Memo Van: Huib Haccoû, Ron Sint Nicolaas Aan: Beoogde leden van het Stichtingsbestuur Livinggreen Centrum Oost Nederland Betreft: Livinggreen Centrum Oost Nederland: Visie, Missie en Doelstelling. Concept dd 23 februari 2015
Introductie Het Livinggreen Centrum wil voor Deventer en Oost Nederland een versnellende impuls geven door het verspreiden van kennis en het bevorderen van samenwerking t.b.v. duurzaam leven, werken en wonen. Het is zowel gericht op de uitvoerende professionals (de vak – en ambachtslieden) als op de burger cq de klant. Om er vervolgens mee aan de gang te gaan in concrete (pilot) projecten. Dit initiatief maakt deel uit van het Interreg IVb project Livinggreen, dat sinds zijn lancering in 2010 in NW Europa 5 Livinggreen centra heeft gerealiseerd. Alle gevestigd in gebouwen met cultureel erfgoed waarde.1 Het adagium daarbij is dat, als men in staat is monumenten duurzaam te renoveren met behoud van de culturele erfgoed, dan moet men ook in staat zijn de bestaande woning -en gebouw voorraad, duurzaam te renoveren. Hiervoor is een totaal budget ingezet van € 12 miljoen.
Europa Op het Europese continent speelt de aanzienlijke afhankelijkheid van de Russische gasvoorziening maar ook de elektrische energie opwekking kent zijn eindigheid. Naast aanzienlijk vervuilingscomponenten als gevolg van de kolengestookte elektriciteitscentrales waartegen steeds meer weerstand ontstaat door de CO2 emissies die het klimaatverandering aanjagen, is er het moedige besluit van de Duitse regering naar aanleiding van de kernenergiecentrales in Fucushima Japan maart 2011 die als gevolg van een tsunamie door een complete melt down waren getroffen. Door dit catastrofale ongeluk, dat niet voorzien was in de rampenscenario’s, is er door Duitsland 1 Het betreft hier de centra in Delft (de Stichting de Witte Roos); in Antwerpen (het Ecohuis Antwerpen;Lile, het Centre d’Habitat Durable,;Londen the Horse Stable in Morden Hall Park (National Trust) en in Ludwigsburg (Livinggreen Centrum) zie www.livinggreen.eu
1
tot een kernenergiemoratorium besloten. Met tegelijkertijd het beleidsvoornemen om op termijn alleen elektrische energie op te wekken uit wind, water of de zon. En het gebruik van aardwarmte voor ruimte verwarming te stimuleren. Mede hierdoor gedreven is door de Europese Commissie met voorstellen gekomen die ertoe leiden dat er in het jaar 2050 een halvering van de CO2-emissie zal zijn doorgevoerd in de gehele Europese Gemeenschap. De uitvoeringsscenario’s laten - met Duitsland als uitzondering – in alle Europese lidstaten aanzienlijke achterstanden zien. Waarbij Nederland tot een van de slechtst presterende lidstaten behoort.
Bron: Germanwatch 2014: NL als een van de slechts presterende lidstaten waar het gaat om CO2 reductie.
Er zijn hiervoor vele oorzaken aan te wijzen, maar één daarvan is het onrustbarend grote tekort aan groene kennis bij de vaklieden die uitvoering moeten geven aan bijvoorbeeld de duurzame renovatie van de bestaande bouwvoorraad. Deze kenniskloof moet met voorrang worden gedicht wil men de achterstanden versneld inlopen en vastgestelde reductie doelstellingen op tijd kunnen realiseren. Dat dit geen vrijblijvende ambitie is mag duidelijk zijn als men zich realiseert welke de gevolgen die zijn verbonden met het niet beperkt houden van de opwarming van de aarde tot 2° C.
Nederland Deze achterhoede positie heeft desondanks niet geleid tot matiging van politiek bestuurlijke ambities. De Nederlandse overheidsdoelstelling om het energiegebruik van de bestaande woningvoorraad voor 2030 te halveren en de totale CO2-emissie binnen Nederland met 20% te reduceren voor 2020 staan nog recht overeind. Maar serieuze uitvoeringsmaatregelen blijven achterwege. Provinciale overheden nemen het estafettestaafje over en schromen niet hier – althans in beleids-tekstuele zin - nog een schepje boven op te doen. Overijssel wil de CO2-emissie in het jaar 2020 gehalveerd hebben en de provincie Brabant spant de kroon met de beleidsambitie om alle 800.000 Brabantse woningen in het jaar 2050 klimaat neutraal te hebben. Maar dat niet alleen, deze provincie voorspelt gratis energie voor alle Brabanders !
2
Verkiezingsretoriek of niet, er is zich een groeiend besef aan het ontwikkelen over de urgentie die tot handelen maant.
Bron: Volkskrant 12/02/2015 p31
Deventer De expliciet uitgesproken beleidsambitie van de gemeente Deventer is om deze stad in het jaar 2030 tot een CO2 neutrale stad te hebben getransformeerd. Haalbaar ? Wanneer men zich afvraagt waar dit beleidsoptimisme op gestoeld zou kunnen zijn dan moet het haast wel op de technologische mogelijkheden zijn gebaseerd. De technieken zijn - soms reeds lang - voor handen, de kennis is beschikbaar, maar de toepassing ervan op een schaal die serieus werk maakt van de beleidsdoelstellengen, blijft achterwege. De beschikbare kennis wordt niet opgehaald of daar gebracht waar zij haar toepassing kan krijgen. Alle maatregelen die in onderstaande illustratie in beeld worden gebracht zijn reeds voor handen, maar vinden nog onvoldoende hun weg naar de markt.
3
Hier nu wil het Livinggreen Centrum althans voor Deventer en Oost Nederland een versnellende impuls aan geven door de te verspreiden kennis en technieken een adres te geven en praktijkgemeenschappen van de uitvoerende professionals , de vak – en ambachtslieden te organiseren en faciliteren. Die deze nieuwe kennis aangereikt krijgen. Om er vervolgens mee aan de gang gaan in concrete (pilot) projecten. Het overgrote deel van de woningen in Nederland is gebouwd voor 1980. Deze woningen zijn bij hun bouw niet geïsoleerd. Hierdoor lekt een groot deel van de warmte gewoon uit de woning weg. Een ongewenste situatie voor zowel de woningeigenaar (kou, tocht, vocht, onnodige hoge rekening, weinig woonkomfort, slechte verkoopbaarheid/verhuurbaarheid) als de samenleving (klimaatdoelstellingen, vermindering uitstoot CO2). Het ‘bij de tijd brengen’; het energetisch renoveren van de woningen kost per woning tussen de 15 en 40 duizend euro. In totaal 180 miljard euro. Een geweldige kans voor bedrijven en de werkgelegenheid natuurlijk.
Bij elkaar brengen van kennis en ervaringen Op het gebied van duurzaam renoveren van woningen en andere gebouwen gebeurt er veel op dit moment. Op veel plaatsen worden nieuwe producten en diensten ontwikkeld, allemaal gericht op het raken en ontzorgen van de woningeigenaar. Vaak weet men van elkaar echter niet goed wat waar wordt ontwikkeld. En kan men dus ook niet leren van elkaar, of samenwerking zoeken. Complexe regelgeving en lastig te financieren projecten versterken dit. Dit alles staat tempoversnelling en opschaling in de weg. Wij gaan dit wel op gang brengen door: • • • •
Vastgoed eigenaren een betrouwbaar en onpartijdig overzicht te bieden van de mogelijkheden voor duurzaam renoveren. Aansluiting te vinden bij onderwijs. Basis-, Middelbaar-, MBO, HBO. Kennis in het MKB bedrijven bij te spijkeren ? In de vakopleidingen kennis en waarden over te dragen over het 4
• • • •
thema duurzaamheid. Samenwerking te vinden met onafhankelijke toeleveranciers, Samenwerking op te zetten binnen de bouw en installatie kolom. Helpen opzetten van Praktijk Gemeenschappen (CoP) Creëren van een Livinggreen Centrum Oost Nederland
Missie: spreiden van kennis en kunde De bestaande bouw-voorraad is aan renovatie toe. Optuigen praktijkgemeenschappen is een eerder beproefde aanpak voor kennisspreiding vooral als er sprake is van ingewikkelde wet – en regelgeving ook met betrekking tot subsidie regimes. Maatwerk en onduidelijke eisen waaraan het renovatie werk moet voldoen terwijl de beperkte budgetten, bieden geen interessante markt voor grote bouw bedrijven. Bedrijven moeten kosten beperken om concurrerend te kunnen blijven en om het voor klanten betaalbaar te houden. De bouwkolom bestaat uit kleinere bedrijven - 90-95% van de bedrijven in de bouw kolom hebben minder dan 20 personen in dienst - die veelal geen mogelijkheden hebben om hun personeel voor wat betreft hun kennis up to date te houden. Door deze beperkte omvang kunnen de kleinere bedrijven vaak niet alle vakbekwaamheden bieden nodig voor duurzaam renoveren. Het ( duurzaam ) renoveren van de bestaande woningvoorraad is een belangrijke omvangrijke- en groeiende markt. Zoals hiervoor beschreven zijn hoge energie besparingsnormen (die verder gaan dan de actuele normenstellingen) nodig en technisch goed mogelijk. Echter: Alleen wanneer onderlinge afstemming op de werkvloer goed voor elkaar is, valt te verwachten dat de inhaalslag kans van slagen krijgt. Praktijk gemeenschappen van midden- en klein bedrijven zijn voor deze opgave van essentiële betekenis.
Doelstellingen Promoten van renovatie op de meest duurzame manier door voorbeeld / pilot gebouwen zoals bv monumenten duurzaam te renoveren en deze als demonstratiegebouwen in te richten en in te zetten. Kennis te ontsluiten over de nieuwste technieken en materialen voor huiseigenaren en de bouw en installatie sector in het MKB.
5
Activiteiten Livinggreen Centrum; kennis uitwisseling een plek bieden. De plaats waar alle kennis, informatie, advisering, opleidingsmogelijkheden, techniek maar ook beleving en fun op het gebied van duurzaam bouwen en renoveren samengebracht kunnen worden. Livinggreen Centrum Oost Nederland wordt zowel “a place to be” voor ondernemers, consumenten, studenten/scholieren en iedereen die de markt van duurzaam renoveren interessant vindt, als ook een concept dat meerdere (decentrale) initiatieven verbindt. Hier kunnen verschillende zo niet alle geledingen uit de samenleving kennis nemen van de kennis en knowhow, zoals die in het EU project zijn opgediept. Maar meer nog is het Livinggreen Centrum een plek waar initiatieven samenkomen die bijdragen aan een vergroting van de bewustwording dat een groene levensstijl essentieel is voor het halen van de klimaat doelstellingen (de ideële component ) maar tevens dat met het renoveren van de bouwvoorraad , alleen de duurzame aanpak hiervan, toekomst waarde heeft, ook in de commerciële zin. ( de commerciële component) De consument ziet dit terug in een beheersing van de energierekening en de waarde/verkoopbaarheid van de woning. Dit geldt ook voor huurwoningen. De ondernemer beperkt zijn vast goed lasten De ondernemer in de sector van duurzaam bouwen en renoveren vergroot zijn omzet en maakt zijn bedrijf toekomstbestendig. De werkgelegenheid wordt gestimuleerd, zeker de onderkant van de arbeidsmarkt. Deventer Werktalent en Sallcon zullen nadrukkelijk participeren. Er komt ruimte voor nieuwe vormen van ondernemerschap. De markt zal steeds nadrukkelijker vragen om duurzame oplossingen waarvoor bij de vakmensen ook kennis en kunde wordt verwacht. Hier echter wringt de schoen.
Livinggreen centrum; de opgave De opgave van het Livinggreen Centrum is, het dichten van de kloof tussen weten en doen (knowing and doing) maar ook tussen aanbieders en consumenten. Het gaat daarbij om kennis, om nieuwe werkvormen, technisch aanbod, consumentenmarketing, maar ook om opleiding, innovatie, fun. Met de ambitie om de bestaande woningvoorraad in Deventer voor 2030 klimaat neutraal te hebben is een aanzienlijk opgave in beeld, waarbij het voor elke woning om maatwerk zal gaan. Het is een opgave die door het karakteristiek maatwerk bij uitstek voor de MKB bedrijven in de bouw - en installatie sector is weggelegd, waarvoor zij noch in kwantitatieve -, noch in kwalitatieve zin, zijn toegerust. Deze opgave dient zich aan in een tijd waarin de (jeugd)werkloosheid in voor sommige categorieën van werkloze jongeren tot 50% is gestegen. Deze jongeren een perspectief bieden op nuttig werk en een zinvolle start op de arbeidsmarkt, maakt deel uit van de opgave van het Livinggreen centrum als Leerfabriek 6
In het Livinggreen Centrum wordt hiertoe een werkplaats ingericht voor na - en bijscholing inzake het duurzaam renoveren van de bestaande woningvoorraad. Deventer Werktalent en Sallcon vormen hierin cruciale spelers evenals opleidingscentra als Bouwmensen Deventer, Techni campus, Aventus en Saxion. Voor het betrokken MKB en fabrikanten van decentrale energie opwekkingsapparatuur biedt het centrum de mogelijkheid duurzame apparatuur aanschouwelijk en werkend te presenteren. Het duurzame energiewarenhuis.
Livinggreen Centrum; met publieksfunctie Voor de gezinnen en scholen biedt het Livinggreen Centrum een wisselende interactieve tentoonstelling waarmee bij basisschool jongeren interesse wordt gewekt voor duurzame technologie en inzicht wordt geboden in effecten van duurzaam gedrag. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van bestaand display - en speel materiaal uit andere Livinggreen centra in Europa, maar daarnaast kan in de werkplaats van de leerfabriek als leerwerkstukken in het kader van de na – en bijscholing, tentoonstelling toestellen worden ontwikkeld en gerealiseerd. Daarnaast wordt ook de mogelijkheid geboden om gewoon plezier te maken,bijvoorbeeld met seriouis gaming . Mogelijke aanliggende onderwerpen als voedsel ed. zijn ook niet uitgesloten.
Livinggreen centrum; biedt onderdak Het Livinggreen centrum wil de volgende functie bieden, dan wel een plek geven. • • • • • • • • • • • • •
Energie warenhuis waarin werkende toestellen / installaties en isolatie aanpakken kunnen worden gezien, ervaren, beleefd. Leerfabriek met werkplaats (meester gezel) voor na-en bijscholing voor onderkant van de arbeidsmarkt. Scholingslocatie waar de Saxion Livinggreen kennismodules kunnen worden aangeboden aan praktijkgemeenschappen. Interactieve tentoonstelling duurzaam leven voor scholieren o.m. als spin off van de leerfabriek. Test opstellingen van werkende installaties als zonnecellen en zonneboilers etc. waar studenten /leerlingen proeven mee kunnen uitvoeren. Financieringsmodellen aanreiken waarmee duurzame renovatie trajecten hun voorfinanciering kunnen krijgen. Vergaderlocatie voor initiatieven die de stad tot duurzame stad maken. Evenementen locatie voor initiatieven van onderop en de stadsambassade zijn voor de stadsambassadeurs / stadsmakers. Werkplekken bieden voor onderwerp gerelateerde bedrijven en ZZP'ers. Eetcafé voor verantwoorde catering. Theater faciliteiten voor demonstraties en presentaties. Proefopstelling geothermie en warmte / koude opslag. Enzovoort
7
Het Livinggreen Centrum; de betrokkenen Naast de gemeente Deventer en de het Interreg IVb project Livinggreen zijn bij het initiatief betrokken: SBRCURnet (Livinggreen Leadpartner), Saxion Hogeschool Deventer (Livinggreen Partner) De Startbijeenkomst voor het Netwerk Duurzaam Renoveren van 4 december 2014 waar het Livinggreen centrum als idee is gepresenteerd aan 150 personen uit diverse geledingen van de Deventer samenleving en zijn omgeving, kreeg veel adhesie. Dit heeft geleid tot een oprichting van een praktijkgemeenschap Livinggreen Centrum Oost Nederland waarin personen deelnemen afkomstig uit de sector van de sociale arbeid, de bouw- en installatiesector, het adviserend bedrijfsleven, De Ulebelt , de Deventer energie coöperatie.
Het Livinggreen Centrum; de locatie De initiatiefnemers hebben het oog laten vallen op het vm. Essentkantoor. Dit kantoor staat op het terrein van de voormalige gasfabriek dat momenteel wordt gesaneerd. Het kantoor is in 1999 door Essent verlaten en ingeruild voor een nieuw kantoor in Zwolle. De locatie is in alle facetten aantrekkelijk en uitdagend. Kenmerken van het gebouw: • 5.000 m2 verhuurbare ruimte. • Ruime hal. • Veel flexibel in te delen ruimten. • Kelder onder het hele gebouw met o.m. een grote ruimte van 600 m2. • Grote kavel (met parkeer gelegenheid) • Op de 1e verdieping representatieve ruimten met uitzicht op de IJssel en de stad. • Een plat dak van 2.200 m2 Het gebouw is juridisch eigendom van de gemeente Deventer en maakt onderdeel uit van een grotere ontwikkel locatie. Gezocht wordt naar een ontwikkeling in de vorm van een modern verdienmodel uitgaande van een lage m2 prijs (op basis van vaste lasten) waarbij deelnemende partners de mogelijkheid hebben ruimten naar eigen behoefte in te delen. Hiermee neemt draagvlak voor bedrijven om hierin te participeren toe en wordt de creativiteit voor de invulling bevorderd. Doel is dat de Europese inzet de extra doelen kan faciliteren. Maar het moet niet zo zijn dat de basis afhankelijk is van subsidie. Op die manier zijn al zovele duurzaamheidscentra mooi begonnen en na einde subsidie een stille dood gestorven.
8
Organisatie Voortgang proces vorming van de oprichtingscommissie van de Living Green Coöperatie Rol commissie De commissie dient te worden samengesteld op initiatief van de Europese organisatie van Living Green, op basis van bij hun bekende informatie en motivatie van inwoners van de gemeente Deventer waarvan wie bekend was dat zij aan een duurzaam Deventer in 2030 (het uiteindelijke doel) wilden meewerken. De commissie heeft tot taak om met de beschikbare informatie te analyseren of, en zo ja hoe, een volgens het nieuwe generatiemodel te vormen duurzame coöperatie in samenwerking met de inwoners en bedrijven in Deventer opgericht kan worden. De commissie vervult een kwartiermakersrol voor het uiteindelijk uit de leden van de stichting samen te stellen bestuur, welke naar een geschatte inlooptijd van enkele maanden selfsupporting zou moeten zijn. Activiteiten van de (stichting)commissie: Definiëren doelstelling van de coöperatie Stappenplan en planning maken voor het creëren van draagvlak binnen de inwoners en bedrijven van de gemeente Deventer. Werving en selectie van de leden van bestuur en toezichthouders Programma maken voor doel, inhoud en presentatie op evt. publieksinformatiedag Organisatie van publieksinformatiedag . Inventariseren van mogelijke samenwerking met gemeente, energiebedrijven, lokale en regionale bedrijven en instellingen. Analyse en optimale gebruikmaking van beschikbare expertises binnen commissie, gemeente , externe personen en bedrijven. Zoveel mogelijk bekendheid geven aan de inwoners via het eigen netwerk van de doelstellingen en opzet van de coöperatie. Het vormen van werkgroepen voor o Samenstelling bestuur en organisatie van de coöperatie o Het definiëren van het mogelijke werkterrein van de coöperatie op korte, middellange en lang termijn. o Het opstellen van de startbegroting, budget en middelen o Het maken van een communicatiestrategie voor naamsbekendheid en werving van leden. De oprichtingscommissie bestaat op dit moment uit: Jeroen Kroese (Sallcon), Wouter Visser (DeCombinatie), Tjeerd de Boer (Schuttebouw), Niels Götz (5plus1), Huib Haccoû (Saxion), Rob de Waard (zelfstandig adviseur), Jose v.d. Griendt (eigenaar Silo), Pieter Parmentier (zelfstandig adviseur), Dick Glazer (Stratin), Ron Sint Nicolaas (gemeente Deventer). Doel is op korte termijn een stichting op te richten met het doel tot oprichting van een cooperatieve vereniging te komen. De stichting heeft ook de taak de subsidieaanvrage Interreg 5B te verrichten.
9
Bedrijfsmodel(len) ontwikkelen Het Livinggreen Centrum biedt een platform voor verschillende samenhangende activiteiten. Elk van deze activiteiten wordt gedragen door een daarop toegesneden business -/ verdien model, dat ook bijdraagt aan de exploitatie van het Livinggreen Centrum Oost Nederland, als zodanig. Het gaat dan om de volgende soorten van activiteiten waarvoor een verdienmodel wordt ontwikkeld: Aanzet voor een bedrijfsmodel voor de volgende combinatie van functies Leerfabriek met meester – gezel werkplaats Scholing Energiewarenhuis Advisering energie Advisering financieel Beleving Creativiteit Vrijplaats Werken Stadsambassade voor initiatieven van onderop en evenementen. Conferentie Bedrijf verzamel gebouw voor start ups Dakterras Duurzaam voedsel Werk zoeken/vinden Sharing van ….. ?????
10
Slot Vanwege de brede doelstelling (Oost-Nederland) is de wens dat de provincie Overijssel zich ook met het initiatief kan- en wil verbinden. Het gaat hier dan niet primair om een financiële vraag, maar vooral om het verbinden en op de kaart zetten van OostNederland. Van belang is wel te vermelden dat dit initiatief niet in de plaats van andere komt maar vooral verbindend wil zijn. Benadrukt wordt nog de Europese verbinding via Livingreen.EU en daarmee met de Europese Urban Agenda en de (ook in provinciaal verband) activiteiten rondom de Agenda Stad en het inrichten van Stadsambassades. Het voormalige Essentgebouw aan de Zutphense weg 6 in Deventer leent zich door zijn inrichting bij uitstek, om de beoogde functie een gezamenlijk plek te bieden. Het gegeven dat er geen kapitaalslasten meer op het gebouw rusten, maakt het de gemeente Deventer mogelijk om deze faciliteit tegen betrekkelijk geringe gebruikskosten als Livinggreen Centrum in te zetten.
11
