master rechten
Rechtsgeschiedenis samenvatting
Q R52
uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be
6,00 €
Nieuw!!! Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be
Rechtsgeschiedenis
Inhoudsopgave
Inleiding
1
Dossier 1 – De Koningskwestie: Leopold III en zijn ministers 1. De geopolitieke context 2. Bronnenonderzoek B. Het onderhoud te Wijnendale – 25 mei 1940
2 3 13 17
Deel 2 - Bestuurlijke collaboratie in de tweede wereldoorlog 42 Inleiding 42 1. De geïdealiseerde Vlaamse beweging met vertekende opvattingen over collaboratie, repressie en verzet 43 I. Contouren van de collaboratie 47 1. Juridische context 47 2. Factoren die de individuele houding beïnvloeden 51 A. Gevaar voor te grote rationalisering van het menselijke handelen 51 B. Ambtenarencultuur 51 C. Inschatting van de afloop van de oorlog: van lijdzaam pragmatisme tot wishful thinking 52 3. Bestuurlijke collaboratie 54 4. De repressie: korte status quaestonis 64 III. Orde binnenin de dictatuur 77 1. 1942 77 Zomer 1942 83 Aangifte van verdwijning van rantsoenkaarten van 25 juli 1942 85 De houding van de agenten tijdens de razzia’s – SCHOELIES 86 Stille helden 88 Bijlagen
93
Inleiding
De cursus behandelt het Belgisch publiekrecht, waaruit 2 grote dossiers van de 20e eeuw worden gelicht. We gaan teksten bekijken en zien hoe een tekst pas kan begrepen worden wanneer je de auteur kent en de wereld die erachter zit. Bovendien kan je nog op diverse wijzen insteken geven, het gaat m.a.w. om de leesroosters en de referentiekaders. Juristen geloven meer dan historici de dingen zoals ze er staan, zodat voor juristen teksten eenvoudiger zijn dan voor historici.
1
We gaan teksten lezen rond 2 grote dossiers, waarbij we ons vooral focussen op de achtergrond. We krijgen een leesrooster aangereikt waardoor de teksten pas echt betekenis krijgen. Wanneer iemand anders dan de professor les zou geven en daarbij een ander leesrooster zou toepassen, dan zou die persoon daar een andere betekenis aan geven. Dit toont aan dat historici verschillende perspectieven hebben. Recht is eerder argumentatieleer en geschiedenis is meer een discoursanalyse. In deze cursus worden beiden samengevoegd. De eerste grote casus draait rond Leopold III en de ministers en de tweede grote casus rond het bestuur en de collaboratie ten tijde van WOII, dat zijn de 2 grote dossiers die we in deze cursus gaan bespreken. Het eerste dossier gaat over de koning en zijn ministers met betrekking tot de koningskwestie van 1940 en wat er daar gebeurd is. We werken vanuit de bronnen, we gaan zien hoe een historicus te werk gaat. Een institutionele geschiedenis kan je echter zonder kennis van het recht niet behandelen. Je kan daartegenover ook niet de geschiedenis van het recht doorgronden zonder de geschiedenis als zodanig te kennen. De bronnen zijn niet juridisch, het is geen wetgeving, geen rechtspraak en geen rechtsleer. Hier zijn de bronnen veel ruimer, we gaan geen rechtspraak tegenkomen, maar misschien wel rechtsleer. Wel bespreken we artikels uit de Grondwet. In het dossier van de koningskwestie komen ook dagboeken voor. 25 mei 1940 is de tijd waarrond het zich allemaal afspeelt. Notulen zijn officiële verslagen van vergaderingen. Hoe moet je die lezen? Er zijn dagboeken, maar ook getuigenissen post factum van mensen die vertellen wat toen gebeurd is. Daarnaast is er ook nog briefwisseling. De dag van vandaag geloven we dat de digitalisering de toekomst is, maar voor later gaat het veel problemen opleveren, omdat er veen e-mails e.d. verloren zijn gegaan, zodat er veel minder bronnen zullen zijn. Veel bandopnames en filmpjes zijn reeds weg, zodat de rijksarchieven in de wereld veel data niet meer kunnen terugvinden. Er geraken dan ook veel gegevens kwijt. We komen daarom nu als het ware terug in het stenen tijdperk terecht, meer bepaald in een tijdperk waar er wel nog getelefoneerd, maar voor het overige wordt alles geschreven. De administratie in WOII heeft veel dossiers achtergelaten en zijn terug te vinden in het Felixarchief. Vroeger was een dossier altijd geschreven, men schreef een eerste versie in pen, nadien werd het verbeterd, dan werd het hieraan aangepast en uiteindelijk werd het overgeschreven. In een dossier lagen alle documenten tevens in chronologische volgorde, het meest recente lag bovenaan. Ook typte men vaak documenten op een typmachine, waarin karbonpapier zat, zodat er naast het originele papier, ook nog een doorslagpapier was. Zo zijn bijvoorbeeld de processen-verbaal van de politie een belangrijke bron, maar op het politiebureau zelf werd enkel de doorslag bijgehouden. Dossier 1 – De Koningskwestie: Leopold III en zijn ministers
Wat er zich op 25 mei 1940 in feite voordoet, is dat er een breuk komt tussen koning Leopold III en de ministers. Tijdens WOII wordt België aangevallen op 10 mei 1940. Duitsland valt het land aan en trekt op en tegen 25 mei is België bijna helemaal bezet. Op dat ogenblik stelt zich de vraag wat men gaat doen. De koning en de ministers zitten op dat moment in kasteel Wijnendale. De ministers zeggen dat ze het land uitmoeten naar Frankrijk, maar de koning wil hier blijven.
2
Het dossier van de koningskwestie is de analyse nà WOII tot op begin jaren ‘90, maar hier ontbreekt elk perspectief in de analyse daarvan. Er zijn notulen van het onderhoud in het kasteel en je ziet er van alles staat, maar er was niemand die in de jaren ‘70-‘80 in staat was om te lezen wat er stond. De fundamentele vraag is waarom de koning in België blijft. Onmiddellijk na WOII gaat de koning beweren dat hij in België gebleven is om in België de zaak te verdedigen terwijl hij zijn ministers naar Londen stuurt. Als leugen mag dat tellen. Na 1945 staat de Belgische regering in het kamp van de geallieerden die hebben gewonnen, zodat de regering de juiste keuzes heeft gemaakt. De koning is dus in België gebleven en is nadien in handen van de Duitsers gevallen. Wanneer hij bevrijd wordt in 1945 loopt het fout en uiteindelijk moet hij aftreden. Het is een onduidelijk dossier, maar is wel het grootste politieke conflict in België sinds 1830.
1. De geopolitieke context Duitsland valt België aan op 10 mei 1940, maar daarnaast vallen ze ook Nederland aan. Ze vallen België binnen via de Ardennen en gaan ook via de Frans-Belgische grens. Wijnendale ligt bijna aan de kust en in de buurt van de IJzer. De Belgen doen onmiddellijk beroep op hulp van de geallieerden. België is geen geallieerde, maar sinds 1937 zijn er verbintenissen die bepaald hebben dat we een eigen statuut hebben. Eigenlijk hebben we al een statuut sinds 1815, we zijn een neutraal land met eigen rechten en plichten. Deze neutraliteit is een Europees machtsevenwicht. Na Napoleon werd België afgeknipt van Frankrijk, waardoor Frankrijk wordt verzwakt in de Noordelijke en Oostelijke grens en op die manier wil men een machtsevenwicht in Europa hebben, waarbij de Franse en Duitse gebieden in evenwicht worden gehouden door een grote neutrale buffer. Tegelijkertijd is Frankrijk ook verzwakt door die buffer. Het gebied van België is geopolitiek dus van groot belang in de 19e eeuw. Eigenlijk zijn we zelfs al sinds de middeleeuwen het slagveld van Europa. Vanaf 1815 zal er tot in 1914 geen oorlog meer zijn, er is geen periode zonder oorlog in België in de geschiedenis geweest die zo lang duurde als deze. Wat betreft het neutrale België, houdt deze geopolitieke constructie België uit de oorlog. Leopold I is de verpersoonlijking van de neutrale positie van België, gelet op zijn familiale en politieke banden met gans Europa. Hij zag zich dan ook als gemandateerde om het kleine land in Europa neutraal te houden, want een machtsevenwicht werkt goed. In het Verdrag van Versailles van 1919 werd België van zijn neutraliteit ontheven. Het machtsevenwicht tussen Duitsland en Frankrijk zorgde voor neutraliteit, maar doordat Duitsland was verslagen had het machtsevenwicht geen zin meer en werd daarom opgeheven in 1919.
In 1930 komt Hitler op. België had in de jaren ‘20 een militair verdrag gesloten met Frankrijk. Wanneer Hitler opkomt, moeten we van het verdrag af en terug naar de neutraliteit. In 1936 gaat België in een soort van internationaal diplomatieke verklaring zeggen dat ze terug een onafhankelijke koers willen varen. Als de WOII uitbreekt in september 1939 gaat België zich neutraal verklaren in het conflict. Vanaf dan stelt zich de vraag naar het internationaal statuut van België. We zijn een land dat zich onafhankelijk verklaart in 1936, maar er is echter geen
3
internationaal verdrag meer dat zegt dat we neutraal zijn. België verklaart zelf dat ze onafhankelijk zijn. In 1937 gaat België verdragen sluiten, “De Verbintenissen van 1937”, dat zijn de internationale akkoorden die België sluit in 1937. België sluit hier akkoorden met 3 landen, nl. met Frankrijk, Engeland en Duitsland. In de Verbintenissen van 1937 staat ten eerste dat België zijn onafhankelijkheid zal verdedigen met militaire middelen. We gaan een goede landsverdediging opbouwen en in ruil voor ons militair engagement zeggen de 3 landen (elk afzonderlijk, want het is geen gezamenlijk verdrag, het zijn verdragen met elk land apart!) toe dat wanneer België wordt aangevallen, hun legers België komen bijstaan om de aanvaller te verdedigen. We gaan dus geweldig investeren in onze landsverdediging, in die tijd was het een grote investering en in 1940 hadden we 900.000 soldaten op de been. Globaal genomen doet België een aanzienlijke militaire investering terwijl het niet een land is dat oorlog wil voeren. In ruil daarvoor zeggen Frankrijk, Engeland en Duitsland in het verdrag toe dat indien België wordt aangevallen, dan zal het Franse, Engelse en Duitse leger België komen bijstaan om de aanvaller te verjagen. Als bijvoorbeeld Duitsland of Engeland België aanvalt, dan komen de Fransen België mee verdedigen. Zij gaan dus alles doen om België terug te herstellen in zijn onafhankelijkheid, dat is ook van groot belang. Het Franse leger zegt in dat geval toe in het herstel van de onafhankelijkheid, maar eens de aanvaller verjaagd is, moet het Franse leger zich terugtrekken, want er is niets gevaarlijker dan een bezettingsleger, dus als de Fransen hier zitten, gaan ze zich nadien wel moeten terugtrekken. Als de Fransen naar hier komen, gaan ze ons helpen en de overweldiger verjagen, maar nadien moeten ze zich terugtrekken, zodat we terug onafhankelijk en neutraal staan. België zegt daarnaast ook toe dat ze zullen beletten dat het land wordt gebruikt als aanvalsbasis om anderen aan te vallen. Stel dat er bijvoorbeeld vanuit de luchthaven van Zaventem in WOII er Duitse vliegtuigen vanuit België gaan opstijgen om Engeland aan te vallen. In die situatie heeft België er zich toe geëngageerd om te vermijden dat ons land ook zou worden gebruikt als aanvalsbasis, dat is een belangrijke internationale plicht. Wanneer we worden aangevallen door Duitsland doen we op 10 mei 1940 een beroep op de andere verdragen met Frankrijk en Engeland. Beide landen worden in het internationale recht van die tijd de Garanten genoemd, die terminologie is cruciaal (niet de geallieerden!). Als we spreken over de Garanten, dan zitten we in de logica van de Verbintenissen van 37. We zijn geen bondgenoot van Frankrijk en Engeland, het zijn landen die allebei onze onafhankelijk garanderen en als bevriende mogendheden komen ze ons te hulp indien we worden aangevallen. De koning en de ministers zijn natuurlijk wel ongerust, het zijn Verbintenissen van 37 en ze vragen zich af of die wel voldoende zijn. Hier rijst de vraag of de oorlogvoerenden niet gehouden zijn om de oorlogsschade in België te vergoeden. Als Duitsland ons aanvalt en Engeland en Frankrijk komen hier de oorlog voeren, zijn wij het slagveld, bij ons gaan de grote mogendheden hun oorlog uitvoeren. Bovendien zijn wij weer het slagveld zoals het sinds de middeleeuwen al altijd geweest is. Als ze hun oorlog hier uitvechten, zullen ze ook de oorlogsschade moeten vergoeden. Na WOI zei men aan Duitsland dat ze alles moesten betalen (herstelbetalingen), maar dit konden ze niet. Men moet ook hier garanderen dat de oorlogsschade wordt vergoed.
4
De koning vraagt zich af of de garantie van onafhankelijkheid zich ook niet moet uitstrekken tot de Belgische kolonie. Als Frankrijk, Duitsland en Engeland in oorlog zijn, gaan ze elkaar ook bevechten in de kolonies. De Duitsers hadden geen kolonies meer sinds 1918, maar Duitsland zal wel proberen de kolonies van de anderen af te pakken. Voor oorlog is men afhankelijk van de kolonies voor de grondstoffen. De Belgische kolonie Congo, is zeer rijk en het centrale koninginnenstuk. Als er een koloniale oorlog uitbreekt, zijn de Britten totaal niet te vertrouwen in de internationale politiek. Ook al is niemand dan te vertrouwen, toch is dit voor de Britten nog meer het geval. Engeland is onze natuurlijke bondgenoot in Europa. Frankrijk heeft belang om België te hebben en Duitsland ook. Engeland heeft vooral belang dat de hele kust van Cadzand tot Normandië wapenvrij is, want heel die kust is de springplank naar Engeland. De Britten willen daarom niet dat Frankrijk en Duitsland in België zitten. De Britten zijn dus onze natuurlijke bondgenoot want ze willen dat de kust zonder Franse en Duitse soldaten zitten. Moest WOII anders zijn gelopen, is het denkbaar dat Engeland eisen zou hebben gesteld i.v.m. de demilitarisering van de kuststrook. De Britten hebben bijgevolg echt baat bij de onafhankelijkheid van België en gaan daarvoor altijd opkomen op geopolitiek vlak omdat dat militair Frankrijk en Duitsland verzwakt. Daarom is Engeland onze natuurlijke bondgenoot zegt de koning en daarom heeft koning meer contact met de Britten dan met Fransen en de Duitsers. Engeland is weliswaar onze natuurlijke bondgenoot wat Europa betreft, maar niet wat betreft de kolonies! Leopold II kreeg de middenstrook van Afrika en krijgt een haven, Congo en Boma, maar rond 1900 blijkt dat die kolonie steenrijk is, het brengt o.m. rubber op en met de auto-industrie zijn de rubberplantages veel geld waard. De Belgische kolonie is een goudmijn en de grote mogendheden hebben spijt dat België dit gebied heeft gekregen. In 1918 is Duitsland uit de kolonies gegaan en de Britten staan te kijken op de Belgische kolonie en van zodra ze de gelegenheid hebben, zullen ze die inpikken. Dat weet de Belgische diplomaten ook en daarom zeggen ze dat de kolonie ook onafhankelijk is, maar men vraagt zich toch af wat er later met de kolonies gaat gebeuren. Dat brengt allemaal open vragen met zich mee, zoals o.m. de vragen omtrent de oorlogsschade en de kolonies. Op 10 mei 1940 valt Duitsland ons aan en we doen beroep op de Garanten, maar ze komen niet al te vlug en wat onmiddellijk al is weggemoffeld in de geschiedenis, is de wijze waarop de Franse en de Britten zich opstellen t.o.v. onze bevolking, m.n. plundering, diefstal, geweld,... Dat is nadien allemaal in de doofpot gegaan. De Duitsers vallen ons aan en de Fransen en Britten komen ons te hulp. We hebben een militaire strategie afgesproken met de Fransen en de Britten. We hebben heel in het geheim via adjuncten van derde klas contacten gehad met de generale staf van de Franse en Britse legers. In de Verbintenissen van 1937 staat ook de situatie waarin het mogelijk zou zijn dat Engeland ons zou aanvallen, maar hier valt Duitsland ons aan. Duitsland heeft echter ook de Verbintenissen van 1937 aangegaan, maar het is niet t.o.v. Hitler dat we de Garanten inroepen. We hadden verschillende linies opgesteld, want wanneer men wordt aangevallen, zitten de soldaten nog in hun kazerne en ineens is er een aanval. De soldaten moeten zich dus eerst groeperen en er moet een frontlijn worden gevormd van waaruit men begint te verdedigen. Tegelijkertijd moeten de Fransen en de Britten mee posities opnemen in die linie, dat is afgesproken. Er zijn verschillende linies. Allereerst een grenslinie, maar daar breken de
5
Duitsers meteen door. Er is tevens een linie aan de Maasvallei, maar die wordt ook al op 10-11 mei door de Duitsers overgestoken. Tot in 1940 zijn valleien geopolitiek militair heel belangrijk, maar de Duitsers hadden parachutes ingezet en verrassen iedereen op militair vlak. In Limburg is er een gigantisch groot fort, maar de Duitsers vallen het fort van boven aan en het fort sneuvelt eveneens reeds op 11-12 mei. Heel onze militaire verdediging was horizontaal opgesteld, maar alle Duitsers komen verticaal via parachutisten, het wordt een fobie, overal zien de mensen parachutisten, het was een paniek. Men noemde de parachutisten “de 5e kolommen”. Men had schrik voor de 5e kolommen, voor degenen die onder ons zijn. Men gaat dan ook de fascisten in België aanhouden want die zijn Duitsgezind. Duitsland valt ons aan en de eerste lijn waar we ons gaan kunnen opstellen is de OKW-linie (Koningshooikt-Waver linie). Het is vlug duidelijk dat de Duitsers aan zo’n vlug tempo komen dat men zich ergens aan de OKW linie moet opstellen. We stellen ons op aan die linie en de Fransen en Britten gaan zich daar ook opstellen. We vechten niet echt, maar telkens opnieuw gaan we ons terugtrekken. We proberen ons op te stellen op een linie om ons dan te verzetten. We moeten bepaalde linies opgeven en ons steeds meer naar de kust terugtrekken. De Duitsers steken de Schelde over en bereiken dan Oost en West-Vlaanderen. De volgende linie was de IJzer. In Mei 1940 vluchtte men naar Frankrijk, maar het werd steeds lastiger. Veel mensen en tevens de regering trokken zich terug achter de IJzer en wilden de frontlinie van 1914 herstellen. Daarom vluchtten veel mensen naar De Panne, ze dachten dat de IJzer niet kon worden ingekomen. Het gaat ook zeer vlug. Nederland capituleerde al op 14-15 mei, dat was reeds afgelopen. De Nederlandse koningin wou standhouden in Zeeland om zich dan over te geven. Toch is de koningin is terug naar Engeland gegaan, maar de professor denkt dat dit niet haar bedoeling was. Volgens de meesten vluchtte de Nederlandse koningin naar Engeland om daar aan hun zijde te vechten, maar de professor denkt dit niet. De Nederlandse koningin dacht niet dat er veel heil te rapen viel in Engeland, maar misschien dacht ze wel hetzelfde als Leopold III, nl. dat moest standhouden en afwachten. Op 14 mei krijgen alle Belgische ministers (regering Pierlot) de toestemming om naar Frankrijk te gaan, maar er gaan 4 ministers in het land blijven. Dit zijn Pierlot (eerste minister), Spaak (minister van Buitenlandse Zaken), Vanderpoorten (minister Binnenlandse Zaken) en generaal Denis (minister van Oorlog). Deze 4 ministers blijven in België in het onbezette deel, de andere ministers zitten vanaf 15-16 mei in Parijs en wachten op informatie en lezen vooral de Franse berichten waar ze het ene overwinningsbulletin na het andere krijgen, het Franse leger lijkt niet te verslaan in de media en de Belgische ministers zijn hiervan onder de invloed en gaan dus verrast zijn van de slechte afloop. Het loopt niet goed want net over de grens ligt Sédan in de Franse Ardennen. Het zijn allemaal bossen en de Fransen hadden de Marginaux linie als militaire strategie. Het was een linie met forten en versterkingen doorheen heel Frankrijk, waardoor ze de bezetter zouden tegenhouden. Er is veel geld ingestoken, maar de afwerking van de linie was blijven steken in de parlementaire democratie. De democratie was aan het wankelen en ze lieten de versterking links liggen. Langs de Frans-Belgische grens gaan de Duitsers de Noordelijke legers omsingelen. Aan de Westelijke flank steken de Duitsers door en op 20 mei zijn ze aan Abbeville, d.i. dicht bij de Franse kust.
6
Leopold III zegt in België dat het verloren is, want als de Duitsers in Abbeville zitten dan gaan ze worden afgesneden. Hij verneemt ook dat het Franse leger geen reserves heeft, ze hebben al hun troepen ingezet en ze zijn niet opgewassen tegen de Duitsers, dus als ze gevallen zijn, ligt de grens naar Parijs open. Als de Duitsers een linie maken aan de grens, dan kunnen ze in rechte lijn doortrekken. Parijs gaat volgens hem vallen en dus ook Frankrijk. Hij heeft enerzijds gelijk, maar over wat in Frankrijk gevallen is, heeft hij ongelijk. De Belgische ministers willen verder vechten in Frankrijk, maar de koning denkt dat ze gaan verliezen. De ministers denken daarentegen dat er een kans is om te winnen vanuit Frankrijk. De koning zegt dat als ze denken dat er een kans is, dan mogen ze gaan, maar hij denkt dat ze in Frankrijk gaan verliezen. Daarop gaan ze uit elkaar. De koning begrijpt hun overtuiging en zegt dat ze mogen gaan, maar de ministers zeggen dat ze kunnen winnen en dat koning mee moet want anders is hij een verrader. Vanuit het perspectief van de ministers pleegt hij verraad. Het is makkelijker voor de koning om te blijven, de ministers begrijpen het standpunt van de koning niet. De beschuldiging van verraad hangt in de lucht op 25 mei. Wat de mensen dan doen, hangt af van hun inschatting van de afloop van de oorlog. Na 19441945 is het voor de koning onmogelijk om te zeggen dat hij dacht dat Duitsland ging winnen en daarom bereid was als koning en rol te spelen. De ministers konden daartegenover ook niet zeggen dat indien Frankrijk verslagen was, ze bereid waren om zich neer te leggen bij de betekening van de oorlog. Er zijn als het ware letterlijk de witten en zwarten, het politiek conflict is gepolariseerd. Het aantal zwarten is klein en het aantal witten groot. De echte collaborateurs zijn slechts 5 à 10% op 10 miljoen Belgen, maar de meeste mensen zijn natuurlijk niet Duitsgezind, dat is evident. Dit neemt echter niet weg dat als je aan alle mensen die in 1945 voor de Britten juichten, de vraag stelt over hoe zij in 1940-1943 dachten dat het zou aflopen, ze welllicht heel anders zouden gereageerd hebben. Deze mensen zouden geneigd zijn in om te beweren dat ze het in 1940 nog niet goed wisten, maar dat ze nadien zogezegd altijd zouden hebben gedacht dat de geallieerden zouden winnen. Er aldus is een bewuste en onbewuste verdringing in 1945. De realiteit is eigenlijk dat 1942 het grote scharniermoment is. In het begin van 1942 lijkt het echt nog alsof Duitsland militair de overwinning kan behalen en zwaar wegen, maar op het einde van 1942 is het werkelijk afgelopen. In de geschiedschrijving vind je dit perspectief nochtans bijna niet, niemand analyseert WOII in zin van 1942 als scharnierjaar. Dit toont aan dat als je andere vraag stelt, je anders naar WOII kijkt. Als je dit op die manier analyseert, krijg je een nieuw perspectief waardoor je beter zicht krijgt op de situatie voor en na WOII. Voorbeeld: Onlangs heeft de NAVO laten weten dat Antwerpen met zijn verkeersprobleem absoluut moet worden opgelost vanuit militair oogpunt, want als er een oorlog komt en de Britten staan in de file, dan zal dat niet kunnen doorgaan. Dat is onlangs in de pers gekomen en is tot op het niveau van de administratie is teruggekomen. D.w.z. dat geopolitiek de NAVO de kaarten aan het herleggen is. De idee van een nieuwe oorlog is teruggekomen, waardoor men de kaarten gaat verschuiven. Wat denken ze nu op geopolitiek niveau in 1940? Wat denkt de koning en wat denken velen met hem? Op dit vlak zijn de dagboeken die tijdens WOII zijn geschreven zeer interessant. Wel zijn deze dagboeken zeer moeilijk te vinden, er zijn veel meer dagboeken over WOI dan over WOII en dat is zeer eigenaardig, men weet niet hoe dat komt. Die dagboeken zijn interessant, want daarin zie je de mensen nadenken. In dagboeken lees je vaak aarzeling en twijfels.
7
Max Gevers is een Antwerpse wisselagent en in zijn dagboek schrijft hij dat hij pro-geallieerd is, maar je ziet hem toch nadenken over hoe de toekomst gaat lopen. Als je een analyse moet maken naar de toekomst toe, dan kan je dat nooit voorspellen. Als men het niet weet, kijkt men vaak naar het verleden, het verleden is de norm van ons handelen. Men zit in die tijd dan ook vaak te lezen over Napoleon want daar is een soort van parallellisme te zien. Als wij nu terugkijken naar Rusland, kijken we naar de politiek van de tsaren om daaruit af te leiden dat Poetin als een tsaar handelt. Men kijkt ook naar de 100-jarige oorlog, want de rol van Engeland is daar interessant. Die oorlog dateert van 1320-1450 en daar houdt men zich mee bezig. Engeland heeft zich sinds de middeleeuwen teruggetrokken, wanneer het slecht gaat op het continent trekken ze zich terug. Ze proberen wel handelspolitiek te voeren, maar eigenlijk heeft Engeland het continent losgelaten. De Britten hebben ook hun kolonies sinds de 18-19e eeuw, Engeland regeert over de oceanen en hebben het continent niet nodig. De vraag is dan waarom de Britten zich willen inzetten voor het continent, ze hebben hiervoor geen politiek belang, behalve de onafhankelijkheid van België Ook maakt men een vergelijking tussen Hitler en Napoleon, waar vroeger Frankrijk de aanvaller was, is dat nu Duitsland. Napoleon was ook een soort van führer die Europa domineerde en nog moest afrekenen met de Sovjet-Unie, maar daar gaat Napoleon aan ten onder. Duitsland valt in 1941 de Sovjet-Unie aan en in de winter loopt dat daar niet goed. Daarom kijken ze naar Napoleon. Engeland was een probleem voor Napoleon want de Britten vielen de Franse schepen aan. Met de Franse revolutie is Frankrijk in oorlog gekomen met heel Europa. Alle monarchieën verdroegen niet dat er in Frankrijk een revolutie was die de monarchie afvoerde en een republiek invoerde. Ze vreesden voor de idee dat hetzelfde met hen zou gebeuren. Wanneer Duitsland in 1797 met Frankrijk vrede heeft gesloten, is de oorlog in het continent gedaan, maar de enigste die nog in staat van oorlog is, is Engeland. De schepen vallen elkaar aan, er zijn conflicten, maar uiteindelijk is er geen oorlog meer, behalve in de Verenigde Staten en in de Franse en Britse kolonies waar nog wel wordt gevochten. In 1803 komt in Engeland de Britse regering ten val en komt er een nieuwe Britse regering die vrede gaat sluiten met Frankrijk, nl. de vrede van Amien, maar dit is een Europese vrede m.b.t. de verhouding tussen Engeland en Frankrijk. De conflicten tussen Frankrijk en Engeland houden op, maar het heeft geen betrekking op de kolonies, zodat het eigenlijk een vredesverdrag met haken en ogen aan een is. In Europa is er weliswaar vrede, maar in de kolonies vechten ze voort. Daarom noemt men het een halve vrede. Na een aantal jaar komt er een nieuwe regering en beginnen ze opnieuw een oorlog, nl. die van Waterloo in 1815 waar ze ten val komen. De halve vrede van Amien wordt reeds een jaar later opgezegd omdat het louter een “Pax Europeana” is. De conflicten in de kolonies zijn als brandbommen in de Brits-Franse politiek, Hier zien we dus parallellen met WOII. Leopold III heeft in 1941 een gesprek met een politicus en beiden dachten dat het Duitse overwicht op het continent zo verpletterend was waardoor de Duitsers het concreet in handen hadden. Ze hebben het Sudetenland, Tsjechië e.d. ingepikt en ze hebben bovendien bondgenootschappen gesloten met Hongarije, rechtse dictators en ook met Italië. Er zijn de asmogendheden d.i. vooral de as Italië – Duitsland – Hongarije, maar de as in West-Europa is het verband tussen Duitsland en Italië en die verdelen samen de taart van Europa.
8
Italië hoopt stukken van Zuid-Frankrijk te krijgen. Europa zou verdeeld worden tussen de overwinaars in het vredesverdrag. Italië zou Zuid-Frankrijk nemen en Duitsland heel Elzas – Lotharingen. In België zou er in principe ook te onderhandelen, zijn zou België niet FransVlaanderen kunnen krijgen, misschien zelfs met steun van de Britten? De Britten gaan niettemin voor hun eigen veiligheid kiezen want hoe zouden ze Duitsland nog kunnen verslagen indien de Duitsers in Frankrijk de macht hadden? Als je goede geschiedenis over WOII wil schrijven, moet je begrijpen hoe de mensen redeneren en denken in die tijd. Duitsland zou in de hypothese waarin ze zouden hebben gewonnen Frankrijk en de Benelux in handen hebben. Spanje is neutraal, maar zijn wel goede vrienden van de Duitsers want in 1935 heeft Hitler Franco gesteund met Duitse luchtmacht. Hitler hoopt Franco mee te krijgen, maar dat gaat toch niet lukken. De Spaanse dictator wil uiteindelijk niet meer met Hitler praten. Spanje blijft dus neutraal. Het hele continent zou in die hypothese in handen van de as Duitsland-Italië zijn. Engeland zou dit dan niet ongedaan maken, want dan zouden de Britten er zelf voor moeten zorgen dat ze geen Duitse invasie krijgen. Duitsland is zo sterk, want in Oostende, Zeebrugge en in Antwerpen liggen er Duitse boten. De Duitsers zouden dan ook de Britten bedreigen met een aanval omdat ze zouden willen dat Engeland vrede sluit. In zijn boek “Mein Kampf” staat dat Hitler al tevreden is met het continent, hij heeft zelfs respect voor Engeland. In de geopolitieke visie van Hitler ziet hij dat de Duitsers continent beheersen, liefst door Ariërs. Hij moet wel afrekenen met de Sovjet-Unie, dat moet hij nog eerst bekomen, maar eens het continent in handen is, wil hij hen aanvallen. Hitler heeft respect voor Engeland, niet voor Churchill, maar de Britten zijn wel een groot volk. Hij ziet Europa verdeeld in die zien dat Duitsland het continent beheerst, het Britse empire in Engeland en aan de andere kant van de wereld heeft hij op de Amerikanen en de Aziaten niet echt een kijk, ze mogen zelf een invloedssfeer hebben. Hitler heeft dus niet echt een wereldvisie, hij heeft enkel een visie op de verhouding EngelandEuropa en daarnaast wil hij de kolonies terug, nl. de voormalige Duitse kolonies en ook de Franse kolonies, maar meer moet hij niet hebben. Hitler wil dan ook dat Engeland vrede sluit. Het probleem bij Hitler is dat hij aan de ene persoon dit zegt, en aan de andere dat en hij zet niets op papier. Het is dan ook moeilijk om te weten wat hij net wil en denkt. Hitler beslist bovendien liefst zo weinig mogelijk, hij kijkt eerst altijd naar wat er gebeurt en pas als het echt moet zal hij kiezen, maar hij houdt de mogelijkheden zoveel als mogelijk open. Hij wil wel vrede met Engeland, maar hij zal dus ook de invasie voorbereiden ingeval deze vrede er niet zou komen. De Duitse generaals dachten ook dat hij de invasie van Engeland wou, maar toch wou hij dit het nog niet, hij liet enkel deze mogelijkheid open. Zolang Hitler niet kiest, houdt hij zoveel mogelijk wegen open zoals een goede politicus ook zou doen. Hitler zit aldus te wachten op de vrede met Engeland. Na een tijdje steken de Britten in bootjes terug over naar Engeland, meer dan 100.000 Britten keren terug naar Engeland. Hitler laat dit gebeuren en laat het leger ontsnappen omdat hij zijn vijand niet helemaal wil vernietigen, want als je een verdrag wil sluiten, moet je hem niet helemaal vernietigen. Het Britse leger dat naar het continent was gekomen, was de British
9
Expeditionary Force. Dit zijn de troepen die Engeland normaal inzet wanneer het onrustig wordt in kolonies, het is meer bepaald het expeditieleger, het Britse koloniale leger. Churchill heeft niet het Britse leger ingezet en ook niet de Britse luchtmacht (wat de Fransen en de Belgen hen tot op vandaag nog altijd kwalijk nemen). Door het feit dat hij dat niet deed, gaan de Duitsers makkelijker winnen, want in oktober 1940 was de Britse luchtmacht sterker dan de Duitsers (bij the battle of britain verliezen de Duitsers). Wat indien Churchill die wel had ingezet in mei 1940, wat zou er dan gebeurd zijn? Deze vraag is hypothetisch, maar zou waarschijnlijk wel veel hebben uitgemaakt. Toch is het een vraagstelling waar men niet veel mee doet omdat het nu eenmaal niet zo gelopen is. De Britten zetten hun luchtmacht dus niet in en Hitler laat toe dat het koloniale leger terug naar Engeland gaat. Dat is een gouden brug naar de vrede, want de Britten hebben hun expeditieleger nodig in hun kolonies, zoals bijvoorbeeld in India. India is een probleem als imperium in de Britse kroon, want daar zijn opstanden van Indische nationalisten (Ghandi, Hindoes, Moslims). Hitler wil eigenlijk het Britse koloniale imperium bewaren en daarvoor hebben de Britten hun koloniale leger nodig. De Indische nationalisten zitten in 1939-1940 te kijken op Engeland, want als de Britten in Europa moeten vechten en daarvoor troepen nodig hebben, willen zij dan de kans grijpen om onafhankelijk te worden. Toch heersen er altijd discussies over het standpunt van Hitler, omdat je altijd andere stellingen van Hitler kan terugvinden. Je moet altijd een referentie, een coherent denkkader zoeken en dat is hier de idee van Hitler over de compromis vrede. Als Hitler zou winnen, gaat er onderhandeld moeten worden en moet Engeland standpunt kiezen. Churchill zou dan vallen en een andere premier zou dan moeten onderhandelen met de Duitsers, althans dat is wat Hitler denkt. In deze gedachtegang zou Chamberlain Churchill opvolgen en moeten onderhandelen met Hitler. Niettemin wordt in 1940 in het kabinet in Engeland genotuleerd dat er een vraag wordt gesteld, nl. “indien de Duitsers besprekingen aanbieden, doen we dan toegevingen?” Dat is een principiële vraag die dan rees, zou men dan de aanbiedingen van Duitsland gaan onderzoeken? Churchill is de man van de oorlog en een matige politicus. Tijdens de oorlog is hij een hele sterke politicus, een megalomaan en grijpt vaak terug naar de Romeinse keizer. Hij is eerder depressief, als het goed gaat is hij depressief, maar als het slecht gaat, is hij sterk. Hitler vindt echter dat Churchill een clown is, maar waarom zegt Hitler dat? Hij vindt hem een acteur, een nar. In de visie van Hitler zou Churchill ten val komen en zou er een ander kabinet worden aangesteld, die de vrede moet sluiten. In die hypothese liggen de kaarten van Engeland niet goed, want het water staat tot aan hun lippen. Ze zijn in een oorlog gestapt op het continent die ze verloren hebben. Belangrijk om te beseffen is dat het Engeland is die de oorlog heeft verklaard! WOII is begonnen doordat Frankrijk en Engeland de oorlog verklaarden aan Duitsland o.w.v. Polen. De dagboeken van Goebbles zijn opgedoken in Oost-Duitsland in 1980. Goebbles is Duitse minister van propaganda en heeft iedere dag in zijn dagboek geschreven. In deze dagboeken zie je staan dat de oorlogsverklaring begin september 1939 werd gegeven en dat de Duitse regering en ook Hitler dit niet hadden zien aankomen. Hitler had Polen aangevallen en dat was blijkbaar de lijn die hij had overschreden. Het is vergelijkbaar met de situatie waarin de Sovjet-Unie nu een land van de NAVO zou aanvallen, dan zouden ze een lijn overschrijden en zullen we betrokken zijn in een oorlog. Hitler overschrijdt
10
de lijn en weet in 1939 niet wat hij moet doen, hij had hier niet op gerekend. De geallieerden verklaren oorlog, maar vallen niet aan, het is een schemeroorlog (drôle de guerre). Duitsland gaat hierop antwoorden door aan te vallen. In zo’n onderhandelingen over een vrede terwijl ze de oorlog hadden verloren, zouden de Britten niets kunnen vragen en zouden ze zelfs blij moeten zijn dat Duitsland hen niet aanvalt. In dit perspectief van 1940 zou het een dictaatvrede zijn. Met Duitsland die zo triomfeert, zouden Britten blij mogen zijn als ze zich mogen terugtrekken zonder kleerscheuren, maar wel zouden ze hun kolonies moeten afgeven. Dat is de hypothese die in 1940 wordt gemaakt, Engeland zou vrede moeten sluiten en als Engeland vrede sluit, is de oorlog in Europa gedaan. Wel zou de oorlog nog worden verder gevoerd in de kolonies. Op 3 september 1939 hebben niet alleen Frankrijk en Engeland de oorlog verklaard, maar ook de Britse kolonies. Canada, Nieuw-Zeeland en Australië hebben oorlog verklaard voor een Europees dossier, maar als Engeland vrede zou sluiten, moet Canada daarom niet per se vrede sluiten en kunnen ze daar voort vechten. In mei-juni 1940 schrijft Churchill naar president Roosevelt dat indien Engeland veroverd wordt door Duitsland, hij met de Britse vloot zou uitwijken en zich zou vestigen in Canada. Churchill kan enkel schrijven vanuit de hypothese dat Duitsland een invasie pleegt of vanuit de hypothese dat de Britse nazist Mosley een coup zou plegen in de regering. Hierover is echter geen literatuur terug te vinden. Het ministerie van buitenlandse zaken in Canada zal hier wel veel informatie over hebben, maar deze files zijn altijd gesloten. Engeland kan het nu niet maken dat men laat zien welke hypotheses er allemaal zijn uitgewerkt onder de idee dat Engeland onder een fascistische dictatuur zou komen. Er is een speciale afdeling achter grote brandkasten waar de “hot files” zitten die nooit openkomen (soms al sinds 19e eeuw). Alles wat betrekking heeft op deze vredesonderhandelingen zijn verborgen. Stel dat men zo’n document vindt dat dateert van 25 mei 1940, dan weet je dat het een belangrijke bespreking is dat enkel kan gaan over de oorlog. Op die manier kan je via de begeleidende brieven, zakagenda’s e.d. achterhalen wie ze hebben gesproken. Veel dingen worden ook mondeling gezegd en niet op papier gezet. Deze brief van Churchill aan Roosevelt wil zeggen dat Churchill denkt aan een scenario waarbij hij een regering in ballingschap vormt in een vrij land. Daarom zou hij in dat geval de Britse vloot meenemen voor de Britse kolonies en naar Canada gaan. Als parallel is er De Gaulle in Frankrijk, die in mei 1940 nog steeds in Frankrijk zit. Hij steekt over op 18 juni en gaat zich in Londen vestigen en zeggen dat hij ‘la France libre’ vertegenwoordigt, het vrij Frankrijk en neemt wat Franse soldaten mee. Vervolgens neemt Pétain de macht in Frankrijk over en verklaart de Franse vloot als neutraal en engageert zich dat de vloot niet in de verdere oorlog zal worden gebruikt. Duitsland zal die vloot sparen, maar de Britten geloven Duitsland niet en gaan in september 1940 de Franse vloot kelderen omdat ze vrezen dat de Duitsers de Franse vloot pakken. In Dakar is er ook een Franse vloot die eveneens wordt gekelderd. De Franse schepen worden wel telkens verwittigd om eerst het schip te verlaten en zo worden ze systematisch gekelderd. Churchill zegt in die brief van 1940 dus dat hij zal uitwijken en dat de oorlog in de kolonies zal worden voorgezet, maar dat Engeland wel vrede zal moeten sluiten.
11
Bij die hypotheses zit onze koning ook na te denken over zo’n dictaatvrede, meer bepaald een eenzijdig opgelegde vrede waarbij Engeland niet veel kan vragen, maar waarbij Duitsland als toegift Engeland zal sparen en waar misschien zelfs de democratie mag blijven. Hendrik De Man is voorzitter van de socialistische partij en is in de zomer van 1940 bij de koning. Hij heeft een interessant schrift geschreven, nl. “Les 18 jours”. De Man zegt hierin dat ze in de zomer van 1940 dachten dat er snel vrede zou komen met Engeland en dat België door het Duitse leger zou worden ontruimd, vrij van Duitse bezetting, maar Duitsland zou wel kuststrook houden. Als Duitsland vrede zou sluiten, zouden ze de kust volplaatsen met kanonnen, want de Duitsers willen Engeland in het vizier houden. Ze hoopten dus dat een groot deel van het Belgisch grondgebied vrij zou worden gemaakt want dan is België vrij van de bezettingsgroep en kan er terug geregeerd worden. Wel zal het dan niet meer door de regering Pierlot zijn en ook geen democratie meer want in zo’n vredesverdrag waarbij Duitsland heel Europa krijgt, wordt België en satellietstaat. Vroeger noemde men dit een vazalstaat, wat een beter woord dan satelliet is, want een satelliet is autonoom en een vazal niet. Op 10 mei 1940 hadden de Duitsers de Noordelijke legers afgesneden en gingen de ministers naar Frankrijk. De koning bleef in België, maar het blijft een grote vraag waarom hij dat deed. De koning ging uit van een scenario waarin Duitsland het continent in handen ging hebben en in die context denkt men terug aan de Vrede van Amien, waarbij de Britten zich zullen terugtrekken en een verdrag met Hitler zullen moeten ondertekenen. Dat paste eveneens in het wereldbeeld van Hitler die tevreden is met het continent dat hij dan samen met Italië en de andere Europese dictaturen zoals Hongarije zou beheersen. Het enige dat hij dan nog zou moeten doen, is afrekenen met de Sovjet-Unie. Hitler verwachtte dat in Groot-Brittannië Churchill ten val zou komen in het Lagerhuis, zodat er een nieuwe regering zou komen met Chamberlain en andere Britse politici waarmee Hitler beter kan onderhandelen. Churchill is een oorlogsvoerder, terwijl Hitler een partij van vrede wil waarbij Groot-Brittannië zich terugtrekt en een verdrag met Hitler ondertekent. In “Les 18 jours” schrijft Hendrik De Man een typoschrift, waarin hij tijdens de zomer van 1940 iedere dag terugblikt. Hij schreef vanuit de hypothese dat er vrede zou worden gesloten en dat de Duitse bezetting ten einde zou komen. Wel zouden volgens hem de Duitsers garanties behouden aan de kuststrook en zouden er Duitse bunkers komen die de Britten in het oog moeten houden en dat zou dan hun militaire versterking zijn. Duitsland zou de kust bezetten, maar het binnenland van België zou wel ontruimd worden. In die gedachtegang zou België een satellietstaat worden, meer bepaald een vazalstaat, want dat is in de gegeven context een beter woord. Het nazi-Duitsland betekent het einde van de parlementaire democratie die ontstond met de Franse Revolutie. Dat systeem van vrijheid en gelijkheid zou worden afgeschaft en het nieuw systeem is dat men opnieuw afbreuk doet aan de vrijheid en gelijkheid, maar dan komen er veel varianten op dat nieuw systeem. Het Italiaans systeem is een fascistisch systeem en ook is er nog het corporatistische systeem, maar ondanks hun verschillen hebben ze allemaal een hiërarchische structuur. Men zat dus in de veronderstelling dat Frankrijk gaat capituleren, waardoor er een nieuwe orde komt en het algemeen stemrecht wordt afgeschaft. Hitler zou in de dorpen het gezag terug toekennen aan een soort van “stamhoofd” en het Ancien Régime terug invoeren. Duitsland zou dan bovendien een feodaal systeem worden. Hitler als führer is zoals het woord van de keizer dat niet opgeschreven moet staan, het volstaat dat hij dat zegt en dat vertaalt zich dan in een
12
