, maar kan ook in de leemconstructie toegevoegd worden. Anders dan bij het eerste gebouw, zijn de muren van dit bouwwerk zelfdragend. Er zit dus geen houten geraamte in. De dikte van de muren is te vergelijken met deze van een strobalen woning. 23


Stop 7: retrofitting van een B&B en een aantal lokale huizen Wanneer je met een nieuwe lei kan starten en alles van nul opbouwen, dien je - zowel in België als in Engeland - te voldoen aan bepaalde energetische eisen voor een gebouw. Hierdoor wordt al getracht de vraag naar energie te verminderen. De grootste uitdaging is echter alle huizen die er al staan aan te passen naar deze moderne energetische normen. Retrofitting, of zeer grondig renoveren met een passief of laagenergiewoning tot gevolg, is niet zo eenvoudig en vaak kost het ook heel wat. In de UK is het zelfs zo dat je voor renovatie net meer BTW betaalt dan voor nieuwbouw. Als afsluiter bekijken we nog een wijk waar tientallen huizen werden aangepast. De aanpassingen gaan van het plaatsen van fotovoltaïsche zonnepanelen, een geothermische warmtepomp met een purificatiesysteem om van het grondwater drinkwater te maken tot het volledig ombouwen van een huis naar de normen voor een passief woning mét een goede luchtdichtheid. 24


AVONDSESSIE WINDMILL HOUSE Peperkoek, chips en fruitsap wordt naar de Windmill House versleept voor een laatste eigen sessie. Guy stak het vuur aan de lont. Twee vragen staan centraal. Hoe zie je je rol als TA? Welke initiatieven zie je jezelf te nemen in je woonplaats? Beveren - TA zie ik als belangenverdediger, iemand die transitie stimuleert en er voor opkomt - TA kan initiatieven samenleggen om het gewicht van transitie te vergroten - Kunnen we een gemeenschapswindmolen zoals in Eeklo met 200 gebruikers oprichten? (ervaring Energent) - Ik wil een stuurgroep van Beverse initiatieven om ernstiger genomen te worden - Ik wil energiestraten uitproberen - Ik wil lokale voedselinitiatieven bundelen - Ik doe opzoekwerk rond een buurtproject in Kallo in de Melkaderlaan Lokeren - Moeten we geen netwerk vormen die zich ‘www.transitieambassade.be’ noemt?, hoe kunnen we regionaal initiatieven profileren? - We willen op 5 juni een eerste samenkomst organiseren met allerlei derden bij Rosario thuis , we willen kort het verhaal van Totnes delen, we willen feedback krijgen rond een buurtzorgproject en gaan niet naar huis vooraleer er drie nieuwe intiatieven worden genomen - Ik wil de MINA-raad briefen rond de Totnesstory - Ik wil een kiddy garden in de samentuin realiseren - Ik wil bouwen aan een structuur rond transitie - Ik wil de samentuin De Lochtink op de kaart proberen te zetten in Lokeren zowel naar het bestuur als naar burgers toe - Ik wil werken aan een multiplicatoreffect van samentuinen in Lokeren; ik wil ism het stadsbestuur expertise van de Lochtink ter beschikking stellen om andere tuinen mogelijk te maken - Ik wil rond vereenzaming mensen samenbrengen en het idee al eens aftoetsen bij enkele oudere letsers - Ik wil me informeren rond buurtvervlechting, ik wil spontane mantelzorgers ondersteunen (babbelen met thuishulp, postbodes …), suggestie? Laat mensen vanop een sofa zelf naar oplossingen zoeken - Ik geef het idee van de soepkar niet op (voor een soepkar heb je geen netwerk maar enkele koppigaards nodig) Klein-Brabant - Wij willen Klein-Brabant sterker maken - We willen leren hoe we innerlijke transitie kunnen uitbouwen - We willen experimenteren met transitiestraten - We houden van het beeld van een spinnenweb - Dendermonde - We willen binnen de stadswandelingen ook transitie integreren en tonen aan burgers, ook erfgoed valt daar onder voor ons - We willen inzetten op versterken van lokale economie - We hebben hele ambitieuze plannen; wait and see … - Ik wil een open creativiteitscentrum openen waar mensen creatief kunnen bezig zijn  kunnen loodsen van boeren een oplossing zijn?

25


Stekene - We willen in contact blijven met deze groep van TA om problemen te delen, aan intervisie te doen en dat liefst op een fysieke manier - We willen vorming krijgen, we willen aan ‘skill sharing doen’ - We willen geveltuinen stimuleren en op de agenda van de gemeente zetten Wichelen - Ik wil Rony opbellen en mijn ervaring in Totnes delen - Ik wil een Letsgroep oprichten - Ik wil een netwerk oprichten via een reisreportageverhaal, ik heb een groep rond mij nodig die initiatieven wil nemen - Ik wil een boek van Gunther van den Bossche rond transitie voorstellen aan het brede publiek i.s.m. Vormingplus Kruibeke - Ik doe opzoekwerk rond de Kruin en de Poldergroep Kruibeke-Bazel - Ik wil een inspiratieplek uitbouwen - Ik wil een LETS-groep oprichten i.s.m. Vormingplus - Ik zoek bondgenootschappen - Ik heb een hele grote tuin, ik zoek mensen die willen samentuinen - Ik wil kijken tijdens mijn sabbatjaar of ik transitie, ondernemerschap en de VDAB in Gent kan linken - Ik wil iets uitbouwen zoals the Big Green Canoe in onze regio, zo versterken we de lokale economie tegelijk Waasmunster : - Ik wil de transitiegroep verder mee coördineren - Ik volg de ontwikkelingen van een Repair Café, een samentuin, een voedselteam - Ik volg de fusie van LETS Hamme en Waasmunster Sint-Niklaas - Ik wil het transitiefestival in 2015 mee ondersteunen - Ik wil de kerngroep laten doen want ze zijn zeer goed bezig - In oktober is er een transitiemaand, ik zoek naar een campagne die transitie verder ondersteunt en verbreedt Rol van Vormingplus - Ondersteunen van TA bij het nemen van eigen lokale initiatieven (beperkt) - Samenbrengen van TA , twee à drie keer per jaar voor intervisie en ervaringsuitwisseling en delen van good practices - Mee ondersteunen van een communicatiestructuur voor de TA i.s.m. collega Mieke - Uitnodigen van TA op tal van vormingen en initiatieven - Vormingsinitiatieven van TA eventueel mee opnemen in aanbod Vormingplus - Komend seizoen: Transitie in Temse en Zele ondersteunen

26


DAG 4

ZATERDAG 3 MEI 2014

BEZOEK SCHUMACHER COLLEGE Daniel en Dee staan ons te woord. Daniel is student van het huis, zijn professionele droom is om een vergelijkbaar initiatief als hier in Dartington in Oostenrijk uit de grond te stampen. Hij loodst ons door enkele tuinen, Dee schetst de geschiedenis. De gebouwen zijn ruim 700 jaar oud. Na wereldoorlog 1 kwam alles in handen van een rijke Amerikaanse lady. Zij trouwde in 1925 met een plaatselijk vakman. Daarna werd er een trust van gemaakt. Er zijn linken met de nobelprijswinnaar Tagor. Holistisch denken en de GAIA-theorie voeden deze universitair erkende master die een onderdeel vormt van Plymouth University. De manier van leren is voor Daniël een radicale breuk met de klassieke universiteiten. Studenten worden ook verwacht de toiletten mee schoon te maken, te koken voor de groep, in de tuin hun steen bij te dragen. En de opleiding is niet goedkoop, er is geen overheidssteun, men zal zelfbedruipend zijn of men zal niet zijn. Financiële zorgen hangen voortdurend in de lucht. Temeer omdat de renovatie van de vele historische oude gebouwen handenvol geld kost. Een dakrenovatie klokte af op … anderhalf miljoen pond. ‘Deep ecology’, ‘inner transition’ en ‘holistic thinking’ kenmerken de sfeer van Schumacher. De ene TA voelt zich meer, de andere minder aangetrokken tot dit college. Is dit een afgeschermde plek? Een oord voor zweverige hippies?

27


DARTMOOR NATIONAL PARK Dartmoor is een nationaal park met een oppervlakte van een kleine 1000 km². Het westen van het gebied ligt hoger dan de gebieden er omheen. Daarom ziet het er daar anders uit. In tegenstelling tot de omgeving groeit er vooral heide, terwijl de omgeving veel groener is. Dartmoor wordt gekenmerkt door veel granieten heuveltoppen, die dateren uit het Carboon. Het gebied is vernoemd naar de Dart. De tocht begint vlak, bij het zakken naar de vallei waar de Dart zich bloedmooi in een heerlijk groen decor slingert, verlaat een deel van de groep - alweer - hun comfortzone. Vele helpende handen en bemoedigende woorden later bevinden we ons op ‘ground and water level’. De zon priemt door het bladerdek, pullovers worden uitgedaan, we babbelen over allemaal andere dingen, de uitwisseling is zeer intens.

’s Avonds waagt een deel van de groep zich in ‘The Bull’s Inn’, sommige toch maar voor even, anderen komen terug omdat de Afrofunkparty te betalen is. Een schimmige groep metalo’s schreeuwen er covers van Metallica (Seek and Destroy), Pantera, Motorhead met het onvermijdelijke Ace of Spades, Black Sabbath. Nog wat punk. Qua variatie kan deze dag niet meer stuk. We hijsen Guinness en headbangen onze nekspieren naar de kl. Stefaan schreeuwt naar Veronique ‘this is what transition is all about’ en ‘do you feel the deep ecology’? Metal should be integrated in a local energy descent plan ….

28


NA DE REIS Na de reis volgden in snel tempo mails, data, initiatieven... Een aantal activiteiten werden al in de steigers gezet. Hieronder een greep uit het aanbod:

VAN VERANDERING NAAR UITDAGING Wat kan er concreet in Lokeren gebeuren? Datum: 5/6, 20u00 Plaats: Groendreef 5, Lokeren

TRANSITIE, HIER EN NU Het verhaal van Totnes wordt gebracht door enkele TA‘s. Dendermondse initiatieven worden bekeken. Datum: 17/9, 19u30 Plaats: CC Belgica, Dendermonde

TRANSITIE, HIER EN NU Het verhaal van Totnes wordt gebracht door enkele TA‘s. Sint-Niklase initiatieven worden voorgesteld.

DE MENSELIJKE NATUUR EN VERANDERING De maatschappij beïnvloedt onze persoonlijkheid en vice versa.

Datum: 7/10, 19u30 Plaats: Zaal Familia, Sint-Niklaas

Datum: 9/10, 19u30 Plaats: Vormingplus, Melsele

RUILHANDEL IN KRUIBEKE Wat is LETS‘en en kan het ook in Kruibeke?

TOTNESVERHAAL Stefaan en Carine vertellen het Totnesverhaal in Kortrijk.

Datum: 23/11, 10u30 Plaats: Kruibeke

Datum: 8/12, 19u30 Plaats: Vormingplus Kortrijk

TRANSITIE IS DE TOEKOMST Erik Paredis schetst helder wat transitie en transitie-management is. Datum: 10/12, 19u30 Plaats: Vrije Ateliers, Sint-Niklaas

TRANSITIEFESTIVAL Een groot transitiefestival zal plaatsvinden in de regio Waas en Dender in het voorjaar 2015

Meer info? Vormingplus Waas-en-Dender, Grote Baan 183, 9120 Melsele

 03 775 44 84  [email protected]  www.vormingplus.be/waas-en-dender

29


MEER WETEN OVER TRANSITIE? Boeken Het Transitiehandboek - Van olie-afhankelijkheid naar lokale veerkracht Basishandleiding Transition Towns The power of just doing stuff Human Scale Development

Web www.transitie.be www.transitienetwerkmiddenveld.be www.petertomjones.be www.pulsenetwerk.be www.zomererf.be www.facebook.com/transitie.sintniklaas www.transitielebbeke.be/ transitiontowns.nl www.transitiontowntotnes.org biggreen.nickwalters.co.uk

Rob Hopkins Ben Brangwyn en Rob Hopkins Rob Hopkins Manfred Max-Neef

MET 15 TRANSITIE-AMBASSADEURS NAAR TOTNES

Recommend Documents