Messa da Requiem, Giuseppe Verdi 05 Voorwoord Libera me 06 Dirigent, solisten, orkest 11 Musicians without Borders 14

03

Tonika

Messa da Requiem, Giuseppe Verdi 05 Voorwoord ‘Libera me’ 06 Dirigent, solisten, orkest 11 Musicians without Borders 14 Het Messa da Requiem

16 Muziek geeft mensen weer zin 18 Het geheim achter een grote stem 20 Hoe muziek werkt ...

18

22 De cd-kast van Frank van Aken 24 Liedtekst Messa da Requiem 30 Vriend worden, colofon 30 Koorbezetting 32 Toonkunstkoor Amsterdam

november 2014

Comité van Aanbeveling – Eberhard van der Laan burgemeester Amsterdam Anna Enquist dichteres en schrijfster Hartmut Haenchen intendant de Dresdner Musikfestspiele Truze Lodder voormalig zakelijk directeur De Nederlandse Opera Charlotte Margiono zangeres Simon Reinink algemeen directeur Het Concertgebouw NV Amsterdam Frits Spangenberg oprichter Motivaction International Paul Spies directeur Amsterdam Museum

zaterdag 16 mei 2015 Carré Amsterdam

04 - 05

Libera me! Voorwoord

Maar nu komt het grote wonder: hoewel men niet letterlijk bevrijd werd, voelde

Wat is mijn positieve bijdrage aan de

men zich wel vrij. Oud-kampbewoners die

wereld, waarin zoveel mensen in barre

meezongen in Schächters koor, vertellen

ellende leven? Stelt niet iedereen zich die

dat zij tijdens het zingen gelúkkig waren.

vraag wel eens? Als musicus vond ik een

De vraag of de uitvoeringen in muzikaal

antwoord toen ik het boek “Requiem

opzicht goed waren, was voor hen

Theresienstadt” van Josef Bor las.

volkomen irrelevant; het was veel groter dan dat. Toen dit tot me doordrong,

In de Tweede Wereldoorlog was in het

realiseerde ik me dat het bij muziek

concentratiekamp Theresienstadt de

helemaal niet gaat over goed of mooi,

dirigent Rafael Schächter geïnterneerd. Zijn

maar over waarachtigheid, over het intens

grote schat was een partituur van het

communiceren van oprechte emoties.

Requiem van Verdi. Uit al zijn partituren

Muziek is een kracht tussen mensen en

had hij juist dit werk gekozen om mee te

een energiebron diep in ieder mens, daar

nemen naar een onzekere bestemming. Hij

waar geen vijand kan doordringen.

had zich boven zijn partituur op kunnen sluiten, om zich gerust te laten stellen

De musici van Musicians without Borders

door de magische muziek die in zijn hoofd

weten als geen ander hoe muziek warmte

zou klinken. Maar dat was niet wat hij

creëert, saamhorigheid opbouwt en hoop

deed. Hij stelde een koor samen van

geeft. Het is díe kracht, die zij gebruiken

kampbewoners en studeerde avond aan

om in conflictgebieden de wonden van

avond, na een lange dag van dwangar-

oorlog te helen. Daarom is het zo mooi,

beid, de partijen in. Onder deze bizarre

dat wij op 16 mei in Carré met elkaar

omstandigheden voerde hij het Requiem

zingen, voor onszelf en voor allen op deze

meerdere malen uit, voor kampbewoners

wereld: Libera me!

en nazi's. Tot twee keer toe werd bijna het voltallige koor gedeporteerd naar

(Boudewijn Jansen)

Auschwitz en begon de achtergebleven dirigent weer van voor af aan. Weer zong men de beklemmende slotmaten “Libera me” (bevrijd mij), tot ook Rafael Schächter in oktober 1944 naar Auschwitz gedeporteerd werd.

Tonika 18 - mei 2015

06 - 07

Dirigent, solisten

Boudewijn Jansen

tekenis voor hem waren de samenwerkin-

diverse prijzen op internationale zangcon-

première van de opera Anna Nicole van

Dirigent

gen met onder andere Hartmut Haenchen,

coursen.

Turnage. In Dresden zong ze naast haar

Sir Simon Rattle, Pierre Boulez en Mariss

man Frank van Aken haar eerste Isolde

Jansons. Hij dirigeerde onder meer het

Van 2001 tot 2006 was Eva-Maria West-

(in Tristan und Isolde van Wagner), en in

Nederlands Philharmonisch Orkest, Holland

broek verbonden aan de Staatsoper Stutt-

Londen tesamen met Jonas Kaufmann de

Symfonia, het Radio Filharmonisch Orkest

gart. Ze zong daar een groot aantal rollen

rol van Maddalena di Coigny in Giordano’s

en het Rotterdam Philharmonisch Orkest.

waaronder Puccini’s Tosca, en werd er

Andrea Chenier.

Jansen is een veelgevraagd koordirigent. Hij

benoemd tot Kammersängerin. Daarnaast

dirigeert ook het VU-Kamerkoor sinds 1991.

zong ze bij verschillende andere opera-

de hoofdrol in Francesca da Rimini van

huizen in Duitsland (Berlijn, Dresden) en

Zandonai, en onlangs keerde ze er terug

daarbuiten. In 2006 werd Eva-Maria West-

als Santuzza in Cavalleria Rusticana. In het

In New York zong Eva-Maria Westbroek

Boudewijn Jansen

Eva-Maria Westbroek

broek bejubeld voor haar vertolking van

komende seizoen zal ze er Elisabeth ver-

TKA staat sinds september 2003 onder

Sopraan

de titelrol in Lady Macbeth van Mtsensk

tolken in Tannhäuser.

leiding van dirigent en artistiek leider

van Sjostakovitsj bij De Nationale Opera,

Boudewijn Jansen. Jansen studeerde piano

een rol die ze ook met veel succes in Lon-

en orkestdirectie aan het Utrechts Conser-

den zong. In 2007 zong ze bij het Festival

Tania Kross

vatorium. Tezelfdertijd nam hij deel aan de

Aix-en-Provence met groot succes Sieg-

Mezzosopraan

operastudio van de Nationale Reisopera in

linde in Wagners Die Walküre onder leiding

Enschede. Na zijn studie werd hij muzikaal

van Simon Rattle. Deze rol zong ze ook in

leider en dirigent van de Stichting Kamer-

New York, Londen en tijdens de Salzbur-

opera Nederland. Sinds 1994 maakt hij

ger Festspiele. Eva-Maria is zowel veelge-

deel uit van de muzikale staf van de Ne-

vraagd in het Duitse als in het Italiaanse

derlandse Opera in Amsterdam in de func-

repertoire. Zo zong ze in Parijs Elisabeth

tie van assistent-dirigent en corepetitor. In Het Muziektheater Amsterdam diri-

Eva-Maria Westbroek

in Wagners Tannhäuser en Die Kaiserin in Die Frau ohne Schatten van Strauss, en in

geerde hij Janaceks Jenu˚fa met het Radio

Eva-Maria Westbroek is ongetwijfeld een

Brussel Leonora in Verdi’s La forza del des-

Filharmonisch Orkest en Die Meister-

van de grote lyrisch-dramatische sopranen

tino. In 2008 volgde haar debuut tijdens

singer von Nürnberg van Wagner met het

van onze tijd. Ze zingt in alle grote ope-

de Festspiele in Bayreuth, wederom als

Nederlands Philharmonisch Orkest. Verder

rahuizen van de wereld, zoals the Royal

Sieglinde.

verzorgde hij verschillende malen de instu-

Opera in Londen, de Metropolitan Opera

dering van het Koor van de Nederlandse

in New York, de Bayreuter Festspiele en

In het seizoen 2009-2010 zong ze met

Henny Diemer. Ze vertegenwoordigde Ne-

Opera. Dit koor werd, tezamen met het

bij de operahuizen van Berlijn, Dresden,

enorm succes haar lievelingsrol: Minnie

derland tijdens de BBC Singer of the World

Nederlands Blazersensemble, door hem

Parijs en Amsterdam. Eva-Maria studeerde

in Puccini’s La Fanciulla del West zowel in

Competition in Cardiff in 2003. Ze won

gedirigeerd bij de kroning van koning

onder meer bij James McCray in Den Haag

Amsterdam als in Londen, waar ze in 2011

diverse prijzen, onder meer bij de Rosa

Willem-Alexander. Van veel muzikale be-

en bij Iris Adami-Coradetti in Italië. Ze won

ook veel succes oogstte in de wereld-

Ponselle International Competition for

Toonkunstkoor Amsterdam

Tania Kross

Tania Kross, geboren op Curaçao, studeerde aan het Utrechts Conservatorium bij


10 - 11 08 09

Solisten, orkest

Vocal Arts in New York en tijdens het Cris-

Haar eerste cd, Corazon, is onderscheiden

Bayreuth en Londen. Sinds het seizoen

meer bij Elisabeth Schwarzkopf en James

tina Deutekom Concours. Tania Kross werd

met de Edison Music Awards Publieksprijs.

2006/07 is hij ensemblelid van de Opera

McCray. Na zijn studie werd hij lid van de

van Frankfurt.

Opera van Gelsenkirchen.

door Het Concertgebouw verkozen tot ‘Rising Star’ van het seizoen 2004/2005.

In het seizoen 2010-2011 maakte hij als

In 1989 werd hij uitgekozen om Ne-

Ze gaf een recital in de Kleine Zaal van Het

Frank van Aken

Tannhäuser in de opera van Wagner zijn

derland te vertegenwoordigen tijdens de

Concertgebouw en ging op tournee langs

Tenor

debuut aan de Weense Staatsopera, en

Cardiff Singer of the World Competition.

diverse concertzalen, onder meer in Parijs,

zong hij in Barcelona, aan de Scala van

Gedurende twee seizoenen was hij ver-

Salzburg, Wenen, Athene, Birmingham,

Milaan en in Baden-Baden. In 2012 maakte

bonden aan het Theater am Gärtnerplatz

Keulen en de Carnegie Hall in New York.

hij met groot succes naast Eva-Maria

in München, waar hij als Commendatore in

Westbroek zijn debuut als Siegmund in

Mozarts Don Giovanni debuteerde. Bij De

Tania Kross werkte mee aan verscheidene

Die Walküre aan de Metropolitan Opera in

Nationale Opera zong hij in diverse opera’s

operaproducties, onder meer bij De Nati-

New York. Naast het Duitse repertoire zingt

van Britten en Monteverdi.

onale Opera, de Nederlandse Reisopera,

hij ook rollen als Otello in de gelijkna-

in Hamburg en Brussel en was verbonden

mige opera van Verdi, Mauricio in Adriana

In de loop van de jaren zong Jaco Huijpen

aan het theater van Hannover. Ze debu-

Lecouvreur van Francesco Cilea, Hermann

bij diverse theaters vooral in Duitsland

in Pique Dame van Tsjaikovski, Alexey in

een keur aan grote basrollen, onder meer

teerde in februari 2007 bij de Staatsoper

Frank van Aken

Stuttgart in de titelrol van Bizets Carmen,

Frank van Aken studeerde zang aan het

Prokofjevs De Speler en Sergei in Lady

in I Puritani van Bellini, Verdi’s Rigoletto,

een rol die zij ook zong op het Glynde-

Utrechts Conservatorium, de opera studio

Macbeth van Mtsensk van Sjostakovitsj.

La Forza del Destino, Macbeth en Don Car-

bourne Festival. In 2013 produceerde en

van het Koninklijk Conservatorium in Den

los, La Bohème van Puccini, Der Freischütz

zong ze in Amsterdam ‘Katibu di Shon /

Haag en bij James McGray. In 1994 won

van Von Weber, Beethovens Fidelio en

Slaaf en Meester’, een opera in het Papia-

hij het Cristina Deutekom Concours. Hij

Jaco Huijpen

Moessorgski’s opera Chovansjtsjina. Bij de

ments op een libretto van Carel de Haseth

debuteerde in 1995 als Macduff in Verdi’s

Bas

Nederlandse Reisopera zong hij in Rusalka

en gecomponeerd door Randal Corsen.

Macbeth bij de Nederlandse Reisopera.

van Dvor˘ák, Verdi’s Aida en Don Carlos,

In Rome zong hij Cavaradossi in Puccini’s

Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

Tania Kross streeft ernaar om klassieke

Tosca. Vanaf 1996 was hij verbonden aan

(Brecht/Weill) en als Klingsor in Wagners

muziek zo dicht mogelijk bij (nieuw) pu-

de theaters van achtereenvolgens Mei-

Parsifal. Het afgelopen jaar zong hij in

bliek te krijgen. Sinds 2006 heeft zij in

ningen en Düsseldorf. Hij zong daar een

Gent en Antwerpen opnieuw de Commen-

haar woonplaats Gouda een eigen festival

veelheid aan tenorrollen uit het lyrisch-

datore in Don Giovanni van Mozart.

“Krossin’ Gouda”, waarbij diverse kunst-

dramatische repertoire zoals Lohengrin in

disciplines elkaar ontmoeten. Tania Kross

de gelijknamige opera van Wagner, Walther

was ambassadeur van Muziek telt!, een

von Stolzing in Wagners Die Meistersinger

initiatief van Muziekcentrum Nederland,

von Nürnberg, Siegmund in Die Walküre,

het Fonds voor Cultuurparticipatie en van

de hoofdrol in Parsifal, maar ook Rada-

De bas Jaco Huijpen kreeg zijn opleiding

Het VU-Kamerkoor is een halve eeuw jong

Kunstfactor om meer muziek te brengen in

mes in Verdi’s Aida. Gastrollen zong hij in

aan het Conservatorium in Amsterdam

en telt ruim 30 ambitieuze koorzangers.

het leven van kinderen.

Berlijn, München, Stuttgart, Straatsburg,

en volgde diverse masterclasses, onder

Zowel jeugdig enthousiasme als wijze

Toonkunstkoor Toonkunstkoor Amsterdam Amsterdam

Jaco Huijpen

VU-Kamerkoor


10 - 11

Musicians without Borders


ervaring maken deel uit van de magische

het land, zoals Het Concertgebouw in Am-

mix. Deze variëteit zet zich door in de

sterdam en de Doelen in Rotterdam. Het

programmakeuze, waarin ruimte is voor

NNO is het meest veelzijdige orkest van

stokoude en nagelnieuwe muziek, begeleid

Nederland. De programmering is verras-

of a capella. Het koor wordt al 25 jaar

send en breed; van puur en onversneden

Dit concert is een benefiet voor Stichting

aangevuurd door dirigent Boudewijn

klassiek tot cross-overs met popmuziek.

Musicians without Borders. Musicians

Jansen.

War divides, music connects

Het orkest laat graag ‘nieuwe oren’

without Borders bedankt dirigent Boude-

kennismaken met symfonische muziek, bijvoorbeeld via de Pieter Roelf Jeugd concerten en de gratis lunch- en buitenconcerten.

wijn Jansen, Toonkunstkoor Amsterdam, Noord Nederlands Orkest

Ook is het NNO geregeld te beluisteren op

het Noord Nederlands Orkest en de solisten Eva-Maria Westbroek, Tania Kross, Frank van Aken en Jaco Huijpen.

de radio. Er is een nauwe samenwerking

Damrau, Piotr Beczala, Simone Lamsma,

met diverse andere kunstinstellingen, het

Daniel Hope, Neslon Goerner en Eva-Maria

Met name bedanken wij dirigent Boude-

Recente wapenfeiten zijn Händels Messiah,

Prins Claus Conservatorium en de conser-

Westbroek.

wijn Jansen, voor de inspiratie om het

de Mariavespers van Monteverdi, en van

vatoria in Amsterdam en Den Haag.

Bach het Weihnachtsoratorium, de Hohe

Requiem uit te voeren in de context van Het orkest besteedt in festivalvorm ook

de bevrijdende kracht van muziek, en Eva-

Antony Hermus is vanaf concertseizoen

regelmatig aandacht aan prominente, he-

Maria Westbroek, Ambassadeur van Musici-

2015/2016 voor drie jaar vaste gastdirigent

dendaagse internationale componisten. Zo

ans without Borders, voor het initiatief om

Volgend concert op 19 en 21 juni, Waalse

bij het orkest. De Britse Stefan Asbury ver-

kwamen Wolfgang Rihm (2001), Terry Riley

dit bijzondere concert aan onze organisa-

Kerk en Dominicuskerk Amsterdam. Met

ruilt op dat moment zijn chef-dirigentschap

(2002), Hans Werner Henze (2003), Arvo

tie te verbinden.

onder andere ‘Concert voor Koor’, Alfred

voor de positie van honorair dirigent van

Pärt (2004), Sir Harrison Birtwistle (2005),

Schnittke.

het orkest. Michel Tabachnik is vanaf

Heiner Goebbels & Sofia Gubaidulina

‘Mensen die samen muziek maken,

augustus 2015 dirigent emeritus bij het

(2006), Philip Glass (2007 en 2013), Laurie

kunnen geen vijanden zijn… zolang de

Noord Nederlands Orkest.

Anderson (2008), Michael Nyman (2009)

muziek doorgaat’

Messe en de Motetten.

Noord Nederlands Orkest NNO

en Steve Vai (2010 en 2013) naar GroninVooraanstaande dirigenten als Viktor Li-

(Paul Hindemith)

gen voor de uitvoering van hun muziek.

berman, Jean Fournet, Franz Paul Decker,

‘Als er iets in deze wereld moet

Het NNO werd opgericht in 1862 en is

Alain Lombard, Sergiu Comissiona, Richard

Het orkest bestaat uit zo’n 75 vaste or-

veranderen, kan het alleen door

daarmee Nederlands oudste professionele

Dufallo en Nikolai Alexeev dirigeerden in

kestleden. Kijk voor de meest actuele

muziek’

symfonieorkest. Het brengt symfonische

het verleden het NNO. Vandaag de dag

informatie over onze concerten op www.

muziek tot leven in de drie Noordelijke

wordt er naast de vaste gastdirigent en

nno.nu.

provincies, met zo’n 120 concerten per

honorair dirigent gewerkt met dirigenten

‘Als we samen kunnen zingen, kunnen

seizoen: in concertzalen, in de open lucht,

als Jan Willem de Vriend, Michael Jurowski

we samen leven’

tijdens festivals en voor scholen. Ook toert

en Stefan Vladar. Het orkest werkt samen

(Shutka, 8-jarig Roma-meisje,

het orkest regelmatig naar podia elders in

met internationale topsolisten zoals Diana

Macedonië)


(Jimi Hendrix)


10 - 11 12 13


is. Muziek heelt, verzoent, overbrugt

Music Bridge – In het verdeelde Derry-Lon-

Iedere grote componist, iedere grote mu-

verschillen, versterkt begrip en smeedt

donderry brengen we mensen samen door

sicus begrijpt de kracht van muziek om

banden.

community music-training en -programma’s

De kracht van muziek

de mens tot in het diepste van zijn ziel te raken. Wij, muziekliefhebbers, maken

Principes van ons werk

Steun Musicians without Borders!

muziek of luisteren naar muziek om in

• Muziek kan empathie creëren, saamho-

Musicians without Borders bouwt aan een

Om ons werk voort te zetten zijn we af-

onze kern geraakt te worden, om opge-

righeid bouwen en hoop geven.

wereldwijd netwerk van musici en muziek-

hankelijk van kortlopende projectsubsidies

tild te worden uit onze dagelijkse zorgen,

• Muziek overstijgt etnische scheidslij-

liefhebbers die ons werk mogelijk maken

en donaties van fondsen, stichtingen en

om iets van vervoering en transformatie

nen en biedt een neutrale ruimte waarin

met hun tijd, energie, expertise en financi-

individuen.

te ervaren. Al kunnen wij niet precies uit-

mensen elkaar ontmoeten door gedeelde

ele steun.

leggen waarom muziek ons zo raakt, we

talenten en passies.

begrijpen wel dat het zo is. En dit begrijpt

• Community music is een directe en

ieder mens, overal ter wereld, bij het

toegankelijke methode om mensen met

Mitrovica Rock School – In het naoorlogse

88 Keys. De 88 Keys zijn sleutelfiguren die

horen van het eerste slaapliedje als kindje

elkaar te verbinden en gemeenschappen te

Kosovo overbruggen jonge aspirant-rock-

Musicians without Borders met een perio-

in moeders armen, het meezingen met een

betrekken en te mobiliseren.

sterren de kloof in deze stad in de Mitro-

dieke gift voor 5 jaar steunen.

favoriet popliedje, of het bijwonen van

• Van ‘drumcirkels’ tot koorzang tot

vica Rock School, waar alles om muziek

een overweldigende uitvoering van het

rockbands kan muziek worden beoefend

draait.

Requiem van Verdi.

door een ieder op zijn/haar eigen niveau

Palestine Community Music – Wij leiden

ongeacht muzikale vaardigheden, zowel in

jongeren en jonge professionals op om

Met een maandelijkse bijdrage helpt u ons

Musicians without Borders is door musici

kleine groepen als met honderden of zelfs

muziek te brengen naar kinderen in vluch-

aan een vaste basis. Voor informatie:

in Nederland opgericht om de transfor-

duizenden mensen.

telingenkampen, dorpen, scholen, zieken-

[email protected]

huizen en weeshuizen op de westelijke

Musicians without Borders is door de

Jordaanoever.

belastingdienst als culturele ANBI aan-

merende, verbindende kracht van muziek in te zetten voor vrede, op plekken waar

Duurzaam

88 Keys Projecten en Programma’s

Eva-Maria Westbroek is Ere-Voorzitter van

Vrienden van Musicians without Borders

oorlog heeft gewoed. Waar mensen elkaar

Musicians without Borders werkt nauw

Rwanda Youth Music - Introductie van

gemerkt: donaties zijn van de belasting

kwijt zijn geraakt gebruikt Musicians wit-

samen met lokale muzikanten en organisa-

muziektherapie, opleiding en community

aftrekbaar. Door de Geefwet is een perio-

hout Borders de kracht van muziek om

ties om duurzame projecten op te bouwen

music-activiteiten om jongeren en kinderen

dieke gift (van minimaal 5 jaar) aan

bruggen te bouwen, de wonden te helen

die aansluiten op de lokale behoeften. Uit

met Hiv/Aids weerbaarder te maken.

Musicians without Borders voor 125%

en aan een geweldloze samenleving te

succesvolle projecten ontwikkelen wij mo-

From Woman to Woman - In Oost-Bosnië

aftrekbaar.

bouwen.

dellen, methodieken en trainingen die we

gebruiken wij muziek voor traumaverwer-

aanpassen voor andere regio’s.

king bij overlevenden van genocide in

Sinds de oprichting van Musicians without

Musicians without Borders’ betrokkenheid


Srebrenica.

www.musicianswithoutborders.org

Borders in 1999 hebben onze projecten

op lange termijn geeft onze deelnemers de

Tanzania Youth Music - Training van

Kloveniersburgwal 87

laten zien dat muziek de mogelijkheid

tijd om vaardigheden en talenten te ont-

jeugdleiders om muziek te gebruiken

1011 KA Amsterdam

heeft om te herstellen en om hoop te

wikkelen, verdriet en verlies te verwerken,

om problemen rondom armoede, Hiv en

020- 330 5012

brengen daar waar dat het meeste nodig

en bruggen van verzoening te bouwen.

gender-geweld aan te pakken.



14 - 15

Giuseppe Verdi

Messa da Requiem van Giuseppe Verdi Een zwerftocht naar het humanisme Toen Giuseppe Verdi in 1901 werd begra-

dat in de latere versie van Manzoni in

hiervan vormen ongetwijfeld de uitvoerin-

herziene vorm zou terugkeren. Het Libera

gen die de Roemeens-Tsjechisch-joodse

me, Domine (Bevrijd me, O Heer) is het

pianist, componist en dirigent Rafael

slotdeel van het werk en als zodanig ook

Schächter tijdens de Tweede Wereldoorlog

de apotheose.

in het Tsjechische ghetto en doorgangs-

Het verbaast niet dat Verdi zijn Requiem

kamp Theresienstadt heeft gerealiseerd.

ven in Milaan verzamelden zich tienduizen-

schrijft in een stijl die dicht bij de

Bovendien hoort het kamp zelf tot een van

den mensen in de stad. De grootste

dramatiek van zijn opera’s ligt. Het Dies

de meest cynische inventies van het

irae (De dag der wrake) bijvoorbeeld is

Nazi-regime.

Italiaanse componist van de eeuw was overleden. Maar dat niet alleen, het land

Roman De verloofden van Manzoni

minstens zo expressief als sommige

verloor ook een geëngageerde kunstenaar

uit van de intellectuele kring van Verdi, die

grootse passages uit een opera als Aida,

Theresienstadt was een achttiende-eeuws

die de onafhankelijkheid en modernisering

met de dood van de schrijver ook een

die hij net had voltooid. Koor, koperbla-

garnizoensstadje, dat door de Duitsers al

van Italië als een nationaal symbool had

goede vriend verloor. Manzoni werd

zers en slagwerk zetten hier in viervoudig

snel werd ingericht als doorgangskamp

uitgedragen. In zijn opera’s streed hij

beroemd met zijn roman De verloofden,

forte een striemend ritme in. Daartegen-

naar Auschwitz. Omdat er talloze joodse

tegen onderdrukking van welke aard dan

waarin hij felle kritiek levert op de officiële

over staan de meest kwetsbare en intieme

musici en componisten in het kamp

ook. Op verschillende momenten hield hij

machtsstructuren van kerk en politiek in

passages voor de vier solisten. Extreme

terechtkwamen, deed men wat men

zich zelfs concreet bezig met de politieke

zijn land, terwijl hij tegelijkertijd een

contrastwerking was een van Verdi’s

gewend was te doen: componeren en

vrijheidsstrijd in zijn land. Maar behalve

pleidooi houdt voor een persoonlijke

geliefde stijlmiddelen.

musiceren. Eerst werd dat door de Nazi’s

een componist en politicus verloor Italië

manier van geloven. Hoewel hij zijn leven

ook een groot humanist. De kwetsbare

lang gelovig katholiek bleef, betekende

Niet iedereen was gecharmeerd van het

dat men met dit ‘vrolijke, creatieve kamp’

mens is voor Verdi altijd de focus geweest

zijn roman, met alle potentiële revolutio-

expressieve, opera-achtige karakter van dit

de vrije wereld om de tuin kon leiden

in zijn oeuvre. Letterlijk zelfs, want in de

naire elementen, een belangrijke stap naar

religieuze werk. Sommigen gingen zover

omtrent de ware bedoelingen. Theresien-

nadagen van zijn carrière liet hij in Milaan

een rechtvaardiger samenleving. Verdi had

dat zij de componist ervan verdachten een

stadt werd een ‘Modelkamp’. Het werd

een rusthuis bouwen voor oudere - en

een enorme bewondering voor het werk.

eigen programma te volgen, dat buiten de

diverse malen bezocht door internationale

daarom vaak onbemiddelde - zangers en

verboden, maar al snel daagde het besef

kaders van het katholicisme trad. Mis-

delegaties, die niets doorhadden. Schrij-

musici. Zijn Casa Verdi bestaat nog steeds,

Dat Verdi zelf voorstelde een Messa da

schien zit daar een kern van waarheid in,

nend is bijvoorbeeld de wasruimte,

en in de kapel in de tuin ligt hij samen

Requiem, een katholieke dodenmis, voor

want Verdi’s aversie tegen de klerikale

voorzien van wasbakken, kranen en

met zijn vrouw begraven.

Manzoni te schrijven lag dus voor de

kerk, ingegeven door onder andere

spiegels, maar zonder aansluiting op een waterleiding.

hand. Al was dit niet het startpunt van zijn

Manzoni’s ideeën, maakte van hem een

De oorsprong van Verdi’s Messa da

compositie. Vijf jaar eerder, in 1868,

agnost. Maar wel een zeer humanistische

Requiem kent eenzelfde vermenging van

overleed Rossini, en Verdi wilde zijn grote

agnost.

kunst, politiek en humanisme als het leven

voorbeeld eren met een collectief Requi-

Zo kon het gebeuren dat dit Requiem

van de componist. In 1873 was in Italië de

em, geschreven door maar liefst dertien

een eigen leven ging leiden als belangrijke

kwamen de opera’s Der Kaiser von Atlantis

dichter en romanschrijver Alessandro

Italiaanse componisten. Verdi zelf schreef

drager van humaniteit en menselijke

van Viktor Ullmann en Brundibár van Hans

Manzoni overleden. Manzoni maakte deel

voor die gelegenheid het deel Libera me,

waardigheid. Het meest wrange voorbeeld

Krása er tot stand. Schächter wist zo’n


Er werd veel gemusiceerd in het kamp, om de verloren moed terug te winnen. Zo


16 - 17

Muziek geeft mensen weer zin...

‘Muziek geeft honderdtwintig koorzangers en vier solisten te verzamelen en met pianobegeleiding werkte hij hard en consciëntieus

mensen weer zin in het leven’

aan de uitvoering van Verdi’s Requiem. Veel joodse gevangenen waren tegen dit

Eva-Maria Westbroek

katholieke werk, dat een paradestuk van

ambassadeur van Musicians without

de onderdrukker zou zijn.

Borders

Schächter pleitte ervoor dat juist in deze omstandigheden een beroep moest

‘War divides, music connects’, is het motto

worden gedaan op de humaniteit, te meer

van Musicians without Borders. De organi-

omdat die stukken buiten het kamp niet

satie brengt mensen in oorlogsgebieden in

meer klonken.

contact met muziek. Sinds een paar jaar is Eva-Maria Westbroek ambassadeur. Wan-

Tijdens de voorbereidingen in 1943 werden

neer en waar ze kan, zet ze zich in voor

twee keer achter elkaar alle koorleden op

deze organisatie. Zoals bij deze uitvoering

transport gesteld naar Auschwitz, maar

van Requiem van Verdi. Bijzonder is dat

Schächter volhardde in zijn strijd. Op 23

ze op het podium staat samen met onder

juni 1944 moest hij ter gelegenheid van

andere haar echtgenoot, tenor Frank van

Dat is leuk! Ik ben natuurlijk een groot fan

leid. Veel mensen hebben dat niet. Ik

een bezoek van het Internationale Rode

Aken.

van Frank. Ik vind het geweldig om hem

wil een bijdrage leveren om de wereld

te horen zingen, daar word ik altijd heel

een stukje beter te maken. Ik vind deze

Kruis en een aantal SS-officieren, onder wie Adolf Eichmann, zijn felbevochten

Hoe is het om met je echtgenoot in dezelfde productie te zitten?

Waarom wil je je daarvoor inzetten? Ik vind dat ik een heel bevoorrecht leven

blij van. En het is ook gezellig, je bent zo

organisatie geweldig. Je kunt door middel

Requiem met een kleinere koorbezetting

Het Requiem heb ik een aantal keren

vaak alleen onderweg. Laatst waren we

van muziek mensen tot elkaar brengen. Je

uitvoeren. Op 16 oktober van dat jaar werd

gedaan, en opera’s van Verdi, zoals Don

twee maanden in New York. Dat was su-

kunt ze helpen over hun trauma’s heen te

hij zelf naar Auschwitz gedeporteerd.

Carlos, Othello, La Forza del Destino en Un

pergezellig. ’s Avonds eet je met elkaar,

komen en je kunt ze weer zin in het leven

Ballo in Maschera. Maar het Requiem vind

’s ochtends ga je samen ontbijten.

geven. Muziek is een mooi medium om dat

Heb je veel Verdi gezongen?

De Messa da Requiem blijft een luide roep

ik een van de mooiste en indrukwekkend-

om humaniteit in een wereld die haar

ste stukken die er bestaan. Er zit van alles

Hoe ben je met Musicians Without

waarden dreigt te verliezen. Dat geldt voor

in dat werk. Stukken over angst worden

Borders in contact gekomen?

Verdi’s tijd, voor Schächters Theresienstadt

weer afgewisseld met devote passages.

en voor ons hier en nu. We hebben nog steeds een grote behoefte aan Musicians without Borders. (Willem Bruls)

voor elkaar te krijgen.

Toen ik voor het regelen van een werk-

Je bent ambassadeur, wat houdt dat precies in?

visum voor Amerika weer eens zat te

Ik was tot nu toe vooral bezig de organi-

wachten op de ambassade, raakte ik aan

satie naamsbekendheid te geven. Ik zou

Nee, helemaal niet. We draaiden thuis veel

de praat met leden van Nederlands Blazers

willen dat zo veel mogelijk mensen geïn-

pianomuziek. Wat we wel hadden was het

Ensemble. Zij wezen me op het bestaan

teresseerd raken in MWB en zich er ook

Requiem van Mozart. Maar het Requiem

van Musicians without Borders (MWB). Ik

voor gaan inzetten. Nu doe ik iets voor ze

van Verdi vind ik mooier.

was daar erg door gegrepen.

door mee te werken aan het Requiem van

Ben je gelovig opgevoed?



10 - 19 18 11

Jaco Huijpen

Het geheim achter Verdi. Daar krijg ik niet voor betaald; de

een grote stem

opbrengst gaat naar MWB.

Jaco Huijpen Waarom hebben jullie gekozen voor het Requiem van Verdi?

In de rol van Il Commendatore in Mozarts

Ooit had ik tegen Boudewijn Jansen, die

Don Giovanni reikt Huijpens donderstem

ik ken van de Nationale Opera, gezegd dat

met gemak tot de achterste rijen van een

hij me kon bellen als hij het Requiem van

grote zaal als Carré. Hoe kom je aan zo’n

Verdi zou gaan doen. Toen ik in gesprek

stem? Puur techniek, zegt Huijpen zelf.

was met MWB over een concert, belde hij. Hij had de documentaire gezien die

Huijpen is het vak van operazanger min of

gemaakt is over de uitvoering van het Re-

meer ingerold. “Op een bepaald punt in

quiem in concentratiekamp Theresienstadt.

mijn loopbaan was ik muzikaal verder dan

herkennen. Vrij zingen is essentieel: met

‘L’. Door het uitspreken van de L gaat het

Die heb ik toen ook bekeken. Het is een

ik technisch kon. Ik hoorde hoe ik wilde

een open strot en een vrije klank komen

strottenhoofd omlaag. De kunst is om

erg indrukwekkende documentaire. Boude-

zingen, en deed kunstgrepen, maar had

de boventonen vrij en zing je met een

dezelfde ruimte te blijven voelen als je

wijn wilde het stuk uitvoeren als een soort

niet de techniek. Een sleutelmoment in

natuurlijk vibrato. Daarmee vul je de

chromatisch omhoog zingt.”

tribute. Hij wilde de mensen die dat toen

mijn loopbaan was de ontmoeting met de

zaal.”

deden, hiermee eren. Ik vond dat precies

Amerikaanse tenor James McCray. We

passen bij MWB. Het ging toen ook over

zongen beiden in Die Feen, een weinig

de kracht van muziek. De mensen in het

uitgevoerde opera van Wagner. Na dat

“Zangtechniek onderhouden is vergelijk-

grote baspartijen in beroemde opera’s,

kamp kwamen na veertien uur slavenarbeid

optreden mompelde ik wat over een

baar met fitness. Je strottenhoofd heeft

maar een Ain’t no sunshine met vrienden

’s avonds bij elkaar om muziek te maken

verkoudheid die mij dwars zat, maar

toch een bepaalde constitutie nodig. Een

in de kroeg durft hij nog niet aan. “Ik ben

en uit te voeren. Zo voelden ze zich mens,

McCray meende dat het iets anders was

hilarische opwarmoefening die ik wel eens

een groot fan van Nelson Riddle, dirigent/

ze konden verder en ze hadden er plezier

wat mijn stem belemmerde. Ik ging bij

samen met Frank van Aken doe, is met de

arrangeur o.a. voor Frank Sinatra. Ik ben

aan. Ik vind dat zo indrukwekkend. Ik heb

hem in de leer en hij heeft mij technisch

tong uit de mond, korte stotende è-klan-

altijd muzikant gebleven, ik houd van

hem toen in contact gebracht met MWB en

weer veel verder gebracht door een

ken maken. Je kunt zo redelijk snel en

dirigeren, arrangeren en improviseren. Het

zo is dit concert tot stand gekomen.

scherpe keuze te maken in welke baspar-

intensief je gehele instrument, stem en

metier van operazanger dwingt tot

tijen goed bij mijn stem passen. Dat is

keel opwarmen, bovendien train je de

perfectie, maar daarbinnen steeds weer

voor mij de sleutel: kijk waar de stem op

grenzen van je stem, op een manier die

spontaan en ongedwongen musiceren dát

zijn best klinkt, waar is de stem het meest

met het zingen van bijvoorbeeld toonlad-

is wat voor mij het zingen steeds weer

vrij. Dat is je eigen geluid, de klank van

ders minder aan de orde komt.

boeiend maakt.”

(Stef Lokin)

Perfectie Fitness

Huijpen zingt schijnbaar moeiteloos de

jouw stem. En dat kun je uitbouwen naar boven en naar beneden. Iedere zanger

Bij het inzingen met mijn amateurkoor in

heeft een eigen geluid. Zo kun je Pavarot-

Assendelft laat ik een duidelijke ruime

ti’s stem al na 1 seconde van een opname

oe-klank maken, met daarvoor de klank


(Loes Knotter)


10 - 11 20 21

Hoe muziek werkt...

“Ik wil weten hoe muziek werkt in het

tevoren geoefend hadden. “Het is zo

nu gekoppeld aan een wetenschapper die

belangrijk dat kinderen muziekonderwijs

dat gaat onderzoeken. Hopelijk wordt er

krijgen op school. We hoeven niets voor

iets ontwikkeld wat praktisch in het onder-

hen aan te passen; we moeten kinderen

wijs te gebruiken is. Ik wil dat muziek een

Muziek en onderwijs vormen voor Tania

niet onderschatten. Ze hebben een open

onderwijstool wordt.”

Kross een logische combinatie. Elk kind

mind en ze absorberen de meest ingewik-

heeft recht op muziekonderwijs, vindt ze.

kelde muziek als iets gewoons.”

brein”

(Marjolein Zinkstok)

En als kersvers lid van de Akademie van Kunsten wil ze nu ook uitzoeken hoe

Herinneringen

muziek een rol kan spelen bij het leren.

Sinds 1 april is Tania lid van de vorig jaar opgerichte Akademie van Kunsten. “Ik heb

“Ik ben zelf absoluut product van onder-

een grote drang om alles te weten te

wijs”, zegt Tania Kross, “niet van opvoe-

komen. Ik wil onderzoeken wat de

ding. Ik kom uit een Curaçaos

meerwaarde is van muziek voor de

middenklassegezin en ben niet grootge-

ontwikkeling van een mens, van het begin

bracht met Bach en blokfluit. Wat ik van

tot het eind van zijn leven.”

muziek weet, heb ik in Nederland geleerd,

spelenderwijs klassieke muziek. Ik heb een

op het conservatorium.” Ze vindt het

liedje voor hen gemaakt; dat zingen we

Vragen heeft Tania genoeg. “Het muziek-

belangrijk om mensen met muziek in

elke avond voor het slapen gaan. Ik ben

geheugen wordt niet aangetast door

aanraking te brengen. Om die reden is ze

verbaasd dat kinderen muziek zo snel

Alzheimer. Ik heb aan mijn demente oma

ambassadeur geworden van de korenbond

oppikken. Mijn zoontje van 2 zingt al

gezien dat ze nog wel herinneringen aan

KBZON. Ze maakt dit jaar een tournee

liedjes mee, hij kent de teksten al!” Ook

muziek had. Ik wil weten hoe dat werkt.

langs allerlei koren in Nederland. Door de

met andere kinderen zingt ze liedjes. Eind

En hoe kan muziek ons helpen om beter

radio- en tv-programma’s die ervan worden

2011 had ze in het Concertgebouw ‘Zing

gebruik te maken van de grote opslagca-

gemaakt, laat ze Nederlanders zien hoe

met ons mee’ gespeeld voor Amsterdamse

paciteit van ons brein? Er is iets met

leuk zingen is. Ook is Tania ambassadeur

scholieren. “Het was een educatief

muziek waardoor je dingen beter opslaat

van het Instrumentendepot Leerorkest. Uit

programma, met speciaal geschreven

in je brein. Dat wil ik gebruiken in het

dat depot kunnen basisschoolleerlingen

liedjes, gebaseerd op verhalen uit mijn

onderwijs. Zelf kan ik geen teksten

een instrument kiezen dat ze leren

eigen jeugd. De juffen en meesters kregen

onthouden zonder muziek erbij. Zodra er

bespelen.

van tevoren de muziek en teksten van alle

muziek onder staat, kan ik ineens lappen

liedjes en oefenden ze met de kinderen.

tekst uit mijn hoofd leren.

Meezingen

Tijdens de voorstelling zongen die met me

Aan haar eigen kinderen ziet Tania nu hoe

mee. Het was zo leuk!” In Gouda herhaal-

Bij kinderen werkt muziek ook, het helpt

die muziek leren. “Onder het tandenpoet-

de ze dat programma dit jaar in maart

ze om taal en rekenen te leren. Hoe kan

sen en pyjama aantrekken introduceer ik

voor 700 kleuters, die de liedjes ook van

dat? In de Akademie van Kunsten word ik



22 - 23

De cd-kast van Frank van Aken

De CD en platenkast van Frank van Aken

muziek heeft achtergelaten zoals Lohengrin, de opname waar het mij in deze plaat

‘Cesare Siepi sings Cole Porter and Italian Songs’

Mijn eerste plaatjes stamden uit de tijd

om gaat. Maar ook werken als Tannhäuser,

Een layback-cd met prachtige liederen,

dat ik begon met zanglessen. Eerst bij

Parsifal en Tristan und Isolde.

gezongen door de sonore mooie bas

Maria van Uden, die nu (in de 90 jaar!)

Cesare Siepi (1923- 2010). Aan te bevelen

nog steeds lesgeeft in Amsterdam. Mijn

Een ode aan de tenor die hier een

bij een goed glas rode wijn op een warme

allereerste plaat was een opname van de

fragment uit Lohengrin zingt, in het

zomeravond.

Nederlandse bariton Marco Bakker. Toen

Italiaans. Een tenor waar je stil van wordt.

dacht ik nog dat ik een bariton zou

Geliefd door al zijn medezangers (zie het

Richard Wagner, ‘Die Walküre’,

worden. Na het zien en horen van de film

alleen door Vinay komt die de machtige

boek ‘The last Primadonna’s’ van Lanfran-

Berliner Philharmoniker o.l.v. Sir

‘The Great Caruso’ met Mario Lanza als

rol van Otello magistraal zingt, maar ook

co Rasponi). Niemand minder dan Toscanini

Caruso was ik om: ik moest en zou tenor

door het dirigeren van Toscanini. Het

gaf hem de bijnaam “Mister Scala”.

worden. Er is geen mooiste plaat. Ik heb

ensemble in de vaak weggelaten derde

uit mijn verzameling zeven platen uitgeko-

akte waar Jago (Valdengo) zijn gif over

De derde ode is aan de dirigent, Carlo

de Salzburgerfestspiele 2008 en is niet in

zen, maar dat hadden er ook zo 20

Otello heen laat komen, klinkt prachtig in

Sabajone, jarenlang de vaste dirigent in

de verkoop geweest. Wel de dvd-registra-

kunnen zijn.

balans en het koor klinkt ook zoals je het

het Scala van Milaan. Van hem heb ik ook

tie van de uitvoering uit Aix-en-Provence.

zou willen horen. Een van mijn lievelings-

prachtige opnames gehoord van bijvoor-

Leuk detail is dat de Sieglinde gezongen

opera’s.

beeld Cavalleria Rusticana en van Otello.

wordt door Eva-Maria (ik ben natuurlijk

Wat een mooie fragmenten op deze plaat.

trots!), die mij vertelde dat bij Wotans

O, o o wat jammer dat ik ze nooit heb

‘Abschied’ alle Walküres met tranen in de

kunnen zien en horen van dichtbij.

ogen aan het zijtoneel zaten te luisteren

Verdi Requiem o.l.v. Victor De Sabata De keuze voor deze plaat uit 1954 is een

Simon Rattle Als laatste kies ik voor een cd met uitvoerenden die nog leven. De cd is van

ode aan Victor De Sabata, een Italiaanse

Kirsten Flagstad met Sibelius Songs

dirigent ten tijde van Toscanini. Een hele

Wát een geweldige stem heeft die vrouw.

bijzondere man. Hij laat dingen horen die

Wat ik met Sibelius heb, weet ik zelf

je op geen andere opname hoort, zoals

niet. Maar ik denk dat het iets met de

Vladimir Horowitz met het ‘Pianocon-

stijgen en bij gelegenheid zijn eigen

het klagende opkomen van de alten in het

natuur te maken heeft. Ik hoop deze

cert No. 3 van Rachmaninov in d’ met

tranen liet vloeien. Persoonlijk vind ik

Lacrimosa. Fantastische zangers, van wie

liederen ooit te horen in een uitvoering

dirigent Serge Koussevitzky uit 1950

deze laatste akte van het tweede deel van

vooral Giuseppe Di Stefano, Oralia

door Eva (Eva-Maria Westbroek, Franks

De liefde voor klaviermuziek is ontstaan in

Wagners operacyclus Der Ring des

Dominguez en Cesare Siepi mij raken. De

echtgenote. red.). Volgens mij zou dat

mijn jeugd. Mijn oudste broer speelde

Nibelungen één van de mooiste stukken

overgang naar het Lacrimosa wordt door

helemaal passen!

uren achter elkaar Chopin en Rachmaninov.

muziek. Het leuke is dat Siegmund, mijn

De Sabata ongekend mooi gedaan.

hoe Rattle het orkest tot grote hoogte liet

Pianoconcert No. 2 is de bekendste. No. 3

eigen rol, dan allang dood is. Maar ja......

Spannend, vurig en klagend. Een must

Aureliano Pertile, ‘Merce, Merce Cigno

is moeilijker en hoor je wat minder.

dan heb je ook tijd om te luisteren.

voor liefhebbers van deze prachtige mis!

Gentile’, uit Lohengrin, Richard

Rachmaninov zelf was erg onder de indruk

Wagner (Vocal Record, Collectors

van het spel van Horowitz. Een virtuoos

Society, 1981).

die zijn weerga niet kent, maar ook in zijn

Otello van Verdi, met Ramon Vinay en dirigent Toscanini De beste opname van Otello, wat niet

Een ode aan drie mensen. Allereerst aan

subtiele momenten schittert hij door

Richard Wagner, dat hij ons zulke mooie

eenvoud.


(Frank van Aken)


24 - 25

Liedtekst Messa da Requiem

Requiem Giuseppe Verdi 1813 -1901 Italië

No. 2

No. 2 (bas solo & koor)

Tuba mirum spargens sonum

Klanken vol van huiveringen

per sepulcra regionum,

zullen door het grafveld dringen

I

I

coget omnes ante thronum.

allen voor Gods zetel dwingen.

Introitus

Introitus

Mors stupebit et natura,

Dood en leven zullen beven

cum resurget creatura

als het schepsel zal herleven

iudicanti responsura.

om Hem rekenschap te geven

(koor)

(koor)

Requiem aeternam dona eis, Domine;

Heer, geef hun de eeuwige rust;

et lux perpetua luceat eis.

en het eeuwige licht verlichte hen.

No. 3

No. 3 (koor & solisten)

Te decet hymnus, Deus, in Sion,

U komt een lofzang toe, o God, in Sion,

Liber scriptus proferetur,

Zie, daar zal een boekwerk wezen

et tibi reddetur votum

U moet een dankoffer gebracht

in quo totum continetur,

waarin alles staat te lezen

in Ierusalem.

worden in Jerusalem.

unde mundus iudicetur.

waarop vooruit wordt gewezen.

Exaudi orationem meam;

Verhoor mijn gebed;

Iudex ergo cum sedebit,

Als de Rechter is gezeten

ad te omnis caro veniet.

tot U komt alle vlees.

quidquid latet, apparebit:

wat geheim was, wordt geweten


Heer, geef hun de eeuwige rust; en het

nil inultum remanebit.

niets blijft strafloos of vergeten.


eeuwige licht verlichte hen.

Dies irae, dies illa

O die dag, die dag der wrake

Solvet saeculum in favilla:

Zal ’t heelal een ashoop maken,

II

II

Teste David cum Sibylla.

Zo Sybille en David spraken.

Kyrie

Kyrie

Quid sum miser tunc dicturus?

Wat zal ik te zeggen wagen?

quem patronum rogaturus,

wien als pleitbezorger vragen

cum vix iustus sit securus?

waar gerechten zelfs versagen?

(solisten & koor)

(solisten & koor)

Kyrie, eleison

Heer, ontferm U over ons

Christe, eleison

Christus, ontferm U over ons

No. 4

No. 4 (koor & solisten)

Kyrie, eleison

Heer, ontferm U over ons

Rex tremendae maiestatis,

Koning, voor wiens macht wij beven,

III

III

Sequentia

Sequentia

qui salvandos salvas gratis,

die uw heiligen ’t heil zult geven,

salva me, fons pietatis!

red mij, Bron van troost en leven.

No. 5

No. 5 (duet: sopraan & alt) Denk toch, Jesus, mij genegen

No. 1

No. 1 (koor)

Recordare, Iesu pie,



quod sum causa tuae viae:

gingt gij zulke zware wegen,



ne me perdas illa die!

houd die dag mijn vonnis tegen.

Teste David cum Sibylla


Quaerens me sedisti lassus,

Zoekend zijt gij moe gelopen,

Quantus tremor est futurus

Hoe zal dan een ieder schromen

redemisti crucem passus:

wilt door ’t kruis mijn ziel vrijkopen,

quando iudex est venturus

als de Rechter is gekomen,

tantus labor non sit cassus!

niet vergeefs, zo wil ik hopen!

cuncta stricte discussurus!

alles streng wordt doorgenomen.

Iuste iudex ultionis,

Rechtens moet Gij U wel wreken



10 - 11 26 27


donum fac remissionis

maar ik vraag mij vrij te spreken

IV

IV

ante diem rationis!

vóór het oordeel aan zal breken!

Of fertorium

Offertorium

No. 6

No. 6 (tenor solo)

(solisten)

(solisten)

Ingemisco tamquam reus,

Schuldig moet ik zuchten slaken,

No. 1

No. 1

culpa rubet vultus meus:

’t schaamrood jaagt mij naar de kaken

supplicanti parce, deus!

spaar wie smekend U genaken!

Domine Iesu Christe,

Heer Jesus Christus,

Qui Mariam absolvisti

Aan Maria werd vergeven

rex gloriae:

Koning van de heerlijkheid verlos de zielen van alle overleden

et latronem exaudisti,

’s rovers schuld is niet gebleven

libera animas omnium fidelium

mihi quoque spem dedisti.

dan is mij ook hoop gegeven

defunctorum

gelovigen

Preces meae non sunt dignae,

Wat mijn beden niet vermogen

de poenis infernis et de

van de straffen der hel en uit

sed tu bonus fac benigne,

schenk mij dat uit mededogen

profundo lacu!

de diepe poel! Ontruk hen aan de muil van de leeuw,

ne perenni cremer igne!

houd mij aan de hel onttogen!

Libera eas de ore leonis,

Inter oves locum praesta

Laat mij met uw schapen weiden

ne absorbeat eas tartarus,

laat de afgrond hen niet verslinden,

et ab haedis me sequestra

wil mij van de bokken scheiden

ne cadant in obscurum!

laat hen niet neerstorten in de duisternis!

statuens in parte dextra!

en ter rechterhand geleiden!

sed signifer

maar uw banierdrager,

sanctus Michael

de Heilige Michaël,

No. 7

No. 7 (bas solo & koor)

repraesentat eas

moge hen binnenleiden

Confutatis maledictis

Als wier schulden vastgesteld zijn

in lucem sanctam!

in het heilige licht!

flammis acribus addictis

in het vreselijk vuur gestort zijn

quam olim Abrahae promisisti

Zoals Gij dat eertijds hebt beloofd aan

voca me cum benedictis!

roep mij met die dan gered zijn!

et semini eius.

Abraham en zijn zaad.

Oro supplex et acclinis,

‘k Bid U smekend en gebogen

cor contritum quasi cinis:

’t hart vermorzeld door uw ogen

No. 2

No. 2

gere curam mei finis!

met mijn eind heb mededogen!

Hostias et preces tibi, Domine,

Wij dragen U, o Heer, offers en



laudis of ferimus;

lofgebeden op;



tu suscipe pro animabus illis,

neem ze aan voor die zielen

Teste David cum Sibylla.


quarum hodie memoriam faciemus:

die wij heden gedenken

fac eas, Domine,

doe hen, o Heer, overgaan van de dood

No. 8

No. 8 (solisten & koor)

de morte transire

Lacrimosa dies illa,

’t Zal een dag van tranen wezen,

ad vitam!

naar het leven!

qua resurget ex favilla

als de mens uit as herrezen

quam olim Abrahae promisisti

Zoals Gij eertijds hebt beloofd aan

iudicandus homo reus.

’t oordeel wacht, met schuld beladen

et semini eius.

Abraham en zijn zaad.

Huic ergo parce, Deus!

Toon hem dan, God, uw genade

Libera animas omnium fidelium

Verlos de zielen van alle overleden

Pie Iesu Domine,

Milde Heer Jesus,

defunctorom de poenis inferni;

gelovigen van de straffen van de hel;

dona eis requiem. Amen.

geef hun rust. Amen.

fac eas transire ad vitam.

laat hen overgaan naar het leven.



10 - 11 28 29


V

V

VIII

VII

Sanctus

Sanctus

Responsorium

Responsorium

(koor)

(koor)

(sopraan solo & koor)

(sopraan solo & koor)

Sanctus, Sanctus, Sanctus

Heilig, heilig, heilig

Libera me, Domine, de morte aeterna,

Heer, bevrijd mij van de eeuwige dood

Dominus, Deus Sabaoth.

de Heer, de God der heerscharen

in die ilia tremenda, quando coeli

op die verschrikkelijke dag als hemel en

Pleni sunt coeli et terra

Hemel en aarde zijn vol van

movendi sunt et terra,

aarde geschokt zullen worden,

gloria tua.

uw heerlijkheid

dum veneris judicare saeculum

wanneer Gij met vuur de eeuwigheid

Hosanna in excelsis.

Eer en lof zij U in den hoge!

per ignem.

komt oordelen.

Benedictus qui venit in

Gezegend, die komt in den naam

Tremens factus sum eg o, et timeo,

Ik beef, en ik ben bang,

nomine Domini.

des Heren

dum discussio venerit

voor het oordeel dat zal komen, en

Hosanna in excelsis.

Eer en lof zij U in den hoge!

atque ventura ira,

voor de naderende toorn,

quando coeli movendi

wanneer hemel en aarde geschokt

VI

VI

sunt et terra.

zullen worden.

Agnus Dei

Agnus Dei

Dies ilia, dies irae, calamitatis

Die dag zal een dag van toorn, van

et miseriae,

rampspoed en ellende zijn,

(solisten & koor)

(solisten & koor)

dies magna et amara valde,

een lange en zeer bittere dag,

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi:

Lam Gods, dat de zonden van de wereld



dona eis requiem!

wegneemt, geef hun rust!

per ignem.

komt oordelen.

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi:

Lam Gods, dat de zonden van de wereld

Requiem aeternam dona eis, Domine,

Heer, geef hun de eeuwige rust, en het

dona eis requiem

wegneemt, geef hun rust voor altijd


eeuwige licht verlichte hen.

sempiternam!

en eeuwig!


Heer, bevrijd mij van de eeuwige

in die ilia tremenda,

dood op die verschrikkelijke dag,

VII

VII

quando cocii movendi

wanneer hemel en aarde geschokt

Communio

Communio

sunt et terra,

zullen worden,



(alt, tenor, bas)

(alt, tenor, bas)

per ignem.

komt oordelen.

Lux aeterna luceat eis,

Het eeuwige licht verlichte hen,


Heer, bevrijd mij van de eeuwige dood

Domine,

o Heer,

in die ilia tremenda.

op die verschrikkelijke dag.

cum sanctis tuis in aeternum:

met uw heiligen voor eeuwig;

Libera me!

Bevrijd mij!

quia pius es.

omdat Gij goedertieren zijt.


Heer geef hun de eeuwige rust

et lux perpetua luceat eis,

en het eeuwige licht

cum sanctis tuis in aeternum:

verlichte hen

quia pius es

want Gij zijt goedertieren Toonkunstkoor Toonkunstkoor Amsterdam Amsterdam


Vrienden –

Iedereen die Toonkunstkoor Amsterdam een warm hart toedraagt, kan toetreden tot onze Vriendenstichting. Met de bijdragen van Vrienden realiseert het Toonkunstkoor compositieopdrachten en bijzondere projecten. Vrienden hebben recht van voorbespreking en gegarandeerd goede plaatsen voor onze eigen concerten, waaronder de traditionele uitvoering van de Matthäus Passion op Goede Vrijdag in Het Concertgebouw. Voor een jaarlijkse bijdrage van ten minste € 25 bent u al Vriend. Stuur een e-mail naar [email protected] Bellen mag ook: 06-2928 2112 Meezingen? Toonkunstkoor Amsterdam zoekt altijd goede zangstemmen. We vragen koorervaring, muziek lezen en de vaardigheid om zelf de koorpartij in te studeren. Bel voor auditie of meer informatie: 06 4446 2640. Voor meer informatie: www.toonkunstkoor.nl

Vrienden Sopranen

Dirigent

–

–

Iedereen Naama Aharony die Toonkunstkoor Willemiek Amsterdam Seligmann

Rianne de Heide

Stefan Epskamp

Wim van Beers

een Berry Liza warm

hart toedraagt, Elsenoor kan toetreden

Jette Hofman

Daan Fischer

Johan Blomkwist

tot onze Simone Boland Vriendenstichting. Schoonhoven Met de

Janne Keizer

Cato Fordham

Bert Bos

bijdragenBooster Willemien van VriendenTania realiseert Sluckin het

Loes Knotter

Gerben Groeneveld

Kees Bruin

Toonkunstkoor Anna Bouman

compositieopdrachten Mirjam Somers en bijzondere Ruth Carasso projecten. Vrienden Yvonne Sonneveld hebben recht van Camille Creyghton voorbespreking Chiho enTotogawa gegarandeerd Jos den goede Dikken plaatsen voor Mirte Verkuylen onze eigen concerten, Rebecca Erickson waaronder de Maria traditionele van de Wiel uitvoering Katrien van Hassel van de Matthäus Francien Passion Yntema op Goede Eva HemanVrijdag in Het Concertgebouw. Ineke Zeeman Voor Pasqualetti een jaarlijkse bijdrage van ten minste Marja Hogeweg € 25 bent u al Vriend. Stuur een e-mail Vera d’Hooghe naar [email protected] Alten Bellen Jansen Marlies mag ook: 06-2928– 2112

Willemijn Kramer

Jan-Jaap Hangelbroek

Michel Couzijn

Lily van Leeuwen

Paul van Helvert

Bas Cornelissen

Gudrun Lehmann

Frans Hoyinck

Johan Corver

Marijke van

Pauline Jansen

Hans Hoogeveen

Jack Diesbergen

der Meer

Jasper Hupkes

Freek Furstner

Antoinette

Jimmy Janssen

Erik Granaat

van Nierop

van Raay

Jacobus den Herder

Julia Ose

Ernst Klijzing

André Jansen

Nicolette van

Geert Koskamp

Marcel Jansen

der Post

Adriën Kuijten

Matthijs Jansen

Ester Rood

Abel Leemans

Quinten Krijger

Addie Rooker

Reza Nayel

Theo Laceulle

Lucie Snoeker

Daan Nijssen

Stef Lokin

Amsterdam Caroline zoekt Bakker altijd goedeKroonLinda zangstemmen. We Chantal vragen Bekker koorervaring, Kwikkers muziek lezen Monique en van de vaardigheid Iris Kuipers om zelf de den koorpartij Berg in te studeren. Ellen Langemeijer Bel voor auditie Ida de ofBoer meer informatie: Aja Leemans 06 6444 2640. Hester Bolt

Els Spreij

Martin van Os

Pim Luiten

Gerda Telgenhof

Heine Prins

Kees van Mil

Marianne Tulp

Fred Schrijber

Pierre Olivier

Anne van Vlerken

Dirk-Jan Schilt

Patrick Ploum

Myrte Vos

Matthew Smith

Willem de Roode

Berbel de Vos

Jan Stobbe

Alphons Ruigrok

Melanie Lemmen

Hester Booi

Lotte de Vries

Thomas Vets

Edwin Scholten

Elisabeth van

Petra Bose

Marjolein Zinkstok

Henk van Vlerken

Jos Siemerink

Dit derconcert Linden wordt mede mogelijk Juliet Campfens gemaakt

Joep de Waard

Ricus Smid

door een Lieke Maier bijdrage van deHebe volgende de Champeaux fondsen:

Maarten

Martijn ten Velden

Meezingen? Elsbeth Kassies

Veronika Akhmetchina

Toonkunstkoor Loes Kleuver

Tenoren

Yvonne van Oers

Lidwien Derriks

Sian Lien Oh

Ellen Duijnhouwer

Eva Peek

Heleen Ebregt

Jelle van Aanholt

Madelaine Petram

Els van Eersel

Ton Bakker

Colofon

Sara Pleyte

Ans van Egmond

Houdijn Beekhuis

der Vooren

–

Judith Colofon Rensen

Wimmie van Eijk

Paul van den Berg

Rob Wanders

Marjolein Zinkstok, Stef Lokin, Caroline

Jeske – Reijs

Gabrielle Folkers

Bart de Boer

Bakker en Loes Knotter, samenstelling en

Nelleke Marjolein ReijsZinkstok, StefSaskia Lokin en Fonds Loes

Benno Bonke

redactie

Marleen Knotter, Rijkmans samenstelling en Trudi redactie Glas

Daniel Brouns

Gert-jan Alders

Kristel Braunius, grafisch ontwerp

Dorothea Kristel van Braunius, Rijnen grafisch Marlou ontwerp Groot

Eric de Cock

Rob Baas

Drukkerij Raddraaier, druk

Jacqueline DrukkerijLaRaddraaier, Rooy druk Seppie Groot

Kevin Doss

Jaap Beunke

Volg TKA ook op Facebook en Twitter

–

Warf femius

Kees Verkerk

Jos van Waterschoot

Klaas Visser

Hans van

Berend de Vries

der Woerd

Bassen –

Frank van

Roel Zinkstok

Boudewijn Jansen

Repetitor – Lodewijk van der Ree

Toonkunstkoor Amsterdam Toonkunstkoor Amsterdam (TKA) is een toonaangevend concertkoor met ambitie, dat de grote koorwerken afwisselt met intieme programma’s, waarin de veelzijdigheid van het koor tot uiting komt. Het repertoire van TKA reikt van Sweelinck tot aan vandaag. Naast de composities uit de 19de eeuw hebben de grote koorwerken uit de 20ste en 21ste eeuw de bijzondere aandacht. TKA richt zich daarbij voornamelijk op werken die vanwege de moeilijkheidsgraad zelden door amateurkoren worden uitgevoerd. TKA brengt tenminste één eigen productie per seizoen. Het koor is in 1829 opgericht en kent een rijke geschiedenis met uitvoeringen onder leiding van Hartmut Haenchen, Sylvain Cambreling. Sinds de jaren zeventig werkt TKA jaarlijks mee aan concerten van o.a. het Nederlands Philharmonisch Orkest, onder leiding van dirigenten als Ken-ichiro Kobayashi, Jean Fournet, Yehudi Menuhin en Marc Albrecht. Ook met orkesten als het Residentie Orkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Holland Symfonia heeft het koor opgetreden. In 1899 begon Willem Mengelberg met de jaarlijkse uitvoeringen op Goede Vrijdag van de Matthäus Passion in het Concertgebouw. Na hem zette het koor deze traditie voort onder leiding van o.a. Eduard van Beinum, Anton Kersjes, Winfried Maczewski en Boudewijn Jansen.

Postbus 17601 1001 JM Amsterdam www.toonkunstkoor.nl T 06 - 2928 2112

Messa da Requiem, Giuseppe Verdi 05 Voorwoord Libera me 06 Dirigent, solisten, orkest 11 Musicians without Borders 14

Recommend Documents