Els Ronsse www.psysense.be pc Guislain, Polikliniek voor mensen met een verstandelijke beperking
AGRESSIE, EEN UITDAGING!
Algemeen: Agressie = ? Er is sprake van agressie als je andermans
grenzen overschrijdt, bewust schade berokkent aan iets of iemand, of als je met je woede iets probeert te bereiken of iets wilt verhullen. Agressie is bedreigend en schadelijk voor degene tegen wie het gericht is.
Zonder agressie? Boosheid, verdriet, blijdschap en angst zijn de
belangrijkste emoties van een mens. Dat we allemaal wel eens last hebben van een woedeaanval is dus niet ongewoon. Wie emoties opkropt wordt op den duur ziek of raakt gefrustreerd. Af en toe je woede ventileren is dus best gezond.
Oorzaak? Psychologen beschouwen agressie niet als een
emotie maar als een 'aangeleerde' gewoonte. Agressief gedrag is vaak vroeger afgekeken van anderen, ouders bijvoorbeeld. Iemand die zich regelmatig agressief gedraagt kan er bijvoorbeeld macht mee uitstralen, of verhullen dat hij bepaalde dingen niet durft of niet kan. Soms is dat dus een patroon in iemands leven.
Bij Mensen met VB anders? probleemgedrag gedefinieerd vanwege (a) frequentie van voorkomen, (b) ernst (de potentieel fysieke of psychische schade voor de persoon zelf of anderen of aan eigendom) en (c) lange duur in de tijd en in diverse situaties.
Voorkomen? Verschillende auteurs hebben prevalentiecijfers
voor probleemgedrag vermeld die variëren van 10 tot 60% van de personen met een verstandelijke beperking (Emerson et al. 1999).
Oorzaak bij VB? probleemgedrag =
resultaat van ongunstige interactie tussen de betrokken persoon (met zijn/haar biologisch en psychisch substraat) én de fysieke en sociale omgeving.
Niet persé bewust Omgevingscondities Niet alleen slechte ervaringen schadelijke opvoedingscondities afwezigheid van beschermende elementen
Maar ook… medische condities . chronische hoofdpijn, menstruatieongemak, middenoorontsteking, allergische reacties, huidaandoeningen, hartproblemen
Maar ook… medische condities onregelmatig slapen, constipatie, gastro-intestinale pijn, epileptische stoornissen tandpijn, neveneffecten van psychotropische en andere
medicatie
Gevolgen van aandoeningen vaker vóórkomen bij personen met specifieke organische
afwijkingen van het centrale zenuwstelsel (lesies in de prefrontale cortex en door epilepsie ) bij personen met genetische stoornissen bep. ‘gedragsfenotype’
Voorbeelden: Syndromen zoals:
Cornelia de Lange, Cri-Du-Chat, Fragile X, Prader-Willi, R ett, Smith-Magenis, Tourette Williams
vertonen een reeks van kenmerken die grote risicocondities vormen voor het vóórkomen en de ernst van probleemgedrag
Condities, kansvergroters: pervasieve hyperactiviteit, ritualistische gedragingen, impulsiviteit, vermoeidheid en slaapstoornissen, angst, aandachtstekorten, over-arousal in reactie op lichte omgevingsstimuli emotionele instabiliteit met cycli van positief en negatief affect
En ook nog gebrekkige coping: vaak stressvolle ervaringen vanwege hun
aanpassingsproblemen en gebrek aan copingstrategieën. Gedragsproblemen ten gevolge van stressvolle ervaringen kunnen leiden tot langdurige verstoring van relaties met de omgeving en tot psychiatrische stoornissen.
Conclusie: Probleemgedrag moet niet in eerste instantie
worden gezien als een symptoom van een psychische ziekte. Psychiatrische stoornissen in combinatie met psychische en omgevingscondities kunnen het vóórkomen en de vorm van probleemgedrag beïnvloeden.
Vaak zijn problemen bij VB gevolg van: veel meer falen en mislukkingen ervaren Pijn Onlust Angst Overvraging Neurologische aandoeningen
Waarom agressie gebruiken? Communicatie Meest primitief reaktiepatroon
Vormen van agressie? Meest gekende: Verbaal Non-verbaal
Doel van agressie /algemeen 1. Emotionele chantage
met hulpeloosheid macht verkrijgen. 2. Frustratieagressie
Uit machteloosheid agressief reageren
3. Doelgerichte of instrumentele agressie
met opzet agressie, heel berekenend 4. Overvallen, aanranding en verkrachting
Met opzet, en met criminaliteit (misdaad) als gevolg.
begeleiders
Aanpak Agressie ontstaat nooit zomaar en is nooit
eenduidig.
Aanpak? biologische, medische, psychische andere hiermee samengaande stoornissen
verschillende professionele disciplines
Factoren betrokken bij het ontstaan van probleemgedrag
Ontwikkelings factoren
Biologische en medische factoren
Psychische factoren Omgevings(sociale) factoren
Probleem gedrag Condities: - oorzakelijk - verwerking - instandhoudend Psychiatrische stoornissen
Psycho-socio-medisch model algehele ontwikkeling van een persoon. beïnvloedt het driedimensionele
paradigma – biologisch, psychisch en sociaal – bij personen met beperkingen
ontwikkelingsperspectief
Per ontwikkelingsniveau verwerft iemand
adaptieve en maladaptieve gedragingen. (baby wordt boos bij honger stressvolle situatie excessieve prikkelbaarheid, hoofdbonken, driftbuien en destructiviteit. Een kind kan op stressvolle condities reageren met compulsieve en obsessieve gedragingen of agressief of destructief gedrag.
Beoordelen? Beoordeling van het gedrag (probleemgedrag)
anamnestische en recente klinische dossiers vraaggesprek met de persoon informatie door de zorgverleners directe observatie van het gedrag formele en gestandaardiseerde procedures (bijvoorbeeld checklist, beoordelingsschalen, gedragsanalyse)
Beoordelen? Beoordeling van de persoon biologische kenmerken (genetische, organische CZS-abnormaliteiten) psychosociale aspecten (niveau van cognitieve, sociale, emotionele en persoonlijkheidsontwikkeling) fysieke gezondheid psychiatrische bevindingen functionele problemen
Beoordelen Beoordeling van de omgeving
fysieke omgeving (woonsituatie, school, werk, dagbesteding et cetera.) betekenis van de persoon voor de omgeving (bijvoorbeeld acceptatie door de omgeving) systeemproblemen pedagogische problemen sociale problemen – culturele aspecten
Agressie herkennen Herken de grenzen Schat in met welk soort agressie je te maken
hebt Schat de toerekeningsvatbaarheid in Onthoud: Depersonaliseren Niet fight/flight. Ken jezelf!!
Omgaan met frustratieagressie Neem het probleem ernstig!! Luister naar wat de persoon te zeggen heeft en laat uitpraten Blijf rustig. vat de woorden van de boze persoon kort samen. Ontken niet!!! Laat weten wat jij wel en niet kunt doen om het probleem te verhelpen Bied een oplossing aan en koppel die aan concrete afspraken. Noteer en visualiseer
Omgaan met doelgerichte of instrumentele agressie Blijf rustig. Je eigen veiligheid staat voorop. kijk
waarheen je kunt vluchten, houd fysiek afstand Trek grenzen, maar ga niet tegen de persoon in. Als er een wapen in het spel is: negeer dat niet! Luister naar wat de persoon te zeggen heeft. Geef de keuzemogelijkheden aan die er zijn. Ga weg zodra er iets bereikt is. Voorkom opflakkering
Verbale communicatie De ik-boodschap Pas op met: ja, maar …. Iemand die boos is, is
dat vaak met een reden, al dan niet terecht. Ga niet in op de inhoud van de boodschap, maar op het feit dat de ander zo boos is. Communiceer helder Vermijd gezichtsverlies Leid de aandacht af HUMOR
Non-verbale communicatie Duidelijkheid en helderheid Sta rechtop en stevig op twee voeten. Vermijd
te veel beweging. Houd oogcontact. Gebruik een lage stem Praat duidelijk, maar zonder stemverheffing. Zend geen dubbele boodschap uit: liever niet glimlachen dan 'gemaakt' glimlachen. Probeer rustig adem te halen, angst verlamt
Maar naast agressie herkennen… Ook ruimer kijken. Als je agressie probeert te verminderen, moet je
iets anders vermeerderen. Positieve energie vermindert negatieve energie Vaak is agressie gevolg van overschatting, ga iemand dus op een ‘lager’ niveau benaderen.
En wat als er toch agressie was? Tov collega’s: onvee!! ONMIDDELLIJKHEID NABIJHEID VERWACHTINGEN EENVOUD (KISS: keep it simple and stupid) EENDUIDIGHEID Tov medebewoners/medewerkers: idem!
