MEMORANDUM Een hoofdstedelijke uitdaging

MEMORANDUM 2014 Een ‘hoofdstedelijke’ uitdaging

memorandum

Inhoudstafel MEMORANDUM 2014............................................................................................................ 1 VOORWOORD........................................................................................................................ 5 EXECUTIVE SUMMARY........................................................................................................... 6 1.

Economie en fiscaliteit...................................................................................................7

2. KMO’s...........................................................................................................................7 3.

Onderwijs en vorming....................................................................................................8

4.

Het milieu......................................................................................................................8

5. Mobiliteit.......................................................................................................................9 6. Governance...................................................................................................................9 DOELSTELLINGEN & METHODOLOGIE................................................................................... 10 Doelstellingen...................................................................................................................... 11 7.

Een toekomst die bol staat met uitdagingen.................................................................11

8.

BECI: een gewichtige stem...........................................................................................11

De methodologie................................................................................................................. 12 9.

De politieke barometer.................................................................................................13

10. Rondetafels..................................................................................................................14 11. Samenvatting van de sectoren......................................................................................15 ECONOMIE........................................................................................................................... 16 Context................................................................................................................................ 17 1.

Een groeiloze economie...............................................................................................17

2.

De lokale fiscaliteit.......................................................................................................17

3.

Sociale lasten voor de werkgevers.................................................................................18

Aanbevelingen..................................................................................................................... 20

2

1.

Meer evenwicht in de lokale fiscaliteit...........................................................................20

2.

Een competitiviteitsschok.............................................................................................20

3.

Een groeistimulans.......................................................................................................21

4.

Ruimtelijke ordening....................................................................................................21

5.

Internationaal beleid....................................................................................................22

6.

Administratieve lasten..................................................................................................23

memorandum

KMO’s.................................................................................................................................. 24 Context................................................................................................................................ 25 1.

Stabiele cijfers ….........................................................................................................25

2.

… maar steeds meer faillissementen.............................................................................25

3.

Weinig rentabiliteit......................................................................................................25

4.

De oorzaken................................................................................................................26

Aanbevelingen..................................................................................................................... 28 1.

Toegang tot het beroep...............................................................................................28

2.

De begeleiding van starters..........................................................................................28

3.

Van groei tot overdracht..............................................................................................29

4.

Ondernemingen financieren en ondersteunen..............................................................30

5.

Het Brusselse Small Business Act...................................................................................31

ONDERWIJS, VORMING, WERKGELEGENHEID & DIVERSITEIT................................................ 32 Context................................................................................................................................ 33 1.

Een contrastvolle arbeidsmarkt.....................................................................................33

2.

Studentenstad Brussel..................................................................................................34

3.

Het gebruik van talen...................................................................................................34

4.

Kwaliteit van het onderwijs..........................................................................................34

Aanbevelingen..................................................................................................................... 36 1.

Meertaligheid als specialisatie.......................................................................................36

2.

Herwaardering van het technisch onderwijs..................................................................37

3.

Minder stereotypes......................................................................................................38

4.

Opleidingen in functie van de tekorten op de arbeidsmarkt..........................................38

5.

Een opwaardering van de bedrijfsstages.......................................................................39

6.

Permanente vorming en tewerkstelling bij 45-plussers..................................................40

7.

Diversiteit en gelijke toegang tot tewerkstelling............................................................41

MILIEU EN ENERGIE.............................................................................................................. 42 Context................................................................................................................................ 43 1.

Het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO)...........................................43

2.

BWLKE en de energieprestaties.....................................................................................43

3.

Telecommunicatie en zendmasten................................................................................44

Aanbevelingen..................................................................................................................... 45 1. GPDO..........................................................................................................................45

>>> inhoudstafel

3

memorandum

2. BWLKE.........................................................................................................................46 3. Energie........................................................................................................................47 4. Telecommunicatie........................................................................................................47 5.

Het afvalbeheer............................................................................................................48

6.

Administratieve vereenvoudiging..................................................................................49

MOBILITEIT........................................................................................................................... 50 Context................................................................................................................................ 51 1.

Een toenemende vraag naar mobiliteit.........................................................................51

2.

Een zware kost voor de gemeenschap..........................................................................51

3.

Gebrek aan coherentie.................................................................................................51

Aanbevelingen..................................................................................................................... 52 1.

GEN en BEN: nu!.........................................................................................................52

2.

Een beter openbaar vervoer..........................................................................................52

3.

Duurzame beroepsverplaatsingen.................................................................................53

4.

De vervoermiddelen delen............................................................................................53

5.

Een gecoördineerd parkeerbeleid.................................................................................54

6.

Welk goederenvervoer?................................................................................................55

7.

Technologie voor een betere mobiliteit.........................................................................56

8.

Vlotter wegverkeer.......................................................................................................56

9.

Hoognodige infrastructuurwerkzaamheden..................................................................57

10. Een doordachte fiscaliteit.............................................................................................57 BELEID.................................................................................................................................. 58 Context................................................................................................................................ 59 1.

Een analyse van de zesde Staatshervorming..................................................................59

Aanbevelingen..................................................................................................................... 61 1.

Gewestelijke reorganisatie............................................................................................61

2.

Waakzaamheid geboden voor financiën.......................................................................62

3.

De grootstedelijke gemeenschap..................................................................................63

4.

Een bedaard sociaal klimaat.........................................................................................63

CONCLUSIE........................................................................................................................... 64 BIJLAGEN......................................................................................................................... 65-86

4

memorandum

VOORWOORD Sommigen vinden het nodig de oude en de meer recente geschie­ denis aan te halen om een visionaire blik te werpen op Europa, ­België en zijn Gewesten. Als interprofessionele federatie verkiest BECI een andere aanpak. Even achteruitkijken volstaat om een overzicht te krijgen van de weg die tijdens het laatste decennium werd afgelegd. Met de handen goed op het stuur schatten wij dan beter in welke nieuwe afstanden ons in de komende jaren te wachten staan. Kenmerkend voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest is de omkering van de demografische trends sinds het jaar 2000. Op het einde van de 20e eeuw had een neerwaartse trend de Brusselse bevolking tot ongeveer 956.000 inwoners herleid. Dit historisch dieptepunt is zeker het bespreken waard, want de curve is sindsdien omgekeerd. De groei zit zelfs in een versnellingsstroom, zodat Brussel met zijn 1.156.000 inwoners vandaag ongeveer gelijk staat met Charleroi, Luik en (bijna) Gent. De uitvoering van de zesde Staatshervorming versterkt Brussel enigszins met, misschien, een hogere financiering, die beter overeenstemt met zijn status en vele functies. Dit betekent eveneens meer verantwoordelijkheden voor onze hoofdstedelijke beleidsmensen. BECI hoopt dat ze in staat zullen zijn de uitdagingen aan te gaan van een stad die bij de 100 grootste wereldcentra moet horen. Er is genoeg werk aan de winkel. Er is behoefte aan een globale aanpak. En het wordt tijd! Volgens de berekeningen van het Planbureau zou Brussel in 2040 1.375.000 inwoners tellen – en nog 100.000 extra tegen 2060. BECI stelde de vraag al tijdens zijn jaarlijks event in 2011: waar vinden al die mensen een woning? Hoe zullen hun kinderen worden onthaald? Zullen ze worden opgeleid voor de beroepen van het verleden of van de toekomst? In welke sectoren zullen hun ouders kunnen werken? En per slot van rekening, welke plaats is er in dit Gewest voor de onderneming weggelegd? De zelfstandigen, loontrekkenden, kaderleden en bedrijfsleiders van ondernemingen in Brussel zijn het erover eens: de mobiliteit geldt vandaag als de zwaarste hindernis voor de competitiviteit. Andere nijpende problemen zijn de juridische onzekerheid, de druk van de fiscale en sociale lasten en de hiaat tussen de behoefte aan gekwalificeerde, meertalige arbeidskrachten en de profielen die onze onderwijssystemen jaarlijks produceren. BECI vraagt dus een nieuwe toenadering tussen werkgevers en onderwijs. De federatie levert al enige tijd haar bijdrage via de stichting voor het onderwijs. De machine die vandaag steeds meer werklozen produceert, beschouwen wij als rijp voor de sloop. We moeten de sociale lift weer in gang zetten, want hij vormt de basis van ons democratisch model. Dit zal niet kunnen zonder een competitiviteitsschok. Kwalificatie alleen volstaat niet om nieuwe banen te creëren. Deze schok vereist een oplossing voor het congestieprobleem, waarvan de OESO beweert dat het 1 tot 2% van het BBP wegraspt – precies wat Brussel nodig heeft om zijn sputterende economie opnieuw aan de praat te krijgen. Bovendien moet men absoluut de gedeeltelijke (en zo mogelijk volledige), tijdelijke (en zo mogelijk permanente) weglating van de lasten en andere bijdragen op de eerste 10 banen concentreren. Moesten de 100.000 zelfstandigen en KMO’s elk één baan creëren, dan zou er in Brussel slechts een frictiewerkloosheid overschieten. Een vrome wens?

Thierry Willemarck Voorzitter

>>> inhoudstafel

5

memorandum

EXECUTIVE SUMMARY De huidige regering zal in Brussel zeker sporen achtergelaten. Ideeën waren er genoeg. Denk maar aan de initiatieven voor een beter milieubeleid, de ontwikkelingspolen, het mobiliteitsbeleid, de zoektocht naar meer harmonie tussen gemeentelijk en gewestelijk beleid, de nieuwe bevoegdheden enz. We betreurden echter vaak een gebrek aan coherentie en coördinatie bij de uitvoering. Er wordt bijna systematisch voorrang gegeven aan gemakkelijke en snelle ingrepen, die nadien meestal voor de economische activiteit schadelijk bleken. Met dit memorandum geeft BECI verslag van de aanbevelingen van ondernemingen die in Brussel gevestigd zijn of daar belangen hebben. Ze hebben betrekking op zes grote domeinen: de economische ontwikkeling, de steunmaatregelen aan KMO’s, onderwijs en vorming, het milieu, de mobiliteit en governance. Dit zijn de grote werkgebieden die ons te wachten staan om volgend lijstje van uitdagingen op een efficiënte manier aan te pakken: • • • • •

De zesde Staatshervorming en de nieuwe bevoegdheden De demografische groei en zijn gevolgen De kwaliteit van het onderwijs tegenover het schoolverzuim De werkloosheid en de dualisering van de stad De teleurstellende groei

Brussel zal tegen 2020 9% meer inwoners tellen. Het is een Gewest vol contrasten, dat jaarlijks 10.000 banen creëert en toch met een 20% hoge werkloosheid kampt. In Brussel blijft de armoede toenemen, on-danks het derde hoogste BBP per inwoner van Europa. Vanaf 2014 krijgt Brussel meer bevoegdheden en meer budget. Om deze problemen aan te pakken heeft de overheid in het verleden betwistbare keuzes gemaakt en maatregelen getroffen die niet het gewenste hefboomeffect hebben gehad. Een voorbeeld hiervan is de manier waarop het Gewest de werkloos-heidscijfers heeft willen indijken en nieuwe banen creëren: dit gebeurde met ontheffingen, hulp bij rekrutering, subsi-dies e.d. Werkgelegenheid ontstaat echter niet door beslissingen, wel als gevolg van de ontwikkelingen waar de regering de voorrang zal aan geven. Onze enquêtes en opiniepeilingen bij de aangesloten onder­ nemingen en federaties (Agoria, CBB-HC, Comeos, Essenscia, Febelfin, Febelgra, Febiac, Federgon, Fevia, BVS enz.) bevestigen trouwens deze conclusie: 39% van deze organisaties heeft weinig vertrouwen in de bekwaamheid van de regering om aan deze problemen en uit­dagingen het hoofd te bieden. 55% is totaal ontevreden over de economische beleidsmaat­ regelen van de regering. Hierbij volgt een overzicht van de aanbevelingen van de Brusselse onder­ nemingen in elk van de zes domeinen.

6

memorandum

1. Economie en fiscaliteit

Vaststellingen 3 Groei en investeringen grotendeels stilgevallen volgens de gewestelijke NBB berekeningen 3 Een lokale fiscaliteit die 28 tot 38% hoger ligt dan in de aangrenzende provincies 3 Een arbeidskost die 4,8 tot 16,5% duurder uitvalt dan in de buurlanden (naargelang van de berekeningsmethoden) Opiniepeiling

Volgens de jongste gewestelijke berekeningen van de NBB kromp de Brusselse economie in 2012 met 0,3%. In 2010 en 2011 raakte de groei niet verder dan 1,5%, terwijl Vlaanderen voor die twee jaren respectievelijk 2% en 2,8% scoorde. Hierbij dient gezegd dat de teleurstellende groei van het Gewest grotendeels aan de sector ‘openbaar bestuur’ te wijten is. Het aandeel van overheids-activiteiten in het gewestelijk BBP is hier groter dan elders. Dit werkt waarschijnlijk als een ‘buffer’ wanneer de economie vertraagt, maar zeker als een rem wanneer de groei weer opdaagt.

2. KMO’s

54,8% van de Brusselse ondernemingen niet tevreden met het economisch beleid van de regering. Drie voorstellen - Een structurele vermindering van de patronale lasten van 33% tot 25%. - Toename van het R&D budget om de door Europa aanbevolen 3% te bereiken. - Brussels Export & Invest reorganiseren om voor Brussel en even dynamisch internationaal beleid uit te werken als in Vlaanderen of in Wallonië.

Vaststellingen 3 2.666 faillissementen in 2013 (+ 15% ten opzichte van 2012, +80% ten opzichte van 2007) 3 Drie KMO’s op tien failliet binnen de 24 maanden. 42% binnen de 48 maanden 3 26,5% van de KMO’s vertonen een hoog risico op faillissement en een laag groeipotentieel. Opiniepeiling

In Brussel worden ongeveer 10.000 onder­ nemingen per jaar opgericht, maar de faillissementen stegen in zes jaar tijd met 80%. In een economie waar KMO’s hoe langer hoe meer plaats innemen (+ 20% in 10 jaar tijd), is het van kapitaal belang bij deze doelgroep op te treden. De oorzaken van de faillissementen ­namelijk wel bekend zijn: onvoldoende gekwalificeerde ondernemers, ontoereikend kapitaal in het bedrijf, onvoldoend ontwikkelde marketingen commerciële strategieën.

74% van de ondernemingen is voorstander van de afschaffing van bepaalde hulpmaatregelen, samen met een structurele vermindering van de fiscaliteit. Drie voorstellen - Een ‘begeleidingscheque’ volgens het model van de ‘taalcheque’ ontwikkelen - Voorbeeld van de Vlaamse ‘win-win lening’, die investeringen in aandelen aanmoedigt - De kleine subsidies reorganiseren en hergroeperen om hun aantal te beperken en de promotie ervan te vereenvoudigen

>>> inhoudstafel

7

memorandum

3. Onderwijs en vorming

Vaststellingen 3 19% van de jongeren hebben geen diploma en volgen geen enkele opleiding. 3 30% van deze jongeren zullen geen baan vinden. 3 50% van de leerlingen van het beroepsonderwijs volgen geen enkele taalles. Opiniepeiling

Brussel kent een paradoxale situatie met het hoogste BBP per inwoner, maar 19% van de 1824 jarigen zonder diploma van het secundair onderwijs, noch vorming. Nochtans is slechts 8% van de werkgelegenheid toegankelijk voor laaggekwalificeerden. Nagenoeg 30% van dit segment is dus werkloos. Bovendien wordt Brussel hoe langer hoe meer kosmopolitisch en 43% van de bevolking van niet-Europese oorsprong is laag- of niet gekwalificeerd. Aan de andere kant neigt de middenstand naar de rand uit te wijken. Onderwijs is het allereerste hulpmiddel om deze trends om te keren.

4. Het milieu

15% van de ondernemingen wensen een betere promotie van de kwalificerende opleidingen. Drie voorstellen - Een plan voor taalonderwijs in Brussel. - Een geherwaardeerd technisch onderwijs via een toenadering met het algemeen onderwijs - Een systematischer gebruik van de stages in bedrijfsverband en van de alternerende vorming op alle niveaus van het secundaire en hogere onderwijs

Vaststellingen 3 De Brusselse gebouwen zorgen voor 70% van de vastgestelde CO2-uitstoot. 3 In Brussel geldt een van de strengste normen in verband met elektromagnetische golven. 3 De milieugebonden verplichtingen zijn de voornaamste bron van administratieve last voor de ondernemingen. Opiniepeiling

De verschillende vormen van milieubeleid die tijdens de laatste jaren werden gevoerd, vertonen een duidelijk gebrek aan coherentie. De samenwerking tussen ondernemingen is er niet gekomen, maar de administratieve lasten ­stapelen zich wel op. Het gaat hier echter om een aanzienlijke uitdaging en alle spelers zijn het ermee eens dat de doelstellingen gegrond zijn als men de impact van gebouwen en economische activiteiten op het milieu wil verminderen. Een goede samenwerking met economische spelers van het Gewest zou heel wat obstakels aan de concurrentiekracht van Brussel wegruimen.

8

De Brusselse ondernemingen geven een rating van 5,78/10 aan het BIM. Drie voorstellen - Een herziening van de norm op zendmasten om de infrastructuur in staat te stellen de vraag naar telecommunicatie te beantwoorden - De energiekosten in toom houden dankzij een norm van het type ‘loonnorm’ - De bedrijven aanmoedigen een vorm van cirkeleconomie (blue economy) toe te passen

memorandum

5. Mobiliteit

Vaststellingen 3 Brussel kent 28% meer verkeersoverlast dan andere vergelijkbare Europese steden. 3 De overlast kost 511 miljoen euro aan de ­gemeenschap (0,75% van het Brussels BBP). 3 Het mobiliteitsaanbod beantwoordt met veel moeite aan de stijgende vraag (+20% verplaatsingen voorspeld tegen 2030). Opiniepeiling

De verkeersoverlast en de gestremde toegankelijkheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tijdens de piekuren is een van de hoofdredenen waarom Brussel aan aantrekkelijkheid inboet, ten voordele van de Waalse en de Vlaamse rand. Weggebruikers verliezen vandaag meer dan 80 uur per jaar in verkeersopstoppingen. Voor de pendelaars, maar ook voor vele Brusselaars, laten de alternatieven echter op zich wachten.

6. Governance

55% van de Brusselse ondernemingen beschouwen mobiliteit als in voornaamste bron van ergernis. Drie voorstellen - De GEN-lijnen 25, 36 en 96, die gebruiksklaar zijn, effectief in gebruik nemen - De doelstellingen van IRIS2 in verband met de bouw van overstapparkings concretiseren - Het metronetwerk uitbreiden door de verlenging van de bestaande lijnen en de aanleg van nieuwe verbindingen

Vaststellingen 3 40% meer budget voor het Gewest 3 Herziening van de Nationale Solidariteitstussenkomst 3 50% van de dotaties bestemd voor posten die door een akkoord werden vastgelegd Opiniepeiling 39% van de ondernemingen hebben weinig vertrouwen in de manier waarop de regering de huidige problemen aanpakt.

Met de zesde Staatshervorming krijgt Brussel meer bevoegdheden, meer verantwoordelijk­ heden en meer budget. Alle federale entiteiten zullen een doeltreffendheidskuur moeten ondergaan. Brussel zal er niet aan ontsnappen. Bij de overgehevelde nieuwe bevoegdheden horen onder andere veiligheid, stedenbouwkunde, huisvesting, mobiliteit, toerisme en beroeps­ opleidingen. In deze context zijn reorganisatie en coördinatie van cruciaal belang.

Drie voorstellen - Bij de herziening van de Brusselse interne organisatie moet het Gewest zijn bevoegdheden en beleidsmaatregelen harmoniseren en coördineren. - Meer doeltreffendheid in de instellingen d.m.v. van operationele schaalvoordelen - Opmaak en ondertekening van een samenwerkingsakkoord voor de Stedelijke Gemeenschap >>> inhoudstafel

9

memorandum

DOELSTELLINGEN & METHODOLOGIE Onze inspraak, onze doelstellingen

Wie zijn wij? ECI (Brussels Enterprises Commerce & Industry) is ontstaan uit een partnerschap tussen de Kamer van Koophandel en het Verbond van Ondernemingen te Brussel. BECI vertegenwoordigt twee derde van de tewerkstelling in Brussel en 35.000 leden (bedrijven). BECI verdedigt de afzonderlijke en gemeenschappelijke belangen van de Brusselse ondernemingen en biedt een uitgestrekte waaier aan diensten. Het Memorandum Verkiezingen 2014 wil de bezorgdheidsredenen van de Brusselse ondernemingen evenals concrete aanbevelingen aan de toekomstige Belgische en Brusselse regeringen overmaken.

B

10

memorandum

DOELSTELLINGEN 7. Een toekomst die bol staat met uitdagingen 1 januari luidde een lange politieke campagne in die op de gewestelijke, federale en Europese verkiezingen van mei 2014 zou uitmonden. Zal de volgende Brusselse regering van koers veranderen of het huidige beleid verderzetten? De bezorgdheidsredenen van de Brusselse ondernemingen zijn hoe dan ook het resultaat van vroegere beleidskeuzes die niet altijd terecht bleken. Om de vergissingen van het verleden niet te herhalen, beschouwt BECI het als zijn plicht de stem van de Brusselse ondernemingen te laten horen. Brussel staat tegenover meerdere uitdagingen, die het beleid van de volgende gewestelijke regering inhoudelijk zullen bepalen: • De pijlsnelle demografische groei: 9% meer inwoners in Brussel tegen 2020 (2013) • De hiaat tussen het BBP per inwoner, een van de hoogste in Europa, en 20% werkloosheid • De hervorming: meer bevoegdheden en meer budget voor Brussel vanaf 2014

8. BECI: een gewichtige stem Naast talrijke diensten aan starters en KMO’s staat BECI eveneens in voor de individuele en gemeenschappelijke belangen van de 35.000 ondernemingen die bij haar aangesloten zijn en die samen twee derde van de Brusselse werkgelegenheid vertegenwoordigen. Via haar vele vertegenwoordigingsmandaten en door directe contacten – al dan niet formeel – tracht BECI gehoor te krijgen voor de bezorgdheid van haar leden en haar aanbevelingen. Via Commissies of rechtstreeks bij de Regering verdedigt BECI de belangen van een hecht interprofessioneel economisch weefsel dat uit KMO’s en grote bedrijven bestaat. Na de volgende verkiezingen krijgen we de eerste legislatuur van na de zesde Staatshervorming. Er staan dus heel wat verschuivingen op til. De Gewesten en Gemeenschappen krijgen de voormalige federale bevoegdheden toegekend en een aanzienlijker budget. Wel zal het belangrijk zijn dat de uitdagingen die door alle economische spelers in Brussel worden onderstreept, niet verloren lopen in de herstructurering van de bestaande overheden. BECI wil erop toezien dat deze overgang niet ten nadele gebeurt van vereiste initiatieven op het vlak van mobiliteit, werkgelegenheid, onderwijs, milieu of fiscaliteit. BECI zal erop toezien dat oplossingen er komen waar ze echt nodig zijn. BECI zal er ook op waken dat Brussel niet verder aan concurrentiekracht verliest, ondanks de Staatshervorming. BECI wil dus vermijden dat deze grootschalige ingrepen de goede werking van de Brusselse onder-

>BECI Annual Event, op 9 oktober 2013 in Solvay Business School.

>>> inhoudstafel

11

memorandum

nemingen zouden belemmeren. Deze verschuivingen moeten integendeel ten voordele van de bedrijfswereld plaatsvinden. 2014 wordt ook het jaar om onze standpunten, onze bezorgdheidsredenen en onze aanbevelingen bij het splinternieuwe Duurzaam Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GDOP) bekend te maken. Dit plan draagt de visie van de gewestelijke regering voor de komende jaren. Vanzelfsprekend zou dit plan vrij ingrijpend kunnen worden gewijzigd door een volgende regering, maar het staat als een paal boven water dat elke door het Gewest ontwikkelde visie rekening moet houden met de huidige werkelijkheid op het terrein. Deze werkelijkheid is zeker het bespreken waard. Onze ondernemingen hechten veel belang aan thema’s als mobiliteit, fiscaliteit, werkgelegenheid, juridische veiligheid, vorming en onderwijs. Al deze aspecten hebben een directe weerslag op hun concurrentiekracht. Vandaar de ruime aandacht die dit memorandum besteedt aan de lokale fiscaliteit die veel zwaarder in Brussel doorweegt dan buiten de hoofdstad, aan de laag gekwalificeerde werkzoekenden, aan de hoofdstedelijke verkeersoverlast e.d.

DE METHODOLOGIE De onderwerpen die dit memorandum aankaart werden niet lukraak gekozen. Wij hebben de afgelopen maanden het oor te luisteren gelegd om de redenen van bezorgdheid, de meningen, de behoeften en de aanbevelingen op te vangen van onze leden: de zelfstandigen, de kleine en middelgrote ondernemingen en de zeer grote bedrijven. De waaier van besproken onderwerpen werd overgenomen van de jongste politieke barometer van BECI, in de november 2013. Hierin hebben 1142 werkgevers, CEO’s en hogere leidinggevenden 29 open of gesloten vragen beantwoord. De bevraging had betrekking op de gevoerde beleidskoersen, de economische uitzichten, de meest geapprecieerde politici of bijvoorbeeld ook discriminatie bij rekrutering. Vaak hebben de respondenten meteen hun mening gegeven en verhelderende vergelijkingen voorgelegd. De resultaten van de barometer werden verder aangevuld tijdens rondetafelsessies die, tussen mei en november 2013, 200 werkgevers en beleidsmensen rond BECI gedelegeerd bestuurder Olivier Willocx hebben samengebracht. De informele discussies werden gevoed door vragen als “Waarom verlaten de ondernemingen Brussel?”, “Hoe zitten

12

memorandum

we de ondernemingen aan om in Brussel te komen investeren?” of ook “Hoe creëren we meer huisvesting in de hoofdstad?”. Ze gaven aanleiding tot vrij uitgesproken standpunten over deze thema’s die grotendeels gelijk liepen met diegenen die in de politieke barometer van november 2013 werden voorgelegd. Deze weliswaar relatief lokale standpunten verstevigen de inspraak van BECI op de plaatselijke impact van de door het Gewest overwogen beleidsmaatregelen. De coördinatie van de werkzaamheden, het vraagstuk van de sociale lasten, de cultuur in kansarme buurten, het taalgebruik in de scholen en de stedenbouwkundige vergunningen zijn voorbeelden van de redenen tot bezorgdheid die aan bod kwamen. De opinies van de sectorale organisaties werden eveneens geraadpleegd. Deze meningen illustreren vanzelfsprekend de verwachtingen van bepaalde sectoren en gaan vaak gepaard met specifieke aanbevelingen. Agoria, CBB-H, Comeos, Essenscia, Febelfin, Febelgra, Febiac, Federgon, Fevia, BVS enz. vertegenwoordigen hun bij BECI. In het raam van het splinternieuwe Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) heeft elk van deze organisaties de gelegenheid gekregen haar mening en aanbevelingen in heel wat domeinen te uiten, waaronder het milieu, de bouw, de technologieën en de handel. Ondanks een aantal eigenheden stellen we vast dat de sectoren de prioriteiten bevestigen die al in de politieke barometer of tijdens de verscheidene rondetafels naar voren kwamen.

9. De politieke barometer 1142 werkgevers hebben aan de politieke barometer van november 2013 deelgenomen – 30% meer dan in maart 2013. Dit bewijst de stijgende betrokkenheid van de Brusselse ondernemingen in het gewestelijk beleid. De eerste zorg blijft de mobiliteit, die 55% van

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Steun aan de export Advies aan kandidaat ondernemers Steun aan investeerders Ruimtelijke ordening Daling van de gewestelijke en gemeentelijke fiscaliteit Imago van Brussel als business center Mobiliteit Reinheid Versterking van de milieubescherming

10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wetenschappelijk onderzoek Stedelijke renovatie Veiligheid Vereenvoudiging van de administratieve processen Steun aan de werkgelegenheid Promotie van de kwalificerende opleidingen Betere informatie over tewerkstelling Steun aan Actiris Andere

Extrait du baromètre politique – novembre 2013 : Quels sont les trois thèmes qui doivent être traités en priorité par le gouvernement bruxellois pour assurer le développement de l’économie et de l’emploi ? >>> inhoudstafel

13

memorandum

de bedrijven in hun top-drie prioriteiten plaatsen. Daarop volgen de gewestelijke en de gemeentelijke fiscaliteit, de vereenvoudiging van de administratieve procedures en de steunmaatregelen bij investering, die respectievelijk 35, 30 et 24% scoren. De steun aan de werkgelegenheid krijgt 20% stemmen. Mobiliteit, fiscaliteit, investeringen, administratieve vereenvoudiging en werkgelegenheid worden dus de hoofdthema’s van dit Memorandum voor de Verkiezingen van 2014. Deze redenen van bezorgdheid verwonderden ons niet. Wij blijven erop hameren dat de mobiliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest rampzalig is. Ook klagen wij regelmatig de lokale fiscale druk aan, die duidelijk hoger ligt dan in de aangrenzende gewesten. Jarenlang heeft BECI vurig voor een administratieve vereenvoudiging gepleit; de werkgeversorganisaties hebben onlangs een akkoord over het luik ‘elektronische facturatie’ gesloten, maar er staat ons nog een lange weg te wachten. Verder is de kans groot dat tewerkstelling en onderwijs de grote uitdagingen van de komende jaren worden. De hiaat op de arbeidsmarkt tussen het laaggekwalificeerde aanbod (werkers) en de vraag die steeds meer kwalificaties vereist (werkgevers) verstoort aanzienlijke de sociale en budgettaire evenwichten. De resultaten van de politieke barometer zouden dus de leidraad moeten vormen van onze toekomstige beleidsmensen. De economische gezondheid van het Gewest hangt grotendeels af van zijn imago, zijn troeven ten opzichte van andere en zijn vermogen om bedrijven, inwoners en talenten aan te trekken en te behouden.

10. Rondetafels Tussen mei en november 2013 ontving BECI 200 mensen – CEO’s, directeurs en • Hoe maken we buitenlandse investeerondernemers – voor rondetafelgesprekders warm voor een vestiging in België? ken met BECI gedelegeerd bestuurder • Wie kan het aantal woningen in Brussel Olivier Willocx. Dit was de gelegenheid vergroten? De overheid of de privésecbij uitstek om een aantal belemmeringen tor? aan te klagen en zelfs enkele specifieke • Hoe vinden we de arbeidskrachten? eisen te formuleren. • Wat willen wij van Brussel maken? De veelheid aan deelnemende sectoren was representatief voor de economische • Wat willen wij voor Brussel? Wat is de activiteiten van het Brussels Hoofdstedoelstelling? Lokaal of delokaliseren? delijk Gewest: vastgoed, communicatie, • Waar willen ondernemers naartoe, toerisme, transport, Justitie, fiscaliteit, soen waarom? ciale diensten, energie, ondernemers e.a. • Waarom een voorkeursbehandeling voor De besproken onderwerpen getuigen nahet stadscentrum? tuurlijk van de redenen van bezorgdheid • Door welk ander vervoermiddel zijn we van de deelnemende sectoren. Weinig bereid de wagen te vervangen? dossiers bleven onaangeroerd. Mobiliteit, • Minder parkeerplaatsen? milieu, fiscaliteit, werkgelegenheid, onderwijs, vorming, cultuur, toerisme, orde• Hoe passen ons aan de demografische ning, infrastructuur, investeringen, imgroei aan? port, export… Ze kwamen allemaal aan • Hoe vullen wij de leegstaande kantoren? bod. De rondetafelgesprekken vertrokken steeds van vaststellingen, problemen en bevestigde gegevens. Ze mondden uit op ideeën, oplossingen, acties en soms ook nieuwe vragen. De besproken vraagstukken waren ontworpen om de deelnemers aan te zetten over de oorzaken van problemen na te denken, en over mogelijke oplossingen. BECI legde de klemtoon op voorbeelden en bewezen buitenlandse benchmarks, onder an-

14

memorandum

dere in Londen, Berlijn, Amsterdam en in Noord Europa. Bedrijfsleiders maken vaak gewag van het gevoel van onzekerheid dat in Brussel heerst en van de toenemende armoede in bepaalde gemeenten en wijken. De deelnemers maken zich ook zorgen over onderwijs en vorming, evenals over de mobiliteit, allemaal onderwerpen die in direct verband staan met de snelle demografische groei. Sommige van de voorgestelde oplossingen vindt u in dit memorandum terug, maar u krijgt meteen een kort overzicht. Een langetermijnvisie waarover door alle spelers overleg zou zijn gepleegd en een overeenkomst bereikt wordt beschouwd als een startpunt voor een efficiënt intergewestelijk beleid en een vlotte werking van de instellingen, onder andere in de grootstedelijke zone. Wat betreft de ontoereikende tewerkstelling en de werkloosheid bestaat er vandaag een duidelijke behoefte aan fundamenteel werk om het ondernemerschap aan te moedigen, om opleidingen te valoriseren in sectoren met een sterke vraag naar bepaalde profielen, en om actieve samenwerkingsverbanden tussen scholen en ondernemingen tot stand te brengen. De mobiliteit werd uiteraard niet vergeten: wij kregen (onder andere) lokale oplossingen voorgelegd, zoals een betere coördinatie van de werkzaamheden aan de openbare weg, een intelligent beheer van de verkeerslichten en veel aandacht voor het GEN.  

11. Samenvatting van de sectoren Zodra BECI het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) in handen had, moest het document vanzelfsprekend de eensluidende mening van alle aangesloten sectoren krijgen. Het GPDO wordt in principe de visie die de regering voor Brussel gaat toepassen. Het plan positioneert zich dus als een sokkel voor toekomstige politieke keuzes. Als de volgende regering wijzigingen ondergaat, kan dit ook voor het GPDO het geval zijn. Rekening houdend met het geleverde werk zal dit plan hoogstwaarschijnlijk niet in de vergeethoek verzeilen. Dit zijn de organisaties die deelnamen aan het overleg dat BECI over het GPDO organiseerde (in alfabetische volgorde): Agoria (Sectorfederatie voor de technologische industrie in België), CBB-H (Confederatie Bouw Brussel Hoofdstad), Comeos (Belgische federatie voor handel en diensten), Essenscia (Belgische federatie van de chemische industrie en life sciences), Febelfin (Belgische federatie van de financiële sector), Febelgra (Belgische federatie van de grafische industrie), Febiac (Belgische automobiel- en tweewielerfederatie), Federgon (Federatie van HR-dienstverleners), Fevia (Federatie voedingsindustrie in België) en BVS (Beroepsvereniging van de vastgoedsector). De redenen van bezorgdheid van de sectoren stemden grotendeels overeen met de elementen die de Brusselse ondernemers in de politieke barometer en tijdens de rondetafelgesprekken al hadden aangehaald. De mobiliteit, de concurrentiekracht en het vraagstuk onderwijs en vorming zijn de voornaamste dossiers waarover de regering zich eerst zou moeten buigen. Het GPDO geeft in dit opzicht niet altijd voldoening. Daarom wil dit memorandum de algemene mening van de verschillende economische sectoren uitdrukken over de visie die de regering voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou moeten volgen. Nagenoeg alle sectoren maken zich al dan niet specifieke zorgen over de mobiliteit. In meerdere domeinen ontstond zelfs een consensus, onder andere wat betreft fiscaliteit, overstapparkings of de visie die in het grootstedelijk gebied zou moeten worden toegepast. De sectoren verwelkomen ook unaniem een aantal oplossingen om de concurrentiekracht van het Gewest te verbeteren, onder andere wat betreft de sociale, loon- en administratieve lasten. Over vitale tewerkstellings- en vormingsthema’s als het aanleren van talen en opleidingen voor beroepen die met een schaarste aan kandidaten kampen, uiten de sectoren zich eveneens bijzonder eenstemmig. Als bijlagen van dit memorandum vindt u meerdere sectorale documenten met de eigenheden van elke sector, zijn uitzichten, visies, hindernissen en de aanbevelingen die hij formuleert over de huidige beleidsmaatregelen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. >>> inhoudstafel

15

memorandum

ECONOMIE Internationale politiek, sociale lasten, lokale fiscaliteit en administratieve lasten

De fiscaliteit verstoort evenwichten ECI is altijd al opgekomen tegen de sociale en fiscale lasten van onze ondernemingen. Alle studies wijzen dezelfde richting uit: ­ België behoort tot de landen waar de loonkosten het hoogst oplopen. De gezamenlijke fiscale druk overtreft veruit het Europese gemiddelde. Tot overmaat van ramp belast Brussel zijn ondernemingen nog zwaarder dan Wallonië en Vlaanderen, waardoor het ganse Gewest aan aantrekkelijkheid inboet. 44% vraagt een ingrijpende vermindering van de sociale lasten voor werkgevers, zelfs in ruil voor een vermindering van de steunmaatregelen en subsidies. Dit standpunt steunt op een studie van het Itinera Institute, op het gezamenlijk persbericht van BECI, Comeos en Agoria over lokale belastingen, en op het standpunt van de werkgeversorganisaties in verband met het compe­titiviteitspact.

B

16

memorandum

CONTEXT 1. Een groeiloze economie Economist en KU Leuven professor Paul De Grauwe schreef onlangs dat ondanks opeenvolgende Staatshervormingen die de gewesten meer autonomie toekennen, het g ­ roeiverschil tussen Vlaanderen en Wallonië terugloopt en Wallonië zich tussen 2007 en 2013 zelfs ­dynamischer opstelde. Wat betreft het BBP per inwoner blijft het absolute verschil echter aanzienlijk. In Brussel geraakte de economische groei niet verder dan 1,5% in 2010 en 2011 en zelfs –0,3% in 2012. Ondertussen steeg de tewerkstelling met 1,9% in 2011, hoofdzakelijk door 3.300 nieuwe banen in het openbaar ambt. In 2012 zou de tewerkstelling nauwelijks met 0,1% zijn gestegen, door een toename van het aantal zelfstandigen. De zwakke economische groei, in 2012 zelfs negatief, is vooral te wijten aan sectoren als het openbaar ambt, de diensten aan ondernemingen, telecommunicatie, transport en opslag. Vergeleken met de andere gewesten, stellen we in Brussel ook een heel lichte toename van de investeringen vast. Het gebrek aan dynamisme kent een aantal oorzaken, waaronder de overrompelende aanwezigheid van de overheid in de economische activiteiten van het Gewest, een nagenoeg onbestaande internationale politiek, een zwaar belastingstelsel en een wazig beleid van de economische ontwikkeling.

2. De lokale fiscaliteit 55% van de Brusselse bedrijven zijn misnoegd met het economisch beleid van de regering. Waarom? Volgens onze politieke barometer beschouwt de meerderheid van de onder­ nemingen de lokale fiscaliteit als overdreven zwaar. De redenen liggen voor de hand. Een onlangs verschenen persbericht van BECI, Comeos en Agoria vertaalde dit gevoel in ­cijfers. Uit de studie blijkt dat een Brusselse onderneming 38% meer lokale belastingen betaalt dan een Vlaams-Brabantse en 28% meer dan een Waals-Brabantse. De gemeenten nemen hier het leeuwendeel van. De gemeentelijke belastingen liggen namelijk meer dan twee keer hoger dan in Vlaams-Brabant of Waals-Brabant. Dit beïnvloedt zeker de beslissing om in het Gewest te investeren of om in Brussel gevestigde bedrijven te delokaliseren. 35% van de bedrijfsleiders verklaren namelijk dat de fiscale druk een van hun voornaamste zorgen is.

>>> inhoudstafel

17

memorandum

Bovenstaande grafiek illustreert de lokale fiscale druk per werknemer. De gewestelijke belasting ligt binnen de norm. Een bedrijf in Vlaams-Brabant zal 20% minder gewestelijke lasten betalen, maar in Waals-Brabant worden het er 11% meer. De situatie is heel anders op gemeentelijk vlak, met gemeentebelastingen ruim tweemaal zo zwaar in Brussel als in Vlaams- en Waals-Brabant. De gemeentetaks op kantooroppervlakte neemt de helft van deze heffingen voor haar rekening, maar de belasting op materiaal en gereedschap (in feite een aanslag op machines en dus op industriële bedrijven) weegt ook zwaar door. De gemeentebelastingen zijn het zwaarst in Sint Joost ten Node, Brussel-Stad, Schaarbeek en Evere. Een industriële KMO zal in Anderlecht 70% meer lokale belastingen betalen dan in Drogenbos, met vooral een groot verschil in de onroerende voorheffing. Een dienstenbedrijf met 220 werknemers zal in Evere nagenoeg viermaal zoveel lokale belastingen betalen als in Zaventem of in Waver. In dat geval zijn het vooral de taksen op kantooroppervlakten die zwaar doorwegen. Het prestige van Brussel zorgt natuurlijk voor aantrekkelijkheid, maar hoelang nog? Brussel kampt met een vervallen imago en met de concurrentie van de Rand, die trouwens heel wat troeven biedt: relatief vlotte toegankelijkheid, tenminste met de wagen, fiscale aantrekkelijkheid en nabij­ heid van de Brusselse infrastructuren en economisch weefsel.

3. Sociale lasten voor de werkgevers La compétitivité d’une entreprise dépend en partie, mais pas seulement, des coûts auxquels De concurrentiekracht van een bedrijf hangt gedeeltelijk, maar niet volledig, af van de kosten die het moet dragen. De loonkosten maken daar natuurlijk deel van uit. Hoe groter de middelen, hoe groter de investeringsmogelijkheden en de innovatiecapaciteit. In een open economie hangt het gemeenschappelijk belang misschien niet direct af van de economische gezondheid van één enkel gewest, maar het is wel zo dat de lasten die de Belgische en de Brusselse ondernemingen moeten dragen ontegensprekelijk de eerlijke concurrentie met de buren afremmen. De sociale lasten vormen wel degelijk een belangrijke factor voor de competitiviteit omwille van de plaats die ze innemen in de balans van ondernemingen en omwille van het gebrek aan soepelheid van de Belgische arbeidsmarkt. Vergeleken met Duitsland, Frankrijk en Nederland, bedraagt de Belgische loonkloof volgens de meest pessimistische verslagen 16,5% – 13% volgens de NBB. Als we de vergelijking preciezer maken, onder andere door rekening te houden met bepaalde productiviteitcriteria, komen we op meer realistische cijfers tussen 4,8% en 5,6%. Ook dient gezegd dat de evolutie van de lonen in België te weinig

18

memorandum

in verband staat met de winst die op het vlak van productiviteit wordt geboekt. Slechts 35% van de groei MONDIGE WERKGEVERS van de lonen resulteert uit productiviteitswinst, terwijl dit in Duitsland Op 13 december 2013 riepen BECI, 68% bedraagt, en 49% in Frankrijk. Agoria en Comeos, de sectorale fedeDe maatregelen die werden getrofraties voor technologie en handel, de fen ter activering van werkzoekenpers bijeen voor een stand van zaken den, voor de dienstencheques of van de lokale fiscaliteit in Brussel. De ter vermindering van de bedrilezers schrokken de volgende dag toen jfsvoorheffing hebben tussen 1996 ze deze schrijnende ongelijkheden en 2011 gelukkig ongeveer 11,2 tussen bedrijven vernamen. miljard euro aan lastenvermindering Het persbericht wierp zijn vruchten af: mogelijk gemaakt. Deze maatregehet Gewest kondigde snel een extra 15 len, die in 1996 werden genomen miljoen euro jaarlijkse subsidiëring van om de concurrentiekracht van de het fiscale compensatiefonds aan. Belgische markt te vrijwaren, getuigen van de handicap. Zo worden bijvoorbeeld voor enkele jaren vrijstellingen van RSZ voorheffing toegekend bij de aanwerving van specifieke profielen, en dan voornamelijk in laaggekwalificeerde functies. Verder moeten we erop wijzen dat ondanks het systeem van ‘loonnorm’ dat bedoeld is om de index te beperken ten opzichte van de evoluties in de omliggende landen, de federale regering voor 2013 en 2014 een loonstop heeft moeten verordenen. Dit bewijst dat de wet van 1996 en haar talrijke reglementaire aanvullingen vandaag slechts gedeeltelijk de concurrentiekracht waarborgen. Ondanks de loonstop die door de regering werd goedgekeurd, bevestigt de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven dat de loonkloof tussen België en de omliggende landen in 2012 en 2013 onveranderd is gebleven. Het is nu eenmaal zo dat ook Frankrijk en Nederland inspanningen hebben geleverd om de lasten te verminderen.

>>> inhoudstafel

19

memorandum

AANBEVELINGEN 1. Meer evenwicht in de lokale fiscaliteit De dichte stedelijke eigenheid van Brussel en de toegang tot zijn infrastructuren volstaan op zich niet om een verschil in lasten te rechtvaardigen. Het lijkt evident dat de keuze om in een stad te wonen of te werken om gebruik te kunnen maken van de diensten en van bepaalde infrastructuren, een zekere toegeeflijkheid zou moeten rechtvaardigen, onder andere wat belastingen betreft. Het evenwicht tussen deze kosten en de daaruit vloeiende voordelen is vandaag echter zodanig gestoord dat we ons afvragen of de lokale overheden niet te ver zijn gegaan. De situatie in Brussel kan worden verbeterd, onder andere door een verbreding van het Gewestelijk Fonds voor Fiscale Compensatie. Dankzij dit fonds kunnen de gemeenten hun ondernemingen van bepaalde taksen vrijstellen. Het Compensatiefonds biedt de gemeente dan een soort ‘schadeloosstelling’ voor het gebrek aan inkomsten door deze vrijstellingen. Dit werd onder andere op de sites van citydev.brussels aangekondigd, waarbij sommige vennootschappen van de heffing op kantooroppervlakten zouden worden vrijgesteld. Tot op vandaag is er van deze gedeeltelijke afschaffing echter niets in huis gekomen. Dit is ­bijzonder betreurenswaardig want de kantoren van de Brusselse bedrijven worden driemaal belast: door de gemeente, door het Gewest en via de onroerende voorheffing. Ook de heffingen op materiaal en gereedschap remmen nieuwe investeringen af. In Vlaanderen en Wallonië werd deze belasting al lang geleden hervormd. Het is bovendien aangewezen de belastingsvoeten van sommige gemeentetaksen te beperken en harmonisering door te voeren (parkeergelegenheid, reclamedrukwerk, uithangborden, handelsoppervlakten enz.). Elke gemeente hanteert eigen tarieven. Het wordt hoog tijd om met de gemeenten een nieuw fiscaal pact te sluiten. De Brusselse gemeenten verhogen permanent hun taksen zonder de gewestelijke overheid hiervan op de hoogte te houden. Sinds 1 januari 2014 zijn de Vlaamse gemeenten ertoe verplicht hun belastingreglementen op hun website te publiceren (in plaats van de gemeentelijke aankondigingenborden), met vermelding van de datum van verschijning. Alleen door deze bekendmaking kan het reglement in voege treden. Dezelfde verplichting zou in Brussel moeten worden toegepast met de bijkomende verplichting om, zoals in het Belgisch Staatsblad, de belastingreglementen op de officiële gewestelijke website https://publi.irisnet.be/taxes-communales-­gemeentebelastingen te publiceren.

2. Een competitiviteitsschok Alle werkgeversorganisaties zijn het erover eens dat het onlangs ondertekende relanceplan een stap in de goede richting is, al staat het niet noodzakelijk met een competitiviteitsschok gelijk. De handicap van de loonkosten weegt namelijk bijzonder zwaar door. De wet van 1996 verdient trouwens een dergelijke hervorming. Als dit niet gebeurt, krijgen de regeringen onvoldoende prikkels om de doelstellingen in de recente samenwerkingsovereenkomst concreet na te streven. De lastenverminderingen die het pact vanaf 2015 voorziet, blijven relatief beperkt. Wij dringen aan op structurele lastenverminderingen, vooral op de lage lonen, zonder tussenkomst van complexe vrijstellingssystemen. De geldende vrijstellingen beperken zich meestal tot bepaalde laag gekwalificeerde banen of sommige sectoren. Wij willen een lastenvermindering die op alle sectoren en op alle ondernemingen van toepassing is. In afwachting van een structurele herziening van de sociale lasten van werkgevers, vinden wij het nuttig de vrijstellingsmaatregelen op bepaalde aanwervingen te verlengen. Wij verheugen ons daarom over de nieuwe maatregelen die op 1 januari 2014 van kracht zijn geworden en waarbij werkgevers die een vierde of vijfde werknemer aanwerven, een vermindering van de

20

memorandum

sociale lasten genieten. De maatregelen ter vermindering van de lasten voor de eerste drie aanwervingen werd namelijk tot de vierde en vijfde aanwervingen uitgebreid. Wij hopen nu dat de gedeeltelijke vrijstelling na de termijn van drie jaar zal worden verlengd.

3. Een groeistimulans Naast de nodige competitiviteitsschok, zitten we ook met de behoefte aan innovatie en specialisatie in ons Gewest. Het GPDO biedt een visie op het vlak van ruimtelijke ordening, mobiliteit en ontwikkelingszones. Toch ontbreekt er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een visie en zelfs een gespecialiseerd en innoverend economisch ontwikkelingsplan. Moeten we de industrie opnieuw op gang brengen? Bestaande infrastructuren zouden kunnen worden hergebruikt maar de hoge loonkosten vallen niet te rijmen met de lage toegevoegde waarde. Andere groeisectoren zoals diensten aan de ondernemingen, ITC e.d. zouden meer duidelijkheid kunnen scheppen in de ontwikkeling van Brussel. Concurrentiekracht en aantrekkelijkheid volstaan op zich niet. Brussel moet zich ook kunnen onderscheiden en zowel aan België als aan Europa een toegevoegde waarde bieden. 70.000 jonge breinen staan te popelen om hun talent de vrije teugel te laten in een ondernemingsgezinde omgeving die onder andere uit bedrijvenclusters en universitaire centra zou bestaan. Bruxelles heeft dan wel een degelijke clusterpolitiek nodig. In Duitsland bestaat hiervoor een doeltreffend model: het centrale Innovatieprogramma voor KMO’s (Zentrales Innovationsprogramm Mittelstand – ZIM), dat innovatie binnen KMO’s aanmoedigt. Sinds 2008 investeert Duitsland miljarden om KMO’s te begeleiden bij hun eerste stappen in innovatie en om hun deelname aan onderzoeks- en ontwikkelingsclusters te vergemakkelijken. Het programma bevat een individueel financieringsluik en een coöperatief management luik. Een eerste evaluatie in juni 2011 kwam tot het besluit dat één geïnvesteerde euro bijna drie euro opbrengt. 56% van de Brusselse ondernemingen zijn vandaag met innovatie bezig maar toegepaste onderzoek en ontwikkeling blijven weinig verspreid. Hier kan dus nog aanzienlijke vooruitgang worden geboekt. Het budget dat het Gewest aan onderzoek en ontwikkeling toekent, moet 3% van het BBP bereiken, zoals door de Europese Commissie wordt aanbevolen.

4. Ruimtelijke ordening De ruimtelijke ordening staat voor een aantal uitdagingen: gettovorming in de stad, steile demografische groei en huisvesting. Het GPDO voorziet de stedenbouwkundige ontwikkeling van verscheidene gemengde centra die woningen, kantoren en handelszaken samenbrengen. Het huisvestingsaanbod moet toenemen, enerzijds om de bevolkingsgroei op te vangen en anderzijds om prijsverhogingen te beperken. Het Gewest zal voorrang geven aan privé investeringen, maar voorziet ook een deel gemengde overheid-privé projecten om woningen aan matige prijzen aan te bieden. Deze woningen zullen gebruik kunnen maken van gemeenschappelijke infrastructuren (scholen, ziekenhuizen, handelszaken, vervoer enz.) om een goede sociale mix mogelijk te maken. In het raam van overheid-privé partnerschappen zou het Gewest bouwprojecten voor behoeftige gezinnen subsidiëren. Met deze aanpak krijgen kansarme delen van de b ­ evolking toegang tot huisvesting en komt er een betere sociaaleconomische mix tot stand. >>> inhoudstafel

21

memorandum

5. Internationaal beleid ENTERPRISE EUROPE BRUSSELS Enterprise Europe Brussels, een gezamenlijk project van BECI en ­ Impulse.Brussels, vormt het Brus­ sels contactpunt van het ‘Enterprise ­Europe Network’. EEB wil de Brusselse bedrijven bij elke stap van hun internationale ontwikkeling bijstaan. Het orgaan helpt de ­bedrijven maximaal voordeel uit buitenlandse markten te halen. Als lid van Enterprise Europe Network, kan EEB Brusselse bedrij­ ven in contact brengen met meer dan 3100 mensen die in 54 landen constant op zoek zijn naar nieuwe partners. EEB helpt bij ontwikkeling en expansie, waakt op de markten en meldt nieuwe perspectieven. EEB organiseert ook e­venementen om contacten te vergemakkelijken en netwerking te bevorderen.

> In september jongstleden ontving BECI een award als partner van Enterprise Europe Network.

22

De Belgische markt is beperkt. De economische ontwikkeling van de Brusselse ondernemingen hangt daarom vooral van de export af. Brussels wordt trouwens beschouwd als een symbool van een vrije en open markt. Vandaar de noodzaak om over de goede werking van ons internationaal beleid te waken. Het Brussels promotiebeleid van de buitenlandse handel beschikt echter over een vrij beperkt budget. De keuze aan doelsectoren of potentiële afzetmarkten is daarom ook niet bijzonder breed. Flanders Investment and Trade (FIT) heeft aan de hand van ­nauwkeurige statistische analyses 25 afzetlanden en 19 potentiële sectoren kunnen identificeren. Van dit type oefening is er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest echter geen sprake. Dit zou nochtans bijzonder leerrijk zijn – en voor onze ondernemingen ook zeer nuttig. De bepaling van samengaande sectoren/landen vanuit specifieke economische gegevens effent de weg naar een meer kwantitatieve, gerichte en doeltreffende benadering van de buitenlandse markten. Brussels Invest & Export (BIE) bouwt al jaren zijn actieplan voornamelijk rond de voorstellen van handelsattachés en aan de hand van sectorale rondetafels. Een werkelijke economische en statistische analyse komt hier echter niet bij te pas. Als gevolg hiervan zijn buitenlandse missies nogal onsamenhangend en blijven de resultaten vrij teleurstellend. Bij de promotie van de buitenlandse handel ontbreekt bovendien een communicatiebeleid waarbij nuttige studies en statistieken aan de bedrijfswereld zouden worden doorgegeven. Brussels Invest & Export zou deze communicatiefunctie kunnen uitbreiden. Sommige bedrijven gedragen zich nogal passief tegenover de aangeboden diensten (hulp bij export bijvoorbeeld). Met het publiceren van dat type studies, statistieken en artikelen op een regelmatige basis, zou een veel bredere doelgroep kunnen worden bereikt. BIE heeft onlangs een nieuwe website online gebracht. Wij hopen dat de communicatie hiermee vlotter zal verlopen. De overheid zou een proactiever export­ beleid moeten voeren. Hierbij denken wij bijvoorbeeld aan de groepering van ondernemingen in clusters om samen te exporteren.

memorandum

Sponsoring is een andere mogelijkheid. Vandaag delen grote uitvoerende bedrijven hun kennis van zaken om schaalvoordelen te genieten. We stellen hetzelfde probleem in omgekeerde richting vast: het Brussels Hoofdstedelijk Gewest maakt nauwelijks gebruik van zijn eigen troeven om investeerders en toeristen aan te trekken, terwijl het Waalse en het Vlaamse Gewest internationaal actiever zijn. De zesde Staatshervorming is de gelegenheid bij uitstek om de ontoereikende internationale promotie van het Gewest openlijk te bespreken. De Brusselse ondernemingen vragen een betere integratie van de verscheidene activiteiten die allerlei gewestelijke overheden op dit vlak ontwikkelen. Het internationale luik moet deel uitmaken van het algemene beleid van het Gewest en als zodanig worden beheerd. Dit beleid dat de internationale uitstraling van Brussel ondersteunt, moet met instellingen als Beliris en de Grootstedelijke Gemeenschap worden gecoördineerd om een gemeenschappelijke visie uit te werken en samen aan een coherente ontwikkeling te werken. Vanzelfsprekend moeten de uiteenlopende internationale materies als de promotie van toerisme, export, de relaties met de Europese instellingen en de internationale NGO’s telkens volgens een eigen logica of business model worden georganiseerd. Voor de gewestelijke administraties bestaat de uitdaging erin de activiteiten zowel op het vlak van de samenwerking tussen sectoren als tussen de gewesten te coördineren. Het Gewest zal zijn diensten volgens de betrokken materies moeten integreren.

6. Administratieve lasten Elektronische facturatie toonde de weg. Onlangs mondde een overeenkomst tussen 20 professionele stakeholders op de verwezenlijking van http://www.efactuur.belgium.be/ uit. Dit bewijst althans dat er rond elektronica consensus kan ontstaan. Elke vereniging verbindt er zich toe haar leden aan te zetten naar de elektronische facturatie over te stappen. Wij hopen dat ook het openbaar ambt een stap in die richting zal zetten, al was het maar om de betalingstermijnen van de overheid wat in te korten. Heel vaak ‘financieren’ de ondernemingen de overheidsdiensten door langer op bepaalde BTW terugbetalingen te wachten dan ze zelf hun sociale lasten als werkgever betalen. Volgens het Planbureau zouden de administratieve lasten voor de Belgische ondernemingen in 10 jaar tijd gehalveerd zijn. Dit is voornamelijk te danken aan de informatisering van de administratieve procedures. De digitalisering van documenten en procedures zou nu moeten leiden tot een volledige informatisering van de aanvragen van en naar Brusselse ondernemingen. Het Gewest moet dus snel een volledig en begrijpelijk on line administratief kantoor ontwikkelen. Een derde en laatste stap om de administratieve lasten gevoelig te vereenvoudigen zou erin bestaan complexiteit en redundantie uit de procedures en reglementen weg te werken. Voor een onderneming is het inderdaad niet altijd duidelijk bij welk stelsel ze hoort. Een Brussels bedrijf zal verscheidene wettelijke verplichtingen moeten naleven naargelang van zijn sector, juridisch statuut, omvang of zelfs geografische ligging. Het gebeurt bijvoorbeeld vaak dat groeiende ondernemingen met steeds dwingender verplichtingen worden geconfronteerd, terwijl steunmaatregelen en subsidies achteruitgaan. Dit is onder andere het geval bij een onderneming die zich qua oppervlakte of aantal personeelsleden uitbreidt. Ze verliest op die manier de steun bij aanwervingen en zal steeds meer milieurichtlijnen moeten naleven. Wij vragen een beter evenwicht tussen de steunmaatregelen en de plichten, ten gunste van grotere ondernemingen, die vandaag benadeeld worden. We melden ten slotte dat 50% van de 100.000 VTE van de financiële sector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werkzaam zijn. Een verplaatsing van deze sector alleen zou al rampzalige gevolgen hebben. Het IMF heeft trouwens de regering onlangs gewaarschuwd voor de impact van deze talrijke verplichtingen op de rentabiliteit en de concurrentiekracht van de Belgische banken. Het is van essentieel belang de verschillende administratieve processen te vereenvoudigen, onder meer door een versoepeling van de conformiteit van ondernemingen of door een verbreding van het principe van conformiteit op erewoord. >>> inhoudstafel

23

memorandum

KMO’s De concurrentiekracht van kleine en middelgrote ondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Onze groei rust op de KMO’s russel behoudt het grootste aandeel in de opbrengsten van de vennootschapsbelastingen. Dit bewijst dat de grote ondernemingen er nog steeds sterk vertegenwoordigd zijn. Toch is het Brussels economisch landschap sinds een aantal jaren opgegroeid tot een uitgebreid netwerk van kleine en middelgrote ondernemingen, start-ups en EBVBA’s die dankzij hun dynamisme en ambitie tot een zekere groei bijdragen. Deze kleine ondernemingen blijven echter kwetsbaar en broos. De meeste houden het minder dan drie jaar vol. Waarom? De economische crisis en de zwakke groeicijfers wereldwijd zijn een deel van het antwoord. Maar er moet ook fundamenteel werk worden verricht op vitale dossiers als de lokale fiscaliteit en de opvolging van starters. Deze mening steunt grotendeels op het advies dat de Kamer van de Middenstand op 18 juli 2013 aan het ESHBHG bekendmaakte.

B

24

memorandum

CONTEXT 1. Stabiele cijfers … In 2011 en 2012 haalde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 12% nieuw opgerichte ondernemingen, waarbij rekening werd gehouden met creaties, stopzettingen van activiteiten en de bekende migratiesaldo’s. Uit dit percentage blijkt dat er in Brussel nog een zeker dynamisme heerst. De andere gewesten doen het iets minder goed: 11,3% in Wallonië en 8,9% in Vlaanderen. Dit creatiepercentage wordt positief beïnvloed door massale oprichtingen van ondernemingen, terwijl het migratiesaldo negatief blijft. Zo ontstonden er in 2011 10.250 nieuwe ondernemingen, werden 7.574 activiteiten stopgezet, verhuisden 2.012 bedrijven naar ­ Brussel, vertrokken er 2.417 uit Brussel en gingen er 2.348 over de kop. Volgens een verslag van UNIZO, GRAYDON en UCM waren 33% van de KMO’s in 2011 dienstverleners, 10% zaten in de bouwsector, 9% in de detailhandel en 6% in de Horeca. Ook de nieuwe ondernemingen volgen deze verdeling. De geregistreerde advies verlenende ondernemingen zijn bijzonder talrijk en overtreffen sectoren als de bouw, communicatie, public relations en Horeca. Het aantal eenmansbedrijven kent een sterke groei.

2. … maar steeds meer faillissementen 2.348 failliet verklaarde bedrijven in 2011, 2.263 in 2012 en 2.666 in 2013 (+ 15%). 2007 kende ‘slechts’ 1.485 faillissementen. Het aantal is in zes jaar tijd bijna verdubbeld. Hoe kunnen we deze aanzienlijke stijging tegenwerken? Het aantal nieuw opgerichte bedrijven blijft stabiel maar de percentages faillissementen stegen zorgwekkend. In Vlaanderen ging een actief bedrijf op 98 failliet in 2013. In Wallonië was dat één op 80 en in Brussel … één op 45. Op 10 vandaag opgerichte KMO’s zullen 3 het hooguit 24 maanden volhouden. 42% leven minder dan vier jaar. Voor heel wat werknemers betekent dit een onzekere baan. En veel ondernemers hebben het echt niet breed. In 10 jaar tijd namen de KMO’s 20% meer plaats in de Brusselse economie. Elke actie ten voordele van dit type bedrijf kan dus een bijzonder potentiële impact hebben op de geweste­lijke economie, de bevolking en de arbeidskrachten. In 2011 telde Brussel 112.304 KMO’s.

3. Weinig rentabiliteit De kwetsbaarheid van de Brusselse KMO’s ligt aan hun rentabiliteit die voor een bedrijf op vier veel te laag is. Volgens UNIZO, GRAYDON en UCM gaat dit gepaard met een hoog risico

>>> inhoudstafel

25

memorandum

op faillissement en zwakke groeivooruitzichten. Eén KMO op vier belandt vanaf haar oprichting in een overlevingsfase, zonder werkelijke waardecreatie. In Brussel is de situatie nog angstwekkender dan in de andere gewesten. Onderstaande tabel uit dezelfde studie spreekt boekdelen: 26,5% van de Brusselse KMO’s behoren tot de ergste risicoklasse, tegen 16,7% in het Waalse Gewest en 15% in het Vlaamse Gewest. Wij creëren dus meer ondernemingen in Brussel, maar ze zijn kwetsbaarder.

BECI EN DE SOLVAY STUDENT CONSULTING CLUB

Na meerdere interviews in aanwe-zigheid van Olivier Willocx of Jan De ­Brabanter, kon een volledig verslag worden samengesteld met ervarin-gen en goede beheerpraktijken voor bedrijven die in ­financiële moeilijk-heden verkeren.

Het is voor iedereen crisis en wij constateren eerst en vooral dat vennootschappen aan een gebrek aan kapitaal lijden. Dit verkleint natuurlijk het risico maar heeft ook als gevolg dat de ondernemer over minder speelruimte beschikt in zijn dagelijks beleid. 48% van de ondernemingen in moeilijkheden die bij het COm aankloppen, beheert zijn kasmiddelen op een verkeerde manier. Vaker nog kampen ze met een serieus gebrek aan financiering. Heel wat ondernemers zitten met hoge sociale schulden en achterstallige betalingen bij de BTW.

Drie oplossingen komen duidelijk naar voren: een herdefiniëring van de strategie, een opvallende nieuwigheid of een terugkeer naar de oorspronkelijke activiteiten.

Ook met hun strategische positionering hebben sommige bedrijven het ­moeilijk. Begrippen als segment, doelgroep, positionering, promotie en ­marketing zijn

De Solvay SCC is een vereniging van studenten en beroepsmensen die eind 2013 samen met BECI hebben onderzocht hoe sommige KMO’s er meesterlijk zijn in geslaagd zich uit de moeilijkheden te redden.

26

4. De oorzaken

memorandum

fundamentele noties die vele starters onderschatten of zelfs gewoon negeren. 91% van de bedrijven die een beroep hebben gedaan op het COm verkeerde in commerciële moeilijkheden en/of slaagt er niet in zich strategisch te positioneren. Dit staat ook in verband met een derde factor van mislukking. Het gebrek aan kwalificatie van de ondernemers speelt soms parten, vooral in bepaalde sectoren. De toegang tot bedrijfs­beheer is vrij gemakkelijk en moedigt ondernemerschap aan. Nadeel is dat dit soms met een zekere ondoeltreffendheid of wanbeheer gepaard gaat.

>>> inhoudstafel

27

memorandum

AANBEVELINGEN 1. Toegang tot het beroep De toegang tot het beroep en de basiskennis bedrijfsbeheer voor ondernemers en zelfstandigen liggen nagenoeg in ieders bereik. Dit zorgt voor een zekere dynamiek bij de oprichting van bedrijven. In de praktijk stelt men vast dat de minimumvereisten veel lager liggen dan de plichten die met het beroep gepaard gaan. Het programma basisbeheer dient dus te worden herzien zonder echter de toegangsdrempels te verhogen. Hier denken wij onder andere aan specifieke cursussen ter preventie van faillissement. Ook dient gedacht aan een permanente vorming die, samen met de hogervermelde begeleidingsmaatregelen, de kandidaten helpt hun activiteiten te ontwikkelen binnen een constant veranderende economische context. Er is ook behoefte aan een duidelijk ondernemerschapsprogramma in de Brusselse universiteiten en hogescholen. De vorming tot ondernemerschap moet een belangrijkere plaats innemen in de vorming van jongeren in economische, industriële en juridische studierichtin­ gen. Ook wat vorming betreft, moet het Gewest de ondernemersgeest van jongeren aan de hand van nuttige en waardevolle cursussen aanwakkeren (zie hoofdstuk “Onderwijs, vorming”).

2. BECI STARTER Starter Pack: ons team adviseurs begeleidt de starters doorheen al de stappen van de creatie van hun activiteit als zelfstandige of als vennootschap. Het Starter pack geeft ook toegang tot een brede waaier aanvullende diensten. Informatiesessies: wekelijks organi-seert BECI een collectieve informa-tiesessie voor starters. Business plan: de BECI adviseurs kunnen eveneens de ganse voorbe-reidingsfase van een businessplan begeleiden. Financiering: de BECI adviseurs ver-beteren de kredietaanvraagdos-siers.

28

De begeleiding van starters

Selon Impulse.Brussels (anciennement Agence Volgens Impulse. Brussels (het voormalige Brusselse Agentschap voor de Onderneming – BAO) vindt 80% van de starters dat een begeleiding bij de oprichting van een onderneming een nuttig initiatief is. 11% van de bevraagde ondernemingen betreurt een gebrek aan geïndividualiseerde begeleiding tijdens de oprichting. 15% beweert met te weinig kapitaal te zijn gestart. En 25% denkt te weinig op de hoogte te zijn geweest van al wat met de oprichting van een bedrijf te maken heeft. De begeleiding van starters is dus van cruciaal belang. De jonge ondernemer die bij de administratieve stappen, de zoektocht naar financiering en het verkrijgen van strategisch advies wordt gevolgd, geadviseerd en geholpen, zou het risico op faillissement tijdens de eerste jaren van zijn bedrijfsactiviteit waarschijnlijk drastisch kunnen indijken. Sinds 2008, met toedoen van de crisis, kan de ondernemer zich geen fout meer permitteren. Een starter op twee, zowel overheid als privé, genoot een begeleiding tijdens de oprichtingsfase. In nagenoeg alle gevallen bleek deze begeleiding bijzonder nuttig. De conclusie ligt dan ook voor de hand: elke starter zou recht moeten hebben op een begeleiding nog vóór de creatie van zijn onderneming. De correlatie tussen de begeleiding en de succespercentages ligt trouwens zeer hoog. De ­bedrijven die van de clusters van Impulse.Brussels deel uitmaken zijn dan ook nauwelijks of zelfs nooit door faillissementen getroffen.

memorandum

3. Van groei tot overdracht De begeleiding die na de creatie van de activiteit in domeinen als strategie, marketing, boekhouding of financiële plannen wordt verstrekt, verdient meer informatie en promotie. VolgensImpulse.Brussels, overwogen slechts 22% van de ondernemers tijdens de opiniepeiling in de toekomst een beroep te doen op een begeleidingsdienst. 62% zeggen dat ze slecht geïnfor-meerd zijn over de bestaande begeleidingsstructuren. Er bestaan nochtans reële behoeften aan begeleiding, zelfs bij volop actieve ondernemingen. Een van de aanbevelingen van de Kamer van de Middenstand bestond erin de toekenning van allerlei steunmaatregelen en subsidies te laten afhangen van een geïndividualiseerde begeleiding in een of meerdere beheermateries. Deze aanpak wordt al toegepast bij het toekennen van sommige steunmaatregelen. Het Participatiefonds biedt bijvoorbeeld een lagere rentevoet als de ondernemer een begeleiding aanvaardt. In dit opzicht zou men ook kunnen denken aan een spreidingsplan voor de BTW of

CENTRUM VOOR ONDERNEMINGEN IN MOEILIJKHEDEN (COm) Het COm wordt tegelijk door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en BECI ­gefinancierd om Brusselse zelf­ standigen en b ­ edrijfsleiders te helpen inzicht te krijgen in en ­oplossingen te vinden voor hun problemen: handels­geschillen, gel-delijke middelen, juridische proble-men enz. Het centrum werkt via geïndividualiseerde begeleiding met positieve communicatie, sensibilisering en ­revitalisering. Het is gratis toegankelijk voor elke ­ondernemer van het Brussels Hoofd­ stedelijk Gewest. Het COm helpt jaarlijks ongeveer 2000 ondernemers.

>>> inhoudstafel

29

memorandum

een vermindering van de sociale bijdragen als de ondernemingen zich effectief laat begeleiden. Het wordt tijd om de ondernemers bewust te maken voor het nut van de aangeboden begeleidings- en adviesdiensten. Bovendien zou een effectieve begeleiding als voorwaarde voor de uitkering van sommige vormen van steun, de ondernemer eraan herinneren dat het Gewest veel belang hecht aan het welslagen van zijn activiteit. De begeleiding voor of na de oprichting van de onderneming zou trouwens kunnen ­worden aangemoedigd door een systeem van ‘begeleidingscheques’ volgens een ongeveer hetzelfde principe als de ‘taalcheques’. Deze cheques zouden binnen erkende structuren als BECI of Impulse.Brussels kunnen worden verzilverd.

HET RELANCE MICROKREDIET Het Relance Microkrediet is een initiatief van Crédal, van het Centrum voor Ondernemingen in moeilijkheden en van BECI. Het richt zich tot kleine Brusselse ondernemingen die geldelijke middelen of investeringen nodig hebben, wanneer het COm van mening is dat een microkrediet de activiteit in goede omstandigheden weer op gang zou kunnen krijgen. Het microkrediet financiert tot maximaal 15.000 2€ de uitgaven die nodig zijn om stroeve activiteiten weer vlot te krijgen.

30

4. Ondernemingen financieren en ondersteunen Crowdfunding (projectfinanciering door particulieren) en andere systemen die dicht aanleunen bij de Vlaamse ‘win-win lening’ verdienen bijvoorbeeld door een zekere fiscale aftrekbaarheid te worden aangemoedigd. Ook Nederland beschikt over een dergelijk systeem. De ‘win-win-lening’ kent veel succes in Vlaanderen, met vrij lage faillissementspercentages. Iedereen weet dat een ontoereikende kapitalisering van ondernemingen de kansen op succes tijdens de eerste jaren direct aantast. Een gebrek aan financiële middelen beperkt de speelruimte van de ondernemer en verspert de weg naar rentabiliteit op middellange termijn. Van crowdfunding dient gezegd dat het over relatief bescheiden bedragen kan gaan, zodat het ­risico voor de investeerder beperkt blijft.

memorandum

Andere types crowdfunding via online financierings­platformen beginnen hun vruchten af te werpen bij bepaalde types projecten en in specifieke sectoren, en dan vooral in de V ­ erenigde Staten en in Frankrijk. Deze nieuwe trends in participatieve financiering verdienen in elk ­geval de steun en aanmoediging van de regering. Omwille van het aanzienlijk volume aan spaargeld in België, vragen wij een haalbaarheids­ studie over een nieuwe wet van het type ‘Monory’ voor kleine ondernemingen. Deze wet moedigt de werknemers aan aandeelhouder te worden van hun eigen onderneming in ruil voor fiscale aftrekbaarheid. Een deelname in de winst houdt verschillende voordelen in: enerzijds bevordert ze de productiviteit en anderzijds financiert ze de onderneming en haar activiteiten. Vlaanderen en Wallonië voorzien eveneens actieplannen om de financieringsaanvragen voor kleine en middelgrote ondernemingen te vereenvoudigen. Deze plannen dekken de financieringshulpmiddelen die zowel door de overheid als door privé financiële instellingen worden aangeboden. De kwetsbare Brusselse KMO’s zouden, in hun zoektocht naar kapitaal, voordeel moeten kunnen halen uit dergelijke openbare/privé initiatieven en acties. Deze initiatieven bieden twee voordelen: ze vereenvoudigen de aanvragen tot financiering, steun en subsidies, en ze betrekken de privé financiële instellingen beter bij het proces. Dit zou kunnen gebeuren in het raam van een Small Business Act (zie volgend punt). In het perspectief van de zesde Staatshervorming dringen we ook aan op het verder be­ staan van de huidige gewestelijke steunmaatregelen. Wij pleiten bovendien voor een betere informatie over de steunmogelijkheden voor ondernemingen, onder andere tijdens be­ geleidingsprocessen of aan het ondernemingsloket. Deze bijzonder talrijke vormen van hulp verdwijnen in een massa van soms overbodige informatie die de ondernemers overrompelt. Vandaag bestaan er 185 verschillende types subsidies voor vennootschappen en ondernemers. Daarom vragen wij ook een reorganisatie van al deze vormen van subsidiëring. De t­ oegekende budgetten zijn soms miniem. Het is aangewezen deze uiteenlopende vormen van hulp te vereenvoudigen, te hergroeperen en er beter rond te communiceren. Ook is het belangrijk de administratieve lasten die gepaard gaan met hulpmaatregelen en subsidies voor onze (vaak eenmans-) ondernemingen te vereenvoudigen. Verloren tijd betekent geldverlies en de kost van deze hulp wordt hierdoor voor de begunstigde enorm.

5. Het Brusselse Small Business Act In 2011 keurde de Waalse regering de Waalse Small Business Act (SBA) goed. Het was een gewestelijke versie van de SBA voor Europa. Vandaag is het duidelijk dat kleine en middelgrote ondernemingen de voornaamste bron van nieuwe tewerkstelling zijn. De SBA voor Europa wil deze KMO’s dus motiveren en in hun ontwikkeling bijstaan. Het is namelijk zo dat de Europese KMO’s vandaag veel moeite hebben om te groeien. De Europese SBA heeft geen kracht van wet maar de Waalse regering is wel overtuigd van het nut van de door E ­ uropa aanbevolen maatregelen en heeft dus een Waalse SBA uitgewerkt rond 12 prioriteiten die min of meer zijn afgeleid van de 10 basisprincipes van de SBA voor Europa. Brussel moet voorbeeld nemen aan de Waalse of de Europese SBA. Een dergelijk plan zou onder andere de vorming tot ondernemerschap harmoniseren, een betere begeleiding van de starters mogelijk maken, de bedrijven in moeilijkheden sterker maken, de openbare aanbestedingen toegankelijker maken voor KMO’s, de financiering van KMO’s door particulieren vergemakkelijken enz.

>>> inhoudstafel

31

memorandum

ONDERWIJS, VORMING, WERKGELEGENHEID & DIVERSITEIT Kwaliteit van het onderwijs, toenadering tussen de beroepswereld en het onderwijs, vormingen

Onderwijs en vorming: voor hoger gekwalificeerde arbeidskrachten russel is een paradox. Het is de grootste Belgische bron van werkgelegenheid, maar de werkloosheidscijfers halen er 20%. De gevolgen zijn angstwekkend: enorm veel pendelaars en verlies van belastinginkomsten voor het Gewest. Ook paradoxaal: Brussel is de grootste studenten­ stad, maar zijn steeds kansarmere bevolking staat hier in schril contrast mee. Deze conclusies steunen op een studie van PwC, de PISA barometer en het raamprogramma voor diversiteit.

B

32

memorandum

CONTEXT 1. Een contrastvolle arbeidsmarkt Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt 715.000 mensen tewerk. Er worden jaarlijks ongeveer 10.000 banen gecreëerd, maar nagenoeg 112.000 inwoners blijven zonder werk. De werkloosheidscijfers stabiliseerden zich in de afgelopen jaren rond 20%. Als we de cijfers per kwalificatieniveau vergelijken, zien we dat 9% van de hooggekwalificeerde mensen werkloos zijn, dat 21% van de matig gekwalificeerde mensen werk zoeken en dat het aandeel 29% bij laag- of niet gekwalificeerde mensen bereikt. Twee derde van de werkzoekenden hebben geen diploma van het technisch of algemeen middelbaar onderwijs en volgen geen enkele opleiding. Op een arbeidsmarkt waar laag gekwalificeerd werk zeldzaam wordt, zal het op die manier moeilijk worden drastisch in de werkloosheidscijfers te snoeien. Hier moeten dan grote middelen worden ingezet. 8% van de Brusselse werkgelegenheid wordt als laag gekwalificeerd beschouwd. De uitzichten voor niet gekwalificeerde personen blijven in Brussel en in de rest van België bijzonder beperkt. De toegevoegde waarde van een laag gekwalificeerde werknemer ligt namelijk vaak onder de kost die de werkgever moet dragen. Ook bedroevend is dat bijna 19% van de 18-24-jarigen geen diploma van het middelbaar onderwijs bezit en geen enkele opleiding volgt. Bij gebrek aan enige vorm van kwalificatie en zonder goede taalvaardigheden zijn zulke jongeren meestal veroordeeld de cijfers van de werkloos­ heid te voeden. Het gebrek aan kwalificatie bij jongeren is een plaag van vele grote steden met een aanzienlijk aantal van immigranten. Dit deel van de bevolking wordt op school heel vaak geconfronteerd met moeilijkheden die nagenoeg niet te verhelpen zijn. Het geval van Brussel is in dit opzicht zeker niet uniek. In Europa zijn er meer dan 7,5 miljoen jongeren tussen 15 en 24 jaar die noch naar school gaan, noch een opleiding vormen, noch tewerkgesteld zijn. Ze staan al dan niet in een openbare tewerkstellingsdienst ingeschreven. In het jargon heten ze NEETs (Not in Education, Employment or Training). Specifiek voor hen heeft de Europese Commissie de ‘Jeugd Garantie’ in het leven geroepen (zie kaderverhaal ‘BECI en de werkgelegenheid’ in het hoofdstuk ‘Aanbevelingen’). Hier bestaan natuurlijk allerlei r­edenen voor. De Brusselse bevolking wordt ­armer. Sommige zones in het centrum van het Gewest concentreren een relatief arme bevolking van allochtone afkomst. De dualisering van de stad leidt tot tal­ rijke uitdagingen op het gebied van ruimtelijke ordening, onderwijs, vorming enz., waarbij al deze factoren onderling verbonden zijn. Bovendien kampt Brussel met het vertrek van een vrij aanzienlijk aantal werkkrachten uit het Gewest. Voor veel gezinnen blijft het alleen­ staand huis met tuin een ideaal. Wat de prijs b ­ etreft zijn zowel de Vlaamse Rand als de Waalse randgemeenten veel aantrekke­lijker. >>> inhoudstafel

33

memorandum

2. Studentenstad Brussel Brussel lokte niet alleen werkers aan, maar ook studenten. Met zijn 70.000 studenten in het hoger onderwijs geldt Brussel als de eerste studentenstad van het land. Vijf universiteiten en 25 andere instellingen van het hoger onderwijs zijn er gevestigd. Bij die 70.000 studenten voegen zich 230.000 leerlingen, onder wie 80% Franstaligen en 17% Nederlandstaligen. Brussel beschikt dus over een groot potentieel aan talenten die het best althans gedeeltelijk op een of andere manier zou moeten behouden. Helaas keren deze studenten vaak terug naar hun streek van oorsprong, terwijl anderen pendelaar worden. Weinig van hen komen zich in Brussel vestigen. De steile demografische groei wordt waarschijnlijk de voornaamste uitdaging voor het onderwijs in de toekomst. Het Franstalig net telt 269 lagere scholen en 109 middelbare scholen. Het Nederlandstalig net is in Brussel minder uitgebreid, met 177 lagere scholen en 48 middelbare scholen. In 2010 werd geschat dat 42.500 nieuwe plaatsen tegen 2020 beschikbaar zouden moeten worden en dat 79 extra scholen tegen 2015 hun deuren zouden moeten openen. Sinds 2010 werden 6.200 nieuwe plaatsen gecreëerd.

3. Het gebruik van talen Te weinig lagere en middelbare scholen doen een beroep op het taalbad in een andere taal dan de moedertaal. In het Franstalig net organiseren 11 lagere scholen en 16 middelbare scholen met min of meer succes taalbaden in het Nederlands. In de hogescholen en universiteiten is dit zeer weinig het geval. Saint-Louis doet dit wel, maar in beperkte mate. Dit is jammer want de kennis van talen is, na de opleiding zelf, een van de belangrijkste criteria om mensen in de hoofdstad aan te werven. We vragen ons daarom af waarom scholen en universiteiten toch zo weinig belang aan dit criterium blijven hechten. In de beroepsscholen is de situatie erger. Van taalbaden is er nagenoeg geen sprake, maar zelfs het onderwijs van een tweede taal scoort er verbijsterend slecht. 50% van de leerlingen van het beroepsonderwijs volgen we helemaal geen taalcursus. De beoogde beroepen ­vereisen echter vaak enkele taalvaardigheden.

4. Kwaliteit van het onderwijs Volgens de recente PISA barometer 2013 scoort het onderwijs in België noch goed, noch slecht. Een vorige meting gebeurde in 2009. In de tussentijd gebeurde er in het Brussels onderwijs weinig revolutionairs. Vlaanderen staat duidelijk verder dan de Franse Gemeenschap en behoudt zijn voorsprong.

34

memorandum

Er bestaat trouwens een zeer duidelijk verschil bij het onderwijs van de wiskunde, waarvoor de Vlaamse Gemeenschap even goed scoort als de beste OESO landen. In de Franse Gemeenschap is er nog werk aan de winkel, maar het zuiden van het land blijft vooruitgang boeken. Het Franstalig onderwijs wint gezamenlijk 18 punten terwijl de Vlaamse ­Gemeenschap en haar zeer goede resultaten toch 15 punten achteruit gaan. De hiaat tussen beide is dus nu 33 punten kleiner, ongeveer 2%. Het absolute verschil tussen beide ­gemeenschappen valt zo van 7,7 tot 5,7% terug.

Deze cijfers mogen een andere realiteit niet verdoezelen: in beide gevallen merkt PISA grote ongelijkheden tussen leerlingen en scholen. In sommige regio’s doorstaan bepaalde s­ cholen en leerlingen de vergelijking met de beste Europese leerlingen perfect. In de kansarme ­wijken kampt het onderwijs met een moeilijker publiek, dat anders moet worden aangepakt. Men gaat er meestal van uit dat 40 extra PISA punten het BBP met 1% kunnen doen stijgen. Het is dus niet nutteloos het onderwijs in Brussel te stimuleren. Dit bevordert de Brusselse economie en bestrijdt de armoede in het Gewest, een gevolg van de werkloosheid en van de ontoereikende kwalificatie van twee derde van de werkzoekenden en van 20% van de jongeren.

>>> inhoudstafel

35

memorandum

AANBEVELINGEN 1. Meertaligheid als specialisatie La Région de Bruxelles-Capitale manque certainement d’un plan de l’enseignement. Certes, Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft zeker behoefte aan een onderwijsplan. Dit is een communautaire bevoegdheid maar Brussel heeft enkele hendels in handen om het onder­ wijs op zijn grondgebied enigszins te sturen. Het plan zou het Brussels onderwijs kunnen differentiëren door de toevoeging van een specialisatie in meertaligheid, waarbij de meeste lagere en middelbare scholen taalbaden zouden organiseren. Het plan moet ook onderwijs en de behoeften van de economie op elkaar afstemmen. Het plan zou via een samenwerking tussen het Gewest, de Gemeenschappen en de gemeenten moeten worden uitgevoerd. Een dergelijke samenwerking zou ook aanleiding kunnen geven tot een uitwisseling van leraren (native speakers), het delen van infrastructuren of de gemeenschappelijke bouw van nieuwe scholen. Dit is niet zomaar een idee. Meertaligheid op scholen betekent een eerste toenadering tussen het onderwijs en de vaardigheden die werkgevers verwachten. Ondernemingen als de MIVB hebben het vandaag bijzonder moeilijk om Brusselaars aan te werven omwille van het verschil tussen het gevraagde en het geboden werk. In Brussel is tweetaligheid een fundamenteel vereiste. Een dergelijke differentiëring houdt ook andere voordelen in: bijvoorbeeld de terugkeer van sommige bewoners naar de stad, waar hun kind een verschillend type onderwijs kan genieten. Op die manier krijgen mensen uit kansarme sociale klassen meer kansen op een baan en vaart de sociale harmonie in de stad er wel bij. Het onderwijs dient te worden herzien om via het welslagen van elke leerling de globale prestaties te verhogen. Vandaag vallen leerlingen met een leerachterstand vaak van het

36

memorandum

algemeen onderwijs naar het technisch of beroepsonderwijs. Hierdoor haken 20% van de jongeren in Brussel af en halen ze geen diploma. Dit is enorm. De algemene prestaties zouden aanzienlijk verbeteren, moesten de ongelijkheden wat verzachten. Meerdere testfases van volgens de Scandinavische methode hervormd onderwijs beginnen in Frankrijk hun vruchten af te werpen. Ook in België zou een dergelijk testonderwijs volgens hetzelfde principe in kansarme wijken of in geval van grote ongelijkheden moeten worden uitgetest. Scholen, directeurs, onderwijzers en leraren moeten vaker worden gecontroleerd. Met zulke audits krijgt men inzicht in de prestaties van de school en in de geboekte voor­ uitgang. De kleuterscholen kampen met hetzelfde probleem. ‘Pistache’ is een mooi voorbeeld van de gevolgen van de institutionele complexiteit van het onderwijs en van de moeilijkheid om het officiële onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te onderscheiden. Pistache is een volledig tweetalige kleuterschool die daarom geen enkele subsidie ontvangt. De school functioneert vandaag dankzij privé schenkingen, inschrijvingskosten en sponsoring. Een samenwerking tussen bevoegde gefederaliseerde instellingen, zoals hoger vermeld, is de meest aanbevolen oplossing om dergelijke toestanden te vermijden.

2. Herwaardering van het technisch onderwijs Het technisch onderwijs blijft een soort verbanningsweg voor degenen die in het algemeen onderwijs zijn gezakt. Daarbij wordt vergeten dat heel wat toekomstberoepen precies in het technisch onderwijs worden aangeleerd. Een herwaardering van dit onderwijs, onder andere dankzij een bredere gemeenschappelijke stam met het algemeen onderwijs, zou de verbanningslogica vervangen door een doordachte studiekeuze. Spijtig genoeg is het onderwijs vandaag blind voor de beroepswereld. Een toenadering van het algemeen en het technisch onderwijs zou de oriëntering van jongeren naar knelpuntberoepen bevorderen. Op die manier zouden de scholen beter kunnen in­ spelen op de verwachtingen van de arbeidsmarkt. De school wordt op die manier vollediger, met beter geïntegreerde studierichtingen en vlottere keuzes. Het aanbod aan cursussen zou ook breder zijn dan wat men doorgaans apart in het technisch en het algemeen onderwijs tegenkomt. Wij denken onder andere aan het taalonderwijs of aan commerciële studierichtingen die in het technisch onderwijs soms worden verwaarloosd. Een dergelijke hervorming zou de globale prestaties zeker de hoogte intrekken en gunstig zijn voor het sociale weefsel van het Gewest.

>>> inhoudstafel

37

memorandum

3. Minder stereotypes Sommige studierichtingen gaan gebukt onder vooroordelen. Dit geldt voor het technisch en het beroepsonderwijs maar doet zich ook in het hoger onderwijs voor. Tekorten in werkkrachten zijn daar soms het directe gevolg van. Het verpleegkundig personeel is bijvoorbeeld voornamelijk vrouwelijk. De wetenschappelijke sector is typisch mannelijk en heeft veel moeite om personeel aan te trekken. De computersector is eveneens typisch mannelijk en kampt nog steeds met een tekort aan werkkrachten. Dezelfde situaties doen zich voor met elektriciens, werktuigkundigen, elektromechanici en zelfs secretaresses. Zulke stereotypes neigen gelukkig te verdwijnen, vooral in hogescholen met specialisaties gezondheidszorg, wetenschappen enz. In technische studierichtingen, beroepsscholen en andere opleidingen blijven ze echter bestaan. Het zijn voornamelijk de hierboven vermelde beroepen. Dit vereist dus diepgaand communicatiewerk, niet alleen door de scholen maar ook door Actiris. De communicatie zal uiteraard vlotter verlopen met een betere integratie van de verschillende studierichtingen, zoals in de vorige paragraaf beschreven. En Actiris zou, in het raam van de aangeboden opleidingen, sterker moeten communiceren over de troeven van de knelpuntenberoepen. Dit bespreken we in het volgende punt.

4. Opleidingen in functie van de tekorten op de arbeidsmarkt Actiris, de Forem, het VDAB en zelfs het ONEM beschikken over een jaarlijks bijgewerkte database van de knelpuntberoepen in het Gewest. Deze betrouwbare gegevens resulteren uit een verge­ lijking tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. De database zou op zich al de jongeren kunnen adviseren bij de keuze van een studierichting, of werkzoekenden bij de keuze van opleidingen. Hierover maken wij ons zorgen. De door Actiris aangeboden opleidingen staan nauwelijks in verband met de vastgestelde behoeften. Het aanbod naar de werkzoekenden toe verandert nauwelijks doorheen de jaren. Jaarlijks zouden Actiris, Bruxelles Formation en hun partners evenals het VDAB het opleidingsaanbod in functie van de knelpuntberoepen moeten herzien. Naast de hierboven vermelde beroepen denken wij ook aan de verkoop, die steeds op zoek is naar enigszins tweetalige werknemers. Een bij Actiris ingeschreven werkzoekende moet duidelijke en nauwkeurige informatie ­krijgen over zijn aanwervingskansen als hij een of andere opleiding volgt. Wij verheugen ons om het succes van de taalcheques en vragen dat ze zouden worden behouden en zelfs tot nieuw aangeworven werkkrachten zouden worden uitgebreid. Met taalcheques en beter gerichte opleidingen versnellen we zeker de zoektocht naar een baan. De sectorale tewerkstelling/vormingscentra moeten eveneens worden geherwaardeerd en ontwikkeld. Ze vertegenwoordigen alle Brusselse spelers uit elke sector (ITC, industrie enz.) en beogen een efficiënte uitbreiding van het vormingsaanbod, in direct verband met de behoeften van de betrokken sectoren.

38

memorandum

5. Een opwaardering van de bedrijfsstages

BECI EN DE

Zowel in het onderwijs als tijdens WERKGELEGENHEID opleidingen moet het Gewest stages in de bedrijfsomgeving aanIn het raam van de Jeugd Garantie moedigen. De reden blijft dezelfde: ­worden in partnerschap met Actiris en stages bevorderen de toenadering met de steun van de EU 1.650 stages tussen onderwijs en onderneming. vanaf 1 j­anuari 2014 gefinancierd om In het kwalificatieonderwijs kan er een eerste bezoldigde beroepservaring op het vlak van bedrijfstages nog te bieden aan de 12.000 jongeren die veel vooruitgang worden geboekt. zich jaarlijks in het raam van een kwali­ Onderdompelingsstages zijn beficerende opleiding als ­ werkzoekenden doeld om de op school aangeleerde inschrijven. Om de actie te onder­steunen vaardigheden in de praktijk toe te doet ECI via ­ i nformatiesessies en indipassen. De toenadering die onlangs viduele contacten een beroep op de gebeurde tussen sommige scholen onder­ n emingen. en Audi Brussels heeft goede resultaten opgeleverd. Audi bood de In 2013 lanceerde BECI bovendien een meest gemotiveerde leerlingen een gratis platform om stages te zoeken, stage in de fabriek van Vorst. Het in partnerschap met MijnStage.be. Dit systeem stimuleert de inspanningen moet zorgen voor een vlottere informaen de proactiviteit om een stage te tiestroom tus-sen bedrijven, studenten verkrijgen en om daarna misschien en scholen. zelfs aangeworven te worden. De alternerende vorming is een ander middel om bedrijven en scholen in het raam van het schoottraject dichter bij elkaar te brengen. In tegenstelling tot de onderdompelingsstages die bedoeld zijn om de op school aangeleerde vaardigheden in de praktijk toe te passen, zorgt de alternerende vorming ervoor dat de leerling de vaardigheden rechtstreeks aanleert in het bedrijf waar hij wordt opgeleid. Ook deze vorm van opleiding wordt helaas ervaren als een soort verbanningsweg voor leerlingen die op school zijn gezakt. De formule zou nochtans kunnen worden geherwaardeerd door het aanbieden van alternerende vorming in het hoger onderwijs evenals in het kwalificatieonderwijs. Zulke systemen worden soms ervaren als hulpmiddelen voor Verantwoord Maatschappelijk Ondernemen (VMO), soms als bruikbare oplossingen. Hoe dan ook, de modellen worden op grote schaal in het buitenland gebruikt, met positieve en concrete resultaten. BECI stelt voor dat de stagemodules werkelijk zouden worden geïntegreerd in de door Actiris en Bruxelles Formation aangeboden opleidingen. Sommige hiervan blijven te theoretisch en zonder verband met wat werkelijk in de bedrijfsomgeving omgaat. Voor de werkzoekende die onlangs een dergelijke opleiding heeft gevolgd, blijft het dus bijzonder moeilijk om enige praktijkervaring voor te leggen. Elke opleidingsformule zou in de mate van het mogelijke en op een geïntegreerde manier met een bedrijfsstage moeten gepaard gaan. Wij weten hoe moeilijk het kan zijn om een stage te vinden. Hiervoor zal dus een formule moeten worden uitgewerkt. De werkzoekende zou op eigen houtje op zoek kunnen gaan naar een stage. Ook zouden Actiris en Bruxelles Formation toegang kunnen verschaffen tot een databank van bedrijven die meestal open staan voor stagiairs. Wij vinden bovendien dat de overheid een oplossing moet uitwerken voor de gelijkwaar­ digheid van de praktijkervaringen en opleidingen in het hoger onderwijs. Zo zou een werknemer met een baccalaureaat aangevuld door praktijkervaringen en geslaagde opleidingen ook toegang krijgen tot functies die doorgaans aan mensen met een masterdiploma ­worden toegekend. >>> inhoudstafel

39

memorandum

6. Permanente vorming en tewerkstelling bij 45-plussers

ENaast de discriminaties en ongelijkheden bij de tewerkstelling van werkkrachten afkomstig van de immigratie, worden ook oudere mensen geconfronteerd met de onmogelijkheid om na de pensioenleeftijd nog aan werk te geraken en hebben ze het bijzonder moeilijk om nog een baan te vinden wanneer ze vroegtijdig worden ontslagen. Ondanks de demografische groei en de immigratie zet de vergrijzing van de Brusselse bevolking zich voort. De gemiddelde leeftijd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bedraagt nu 37,45 jaar. In 2060 zal de gemiddelde leeftijd 40,10 jaar bereiken. In deze context is het huidige verbod op cumulatie van pensioen en tewerkstelling een voorbijgestreefd reglement dat totaal tegenstrijdig is met de vergrijzing van de bevolking die we nu vaststellen. De landen uit Noord Europa zijn eens te meer voorlopers op dit gebied en moedigen dat soort cumulatie zelfs aan. Voor de meest kansarmen is de combinatie van een pensioen en een bijkomende activiteit trouwens de enige manier om aan de hoge levenskost het hoofd te bieden. Op zich volstaat een wetgeving die cumulatie na de pensioenleeftijd toelaat zeker niet. Maatregelen moeten worden getroffen om de discriminatie van oudere mensen bij tewerk­ stelling te vermijden. Dit kan gebeuren door de promotie van intergenerationeel werk en door een goede communicatie over de troeven en het belang van de formule binnen het bedrijf. De verworven ervaring is zeker een meerwaarde die moet worden aangehaald. Ook kan een meer geleidelijke overgang tot de pensioenleeftijd worden overwogen, door een progressieve en soepele vermindering van de beroepsactiviteit. Vandaag betekent het vertrek met pensioen een brutale en vaak enigszins vernederende breuk in de leefgewoonten van oudere werknemers. Het einde van de carrière en de verworven ervaring zouden ­bijvoorbeeld kunnen worden ingezet om jongeren te begeleiden en te coachen. Wat de permanente vorming betreft, zou volgens de FOD Economie 17% van de actieve werkers opnieuw een opleiding willen volgen. In dit opzicht zou het Gewest inspiratie kunnen putten in het Zweedse ‘Knowledge lift’ programma voor volwassenen. Dit programma beoogt een geleidelijke afname van het percentage laag gekwalificeerde mensen. Het vergemakkelijkt de zoektocht naar een baan of een omscholing in geval van opruststelling of ontslag, en het herwaardeert de werker doorheen zijn carrière.

40

memorandum

7. Diversiteit en gelijke toegang tot tewerkstelling

WEG MET DISCRIMINATIES

Brusselaars van niet-Europese afkomst zijn opvallend lager gekwalificeerd dan Belgen Heel wat Brusselse ondernemers van en Brusselaars van Europese afkomst. De Marokkaanse afkomst hebben zich bij ­ eerste groep vertoont dus gevoelig hogere BECI gemobiliseerd om concrete oploswerkloos­heidscijfers. singen uit te dokteren voor de gemelde Naast het denkwerk over onderwijs en opleiproblemen rond vooroordelen en ongedingen werd onlangs een raamprogramma lijkheden. voor diversiteit en gelijke toegang tot tewerk­ Een permanente werkgroep zal zich stelling goedgekeurd. Het programma b ­ eoogt ­buigen over de problemen eigen aan het een integratie van de verscheidene gewesteonderwijs en discriminatie bij aanwerlijke vormen van beleid rond onderwijs, vorving. De werkgroep verbindt er zich ming en tewerkstelling. Het raamprogramma eveneens toe de bestaande initiatieven moet de tewerkstellingsorganisaties evenals ter zake te promoten en er nieuwe te privé organisaties helpen de diversiteit zowel ontwikkelen. intern als extern te promoten.Het raamprogramma vraagt de spelers op de arbeidsmarkt te luisteren naar mensen die met ongelijkheden worden geconfronteerd en hen te begeleiden. Dit proces mag in geen geval nutteloos blijven. BECI dringt erop aan dat deze begeleiding uitmondt op conclusies en nieuwe acties, en ook op een evaluatie van het geleverde werk. BECI wenst dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op dit vlak een voorbeeld voor België en Europa zou worden. De paradoxen in de Brusselse economie en samenleving vormen een ideale context om nieuwe methodes te ontwikkelen rond de promotie van de diversiteit en de gelijke toegang tot tewerkstelling. Het raamprogramma biedt ook een technische ondersteuning aan werkgevers, onder andere door het aanleveren van bepaalde hulpmiddelen voor diversiteitsmonitoring door werkgevers. BECI hoopt dat deze hulpmiddelen zich snel zullen kunnen ontwikkelen. Wij dringen ook aan op een goede promotie en een vlotte communicatie rond deze nieuwe hulpmiddelen die aan de bedrijven worden aangeboden.

>>> inhoudstafel

41

memorandum

MILIEU EN ENERGIE GPDO, BWLKE, energie, communicatie, afval

Een duurzame economische ontwikkeling, ten gunste van de ondernemingen et milieu neemt – terecht - een belangrijke plaats in het beleid van de Brusselse regering in. Wij noteren echter bepaalde onsamenhangendheden in de gevoerde maatregelen. Het Gewest werkt niet voldoende met de ondernemingen samen, zodat BECI en zijn leden er voor vrezen dat hier een belastend en duur beleid wordt gevoerd dat onze concurrentiekracht afzwakt en investeerders uit het Gewest wegjaagt. De kost van de energie, de ­milieuverplichtingen, de stedenbouwkundige reglementen, het afvalbeheer enz. zijn voorbeelden van reglementen die soms moeilijk te begrijpen en toe te passen zijn. De intergewestelijke en Europese harmonisering evenals de gerechtelijke en administratieve vereenvoudiging zijn op het vlak van milieubeleid van groot belang. Deze mening wordt gestaafd door de aanbevelingen van de betrokken sectoren en door de inhoud van een aantal actuele dossiers (GPDO, BWLKE, etc.).

H

42

memorandum

CONTEXT 1. Het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) Het ontwerp van het toekomstige GPDO werd onlangs goedgekeurd. Het plan wil de beleidsmaatregelen rond de ruimtelijke en economische ontwikkeling in Brussel langs zeven essentiële ontwikkelingspolen leiden en tegelijk rekening houden met de uitdagingen in domeinen als het milieubeleid, de mobiliteit, de dualisering van de stad, armoede, werkgelegenheid en onderwijs. Hierbij horen vier prioritaire doelstellingen: de bouw van aangepaste huisvesting, de ontwikkeling van een aangename levensomgeving, de uitbreiding van sectoren die werkgelegenheid bieden en de verbetering van de mobiliteit. Het GPDO is een veel ambitieuzer project dan het Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GOP), dat zich bijna exclusief op ruimtelijke ordening toespitste. Het GPDO is de visie waarachter de huidige - en misschien ook de volgende - Brusselse regering staat. Het houdt rekening met de voornaamste ontwikkelingssectoren en dient als richtlijn voor de toekomstige beslissingen van het Gewest. Het GPDO beoogt een hogere tewerkstelling van de Brusselaars, de indijking van het vertrek van de rijkere klassen, en een verbetering van het levenskader, onder andere door de integratie van milieucriteria en sociale parameters in de economische ontwikkeling. Het project wenst privéleven, vrijetijdsbesteding en beroepsleven beter op elkaar af te stemmen door het samenbrengen van deze aspecten in gemengde en multifunctionele wijken.

2. BWLKE en de energieprestaties LHet Brussels Wetboek van Lucht, Klimaat en Energiebeheersing werd op 2 mei 2013 goedgekeurd. Het BWLKE legt het verband met talrijke bestaande plannen en projecten, waaronder het GPDO en het project voor een Gewestelijk Parkeersbeleidsplan (GPBP). >>> inhoudstafel

43

memorandum

Binnen eenzelfde document integreert het BWLKE de Belgische wetgevingen die betrekking hebben op de lucht, het klimaat, de energiebeheersing, het transport (de milieuaspecten hiervan), de energieprestaties van gebouwen, de verplaatsingsplannen, de luchtkwaliteit, het uitwisselingssysteem voor uitstootquota’s en de flexibiliteitsmechanismen uit de Euro­ pese wetgeving. Al deze teksten bestonden uit vaak sectorale reglementen en uiteenlopende termijnen, ­terwijl ze zich in feite grotendeels tot alle spelers konden richten. Het was dus noodzakelijk ze samen te brengen om ze tegelijk leesbaarder en efficiënter te maken. Het nieuwe Wetboek gaat echter een stap verder, met een aantal wijzigingen en toevoegingen. Het BWLKE wijzigt een aantal geldende regelingen in verband met milieudoelstellingen en l­evenskwaliteit. Het staat dus in voor een flink deel van de milieudoelstellingen van het GPDO. Ook dient gezegd dat het BWLKE bepalingen bevat die uit Europese richtlijnen werden overgenomen en als zodanig weinig voor onderhandeling vatbaar zijn. Ze betreffen onder andere de luchtkwaliteit en het rationele energieverbruik. Het BWLKE bevat talrijke strenge reglementeringen voor gebouwen, onder andere om de energieprestaties te verbeteren. De Brusselse gebouwen verbruiken namelijk 75% van de energie in het Gewest en veroorzaken 70% van de CO2 uitstoot. Rekening houdend met de steeds duurdere energie is het dus van groot belang de EPB van het Brussels vastgoedpark te verbeteren. De mogelijke impact op het milieu, op de kost van de energie en op de economie is dus aanzienlijk. De Energieprestatie van Gebouwen (EPB), de energie-audit, het Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie (PLAGE) enz. zijn enkele van de talrijke geldende verplichtingen, naargelang van de sector of het type gebouw. Het voornaamste probleem is de administratieve logheid die met de nieuwe reglementeringen gepaard gaat. Bovendien lijkt de sociaaleconomische impact nauwelijks geschat te zijn geweest. Dit geldt bijvoorbeeld voor de administratieve lasten die gebonden zijn aan een energie-audit van gebouwen, of bij de invoering van nieuwe reglementeringen op parkeren buiten de openbare weg. Het BWLKE legt namelijk extra lasten op het vervoer, en meer bepaald op de parkeergelegenheid buiten de openbare weg in het raam van de vernieuwing van milieuvergunningen. Het BWLKE herinnert bovendien aan de geldende reglementering inzake Bedrijfsvervoerplannen (BVP) volgens het Besluit van 7 april 2011. Nadeel van het BWLKE is dat het, zoals het IRIS2 plan, zich op snelle en gemakkelijk toe te passen keuzes focust. Vanzelfsprekend is het vervoer medeverantwoordelijk voor de luchtvervuiling, maar in veel mindere mate dan het vastgoedpark wat betreft de CO2-uitstoot. De voorgestelde oplossingen werken niet echt op lange termijn.

3. Telecommunicatie en zendmasten Brussel beschikt over een van de strengste normen in Europa of zelfs in de wereld wat betreft de elektromagnetische relaiszendmasten (GSM antennes). De Brusselse norm voor elektromagnetische stralingen die door het besluit van 30 oktober 2009 werd vastgelegd, is in meerdere opzichten uniek: ten eerste door het beperkte zendvermogen, 3V/m per installatie, wat vier à vijf keer strenger is dan de aanbevelingen van de WGO, en ten tweede door zijn cumulatieve eigenschap. Elke installatie wordt namelijk tot 3V/m beperkt, ongeacht het aantal op de site aanwezige operatoren. Op die manier wordt elke Brusselse operator tot maximaal 25% van de norm beperkt. Zodoende wordt het totale elektro-

44

memorandum

magnetische veld beperkt, in tegenstelling tot de normen die in het Waalse en het Vlaamse Gewest worden toegepast. Een overeenkomst werd echter onlangs gesloten om de norm enigszins te versoepelen. Ze wordt van 3V/m tot 6V/m gebracht, maar blijft cumulatief. Deze norm zorgt voor een vermindering van de dekking bij een gelijk aantal relaiszenders en ze volgt dus niet het besluit van 7 maart 1995, dat onvoldoende dekking oplegt. Om dezelfde dekking te verzekeren zijn 350 zendmasten nodig. Het vinden van zoveel sites en het verkrijgen van evenveel milieuvergunningen zal niet gemakkelijk zijn en zal veel tijd in beslag nemen. De verwachte toename van het data- en communicatieverkeer evenals de aankondiging van de 4G technologie die in Brussel nog niet beschikbaar is, zouden de aantrekkelijkheid van de stad en het imago van het Gewest kunnen schaden. Een dergelijke strenge norm belemmert, ook na de versoepeling, de ontwikkeling van de infrastructuur die nodig is om de groeiende behoeften te beantwoorden. Bovendien rechtvaardigt Brussel zijn keuzes door de impact van elektromagnetische golven op de gezondheid. Hierbij dient gezegd dat een GSM die moeilijker toegang krijgt tot het netwerk, zijn ontvangstvermogen zal vergroten, wat ook een impact op de gebruiker heeft. Een vermenigvuldiging van de zendmasten lijkt ons ook niet de beste oplossing.

AANBEVELINGEN 1. GPDO Een consultatie is momenteel aan de gang over het GPDO. Ook BECI geeft zijn standpunt. Wij stellen van meetaf aan een zeker gebrek aan coherentie vast, hoewel dit waarschijnlijk onvermijdelijk is bij dit type werk dat exhaustief tracht te zijn. We zien bijvoorbeeld een probleem met sommige oppervlakten: enkele te ontwikkelen gebieden bezitten blijkbaar veel meer ambitie dan beschikbare oppervlakte. Verder is het niet gemakkelijk om huisvesting en economische activiteiten op een zelfde plaats te ontwikkelen. Wij vinden geen duidelijk en realistisch tijdsplan, niet zozeer voor de te ontwikkelen zones, wél voor de methodes waarmee men de burgers gaat helpen in de terugkeer naar Brussel, de opleidingen gaat promoten en het onderwijs wil verbeteren. Wij zijn ons bewust van de uitdagingen om de stedelijke bevolking actiever te maken, maar de keuzes zullen in geen geval de bestaande economische activiteiten mogen afremmen en de hoofdstad zal ook niet minder toegankelijk mogen worden voor pendelaars. De voorgestelde oplossingen mogen dus geen snelle en gemakkelijke keuzes zijn, die nadien het aantrekkingsvermogen van Brussel zouden kunnen schaden. Het GPDO legt de klemtoon op duurzame ontwikkeling bij het gebruik van de hulpbronnen, en dan vooral wat energie betreft. Het focust eveneens op de trend naar sociaaleconomische dualisering. Dit zal pas kunnen gebeuren als ondernemingen worden ­aangemoedigd naar de circulaire economie over te stappen en nieuwe business models toe te passen (functionele economie, blue economy enz.). Hiertoe is ondersteuning nodig, financieel en via een gunstige wetgeving. De deelname van de ondernemingen aan programma’s zoals het EFRO, Life+ of de Alliantie Werkgelegenheid-Leefmilieu (AWL) verdient ondersteuning. Milieu-aangelegenheden bieden uitzichten voor economische ontwikkeling en kunnen ­ werkgelegenheid tot stand brengen. Daarom wensen wij dat de AWL in stand zou worden gehouden. Sommige aspecten zijn nog voor verbetering vatbaar (onder andere inzake de coördinatie tussen de verschillende pilootprojecten), maar het initiatief kan bijdragen tot de doelstellingen van het GPDO. Het is daarom aanbevolen de deelname van de privésector te vergroten, wat inhoudt dat sommige aspecten van de organisatie worden verbeterd en dat ook de zichtbaarheid van de A ­ lliantie >>> inhoudstafel

45

memorandum

BRUSSELS GREEN NETWORK Het BGN promoot de integratie van duurzame ontwikkeling op alle functionele ­niveaus van de ondernemingen, zodat wat nu als een wettelijke verplichting wordt ervaren, binnenkort een economische opportuniteit wordt. Het BGN ondersteunt en begeleidt de ontwikkeling van nieuwe ‘groene’ activiteiten en het uittesten van nieuwe en innoverende economische modellen.

toeneemt. Verder moet het selectieproces van de acties doorzichtiger worden gemaakt. Wij wensen de opname van nieuwe thema’s (mobiliteit, energie …) en van transversale onderwerpen, die bijdragen tot het ontstaan van een samenwerkingseconomie. Dit type initiatief ondersteunt innovatie en dus ook de concurrentiekracht van de Brusselse ondernemingen.

2. BWLKE

De verbetering van de energieprestaties van het Brusselse vastgoed hoort tot de doelstellingen van het BWLKE. De Brusselse gebouwen verbruiken namelijk veel energie en stoten veel Het BGN voert momenteel twee grote probroeikasgassen uit. De doelstellingen moeten jecten: ResilieNtWEB – een Europees project echter realistisch blijven, zeker in de huidige dat bedrijven begeleidt in de overgang naar economische context. Wij dringen aan op nieuwe duurzame economische modellen, en een duidelijke en efficiënte informatie over de het Leernetwerk Duurzame Voeding, dat benieuwe geldende regels. drijven uit de Brusselse voedingssector onder­ Deze wetgeving is echter betrekkelijk complex steunt in hun inspanningen voor meer duuren legt heel wat verplichtingen op. Wij zijn de zaamheid. mening toegedaan dat de lasten die aan de Het BGN verspreidt bovendien informatie over ondernemingen worden opgelegd, gevoelig milieuzaken en vertegenwoordigt de Brusselse zouden kunnen worden beperkt, onder andere ondernemingen bij de overheid. door de coördinatie van de EPB procedures en de aanvragen tot bouwvergunning en/of milieuvergunning. Het is de bedoeling de werklast hierbij zoveel mogelijk te verlichten en te vereenvoudigen. Ook de antwoordtermijnen van de administratie moeten korter. De nieuwe milieuverplichtingen wat betreft vastgoed en EPB vereisen bovendien nieuwe technische vaardigheden en zullen misschien zelfs nieuwe beroepen in het leven roepen. Wij dringen erop aan dat de behoeften van de ondernemingen zouden worden onderzocht en dat > Opening Event ResilieNtWEB, op 6 juni 2013. aangepaste opleidingen worden voorgesteld. Wij onderstrepen hierbij de inspanningen die op dat vlak door de Alliantie Werkgelegenheid-Leefmilieu qua duurzaam bouwen werden geleverd. Ook is het belangrijk de impact van de nieuwe reglementering te evalueren en ze te verbeteren aan de hand van de resultaten en de opmerkingen van de betrokken sectoren. Hierbij dient gezegd dat deze aanpak al zijn vruchten heeft afgeworpen wat betreft de verplichtingen die met de EPB gepaard gaan. De EPB berekeningsmethode werd bijvoorbeeld in overleg met de sectoren gewijzigd. Het zelfde geldt voor de opleidingen bedoeld voor certificeerders. We melden bovendien dat discussies aan de gang zijn rond een eengemaakte EPB norm voor de drie gewesten. Hoewel ze ingewikkeld en belastend is, wordt de EPB wetgeving relatief goed door de sectoren ontvangen, al kunnen een aantal zaken zeker nog worden verbeterd. De premies gebonden aan de keuze van duurzame bouwmaterialen zouden bijvoorbeeld volgens hun energieprestaties en niet volgens hun oorsprong moeten worden bepaald. Wij vragen dus dat overleg met de sectoren bij het opstellen van nieuwe verplichtingen de normale gang van zaken wordt en dat die ook wordt toegepast in andere domeinen dan de EPB.

46

memorandum

Wij vragen dus met klem dat de impact van de reglementering over de energie-audit aan evaluatie ondergaat en dat rekening wordt gehouden met de opmerkingen van de ondernemingen. De wetgeving verdient bovendien een betere coördinatie tussen de gewesten. Vlaanderen en Wallonië hebben op dit vlak al een zekere voorsprong. Brussel kan uit deze ervaringen inspiratie putten (auditconvenant en benchmarking in Vlaanderen, sectorale over­eenkomsten in Wallonië, bijvoorbeeld).

3. Energie De energiekosten zijn in de afgelopen jaren fors gestegen, waardoor België bij de duurste landen van Europa hoort. Dit is een enorm belangrijke uitdaging voor de concurrentiekracht van onze ondernemingen. Het onlangs door de drie gewesten ondertekende competitiviteitspakt gaat in de goede richting met 6% BTW op de energiekosten. Dit is een eerste gezonde beslissing maar andere maatregelen moeten volgen om de prijzen betaalbaar te houden en de bevoorrading te garanderen met een zo klein mogelijke impact op het milieu, het klimaat en onze gezondheid. Het is daarom ook nodig de prijzen van de elektriciteit transparanter te berekenen en te snoeien in de extra’s, bedragen en tarieven. De invoering van een energienorm, volgens het model van de lonennorm, zou een nuttig initiatief zijn. De energieprijzen (en dan voornamelijk gas en elektriciteit) zouden niet hoger moeten liggen dan in de buurlanden. Een dergelijke maatregel zou de stijging van de prijzen indijken en de concurrentiekracht, althans op het vlak van de ­energie, beschermen. BECI pleit voor de installatie van een ‘intelligent’ netwerk (smart grids) en het gebruik van smart meters in een concreet en duidelijk kader, ten voordele van de consumenten. De smart grid is een intelligent distributienetwerk dat de productie en de distributie in functie van de vastgestelde vraag reguleert. De smart grid gaat gepaard met het concept van smart meter, een intelligente teller die de consument wisselende tarieven aanbiedt naargelang van het tijdstip. Zulke maatregelen zouden zeker bijdragen tot een vermindering van het energieverbruik en een betere bescherming van de hulpbronnen. Ze zouden niet alleen op het grondgebied van het Gewest moeten worden toegepast, maar in feite over gans België. Op termijn zou dit een betere connectie met de buurlanden verzekeren, wat in ruime mate bijdraagt tot de veiligheid van de bevoorrading in energie. De verbetering van de EPB kan eveneens een steentje bijdragen tot de bescherming van de hulpbronnen, onder andere door de verbouwing van het vastgoedpark met behulp van allerlei financiële instrumenten. De diverse energiepremies en andere fiscale-aftrekbaarheidsformules hebben hun doeltreffendheid in dit domein al bewezen. Wij dringen erop aan dat deze financiële steun zou worden verdergezet en uitgebreid om een structureel programma op lange termijn te worden. Ook is het van belang de ondernemingen beter te informeren van het bestaan van deze maatregelen en van de voordelen van energieprestaties.

4. Telecommunicatie Bij het schrijven van deze tekst had het Brusselse parlement net de wijziging van de emissienormen voor relaiszenders (GSM antennes) goedgekeurd. De norm wordt van 3V/m naar 6V/m gebracht, maar blijft cumulatief en dus bijzonder streng. De overeenkomst maakt het nu wel mogelijk de 4G technologie in Brussel toe te passen. Deze had veel vertraging opgelopen. Wij juichen de inspanning toe, hoewel we beseffen dat hiermee geen oplossing op lange termijn wordt geboden. De norm houdt geen rekening met de verwachte groei van het dataverkeer en de toekomstige evolutie van de technologie. Het systeem moet dus worden herzien om de operatoren in staat te stellen de infrastructuren aan deze evoluties aan te passen. Dit veronderstelt bovendien een regelmatige herziening van het cumulatief karakter van de norm. Wij vinden het noodzakelijk dat deze wetgeving ten eerste tussen de drie gewesten zou worden geharmoniseerd en ten tweede volgens de Europese richtlijnen en aanbevelingen wordt aangepast. >>> inhoudstafel

47

memorandum

Hierbij dient gezegd dat omwille van de zeer lage zenddrempel, meer relaiszenders nodig zullen zijn om het hoofd te bieden aan het toenemend dataverkeer. De norm zou de operatoren kunnen dwingen honderden bijkomende zenders te installeren. BECI is proactief een lijst gaan opstellen van een honderdtal bedrijven en gebouwen die bereid zijn een relaiszender op het dak te laten installeren. Ook vragen wij aan de overheid dat het Belgisch telecommunicatienetwerk meer concurrentie zou aanvaarden. De Belgische en Brusselse ondernemingen lijden onder tarieven die in België veel hoger liggen dan in het buitenland, ondanks een gevoelige daling van de prijzen van ongeveer 20% tussen 2012 en 2013.

5. Het afvalbeheer De Brusselse wetgeving, die ten opzichte van de Europese richtlijnen bijzonder doeltreffend en veeleisend is, levert zeer positieve resultaten op het vlak van ophaal, sortering en verwerking van sommige afvalstromen. Een nieuwe verstrenging van deze wetgeving zonder overleg zou echter schade aan de bedrijfswereld kunnen berokkenen. Het Gewest staat op het punt verscheidene besluiten te wijzigen en het Brudalex op te richten. BECI en de sectoren werden hierover meerdere malen geraadpleegd en toch negeren sommige hoofdstukken het standpunt van de bedrijfswereld. Het dossier over de plicht tot terugname moet op verscheidene vlakken opnieuw worden geëvalueerd. Om te beginnen veroorzaakt dit systeem een discriminatie tussen online handelaars en klassieke handelszaken. Een Belgisch product dat via een website in het buitenland wordt verkocht zou geen aanleiding moeten geven tot milieutaksen. Wij pleiten dus voor een aanpassing van de bestaande afvalbeheer-systemen aan de werkmethodes van handelaars die meerdere kanalen gebruiken. Dit zou kunnen gebeuren met systemen van mandaten ‘stroomafwaarts’. Met Recupel staan we bovenaan de Europese rangschik-­king wat betreft de ophaal en de verwerking van afgedankte elektronische apparatuur. België zou de inspanningen in die richting moeten verderzetten. In Brussel werd in 2012 5060 ton afval opgehaald, wat gelijk staat met 4,44 kg per inwoner, toch iets minder dan wat in de andere gewesten werd vastgesteld. Er dient grondig te worden nagedacht over bepaalde afvalstromen met een positieve waarde, zoals frituurvetten en –oliën en papieren en/of kartonnen producten (reclamedrukwerk). In de huidige context krijgen sommige vormen van afval inderdaad een positieve waarde omwille van de koers van deze materialen op de markt. Toch blijft het voor de producenten moeilijk het afval te recupereren. In deze situatie, die eigenlijk gunstig is voor de recuperatie van afval door alle economische spelers op het terrein, moet de aansprakelijkheid van de producenten worden verminderd. De ophaalplicht voor dit type afvalstroom heeft dus vandaag geen zin meer en moet uit de Brudalex verdwijnen. Bovendien moet afval dat aan een ophaalplicht wordt onderworpen, van belastingen worden vrijgesteld. Deze belastingen gelden vandaag als een afstraffing van een systeem dat op Europees niveau als voorbeeldig wordt erkend en waarvan de prestaties qua milieubeheer worden toegejuicht. Daarnaast willen wij ook aandringen op meer transparantie in het budgetbeheer van het agentschap Net Brussel. Talrijke spelers

48

memorandum

klagen over een zekere wazigheid en een mogelijk oneerlijke concurrentie. De overheidsin­ stellingen zullen zich transparanter moeten opstellen, onder andere wat betreft het beheer van gelijkgesteld afval. Hierbij vragen wij bovendien de versterking van het systeem van containerparken en een aantal bepalingen voor de terugname van onverkochte voedingswaren, niet zozeer via de milieuvergunning dan wel door aangepaste modaliteiten.

6. Administratieve vereenvoudiging

BRUSSELS WASTE NETWORK Het BWN is een ware kans die BECI, Brussel Leefmilieu en de minister voor Leefmilieu aan de ondernemin-gen bieden. Het netwerk heeft tot doel oplossingen voor te leggen voor de afvalproblemen van bedrijven. Met het BWN kunnen bedrijven een aantal goede praktijken op het vlak van afvalbeheer ontwikkelen. Het netwerk organiseert pilootprojec-ten, biedt hulpmiddelen en runt een netwerk van ‘afvaladviseurs’.

Wij vragen uitdrukkelijk dat de administratieve stappen die gepaard gaan met de geldende en de toekomstige wettelijke verplichtingen zouden worden vereenvoudigd, en dat de gewesten deze materies na overleg op een uniforme manier zouHet BWN is van belang voor nagenoeg den aanpakken. Heel wat bedrijven zijn namelijk 450 Brusselse ondernemin-gen. De acin twee of drie gewesten actief en worden geties van het BWN hebben bijvoorbeeld confronteerd met een veelheid aan reglementegeleid tot een gemid-delde verminderingen en administratieve processen voor eigenlijk ring van 21,8% van de hoeveelheid dezelfde types aanvragen. Deze administratieve papier- en karton-afval, 18,6% meer logheid en dit gebrek aan coherentie zijn voor PMD sortering en een gemiddelde veronze ondernemingen bijzonder belastend. mindering van 13,8% van het ongeHet vooraf invullen van bepaalde formulieren sorteerd afval in de Agoria sector. en een voorafgaandelijke opzoeking via BE van de documenten die al in het bezit van de administratie zijn, zouden een aantal tijdrovende stappen aanzienlijk kunnen vereenvoudigen. De digitalisering van formulieren en de veralgemening van elektronische procedures zijn oplossingen die dringend moeten worden toegepast. Meer specifiek wordt het nu hoog tijd de wetgeving rond de Brusselse milieuvergunningen te herzien en aan de huidige technologische evoluties aan te passen. Hierbij dient gezegd dat een gedeeltelijke herziening van de lijst van de geclassificeerde installaties aan de gang is. Wij verheugen ons om dit initiatief en om de beslissing de economische en sociale spelers tijdens de voorbereiding van het besluitontwerp te raadplegen. Wij stellen echter vast dat de wijzigingen slechts betrekking hebben op de installaties van klassen IB, II en III. We zijn de mening toegedaan dat het nuttig is het geheel van de lijsten, met inbegrip van de lijst van de klasse IA installaties, te actualiseren en te vereenvoudigen. Bovendien is het noodzakelijk de lijsten te herstructureren met de inbreng van een hiërarchie van hoofdrubrieken (bijv. automobiel) en secundaire rubrieken (verkoop, koetswerk enz.). Wij vragen bovendien dat de bepalingen die in de twee andere gewesten van kracht zijn, meer bepaald wat betreft de drempelwaarden aan de hand waarvan bepaalde installaties kunnen worden geclassificeerd, in overweging zouden worden genomen. Zulke maatregelen die tot meer duide­ lijkheid ­bijdragen zullen de naleving van de regels door de ondernemingen vergemakkelijken en de hun toepassing door de overheid vlotter maken. Een ander aspect dat hier moet worden onderstreept: de overheid (BE, in dit geval) raadplegen af en toe de betrokken sectoren tijdens het opstellen van wetteksten. Deze handelswijze heeft het voordeel dat de reglementeringen meer consensus oogsten, maar vooral realistischer en eenvoudiger toe te passen zijn, zowel door de ondernemingen als door de administratie die op de naleving van de wet moet toezien. Wij vragen uitdrukkelijk dat deze aanpak zou worden veralgemeend, want alle spelers varen er wel bij: de bedrijven, de samenleving en het milieu. >>> inhoudstafel

49

memorandum

MOBILITEIT Stand van zaken, uitdagingen en aanbevelingen voor een vlotte mobiliteit in het ­Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Mobiliteit, de eerste prioriteit van de Brusselse ondernemingen olgens de jongste BECI barometer (november 2013) blijft mobiliteit de voornaamste zorg van de Brusselse ondernemingen. 55% van de bedrijven ervaren de stroeve mobiliteit in het Brussels Hoofdstede­ lijk Gewest als een rem voor hun activiteiten. Dit is dus een van de eerste ­redenen waarom Brussel aan aantrekkelijkheid verliest. Voor 30% van de ondernemingen die eraan denken Brussel op korte of middellange termijn te verlaten, speelt de verkeersoverlast ontegensprekelijk een rol. Deze mening is gestaafd door BECIs Witboek van de Mobiliteit.

V

50

memorandum

CONTEXT 1. Een toenemende vraag naar mobiliteit Het mobiliteitsaanbod van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en – meer nog – van het grootstedelijk gebied beantwoordt steeds moeilijker aan de verwachtingen van de inwoners en van pendelaars vanuit gans België. Het aanbod bestaat uit openbaar vervoer (trein, metro, tram, bus), het wegennet, de parkeerplaatsen en alternatieve vervoermiddelen als de fiets (ook gedeelde fietsen), car sharing en car pooling. De vraag resulteert van de demografische en sociaaleconomische context en van de gedragingen van al de inwoners en werkkrachten in het Gewest. Het mobiliteitsaanbod is vandaag verzadigd door de constante toename van de vraag. 400.000 voertuigen gebruiken dagelijks het Brussels wegennet. 225.000 daarvan zijn pendelaars, de overige 175.000 behoren tot Brusselaars. Tegen 2030 zou het aantal verplaatsingen nog met 22% stijgen.

2. Een zware kost voor de gemeenschap Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kampt met 28% meer verkeersoverlast dan andere ­gelijkaardige Europese steden. Dit is het resultaat van het voor verbetering vatbare mobiliteitsbeleid van het Gewest in het verleden, met een overdreven plaats voor de auto. Het is ook het gevolg van een in België diep verankerd fiscaal probleem: het overmatig gebruik van bedrijfswagens. De gevolgen lieten niet op zich wachten. Verkeersopstoppingen en luchtvervuiling betekenen een kost voor de ganse gemeenschap: 511 miljoen euro, ongeveer 0,75% van het Brusselse BBP. Volgens de OESO zou deze kost zelfs tussen 1 en 2% van het nationaal BBP schommelen.

3. Gebrek aan coherentie IRIS II, het parkeerbeleidsplan, de plannen voor fietsers, voetgangers, taxi’s, goederen … ­Mobiliteitsplannen met de macht, die echter allemaal de mobiliteit onder dezelfde ­invalshoek benaderen: het gebruik van de wagen afraden zonder echter op voorhand geloofwaardige

40

50

30

60 70

20

80

10

34%

Verkeershinderpercentage Aantal verloren uren per weggebruiker per jaar

90

26% 23%

27%

26%

24%

23%

21%

21%

40 30

50

60

40 30

70

20 10

80

58,8

90

50

60

10

40 30

70

20

80

27,8

90

50

60

10

40 30

70

20

80

32,3

90

50

60

40 30

70

20 10

80

44,2

90

50

60

40 30

70

20 10

80

19,4

90

50

60

40 30

70

20 10

80

27,8

90

50

60

40 30

70

20 10

80

58,7

90

50

60

10

40 30

70

20

80

49,9

BRUSSEL

HAMBURG

MILAAN

KEULEN

WENEN

TURIJN

MUNCHEN

BIRMINGHAM

BARCELONA

AMSTERDAM

15%

90

50

60

10

40 30

70

20

80

50,3

90

50

60 70

20 10

80

87,7

90

alternatieven te hebben ontwikkeld, alsof het beleid dat vroeger op de wagen focuste nu >>> inhoudstafel

51

memorandum

een bittere nasmaak laat waarvan de pendelaar alleen de schuld moet dragen. Neem nu de afschaffing van de parkeerplaatsen die toch al onvoldoende talrijk waren, of de herinrichting van straten voor het tram-, bus en fietsenverkeer, met onvermijdelijke bottlenecks als gevolg. Sommige van deze aanpassingen waren noodzakelijk. Toch vinden wij dat mobiliteit doeltreffender kan worden aangepakt, onder alle invalshoeken, als een geheel. Het probleem zit niet zozeer in de inhoud van deze plannen dan in hun coherentie en de tijdstippen waarop ze worden uitgevoerd.

AANBEVELINGEN 1. GEN en BEN: nu! BRUSSELS MOBILITY NETWORK BMN is de mobiliteitscel van BECI en fungeert als een interface tussen overheid en privé. BMN begeleidt verschuivingen in de vervoersvoorkeuren binnen bedrijven door de promotie van de beste praktijken, door diagnose en identificatie van de geboekte vooruitgang, en door het aanknopen van een dialoog tussen bedrijfswereld en overheidsdiensten. Hiervoor ontwikkelt BECI meerdere sensibiliseringsinitiatieven en pro-moot het de beste prak­ tijken, onder andere tijdens ontbijten, lunches en themaseminars.

Het GEN kan niet tot 2025 wachten. De tijd is gekomen om de gebruiksklare lijnen in dienst te nemen. De lijnen 25 Mechelen, 36 Leuven en 96 Hal zijn klaar en 150 ­Desiro treinstellen kunnen meteen worden ingezet. Bovendien komt het pendelverkeer voornamelijk uit dit gedeelte van de rand. 64% van de pendelaars gebruiken vandaag nog hun voertuig. De positieve evolutie van de mobiliteit zal niet zonder het GEN kunnen. In Brussel zou een BEN (Brussels Express Netwerk) op dezelfde manier de mobiliteit op een competitieve wijze kunnen verbeteren in de vele zones van het Gewest waar weinig metro’s of trams rijden. De treinlijnen worden te weinig gebruikt en heel wat stations zouden gemakkelijk kunnen worden heropend. De treinstellen die op het GEN wachten kunnen ondertussen op het BEN worden ingezet om deze lijnen met een hogere frequentie aan te doen en ze eindelijk als een modaal alternatief uitbaten. Er moet echter voor worden gezorgd dat het BEN aanbod het GEN netwerk en zijn aantrekkelijkheid niet komt verstoren.

2. Een beter openbaar vervoer

De regelmaat, de dekking en het comfort van het openbaar vervoer moet verbeteren om tegen privé voertuigen te concurreren. Wij vragen een snellere ingebruikname van automatische metrostelsels op de lijnen 1, 5, 2 en 6. Het aanbod kan nadien worden uitgebreid: eerst door de ontwikkeling van alternatieve diensten (Collecto overdag, groepstransport in taxi’s), daarna door een coördinatie die de bussen van De Lijn en van de TEC een betere toegang tot de hoofdstad geeft en door een betere aanwezigheid van de MIVB diensten in industriegebieden van de Brusselse rand. Zware werkzaamheden zijn op middellange en lange termijn voorzien. Het ontwerp van uitbreiding van het MIVB netwerk naar Zaventem moet tijdens het huidige beheerscontract worden goedgekeurd. De werkzaamheden van tramlijn 9 (Jette-UZ Brussel) moeten zo snel mogelijk worden afgerond. Voor Ukkel worden sinds de jaren 70 talrijke projecten be­studeerd, zonder de minste vooruitgang tot nu toe. En hoe ver staat het project om de metro Noord onder de Alsembergsesteenweg uit te breiden?

52

memorandum

3. Duurzame beroepsverplaatsingen Met telewerk hebben bepaalde werknemers een of meerdere dagen per week volgens de flexibiliteit van hun functie geen behoefte aan mobiliteit meer. Een gemakkelijke en geïntegreerde toegang tot gedeelde kantoren, zowel privé (bijv. Mobispot) als decentrale sites van de onderneming, zou een geloofwaardig alternatief voor telewerk zijn, met behoud van de sociale contacten en van een professionele sfeer. Bovendien is een loonbeleid volgens het principe van het ‘cafetariaplan’ of het ‘mobiliteitsbudget’ een efficiënte methode om de vervoervoorkeuren van de werknemers te veranderen dankzij een budget voor verscheidene mobiliteitsalternatieven (parking, openbaar vervoer, fiets, scooter, leasing …). In deze context wil BECI nadenken over het soms ondoeltreffend beleid rond bedrijfswagens: een huisvestingsuitkering zou als extralegale vorm van loon een alternatief kunnen zijn. Bij gebrek aan promotie zullen de ondernemingen nooit van deze hulpmiddelen horen. In dit opzicht ontbreekt er aan de door de overheidsdiensten uitgedachte Bedrijfsontwikkelingsplan en federale Diagnose woonplaats-werkplaats een stevige adviesdimensie die ook veelgebruikte functionele praktijken promoot. Onbekende initiatieven remmen de ondernemingen af.

4. De vervoermiddelen delen Delen wordt de toekomst. De samenleving stapt af van het eigenaarsconcept in ruil voor het gebruikersconcept. Oplossingen bestaan al (Villo, Cambio, Zen Car, enz.). Hun betrekkelijk succes komt aanmoedigend over. Het is misschien nog wat vroeg, zeker bij het uitblijven van een efficiënte promotie van deze vervoermiddelen door de overheid. De onwetendheid over deze systemen en de verkeerde perceptie van de werkelijke gebruikskosten van een gedeeld voertuig werken ontradend. De gedeelde voertuigen binnen bedrijven zorgen op hun beurt voor een andere houding van de werknemers ten aanzien van voertuigen. De regels van het Brussels Wetboek van Lucht, Klimaat en Energiebeheersing (BWLKE) moeten zich aanpassen in functie van de manier waarop de onderneming zijn parking gebruikt. De aanwezigheid van gedeelde voertuigen zou de onderneming moeten vrijstellen van de lasten die gepaard gaan met een overschot aan parkeerplaatsen. >>> inhoudstafel

53

memorandum

MOBILITY HUB Mobility Hub is ontstaan uit de samenwerking tussen BECI en talrijke bedrijven die op het vlak van mobiliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest trachten te inno-veren. De Mobility Hub beoogt voornamelijk de pro-activiteit van elk lid tegenover zijn eigen mobiliteitsuitdagingen. Door de kwaliteit van het netwerk kan de Hub hun werk valoriseren door synergieën aan te moedigen en extensief te communiceren. Vandaag komen 13 effectieve leden en zes geassocieerde leden regelmatig samen om hun competenties aan te vullen, meningen en opinies uit te wisselen en de aanbevelingen van BECI op het vlak van mobiliteit kracht bij te zetten.

54

In afwachting is carpooling een gemakkelijke, goedkope en snelle oplossing. De moeilijkste en voornaamste hindernis bestaat erin een betrouwbare ‘carpooler’ te vinden. Er bestaan platformen die deze tijdrovende taak vergemakkelijken. Bip-Bip en Taxistop zijn bestaande oplossingen die deze markten bevorderen. Deze operatoren zouden er waarschijnlijk baat bij hebben een gedeelde database te bouwen om in België een kritische massa carpoolers te bereiken. Dit is de gelegenheid om nog eens te hameren op het nut van rijstroken voorbehouden aan milieuvriendelijke wagens, carpooling en elk ander doeltreffend alternatief. Na de kritische massa blijft de gebruikswaarde het tweede succescriterium.

5. Een gecoördineerd parkeerbeleid Ruime parkeergelegenheid ter bestemming zet natuurlijk aan tot een veelvuldiger gebruik van ­ een privé voertuig in de stad. Het is echter ­vooral nodig waardevolle alternatieven te ontwikkelen ­alvorens over te stappen naar ‘ontradende’ maatregelen waarbij parkeerplaatsen in de stad worden gerantsoeneerd. Het nieuwe Gewestelijke Parkeerbeleidsplan voorziet namelijk de afschaffing van 45.000 parkeerplaatsen. Buiten de openbare weg zou het BWLKE bovendien tussen 25.000 en 55.000 parkeerplaatsen kunnen doen verdwijnen. Dit reglement stigmatiseert de pendelende werkers door een beperking van lange-termijnparkeren, ten voordele van de bewoners. Deze bepaling houdt geen rekening met proportionaliteit en schaadt de aantrekkingskracht van Brussel. Bovendien werd hierover geen enkele sociaaleconomische studie op

memorandum

voorhand verricht. Wij dringen ten stelligste aan op de afschaffing van een ontwerp van circulaire over parkeren in openbare parkings. Deze parkeergelegenheden zouden hierdoor worden onderworpen aan een maximumquota van abonnementen en een maximumaantal voertuigen van buiten de wijk voor langdurig parkeren ten voordele van een minimumquota van parkeerplaatsen voor Brusselaars, en ten nadele van werkers en bezoekers. Wel dient genoteerd dat het BWLKE deze regels terecht niet wilde toepassen op de parkeerplaatsen van openbare parkings. Wij betreuren de voorkeurbehandeling van de wijkbewoners, ten nadele van de ondernemingen en hun werknemers. Het is duidelijk dat de arbeidskrachten het in de toekomst qua mobiliteit bijzonder moeilijk zullen hebben. Wij begrijpen zeer goed dat gedragingen moeten evolueren, maar iedereen, zowel Brusselaars als pendelaars, zowel bewoners als werkers, speelt een rol in het proces naar een duurzamere ontwikkeling. Wij dringen erop aan dat de BWLKE normen zich voldoende soepel zouden opstellen en voor evaluatie vatbaar blijven, volgens de kenmerken en specifieke eigenschappen van elke onderneming. De eerste stap zou logischerwijze een ontlasting van het verkeer moeten zijn voor de automobilisten die op hun bestemmingsplaats niet kunnen parkeren. De GEN stations moeten daarom als overstapplaats kunnen dienen, met ruime parkeergelegenheid, aanmoedigende tarieven, beveiligde fietsenstallingen enz. IRIS II was van plan 16.000 transitplaatsen te voorzien. We staan er zeer ver van, met hooguit 2.000 plaatsen.

6. Welk goederenvervoer? 45 % des marchandises transportées 45% van de goederen worden op een efficiënte manier vervoerd en maken daarvoor gebruik van 10% van het vrachtvervoer. Deze 10% zou hun activiteit zonder inmenging van de Staat moeten kunnen verderzetten. Een wettelijke uitbreiding van de leveringsuren zou de situatie verder verbeteren. Voor zover dit niet verplicht maar gewoon aanbevolen is, zouden leveringen buiten de piekuren bijdragen tot een vlottere mobiliteit tijdens de piek. Ondertussen wordt 80% van de afstanden op een ondoeltreffende manier afgelegd. Deze vervoerders hebben een oplossing nodig. Indien een stedelijk distributiecentrum (SDC) wordt overwogen, dan zou een ‘bottom-up’ oplossing zoals in Hasselt, waar alleen vragende ondernemingen aan deelnemen, waarschijnlijk de meest aanbevolen oplossing vormen. Een aanbod van diensten met hoge toegevoegde waarde zou bovendien het SDC extra aantrekkelijk maken. De overblijvende 10% goederentransport hebben betrekking op de herbevoorrading van dochterondernemingen. >>> inhoudstafel

55

memorandum

7. Technologie voor een betere mobiliteit De overheid zou de technologische oplossingen niet moeten negeren. Deze indruk krijgen we nochtans door de achterstand die de mobiliteitsinfrastructuur heeft opgelopen. Wij wachten nog altijd op intelligente gestuurde verkeerslichten op het Brussels wegennet. Ook de dynamische borden voor parkeergeleiding blijven nog veel te zeldzaam. Hun prijs/ doeltreffendheid verhouding pleit nochtans voor hun veralgemening. De opgelopen vertraging zou kunnen worden benut om een nog beter geïntegreerd, mobieler en performanter systeem in te zetten voor het beheer van multimodale verplaatsingen. Het systeem zou de gebruiker begeleiden in de keuze van de aangeboden alternatieven, met informatie over de mogelijkheden, de zones van verkeersoverlast en de beschikbaarheid van parkeergelegenheid ter bestemming. BECI pleit voor een perfect geïntegreerd technologisch actieplan in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

8. Vlotter wegverkeer Strenge regels om automobilisten aan te zetten zich fatsoenlijk te gedragen zijn zeker welkom. En wordt het ook geen tijd om de wetgeving over winterbanden te verduidelijken? Deze banden bieden bij winterweer ontegensprekelijk een aantal voordelen. Verder zou het Gewest in het verkeersreglement het parkeren van tweewielers op de trottoirs onder bepaalde voorwaarden moeten toestaan. Motoren zouden bovendien ook op de busrijstroken moeten kunnen rijden. Dit betekent meer veiligheid, een vlotter verkeer van wagens en toch geen hinder voor de bussen. Wat de fietsers betreft, zouden fietspaden ook in ‘secundaire’ straten, en niet meer uitsluitend op grote lanen, moeten worden aangelegd. Dit zou in ieders voordeel zijn en zou de fietsers meer veiligheid bieden. Fietspaden moeten zoveel mogelijk van de straat gescheiden blijven, bijvoorbeeld met fietsstroken op voldoende brede trottoirs. Ook stappen moet vaker als een alternatief worden beschouwd, met uniformere infrastructuren voor voetgangers: trottoirs, toegangen, zebrapaden enz. Ten slotte dient nagedacht over het gebruik van de rijstroken. Sommige kunnen aan specifieke voertuigen worden voorbehouden: carpooling, elektrische en plug-in voertuigen, motoren, met een verandering van de gedragingen als gevolg. Op dezelfde manier kan een rijstrook volgens het tijdstip van functie veranderen om verkeersvertragingen te vermijden: een rijstrook in piekuren kan tijdens de daluren als parkeergelegenheid worden gebruikt.

56

memorandum

9. Hoognodige infrastructuurwerkzaamheden De Generaal Jacqueslaan wordt binnenkort volledig heringericht. Deze werkzaamheden zijn hoognodig om een van de verkeersknelpunten van de stad aan te passen. Het project voorziet echter geen enkele alternatieve route. Als de voertuigen binnenkort minder plaats krijgen, moet ook de toegang stroomopwaarts worden beperkt. Waarom geen bijkomende parking in Etterbeek? Ook andere grote assen wachten op een grondige herinrichting. De Keizer Karellaan tussen Koekelberg en de E40 is nog zo een knelpunt. En dan hebben we de Lambermontlaan, die zou moeten worden heringericht in functie van de werkzaamheden die op het Meiserplein zijn voorzien. De Ring blijft een doeltreffende transitoplossing waardoor het stadscentrum van heel wat doorgaand verkeer wordt gespaard. Hij vergemakkelijkt ook het verkeer van Brusselaars naar de rand, met dezelfde voordelen. De ring zou vernuftig kunnen worden heringericht door een segmentering van de rijstroken in functie van de bestemming en door de bouw van het ontbrekende segment in het zuiden van Brussel.

10.

Een doordachte fiscaliteit

Het belastingbeleid op het voertuigenpark zou aan de hand van duidelijke doelstellingen moeten worden herzien. Een doordachte fiscaliteit zou de gebruiker namelijk aanzetten een vervoermiddel te kiezen dat met zijn behoeften overeenstemt. Deze nieuwe fiscaliteit van de mobiliteit zou naar coherente doelstellingen moeten doorgroeien dankzij een intergewestelijke visie op lange termijn, met een efficiënte tarifering en een beter gebruik van de inkomsten. Het ‘pendelfonds’, dat de ontwikkeling van modale alternatieven in bedrijfs­ verband subsidieert, is een mooi voorbeeld van een coherent gebruik van de inkomsten. Een hervormd automobielbelastingstelsel, dat gepaard zou gaan met een duidelijke visie, welbepaalde doelstellingen en – eindelijk – haalbare alternatieven, zou echt bijdragen tot een intelligente mobiliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De inkomsten zouden dan nuttig worden ingezet voor de ontwikkeling van nieuwe vormen van mobiliteitsbeleid. BECI geeft de voorkeur aan een kilometerheffing. Een intergewestelijk systeem met betaling per afgelegde kilometer is efficiënter om de mobiliteit in functie van de plaats, de dag en het uur te beheren. Het is dus een neutraal belastingsysteem dat de verkeersoverlast tijdens piekuren in het Gewest vermindert en tegelijk een goede toegankelijkheid van het stadscentrum tijdens de daluren garandeert, o.a. voor de vrijetijdsbesteding.

>>> inhoudstafel

57

memorandum

BELEID Zesde Staatshervorming, gewestelijke herstructurering en sociaal klimaat

De zesde Staatshervorming: een vlotte overgang et de zesde Staatshervorming krijgen de Gewesten en Gemeenschappen meer bevoegdheden, vooral in materies als werkgelegenheid, kinderbijslag, gezondheidszorg en welzijnszorg. Per slot van rekening zal het budget van de Gewesten en de Gemeenschappen met ongeveer 40% stijgen. De Staat behoudt de verantwoordelijkheid over de institutionele solidariteit, de gelijkmatigheid van de belastingen en de sociale zekerheid, ook al gaat 15% van het budget van dit laatste naar de federale entiteiten. Het arbeidsrecht en de sociale overlegorganen blijven federale bevoegdheden. In dit opzicht zal de coördinatie tussen eenheden in de toekomst van groter belang zijn dan vandaag het geval is. Deze mening steunt op de speciale financieringswet.

M

58

memorandum

CONTEXT 1. Een analyse van de zesde Staatshervorming De gewesten zullen over meer fiscale autonomie beschikken op het vlak van Personen­ belasting. De huidige personenbelastingdotatie wordt vervangen door gewestelijke opcentiemen op de federale belastingen. De gewesten zullen ook worden gemachtigd om belastingverhogingen of -verlagingen toe te passen, echter binnen de grenzen bepaald door de Speciale Wet van 2013 ter voorkoming van elke vorm van schadelijke concurrentie tussen gewesten. De hervorming wordt van kracht op 1 juli 2014. Om tijdens dat jaar de budgettaire neutraliteit te vrijwaren, zijn tijdelijke compensatiestelsels voorzien. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geniet een bijkomende financiering ter compensering van de op de woonplaats verschuldigde belastingen, die een gebrek aan inkomen voor het Gewest met zich meebrengen. Een bijdrage tot dit evenwicht was onontbeerlijk om een vergelijkbaar fiscaal stelsel te garanderen. Zo niet zou het Gewest verplicht zijn geweest de fiscale druk te herzien, met als gevolg een vicieuze cirkel waarbij de bevolking met een gemiddeld of een hoger inkomen het Gewest zou verlaten en Brussel in een kritische financiële toestand zou achterlaten. Deze aanvullende financiering bestaat uit twee luiken. Het eerste werd op 13 juli 2012 door het Parlement goedgekeurd. Het tweede maakt deel uit van het voorstel tot Speciale Financieringswet van 24 juli 2013. Het eerste luik het dekt de dotaties voor veiligheid en mobiliteit, de Cocof/VGC dotatie, de compensatie voor dode hand en de taalpremies. Het tweede luik omvat de intergewestelijke herfinanciering voor pendelaars en een herfinanciering om de vrijstelling van belasting op de inkomsten van internationale ambtenaren te compenseren.

Oorspronkelijk voorzien bedragen in het akkoord.

>>> inhoudstafel

59

memorandum

50% van deze middelen zijn gedeeltelijk dotaties voor posten die via overeenkomsten werden bepaald. Dit is het geval voor de mobiliteit. De Raad van State heeft echter in zijn advies over het ontwerp van Speciale Wet met betrekking tot een eerlijke financiering van de Brusselse instellingen (Advies van de Raad van State nr. 51.219, van 2 mei 2012, Doc Senaat 5-1568/2) geopperd dat “een dergelijke bepaling niet overeenkomstig is met artikel 177, paragraaf 2 van de Grondwet, dat voorziet dat de gewestelijke Parlementen, ieder voor zich, beslissen over het gebruik van hun inkomsten”. Wij zullen deze zaak dan ook op de voet blijven volgen. De bestemming van de andere 50% wordt aan de beslissing van de gewesten overgelaten. Alleen de financiering met betrekking tot pendelaars zal rechtstreeks door de andere gewesten worden verzekerd. Na de eerste financieringsjaren zal de stijging van de mobiliteitsdotatie aan de inflatie en aan 50% van de toename van het BBP worden gekoppeld. De financieringen voor pendelaars en internationale ambtenaren in het tweede luik blijven constant. Het geheel van de aanvullende financiering zal niet hoger mogen liggen dan 0,1% van het Belgisch BBP. In ruil hiervoor wordt de Tussenkomst van de Nationale Solidariteit voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest herzien. Indien de inkomsten van de personenbelasting per inwoner dalen, zal deze vermindering van de middelen niet meer ‘overgecompenseerd’ worden zoals het vroeger het geval was, maar gewoon ‘verminderd’. Brussel wordt op die manier verplicht op termijn de trend om te keren. Het is voor het overige voorzien dat zelfs bij een herfinanciering, het Gewest toch zijn instellingen en uitgaven zal moeten herstructureren.

De studie van de CERPE (Centre de recherches en Economie Régionale et Politique Economique) vertrekt van een macro-economische projectie als hypothese om het budget van het Gewest tot in 2018 te evalueren, hierbij rekening houdend met de budgettaire impact van de Speciale Financieringswet van 24 juli 2013 (+), tegenover de herziening van de tussenkomst van de Nationale Solidariteit (-) en de nieuwe gewestelijke bevoegdheden (+ en -). Hierbij dient genoteerd dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – en op termijn ook de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie – hier volgens de CERPE een positief saldo aan overhouden, in tegenstelling tot de andere federale entiteiten.

60

memorandum

AANBEVELINGEN 1. Gewestelijke reorganisatie De overheid beheert een flink aandeel van het Brusselse BBP. De verschillende gevoerde beleids­ lijnen moeten dus logischerwijze van coherentie getuigen en met de behoeften van de Brusselse ondernemingen overeenstemmen. Het budget dat het Gewest beheert, zal in de toekomst aanzienlijk toenemen, met een herstructurering van de gewestelijke instellingen als gevolg. Deze diepgaande herstructurering van de werking van de federale en van de gefederaliseerde instellingen zal talrijke verschuivingen veroorzaken in bevoegdheidsdomeinen als veiligheid, stedenbouwkunde, huisvesting, mobiliteit, toerisme, beroepsvorming e.a. Dit zal systematisch gepaard gaan met een zekere impact op de zakenwereld of op de sociale aangelegenheden, naargelang de overgang al dan niet stroef verloopt. De herstructurering van de bevoegdheden zal zich in de reeds door het Gewest ontwikkelde beleidsmaatregelen en plannen moeten integreren. Hierbij denken we onder andere aan IRIS2 wat de mobiliteit betreft, het BWLKE voor milieuaangelegenheden of het GPDO als globale ontwikkelingsvisie. Specifiek wat het GPDO aangaat, zal het Gewest zich bijvoorbeeld verder moeten verdiepen over werkgelegenheid, welzijnszorg of kinderbijslag. In onderstaand tabel vindt u de voornaamste bevoegdheden die aan herstructurering toe zijn. De soms doortastende veranderingen onderstrepen des te meer het belang van een vlotte overgang. En, zoals we het vroeger al schreven, zal de Staatshervorming een intenser overleg tussen de gewesten vereisen. Een gebrek aan harmonisering over de grenzen heen zou juridische onzekerheid en een schadelijke administratieve complexiteit kunnen veroorzaken.

>>> inhoudstafel

61

memorandum

Tijdens zijn reorganisatie zal het Gewest globaal zijn beleidslijnen en bevoegdheden moeten harmoniseren en coördineren, zowel tussen de gemeenten onderling als met de andere gewesten. Er zullen ook een aantal keuzes op korte termijn moeten worden gemaakt. Dit geldt onder andere voor de kinderbijslag: zal een kind steeds gelijk staan met een ander kind?

2. Waakzaamheid geboden voor financiën De analyse van de Speciale Financieringswet in het eerste hoofdstuk geeft een relatief betrouwbare voorspelling van de gewestelijke financiën zodra de zesde Staatshervorming van kracht zal zijn geworden. Op termijn zullen tot 461 miljoen euro het budget van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest komen aanvullen. Wel dient vermeld dat er nu al vertraging is opgetreden bij het toekennen van de bedragen. Hoe dan ook is Brussel ervan verzekerd op korte en middellange termijn uit de financiële problemen te worden gered. Wat riskeert het Gewest op lange termijn? Kan het evenwicht zich opnieuw verstoren door een nog steeds voor het Gewest ongunstige personenbelasting op de woonplaats? Iedereen weet ondertussen dat het Gewest een aantal zaken zal moeten herstructureren om zijn ­financiën te saneren. Het zal door een doeltreffender werking van zijn instellingen een aantal schaalvoordelen kunnen verkrijgen. En de gemeenten moeten op hun beurt hun uitgaven in de gaten houden. In deze omstandigheden pleiten wij voor een snelle overdracht van middelen vanuit de federale Staat en de andere gewesten. Ook vragen wij van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de waarborg dat een aantal toegekende middelen wel degelijk zullen worden ingezet. Wij denken onder andere aan enkele miljoenen euro die voor de mobiliteit zijn bestemd en die naar verluidt voor de financiering van andere doeleinden zouden kunnen worden gebruikt.

Oorspronkelijk voorzien bedragen in het akkoord.

62

memorandum

3. De grootstedelijke gemeenschap Dan moeten we het ook nog hebben over de grootstedelijke gemeenschap, waarvan al zo vaak sprake is geweest, maar die er nog steeds niet is. Wij zaten erop te wachten om de mobiliteit efficiënter aan te pakken. Vandaag hebben we ze ook nodig om de talrijke voortaan gewestelijke bevoegdheden te harmoniseren. Het is een evidentie waarop wij al vaak hebben gehamerd: de Staatshervorming moet met een efficiënte coördinatie van de gewestelijke en intergewestelijke beleidslijnen gepaard gaan. Zo niet riskeren België en Brussel veel van hun aantrekkingskracht te verliezen omwille van de juridische onzekerheid en de overdreven institutionele complexiteit. De wet van 19 juli 2012 voorzag de oprichting van een overlegorgaan voor intergewestelijke materies. Wij wachten nog altijd op de voorbereiding en de ondertekening van een samenwerkingsakkoord dat dit principieel akkoord in een concreet en operationeel project zou omzetten. De grootstedelijke gemeenschap zorgde in het noorden van het land voor nieuwe spanningen die dringend moeten worden weggewerkt. Sommige gemeenten van het vroegere Brabant stellen zich ook weigerachtig op. Het uitblijven van dit overlegorgaan net voor de uitvoering van de Staatshervorming houdt gevaren in en vloeit blijkbaar voort uit een zekere institutionele logheid en gebrek aan politieke wil. Wij hopen dus dat dit orgaan er in de loop van 2014 eindelijk komt. Wij dringen er bovendien op aan dat de overheid zich zou laten inspireren door de grootstedelijke gemeenschap van Bazel, de enige die over drie landen heen een institutioneel systeem heeft uitgewerkt dat vergelijkbaar is met wat wij nodig hebben voor het GEN-gebied. Dit gebied van grensoverschrijdende samenwerking, de Trinationale Eurometropool Bazel, telt ongeveer 900.000 inwoners. De voornaamste gecoördineerde bevoegdheid, namelijk mobiliteit binnen het gebied van Bazel, werd tussen Zwitserland, Frankrijk en Duitsland in een samenwerkingsovereenkomst van de trinationale agglomeratie vastgelegd.

4. Een bedaard sociaal klimaat Stakingen en betogingen schaden de concurrentiekracht en het imago van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ons Gewest is hier heel regelmatig het doelwit van door de aanwezigheid van de voornaamste overheidsorganen van het land, naast de Europese instellingen. In Brussel Stad alleen vinden er jaarlijks 650 protestbetogingen plaats, bijna twee per dag dus, waarvan de meeste gelukkig van beperkte omvang zijn. De bedaring van het sociaal klimaat is dus in Brussel van groter belang dan waar dan ook. De veelvuldige betogingen verstoren de activiteit van de hoofdstad, meer bepaald wat betreft vervoer, wegverkeer, spoorwegen en tramverkeer. Wilde stakingen en niet toegestane betogingen richten nog meer schade aan de gemeenschap aan, die zich hier niet op kan voorbereiden. Deze gebeurtenissen vallen helaas steeds vaker voor. Aan alle sociale partners vragen wij de strikte naleving van de overeenkomsten. Het niet naleven van akkoorden die tussen partners werden ondertekend, berokkent ernstige schade aan het Belgische overlegmodel dat nochtans vaak een voorbeeldfunctie wordt toegedicht. Ook het imago van het ganse Gewest en waarschijnlijk van gans het land lijdt hieronder. In het geval van een toegestane betoging vragen wij de strikte naleving van het algemene recht. Maar al te vaak geven zulke betogingen aanleiding tot wandaden die niet alleen voor de Brusselse ondernemingen maar voor de ganse samenleving een zware kost betekenen.

>>> inhoudstafel

63

memorandum

CONCLUSIE De inzet van een belangrijke verkiezing De zorgen van de bedrijven in de partijprogramma’s Net zoals bij de Koningin Elisabethwedstrijd is ook dit memorandum een verplichte oefening. Het memorandum is een gelegenheid om binnen de verschillende Brusselse activiteitensectoren te peilen naar de mening van de bedrijven en hun leiders en hen een spreekbuis te bieden voor hun zorgen en prioriteiten. Zoals te verwachten, staat de mobiliteit op nummer één, meteen gevolgd door de lokale belastingen en de werkgeversbijdragen, en daarna de steun- en werkgelegenheidsmaatregelen. Bijna 1200 van onze leden hebben zich de moeite getroost om een vragenlijst in te vullen over de sociaaleconomische situatie van Brussel. Het minste dat we kunnen zeggen, is wel dat zij over het algemeen ontevreden zijn over het beleid van de afgelopen tien jaar (55%). De klachten betreffen vooral de mobiliteit omdat de verkeersoverlast het concurrentievermogen van de ondernemingen duurzaam schaadt, maar ook de werkgeverslasten, die veel te hoog liggen in vergelijking met de buurlanden. Ook de gemeentebelastingen worden als afstraffend ervaren. De analyse is gebaseerd op de opinie van 200 bedrijfsleiders, die daarvoor in kleine groepen samenkwamen, maar ook op de inzichten van de sectorfederaties, en duidt de belangrijkste uitdagingen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: de 6de Staatshervorming en de nieuwe bevoegdheden, de pijlsnelle demografische groei en zijn gevolgen, de kwaliteit van het onderwijs en de schooluitval, de werkloosheid en de polarisatie van de stad en - last but not least - de magere economische groei die nu al een paar jaar aanmoddert. De opdracht beperkte zich niet tot een beschrijving van de uitdagingen: er moest ook worden aangegeven welke maatregelen nodig zijn om de situatie te verbeteren. Dat deze regio bijna 20% van het BBP voortbrengt, volstaat niet om de vele administratieve en financiële lasten waaronder wij gebukt gaan, te rechtvaardigen. Het wordt tijd dat personen die het risico nemen hier in allerlei sectoren te investeren een correct deel van de opbrengst krijgen en niet verplicht worden om zich elders ver weg te gaan vestigen. BECI verlangt dus een nieuw alliantie tussen werkgelegenheid en onderwijs. Via de S­ tichting voor het onderwijs draagt BECI daar al een tijdje aan bij. We moeten de werkloosheid een halt toeroepen en de sociale mobiliteit, toch de basis van ons democratische model, opnieuw de juiste richting uitsturen. Hiervoor moet het concurrentievermogen een flinke boost krijgen, want kwalificaties alleen volstaan niet om werkgelegenheid te scheppen. Voor deze boost moet er eerst een oplossing komen voor de verkeersoverlast, die ons volgens de OESO 1% tot 2% van het BBP kost. Dat is exact wat Brussel nodig heeft om de zwakke economie te doen herleven. Bovendien, moeten we ons richten op de eerste 10 banen van een onderneming. De gedeeltelijke, of in het beste geval, totale afschaffing van de lasten en andere bijdragen moet minstens tijdelijk, maar liefst permanent, gelden voor de eerste tien werknemers. Brussel zou een nagenoeg volledige tewerkstelling kennen, mochten de 100.000 zelfstandigen en KMO’s erin slagen om elk één arbeidsplaats te scheppen. Het Gewest moet ons daarvoor de middelen geven!

64

BIJLAGEN

memorandum







 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5








&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6
.690(




.690(
-B+B9(;065
+,
3H05+<:;90,
;,*/5636.08<,

-@:C
2FDD:
HHH28@C:236

$V:?5FDEC:6
E649?@=@8:BF6
L
CFI6==6D
 
• $:GC2:D@?D
>:@
,)

• >A=@:D

• "?G6DE:DD6>6?ED
>:@
,)


>A=@:

#
!96+
,;
:,9=
30B:
5:;(33(;D
,;
4(05;,5(5*,










G@=FE:@?
56
=6>A=@:
L
CFI6==6D
52?D
=6D
D64E6FCD
8@C:2
56AF:D













 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5








&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6





(
65:;9<*;065
A
9<>,33,:



















64)9,
+,
:(3(90B:

























 







 








64)9,
+05+B7,5+(5;:


 










 





 





,4(5+,<9:
+,47360:














 





/0--9,
+(--(09,

033065:
+,<96:




55B,





 


 


 





I.,
46?,5
+(5:
3,
:,*;,<9
+,
3(
*65:;9<*;065
!
 
,3.08<,
3(5+9,:
&(33650,
9<>,33,:
 








*A partir de 2008, la classification NACE2008 est utilisée (rupture statistique).
a) 2012 = 2011 T4 - 2012 T3 b) Chiffre T2 = 30 juin

66




 











64)9,
+,
:(3(90B:

























 







 








64)9,
+05+B7,5+(5;:


 










 





 





,4(5+,<9:
+,47360:














 








*A partir de 2008, la classification NACE2008 est utilisée (rupture statistique).
a) 2012 = 2011 T4 - 2012 T3 b) Chiffre T2 = 30 juin




55B,


I.,
46?,5
+(5:
3,
:,*;,<9
+,
3(
*65:;9<*;065
!
 
,3.08<,
3(5+9,:
&(33650,
9<>,33,:











 

 
 


 
 
 
 
 


 
 
 
 
 


 
 
 
 
 


memorandum

 
 
 
 
 
































*@FC46












!






3,*;065:
G
%,920,@05.,5











&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6
'%'*UUUUUUUUUUUU







%##(







 "$












)
.$*)
-
* "




"%"#$*



"
422"9"
!"
!$;,1
"3
"1*,8>"

433>
!":
$A41>;,43:
+3*"3;":
"3
b`acM
A"
;94,:
79"2,"9:
;9,2":;9":
"3
94,::3"
74:,;,A"
";
>3
!"93,"9
;9,2":;9"
"3
,::"P



R33$"
b`ac

433>
>3"
4>9"
!"
43',3"
!":
43:422;">9:
";
!":
422"9 3;:
"3
+>::"P
"1
":;
79,3,71"2"3;
!@
>
9"*,3
!\47;,2,:2"
43"933;
1
:,;>;,43
$4342,8>"
;;"3!>"
74>9
1":
!4>E"
794+,3:
24,:P
3
9"A3+"M
1":
7"9:7";,A":
!"
+52*"
"3
"1*,8>"
:"
2,3;,"33"3;P



"
+,''9"
!R'',9":
!>
422"9"
!"
!$;,1

433>
>3"
+>::"
"3
A1">9
!"
aMenP

3
A41>2"
79
43;9"M
1R33$"
:"
:41!"
79
>3"
+>;"
!"
X`McnP

4>9
b`adM
1"
>9">
'$!$91
!>
13
79$A4,;
>3"
$A41>;,43
!"
1
43:422;,43
79,A$"
71>:
794+"
!"
"11"
!>
9"A"3>
!,:743,1"
"3
b`ac
";
b`adM
*9"
>
9$;1,::"2"3;
!"
1
43',3"


>>> inhoudstafel

67

memorandum




"
422"9"
!"
!$;,1
"3
"1*,8>"

433>
!":
$A41>;,43:
+3*"3;":
"3
b`acM
A"
;94,:
79"2,"9:
;9,2":;9":
"3
94,::3"
74:,;,A"
";
>3
!"93,"9
;9,2":;9"
"3
,::"P



R33$"
b`ac

433>
>3"
4>9"
!"
43',3"
!":
43:422;">9:
";
!":
422"9 3;:
"3
+>::"P
"1
":;
79,3,71"2"3;
!@
>
9"*,3
!\47;,2,:2"
43"933;
1
:,;>;,43
$4342,8>"
;;"3!>"
74>9
1":
!4>E"
794+,3:
24,:P
3
9"A3+"M
1":
7"9:7";,A":
!"
+52*"
"3
"1*,8>"
:"
2,3;,"33"3;P



"
+,''9"
!R'',9":
!>
422"9"
!"
!$;,1

433>
>3"
+>::"
"3
A1">9
!"
aMenP

3
A41>2"
79
43;9"M
1R33$"
:"
:41!"
79
>3"
+>;"
!"
X`McnP

4>9
b`adM
1"
>9">
'$!$91
!>
13
79$A4,;
>3"
$A41>;,43
!"
1
43:422;,43
79,A$"
71>:
794+"
!"
"11"
!>
9"A"3>
!,:743,1"
"3
b`ac
";
b`adM
*9"
>
9$;1,::"2"3;
!"
1
43',3"
!":
43:422;">9:
34;22"3;M
";
1"
;>C
!\$79*3"
!"A9,;
,3:,
79;,8>"2"3;
:"
:;,1,:"9P








B@@I



B@A@



B@AA



B@AB


B@AC


B@AD
(. ) %$



PIB

-2,8%

2,3%

1,8%

-0,1%

0,2%

1,4%

Revenu disponible réel

2,5%

-1,6%

-1,2%

1,3%

0,9%

1,3%

Consommation
privée




0,6%

2,8%

0,1%

-0,3%

0,6%

1,3%

Taux d’épargne

18,1%

15,1%

13,8%

15,1%

15,2%

15,1%

Chômage

7,9%

8,2%

7,2%

7,6%

8,6%

8,8%



 




`
Xe
Xa`
Xae
Xb`
Xbe
Xc`


43(3"
43:422;">9:


43(3"
422"9 3;:






 

)
&(. ) %$)
$
-))
&%-(
B@ADA

4>/4>9:
:"143
1"
>9">
'$!$91
!>
13M
>
',31
1":
!$7"3:":
!"
43:422;,43
!":
2$3*":
!"A9,"3;
>*2"3;"9
!"
aMc
n
"3
b`adP
"
9"*,3
!"
43',3"
+"E
1":
43:422;">9:
";
1
794*9"::,43
!>
9"A"3>
!,:743,1"
!":
2$3*":
79;,,7"3;

>3
;,2,!"
9"!9"::"2"3;
!":
,3A":;,::"2"3;:
"3
14*"2"3;:P
>9
:"
33>"11"M
1":
,3A":;,::"2"3;:
!":
2$3*":
!"A9,"3;
794*9"::"9
!"
`Mh
n
"3
b`adM
79#:
A4,9
+>;$
!"
cMi
n
"3
b`acP




"
9$;1,::"2"3;
!"
1
43',3"
!":
422"9 3;:
X
*9"
34;22"3;

1\2$1,49;,43
!":
!$4>+$:
X

";
1
+>::"
!>
;>C
!\>;,1,:;,43
!":
7,;$:
A43;
!3:
1"
:"3:
!\>3
94,::"2"3;
!":
,3A":;,::"2"3;:
!\"C73:,43P
3
4>;9"M
1":
"3;9"79,:":
$3$',,"3;
;4>/4>9:
!"
43!,;,43:
!"
9$!,;
'A491":P























































a
4>9"O
>9">
'$!$91
!>
13


68







memorandum

R,3'1;,43
43;,3>"
:
!$94,::3"M
74>9
;;",3!9"
>3"
$A41>;,43
!"
aMan
"3
b`acP



R$A41>;,43
!":
79,C
!3:
1":
422"9":
Y:+47
,3!"CZ
9":;"
:4>:
1"
3,A">
!"
1R,3'1;,43M
";
:R$;1,;

`Men
"3
b`acP

fM`n
eM`n
dM`n
cM`n
bM`n
aM`n
`M`n


b`a`


b`aa


b`ab


b`ac


XaM`n
,3)<43


:+47
,3!"C


1,2"3;,9"


343X1,2"3;,9"








 


)
)*-()
$
B@AC

9" #$* (




":
A"3;":
1,2"3;,9":
43;
15;>9$
1R33$"
A"
>3"
>*2"3;;,43
!"
cMfn
"3
A1">9M
";
>3"
94,::3"
3>11"
"3
A41>2"bP


":
+9!
!,:4>3;"9:
43;,3>"3;
1">9
794*9"::,43M
";
9"!$7::"3;
1
99"
!":
aen
!"
79;:
!"
29+$P




79;
!"
29+$
!":
794!>,;:
!"
298>"
!,:;9,>;">9:
43;,3>"
$*1"2"3;


>*2"3;"9
";
;;",3;
cdMhn
!"
79;:
!"
29+$P


$%$:" #$* (




"
343X1,2"3;,9"

433>
!":
9$:>1;;:
A9,1":
"3
'43;,43
!":
:";">9:
";
!":
:,:43:P



"
:";">9
':+,43
15;>9"
1R33$"
A"
>3"
94,::3"
3$*;,A"
"3
A41>2"
";
"3
A1">9cP





















































b

4>9"
O
,"1:"3

c
4>9"
O
>94:;;


":
79,C
9":;"3;
:4>:
79"::,43M
";
1R+,A"9
1$2"3;
8>"
34>:
A43:
433>
3R
7:
7"92,:
!"
74>9:>,A9"
1
94,::3"
4:"9A$"
"3
>;423"P
"1
34>:
!433"
>3"
33$"
b`ac
"3
9">1
79
97749;

b`abP













93+"
"1";94M
8>,

433>
>3"
94,::3"
149:
!>
79"2,"9
;9,2":;9"
!"
b`acM

A>
!,2,3>"9
1"
3,A">
!":
A"3;":
149:
!":
;94,:
;9,2":;9":
:>,A3;:M
"
8>,
34>:
2#3"

>3"
!$94,::3"
:>9
1R33$"
4271#;"P
4;43:
:>9;4>;
X
"3
d
b`ac
X
1
;4>;"
79"2,#9"
!,2,3>;,43
!":
A"3;":
!"
:29;7+43":P
":
;1";;":
2>1;,2$!,
74>9:>,A"3;
8>3;

"11":
1">9
794*9"::,43M
;3;
"3
;"92":
!"
A1">9
8>"
!"
A41>2"dP

79#:
>3
79"2,"9
:"2":;9"
!,'',,1"M
1"
:4>:X:";">9
 
:R":;
9"!9"::$
";
1":
A"3;":
43;
433>
>3"
94,::3"
149:
!>
!">C,#2"
:"2":;9"M
*9"
>C
4>;,1:
$1";9,8>":
79,3,71"2"3;P
">CX,
:"
:43;
A"3!>:
"3
71>:
*93!
3429"
";
71>:
+"9eP
)
$-0
"*($* )
-
%##(



R"X422"9"
43;,3>"
:
794*9"::,43
A"
>3"
+>::"
!"
+,''9"
!R'',9":
!"
b`n
"3
b`acf



R"X422"9"
9"79$:"3;"
en
!>
+,''9"
!R'',9":
!>
422"9"
!"
!$;,1
"3
b`ac




  
!
 "


B@AA


B@AB


B@AC


) %$


ocMcn


ocMgn


XcMin





oeMbn


oaMhn


oaMcn


"*(%


obMbn


o`Mgn


XaMcn


>>> inhoudstafel

69

memorandum












d
b`ac
X
1
;4>;"
79"2,#9"
!,2,3>;,43
!":
A"3;":
!"
:29;7+43":P
":
;1";;":
2>1;,2$!,
74>9:>,A"3;
8>3;

"11":
1">9
794*9"::,43M
;3;
"3
;"92":
!"
A1">9
8>"
!"
A41>2"dP

79#:
>3
79"2,"9
:"2":;9"
!,'',,1"M
1"
:4>:X:";">9
 
:R":;
9"!9"::$
";
1":
A"3;":
43;
433>
>3"
94,::3"
149:
!>
!">C,#2"
:"2":;9"M
*9"
>C
4>;,1:
$1";9,8>":
79,3,71"2"3;P
">CX,
:"
:43;
A"3!>:
"3
71>:
*93!
3429"
";
71>:
+"9eP
)
$-0
"*($* )
-
%##(



R"X422"9"
43;,3>"
:
794*9"::,43
A"
>3"
+>::"
!"
+,''9"
!R'',9":
!"
b`n
"3
b`acf



R"X422"9"
9"79$:"3;"
en
!>
+,''9"
!R'',9":
!>
422"9"
!"
!$;,1
"3
b`ac




  
!
 "


B@AA


B@AB


B@AC


) %$


ocMcn


ocMgn


XcMin





oeMbn


oaMhn


oaMcn


"*(%


obMbn


o`Mgn


XaMcn


%%


oaMfn


ocMbn


ocMfn


%$:%%


ocMin


ocMcn


X`Mdn




 

 






















































d
4>9"
O
'

e

4>9"
O
'

f

4>9"
O
*43"



%##(

(-0"")

 (
9 ()


9>C"11":
'',+"
>3
+,''9"
!R'',9":
;4;1
!"
71>:
!"
iMf
2,11,9!:
74>9
1"
422"9"
!"
!$;,1N
!43;
bPg`h
2,11,43:
43:9$:

1R1,2"3;;,43
*$3$91"P
% $*)

.$*

>
a"9
3A,"9
b`adM
9>C"11":
427;,;
i
fie
422"9":M
>3"
8>:,X:;*3;,43
79
97749;

b`acgP



:>9'"
422"9,1"
;4;1"

9>C"11":

!,2,3>$
!"
`Mcn
"3
b`ac
74>9
;;",3!9"
a
cac
```2jP

cfn
!":
422"9":
:43;
!":
2*:,3:
!R1,2"3;;,43
*$3$91"
";
71>:
!"
bin
:43;
!":
2*:,3:
!"
A%;"2"3;:P

#&"%


9>C"11":M
1"
422"9"
4>7,;
f`
```
7"9:433":hP






















































g
4>9"
O
4;>:
h


4>9"
O
;,9,:M
1>1:
42"4:






70

memorandum





 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6
DD6?D4:2UUUUUUUUUUUUU










*65:;(;:
(<
+B7(9;
+,
3(
:0;<(;065
)9<>,3360:,





=(:;:;,3305.,5
=(5<0;
+,
9<::,3:,
:0;<(;0,

F
%2?BF6
56
>@3:=:EN
5F
3CFI6==@:D
L
=V6IENC:6FC


F@?4FCC6?46
DFC
=6
5@>2:?6
56
=V6?D6:8?6>6?E
DFANC:6FC


F








790690;B:
;/B4(;08<,:
+(5:
3(
30:;,
6<
,5
+,/69:




;/,4(;0:*/,
790690;,0;,5
<0;
+,
301:;
6-
,=,5;<,,3
)<0;,5
+,
301:;








(C:@C:EN



+9O>6
@FG6C?2?46





4@?@>:6





>A=@:


@>>6?E2:C6
)N7@C>6
56
=VE2E
6E
CN8:@?2=:D2E:@?
'C82?:D2E:@?
56D
:?DE:EFE:@?D
AF3=:BF6D
*:>A=:7:42E:@?
6E
DN4FC:EN
;FC:5:BF6
F586E
6E
7:?2?46D
@?46CE2E:@?
(R=6D
D64E@C:6=D
*F3D:56D
2FI
6?EC6AC:D6D
@>>6C46
6IENC:6FC
4@?@>:6
=@42=6
:D42=:EN
92C86D
D@4:2=6D
*E2EFE
F?:BF6
OC6
6IANC:6?46
AC@76DD:@??6==6
44@>A28?6>6?E
56>2?56FCD
5V6>A=@:


>>> inhoudstafel

71

memorandum










?D6:8?6>6?E 7@C>2E:@?





%@3:=:EN





?G:C@??6>6?E





,C32?:D>6





FEC6
L
ACN4:D6C




 
AC@76DD:@??6=D
77:4:6?46
5F
DJDEO>6
5V6?D6:8?6>6?E
$:6?D
6?D6:8?6>6?E 6?EC6AC:D6D
>NE:6CD
)64@??2:DD2?46
7@C>2E:@?D
6?EC6AC:D6D
>A=@:
56D
=2?8F6D
(C@>@E:@?
D@4:2=6
446DD:3:=:EN
56D
6?EC6AC:D6D
&@FG62FI
>@56D
56
5NA=246>6?E
'77C6
AF3=:BF6
56
EC2?DA@CED
&@FG6==6D
7@C>6D
56
EC2G2:=
:D42=:EN
2==@42E:@?
=@J6C
)ND:=:6?46
56D
6?EC6AC:D6D
(6C>:D
5V6?G:C@??6>6?E
6DE:@?
4@?DECF4E:@?
62F
C6DD@FC46D
2=:>6?E2E:@? U
(@==FE:@?D
2:C
D@?
@?56D
D@=DU
(=2?
CN8:@?2=
56
5NG6=@AA6>6?E
(=2?
CN8:@?2=
5V27764E2E:@?
5F
D@=
)O8=6>6?E
CN8:@?2=
5VFC32?:D>6
C2?5D
AC@;6ED
:>>@3:=:6CD
*E2E:@??6>6?ED







9,*644(5+(;065:
*65*9C;,:
05:709(;065:
,>;B90,<9:
*64790:,:




*65*9,;,
((5),=,305.,5
6-
=)
(5+,9,
9,.06H:
6-
)<0;,53(5+


#





















































































(C@7:E6C
56D
:?7C2DECF4EFC6D
56
7@C>2E:@?
52?D
=6D
2FEC6D
CN8:@?D
A@FC
J
6?G@J6C
56D

3CFI6==@:D







#






















































































(C@7:E6C
56
=2
?@FG6==6
@C82?:D2E:@?
56
=V6?D6:8?6>6?E
DFANC:6FC
6?
.
A@FC
4CN6C
F?6
A@=6
F?:G6CD:E2:C6
7@CE
6?
>N564:?6
6E
D4:6?46D
56
=2
D2?EN 3:@E649
6?
4@?;F8F2?E
=6D
677@CED
56
=V,$
,$
6E
-,



72

memorandum








#


























































































$6
AC@7:=
56
D64E6FC
6E
D6D
A6CDA64E:G6D
DFC
4:?B
2?D
52?D
6E
2FE@FC
56
CFI6==6D


66E
G@@CF:EK:49E6?
G@@C
56
G@=86?56

;22C
:?
6?
C@?5
CFDD6=
!@@75DE25





@>>6
:?5:BFN
52?D
=2
7:496
)
=6
E:DDF
3CFI6==@:D
5V6DD6?D4:2
D6
4@?DE:EF6
AC:?4:A2=6>6?E
56
D:O86
D@4:2FI
2:?D:
BF6
BF6=BF6D
46?EC6D
)
:>A@CE2?ED
6E
56
BF6=BF6D
6?EC6AC:D6D
?
E6C>6
56
A6CD@??6=
=6D
>2?BF6D
D6
D:EF6?E
4@>>6
A2CE@FE
52?D
=6D
7@?4E:@?D
E649?:BF6D
:?8N?:6FCD
(9
DAN4:2=:DN
N=64EC@>N42?:4:6?
>2:D
2FDD:
56D
7@?4E:@?D
A=FD
DAN4:7:BF6D
2FI
46?EC6D
25>:?:DEC2E:7D
"+
*64CNE2:C6D
>F=E:=:?8F6D U

$6
E:DDF
3CFI6==@:D
D6
42C24ENC:D6
A2C
F?6
7@CE6
AC@A@CE:@?
56
86?D
A6F
BF2=:7:N
>2:D
BF:
6DE
24EF6==6>6?E
4@>A6?DN6
A2C
=V2EEC24E:G:EN
56
I=
4@>>6
AR=6
FC32:?
6A6?52?E
46EE6
A=246
6DE
>6?24N6
A2C
=6D
8C2G6D
AC@3=O>6D
56
>@3:=:EN
6E
46FI 4:
D6
5NA=246?E
56
A=FD
6?
A=FD
G6CD
=2
ANC:A9NC:6
:>>N5:2E6

?
>2E:OC6
56
7@C>2E:@?
=6
CND6CG@:C
3CFI6==@:D
56
86?D
7@C>N
3I=
C6DE6
=6
AC6>:6C
A@=6
NEF5:2?E
56GC2:E
A@FG@:C
PEC6
>@3:=:DN
6?
E6C>6D
56
>@3:=:EN
G6CD
=6D
46?EC6D
56
AC@5F4E:@?
D:EFND
6?
=2?5C6
6E
6?
.2==@?:6
,?
A2DD286
A2C
=2
42D6
7@C>2E:@?
D6C2
D2?D
5@FE6
:?5:DA6?D23=6
A@FC
F?6
A2CE:6
5V6?EC6 6FI
$6D
244@C5D
6I:DE2?ED
56GC@?E
PEC6
C6?7@C4ND
A@FC
A6C>6EEC6
L
F?
>2I:>F>
56
3CFI6==@:D
56
D6
72:C6
7@C>6C
6?
569@CD
42C
:=
?6
D6CE
L
C:6?
56
5FA=:BF6C
=V@77C6
56
7@C>2E:@?

I=
2
N82=6>6?E
E@FD
=6D
2E@FED
A@FC
4CN6C
F?
AR=6
:>A@CE2?E
2F
?:G62F
56D
D4:6?46D
56
=2
G:6
42?46C

,?6
D@CE6
56
42>AFD
L
=V:>286
56
92C=6C@:
A@FCC2:E
D2?D
5@FE6
2:56C
6=2
DFAA@D6C2:E
F?6
4@==23@C2E:@?
NEC@:E6
6?EC6
=V,$
,$
6E
-,









?
G@FD
C6>6C4:2?E
A@FC
G@EC6
4@==23@C2E:@?
2?<
G@@C
FH
>656H6C<:?8


,*0
,5;9,
+,
*655(0::(5*,

,550:*,5;9<4




>>> inhoudstafel

73

memorandum







 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6
,),3.9(FUUUUUUUUUUUUUUUU



De grafische sector, zoals de door Febelgra wordt afgebakend en aldus vertegenwoordigd, nl. prepress (Nace Bel 18.13), overige drukkerijen (Nace Bel 18.12) en afwerking (Nace Bel 18.14) kende tussen 2007 en 2012 een reductie van het aantal werkgevers met -27,14 %. Dit levert volgend beeld op (cf. tabel 1):




#$'.

7'3&'.+0)
7#0
*'5
##05#.
8'3-)'7'34
+0
&'
)3#(+4%*'
0+,7'3*'+&
'9%.
-3#05'0&36--'3+,'0
+0
'.)+;
71.)'04
&'
*11(&#%5+7+5'+5
+0
&'
2'3+1&'
 
310
"




2007

2008

2009

2010

2011

2012

Drukkerijen

933

921

891

845

794




Prepress/premedia

472

350

330

300

275




Afwerking

65

68

64

63

62




TOTAAL

1.470

1.339

1.285

1.208

1.131





Volgens de hoofdactiviteit kon het aantal werkgevers in 2012 als volgt procentueel worden onderverdeeld:


Drukkerijen: 71,24 %




Prepress/premedia: 22,78 %




Afwerking: 5,98 %


- Volgens de hoofdactiviteit viel er in 2012 t.o.v. 2011 volgende evolutie waar te nemen voor wat betreft het aantal werkgevers:


Drukkerijen: -31 werkgevers (-3,99 %)




Prepress/premedia: -31 werkgevers (-11,27 %)



Afwerking: + 2 werkgevers (+ 3,23 %)

-
Op het einde van 2012 waren er 1.071 werkgevers in de grafische sector (cf. tabel 2). De procentuele verdeling van het aantal werkgevers per gewest was derhalve als volgt:




het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 12,7 %




het Waals Gewest: 22,41 %




het Vlaams Gewest: 64,89 %

#$'.

##05#.
8'3-)'7'34
+0
&'
)3#(+4%*'
0+,7'3*'+&
'9%.
-3#05'0&36--'3+,'0
+0
'.)+;
'0
2'3
)'8'45
+0
&'
2'3+1&'
 
310
"
2007

2008

2009

2010

2011

2012

1.470

1.339

1.285

1.208

1.131




Brussels Hoofdstedelijk Gewest

216

181

170

145

137




Waals Gewest

357

295

289

276

256




Vlaams Gewest

897

863

826

787

738




-0,61

-8,91

-4,03

-5,99

-6,37

 


België




##3.+,-4'
'71.65+'
+0



- De Belgische grafische nijverheid (excl. krantendrukkerijen) was in 2012 goed voor 12.664 arbeidsplaatsen. De tewerkstelling kon als volgt worden verdeeld over de 3 gewesten:


het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 9,97 %




het Waals Gewest: 18,01 %




het Vlaams Gewest: 72,02 %

#$'.

8'3-0'/'34
+0
&'
)3#(+4%*'
4'%513
'9%.
-3#05'0&36--'3+,'0
+0
'.)+;
'0
2'3


74

)'8'45
7113
&'
2'3+1&'
 
310
"
2007

2008

2009

2010

2011

2012

#$'.

##05#.
8'3-)'7'34
+0
&'
)3#(+4%*'
0+,7'3*'+&
'9%.
-3#05'0&36--'3+,'0
+0
'.)+;
'0
2'3
)'8'45
+0
&'
2'3+1&'
 
310
"
2007

2008

2009

2010

2011

2012

1.470

1.339

1.285

1.208

1.131




Brussels Hoofdstedelijk Gewest

216

181

170

145

137




Waals Gewest

357

295

289

276

256




Vlaams Gewest

897

863

826

787

738




-0,61

-8,91

-4,03

-5,99

-6,37

 


België




##3.+,-4'
'71.65+'
+0



memorandum

- De Belgische grafische nijverheid (excl. krantendrukkerijen) was in 2012 goed voor 12.664 arbeidsplaatsen. De tewerkstelling kon als volgt worden verdeeld over de 3 gewesten:


het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 9,97 %




het Waals Gewest: 18,01 %




het Vlaams Gewest: 72,02 %

#$'.

8'3-0'/'34
+0
&'
)3#(+4%*'
4'%513
'9%.
-3#05'0&36--'3+,'0
+0
'.)+;
'0
2'3
)'8'45
7113
&'
2'3+1&'
 
310
"
2007

2008

2009

2010

2011

2012

'.)+;


15.754

15.568

14.699

13.695

13.257




3644'.4
11(&45'&'.+,-
'8'45


2.111

1.711

1.409

1.224

1.277

 


!##.4
'8'45


2.966

2.830

2.687

2.513

2.428

 


10.677

11.027

10.603

9.958

9.552




XaMeb


XaMah


XeMeh


XfMhc


XcMb


  


.##/4
'8'45





##3.+,-4'
'71.65+'
+0



- Parallel met de daling van het aantal werkgevers, bleef ook het aantal werknemers dalen (-593 werknemers). Na de vrij zware daling tussen 2008 en 2011 kon ook in 2012 een daling met -4,47 % opgetekend worden. Per gewest leverde dit volgend beeld op:










het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: -15 werknemers (-1,17 %)




het Waals Gewest: -147 werknemers (-6,05 %)




het Vlaams Gewest: -431 werknemers (-4,51%)

- Volgens onze prognoses en hierbij gesteund op verschillende studies, zou de sector de komende tien jaar nog eens met 20 tot 30 % krimpen. Bij wijze van simulatie geeft dit op basis van het gemiddelde dalingspercentage van de afgelopen vijf jaar, het volgende beeld (cf. tabel 4):


#$'.

4+/6.#5+'
/$5
&'
'71.65+'
+0:#-'
*'5
##05#.
8'3-)'7'34
+0
&'
)3#(+4%*'
4'%513


   
12
$#4+4
7#0
&'
)'/+&&'.&'
&#.+0)
5644'0
 
+/6.#5+'





2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Drukkerijen




728

693

658

623

588

553

518

483

Prepress/premedia




217

190

163

136

109

82

55

28

Afwerking




63

62

61

60

59

58

57

56







1.008

945

882

819

756

693

630

567

- Ten overstaan van 2012 komt men in deze prognose uit op een verdere reductie met 504 werkgevers minder (-52,94 %). -

Welke concrete repercussies dit concreet zal hebben binnen de eerste 5 tot 10 jaar per gewest, zo ook voor het BHG, is evenwel moeilijk in te schatten. Gelet op het effect van de crisis op de sector, de structurele problemen waaraan de sector onderhevig is (overcapaciteit, print onder druk, buitenlandse concurrentie, prijzenslag,…) en het fenomeen waarbij productiebedrijven meer en meer sterk verstedelijkte gebieden verlaten, lijkt het waarschijnlijk dat er voor de drukkerijen en de afwerkingsbedrijven zeker nog een reductie van het aantal bedrijven dient te worden verwacht in het BHG. Dit alles speelt minder voor de prepressbedrijven. Voor een stuk kan deze tendens immers worden gecompenseerd door zelfstandige grafici (cf. tabel 5) die zich ook richten op de digitale media, ontwerp & design,… en die door de aard van hun activiteiten perfect kunnen actief zijn in een stedelijk gebied.

#$'.

##05#.
'.)+4%*'
:'.(45#0&+)'0
+0
&'
)3#(+4%*'
4'%513
+0


 310
 "


In het buitenland Brussels Hoofdstedelij k Gewest Waals Gewest Vlaams Gewest 






Hoofdactivitei t 2010

2011

Nevenactivite it 2010

2011

Actief na pensioen 2010

2011

19

25

11

10

1

1

355

349

97

109

40

44

663

660

291

294

124

137

1 781


 


1 804





868



858



244 


255 


>>> inhoudstafel

75

verlaten, lijkt het waarschijnlijk dat er voor de drukkerijen en de afwerkingsbedrijven zeker nog een reductie van het aantal bedrijven dient te worden verwacht in het BHG.

memorandum

Dit alles speelt minder voor de prepressbedrijven. Voor een stuk kan deze tendens immers worden gecompenseerd door zelfstandige grafici (cf. tabel 5) die zich ook richten op de digitale media, ontwerp & design,… en die door de aard van hun activiteiten perfect kunnen actief zijn in een stedelijk gebied. #$'.

##05#.
'.)+4%*'
:'.(45#0&+)'0
+0
&'
)3#(+4%*'
4'%513
+0


 310
 "


In het buitenland
Brussels Hoofdstedelij
k Gewest Waals
Gewest
Vlaams Gewest 






Hoofdactivitei t 2010

2011

Nevenactivite it 2010

2011

Actief na pensioen 2010

2011

19

25

11

10

1

1

355

349

97

109

40

44

663

660

291

294

124

137

1 781


 


1 804





868



858



244 


255 


 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6

$"









636=:64
C6ACND6?E6
=6D
4@?D@>>2E6FCD
:?5FDEC:6=D
5VN?6C8:6
6?
6=8:BF6
==6
@6FGC6
A@FC
56D
AC:I
4@>ANE:E:7D
A@FC
=VN=64EC:4:EN
6E
=6
82K
?2EFC6=
A@FC
=6D
24E:G:END
:?5FDEC:6==6D
6?
6=8:BF6
6E
A@FC
F?6
2>N=:@C2E:@?
56
D2
DN4FC:EN
5V2AAC@G:D:@??6>6?E
6?
N?6C8:6
$6D
>6>3C6D
56
636=:64
D@?E
5VF?6
A2CE

7N5NC2E:@?D
D64E@C:6==6D
49:>:6
6E
D4:6?46D
56
=2
G:6
24:6C
G6CC6
AME6D

A2A:6C
4:>6?E
:?5FDEC:6
6IEC24E:G6
E6IE:=6
6E
EC2?D7@C>2E:@?
5F
3@:D
6E
5V2FEC6
A2CE

6?EC6AC:D6D
:C
$:BF:56
:C
(C@5F4ED
A6C2>
C46=@C%:EE2=
FCF3:D
6=8:F>
*
?EH6CA6?
2J6C
?EH6CA6?
6<26CE
@C62=:D
(@=J>6CD
@H
6=8:F>
G@?:<
68FDD2
?EH6CA6?
"?7C236=
"?6@D
$2?I6DD
&$%#
6=8:F>
&JCDE2C
6=8:F>
(C2I2:C
*@=
*@=G2J
+6DD6?56C=@
9:>:6
+@E2=
(6EC@496>:42=D

)67:?:?8
,>:4@C6
,?:=:?
6E
/2C2
?D6>3=6
:=D
C6ACND6?E6?E
6?G:C@?
 
56
=2
4@?D@>>2E:@?
:?5FDEC:6==6
6?
N=64EC:4:EN
6E
82K
?2EFC6=
56
=2
6=8:BF6
6E
BF6=BF6
 


6>A=@:D
:?5FDEC:6=D


636=:64
G6CE686?H@@C5:8E
56
:?5FDEC:Q=6
6?6C8:6G6C3CF:<6CD
:?
6=8:Q
0:;
:;G6CE
G@@C
4@>A6E:E:6G6
AC:;K6?
G@@C
6=6<EC:4:E6:E
6?
22C582D
G@@C
:?5FDEC:Q=6
24E:G:E6:E6?
:?
6=8:Q
6?
G@@C
66?
G6C36E6C56
36G@@CC25:?8DK6<6C96:5
:?
6?6C8:6
636=:64
E6=E
2=D
=656?

D64E@C7656C2E:6D
496>:6
6?
=:76
D4:6?46D
DE22=
8=2D
A2A:6C5668

A2A:6C
46>6?E
6IEC24E:6G6
?:;G6C96:5
E6IE:6=
6?
9@FEG6CH6C<:?8
6?

365C:;G6?
:C
$:BF:56
:C
(C@5F4ED
A6C2>
C46=@C%:EE2=

FCF3:D
6=8:F>
*
?EH6CA6?
2J6C
?EH6CA6?
6<26CE
@C62=:D
(@=J>6CD
@H
6=8:F>

G@?:<
68FDD2
?EH6CA6?
"?7C236=
"?6@D
$2?I6DD
&$%#
6=8:F>
&JCDE2C
6=8:F>
(C2I2:C

*@=
*@=G2J
+6DD6?56C=@
96>:6
+@E2=
(6EC@496>:42=D

)67:?:?8
,>:4@C6
,?:=:?
6?
/2C2

*2>6?
G6CE686?H@@C5:86?
K:;
CF:>
 
G2?
96E
:?5FDEC:Q=6
G6C3CF:<
G2?
6=6<EC:4:E6:E
6?
22C582D
:?
6=8:Q
6?
K@V?
 


:?5FDEC:Q=6
;@3D






 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6

"






"
GKH
:D
56
6=8:D496
7656C2E:6
G2?
56
2FE@
6?
EH66H:6=6C:?5FDEC:6
>6E
>66C
52?



;22C
6CG2C:?8
06
G6CE686?H@@C5:8E
56
4@?DECF4E6FCD
6?
:?G@6C56CD
G2?
56
G6CG@6C>:556=6?
@A
56
H68
A6CD@?6?H286?D
365C:;7DG@6CEF:86?
86>@E@C:D66C56
EH66H:6=6CD
7:6ED6?
6?
9F?
E@6=6G6C2?4:6CD
:?
6=8:Q
6?
5:E
@A
FC@A66D
:?E6C?2E:@?22=
7656C22=
6?
C68:@?22=
?:G62F

6?
36=2?8C:;<
566=
G2?
56
2FE@>@3:6=D64E@C
:D
864@?46?EC66C5
:?
CFDD6=D
%6EC@A@=:E2?
C62

2FE@AC@5F4E:6
F5:
-@CDE

2FE@>@E:G6
C6D62C49
46?E6CD
+@J@E2

2FE@ :?G@6C56CD
6?
8C@E6C6
4@?46DD:6D

=62D6>22ED492AA:;6?




76










memorandum

 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6
) '&UUUUUUUUUUUUUUU







 
7
&(% "
-
)*-(
*
&()&* .)



$!$9;,43
!":
79;"3,9":
!"
1\"2714,M
"!"9*43
9"*94>7"
1":
,3";:
!"
"9>;"2"3;M
"9+
]
41>;,43M
1":
,3";:
!\>;71"2"3;M
1":
"3;9"79,:":
!"
;9A,1
,3;$9,2,9"M
1":
>9">C
!"
94/";:4>9,3*M
1":
"3;9"79,:":
!"
'492;,43M
1":
:4,$;$:
!\,3;$9,2
23*"2"3;
";
1":
"3;9"79,:":
;,;9":X:"9A,":P
3
;3;
8>"
'$!$9;,43
!":
79;"3,9":
!"
1\"2714,M
"!"9*43
":;
1
'$!$9;,43
!"
;4>:
1":
:";">9:
!43;
1\4/";,'
":;
1\>;,1,:;,43
47;,21"
!>
7,;1
>2,3P

"!"9*43
79;*"
,X!"::4>:
":
:;;,:;,8>":
9$*,431":
74>9
1":
;,A,;$:
!R,3;$9,2M
!R4>;71"2"3;
";
!"
:"9A,":
>C
79;,>1,"9:P
":
!,''$9"3":
79'4,:
298>$":
"C,:;"3;
79
97749;
>C
+,''9":
3;,43>CP
4>9
1":
;,A,;$:
4?
"!"9*43
3"
!,:74:"
7:
!"
:;;,:;,8>":
9$*,431":M
34>:
34>:
43;"3;"943:
!"
1":
2"3;,433"9
!3:
1
2":>9"
!"
1">9
>;,1,;$

>3"
9$'1"C,43
74>9
>3
2",11">9
'43;,433"2"3;
!>
29+$
!>
;9A,1
9>C"114,:P

b`ab
";
b`ac
:"
9;$9,:"3;
79
>3"
43',92;,43
!"
1
!$*9!;,43
!"
1
:,;>;,43
!>
29+$
!>
;9A,1M
2%2"
:,
8>"18>":
,3!,;">9:
'43;
"C"7;,43P
":
A41>2":
243;9"3;
3$324,3:
1R,2749;3"
!>
:";">9
79,A$
!>
71"2"3;
!3:
;4>;":
1":
3,+":
!>
29+$
!"
1R"2714,
";
:43
7749;

>3
2",11">9
'43;,433"2"3;
!"
"
!"93,"9P




A8
)( &* %$
-
)*-(
P R$A41>;,43
3$*;,A"
!>
;9A,1
,3;$9,2,9"
"3
$*,43

3
"
8>,
43"93"
1"
*(. "
$*( # (M
1
;"3!3"
3$*;,A"
!>
!"93,"9
;9,2":;9"
b`aa
:R":;
74>9:>,A,"
"3
b`ab
";
b`acP
+8>"
;9,2":;9"
"39"*,:;9"
>3"
7"9;"
:>9
:"
33>"11"P

4>9"
!"
";;"
;"3!3"
:R":;
1$*#9"2"3;
9$!>,;"
>
!"93,"9
;9,2":;9"M
2,:
"
(% ))$
()*
$* .P

>
4>9:
!"
1R33$"
b`abM
1R;,A,;$
!>
:";">9
!>
;9A,1
,3;$9,2,9"
"3
$*,43
9>C"114,:"

*141"2"3;
!,2,3>$
!"
XaaM`nP

";;"
!$$1$9;,43
":;
">4>7
71>:
'49;"
8>"
"11"
9"1"A$"
>
713
3;,431
YXeMfnZP



":
9$1,;$:
4>A9,"9
";
"2714D$:
:43;

9>C"11":
;9#:
!,''$9"3;":
";
1">9
!,2,3>;,43:
43;
433>
!":
$A41>;,43:
;9#:
43;9:;$":P

P

R4>;71"2"3;
O
27;
!"
1
9,:"

"7>,:
b``iM
1R;,A,;$
!":
>9">C
!R4>;71"2"3;
9":;"
:4>;"3>"P
b`ac
3R$+77"9
7:

1
9#*1"M
1":
!433$":
!,:743,1":
74>9
1":
!">C
79"2,"9:
;9,2":;9":
!$243;9"3;
>3
3,A">
!$/


>>> inhoudstafel

77

memorandum







19*"2"3;
42791"

"1>,
!"
b`abP
9;,>1,#9"2"3;
"3
"
8>,
43"93"
1R427*3"2"3;
!"
1,"3,"2"3;:
411";,':
";
!3:
1"
!9"
!":
"11>1":
74>9
1R2714,
Y'9
hb
,:ZP


P

R$A41>;,43
74:,;,A"
!"
1R;,A,;$
U
;,;9":X:"9A,":
V




"
:>#:
!":
;,;9":X:"9A,":
>79#:
!":
79;,>1,"9:
3"
:R":;
7:
!$2"3;,P
9>C"11":
9;;97"
;4>/4>9:
1"
9";9!
79,:
>
13"2"3;
!>
:D:;#2"P

4>9
977"1M
3;$9,">9"2"3;M
9$:"9A$
>
:";">9
343
29+3!M
,1
'11>;
,"3
!>
;"27:
>C
"3;9"79,:":
422"
>C
79":9,7;">9:
74>9
',9"
$2"9*"9
>3
9$"1
8>:,
29+$
!3:
";;"
$*,43P


9>C"11":
422"
,11">9:
!3:
1"
7D:M
"
:D:;#2"
9":;"
1"
71>:
"'',"
/2,:
,3A"3;$
74>9
1
2,:"
4>
1
9"2,:"
>
;9A,1
!"
7"9:433":
7">
8>1,',$":
"3
9"271,::3;
>3
":4,3M
>;9"'4,:
343
:41A1"
";
343
9"271,P




"
A41>2"
!"
1R;,A,;$
;,;9":X:"9A,":
9$1,:$"
79
1":
2"29":
!"
"!"9*43

"3

:R":;
$1"A$

A6F
# "" %$)
9-()
&()*)
>79#:
!"
dbPhfe
&(* -" ()
79
343
24,3:
!"
CF8HDF
*(. ""-))
>
4>9:
!>
:"43!
;9,2":;9"
b`acP




R;,A,;$
"3
$*,43
!"
9>C"11":
7,;1"

433>
>3"
94,::3"
:>9
:"
33>"11"
!"
a`Mbn
"3
;"92"
!R+">9":
79":;$":
";
!"
hMen
"3
;"92":
!R"2714,P
1>:
8>"
/2,:
";;"
;,A,;$
243;9"

8>"1
74,3;
"11"
9":;"
>3
7>,::3;
1"A,"9
!"
9"2,:"
>
;9A,1
74>9
!":
7"9:433":
!"
24,3!9":
8>1,',;,43:P





B8
.%"-* %$
-
)*-(
,
"!"9*43
:"
9"'>:"

;4>;"
794:7";,A"M
!,A"9:":
$A41>;,43:
79,::"3;
,3$1>;1":
";
,1
43A,"3;
!"
'49"9
1":
4>A"9;>9":
3$"::,9":

1R2$1,49;,43
!>
'43;,433"2"3;
!>
29+$
!>
;9A,1
9>C"114,:P



":
!$',:
9>C"114,:
:>9
"
29+$
:43;

"
74,3;
,22"3:":
";

"
74,3;
'43!;">9
!"
1RA"3,9
!"
#2" 1
$*,43
8>R,1
43A,"3;
!"
:"
:,:,9
!":
47749;>3,;$:
4''"9;":M
422"
1
f
9$'492"
!"
1R;;
74>9
;"3;"9
!R,3'1$+,9
1
7"3;"
3;>9"11"
!":"3!3;"
8>R,1
"279>3;"
"349"P



":
79;"3,9":
!"
1R"2714,
8>"
:43;
1":
2"29":
!"
"!"9*43
:43;
!":
;">9:
2/">9:
!"
1R,3:"9;,43

1R"2714,
!3:
;4>:
:":
:"*2"3;:P


R,3;$9,2
O
3"
!4,;
71>:
%;9"
43;9,3;
2,:
1,$9$P
422"3;
,2*,3"9
8>R>/4>9!R+>,M
149:
8>R;,9,:
:4>+,;"
43;9,3!9"
1":
"3;9"79,:":

;93:2";;9"
1">9:
4''9":
!R"2714,:M
,1
9"'>:"
!"
7>1,"9
1":
4''9":
!R"2714,
,3;$9,2,9":
!#:
149:
8>R43
3"
1>,
43',"
7:
1"
342
!>
1,"3;
>;,1,:;">9
K
9;,8>"
,3433>"
!3:
1":
>;9":
$*,43:P

;,;9"
!R"C"271"M

1":
:,;":
!R"2714,
!":

";
49"2
427;"3;
oWXd`n
!>
;4;1
!"
1">9:
4''9":
,::>":
!":
"3;9"79,:":
!"
;9A,1
,3;$9,2,9"P

9>C"11":M
";;"
79;
!"
29+$
3R":;
2%2"
7:
2":>91"P



"
:D:;#2"
!":
;,;9":
:"9A,":
":;
>9,">:"2"3;
2,:
:4>:
79"::,43
!3:
"9;,3:
2,1,">C
9>C"114,:P
>1
3"
7">;
74>9;3;
3,"9
:43
7749;

1
9"2,:"

1R"2714,
";

1R4;94,
!"
!94,;:
:4,>C

!":
2,11,"9:
!"
'"22":P


R"::"3"
!"
"
!,:74:,;,'M
1
:41A,1,:;,43
!R>3"
!"23!"
343
:41A1"
9":;"
>3
2>:;P



78

memorandum







"
:D:;#2"
":;
,3!,:7"3:1"
>C
4/";,':
8>"
A">;
74>9:>,A9"
9>C"11":
O
9$;,43
!R"3;9"79,:":M
"2714,
7">
8>1,',$M
43;951"
!":
"3;9"79,:":
";
2,C,;$
!":
;">9:
Y7>1,:M
79
7>1,:M
29+3!:
";
343
29+3!:ZP
1
'>;
,27$9;,A"2"3;
1>;;"9
74>9
1"
2,3;,"3
!"
"
!,:74:,;,'
"3
A",113;

!$',3,9
>3
!9"
!7;$
74>9
1"
9"3!9"
:4>;"31"
>
',1
!>
;"27:P




":
,3";:
!"
9"9>;"2"3;
";
:$1";,43
/4>"3;
>3
951"
79$743!$93;
!3:
>3"
*93!"
7,;1"
,3;"93;,431"P


">9:
;1"3;:
";
427$;"3":M
9"433>:
79
1"
:";">9
79,A$
!"A9,"3;
74>A4,9
$3$',,"9
>C
"9A,":
>1,:P
4>98>4,
9$"9
>3
"9A,"
7>1,
8>,
"''";>"9,;
>3
;9A,1
,!"3;,8>"
149:
8>"
1":
9"::4>9":
"C,:;"3;
:>9
1"
29+$
L
1
43A,"3;
!"
2";;9"
"3
71"
>3
:D:;#2"
4?
1"
:";">9
7>1,
9>C"114,:M
9$*,::">9M
74>99,;
>:"9
!":
9"::4>9":
!"
"
:";">9
74>9
794$!"9M
!3:
1"
!9"
!":
!,:74:,;,43:
:7$,',8>":M
>C
9"9>;"2"3;:
";
$A1>;,43:
!"
:":
":4,3:
"3
7"9:433"1P



R4>;71"2"3;
9":;"
>3
4>;,1
9,;,8>"P
"
;9A,1
4271,
149:
!":
U
*93!:
!4::,"9:
V
!"
":
!"93,#9":
33$":
:"
!$94>1"

71>:
7";,;"
$+"11"
A"
:>#:P


"
;9A,1
!R4>;71"2"3;
":;
*93;
!R>3"
9$,3;$*9;,43
71>:
97,!"
:>9
1"
29+$
!>
;9A,1
";
79;3;M
74>9
1
$*,43M
!R>3"
7"9:433"
8>,
71>:
97,!"2"3;
43;9,>"9
>
,"3X%;9"
9$*,431P
1
:"9,;
79
43;9"
>;,1"
!"
9$'1$+,9

1
2,:"
"3
71"
!R>3
:D:;#2"
8>,
7"92";;9,;
!
',33"9
!"
;"11":
79":;;,43:
74>9
1":
7"9:433":
1,"3,$":
"3
9,:43
!"
1
',11,;"
!"
1">9
"3;9"79,:"P
":
!"93,#9":
:"
A4,"3;
79,A$":
!"
";;"
,!"P
";;"
,3/>:;,"
!"A9,;
%;9"
9$79$"
79
1
2,:"
"3
71"
!R>3
43!:
74>9
1">9
::>9"9
>3
;9,;"2"3;
!"
2%2"
3;>9"P



R 3;"9,2
3*"2"3;M
4>;,1
9"433>
79
1":
*93!":
"3;9"79,:":
74>9
',9"
'"

1">9:
2>;;,43:P

1R+">9"
4?
1":
!$',:
8>"
9"343;9"
1
'43;,43
7>1,8>"
:43;
,22"3:":
YA,",11,::"2"3;M
,271$2"3;;,43
!"
3492":
">947$"33":
";
,3;"93;,431":
:3:
"::"
71>:
4271"C":M
9":;9,;,43:
>!*$;,9":ZM
,1
":;
,3!,:7"3:1"
!"
9$"9
1"
!9"
8>,
7"92";;"
>C
4>A4,9:
7>1,:
!"
',9"
77"1

1R"C7"9;,:"
!R>3
23*"9
:7$,1,:$M
8>,

;,;9"
;"2749,9"M
A,"3;
,271$2"3;"9M
'492"9M
2";;9"
"3
6>A9"
>3
!,:74:,;,'P
,
43"7;>"11"2"3;M
",
79"3!
1"
:D:;#2"
!":
:;;>;:
!"
1
'43;,43
7>1,8>"

43;9"7,"!M
;4>:
1":
:"9A,":
:R49!"3;

!,9"
8>R,1:
"3
43;
>9*"22"3;
":4,3
";
D
9"4>9"3;
;>"11"2"3;
"3
',:3;
',
!":
9,:8>":
149:8>"
1
3$"::,;$
:R,274:"P

79#:
:R%;9"
4>A"9;

1
43:>1;3"M
1"
";">9
7>1,
!4,;
;94>A"9
1":
24D"3:
/>9,!,8>":
74>9
1>,
7"92";;9"
!"
:"
',9"
,!"9M
>
3,A">
!>
23*"2"3;
79
!":
:7$,1,:;":
74,3;>:
8>,
A,"33"3;
;"2749,9"2"3;
2";;9"

!,:74:,;,43
1">9
"C7"9;,:"P



":
"3;9"79,:":
!"
'492;,43
:43;
>3"
7$7,;"
:4>:
"C714,;$"P
":
"9A,":
>1,:
!"
1R2714,
";
!"
1
'492;,43
:"
71,*3"3;
!>
238>"
!"
24D"3:P
3
29+$
!"
1
'492;,43
"C,:;"
>C8>"1:
":
47$9;">9:
9"4>9"3;
7">
4>
7:P


1
'>;
9$:41>2"3;
:R49,"3;"9
A"9:
>3"
:41A,1,:;,43
!"
1
!"23!"P
4;"9
;4>;
8>,

!94,;

>3"
79":;;,43
7>1,8>"
!R>3
+#8>"
1>,
7"92";;3;
!"
:"
',9"
79":;"9
"
:"9A,"
79
"1>,
8>,M
:>9
:"
!"
9,;#9":
,"3
43;951$:M
!,:74:"
!"
1R"C7"9;,:"
:>9
1"
29+$P

!$2>1;,71,;,43
!":
;">9:
94-;
1"
3429"
!"
2$;+4!414*,":
!,:743,1":M
!"
1,">C
!"
'492;,43M
";
!"
+3":
!"
43;"3;"9
!":
7>1,:
:3:
"::"
71>:
!,A"9:P

4,1
9,#A"2"3;
!9"::$:
1":
74,3;:
"::"3;,"1:
>C8>"1:
1":
,3;"92$!,,9":
!>
29+$
!"
1R"2714,
7">A"3;
7749;"9
>3"
43;9,>;,43
',3
!"
79;,,7"9

1
9$;,43
!>
,"3X%;9"
$4342,8>"
";
:4,1
!43;
1
$*,43

*93!"2"3;
":4,3P



>>> inhoudstafel

79

memorandum










 "$


3,*;065:
G
%,920,@05.,5










&@>
56
=2
7N5NC2E:@?

&22>
7656C2E:6


-"







    


 


 

  




 
  
 
(&'(
 



 
 
 
$/,!).%

 
 
 
(&''
$/)* +.%!
 

 #

 

 
  

 




 

  
 

  "



$'-.%!


"
A7
!($ $ *%($
(-))")
.% $) $-)*( I



















































i


[
!"39$":
1,2"3;,9":M
4,::43:
";
;M
"3
79,C
4>93;:




6DE:>2E:@?D
A@FC
 
DFC
=2
32D6
56
49:77C6D
AC@G:D@:C6D


6DE:>2E:@?
A@FC
 
DFC
32D6
56D
E2FI
56
4C@:DD2?46
56D
DE2E:DE:BF6D
46?EC2=:D$6D
=2
DE2E:DE:BF6
5$46?EC2=:D$6
=2
A=FD
C$46?E6
52E6
56
 



80

memorandum













943O
:+;;,3*"3

43:>1;M
 
9>::"1


 

   
 
"
42E";
A3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
32
,3
b`ab
39
:+;;,3*
2";
fPbn
;4"
;4;
h`i
2,1/4"3
>94P
"E"
'49:"
:;,/*,3*
0B2
"9
3
+";
9"49!/9
b`aaM
;4"3
!"
42E";
2";
2""9
!3
cdn
;4"32P
";
aPdn
"!9*;
!"
42E";
""3
":+",!"3M
29
*94","3!
3!""1
,3
!"
;4;1"
42E";
A3
!"
9>::"1:"
,3!>:;9,"P

"30"1"
/9"3
A3
!1,3*
0"3!"
!"
;4"*"A4"*!"
B9!"
A3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
,3!>:;9,"
,3
b`aa
Y2"":;
9""3;"
:+;;,3*"3Z

""3
'49:"
;4"32"
2";
adnP
":43!30:
!"E"
:;"90"
*94",,/'"9:
"!9*;
+";
3!""1
A3
9>::"1
,3
!"
;4;1"
42E";
A3
!"
"1*,:+"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
""3
":+",!"3
bnP
";
EB9;"7>3;
A3
!"
"1*,:+"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
1,*;
!>,!"1,/0
,3
13!"9"3M
29
!"
*94",
B:
!"
'*"147"3
/9"3
*94;"9
,3
9>::"1P

,/!"3:
!"
9,:,:/9"3
b``hXb`ab
,:
!"
42E";
A3
!"
9>::"1:"
,3!>:;9,"
;4"*"342"3
2";
,/3
c`nM
;"*"34A"9
9":7";,"A"1,/0
iMan
"3
aaMhn
,3
1143,&
"3
13!"9"3P
7
:,:
A3
!"E"
2;:;'
,:
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
!"
9,:,:/9"3
!>:
>,;E43!"91,/0
*4"!
!449*"042"3P
"E"
,/'"9:
;43"3
3
B942
!"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
""3
3;,D1,:+"
:";49
B49!;
*"34"2!O
,3
;,/!"3
A3
9,:,:
!4";
E,/
+";
";"9
!3
!"
9":;
A3
!"
,3!>:;9,"M
,3
!"
S442T
/9"3
!4";
E,/
+";
4A"9
+";
1*"2""3
,";:
9>:;,*"9
3P
A"9
!"
D1>:
+""3
+""';
!"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
,3
9>::"1
Y"3
,3
"1*,&Z
""3
:;"90"9"
*94",
,3
42E";
1;"3
E,"3
!3
!"
,3!>:;9,"
,3
+9
*"+""1P


>>> inhoudstafel

81

memorandum










 --(
A7
.(" $
%#1*
&(
/)*
;B@AB<


1143,&
aen


9>::"1
bn


>,;"313!:"
"!9,/A"3
dn


13!"9"3
gin






943O
 M
:+;;,3*"3
3!"1"3
A449
13!"9"3M
9>::"1
"3
>,;"313!:"
43!"93"2,3*"3M

43:>1;


   
"
;"B"90:;"11,3*
,3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
+4>!;
:;3!M
E"0"9
,3
A"9*"1,/0,3*
2";
!"
9":;
A3
!"
,3!>:;9,"P
3
b`ab
B"9!"3
"9
39
:+;;,3*
daec
71;:"3
,3*"A>1!P
3
b`ab
"A43!
ahMgn

A3
9>::"1:"
,3!>:;9,&1"
;"B"90:;"11,3*
E,+
,3
!"
A4"!,3*:,3!>:;9,"P






 -(
B
7
.%"-+%$
-
$%#(

&%)*)

*(. "
;(-0"")<




 






 




































943O
M
*"!""3;91,:""9!"
:;;,:;,"0"3


3
"1*,&
,:
!"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
""3
"+;"

:";49M
"3
!,;
*"1!;
E"0"9
A449
9>::"1P
3*"A""9
f`n
A3
!"
;"B"90:;"11,3*
"A,3!;
E,+
,3
"!9,/'/":
2";
2,3!"9
!3
a``
B"903"2"9:P
3
A"9*"1,/0,3*
2";
!"
3!"9"
9"*,4R:
:;"1;
9>::"1
!>,!"1,/0
2""9
B"903"2"9:
;"
B"90
,3
01",3"
"!9,/'/":O
,3
9>::"1
"!9*;
+";
*"2,!!"1!
3;1
B"903"2"9:
abMi
7"9
A":;,*,3*:""3+",!P
3
A"9*"1,/0,3*
2";
ahMf
"3
adM
e
A449
13!"9"3
"3
1143,&P


449
""3
A"9019,3*
A3
!"
1*"
;"B"90:;"11,3*
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
24";"3
B"
0,/0"3
39
!"
A"9!"1,3*
A3
!"
9",!:71;:"3
4A"9
!"
A"9:+,11"3!"
:";49"3
,33"3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
Y',*>>9
cZP



82

cin
A3
!"
B"903"2"9:
,3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
B49!;
;"B"90*":;"1!
,/
9;,:31"
"3
,3!>:;9,&1"
00"9,/"3
!,"
B"*"3:
+>3
794!>;,"794":
9"1;,"'
B",3,*
2"3:"3
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
;"B"90:;"11"3P
93:;
:;"1;
!"
:";49
S3!"9"
A4"!,3*:2,!!"1"3T
Y+441!"M
:>,0"9M
04'',"M
"9",!"
21;,/!"3MQZ
34*
""3:
ben
A3
!"
2"3:"3
;"
B"90P
40
!"E"
1;:;"
:";49
:;"1;
""3
9"1;,"'
1*
3;1
B"903"2"9:
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
;"
B"90P




 






memorandum





























943O
M
*"!""3;91,:""9!"
:;;,:;,"0"3


3
"1*,&
,:
!"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
""3
"+;"

:";49M
"3
!,;
*"1!;
E"0"9
A449
9>::"1P
3*"A""9
f`n
A3
!"
;"B"90:;"11,3*
"A,3!;
E,+
,3
"!9,/'/":
2";
2,3!"9
!3
a``
B"903"2"9:P
3
A"9*"1,/0,3*
2";
!"
3!"9"
9"*,4R:
:;"1;
9>::"1
!>,!"1,/0
2""9
B"903"2"9:
;"
B"90
,3
01",3"
"!9,/'/":O
,3
9>::"1
"!9*;
+";
*"2,!!"1!
3;1
B"903"2"9:
abMi
7"9
A":;,*,3*:""3+",!P
3
A"9*"1,/0,3*
2";
ahMf
"3
adM
e
A449
13!"9"3
"3
1143,&P


449
""3
A"9019,3*
A3
!"
1*"
;"B"90:;"11,3*
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
24";"3
B"
0,/0"3
39
!"
A"9!"1,3*
A3
!"
9",!:71;:"3
4A"9
!"
A"9:+,11"3!"
:";49"3
,33"3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
Y',*>>9
cZP

cin
A3
!"
B"903"2"9:
,3
!"
9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"
B49!;
;"B"90*":;"1!
,/
9;,:31"
"3
,3!>:;9,&1"
00"9,/"3
!,"
B"*"3:
+>3
794!>;,"794":
9"1;,"'
B",3,*
2"3:"3
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
;"B"90:;"11"3P
93:;
:;"1;
!"
:";49
S3!"9"
A4"!,3*:2,!!"1"3T
Y+441!"M
:>,0"9M
04'',"M
"9",!"
21;,/!"3MQZ
34*
""3:
ben
A3
!"
2"3:"3
;"
B"90P
40
!"E"
1;:;"
:";49
:;"1;
""3
9"1;,"'
1*
3;1
B"903"2"9:
7"9
A":;,*,3*:""3+",!
;"
B"90P












 -(
C
7
 )*( -+%$
$%#(

&%)*)

*(. "
&(
)-)*-(
B@AA
;(-0"")<
a`Pa
94!><43
";
;93:'492<43
!"
A,3!"
gn


a`Pc
93:'492<43
";
43:"9A<43
!"
'9>,;:
]
1$*>2":
an


aaP`
9,<43
!"
4,::43:
ain


a`Pe

3!>:;9,"
1,<#9"
fn
a`Pf

">3"9,":
";
'9,<43
!"
794!>,;:
2D1$:
cn


a`Ph

9,<43
!\>;9":
!"39$":
1,2"3;,9":
ben


a`Pg
9,<43
!"
794!>,;:
!"
4>13*"9,"X 7<::"9,"
";
!"
7;":
cin







943O
M
*"!""3;91,:""9!"
:;;,:;,"0"3









>>> inhoudstafel






83

memorandum







   
  


3
+";
A49,*"
!""1;/"
0B2
1
39
A49"3
!;
"9
,3
9>::"1
9"1;,"'
A""1
00"9,/"3
;,"'
E,/3P
2B,11"
A3
+";
"13*
A3
A"9:+",!
,/
A""1
A3
!"E"
794!>;"3M
,:
+";
24",1,/0
42
!"E"
47
*94;"
:+1
;"
"C749;"9"3P
"
9"1;,"'
01",3"
:+1
B947
A"1"
"!9,/A"3
,3
9>::"1
47"9"9"3
:7""1;
A"9!"9
,3
+";
3!""1
A3
!"
"C749;P
"
+4*"
"A410,3*:!,+;+",!
9"&"9;
!9"34A"3
""3
*94;"
344!
A449
A4"!,3*:794!>;"3P
1
!"E"
';49"3
:2"3
20"3
+";
*""3
A"9::,3*
!;
9>::"1
""3
;"049;
+""';
47
!"
+3!"1:13:
A449
A4"!,3*:794!>;"3P

4+
0"3;
9>::"1
!"
1;:;"
A,/'
/9"3
""3
*":;*"
;4"32"
,3
!"
"C749;
A3
A4"!,3*:2,!!"1"3P
449
;4"042:;,*"
*94",
E1
+";
"::"3;,""1
E,/3
42
!"E"
*94",
!449
;"
;9"00"3
"3
3,">B"
>,;"313!:"
290;"3
3
;"
49"3P


 -(
D
7
.%"-+%$
-
%##(
0*( -(
)
$()
" #$* ()
;$
# "" %$)
=
:
(-0"")<
A8@@@
H@@


GBG


G@E


CCB


BIG


:CID


:D@H


HCB


HC@


HFI


CBA


CCG


CFG


:EAA


:DIC


:E@B


B@A@


B@AA


B@AB


F@@
D@@
B@@
@
:B@@
:D@@
:F@@


B@@H


B@@I


0&%(*+%$)


#&%(*+%$)


%"
"$
%##( "






943O
X 
Y3;,431
43"7;ZN

4!":
`bM
`cM
`dM
`gM
`iM
a`M
aaM
ae
;P"P2P
bb
"
"13*9,/0:;"
"C749;290;"3
1,/A"3
!"
;B""
>>913!"3
"!"913!
"3
9309,/0
Y',*>>9
gZP
den
A3
!"
9>::"1:"
"C749;
*;
39
!"E"
;B""
13!"3P
3
A"9*"1,/0,3*
2";
13!"9"3
"3
1143,&
"C749;""9;
9>::"1
9"1;,"'
B",3,*
39
>,;:13!P


bdn
A3
!"
9>::"1:"
"C749;
*;
39
13!"3
>,;"3
!"
>94E43"M
ain
*;
E"1':
39
":;"22,3*"3
>,;"3
!"
>947":"X3,"P
,;
,:
A"9>,;
+";
+44*:;"
7"9"3;*"
A3
!"
!9,"
*"B":;"3M
,3
1143,&
*;
aen
39
13!"3
>,;"3
!"
>94E43"M
,3
13!"9"3
ahnP
"


84

memorandum







A"9019,3*
,:
!;
9>::"1
9"1;,"'
A""1
S;D7,:+
"1*,:+"T
794!>;"3
YE41:
+441!"Z
"C749;""9;
39
A"99"
290;"3P

"
*94",
!,"
!"E"
1;:;"
*94"7
1;
47;"0"3"3
,:
A""1"14A"3!
A449
!"
9>::"1:"
"C749;P
9
11"
B9:+,/31,/0+",!
E>11"3
!"
;4"042:;,*"
*94",03:"3
E,+
,22"9:
A4491
>,;"3
!"

"A,3!"3P
"
S2;>9"T
"1*,:+"
"3
>947":"
290;M
,3
42,3;,"
2";
+";
1*"
43:>2"3;"3A"9;94>B"3
B,/E"3
:7",',"0
47
+";
"13*
!"
A"99"
"C749;P



 -(
E7
&(++%$
%(& '-

"=0&%(*+%$
(-0"")
;B@AB<


)*
.$

/("
AIL



BCL


)*
:BG
EL


)*
:AE
IL

BBL



FL

GL



IL






943O
X 
Y3;,431
43"7;ZN

4!":
`bM
`cM
`dM
`gM
`iM
a`M
aaM
ae
;P"P2P
bb


";
""9:;"
"C749;794!>;
A3
9>::"1
,:
E43!"9
;B,/'"1
794!>;"3
47
!"
:,:
A3
4P
3
b`ab
20;"3
E,/
bfn
>,;
A3
!"
;4;1"
"C749;
A3
9>::"1
>,;M
A""1
+4*"9
!3
,3
!"
3!"9"
;B""
*"B":;"3P
"
;"*49,"
!930"3
Y,"9"3
"3
'9,:!930"3Z
3""2;
abn

A3
!"
"C749;
A449
+9
9"0"3,3*P

S1"":T
"3
S04'',"M
;+""
"3
09>,!"3T
3"2"3
;"3
:14;;"
;"10"3:
aan
A3
!"
"C749;
A449
+9
9"0"3,3*P
"
;"*49,"
S794!>;"3
47
!"
:,:
A3
*93"3T
:;;
;"3
:14;;"
,3
A449
in
A3
!"
"C749;P




>>> inhoudstafel

85

memorandum








 -(
F
7
0&%(*+%$)
&(
(%-&

&(%- *)
(-0"")
;B@AB<
,3!"
aan
4,::43:
abn
94!>,;:
!,A"9:
gn


4,::43
an
9$2"9,"
en


$*>2":
cn


9$79<43:

:"
!"
'9>,;:
";
1$*>2":
an


'$M
;+$
";
$7,":
aan


9$79<43:

:"
!"
$9$1":
hn


$9$1":
an
9,3"
";
49*"
en
4
";
79$79<43:
+441;$":
bfn


9,::":
";
+>,1":
an
>9"
";
43(:"9,":
bn


9$79<43:
!"
A,3!"
";
!"
74,::43
fn



943O
X 
Y3;,431
43"7;ZN

4!":
`bM
`cM
`dM
`gM
`iM
a`M
aaM
ae
;P"P2P
bb


    
449
!"
;4"042:;
!,"3;
"9
*"B"E"3
;"
B49!"3
47
+";
9,:,4
A449
A"9;9"0
A3
A4"!,3*:"!9,/A"3


>,;
+";
9>::"1:
"B":;
B"*"3:
!"
24",1,/0"
42*"A,3*
A449
,3!>:;9,&1"
;,A,;",;"3P
3
!;

A"93!
!,"3;
"9

:2"3*"B"90;
B49!"3
2";
!"
3!"9"
9"*,4R:
42
9>,2;"
;"
A449E,"3
A449

9>::"1:"
"!9,/A"3
!,"
B,11"3
>,;B,/0"3
39
!"
93!P
,;
24";
!3
>,;"99!
*"0477"1!
B49!"3


3
A"9";"9,3*
A3
!"
24,1,;",;
;>::"3
9>::"1
"3
!"
93!P
,"9!449
0>33"3
!"E"
"!9,/A"3
1,/A"3
"94"7
!4"3
47
9>::"1:"
B"903"2"9:P
3!"9E,/!:
E,/3
"9
47749;>3,;",;"3
A449
01",3:+1,*"
794/";"3
!,"
,3:7"1"3
47
!"
1401"
"+4"';"3
A3
!"
*944;:;!P



86




memorandum

>>> inhoudstafel

87