Mededelingenblad Heemkundekring Son en Breugel Jaargang 38 ---------------november 2012
UITNODIGING VOOR DE LEZING VAN DINSDAG 11 DECEMBER 2012 DOOR DE AARLE-RIXTELSE HEEMKUNDIGE HENK VAN BEEK OVER: ‘KASTEEL EN LANDGOED CROY’
VERSLAG VAN DE LEZING VAN DONDERDAG 25 OKT0BER 2012 DOOR NICO ARTS, EINDHOVENSE STADSARCHEOLOOG, OVER: ‘STAD EN PLATTELAND IN MIDDELEEUWS EINDHOVEN’
Henk van Beek is actief lid van heemkundekring Barthold van Heessel te Aarle-Rixtel, hij is onder meer bestuurslid en dorpsgids. Daarnaast is hij ook al jarenlang natuurgids. In de loop van de tijd heeft Henk zich o.a. verdiept in de geschiedenis van kasteel Croy en het gelijknamige landgoed. Op basis hiervan heeft hij een interessante presentatie samen kunnen stellen. Samen met taalkundige/schrijver Wim Daniëls bracht hij ook een kleurrijk boek uit over het Croyse kasteel.
Tot genoegen van de organisatoren was er ook voor deze lezing weer veel belangstelling. De zaal van de Zwaan was nagenoeg vol. Nico Arts, gemeentelijk archeoloog in Eindhoven, is dan ook een goed verteller met een enorme kennis op archeologie en geschiedenis gebied. Hij begon zijn lezing met het afbakenen van het tijdvak waarover het die avond over zou gaan. n.l. de middeleeuwen die weer onderverdeeld zijn in: - Vroege of donkere middeleeuwen: 4e eeuw - 10e eeuw, - Hoge of volle middeleeuwen: 10e eeuw - 13e eeuw, - Late middeleeuwen: 13e eeuw - 15e eeuw. Omdat er helaas uit de vroege middeleeuwen weinig op schrift staat zijn we bij het historisch onderzoek daarvan bijna geheel afhankelijk van archeologisch onderzoek. Bij de archeologische gegevens gaat het op de eerste plaats om bodemsporen die iets vertellen over het gebruik en indeling van het landschap, en wat daarvan kan worden afgeleid. Op de tweede plaats worden er ook veel voorwerpen (funderingen, stenen, scherven, munten, etc.) gevonden. Het gaat zowel om overblijfselen van de stedelijke burgerij als van de plattelandsbevolking. Uit dit onderzoek is o.a. gebleken dat dit gebied vóór de vroege middeleeuwen redelijk goed bewoond was en bij de aanvang ervan, na het vertrek van de Romeinen enkele eeuwen geheel verlaten was. Waar iedereen gebleven is en waarom weet men nog niet. Uit de latere middeleeuwen zijn er allengs meer documenten bekend. Maar ook voor die tijd blijft de archeologie een waardevolle aanvulling, vooral op het gebied van hoe de gewone mensen leefden en woonden. Door de manier van bouwen, die al in de verre oudheid toegepast werd, n.l. een houten frame waarvan de verticale staanders in de grond gegraven werden, kan men uit de grondsporen van de totaal vergane resten, de bouwsels min of meer reconstrueren, Helaas ging men later anders bouwen o.a. op poeren, zonder palen in te graven, Dan zijn er geen grondverstoringen en is tot nu toe geen reconstructie mogelijk. Wel hebben we een unicum in onze omgeving. In Best staat de oudste nog in gebruik zijnde boerderij van West-Europa. (zie foto). Uit onderzoek blijkt dat het hout van het binnenframe van de boerderij uit de 13e eeuw stamt. De boerderij, aan de
Kasteel Croy is een van de meest oorspronkelijke laatmiddeleeuwse kastelen. Ondanks het feit dat het kasteel nooit een roemruchte strategische rol heeft gespeeld, kent het in velerlei opzichten een rijke historie. In de loop der tijd heeft het kasteel talloze eigenaren gekend, waaronder enkele kleurrijke edelen, waar onder zijn naamgever: Jacques de Croy. Het gelijknamige landgoed, met zijn donken en beekdalen, is niet minder interessant. Tijdens de presentatie gaat Henk nader in op de (bouw) geschiedenis van het kasteel, diens bewoners en het omringende landschap. Kasteel Croy te Aarle-Rixtel Datum: Dinsdag 11 december 2012; Plaats: Zaal van “De Zwaan” Markt 9 te Son; Tijd: 20.00 uur precies; De entree is gratis, introducés zijn van harte welkom. 1
Oirschotseweg in Best, zou al sinds 1263 bestaan, en is nu nog steeds in gebruik als huisvesting voor kalveren. De stal is nu een rijksmonument dat gerestaureerd gaat worden. Archeologie is hier overbodig. Misschien kan het omliggende erf nog wat opleveren. Men kan men nu, met de moderne onderzoeksmethoden zeer veel informatie uit de bodem van beerputten en waterputten halen over het leven van alledag. Zo weten we nu wat er in die tijd gegeten werd door de gewone man en wat de kasteelheren en de kloosterlingen op tafel kregen. De afgelopen kwart eeuw is in Eindhoven waarvan tot op heden het middeleeuwse stratenpatroon onveranderd is, veel archeologisch onderzoek uitgevoerd. Vooral het onderzoek op het Eindhovense Heuvelterrein was zeer grootschalig. Ook in andere delen van de middeleeuwse stadskern (het huidige centrum) is archeologisch onderzoek gedaan, bv. bij de Piazza waar de resten van een stadspoort gevonden zijn. Niet alleen in de stadskern maar ook op het vroegere platteland, dat in de vorige eeuw in een snel tempo is bebouwd wordt onderzoek gedaan. Platteland betreft o.a. het zuidelijke grondgebied van de gemeen te Son en Breugel. Ofschoon er ook veel overblijfselen uit de prehistorie en de Romeinse tijd zijn gevonden, dateren de meeste opgegraven overblijfselen uit de late middeleeuwen (1200-1500) en de jaren daarna. Tot slot kwam ook de grote opgraving op het plein voor de Catharina kerk aan de orde. Daar heeft men de fundamenten van de voorgaande kerk gevonden met een gedeelte van het kerkhof. Van de opgegraven menselijke overblijfselen heeft men DNA verzameld met de bedoeling meer te weten te komen van eventuele familiebanden en weerstand tegen ziektes. Het onderzoek is nog in volle gang en de resultaten zullen later bekendgemaakt worden. Het was een zeer boeiende lezing. Nico Arts een goede verteller, het had nog wel wat langer mogen duren. De lezing werd ondersteund met dia’s.
Voor hen die met de auto komen: deze kan gratis achterom geparkeerd worden. Halverwege de Deken van Somerenstraat staat de poort open, daarachter is de parkeerplaats. De groep mag maximaal uit 20 á 25 personen bestaan, dus heel graag aanmelden voor deze excursie via:
[email protected] of tel. 0499-460974. Wie het eerst komt het eerst maalt... Er zijn geen kosten aan deze excursie verbonden. BESTUURSMEDEDELING Het bestuur heeft ons lid Marjo van Gils bereid gevonden de activiteiten te gaan coördineren ter voorbereiding van de viering van het 40-jarig bestaan van onze vereniging in 2014. Wij hopen dat veel leden enthousiast een steentje aan de festiviteiten willen bijdragen. 40 JAAR HEEMKUNDEKRING SON EN BREUGEL Wie wil meehelpen met de organisatie? In 2014 bestaat onze vereniging 40 jaar. Dus tijd voor een feest! Dit willen we graag vieren met de leden, maar ook met alle inwoners van Son en Breugel. Mogelijke activiteiten: Voor de leden een leuke feestavond en voor de inwoners een tentoonstelling (over bijvoorbeeld archeologie, monumenten schilderijen). Maar we horen graag hoe onze leden hierover denken. Dus bij deze: wie heeft er een leuk idee en wie wil meehelpen met de organisatie? Bel, mail of schrijf: Marjo van Gils, tel: 0499-476428 Mailadres:
[email protected] Huisadres: Orionlaan 20, 5694 LP Son en Breugel
UITNODIGING VOOR ONZE WINTER EXCURSIE NAAR HET ARCHEOLOGISCH CENTRUM IN EINDHOVEN OP ZATERDAG 12 JANUARI 2013 Na de lezing door Nico Arts in oktober ijl, nodigde hij ons uit om het Archeologisch Centrum in Eindhoven te komen bezoeken. Daar willen wij uiteraard graag gehoor aan geven. Dit Archeologisch Centrum Eindhoven werkt aan het geheugen van Eindhoven en omgeving. In de werkplaats vertelt Nico Arts graag over het werk van de archeologen Als datum hebben we hiervoor gepland: Zaterdag, 12 januari 2013, om 13.00 uur.
BOERDERIJ UIT HOGE MIDDELEEUWEN GEVONDEN OP EKKERSRIJT. VOORLOPER VAN HET GEHUCHT ‘DEN HEUVEL’? Betonson, gevestigd op Ekkersrijt, is bezig een gedeelte van haar werkzaamheden te verplaatsen naar een andere locatie. De grond die daardoor leeg komt, zo’n 20 hectare, wordt verkocht. Omdat in deze grond gegraven gaat worden voor het neerzetten van de huisvesting van de nieuwe eigenaren komt de archeologie om de hoek zetten. Het archeologisch beleid van onze gemeente van de afgelopen jaren, geïnspireerd door de Wet op de Archeologische Monumentenzorg uit 2007, heeft onder andere geresulteerd in een archeologische verwachtingskaart en -beleidskaart waarin voor onze hele gemeente de archeologische waarde van de grond in kaart is gebracht. Een groot gedeelte van de genoemde 20 hectare van Betonson heeft volgens deze kaart de verwachting ‘hoog’. Dat was dan
Allereerst worden we ongeveer een uur rond geleid in het Archeologisch Centrum o.l.v. Nico Arts. Daarna wandelen we naar de nabij gelegen Catharinakerk waar we gezamenlijk de Archeologie tentoonstelling ‘Middeleeuwse Catharinakerk’ gaan bekijken, tot 15.00 uur. Deze tentoonstelling is tot en met februari 2013 verlengd. Het Archeologisch Centrum ligt aan de Deken van Somerenstraat 6, 5611 KX Eindhoven. (2e straat links van de Grote Berg). Is lopen geen probleem voor u dan kunt u het gemakkelijkst met de bus reizen (lijnen 156 of 157 van Arriva of lijn 11 van Hermés). 2
ook de reden dat de heemkundekring besloot een oogje in het zeil te houden toen een groot gedeelte van acht hectare werd gekocht door het Duitse logistieke bedrijf Rhenus om een groot distributiecentrum op te bouwen. Uit de aanvraag van de bouwvergunning van Rhenus bleek dat een booronderzoek was uitgevoerd door het bedrijf Synthegra, wat archeologische diensten levert. De conclusie van het rapport van dit booronderzoek gaf aan dat de grond te ver verstoord was, door bijvoorbeeld recente graafactiviteiten, om nog archeologische waarde te kunnen hebben. Dit betekent dat het terrein volledig vrijgegeven zou worden voor alle graafwerkzaamheden. Daarom is direct dhr. Emmery van de
zo’n combinatie van boerderij met waterput gevonden, ook gedateerd in de Hoge Middeleeuwen. Het interessante hieraan is dat deze erven mogelijk behoorden bij een voorloper van het gehucht den Heuvel, één van de oude gehuchten die in onze gemeente zijn opgenomen. Dat zou een oudere datering van dit gehucht betekenen en is dus belangrijk voor het verhaal van de geschiedenis van Son en Breugel. Dit zijn maar voorlopige eerste resultaten van alweer een interessant archeologisch onderzoek op het grondgebied van Son en Breugel. Zodra er meer bekend is of meer zekerheid is met betrekking tot de conclusies, dan zal daar zeker weer over bericht worden. Voor ons rest natuurlijk de schone taak om uit te zoeken hoe het mogelijk is dat een dergelijk ontoereikend onderzoek van zo’n grote invloed kan zijn op de uitvoering van het archeologisch beleid. Bart van Gils Corresponderen over dit stukje kan via:
[email protected] SCHENKINGEN VAN: Dhr. W. van Heeswijk: bidprentjes en veel documentatie over Son en Breugel; Mw. Luites: een tas vol documentatiemateriaal over Son en Breugel; Dhr. J. van den Hurk, foto’s en documentatiemateriaal; Dhr. W. Schoenmakers: Bidprentjes; Hartelijk dank voor deze aanvulling van onze verzameling. NIEUW LID Dhr. W.H. van den Hombergh, Warande 14, Eindhoven We heten hem van harte welkom OVERLEDEN Op 10 oktober jl. is ons medelid mevrouw T. van Opstal-de Haas overleden.
Medewerker Synthegra bij Middeleeuwse waterput (foto: ED)
Op 12 juli jl. overleed op 80-jarige leeftijd ons medelid pastor Gerardus Thuring. Van 1958 tot 1969 was hij kapelaan in Son; velen van u zullen hem gekend hebben. Hij was zeer geïnteresseerd in alles wat met de bevrijding in 1944 te maken had. Onze contacten met hem hadden voornamelijk betrekking op de gebeurtenissen in die periode. Hij had een grote verzameling foto’s en brieven van de voormalige Amerikaanse parachutisten waarvan wij bij gelegenheid gebruik mochten maken, zoals in ons heemboekje ‘50 jaar bevrijding’ van september 1994. In Groesbeek, waar hij van 1969 tot 2011 pastoor was, was hij de inspirator in de Stichting Airborne Vrienden en het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945. Hij ontving een aantal nationale en internationale onderscheidingen waaronder de zeer hoge Amerikaanse militaire onderscheiding die aan een burger wordt gegeven.
archeologische werkgroep WADNA ingeschakeld om een deskundige blik te werpen op de resultaten van dit onderzoek. Hieruit bleek dat deze resultaten zeker niet afdoende waren om het terrein op archeologisch gebied af te schrijven. De daarop volgende periode van bezwaar maken en behandelen liep door tot voorbij de startdatum van de bouw. Oplettendheid van dhr. Emmery tijdens de graafwerkzaamheden zorgde er voor dat hij in het veld kon aantonen dat de grond inderdaad niet volledig verspit was, maar dat, integendeel, grote stukken volledig intact waren. Dit overtuigde de gemeente van de noodzaak van archeologische begeleiding bij de graafwerkzaamheden. Op het moment van dit schrijven is die begeleiding in volle gang en tot nu toe niet zonder resultaten! Bij aanvang bleek al direct dat de conclusies van dhr. Emmery en de heemkundekring correct waren en dat oude lagen nog volledig intact in de grond aanwezig waren. Op dag twee werd dan ook een vondst gedaan van een huisplattegrond van een flinke boerderij, met bijbehorende waterput. De keramiek vondsten duiden erop dat het erf waarschijnlijk tussen 1175 en 1300 en mogelijk nog eerder bewoond was. Later werd nog
Wij wensen familie en vrienden veel sterkte toe, dat zij rusten in vrede 3
VOORAANKONDIGING VAN DE ACTIVITEITEN VAN HET SEIZOEN 2013 WAARVAN DE DATA AL VASTLIGGEN ZODAT U DEZE IN UW AGENDA KUNT OPNEMEN Dinsdag 19 februari: Algemene ledenvergadering; Woensdag 27 maart, 1e lezing De heren Jos en Bauke Hüsken over het onderwerp: ‘De boerderijen in Woensel; Zondag 21 april: Wandeling samen met het IVN; Donderdag 9 mei: Hemelvaartsdag; Fietstocht in de omgeving, max. 30 km; Augustus: Zomerexcursie, datum en bestemming liggen nog niet vast; Dinsdag 17 september, 2e lezing Onderwerp: ‘De gebeurtenissen in Son en Breugel rond de bevrijding op 17 september 1944’; Donderdag 24 oktober, 3e lezing Dhr. J.F. van der Weerden, archeoloog, over het onderwerp: ‘Goden en geleerden uit Sonse bodem’; Woensdag 11 december, 4e lezing Dhr. K. de Graaff over het onderwerp: ‘Criminaliteit in historisch perspectief’.
4
HET BESTUUR VAN DE KRING BESTAAT UIT:
WERKGROEPEN in het Oude Raadhuis:
Voorzitter:
De heer J.C. den Uijl Walcherenlaan 13, 5691 ZV Son Tel. 0499-473160
Secretaris:
De heer F.H.A. Wilbrink Zeelandlaan 1, 5691 KM Son Tel. 0499-473049
De werkgroepen houden zich bezig met: - Ontsluiting van archiefstukken, - Documentatie, - Genealogie, - Foto’s, bidprentjes en familieberichten, - Het project ‘Kadastrale Atlas’, - Archeologie, - Monumenten. Tijden: Op de maandagen van 9.00 uur tot 16.00 uur. Op de maandagavonden van 19.30 uur tot 21.30 uur. Op de donderdagmiddagen van 14.00 uur tot 16.00 uur. Op de donderdagavonden van 19.30 uur tot 21.30 uur.
Penningmeester: De heer C. Verdonschot Schorpioenlaan 3, 5694 VA Breugel Tel. 0499-475680
Mevr. D. Cooijmans-Engels Kloosterstraat 36, 5691 BZ Son Tel. 0499-460974
Mevr. J. Dijsselbloem-Visser Rijnlaan 23, 5691 JG Son Tel. 0499-473331
De heer D.S. van Hattum Aziëlaan 40, 5691 LC Son Tel. 0499-471008
De heer J.B.M. de Vries Leeuwenbeklaan 1, 5691 WT Son Tel. 0499-472546
Coördinator: mw. J. Dijsselbloem-Visser Tijdens bovengenoemde uren zijn we bereikbaar onder telefoonnummer 0499-323359. Openingstijden Heemkamer voor publiek: Iedere maandag van 9.00 uur tot 16.00 uur is de heemkamer in het Oude Raadhuis, Markt 1 Son, open voor belangstellenden. De bibliotheek, de documentatie en de fotocollectie zijn ter inzage. Er wordt niets uitgeleend!! Verspreiding publicaties: Coördinator: mevr. J. Verdonschot Schorpioenlaan 3, 5694 VA Breugel Tel. 0499-475680
Inlichtingen over het werk van de Kring kunt u krijgen bij alle bovengenoemde personen. Indien u op enig gebied actief wenst mee te doen bent u van harte welkom. Ons Internet adres is: http://www.hkksonenbreugel.nl of: http://hkksonenbreugel.net.tf of: http://home.kpn.nl/c.verdonschot/home.htm Als u één van de laatste twee (oude) adressen kiest wordt u binnen enkele seconden doorgelinkt. Ons e-mail adres is:
[email protected] De website van de Film- en fotobank is: http://sonenbreugel.filmenfotobank-nb.nl U kunt zich als lid opgeven bij de secretaris. De contributie is € 19,- per jaar, hierin zijn begrepen: - Lidmaatschap, - Tijdschrift ‘Heem Son en Breugel’, - Mededelingenblad, - Lezingen en organisatie excursie. Contributie verdere gezinsleden: € 11,- per jaar. U kunt zich via de Kring abonneren op het tijdschrift ‘Brabants Heem’ voor het gereduceerde tarief van € 14,75 per jaar. Ons postgironummer is: 4076074 Ons rekeningnummer bij de Rabobank is: 14 82 85 058 ten name van ‘Heemkundekring, Son’. 5
