Mededelingenblad Heemkundekring Son en Breugel Jaargang 40 ---------------februari 2014
UITNODIGING VOOR DE JAARVERGADERING OP WOENSDAG 19 FEBRUARI 2014 IN DEN BAUW TE BREUGEL AANVANG 20.00 UUR Op woensdag 19 februari a.s. zal de heemkundekring weer haar algemene ledenvergadering houden in ‘Den Bauw’, Sint Genovevastraat 29, 5694 AE Breugel (tegenover de pastorie.) Het huishoudelijk gedeelte, alleen voor leden, duurt meestal niet veel langer dan 45 minuten. Na de pauze zullen enkele films over Breugel vertoond worden.
PAUZE Van ca 20.45 uur tot 21.15 uur is het pauze. In de pauze wordt het traditioneel door de kring aangeboden worstenbroodje met blauw handje (Brandewijntje met suiker) geserveerd.
HUISHOUDELIJK GEDEELTE (20.00-20.45 uur, alleen voor leden) Agenda 1. Opening 2. Goedkeuring verslag van de jaarvergadering van 27 februari 2013 (zie ons Mededelingenblad van maart 2013) 3. Mededelingen 4. Jaarverslag over 2013 (zie dit Mededelingenblad) 5. Financieel verslag over 2013 (wordt op de vergadering uitgereikt) 6. Verslag van de kascommissie over 2013 7. Benoeming van de kascommissie voor 2014 8. Toelichting op een nieuw collectieregistratiesysteem (Brabant Cloud) 9. Toelichting op de contributieverhoging in 2015 van € 19 naar € 21. 10. Begrotingen (staan op het financieel verslag over 2013) a. Begroting 2014 b. Voorlopige begroting 2015 11. Bestuursverkiezing Dit jaar zijn aan de beurt om af te treden Carel Verdonschot en Sjef den Uijl. Beiden stellen zich weer herkiesbaar. Volgens de statuten (artikel 16) en het Huishoudelijk Reglement (art. 4.2) kunnen ook leden een bestuurskandidaat voordragen. Dit moet als volgt gebeuren: Kandidaatstelling door de leden kan geschieden tot een week vóór de algemene vergadering waarin de verkiezing zal plaats vinden, onder overlegging aan het bestuur van een schriftelijke voordracht met vijf handtekeningen van leden en een bereidverklaring van de kandidaat,dat deze een eventuele benoeming zal aanvaarden. Voor elk te kiezen bestuurslid mag een lid slechts twee voordrachten ondertekenen. 12. Rondvraag 13. Sluiting.
Nu zijn ook introducés van harte welkom. NA DE PAUZE Na de pauze zal Frans Wilbrink drie vrij onbekende filmpjes over Breugel laten zien. Het eerste filmpje is een twee minuten durend item uit het Polygoonjournaal van 1926 over de onthulling van het Pieter Bruegelmonument. Daarna zien we hoe pastoor Van de Werff op 10 juli 1953 in Breugel werd onthaald. We sluiten de avond af met kleurrijke beelden van de districtssportdag van de Jonge Boerenstand gehouden in juni 1955 in Breugel. JAARVERSLAG OVER 2013 Inleiding In dit verslag worden de activiteiten beschreven die door het bestuur, werkgroepen en individuele leden in de loop van het verslagjaar ontplooid zijn. Algemene ledenvergadering: Op 27 februari 2013 vond de algemene ledenvergadering plaats in Den Bauw in Breugel, die werd bezocht door circa 39 personen. Het jaarverslag en het financieel verslag van de penningmeester, beide 2012 betreffende, werden goedgekeurd. De begrotingen voor 2013 en 2014 werden aangenomen. De kascommissie, bestaande uit Henk van Buul en Jan Keyzers, heeft de kas in orde bevonden. In de kascommissie voor 2013 werden benoemd Jan Keyzers en Mary Waterschoot. Jan de Vries, Dick van Hattum, Dora Cooijmans en Frans Wilbrink werden herbenoemd als bestuurslid. Bart van Gils werd benoemd als bestuurslid.
Frans Wilbrink,secretaris 1
Lezingen In het afgelopen jaar hebben de volgende personen een voordracht verzorgd voor onze vereniging: Datum Lezing
Spreker
27 mrt. Boerderijen in Woensel en voormalig Sons gebied 17 sep. Een drietal films o.a. De historie van de Eindhovense industrie, De Lamp en De poppen aan het dansen 24 okt. Goden en geleerden uit de Sonse bodem (opgravingen in centrum Son)
Jos en Bauke Hüsken Phocas Kroon
10 dec. De Rijke Roomse Tijd
René Bastiaanse
WERKGROEPEN EN PROJECTEN De werkgroepen komen bij elkaar op maandag overdag, op maandagavond, donderdagmiddag en donderdagavond. Te samen omvatten ze zeventien leden, van wie er enkele in meer groepen actief zijn. ‘s Maandags overdag werken acht personen aan projecten van de kring, ‘s avonds komen daarvoor vier mensen bijeen, op donderdagmiddag vier personen en op donderdagavond vier. Een persoon werkt thuis voor de kring. ‘s Maandags overdag, tussen 9.00 en 16.00 uur is onze kamer in het oude raadhuis open voor bezoekers. Op maandag- of donderdagavond is bezoek mogelijk na afspraak. Er zijn dan altijd enkele leden aanwezig om mensen te woord te staan en behulpzaam te zijn bij hun (familie)onderzoek. Daarnaast zijn de werkgroepleden bezig met ‘eigen taken’. In het jaar 2013 hebben de mensen van de werkgroepen en de bezoekers, tezamen 63 personen, in totaal 924 bezoeken gebracht.
Jos van der Weerden
Van elke lezing heeft een verslag in het mededelingenblad gestaan. De lezingen werden zeer goed bezocht met een bezoekersaantal tussen de 60 en 110 per lezing. Dora verzorgde de organisatie van de lezingen. Op 27 februari 2013 verzorgden Carel Verdonschot, Jan Overzee en Dora Cooijmans na de ledenvergadering, een quiz met vragen over oud en nieuw Son en Breugel.
Kadastrale Atlas Maandag overdag: Anja Korff-Lanters; maandagavond: Mary Waterschoot Mary werkt aan het bevolkingsregister en voert de gegevens hieruit toe aan de genealogische informatie in het Haza21bestand. Anja is bezig een kaartsysteem, dat in de 80er jaren is gemaakt, in te voeren in het bestand en kijkt tegelijkertijd de bijbehorende genealogische gegevens na. Er zijn uitwisselingen geweest met andere heemkundekringen om de kennis over Haza te verbreden.
Excursies De winterexcursie 2013 werd op 12 januari georganiseerd en ging naar het Archeologisch Centrum in Eindhoven. Hier kregen we van stadsarcheoloog Nico Arts een rondleiding door zijn werkruimten. Daarna nam hij de groep mee door het centrum van Eindhoven waar hij ons wees op archeologische opgravingen en monumentale gebouwen. Op 23 februari vond het uitgestelde bestuursuitje 2012 plaats naar kasteel Ammerzooijen. Op 21 april hadden we voor de tweede keer een gezamenlijke rondwandeling met het IVN. De gidsen van het IVN en de Heemkundekring wandelden door Zonhove en vertelden over het ontstaan en de geschiedenis ervan. Na afloop werden in ‘De Komeet’ foto’s vertoond over sanatorium Zonhove. Er namen 75 personen deel aan deze wandeling. De fietstocht vond plaats op Hemelvaartsdag 9 mei. De afstand was ongeveer 30 km en leidde ons langs de Middeleeuwse Kerktorenroute in onze omgeving. Aan de tocht mocht ook dit jaar weer door niet-leden worden deelgenomen tegen een kostenvergoeding van € 2,00 p.p. Carel Verdonschot telde 62 inschrijvingen. Met dank aan Jeanne en Carel Verdonschot voor het uitzetten van de route. De zomerexcursie op zondag 18 augustus bracht ons met de bus naar de Duitse stad Kleve. Na koffie met (groot)gebak in Konditorei Wanders werd met gidsen een rondwandeling gemaakt door historisch Kleve. We bekeken o.a. ‘de Zwanenburcht’, Stifstkirche, Lohengrinbron en de Narrenbron. De lunch gebruikten we in het Turmcafé. In de namiddag bezochten we met stadsgidsen de tuinen van Kleve die in 1648 aangelegd zijn door Johan Maurits van Nassau-Siegen. 39 Personen genoten met ons van deze mooie, helaas in de voormiddag wat natte, excursiedag.
Verpondingsboeken en hoofdgeldlijsten Zowel verpondingen als hoofdgelden waren belastingen; de registratie daarvan is voor een groot gedeelte bewaard gebleven. De verponding was een voorloper van de onroerendgoed belasting; voor het hoofdgeld betaalde men per persoon, kinderen tot 16 jaar half geld. Maandagavond en donderdagavond: Jan Overzee Na de voltooiing van de namenindex op de 18e-eeuwse verpondingsboeken, maakt Jan nu de 17e-eeuwse boeken toegankelijk met een index op de registratie van de personen. Maandag overdag: Wil Schoenmakers Wil had vorig jaar de toponiemen uit de verpondingsboeken van Son uit 1785 verwerkt in een computerbestand; inmiddels heeft hij de oppervlakte van de percelen en de bedragen van de belasting toegevoegd (75% gereed). De hoofdgeldlijsten van 1706-1756 en de huizenlijst van 1781 zijn in Excel gebracht. Genealogie Maandag overdag: Jos Sanders, Marjo van Gils en Martin van Rooij; maandagavond Hiltje van Hattum Het genealogieprogramma Hazadata is, na vele jaren succesvol te zijn gebruikt, vervangen door het programma Aldfaer. Hazadata is een DOS programma, dat niet meer bruikbaar is met het moderne computerbesturingsprogramma. Marjo vult het bestand aan met gegevens van de bidprentjes, overlijdensbrieven en -advertenties, geboortekaartjes en -advertenties, huwelijksaankondigingen enz. Jos verwerkt de inhoud van de akten uit het rechterlijk archief (de akten van de schepenen) in het genealogisch bestand. Dit zijn akten van eigendomsoverdracht, testamenten, erfdelingen, enz. Ze vormen de ‘aankleding’ van de genealogie.
De bestuursexcursie was dit jaar op 10 november. We kregen een rondleiding in het Museum voor Religieuze Kunst te Uden. Na afloop een heerlijk 3-gangen diner in ‘La Sonnerie’ in Son. Dora verzorgde de organisatie van de excursies. Alle activiteiten van onze Heemkundekring zijn te bekijken op www.senbactief.nl 2
Martin koppelt foto’s aan de personen in dit bestand. Hiltje voert genealogische gegevens in die door derden worden aangeleverd. Dit is tevens een controle op ons eigen bestand.
De website van de Fotobank (http://sonenbreugel.filmenfotobank-nb.nl/) werd dit jaar 3.086 keer bezocht, ruim 28% meer dan in 2012. Bidprentjes, geboorte-, huwelijks- en overlijdenskaarten/ advertenties Donderdagavond: Dora Cooijmans-Engels Op deze verzameling wordt een computeringang gemaakt. Dit maakt het ondermeer mogelijk te zoeken op naam van de overledene, naam van de echtgeno(o)t(e) van de overledene, naam van de boreling en namen van zijn/haar ouders. De collecties worden voortdurend aangevuld, vooral door schenkingen. Ook ruiling met andere heemkundekringen draagt een steentje bij aan de groei van de verzameling. Alle gegevens worden ook ingevoerd in het genealogieprogramma Aldfaer. Het totaal van de collectie omvat per 31 december 7.500 enveloppen, waarin voornoemde prentjes, advertenties of aankondigingen worden bewaard. De prentjes worden gescand door Harrie Bekx; alle gegevens zijn digitaal te bekijken in onze heemkamer.
Documentatie Maandag overdag: Ans Habraken Ans maakt een ingang op personen in het plaatselijk weekblad De Brug vanaf 1982. Dit is gevorderd tot en met april 1989. Ze heeft inmiddels 40.665 gegevens ingevoerd. Maandag overdag: Marlies Verbeek Marlies maakt een index op de namen van de bestuurders van Son en Breugel vanaf 1555. De namen komen uit verschillende bronnen en worden in een computerbestand bijeengebracht. Harrie Bekx, Joop Dijsselbloem, Hiltje van Hattum Het bijhouden, ordenen en registreren van de documentatie is een doorlopende taak, waaraan enkele malen per week door Joop wordt gewerkt. De documentatie wordt steeds uitgebreid met onder meer (kopieën van) notariële akten en andere documenten, krantenknipsels, artikelen, resultaten van onderzoek. Het is belangrijk dat deze zaken niet verloren gaan; ze vertellen onze geschiedenis. Veel van deze aanvullingen zijn verkregen door schenkingen. Hiltje assisteerde met het opnieuw ordenen van een deel van de documentatie. Een aantal documenten wordt gescand; dit doet Harrie Bekx thuis. Hij is ook bezig met het downloaden van het bevolkingsregister van de 20e eeuw.
Werkgroep Tentoonstellingen Henk van Buul, Dick van Hattum en Gerard van den Heuvel Dit jaar werden geen tentoonstellingen georganiseerd. Wel zijn op verzoek van de Jubileumcommissie de voorbereidingen begonnen voor de tentoonstelling over bisschop Sonnius in 2014. Monumenten In 2013 is er nog geen werkgroep Monumenten tot stand gekomen. Er zijn wel kandidaten voor deze werkgroep. De contactgroep monumenten, bestaande uit Carel Verdonschot en Dora Cooijmans, is evenals in 2012 wel als zodanig nog in ‘functie’ maar in 2013 niet actief geweest. Carel Verdonschot is de vertegenwoordiger van de Heemkundekring in de Gemeentelijke Monumenten Commissie (hier verder afgekort als GMC) en brengt in de bestuursvergaderingen verslag uit van hetgeen er in de maandelijkse commissievergadering is besproken. Helaas heeft de bouwhistoricus Jan v.d. Vaart per 1 november de commissie verlaten. Door de gemeente is als zijn opvolger inmiddels benoemd mw. Annemieke Kalisvaart uit Son en Breugel. Zij was al actief als secretaresse maar was officieel geen lid van de commissie. Per 31-12-2013 telde de lang verwachte gemeentelijke monumentenlijst 4 objecten, namelijk: de Paulushoef aan de Sonniuswijk, de voormalige pastorie Genovevastraat 28, het parochiehuis Den Bauw Genovevastraat 29 en het graf van het echtpaar Van Hoven aan de Europalaan. In 2013 zijn de eerste stappen gezet om in 2014 nog meer objecten op deze lijst te zetten. Er zijn objecten die prioriteit hebben en hieraan wordt nu intensief en voortvarend gewerkt om de lijst verder aan te vullen. De Heemkundekring wordt voor informatie bij objecten ook regelmatig bevraagd door leden van de commissie.
Donderdagavond: Mien Guitjens-Lavrijssen Bij alle gescande foto’s die op de fotobank worden geplaatst voegt Mien de teksten. Ze zoekt contact met mensen die (meer) informatie over de foto’s kunnen geven. Fotografie Henk van Buul en Piet Vriens In 2013 zijn door Henk van Buul weer diverse foto’s genomen van gebeurtenissen in Son en Breugel. Ook op Piet Vriens werd regelmatig een beroep gedaan. Een selectie van de gemaakte foto’s wordt aan de Fotobank toegevoegd. Donderdagmiddag: Henk van Buul, Gerard van den Heuvel en Frans Wilbrink Ad hoc: Piet Vriens Nieuwe fotoaanwinsten en negatieven worden gedigitaliseerd. Foto’s, dia’s en negatieven worden met hun beschrijving aan de fotobank toegevoegd. Tegelijkertijd worden de bestanden opgeschoond. Foto’s
Dia’s
Negatieven
Op Film- en Fotobank per 31-12-2012
6.065
2.370
884
Op Film- en Fotobank per 31-12-2013
6.585
2.395
891
520
25
7
Toename
Cultuurhistoriekaart In de jaarverslagen over 2011 en 2012 is uitgebreid verslag gedaan over de strubbelingen die we hadden met het samenstellen van een Cultuurhistoriekaart voor de gemeente Son en Breugel in opdracht van de Provincie Noord-Brabant. Het Monumentenhuis Brabant is als adviserende partij ook hierbij betrokken.
Het aantal foto’s is onder te verdelen in 4.463 foto’s op papier en 2.122 digitale opnames. Er zijn inmiddels zo’n 3.000 foto’s zuurvrij en weekmakervrij gearchiveerd. 3
De gemeente en het Monumentenhuis zouden in 2013 de afwikkeling richting de Provincie doen. Wij hebben hiervan niets meer vernomen. Ook een aangekondigde en te verwachten reactie van de provincie is in 2013 uitgebleven.
officieel geen archeologisch onderzoek plaats hoefde te vinden. Geit Emmery van WADNA heeft vervolgens tijdens de sloop een oogje in het zeil gehouden. Daarbij bleek dat er tijdens het slopen geen schade aan het bodemarchief is aangebracht, doordat niet dieper werd gegaan dan tijdens de bouw al gebeurd was.
Archeologie Samenwerking met de Werkgroep Archeologie Dommel En Andere (WADNA) Al sinds jaar en dag werkt de HKK samen met WADNA, onder leiding van Geit Emmery. Al decennia lang zet deze werkgroep zich in voor de archeologie van Son en Breugel. De doelen van WADNA komen dan ook grotendeels overeen met de doelen van de HKK voor wat betreft archeologie. Om een steentje bij te dragen aan de inspanningen die WADNA verricht, is de HKK in 2013 een dialoog gestart met de gemeente om af te tasten of het mogelijk is om WADNA van een aantal faciliteiten te voorzien. Resultaten worden snel verwacht.
Wolfswinkel 2 Er werd een vergunning aangevraagd voor een bijgebouw op Wolfswinkel 2. De vergunning zou verleend worden op grond van een uitzondering in de standaard bouwregels. Het was de visie van de gemeente dat hierdoor niet meer op archeologie gecontroleerd hoefde te worden. Na gesprekken met de gemeente en het nodige onderzoek, bleek dat de gebruikte uitzondering niet toe te passen was voor gronden met een archeologische dubbelbestemming. Nadat dit kenbaar werd gemaakt aan de eigenaar van de grond heeft deze een nieuw plan ingediend, waarbij de te bebouwen oppervlakte precies op de maximale grootte werd gezet, waarbij geen archeologisch onderzoek plaats hoeft te vinden. Echter door precies op het maximum te gaan zitten, wordt toch een substantieel gedeelte van het bodemarchief vernietigd. Daarom heeft de HKK er bij de gemeente op aangedrongen om de aanvrager per brief te verzoeken om de werkzaamheden door de HKK of door WADNA te laten begeleiden. Dit heeft de gemeente gedaan. Helaas is de eigenaar hier niet op ingegaan.
Rapporten Veel rapporten van archeologisch onderzoek in Son en Breugel van de afgelopen twee jaar laten nog op zich wachten. Verder bleek ook dat rapporten lang niet altijd werden doorgestuurd naar de HKK. Daarvoor zijn nu afspraken gemaakt met de gemeente. Toch heeft de HKK afgelopen jaar maar één definitief rapport ontvangen, namelijk van Van der Weerden, getiteld ‘Son Pastorie Opgraving’. Een artikel over deze opgraving is verschenen in HEEM 2013 nummer 1. Vergunningen Van de naar schatting 250 uitgegeven bouwvergunningen waren er zo’n 60 die mogelijk een belangrijk stuk bodemarchief te veel zouden beschadigen. Deze zijn nauwlettend gecontroleerd door de bouwplannen te vergelijken met de beleidskaart voor archeologie van de gemeente. Dat heeft de onderstaande uitzonderingen opgeleverd:
Grote Beek (Beekstraat nabij La Sonnerie) Bij de verbreding in de Grote Beek naast La Sonnerie zijn baggerwerkzaamheden uitgevoerd. Dit is een belangrijke archeologische locatie. Daarom werden de werkzaamheden in de gaten gehouden door WADNA. De afspraak was dat alleen de slib zou worden verwijderd. Tijdens de werkzaamheden bleek echter dat veel dieper gebaggerd werd. Dit was helaas niet meer te voorkomen. De grond die eruit gekomen is, wordt wel verder onderzocht door WADNA. Verder is wel gezorgd dat de gemeente afspraken over deze werkzaamheden nu procedureel heeft vastgelegd, in de hoop dat dit ervoor zorgt dat hier geen fouten meer worden gemaakt.
Betonson terrein (Ekkersrijt 3301) In het jaarverslag van 2012 hebben we u bericht over de werkzaamheden op Ekkersrijt 3301. Begin dit jaar zijn deze werkzaamheden voorlopig afgerond. De bouw van het distributiecentrum van Rhenus is begeleid door het bedrijf Synthegra. De voorlopige resultaten hiervan hebben we vorig jaar al gemeld in het jaarverslag. Het gedeelte waar nu het distributiecentrum van PostNL staat bleek interessant genoeg om vlakdekkend op te graven. Ook dat is gedaan door Synthegra. Van beide projecten is nog (steeds) geen definitief rapport. De rest van het terrein is door het bedrijf BAAC door middel van proefsleuven bekeken. Daarbij is onder andere verspreide ijzertijd bewoning aangetroffen. Het rapport hiervan is pas recentelijk definitief geworden en nog niet in het bezit van de HKK. De belangrijkheid van het terrein is zonder twijfel aangetoond door het proefsleuven(voor-)onderzoek. Bij verkoop van meer grond zal uitvoerig archeologisch onderzoek gaan plaatsvinden. Verder dient Betonson nog enkele betonnen poeren uit te graven. Ook dit zal onder archeologische begeleiding gaan plaatsvinden.
Nieuwstaat 31 Op Nieuwstraat 31 werd het woonhuis en de garage gesloopt. De archeologische waarde van deze locatie is erg hoog. Het ligt dichtbij het kerkplein, maar onder andere het onderzoek van BAAC bij de pastorie, waar we in 2013 over geschreven hebben (in HEEM Son en Breugel, 2013 nummer 1, jaargang 28), toont aan dat ook sporen van voor de Middeleeuwen hier verwacht kunnen worden. Daarom is de sloop onder archeologische begeleiding gebeurd. Echter na de begeleiding is er toch nog dieper gegraven. Volgens de aannemer omdat de archeologen gezegd zouden hebben dat ze veilig nog tot een bepaalde diepte verder konden gaan. WADNA had de onbegeleide graafwerkzaamheden opgemerkt en de gemeente heeft het direct geïnspecteerd, samen met de regioarcheoloog. Daarbij was meteen duidelijk dat er tot in het archeologische niveau was gegraven. Vervolgens is aan de aannemer een keuze voorgelegd om het geheel op te graven of af te dekken met een laag zand, voordat de werkzaamheden konden worden hervat. De aannemer heeft gekozen voor de tweede optie.
Keske 3 Op deze locatie werd een garage en stal gesloopt in een archeologisch mogelijk interessant gebied. Bij navraag bij de gemeente bleek dat de hoeveelheid betrokken vierkante meters binnen de toegestane waarden viel en dat er dus 4
Kerkplein 5 Op het kerkplein moesten een tweetal penanten worden gegraven voor een toegangspoort. Hoewel dit maar kleine ingrepen zijn, is de grond hier wel archeologisch zeer interessant. Omdat volgens het beleid van de gemeente professionele begeleiding hier niet noodzakelijk was, heeft WADNA aangeboden om de penanten zelf te graven.
cursussen en publicaties op het gebied van heemkunde, volkskunde en geschiedenis. De redactie werd gevoerd door Jan de Vries. Bezorging De bezorging van Heem Son en Breugel en het Mededelingenblad is ook het afgelopen jaar probleemloos verlopen, dankzij de medewerking van onze vrijwilligers. Onze vaste bezorgers in 2013 waren: J. Dijsselbloem, G. Emmery, A. Hensen, J. de Jong, L. Sanders, S. den Uijl, M. Verbruggen, P. Vos, J. de Vries, B. Verhaar en H. Wieberdink. In geval van verhindering van een van onze vaste bezorgers kunnen we een beroep doen op enkele bereidwillige invallers(sters). Allen hartelijk dank voor de betoonde inzet. Onze publicaties waren te koop bij Cooijmans Optiek, Dommelstraat 11 te Son. De coördinatie van de bezorging van onze publicaties, was in handen van mw. Jeanne Verdonschot-Brewel.
Bibliotheek De bibliotheek is dit jaar verrijkt met vier historisch en/of genealogisch interessante boeken, waarvan drie door schenking en een bij abonnement. De tijdschriftencollectie is voornamelijk vermeerderd door abonnementen, en ruilabonnementen met tijdschriften van heemkundekringen uit de regio. De boeken en tijdschriften worden niet uitgeleend, maar zijn ter inzage op maandag in de heemkamer in het oude raadhuis. Schenkingen Het afgelopen jaar mochten we weer veel aanvullingen voor onze documentatie ontvangen. Het betrof vooral foto’s, bidprentjes, huwelijks- en overlijdensaankondigingen, geboortekaartjes, maar ook regionaal-historische boeken, oude krantenknipsels, oude geschriften, geschreven eigen herinneringen, oude notariële aktes. Het kunnen originele akten zijn of kopieën op cd, dvd of stick met allerlei achtergrondinformatie. Naast de incidentele schenkers zijn er enkele mensen die regelmatig met iets binnenkomen; Wim van Heeswijk brengt iedere week aanvullingen voor de documentatie mee. Van ons lid Nol de Heijde ontvingen we een minimonumentje, zijnde een bronzen model van een Thunderstreak-straaljager, bevestigd op een marmeren voetstukje te samen met een fotolijstje. Het was een aandenken aan piloot Louis Buelens die op 28 januari 1960 op Sons gebied een mislukte noodlanding maakte (zie Heem 2013 nr. 1).
Sociale Media In 2013 is de Heemkundekring gestart met een Facebookpagina (HeemSonenBreugel) en een Twitter-account: (@HeemSonBreugel). Op Facebook vermelden we onze activiteiten en nieuwsfeiten en iedere week publiceren we enkele historische foto’s. Ook Twitter wordt gebruikt om heemkundige nieuwtjes aan te kondigen. Ons Twitter-account heeft inmiddels 60 volgers. Frans Wilbrink is beheerder van Facebook en Twitter. Externe contacten Vele malen is persoonlijk, schriftelijk, telefonisch of via e-mail informatie verschaft aan of uitgewisseld met personen, verenigingen, instellingen en met de gemeente. Er is diverse keren medewerking verleend aan correspondenten van dagblad en weekbladen.
Knipselverzameling De verzameling werd aangevuld met krantenartikelen over Son en Breugel uit het Eindhovens Dagblad en Groot Eindhoven. De weekbladen Forum en De Brug worden bewaard, laatstgenoemde door Hiltje van Hattum.
Overige activiteiten 2013 Op 5 februari werd de werkgroep ingesteld die zich gaat bezighouden met het jubileumboek “Son en Breugel in de jaren 60”. Het boek zal bestaan uit twee delen: Deel 1 beschrijft de geschiedenis en deel 2 bestaat uit foto’s die Piet Vriens in de betreffende periode gemaakt heeft. Deel 1 wordt geschreven door Henk Hutten, Betty van der Dennen, Joop Dijsselbloem en Dione Nozza. Deel 2 wordt voorbereid door de Werkgroep Fotografie. Op 8 februari werd de Jubileumcommissie ingesteld bestaande uit Marjo van Gils, Wil Schoenmakers en Gerard Versantvoort. Deze commissie bereidt de activiteiten in het kader van het jubileum voor (Sonniustentoonstelling en Jubileumavond). Op 14 februari hebben Joop en Carel een lezing gegeven over de Rondwandeling voor de Zonnebloem. De vergaderingen van Regio-10 (Peelland) vonden plaats op 13 maart in Deurne en op 9 oktober in Mierlo. Beide vergaderingen werden door enkele van onze bestuursleden bijgewoond. Op 25 mei nam de Heemkundekring deel aan de verenigingenmarkt in sporthal De Landing met een informatiekraam. Op 30 mei gaf museum Bevrijdende Vleugels een rondleiding aan onze werkgroepleden. We maakten op 10 juni een rondwandeling met Scala
Website De website van de Heemkundekring werd 1958 maal bezocht (3194 pageviews). In voorgaande jaren is steeds het aantal pageviews opgegeven, in 2012 was dit 2216. Misschien moeten we voor de duidelijkheid beide getallen opgeven? Er zit wel een stijgende lijn in de populariteit van de website. Tijdschrift Heem Son en Breugel Heem Son en Breugel is 4 maal verschenen met 15 artikelen van 7 auteurs en telde 100 pagina’s. De redactie bestond uit Henk Hutten en Joop Dijsselbloem. De lay-out werd verzorgd door Dick van Hattum. Mededelingenblad Het Mededelingenblad is dit jaar zes keer verschenen en telde in totaal ca. 42 pagina’s. Zoals gebruikelijk werden niet alleen mededelingen met betrekking tot onze eigen kring opgenomen maar werd ook informatie gegeven over andere bijeenkomsten, 5
Vrouwenvereniging uit Breugel en we deden mee aan de Senioren Zomer Activiteiten d.m.v. een wandeling op het Zonhove-terrein op 24 juli. In juli zijn de 8mm-films over Breugel van mevr. J. Kremers gedigitaliseerd. Op 27 augustus vond het bestuurlijk overleg plaats met wethouder R. Visser. In augustus kwam de restauratie van het schilderij Sonnius/Breugel gereed. Jos van Extel uit Schijndel was de restaurateur. De restauratie werd gesponsord door het Stakenburgfonds, de Rabobank en Jos van Extel. Op de jaarmarkt (1/9) had de Heemkundekring een informatiekraam. Het raadhuisje was opengesteld om aanvullende informatie te kunnen geven. Er was dit jaar wat minder belangstelling voor de verkoop van boeken, wel werden veel oude foto’s verkocht. Op 5 september hebben Joop, Dora en Harrie van Kuijk (St. Oedenrode) een fietstocht voorbereid/gefietst langs kleine religieuze objecten in Son en Breugel (10 km). Het thema 2013 voor de open Monumentendag op 14 en 15 september was ‘Macht en Pracht’. Na vele discussies en ideeën hierover werd besloten dit jaar niet deel te nemen. Eind november verscheen het boekje Het Verschil, een bundeling van 26 artikelen gepubliceerd in Forum over Son en Breugel toen en nu. Op 12/11 verzorgden Joop en Carel een lezing over Son en Breugel voor de Katholieke Vrouwenbeweging Son in ‘De Zwaan’.
ook dat vele leden tot de aanschaf van het boekwerkje zullen overgaan. Ieder artikel beslaat twee pagina’s op A5-formaat. Op de linker pagina staat een afbeelding van vroeger, op de rechter een van de huidige situatie. Onder de afbeeldingen geeft tekst uitleg over het verschil tussen TOEN en NU en hoe het allemaal zover is gekomen. De teksten zijn geschreven door Frans Wilbrink met ondersteuning van de leden van de Werkgroep Foto’s. Piet Vriens maakte de foto’s van de huidige situatie. Dick van Hattum zorgde voor een fraaie vormgeving. Het boekje kost € 7,50 en is verkrijgbaar bij Cooijmans Optiek (Dommelstraat 11), de Heemkundekring (in ’t Oude Raadhuisje op maandag en donderdagmiddag) en Frans Wilbrink (Zeelandlaan 1, tel. 473049). Frans Wilbrink. VERSLAG VAN DE LEZING VAN DINSDAG 10 DECEMBER DOOR RENE BASTIAANS OVER “DE RIJKE ROOMSE TIJD” Voor een overvolle zaal van de Zwaan, (ca 110 personen), heeft René Bastiaanse een boeiende lezing gegeven over het einde van “het rijke roomse leven”, hoe het was en het verval. Een lezing die vol humor zat maar nergens cynisch werd. De katholieke ouderen onder de toehoorders werden weer teruggeplaatst naar de tijd waarin de kerk in Brabant een bepalende rol speelde. De kerk bemoeide zich met bijna het hele dagelijkse leven of het nu sport betrof of over het inzegenen van een nieuwe stal. Waar de pastoor het kerkvolk vertelde dat voortplanting een plicht was. Gevolg veel grote gezinnen. volle seminaries. Waar de burgemeester geknield gezegend werd door een zojuist gewijde priester. Allemaal dingen die in de huidige tijd volkomen ondenkbaar zijn. Hoe dat zo kon gebeuren kwam voor de pauze uitgebreid aan bod.
Ledenbestand Stand per 1-1-2013: 218 leden. In 2013 hebben zich 13 nieuwe leden aangemeld. In 2013 zijn 6 leden afgemeld. Stand per 1-1-2014: 225 leden. De ledenadministratie was in handen van Jan de Vries. Bestuurssamenstelling gedurende het verslagjaar In 2013 bestond het bestuur uit Sjef den Uijl (voorzitter), Frans Wilbrink (secretaris), Carel Verdonschot (penningmeester), Bart van Gils, Joop Dijsselbloem-Visser, Dora CooijmansEngels, Dick van Hattum en Jan de Vries. Het bestuur kwam in het verslagjaar tien maal bijeen.
Waarom waren de mensen in Brabant zo volgzaam? René had hiervoor een aantal verklaringen waaronder het analfabetisme. De mensen waren arm, het onderwijs was zwak. Dikwijls vond men het belangrijker dat de kinderen meewerkten op de boerenbedrijfjes dan ze naar school te sturen.
Namens het bestuur, F. Wilbrink (secretaris).
Brabant had een klein aantal niet al te grote steden en verder een groot aantal kleine dorpen en gehuchten waar de mensen elkaar kenden dus was er een grote sociale controle. Voor de dorpelingen waren de pastoor en zijn kapelaans autoriteiten die ver boven hen verheven waren. Wat die zeiden was zonder meer waar dacht men.
BOEKJE ‘HET VERSCHIL’ VERKRIJGBAAR Wellicht heeft u in Forum al gelezen dat de Heemkundekring in december 2013 het boekje ‘Het Verschil’ heeft uitgegeven. In dit boekje zijn de 26 artikelen gebundeld die van mei 2011 tot juli 2013 in het weekblad Forum zijn gepubliceerd. Ieder artikel laat in foto’s en tekst zien hoe het dorp vroeger was (TOEN) en hoe het er op diezelfde plaats tegenwoordig uitziet (NU).
Er waren in de negentiende eeuw een groot aantal kloosters gesticht en die leverde grote aantallen Broeders, Fraters en Zusters van liefde, veelal werkzaam in ziekenhuizen en op scholen Zowat heel het onderwijs in Brabant was in het eerste helft van de 20e eeuw in handen van kloosterlingen. Het katholicisme werd met de paplepel ingegeven. De kerk probeerde zelfs een vinger in de pap te krijgen ten aanzien van de ruimtelijke ordening en de industrialisatie na de tweede wereldoorlog. Men wilde kleine industrieën verspreid over kleine dorpen op loopafstand van waar men woonde. Bussen en treinen waren bronnen van gevaar voor de moraal van de
De Heemkundekring wilde hiermee laten zien wat er zoal in de loop der jaren in het dorp is veranderd, soms ten goede maar vaak ten kwade. Naar aanleiding van de artikelen in Forum ontving de Heemkundekring vele positieve reacties. Wij verwachten dan 6
Brabanders. Vooral voor vrouwen en meisjes. Het recht van de vrouw was immers het aanrecht.
te weten Kempenland, Maasland, Peelland en Oisterwijk. Oirschot was de hoofdplaats van Kempenland. Daarna nam de gids ons mee terug in de tijd. Hij begon met het ‘voorjaar’ en alles wat vroeger met poten en zaaien te maken had werd getoond en uitgelegd. Daarna kwam het gereedschap aan de beurt dat in de zomertijd nodig was voor het hooien en oogsten en voor de inmaak van groente en fruit. In het najaar was er de huisslachting en het verwerken van het varken De kelder moest vol staan om de winter door te komen met de meestal grote gezinnen. In de winter was er veel huisvlijt, zoals het maken van klompen, het spinnen, het onderhoud van huis en stallen, enz. Het vee dat in de stallen stond moest verzorgd worden. In de vitrinekasten zagen we allerlei voorwerpen rond geboorte, school, bruiloft en andere bijzondere dagen.
In de zestiger jaren stortte het hele apparaat langzaam in elkaar. De mensen werden mondiger er was geen analfabetisme meer Iedereen had een radio en televisie verscheen steeds meer op het toneel. Het concilie 11 oktober 1962 tot 8 december 1965 bevrijdde de kerk van een groot aantal wetten en regels. Al deze dingen samen hadden grote gevolgen voor de religiositeit. Na de pauze lag de nadruk op de overdreven scrupuleuze benadering door de kerk van veel kerkelijke voorschriften en bovenal de uitgebreide regels over alles wat naar onkuisheid zweemde. Het overheersende idee dat priesters niet zo goed voorgelicht zouden zijn betreffende dit onderwerp is beslist niet waar, ze waren buitengewoon goed voorgelicht. René liet een boekje zien dat gebruikt werd bij speciale lessen voor bijna afgestudeerde priesterstudenten over zeer uiteenlopende seksuele handelingen. Alle standjes en technieken kwamen in de lessen aan de orde, waaronder perverse handelingen als seks met dieren, kinderen en dode mensen. Alles werd tot in detail weergegeven en niets bleef onbesproken. Die kennis zou nodig zijn om in de biechtstoel te kunnen reageren op bekentenissen van ‘zondaars’. De geestelijkheid geloofde zelf dat ze zo hun schapen konden behoeden voor de hel. Voor veel zielzorgers was het oprechte bezorgdheid.
Na ruim een uur vertellen, kijken en aanvullen van verhalen was het tijd voor koffie met vlaai. Iedereen was even toe aan ontspanning, hoewel ook tijdens de koffie kwamen de verhalen over vroeger los. Omdat het museum maar tot 16.30 u. open was moest het gezellige buurten toch onderbroken worden om de andere helft van het museum te kunnen bekijken. We kregen uitleg over de prachtige schouw en over alle voorwerpen die bij het koken boven open vuur te maken hadden. Vooral de vele gezegden over de voorwerpen waren frappant. Daarna kwamen we in de ‘goei kamer’ compleet met de daar gestalde fiets afgedekt door een laken, zoals dit vroeger gebruikelijk was in Brabant. Vervolgens gingen we met de gids naar boven waar een prachtige collectie Brabantse mutsen en poffers te zien was die tot ongeveer 1960 door de vrouwen gedragen werden. Ook een enorme collectie kruiken, stoven, blaasbalgen, enz. stond hier tentoongesteld. Je kon hier tevens kennismaken met de ooit zo roemruchte Oirschotse meubelindustrie. Wie kent niet de enorme Oirschotse stoel? Ook de collectie speelgoed huisaltaartjes en de daarbij benodigde attributen waren de moeite waard.
Het was een zeer boeiende lezing met, ondanks het onderwerp, toch veel humor. Hiervoor willen we René nogmaals hartelijk bedanken. Voor geïnteresseerden willen wij de aandacht vestigen op het eind 2013 verschenen boek ‘onkuisheid’ van René Bastiaanse. VERLAG VAN DE WINTEREXCURSIE NAAR ‘MUSEUM DE VIER QUARTIEREN’ OIRSCHOT OP 12 JANUARI 2014 Het weer was zó goed dat zes van de vijfentwintig deelnemers met de fiets naar Oirschot kwamen. Om 13.30u. werden we door de gidsen Nel en Toon welkom geheten en kregen we uitleg over het kapittelhuis waarin vroeger de kanunniken woonden. Dit waren de wereldlijke geestelijken die lid waren van het Kapittel van Oirschot,
Na de uitleg van het tentoongestelde op zolder nam de gids afscheid van ons en hadden we nog even tijd om op eigen gelegenheid door het museum te lopen. Natuurlijk nog even terug naar het pronkstuk van het museum: het poppenhuis uit 1870. Jammer dat de kapper vandaag niet aanwezig was om zijn originele kappersinterieur uit de jaren vijftig te demonstreren!! We hebben veel informatie gekregen van de gidsen, de middag was eigenlijk te kort om al het moois in je op te nemen, maar wat let ons om weer eens terug te gaan naar het museum? We kunnen terug zien op een genoeglijke middag met dank aan de gidsen die uit eigen ervaring veel wisten te vertellen over de ‘goeie ouwe tijd’.
De Meierij van ’s-Hertogenbosch werd in de tijd van de hertogen van Brabant onderverdeeld in vier Quartieren,
SCHENKING VAN: Dhr. J. Teunissen: Documentatie over de RKJB; Fam. Van Opstal: Bidprentjes,andere gedachtenisprentjes en documentatiemateriaal; Mw. D. van Nuland: Een doos vol rouwprentjes, -brieven en -advertenties; Dhr. H. van de Laar: Foto’s en documentatiemateriaal en oude familiedocumenten; Dhr. Jan Burgers: Een kopie van het dagboek dat burgemeester Schoepp in de oorlog in het gijzelaarskamp heeft bijgehouden. 7
Allen hartelijk dank voor deze aanvullingen van onze verzameling.
van Brabant. Op 850 vierkante meter voert een mix van kunstwerken en historische objecten de bezoeker mee naar de hoogte- en dieptepunten van het Brabantse verleden. Van de godsdiensttwisten in de 16de eeuw tot Van Gogh, van de stedelijke bloei ten tijde van Jheronimus Bosch tot de opkomst van industriesteden als Eindhoven en Oss en met zelfs een blik op de toekomst. Van Vincent van Gogh (Zundert 1853-1890 Auvers-sur-Oise), de grootste kunstenaar die Brabant heeft voortgebracht, zijn negen schilderijen bijeengebracht, waaronder een vroeg Parijs zelfportret uit de collectie van het Van Gogh Museum.
NIEUWE LEDEN Mw. B. Siteur-Schellekens, Troelstrastraat 3, Breugel Mw. G.J. Lubben, Boslaan 61, Son We heten hen van harte welkom. VOORAANKONDIGING VAN DE ACTIVITEITEN VAN HET SEIZOEN 2014 WAARVAN DE DATA VASTLIGGEN ZODAT U DEZE IN UW AGENDA KUNT OPNEMEN
Ruud van Empel 15 februari t/m 8 juni 2014 Het Noord-Brabants Museum presenteert een overzichtstentoonstelling van fotograaf Ruud van Empel. Van Empel (Breda 1958) behoort tot de meest bijzondere fotokunstenaars van dit moment met tentoonstellingen wereldwijd. Onschuld en schoonheid zijn zijn thema’s. Die probeert hij te op te roepen met fotowerk van kinderen en paradijselijke natuur. Zijn ambitie is om het verloren paradijs van zijn jeugd met zijn intens gelukkige ervaringen opnieuw op te roepen.
Woensdag 26 maart 2014 Lezing door Harold van Overbeek: De Bossche Bisschop Sonnius (1506-1576). Woensdag 9 april tot dinsdag 3 juni 2014 Tentoonstelling over bisschop Sonnius in het gemeentehuis. Zondag 27 april 2014 Publiekswandeling in samenwerking met IVN in centrum Son.
Zondag 14 september 2014 Open Monumentendag, thema: “Op Reis”.
Het complete grafische werk van Francis Bacon 12 april t/m 24 augustus 2014 Voor het eerst wordt Bacons complete grafische oeuvre getoond in een Nederlands museum. Francis Bacon (Dublin 1909-1992 Madrid) gaf zijn portretten een misvormd gezicht of lichaam, om een betere indruk van de psychische en emotionele gesteldheid van zijn modellen te geven. Hij portretteerde als het ware eerder de binnenkant dan de buitenkant. Zijn werken hebben vaak een groteske, duistere en angstaanjagende uitstraling. In samenwerking met de Renschdael Art Foundation.
Woensdag 17 september 2014 Lezing door Fien van Dijk-Rakels en Henk Hutten: September 1944, Son en Breugel vier dagen frontgebied. Luchtlandingen en bevrijding, zeventig jaar geleden.
HET NOORDBRABANTS MUSEUM Verwersstraat 41, ’s-Hertogenbosch T +(0)73-6 877 877 www.hetnoordbrabantsmuseum.nl
Donderdag 29 mei 2014 (Hemelvaartsdag) Fietstocht. Zondag 17 of zondag 24 augustus 2014 Zomerexcursie.
Zaterdag 25 oktober 2014 Jubileumavond i.v.m. 40-jarig bestaan HKK Son en Breugel. Woensdag 26 november 2014 Lezing door Ad van Etten: Pieter Bruegel den Oude (ca 15151569). Wijzigingen voorbehouden. WIJ WILLEN GRAAG DE VOLGENDE ACTIVITEITEN VAN HET NOORDBRABANTS MUSEUM ONDER UW AANDACHT BRENGEN. Van Gogh in Het Verhaal van Brabant Op zaterdag 18 januari 2014 opende het museum de laatste en grootste presentatie voor zijn bezoekers: Het Verhaal van Brabant. Hiermee is het vernieuwde Noord-Brabants Museum compleet. Niet eerder had het museum zoveel ruimte om aandacht te besteden aan het cultuurhistorische verhaal 8
HET BESTUUR VAN DE KRING BESTAAT UIT:
WERKGROEPEN in het Oude Raadhuis:
Voorzitter:
De heer J.C. den Uijl Walcherenlaan 13, 5691 ZV Son Tel. 0499-473160
Secretaris:
De heer F.H.A. Wilbrink Zeelandlaan 1, 5691 KM Son Tel. 0499-473049
De werkgroepen houden zich bezig met: - Ontsluiting van archiefstukken, - Documentatie, - Genealogie, - Foto’s, bidprentjes en familieberichten, - Het project ‘Kadastrale Atlas’, - Archeologie, - Monumenten. Tijden: Op de maandagen van 9.00-16.00 uur. Op de maandagavonden van 19.30-21.30 uur. Op de donderdagmiddagen van 13.30-16.00 uur. Op de donderdagavonden van 19.30-21.30 uur.
Penningmeester: De heer C. Verdonschot Schorpioenlaan 3, 5694 VA Breugel Tel. 0499-475680 Archeologie:
De heer B. van Gils Grote Beerlaan 15, 5694 LJ Breugel Tel. 06 22953848
Mevr. D. Cooijmans-Engels Kloosterstraat 36, 5691 BZ Son Tel. 0499-460974
Mevr. J. Dijsselbloem-Visser Rijnlaan 23, 5691 JG Son Tel. 0499-473331
De heer D.S. van Hattum Aziëlaan 40, 5691 LC Son Tel. 0499-471008
De heer J.B.M. de Vries Leeuwenbeklaan 1, 5691 WT Son Tel. 0499-472546
Coördinator: mw. J. Dijsselbloem-Visser Tijdens bovengenoemde uren zijn we bereikbaar onder telefoonnummer 0499-323359. Openingstijd Heemkamer voor publiek: Iedere maandag van 9.00-16.00 uur is de heemkamer in het Oude Raadhuis, Markt 1 Son, open voor belangstellenden. De bibliotheek, de documentatie en de fotocollectie zijn ter inzage. Voor stamboomonderzoekers is er veel informatie beschikbaar. Er wordt niets uitgeleend!! Verspreiding publicaties: Coördinator: mevr. J. Verdonschot-Brewel Schorpioenlaan 3, 5694 VA Breugel Tel. 0499-475680
Inlichtingen over het werk van de Kring kunt u krijgen bij alle bovengenoemde personen. Indien u op enig gebied actief wenst mee te doen bent u van harte welkom. Ons adres is: Markt 1, 5691 AR Son. Ons Internet adres is: http://hkksonenbreugel.nl of: http://hkksonenbreugel.net.tf Als u het laatste (oude) adres kiest wordt u binnen enkele seconden doorgelinkt. Ons e-mail adres is:
[email protected] De website van de Film- en fotobank is: http://sonenbreugel.filmenfotobank-nb.nl U kunt zich als lid opgeven bij de secretaris. De contributie is € 19,- per jaar, hierin zijn begrepen: - Lidmaatschap, - Tijdschrift ‘Heem Son en Breugel’, - Mededelingenblad, - Lezingen en organisatie excursie. Contributie verdere gezinsleden: € 11,- p/jr. U kunt zich via de Kring abonneren op het tijdschrift ‘In Brabant’ voor het gereduceerde tarief van € 25,- p/jr. Ons postgironummer is: NL26INGB0004076074 Ons rekeningnummer bij de Rabobank is: NL95RABO0148285058 t.n.v. ‘Heemkundekring, Son’. 9
