UTRECHT
Een buurt om nooit
meer weg te gaan
Van oudsher zijn de straten rond het Utrechtse Wilhelminapark geliefd bij artsen, professoren, politici en andere welgestelden. Maar het park zelf krijgt steeds meer studenten en festivals te verwerken. De buurt houdt het liever een beetje kneuterig. Een bierfestival met dimdls en zanger Dennie Christian? 'Dat hoort hier niet.'
FIJN WONEN AAN HET DEFT GE WILHELMINAPARK F1eurlëtte van de Velde Foto's Mischa Keijser
ie 's morgens om half negen in het Utrechtse Wilhelminapark wandelt, moet uitkijken dat hij niet omver wordt gereden. Door het park gaat dan een gestage stroom flink doortrappende fietsers, elke dag zo'n twaalfduizend. Het zijn vooral studenten die vanuit de stad op weg zijn naar universiteitscomplex De Uithof, maar ook scholieren, ouders die kinderen naar school brengen en medewerkers van het Universitair Medisch Centrum, dat ten oosten van.de stad ligt. Rond vijf uur 's middags herhaalt het ta fereel zich, in omgekeerde richting. Ook buiten de spitsuren is er volop leven: buurtbewoners laten hun hond uit, kinderen vermaken zich in de speeltuin, er passeren wandelaars en hardlopers, scholieren hangen op de bankjes rond de vijver, er wordt gevoet bald, en in een afgelegen hoek drinken zwer vers hun blikjes bier. Het Wilhelminapark in Utrecht-Oost is een typisch stadspark, maar het is ook een chic park. Het ligt in wat bekendstaat als de mooiste buurt van Utrecht: de Wilhelmina parkbuurt. Het bevindt zich op een kruispunt van wijken: aan de westkant van het park ligt Oudwijk, waar enkele straten verderop ook veel voormalige arbeidershuizen zijn te vin den. De oostkant, waar de Koningslaan ligt, hoort bij de Schildersbuurt. Van oudsher vestigden zich rond het Wil helminapark de welgestelden van de stad: notarissen, artsen, professoren, politici en bestuurders, zoals de oud-commissaris van de Koningin in Utrecht, CDA'er Pieter Bee laerts van Blokland, VVD-prominent Henk Vonhoff, CDA-coryfee Wtllem Aantjes en voormalig CDA-minister van Sociale Zaken Aart-Jan de Geus. Veel buurtbewoners zijn vaste gast in het
W
64· ElSEVIER 18 DECEM8ER 2010
befaamde restaurant Wilhelminapark, dat midden in het park ligt. Eigenaar en topkok Jon Sistermans (63) typeert hen: 'Ze hebben allemaal gestudeerd. Ze zijn maatschappelijk geslaagd. Maar anders dan in Amsterdam, hebben ze geen dikke nekken, geen kapso nes.' Hij lacht: 'Ze zien er braaf uit, maar in hun hart zijn ze nog een beetje student.' Pauline van der Does de Willebois (80) woonde als meisje al aan het park, in het huis waar nu Hans Wijers (59), de baas van verf en chemieconcern AkzoNobel woont. Ze trouwde in 1955 met jonkheer Joop van der Does de Willebois en verhuisde met hem naar Noord-Brabant. Vanwege zijn werk voor Amev Verzekeringen - waar Van der Does later vicevoorzitter van de raad van bestuur werd - keerden zij in 1973 terug naar het Wilhelminapark. Ze hadden een groot huis nodig, want ze hadden inmiddels vijf kinde
ren, onder wie zoon Joost - die de afgelopen jaren bestuursvoorzitter van het Amster damse beursbedrijf Euronext was. Ze koch ten het huis van een cardioloog. Wat nu de zitkamer is, was vroeger diens spreekkamer. De mensen in de buurt zijn, anders dan in Brabant, 'wat gereserveerd', vindt het echt paar. Het contact met naaste buren is goed, maar 'je loopt hier niet bij elkaar binnen'. Vrienden - ze spreken als veel keurige, oude mensen van 'vrinden' - maakten ze via clubs, niet via de buurt: de bridgeclub, de Rotary en de tennisvereniging. Bijna veertig jaar later woont het vitale echtpaar er nog steeds, en met plezier. Joop van der Does (83): 'Zeker nu we op leeftijd zijn, is het prettig alles in de buurt te hebben: winkels zijn op loopafstand, het ziekenhuis is om de hoek.' Verhuizen naar iets kleiners? Geen denken aan. Hun huis kijkt uit op het park. Dat dat er zo mooi bij ligt, is vooral te dan ken aan de Stichting Wilhelrni napark. De stichting, die zeshon derd donateurs heeft, zet zich er voor in om 'het karakter, de sfeer en de kwaliteit van het park te bevorderen'. Ze werd in 1992 opgericht door bezorgde omwo nenden die het park zagen ver loederen. Oud-bestuurslid Edu ard de Nooij (80): 'Utrecht was toen een zogeheten artikel 12 gemeente die onder financiële curatele stond. Er was te weinig geld voor onderhoud van het park.' Vooral kwetsbare, oude bomen dreigden daarvan het slachtoffer te worden. De voorzitter van de stich ting, Cathrien Ruys (67), groeide op in de buurt. Haar vader was er Pia Dijkstra: 'Hier zie ik de seizoenen voorbijkomen' longarts. Ze woont al jaren aan
/'y ,
Engelse landschapsstijl: grillige vijvervonn
Bewoners Cathrien Ruys en Eduard de Nooij
Het drukke paril wordt goed onderhouden
het park. 'Ik leerde schaatsen op de vijver, nu leer ik het daar mijn kleinkinderen.' De stich ting verzet zich, vaak met succes, tegen plan nen die het park zouden kunnen schaden. De bekende poffertjeskraam die van het Vreden burg in het centrum moest verdwijnen, werd geweerd. Een bierfestival, met dirndls en zanger Dennie Christian, werd na protest van de stichting het tweede jaar naar elders ver plaatst. Theaterfestival De Parade was even min welkom. Ruys: 'Massale evenementen horen hier niet. Tegen zoveel mensen is dit park niet bestand. Wij zijn heus niet tegen al les. Een park is een ontmoetingsplaats. De jaarlijkse rolstoelrace van revalidatiecentrum De Hoogstraat is bijvoorbeeld enig.' Jeroen Kreijkamp (35), verantwoordelijk D66-wethouder voor de wijk, noemt de stich ting 'zeer betrokken' bij de zorg voor het
park. 'Ze voeren een sterke lobbyen steken er ook eigen geld in.' Hij doelt op de bijna 150.000 euro die de stichting via sponsoring bijeenbracht voor het behoud van de bomen. Bovendien is later een plan ontwikkeld voor de aanplant van bomen met tuin- en land schapsarchitectenbureau Copijn, achterneven van de ontwerper van het park, Henri Copijn.
Maliebaan zit. Nu eens een 'drieling', dan weer een 'zesling', zoals hij het noemt. Dat verklaart de diversiteit Er zijn smalle 'pippi langkoushuizen ' met een souterrain en een beletage. Andere zijn breder en hebben de in gang op de begane grond. Puntdaken, toren tjes en dakkapellen wisselen elkaar af. Uit eindelijk groeide alles aan elkaar vast tot twee lange rijen huizen, onderbroken door enkele zijstraten. Tussen al die statige fin-de-sièclepanden vallen enkele moderne, stijlvolle huizen aan het begin van de Koningslaan op. Hier zat tot 1977 de Emmakliniek, een kraamkliniek waar heel wat Utrechtse kinderen zijn gebo ren. Nadat de kliniek was verhuisd, zou het pand worden verbouwd tot appartementen, maar zover kwam het niet. Het gebouw brandde in 1979 af. Pauline van der Does:
'Zesling' De eerste huizen rond het park verrezen rond 1885 en zijn daarmee net iets ouder dan het park zelf. Dat werd in 1898 geopend (zie 'Een rijksmonument' op pagina 66). Anders dan nu werd niet in een keer een hele woon wijk neergezet, maar werd af en toe her en der een groepje huizen gebouwd, vertelt ma kelaar Jan Muus (57) van makelaarskantoor Muus & Uzerman dat op de nabijgelegen
ELSEVIER 18 DECEMBER 2010' 65
WILHELMINAPARK
'Wij kwamen 's avonds thuis en zagen een enorme vuurzee.' Jarenlang lag het terrein braak. De moderne blokvormige huiz~n die er in de jaren negentig verrezen, doen denken aan de stijl van ontwerper Gerrit Rietveld. Japanse toeristen zijn er gek op: op weg naar het Rietveld-Schröderhuis, dat iets verder staat, maken ze hiervoor graag een omweg. Mensen blijven vaak jarenlang in de buurt wonen. Dat is 'typisch voor de Wilhel minaparkbuurt' , zegt makelaar Muus. 'Ge middeld verhuizen mensen om de zeven jaar, maar hier is dertig jaar geen uitzondering. Vaak wonen ze er tot hun dood.' Geen won der, zegt Muus. 'Het is hier prettig wonen. De huizen zijn groot, je hebt het park en het is een prachtige locatie: dicht bij de binnen stad, maar ook bij uitvalswegen en bij de universiteit, die een belangrijke werkgever is in de stad.' Zo trouw zijn bewoners aan deze wijk, vertelt buurtbewoner Evelien van Halen (37), dat ze liever een etage verhuren, dan te verhuizen. 'Gescheiden vrouwen, die in hun eentje de hypotheek niet kunnen betalen, verhuren bijvoorbeeld de bovenste etage. Zo kunnen ze hier blijven.' Omdat mensen er zo lang blijven wonen, is het aanbod aan koophuizen klein. Wat vrijkomt, wordt meestal snel verkocht. Vaak is een flinke renovatie nodig van een decen nialang door dezelfde mensen bewoond 66' EL SEV IER 18 DECEM8ER 201 0
pand. Aan het park staan drie panden in de steigers. De trend op dit moment volgens makelaar Muus: 'Ze willen allemaal een uitbouw. Dat komt door al die klusprogram ma' s op de televisie.' De vraagprijzen varië ren van 800.000 tot ruim 2 miljoen euro. Ook sommige jonge gezinnen kunnen zich dat veroorloven. Her en der staan bakfietsen en kinderfietsjes. Langzaam mengen de jonge rijken zich tussen het oude geld. Van Halen en haar man, de Utrechtse Volvo-dealer Jan Verkerk (44), wonen sinds vijf jaar aan het park. Ze hadden al langer de wens om hier te wonen, vertelt Van Halen. 'Wij woonden in Bilthoven, maar hier is het veel gezelliger. ' Ze hoorden destijds via via dat er een huis te koop zou komen. Een bui tenkans. Van Halen: 'Er komt hier zelden wat vrij .' Na de geboorte van hun vierde kind stopte zij met werken, maar de meeste jonge gezinnen in de buurt zijn tweeverdie ners. 'Je ziet veel au pairs en opa's en oma's die op de kinderen passen.' Haar man mag dan een autobedrijf hebben, Van Halen doet bijna alles lopend of op de fiets. 'Je hebt hier alles in de buurt.' Met vier kleine kinderen is een park voor de deur ideaal. 'We zitten er vaker dan in onze tuin.' Activiteiten in het park vindt ze 'heel leuk, zolang het maar wel een beetje kneuterig blijft' . De jongeren rond het park nemen de mores van de oude generatie over.
Opvallend: er zijn weinig kantoren aan het park gevestigd. Dat was vijfentwintig jaar geleaen wel anders, zegt makelaar Muus. Toen zat in de grote panden een aantal bedrij ven. Dat maakte de buurt er - vooral ' s avonds - niet levendiger op. 'De gemeente heeft zich er de laatste jaren met succes voor ingespannen om het tij te keren,' zegt Muus. 'Zodra er een bedrijfspand leeg kwam te staan, zorgde de gemeente ervoor dat de pan den een woonbestemming kregen. ' De makelaar kent de buurt goed. Zijn grootvader was notaris op de vlak achter het park gelegen Stadhouderslaan. 'Vroeger was er nog parkpolitie. Die pakte je bal af als je op het gras voetbalde.'
Zonnebaden Van historicus Maarten van Rossem (67) mag die politie terugkomen. Hij woont al bijna dertig jaar achter het park en komt er om de dag. Met lede ogen zag hij aan hoe het er in de loop der jaren steeds drukker werd. Vooral in de zomer is het grote grasveld afgeladen vol met bezoekers, onder wie veel studenten. Die komen zonnebaden, picknicken en voet ballen. Op mooie zomeravonden wordt er geborreld. Pizzakoeriers rijden af en aan. Menigeen steekt een barbecue aan. 'Gezellig? U moest eens weten hoe het park er de volgende ochtend bij ligt: overal bergen afval, het gras zit vol met zwarte plek
WILHELMINAPARK
Hét part wordt druk bezocht, maar niet alles mag. Een stichting verzet zich, vaak met succes, tegen plannen die het part kunnen schaden
"
:1.
De eerste huizen rond het park verrezen rond 1885. Doordat de huizen in verschillende perioden zijn gebouwd, is er veel variatie in de bouwstijlen
~
M. \'~~
ken van al die barbecues. De rondslingerende pizzadozen zijn niet te tellen. Barbaarse slod dervossen zijn het,' foetert Van Rossem. Na tuurlijk, zo'n park is voor iedereen en niet al leen voor de happy few die eromheen wonen, vindt hij. Maar: 'Mensen vergeten dat het recht om van een park gebruik te maken, ook plichten met zich meebrengt: namelijk om je er fatsoenlijk te gedragen.' Hij zucht: 'Ik ben elkjaar weer blij als de zomer voorbij is.' Het ligt aan de houding van de mensen, zegt ook Cathrien Ruys van de Stichting Wil helminapark. 'De hoeveelheid troep die wordt achtergelaten, is schrikbarend groot.' Eduard de Nooij: 'In Britse parken staan niet eens prullenbakken. Daar nemen de mensen hun afval gewoon mee naar huis.' Maar de Nederlandse mentaliteit is an ders. In de zomer lopen in het Wilhelmina-
park dagelijks twee schoonmakers van de gemeente de hele dag rond om alle rotzooi op te ruimen, maar zelfs dat is niet voldoende. De gemeente denkt heus wel mee, zegt wet houder Kreijkamp, maar soms zit het gewoon tegen. Zoals met de nieuwe vuilnisbakken. Speciaal voor de pizzadozen zette de ge meente nieuwe prullenbakken neer, met bre dere gleuven. Die moesten natuurlijk wel in de stijl van het park passen, vond dan weer de Stichting Wilhelminapark, dus ook daarmee is door de gemeente rekening gehouden. Maar toen maakten de pizzabedrijven de do zen opeens een formaat groter. Die passen niet in de nieuwe prullenbakken. Veel zorgen zijn er bij de Stichting Wil helminapark ook over het al dan niet toestaan van een kiosk waar bezoekers eten en drank jes kunnen kopen. Op initiatief van de PvdA
stemde de vorige gemeenteraad in met die mogelijkheid. De stichting gaat echter alleen akkoord met een kiosk die in de winter wordt afgebroken. Ruys: 'Het is fijn als mensen in het park iets kunnen drinken, of zoals ze dat tegenwoordig noemen "een drankje kunnen doen", maar geef ze een vinger, en ze willen de hele hand. Voor je het weet, komt er een verdieping op en wordt het terras tweehon derd vierkante meter groter. Dat past niet in het karakter van het park. ' De buurt ademt historie. Net als het ou derlijk huis van Pauline van der Does werden in de Tweede Wereldoorlog veel andere hui zen in de buurt in bezit genomen door Duitse officieren. Het hoofdkantoor van de NSB zat op de Maliebaan, vlak bij het park. NSB-lei der Anton Mussert woonde om de hoek van het park, aan de Prinses Marijkelaan, toen de ELSEVIER 18 DECEMBER 2010' 69
WILHELMINAPARK
Niet iedereen kan wonen aan het Wilhelminapark betalen. De huizenprijzen rond het park variëren van 800.000 euro tot ruim 2 miljoen euro
Nassaulaan geheten. Op 7 mei 1945, twee dagen na de bevrijding, had voor zijn huis een dramatische gebeurtenis plaats. 1\vaalf leden van de Binnenlandse Strijdkrachten werden neergeschoten door Duitse soldaten. Slechts twee overleefden het. Een van de dodelijke slachtoffers was Hans Muus, de oom van ma kelaar Jan Muus. De namen van de overlede nen staan op een herdenkingssteen. Daar worden nog regelmatig bloemen gelegd. Lien Vos-van Gortel (79) woont aan het park sinds 1982. Van 1981 tot 1992 was ze voor de VVD burgemeester van de stad. Zij herinnert zich de krakersrellen nog van begin jaren tachtig. 'Mijn huis kreeg dan weleens een verfbeurt.' Als burgemeester was ze be gin jaren negentig verantwoordelijk voor de beveiliging van toenmalig PvdA-minister van Binnenlandse Zaken len Dales, die ook aan het park woonde. 'Dat politiehuisje voor haar deur vond ze vreselijk.' In het huis van Dales wonen nu oud Schipholdirecteur Gerlach Cerfontaine (64) en zijn vrouw, voormalig presentator en te genwoordig D66-Kamerlid Pia Dijkstra (56). Ze zijn regelmatig in het park. 'Het is een stukje natuur waar ik de seizoenen voorbij zie komen. Ik wandel er graag met mijn hond Boomer om daarvan te genieten. Daarnaast is het zowel voor honden als eigenaars een fijne ontmoetingsplek,' zegt Dijkstra. 70' ELSEVIER 18 DECEMBER 2010
Op de plaats van restaurant Wilhelmina park stond oorspronkelijk het Melkhuis. Dat was in 1911 opgericht door de Volksbond te gen Drankmisbruik. Vanuit zijn restaurant wijst Sistermans op de vijver, de bomen, het glooiende gras. 'Het idee was dat mensen zo rustig werden van dit uitzicht, dat ze geen be hoefte meer aan alcohol zouden hebben.' La ter werd er wel alcohol geschonken, want er
kwam een café-restaurant. Van daaruit orga niseerde hetCentraal Bureau Rijvaardigheids bewijzen de rij-éxamens, herinnert Cathrien Ruys zich. Tal van Utrechters deden hier aan tafels met Perzische tapijtjes hun theorie examen, en legden van hieruit het prakijkexa men af. Dat verklaart waarom er destijds par keerplaatsen in het park zijn gekomen. In 2007 had in het restaurant de mislukte coup plaats van toenmalig VVD 1\veede-Kamerlid Rita Verdonk. Tijdens een besloten diner, waar voor ze zelf journalisten had uit genodigd, uitte Verdonk opnieuw kritiek op haar partij, waarop fractieleider Mark Rutte haar uit de fractie zette. Het diner was georganiseerd door Dion Bartels. Die verwierf als advocaat be kendheid door zich op te werpen als belangenbehartiger van de gedupeerde beleggers van vast goedfonds Palm lnvest, maar werd geroyeerd. Hij ging failliet en moest vorig jaar zijn huis aan · de Koningslaan verkopen. Vrijwillig vertrekken is er als gezegd nauwelijks bij, ook niet bij de jongeren. Evelien van Ha len: 'Ik denk dat wij hier nooit Buurtbewoner Evelien van Halen doet alles met de bakfiets meer weggaan.' •
