Marktverkenning toerisme en gezondheid. Kansen voor de regio Gooi & Vecht als healing environment

Marktverkenning toerisme en gezondheid Kansen voor de regio Gooi & Vecht als healing environment

Opdrachtgever:

iZovator en iTRovator

Uitgevoerd door:

Leisure Result

Datum:

november 2011

2

Inhoud Inleiding ................................................................................................................................. 4 1 Marktanalyse .................................................................................................................. 5 1.1 Recreatie en toerisme ............................................................................................. 5 1.2 Trends en ontwikkelingen in de zorgsector.............................................................. 8 2. Gezondheidstoerisme .................................................................................................... 9 2.1 Preventief ................................................................................................................ 9 2.2 Curatief ..................................................................................................................10 2.3 Care .......................................................................................................................10 2.4 Samenvattend overzicht..............................................................................................11 2.5 Waarde van gezondheidstoerisme voor toeristische sector en de zorgsector .........11 2.6 Gezondheidstoeristisch aanbod .............................................................................12 3. Doelgroepen gezondheidstoerisme Gooi & Vecht .........................................................18 3.1 Doelgroepen en markten ........................................................................................17 3.2 Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot dementie ............................19 3.3 Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot overgewicht/ obesitas ........21 3.4 Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot bezinning ...........................23 3.5 Samenvattend overzicht .........................................................................................26 4. Best practices................................................................................................................27 4.1 Nederland ..............................................................................................................27 4.2 Buitenland ..............................................................................................................28 5. Marktpotentie ................................................................................................................30 5.1 Aantal activiteiten, reisbereidheid, bestedingen ......................................................30 5.2 Omvang doelgroep in Nederland ............................................................................32 5.3 Marktpotentie inwoners van het verzorgingsgebied ................................................32 5.4 Marktpotentie vakantiegangers ..............................................................................37 5.5 Marktpotentie in de toekomst .................................................................................38 5.6 Conclusie marktpotentie .........................................................................................40 6. SWOT en Conclusie ......................................................................................................41 Bronnen ...............................................................................................................................43 Bijlage 1 Marktanalyse toerisme en recreatie ....................................................................46 1.1 Macrotrends en ontwikkelingen ...................................................................................46 1.2 Dagrecreatie ..........................................................................................................50 1.3 Verblijfstoerisme: Landelijk, Provincie Noord- Holland en regionaal .......................54 Bijlage 2 Doelgroepen zorgtoerisme..................................................................................59 2.1 Dementie................................................................................................................59 2.2 Obesitas .................................................................................................................60 2.3 Overspannenheid/ burn out ....................................................................................63 Bijlage 3 Clusters vrijetijdsactiviteiten ................................................................................65 Bijlage 4 Inwoners verzorgingsgebied ...............................................................................66

3

INLEIDING In de maatschappij bestaat een groeiende aandacht voor gezondheid. Ook in de vrije tijd speelt gezondheid daardoor een steeds grotere rol. Steeds meer mensen trekken erop uit om preventief of curatief aan de gezondheid te werken. Deze grote groep mensen is interessant voor de recreatieve en toeristische sector. Daarnaast heeft de groeiende groep senioren zorgvoorzieningen nodig tijdens dagtochten en vakanties. Er ontstaat steeds meer vraag naar vrijetijdsaanbod waarin gezondheid centraal staat of waarbij zorgvoorzieningen aanwezig zijn. De regio Gooi & Vecht wil zich sterker en vernieuwend gaan ontwikkelen tot ‘Healing environment’ – een omgeving waar gezondheidsbehoud door beweging en bezinning optimaal mogelijk wordt gemaakt binnen het vrijetijdsaanbod en via aanvullend innovatief vrijetijdsaanbod. Het ondernemen van vrijetijdsactiviteiten en vakanties ten behoeve van de gezondheid wordt in dit rapport gezondheidstoerisme genoemd. Om te weten of gezondheidstoerisme interessant is voor de regio Gooi & Vecht moet de markt inzichtelijk worden gemaakt, de vraag en behoeften vanuit de meest kansrijke marktsegmenten in deze markt, alsmede de potentiële marktomvang daarvan. Dit rapport is het resultaat van een verkenning naar waar recreatie en toerisme enerzijds en gezondheidsbehoud, -bevordering en –herstel anderzijds elkaar raken en kunnen raken. Allereerst zijn de ontwikkelingen op het gebied van vrijetijdsgedrag van Nederlandse consumenten in kaart gebracht. Daarna komen de ontwikkelingen in de zorg aan bod, onder andere de speerpunten die de landelijke overheid hierin gekozen heeft. Op het kruispunt van deze ontwikkelingen zijn drie vormen van gezondheidstoerisme te onderscheiden: 1. Preventief toerisme: activiteiten en vakanties in het teken van behoud van de gezondheid; 2. Curatief toerisme: activiteiten en vakanties in het teken van herstel van de gezondheid; 3. Care toerisme: activiteiten en vakanties waarbij zorgfaciliteiten aanwezig zijn voor zorgbehoevenden. Tot slot wordt de marktpotentie van deze drie vormen van gezondheidstoerisme verkend. Op 19 mei 2011 kwamen de toeristisch-recreatieve sector en de zorgsector bijeen om te praten over de kansen binnen het gezondheidstoerisme. De bijeenkomst heeft veel stof tot nadenken gegeven. Deze rapportage is een volgende bouwsteen in het traject om in de regio Gooi en Vecht te versterken op dit bijzondere vakgebied. Op basis van dit onderzoeksrapport kan een plan gemaakt worden voor de samenstelling van het verdere programma ‘Toerisme & Gezondheid – Gooi & Vecht als innovatieve Healing Environment.

Gouda, juli 2011 Carlijn Leenders MSc Janneke Kuysters MBA

4

1

MARKTANALYSE

1.1

Recreatie en toerisme

In dit hoofdstuk worden de belangrijkste marktontwikkelingen in de vrijetijdssector kort samengevat. In bijlage 1 is een uitgebreide versie van de marktanalyse te lezen. De ontwikkelingen worden, waar mogelijk, doorvertaald naar de regio Gooi & Vecht. Belangrijk is het om hierbij de doelgroepen die het RBT Gooi en Vecht geformuleerd heeft voor ogen te houden: ° Welgestelde gezinnen en empty nesters; ° Moderne welstandige gezinnen met kinderen; ° Intellectuele doorgroeiers. 1.1.1 Macrotrends en ontwikkelingen In figuur 1.1 worden de belangrijkste macrotrends in de maatschappij schematisch weergegeven met daarnaast verwachte en geconstateerde veranderingen en ontwikkelingen op het gebied van toerisme, recreatie en vrije tijd, direct of indirect voortvloeiend uit deze macrotrends. Figuur 1.1 Macro trends en ontwikkelingen en hun effecten op toerisme, recreatie en vrije tijd

Trends 2011/ 2012

Invloed op de vrijetijdssector

Demografisch • Beperkte bevolkingsgroei • Sterke vergrijzing/ ontgroening • Kleinere huishoudens • Toename aantal nieuwe Nederlanders • Verstedelijking en bevolkingskrimp periferie Economisch • Voorzichtig economisch herstel, maar gevolgen crisis nog niet voorbij : • Consumentenvertrouwen laag • Sterke bezuinigingen overheden • Oplopende werkloosheid • Koopkracht onder druk • Toenemende concurrentie door globalisatie • Stijgende globale mobiliteitsbehoefte • Stagnerende regionale mobiliteit Technologisch • Toenemende informatiebehoefte • Groeiende ‘dichtheid’ aan smartphones • Intensief gebruik social media • Toename toepassingsmogelijkheden augmented reality Ecologisch • Aandacht voor klimaat en milieu • Dalende Nederlandse uitstoot, echter stijgende vakantie uitstoot Maatschappelijk • Kritische, mondige consument • Vertrouwenscrisis • Glocalisatie (lokale identiteit uitdragen) • Aandacht voor gezondheid en ‘wellness’

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Bron: CBS, NRIT, SCP, 2011; bewerking Leisure Result

5

Groei vrijetijdsparticipatie Toenemend belang 50+ markt Toenemend belang singles Opkomst markt extended family Vraag naar aangepast aanbod voor ouderen Kansen voor combinatie zorg en toerisme Kansen voor spreiding seizoenen en week Consument heeft minder te besteden Dalende subsidies cultuur, natuur en recreatie Afnemende reisbereidheid/ dagtochten Kansen/ noodzaak voor productontwikkeling op basis informatie-electronica Grotere online informatiebehoefte op plek van bestemming (via smartphone!) Real time delen van beleving en mening via social media Verschuiving van traditionele gegevensbronnen naar onlineklantbeoordelingen Augmented reality toepassingen in aanbod (layers, hologram, et cetera) Kansen in- of zelfs noodzaak van ‘groen’ toerisme Uitdaging voor de toekomst: de wereld en natuur ontzien of liever nog verrijken Steeds meer dagtochten en vakanties in het teken van ontspannen, uitrusten, natuur Aandacht voor streekproducten Meer samenwerking tussen lokale ondernemers Stijgende vraag naar welnessproducten en faciliteiten

1.1.2 Dagrecreatie ° Nederlander besteedt per week gemiddeld 18 uur aan 5 activiteiten buitenshuis; Van de totale beschikbare tijd in een week (168 uur) heeft men gemiddeld 45 uur aan ‘vrije tijd’. Van deze 45 uur wordt 27 uur binnenshuis besteed en gemiddeld 18 uur buitenshuis (SCP, 2006). Gemiddeld onderneemt men volgens het CVTO 4,5 vrijetijdsactiviteiten per week buitenshuis. ° Meest ondernomen activiteiten: buitenrecreatie1, sport en recreatief winkelen; Activiteiten met hoge participatiegraad en hoge frequentie kunnen gezien worden als de meest ondernomen vrijetijdsactiviteiten. In volgorde van meest ondernomen vrijetijdsactiviteiten zijn dit: buitenrecreatie (25% van het totaal) gevolgd door zelf sporten (17%) en recreatief winkelen (15%); ° Daling in vrijwel alle uithuizige vrijetijdsactiviteiten met 11,8% Het totaal aantal dagtochten in 2008/ 2009 is gedaald ten opzichte van 2006/ 2007 met 11,8%. Recreatief winkelen deed men zelfs 23,1% minder. Verklaringen voor de dalingen zijn: de verminderde economische omstandigheden, een toenemende belangstelling voor nieuwe media en een recordaantal Nederlanders dat in 2008 op vakantie ging2. ° In totaal besteden Nederlanders ruim € 50,- miljard aan vrijetijdsactiviteiten De gemiddelde uitgaven per persoon per activiteit zijn € 14,10. De uitgaven per activiteit zijn tussen 2006/2006 en 2008/2009 gedaald met 16%. In totaal besteden Nederlanders ruim € 50,- miljard aan uithuizige vrijetijdsactiviteiten. ° De reisbereidheid voor dagtochten is gering (15,4 kilometer) Het merendeel van de dagtochten wordt op minder dan 10 kilometer van het thuisadres ondernomen. 44% van de activiteiten wordt ondernomen in de eigen gemeente (2006/ 2007: 42%). De gemiddelde afgelegde afstand (enkele reis) per dagtocht is 15,4 kilometer. De auto is het meest gebruikte vervoermiddel. ° De reisbereidheid neemt af De gemiddelde afgelegde afstand (enkele reis) per dagtocht is 15,4 kilometer. Dit is 300 meter minder dan 2 jaar geleden. Uit gegevens van voorgaande jaren blijkt dat de gemiddelde afgelegde afstand in de afgelopen jaren is afgenomen. Het percentage dagtochten op een afstand van meer dan 10 kilometer (enkele reis) is gedaald van 44% naar 29%. ° De meeste dagtochten worden ondernomen door de leeftijdsgroep 25-45 jaar De groep tussen 25 en 45 is absoluut gezien nog steeds de grootste groep en daardoor in alle activiteiten goed vertegenwoordigd. De voorkeuren liggen bij cultuur, sportwedstrijden bezoeken, evenementen, uitgaan en trimmen/ joggen. Senioren ondernemen de minste dagtochten maar hebben wel bij bijna alle type dagtochten een groei doorgemaakt. Het actiever worden van de groep senioren wordt hiermee onderstreept; 1.1.3 Verblijfstoerisme: Landelijk, Provincie Noord- Holland en regionaal ° Groei binnenlands toerisme in 2009, lichte daling in 2010 Ten opzichte van het jaar 2008 is het aantal vakanties in eigen land in 2009 met 3% gestegen (CVO, 2010). Uit zeer recente cijfers van het NBTC (2011) blijkt dat het aantal 1

2

Dit betreft hoofdcategorieën (clusters) bestaande uit diverse deelactiviteiten (CVTO, 2007).

Activiteiten tijdens een vakantie vallen niet onder het CVTO.

6

binnenlandse vakanties in 2010 met 250.000 vakanties (-1%) is gedaald ten opzichte van 2009. Het NBTC (2011) verwacht voor 2011 een stabilisatie van het aantal binnenlandse vakanties;

° Participatiegraad vakanties in Nederland tamelijk stabiel rond 80%, wel meer vakanties De participatiegraad3 voor vakanties van Nederlanders ligt al jaren rond de 80%. Het gemiddeld aantal ondernomen vakanties per persoon nam licht toe. Deze stijging is vooral te danken aan de toename in het aantal korte en middellange vakanties. Ook de frequentie voor binnenlandse vakanties is toegenomen. ° Noord-Holland is een populaire vakantieprovincie met redelijk veel herhalingsbezoek 9% van de Nederlanders is in 2009 in de Provincie Noord-Holland op vakantie geweest. Noord-Holland staat op de derde plaats van de lijst van provincies waar Nederlanders naartoe gaan op vakantie.  ° Favoriete omgeving waar Nederlanders op vakantie gaan is bos en/of heide gebied Gekeken naar type omgeving wordt 38% van de binnenlandse vakanties doorgebracht in bos en/of heide gebied. ° Bestedingen licht gestegen in 2009, maar gedaald in Noord-Holland De trend in de afgelopen jaren was dat toeristen korter verbleven, maar wel meer per dag besteedden. In 2009 zijn de bestedingen met 3% gestegen en opzichte van het jaar ervoor, in Noord-Holland zijn bestedingen echter met 2,3% gedaald. ° Bungalow meest populaire accommodatie, hotel in opkomst, camping verliest terrein Landelijk gezien werd in 2009 38% van de toeristische binnenlandse vakanties doorgebracht in een vakantiebungalow op een park en 22% in een hotel/ motel. 16% Van de vakanties wordt doorgebracht op een camping, maar daar is een dalende trend zichtbaar. ° Vakantiebungalow op park de meest populaire accommodatie in Noord-Holland 31% van de vakanties in Noord-Holland wordt in een vakantiebungalow op een park doorgebracht. Een hotel of motel komt met 28% op een tweede plaats. ° Gemiddelde vakantieduur gedaald, ook in Noord-Holland De gemiddelde vakantieduur is sinds 2000 afgenomen naar 6,1 dagen in 2009. In NoordHolland is de gemiddelde vakantieduur 5,8 dagen. De trend van seizoensverbreding is zichtbaar en over het algemeen worden de vakanties dus korter, maar wel door het hele jaar ondernomen. ° Natuurvakantie het populairst, relaxvakantie in opkomst Wat betreft type vakantie is landelijk gezien de natuurvakantie het populairst (17%), gevolgd door de relaxvakantie (16%), sportieve/ actieve vakantie (9%) en de vakantie met een bijzondere gebeurtenis (9%). ° Daling aantal binnenlandse vakanties Utrechtse Heuvelrug en ‘t Gooi De binnenlandse vakanties in dit gebied zijn aanzienlijk sneller gedaald dan gemiddeld in Nederland (-9,1%). Binnen de Utrechtse Heuvelrug en ’t Gooi is sprake geweest van een daling van 23%. ° Behoefte aan luxe en comfort, maar men wil niet de volle pond betalen De huidige verblijfstoerist vraagt steeds vaker om luxe en comfort passend bij de huidige tijdsgeest. Innovatieve concepten en creativiteit, maar tegelijkertijd professionaliteit zijn 3

De participatiegraad is het percentage van de bevolking dat minimaal één maal per jaar met vakantie gaat in binnenland of buitenland.

7

hierbij kernwoorden. De consument wil wel luxe en comfort, maar wil er niet meer het volle pond voor betalen. Er is nu al duidelijk dat veel hotels in het luxere segment het zwaar hebben en andere concepten bedenken om consumenten aan te trekken

1.2

Trends en ontwikkelingen in de zorgsector4

° Groeiende behoefte aan zorg door vergrijzing Nederland vergrijst. Doordat met het stijgen van de leeftijd, ook de beperkingen toenemen, stijgt de vraag naar zorg. Momenteel heeft circa 12% van de bevolking een matige of ernstige lichamelijke beperking (SCP in: KvK, 2007.) Deze groep zal in de toekomst alleen maar groter worden. De ouderen willen zo lang mogelijk zelfstandig wonen en willen zo lang mogelijk thuis zorg op maat. Ook senioren met zorgbehoefte willen in toenemende mate genieten van de mogelijkheden op het gebied van recreatie en toerisme. Daarnaast verwacht men een stijgende vakantieparticipatie van het segment 50-plussers; ° Schaalvergroting en fusies Om kwaliteit te kunnen leveren maar ook de concurrentie het hoofd te kunnen bieden, is er binnen zorgorganisaties sprake van schaalvergroting en fusies; ° Steeds vaker zorg buiten zorginstelling Steeds vaker wordt zorg buiten de zorginstelling aangeboden. Deze trend biedt kansen voor de gastvrijheidssector; ° Steeds meer kleinschalige zorgwoningen Er is sprake van een ontwikkeling van deconcentratie in voorzieningen: grote zorgfaciliteiten worden omgevormd tot bijvoorbeeld kleinschalige groepswoningen. Mensen met een specifieke zorgvraag willen zo zelfstandig mogelijk zijn en als volwaardige burgers hun weg in de samenleving kunnen vinden; ° Belang preventieve zorg stijgt Preventieve zorg wordt steeds belangrijker. Gezondheid en ontspanning worden in toenemende mate een lifestyle. Ouderen maar ook jongeren hechten steeds meer aan het gezond zijn en men heeft geld en vrije tijd over om invulling te geven aan deze behoeften. ° Zo lang mogelijk thuis, voorzieningen nabij Waar senioren en mensen met een beperking de laatste decennia vaak in een instelling gingen wonen zodat ze gebruik konden maken van de juiste voorzieningen en verzorging, blijven deze mensen nu en in de toekomst zo lang mogelijk thuis wonen. Daardoor groeit de behoefte aan (zorg)voorzieningen dichtbij huis. Ook groeit het belang van thuiszorg. ° Decentrale financiering en steeds meer zelf betalen Er vindt een verschuiving plaats van door de centrale overheid gefinancierde zorg (AWBZ), naar steeds meer door de lokale overheid gefinancierde zorg (WMO). Daarnaast wordt steeds minder zorg door de overheidsregelingen betaald. Zorgbehoevende mensen moeten dus steeds meer zelf betalen.

4

Bron: Kamer van Koophandel, 2008

8

2.

GEZONDHEIDSTOERISME

De groei van het aantal zorgbehoevende mensen en de groeiende aandacht voor gezondheid en bezinning heeft ook consequenties voor de toeristisch-recreatieve sector. Steeds meer gasten hebben behoefte aan zorg of aan faciliteiten die hen het reizen en verblijven vergemakkelijken. Bovendien is er vraag naar vrijetijdsactiviteiten waarbij gezondheid centraal staat. Voor de toeristisch-recreatieve sector kan het van belang zijn om op deze doelgroepen in te spelen (KvK, 2007). De markt van vakanties en activiteiten die zijn gericht op zorgbehoevende mensen wordt ook wel gezondheidstoerisme genoemd. Maar wat is nu eigenlijk gezondheidstoerisme? Zoals het woord al aangeeft combineert gezondheidstoerisme toeristisch-recreatieve activiteiten met aandacht voor zorg en gezondheid. Vaak wordt daarbij meteen gedacht aan vakanties voor mensen met een beperking. De gezondheidstoeristische sector is echter een zeer veelomvattende sector: van herstellen na een operatie in een zorghotel tot het preventief ontspannen en mediteren in een wellness- of retraite resort of een volledig verzorgde vakantie voor een gehandicapte reiziger. Er zijn verschillende manieren om de gezondheidstoeristische sector in te delen. Voor dit onderzoek hebben wij gekozen voor een indeling in drie typen gezondheidstoerisme: Preventief, Curatief (genezen) en Care (zorg). Deze vormen van gezondheidstoerisme worden hierna uitgelegd. 2.1

Preventief

Zoals al eerder te lezen was, is er in de huidige maatschappij veel aandacht voor gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. In de lijn van deze trend ondernemen steeds meer mensen in hun vrije tijd preventieve activiteiten om lichamelijk fit en geestelijk gezond te blijven. Preventie kan op verschillende momenten plaatsvinden. Primaire preventie is gericht op het niet ontstaan van een aandoening of ziekte, secundaire preventie op vroegtijdige signalering en tertiaire preventie op de behandeling van een aandoening of ziekte en het voorkomen van complicaties (Kenniscentrum Overgewicht, n.d.). In dit rapport vallen primaire en secundaire preventie onder preventief toerisme. Tertiaire preventie wordt in dit rapport beschouwd als behandeling/ herstel en valt dus onder curatief. Een bekend voorbeeld van preventief gezondheidstoerisme is sporten. Mensen gaan fitnessen, hardlopen of doen aan yoga om fit te blijven en de geest tot rust te laten komen. Ook wellness activiteiten vallen binnen het preventieve gezondheidstoerisme. Men gaat dan lekker ontspannen in een spa, kuuroord of saunacomplex en komt als “herboren” thuis. Bezinningstoerisme Een voor de regio Gooi & Vecht interessante vorm van preventief gezondheidstoerisme is bezinningstoerisme. Met bezinning wordt bedoeld: “het zich beraden, nadenken over het eigen leven en tot rust komen.” (ZKA, 2008). Van oorsprong leunde bezinning sterk op religie en de rituelen die hiermee te maken hebben. Tegenwoordig wordt bezinning echter veel ruimer gezien. Momenten van overdenking en reflectie op het dagelijkse leven om aan een innerlijke, psychologische of zelfs fysieke behoefte te voldoen. Deze behoefte bestaat er meestal uit, om even uit de dagelijkse hectiek te stappen en het leven te reflecteren en wellicht te relativeren. Bezinnen kan op verschillende manieren. Bekende vormen die tegenwoordig vaak onder bezinningstoerisme worden gevat zijn yoga en welness. Deze activiteiten richten zich meer op de fysieke componenten van bezinning en het tot rust komen van lichaam en geest. 9

Vormen van bezinningstoerisme waarbij de geest centraal staat zijn retraite en mindfulness. Bij retraite is tijdens een afzondering met meditatie, spiritueel zelfonderzoek en geestelijke oefening het doel om de geest tot rust te laten komen en de geest te verruimen. Een daarvoor geschikte omgeving kan een klooster of een speciaal daarvoor opgericht retraitecentrum zijn. Mindfulness is ook erg in opkomst in de preventieve markt. Mindfulness leert mensen om in het ‘hier en nu’ te leven en zich niet in beslag te laten nemen door hun verleden of toekomst. Steeds meer mensen volgen mindfulnesstrainingen of gaan op mindfulnessvakanties. 2.2

Curatief

Bij gezondheidstoerisme in de curatieve vorm gaat het om vakanties die ondernomen worden om te genezen. Het gaat om 3 vormen van genezende vakanties: ° Medische behandeling Het doel van de vakantie is een medische behandeling. Dergelijke vakanties worden vaak naar het buitenland ondernomen omdat behandelingen daar beter of goedkoper zijn of de wachtlijsten korter zijn. De medische behandelingen worden uitgevoerd door een arts. Het gaat dan bijvoorbeeld om een ooglaser behandeling in Turkije of een facelift in Thailand, maar ook om afslankvakanties of obesitaskampen waarin het doel van de vakantie is om af te vallen en een gezondere levensstijl aan te leren; ° Herstel van operatie of ziekte Veel mensen willen in een prettige omgeving herstellen van een operatie of ziekte. Wanneer het eigen huis deze omgeving niet biedt, dan kan men in een zorghotel gaan logeren. Zorghotelgasten hebben geen directe medische (ziekenhuis-)zorg nodig, maar hebben wel vaak behoefte aan bepaalde voorzieningen en zorg of begeleiding ‘op afroep’ door huisartsen of verpleegkundigen. Voorbeelden van situaties waarin men kan herstellen in een zorghotel zijn revalidatie na cosmetische ingrepen, heup-, of knieoperaties en herstel van een beroerte. ° Herstel van een depressie, burn-out of andere geestelijke aandoening Herstellen van geestelijke aandoeningen als depressies en burn-outs gaat het best in een rustige omgeving. Herstellingsoorden bieden mensen de ruimte om even uit de thuissituatie te ontsnappen en tot zichzelf te komen. In een herstellingsoord zijn mensen meestal een aantal weken te gast en volgen daar een programma van individuele begeleiding, gezamenlijke gesprekken, activiteiten, trainingen en ontspanning. De gast wordt begeleid door therapeuten, psychologen of geestelijk verzorgers. Het doel is om te herstellen van de geestelijke aandoening of deze aandoening hanteerbaar te maken. 2.3

Care

Bij Care gaat het om uitstapjes of vakanties van mensen die voor langere tijd of blijvend zorg nodig hebben; meestal mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking, chronisch zieke mensen of mensen die langdurig aan het revalideren zijn van een ongeluk of ziekte. Ook senioren met (bewegings-)beperkingen door leeftijd horen bij deze groep. Tijdens het uitstapje of de 10

vakantie is zorg nodig en op de plaats van bestemming zijn bepaalde voorzieningen nodig. Daarnaast is er vaak extra begeleiding aanwezig om de mantelzorgers te ontlasten en hen ook van de vakantie te laten genieten. Zorgbehoevende mensen ondernemen in diverse samenstellingen uitstapjes en vakanties; met het gezin of de woongroep, met een groep leden van een vereniging, met een samengestelde groep (mensen kennen elkaar niet van te voren) of alleen met de mantelzorger (vaak oudere echtparen). Voorbeelden van het gebruik van deze vorm van gezondheidstoerisme zijn een woongroep met lichamelijk gehandicapten die een dag naar een dierentuin gaat, een gezin met een autistisch kind dat op vakantie gaat in een zorgboerderij of een ouder echtpaar dat een weekendje weg gaat in een bungalowpark met thuiszorg. Ook de bekende Zonnebloem- en Rode Kruis-cruiseschepen zijn actief in dit segment. 2.4 Samenvattend overzicht Preventief

Curatief

Care

Gezondheidstoerisme

Preventieve activiteiten om fit en gezond te blijven zowel lichamelijk als geestelijk

Genezende vakanties: • Medische behandeling • Herstel van operatie of ziekte • Herstel van geestelijke aandoening

Uitstapjes of vakanties van mensen die voor lange tijd of blijvend zorg nodig hebben

Doelgroep

Mensen die lichamelijke en geestelijke gezondheid belangrijk vinden

Mensen met een aandoening of ziekte die te genezen is

Voorbeeld

• Fitness • Yogavakantie • Spa, kuuroord of saunacomplex • Retraite • Welness

• Afslankvakantie • Revalidatie na operatie in zorghotel • Herstellingsoord: Herstel van overbelasting/ burn-out

• Senioren • Mensen met een beperking • Chronisch zieken • Revaliderende mensen • Weekend in zorghotel • Dagactiviteit bij zorgboerderij • Weekje bungalowpark • Obesitas zwemclubs

2.5

Waarde van gezondheidstoerisme voor toeristische sector en de zorgsector5

De stijgende vraag naar toeristisch-recreatieve voorzieningen met zorg en de toenemende samenwerking en vervlechting tussen de toeristische sector en de zorgsector biedt beide sectoren kansen. Vrijetijdssector ° De markt van het gezondheidstoerisme is een snel groeiende markt. Dit biedt de vrijetijdssector mogelijkheden om omzet te verhogen en kan het aantal toeristische overnachtingen doen toenemen. Daarnaast is de gezondheidstoerist een seizoensverlengende doelgroep,omdat de voorkeur uitgaat naar vakanties in het laagseizoen; 5

Bron: Kamer van Koophandel, 2008

11

°

°

°

In de maatschappij hecht men steeds meer waarde aan gezondheid, feeling good en looking good, en men is bereid om ervoor te betalen. De (preventieve) gezondheidstoerist wordt commercieel gezien een steeds belangrijker marktsegment voor ondernemers in de vrijetijdssector; De toerist heeft een groeiende behoefte aan luxe en comfort en hecht veel waarde aan gastvrijheid. Daarom is het van belang om ook de gezondheidstoerist gastvrij te bedienen en te voorzien van de benodigde faciliteiten en de gewenste luxe en comfort; De vrijetijdssector kan leren van de persoonlijke benadering in de zorg en daarmee kunnen kennis en kunde uitgewisseld worden

Zorgsector ° Wanneer zorgaanbieders ook zorg aanbieden aan vakantiegangers, dan betekent dit voor hen een uitbreiding van het marktvolume. Het leveren van zorgdiensten en hulpmiddelen aan gezondheidstoeristen is meestal binnen de bestaande routes inplanbaar. Hierdoor kunnen de gemiddelde overheadkosten dalen; ° De zorgsector kan leren van de commerciële aanpak van de vrijetijdssector en daarmee kan kennis en kunde uitgewisseld worden; ° Er kunnen gezamenlijk innovaties ontwikkeld worden in de dienstverlening en daarbij kunnen samenwerkingsconstructies opgezet worden; ° Voor zorgaanbieders is het interessant om nieuwe geldstromen te verkrijgen door te investeren in verblijfstoerisme en door het opzetten van zorgarrangementen gekoppeld aan toeristisch verblijf. 2.6

Gezondheidstoeristisch aanbod

In de vorige paragraaf werd al een aantal vormen van gezondheidstoerisme genoemd. In deze paragraaf wordt iets dieper ingegaan op de aanbodkant van de gezondheidstoeristische sector. 2.6.1 Aanbieders van gezondheidstoerisme Vaak voorkomende vormen van gezondheidstoerisme zijn: °

Zorgboerderij (Care)

Steeds meer boerderijen komen leeg te staan door schaalvergroting of doordat er geen opvolgers zijn. Eigenaren zijn soms genoodzaakt om een oplossing te vinden om het vastgoed te benutten en daarmee de kosten te kunnen opvangen. Daarom krijgen steeds meer boerderijen andere functies (erbij). Één van de opties is een (woon)zorgboerderij. Ook zijn er zorgtuinen waar cliënten hun dag besteden. (Hanzehogeschool Groningen, 2009). Het aantal zorgboerderijen in Nederland is de laatste jaren sterk gestegen. Van 75 in 1998 naar 400 in 2003 en circa 1.000 in 2010. De meest voorkomende functie van een zorgboerderij is het bieden van dagbesteding, maar cliënten uit de zorgen welzijnsector kunnen bij zorgboerderijen en zorgtuinen ook terecht voor een begeleide werkplek, vakantie, een behandeling of zelfs een woonplek. De belangrijkste doelgroepen van zorgboerderijen zijn mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking, psychiatrische achtergrond, jongeren die onder jeugdzorg vallen en ouderen (Plant Research International, 2011).

12

° Zorghotel (Care, Cure) Een zorghotel heeft de uitstraling van een comfortabel hotel met bijbehorende faciliteiten, maar is tegelijk geschikt voor zorgverlening en bovendien rolstoeltoegankelijk. Gasten verblijven tijdelijk en kunnen 24 uur per dag een beroep doen op zorg door verpleegkundigen en (para)medici. Kwaliteit, privacy en gastgerichtheid staan daarbij centraal. De op herstel gerichte functies van het zorghotel vallen onder de cure-sector, terwijl verpleeg- en verzorgfuncties onder de care-sector vallen. Ook het aanbod van zorghotels is de laatste jaren in Nederland sterk gegroeid. Tussen 2005 en 2008 is het aanbod aan zorghotelkamers meer dan verdubbeld, van 396 naar 815 kamers. In 2008 bestond de Nederlandse markt uit 55 zorghotels (met als primaire functie zorghotel) met in totaal 815 zorgkamers. Het aanbod groeit nog steeds; naar verwachting worden er tot eind 2012 nog zeven zorghotels met in totaal 471 kamers gerealiseerd. Een zorghotel is een hotel waarvan de primaire functie het bieden van kamers met zorgfaciliteiten is. Daarnaast zijn er hotels met een thuiszorgservice waarbij het tijdelijk verblijf voor zorgbehoevende ondergeschikt is aan de primaire activiteiten van het hotel. De omvang van het aanbod daarvan is niet bekend (DTZ Zadelhoff, 2008). ° Wellnesscentra (Preventief) De branche van wellnesscentra en sauna’s bestaat uit kleine sauna’s tot aan grote wellnesscentra. Een wellnesscentrum beschikt over voorzieningen als een sauna, zwembad, stoombad, whirlpool, zonnebank, relaxruimte, bar en restaurant. Deze voorzieningen kunnen zowel binnen als buiten aanwezig zijn. Daarnaast is er veelal plaats voor een massagesalon, schoonheidssalon en fitnessruimte. Een bezoek aan een wellnesscentrum of sauna draait om ontspanning en welbevinden. Wellnescentra en sauna’s worden groter en er komen steeds meer sauna’s en wellnesscentra bij (Rabobank, 2009). De markt van preventieve wellness is groeiende, maar het aanbod is de laatste 5 jaren twee keer zo hard gegroeid als de vraag (NRIT, 2011). Er bestaat een gevaar voor overaanbod. ° Afslankvakanties en obesitaskampen (Cure) Er zijn veel commerciële aanbieders van verschillende vormen van zorgvakanties. Zo zijn er ook afslankvakanties. Afslankvakanties worden aangeboden door reguliere reisbureaus en reisbureaus gespecialiseerd in afslankvakanties. Tijdens de vakanties is het doel om af te vallen door persoonlijke training, medische hulp, een individueel dieet en een sportprogramma. Dit kan zowel individueel als in een groep. De doelgroep bestaat voornamelijk uit mensen tussen 30 en 55 jaar. Dit is de leeftijdscategorie met het hoogste percentage mensen dat aan overgewicht lijdt (Hogeschool van Amsterdam, in opdracht van Thomas Cook, 2006). Voor jongeren met overgewicht worden speciale afslankvakanties aangeboden: de zogenoemde obesitaskampen. De kampen worden aangeboden door (commerciële) organisaties als Slimfit en Victory for Life. Uit onderzoek van TNO blijkt dat de kampen langdurig effect hebben op de jongeren. Na twee weken zomerkamp hebben te zware jongeren niet alleen minder overgewicht, zij voelen zich fysiek beter, hebben een beter zelfbeeld en worden minder gepest. Het resultaat is na een jaar nog meetbaar (TNO, n.d). ° Bezinningsactiviteiten (Preventief, Cure) Bezinningsactiviteiten in de vorm van reflectie vakanties, yogalessen of -reizen en meditatielessen of -reizen worden aangeboden door retraiteresorts, yogascholen, boerderijen en kloosters. Voor veel mensen hebben bezinningsactiviteiten een religieus karakter, maar er is ook veel niet-religieus aanbod.

13

Bezinning wordt net als sport steeds meer functioneel gebruikt (met een bepaald doel) en vindt voornamelijk plaats in de eigen leefomgeving. Het uitoefenen van een dergelijke vrijetijdsbesteding gebeurt in de meeste gevallen in de woonomgeving en wordt niet noodzakelijk vertaald naar toeristisch-recreatief gedrag. Naast bezinning in het dagelijkse leven gaan steeds meer mensen op bezinningsvakanties. Vaak vinden bezinningsvakanties in het buitenland plaats. Populaire bestemmingen daarvoor zijn Azië, Griekenland en Israël (ZKA, 2008). Esthetiek speel een grote rol binnen bezinningstoerisme: men bezoekt steeds vaker bijzondere plaatsen om cultureel erfgoed of natuur te ervaren. Daarbij kan de schoonheid van de omgeving aanleiding tot bezinning zijn. In Nederland vinden bezinningsactiviteiten in mooie omgevingen bijvoorbeeld plaats in de natuur, in boerderijen en (voormalige) kerken en kloosters. Binnen bezinningsactiviteiten is mindfulness erg in opkomst. Mindfulness is afkomstig uit het boeddhisme en richt zich op de invloed van het denken op de stemming. Mindfulness leert mensen om in het ‘hier en nu’ te leven en zich niet in beslag te laten nemen door hun verleden of toekomst. Naast aandacht voor gedachten is er aandacht voor ademhaling, het lichaam en de emoties. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de emotie en de situatie: in plaats van te reageren op een ‘ingesleten’ negatieve of wantrouwige manier, wordt geleerd vanuit innerlijke rust adequaat en positief te reageren op een situatie. Mindfulness wordt al langer als extra element toegevoegd aan cognitieve therapie (herstel), maar wordt steeds meer een totale lifestyle of levensvisie voor mensen en dringt zo ook door in het werk en de vrije tijd. Steeds meer mensen volgen mindfulnesstrainingen of gaan op mindfulnessvakanties. Deze mindfulnessactiviteiten dragen bij aan de preventie- en het herstel van overspannenheid en een burn-out (Fonds Psychische Gezondheid). ° Zorgvakanties met instelling, kerk of vereniging (Care) Sommige zorginstellingen waar mensen wonen verzorgen ook dagjes uit en vakanties voor de bewoners. Zo gaan veel groepen geestelijk gehandicapten jaarlijks of tweejaarlijks met hun begeleiders op vakantie in een groepsaccommodatie met alle benodigde voorzieningen. Voor zorgbehoevende mensen met weinig geld worden er dagjes uit en vakanties georganiseerd door kerken en verenigingen als het Rode Kruis en de Zonnebloem. De vakanties worden begeleid door vrijwilligers en worden vaak door senioren ondernomen. ° Zorgvakanties met commerciële aanbieders (Care) Behalve instellingen, kerken en verenigingen bieden ook commerciële organisaties vakanties aan voor zorgbehoevende mensen. Het kan gaan om groepsvakanties, maar ook om vakanties voor gezinnen met een ziek gezinslid of een gezinslid met een beperking in een bungalowpark. Roompot Care is daarin een bekende aanbieder. Andere grote aanbieders zijn www.zorgvrijvakanties.nl , www.zorgvakanties.com (alleen buitenland), www.diemerzorgvakanties.nl (op een boot), www.centerparcs.nl, www.landalgreenparks.nl, www.vijftigplusreizen.nl, www.accesvakanties.nl, www.recreatie-zorg.nl, www.zorgeloosweg.nl, www.reisburovakantieenzorg.nl en www.serenazuivervakantie.nl. 2.6.2 Huidig gezondheidstoeristisch aanbod Gooi & Vecht In 2009 heeft Juliette Jonker-Duynstee in opdracht van iZovator een onderzoek gedaan naar het gezondheidstoeristisch aanbod in de regio Gooi & Vecht. In deze paragraaf worden de

14

resultaten van haar onderzoek beschreven, indien nodig zijn deze aangevuld met recentere informatie. In figuur 2.1 staat het aanbod in de regio Gooi & Vecht in 2009 weergeven in een kaart. Anno 2011 is dit aanbod al uitgebreid. Figuur 2.1 Accommodaties en uitjes die geschikt zijn voor mindervaliden in kaart gebracht



H = Hotel G = Groepsaccommodatie • = (cultureel) uitje

Bron: Jonker-Duynstee, 2009

Zorgvakanties Van alle 111 overnachtinglocaties in de regio had nog geen 10 % op de website aangeven dat de accommodatie toegankelijk is voor gehandicapten. Bij een bezoek aan de locaties bleek dat alleen zorghotel Jagtlust specifiek toegerust is voor bezoekers met een zorgbehoefte (inclusief 24-uurs zorg) en dat de twee NH-hotels en De Witte Bergen een aangepaste kamer of appartement hebben. Voor het overige heeft slechts één hotel een invalidentoilet op de begane grond maar geen aangepaste kamers (Golden Tulip Loosdrecht). Verder zijn er vier groepsaccommodaties die aangepaste kamers en badkamers hebben (AZ25 vakantiehuis, Arie Groenevelthuis van De Woensberg, Robinson Crusoe en De Weesper Koe) en één B&B (De Willigen). Eén camping heeft volledig aangepast sanitair maar verder geen aangepaste overnachtingfaciliteiten (Recreatiecentrum Mijnden). Indien bij deze locaties een restaurant aanwezig is, is in alle gevallen de keuken goed in staat om aan specifieke dieetwensen te voldoen en is het restaurant goed toegankelijk voor rolstoelen. Aan de rand van Hilversum ligt ook nog Herstellingsoord Overbosch. Het herstellingsoord ontvangt mensen die na een medische behandeling (nog) onvoldoende in staat zijn voor zichzelf te zorgen, of mensen die thuis onvoldoende kunnen beschikken over de vereiste verzorging. Geschikt voor obesitaskampen Er is een aantal accommodaties in de regio geschikt voor obesitaskampen. Vakantiehuis AZ25 te Huizen is gelegen in een bos, bij een meer en de hei en bij speeltuin Oud Valkeveen. Het huis biedt ruimte aan 51 personen. Camping de Woensberg is ook geschikt: er zijn drie blokhutaccommodaties die bestaan uit een pleintje met ieder 8 hutten met 8 bedden en een gezamenlijke ruimte. Daarnaast biedt de groepsaccommodatie van De Woensberg, het Arie Groenevelthuis te Huizen ruimte aan 102 personen en is gelegen in het bos, bij sportvelden, het openluchttheater, speeltuinen en heeft kampvuurplaatsen en een eigen restaurant. Verder zijn er nog de gebouwen van Scouting Olav in Naarden die ruimte bieden aan 105 personen en De Weesper Koe met ruimte voor 23 personen gelegen aan de Vecht. Een ideale locatie voor obesitaskampen is ook Scoutcentrum Buitenzorg te Baarn, 15

maar dergelijke kampen vallen niet binnen de doelgroep van niet-scouts die deze locatie kunnen afhuren. Naast accommodaties die geschikt voor obesitaskampen zijn de Nederlandse Obesitas Kliniek Hilversum en behandelcentrum de Heideheuvel gevestigd in de regio Gooi & Vecht. In de Nederlandse Obesitas Kliniek worden obese volwassenen behandeld. In behandelcentrum de Heideheuvel worden kinderen met obesitas behandeld via dagbehandeling of klinische behandeling.  Geschikt voor allergiepatiënten Alleen de twee groepsaccommodaties AZ 25 en Arie Groenevelthuis zijn enigszins geschikt voor zware allergiepatiënten. Hier liggen ofwel zeil ofwel tegels op de vloer en is spaarzaam gebruik gemaakt van dikke, stofhoudende gordijnen of meubilair. De locaties zijn hier echter niet specifiek op ingericht. De overige locaties hebben geen van alle aanpassingen voor cara- of allergiepatiënten. Zorgvakantie-aanbieders Er zijn veel aanbieders van zorgvakanties in Nederland. Weinig aanbieders bieden een bungalowpark, hotel, appartement, zorghotel of groepsaccommodatie in de regio Gooi & Vecht aan. Zorghotel residentie Jagtlust wordt op de websites www.Zorgvrijvakanties.nl en www.Zorgeloosweg.nl aangeboden. Alle NH Hoteles – dus ook die in Bussum en Naardenworden op www.zorgeloosweg.nl aangeboden en zijn nog in onderhandeling met de www.zorgvrijvakanties.nl en reisbureau Vakantie en Zorg. www.Zorgeloosweg.nl regelt ook de zorgverplaatsing indien hun klanten een CIZ-indicatie hebben en thuis al thuiszorg ontvangen. Wellness In de regio Gooi & Vechtstreek is een aantal wellnesscentra en sauna’s gevestigd: de kleinschalige Sauna Hilversum en de uitgebreidere Spa Wellness Weesp. Aanvullend kleinschalig aanbod Naast het bovengenoemde aanbod zijn er nog tientallen kleinschalige aanbieders op het gebied van sport, yoga, meditatie, mindfulness en dergelijke. 2.6.3 Samenvattend overzicht

Gezondheidstoerisme aanbod algemeen (voorbeelden)

Care • Zorgboerderij • Zorghotel • Bungalowpark • Zorgvakanties met instelling, kerk of vereniging • (gespecialiseerde) Reisbureaus

Curatief • Zorghotel • Afslankvakanties en obesitaskampen • Bezinningsvakanties

16

Preventief • Fitnesscentra • Hardlooptrainers • Wellnesscentra • Retraitecentra

Huidig aanbod Regio Gooi & Vecht

• Zorghotel Jagtlust • NH-hotels en De Witte Bergen (aangepaste kamer) • Vier groepsaccommodaties met aangepaste kamers en badkamers

• Zorghotel Jagtlust • Herstellingsoord Overbosch • Obesitas Kliniek • De Heideheuvel

17

• Fitnesscentra • Sauna Hilversum • Spa Wellness Weesp • Zielzicht Mindfulnesstraininge n • Diverse kleine initiatieven

3.

DOELGROEPEN GEZONDHEIDSTOERISME GOOI & VECHT

In het vorige hoofdstuk zijn verschillende doelgroepen van gezondheidstoerisme de revue gepasseerd. In dit hoofdstuk worden de kansen voor gezondheidstoerisme voor verschillende doelgroepen verkend. In de eerste paragraaf wordt een doelgroepindeling gemaakt en wordt beschreven op welke doelgroepen de regio Gooi & Vecht zich wil richten voor gezondheidstoerisme. In de volgende paragraven worden de drie doelgroepen verkend. Per doelgroep is een beknopte beschrijving van de aandoening en de zorgbehoefte opgenomen. In bijlage 2 is een uitgebreide beschrijving te raadplegen. Vervolgens is voor elke doelgroep beschreven wat de kansen zijn voor gezondheidstoerisme en in welke vorm van gezondheidstoerisme. 3.1

Doelgroepen en markten

Omdat de term ‘zorgtoerisme’ vaak gebruikt wordt wanneer alleen vakanties van langdurig zieken en mensen met een beperking (care) bedoeld wordt, en daardoor verwarrend werkt, is in de regio Gooi & Vecht gekozen om de drie deelsectoren ‘Gezondheidstoerisme’ te noemen. Zoals in het vorige hoofdstuk te lezen was, is gezondheidstoerisme in te delen in de deelsectoren preventief, curatief en care. Deze drie deelsectoren richten zich deels op dezelfde doelgroepen, maar ook op verschillende doelgroepen. De landelijke overheid heeft daarnaast op het gebied van zorg vijf prioriteiten geformuleerd: dementie, obesitas, depressie, hartfalen en diabetes. Deze prioriteiten hebben richting gegeven bij het formuleren van de doelgroepen. De twee doelgroepen die voor gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht voor de hand liggen zijn mensen met dementie en obesitas of overgewicht. Mensen met deze aandoeningen hebben immers altijd bepaalde voorzieningen en zorg nodig en er is veel aandacht voor preventie van overgewicht en obesitas. Ook voor dementie kunnen preventieve vrijetijdsactiviteiten ondernomen worden. Mensen met hartfalen en diabetes hebben geen extra voorzieningen en zorg nodig tijdens een vakantie of uitstapje (care) en kunnen geen preventieve of curatieve activiteiten ondernemen. Mensen met overspannenheid of een burn-out zijn voor de caremarkt weinig interessant, maar veel mensen ondernemen wel vrijetijdsactiviteiten ter preventie of genezing van overspannenheid of een burn-out. Veel van deze activiteiten richten zich op het ontspannen van lichaam en geest en passen daarom binnen het bezinningstoerisme. Een andere interessante groep voor het bezinningstoerisme is de mens die spiritueel ontvankelijk is. We vatten deze groepen samen onder één groep: doelgroep bezinningstoerisme. In onderstaande matrix worden de doelgroepen gecombineerd met de drie deelsectoren van gezondheidstoerisme. Elk vakjes in de matrix stelt een andere productmarktcombinatie voor. Tabel 3.1 Doelgroepen gezondheidstoerisme Gooi & Vecht

Dementie Overgewicht/ Obesitas Doelgroep bezinningstoerisme

Preventief X X X

Curatief X

Care X X

De care-doelgroepen ondernemen hun activiteiten en vakanties in verschillende gezelschappen: met het gezin of de woongroep, met een groep leden van een vereniging, met een samengestelde groep (mensen kennen elkaar niet van te voren) of alleen met de mantelzorger (vaak oudere echtparen).

18

Er is in deze indeling sprake van een overlapping met de doelgroepen die het RBT Gooi en Vecht geformuleerd heeft voor toerisme en recreatie: ° Welgestelde gezinnen en empty nesters; ° Moderne welstandige gezinnen met kinderen; ° Intellectuele doorgroeiers. Met name in de sectoren Care en Cure zal deze aansluiting bij toeval kunnen ontstaan, omdat er een aanleiding is dat iemand uit deze doelgroepen op zoek is naar de combinatie zorg en toerisme. In de sector Preventie is er veel overlap tussen de drie genoemde doelgroepen die het RBTGooi en Vecht hanteert. 3.2

Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot dementie

3.2.1 Wat is dementie? Dementie is de naam voor een combinatie van symptomen (een syndroom) die voornamelijk bij senioren optreden. Belangrijke kenmerken van dementie zijn stoornissen in geheugen, taal, denken, waarnemen, redeneren en handelen. De patiënt raakt het contact met het heden geheel kwijt en kan geen dingen, situaties en mensen meer herkennen. Dementie gaat ook dikwijls gepaard met persoonlijkheidsveranderingen. Zelfstandig functioneren wordt steeds moeilijker en maakt uiteindelijk plaats voor afhankelijkheid en deelname aan sociale activiteiten wordt moeizaam (Gezondheidsraad, 2002). 3.2.2 Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Dagelijkse verzorging Iemand met dementie heeft vaak hulp nodig bij allerlei dagelijkse handelingen als douchen, aankleden, toiletbezoek, eten en drinken. Tijdens vakanties kan deze zorg geboden worden door een mantelzorger, een thuiszorgorganisatie op het vakantieadres of door een vaste verpleegkundige in bijvoorbeeld een zorghotel. Voorzieningen en omgeving Voor iemand met dementie zijn daarnaast bepaalde voorzieningen nodig en de omgeving waarin de patiënt verblijft moet aan bepaalde eisen voldoen. Vaak gaat het om een rolstoel, rollator en aanpassingen in het gebouw als drempelvrije vloeren, brede doorgangen en steunen in toilet en douche. Ook moet aan bepaalde veiligheidsmaatregelen gedacht worden (zie bijlage 2). Een rolstoel of rollator heeft de patiënt vaak zelf, maar het is voor aanbieders in gezondheidstoerisme aan te raden deze als extra service aan te bieden zodat de patiënt deze niet van huis hoeft mee te nemen (ISAO, n.d.). Activiteiten Voor mensen met dementie is het goed om veel te bewegen. Daardoor krijgen zij een betere conditie, een betere hartfunctie en een betere doorbloeding van het brein. Bovendien kunnen activiteiten in de buitenlucht de stemming van de patiënt verbeteren en worden tijdens de activiteit de verschillende zintuigen geprikkeld (Alzheimer Nederland, 2009). Het is dus belangrijk dat de accommodatie en omgeving van een dagtocht of vakantie mogelijkheden bieden tot bewegen. Naast bewegen is het voor mensen met dementie goed om de cognitieve functie te prikkelen en sociaal actief te zijn (Alzheimer Nederland, 2009). Het is dus goed als hier materialen en faciliteiten voor beschikbaar zijn en activiteiten voor georganiseerd worden

19

3.2.3 Marktomvang Dementie treft vooral ouderen. Van de 65-jarigen in Nederland is het percentage dat dementie heeft 1%. Dat percentage loopt op naarmate de leeftijd stijgt tot ruim 40% bij mensen van 90 jaar en ouder. Door de vergrijzing stijgt het aantal ouderen de komende decennia sterk. Als de percentages gelijk blijven en er geen genezende behandelingen ontwikkeld worden, dan zal het aantal mensen met dementie ook aanzienlijk stijgen (Gezondheidsraad 2002). In 2000 was naar schatting 1 op de 93 (1%) mensen in ons land dement, in 2010 naar schatting 1 op de 81 (1,2%), en in 2050 zal dat naar verwachting 1 op de 44 (2,3%) mensen zijn, het gaat dan om circa 410.000 dementiepatiënten (ISAO, n.d.). Er zijn dus veel mensen met dementie in Nederland, nu en in de toekomst. De regio Gooi & Vecht kan daar op inspelen door vrijetijdsaanbod te ontwikkelen dat geschikt is voor dementerenden en hun verzorgers. 3.2.4 Kansen voor de regio Gooi & Vecht Care In paragraaf 3.1.2 was al te lezen dat mensen met dementie die met een mantelzorger of groep op vakantie gaan bepaalde voorzieningen en zorg nodig hebben. Voor de regio Gooi & Vecht is het zaak om deze voorzieningen en zorg aan te bieden. Dementerenden kunnen nu samen met hun mantelzorger in de regio Gooi & Vecht voor aangepaste voorzieningen en zorg alleen terecht in zorghotel Jagtlust. Er zouden meer accommodaties specifiek gericht op dementerenden ontwikkeld kunnen worden. Ook voor mensen die al dementie hebben is bewegen, gezond eten en geestelijk actief zijn belangrijk. Deze maatregelen kunnen het proces van achteruitgang vertragen. De regio Gooi & Vecht kan daar op inspelen door in of bij zorginstellingen, zorgvakantieaccommodaties en in de buitenruimte mogelijkheden tot bewegen te bieden. Te denken valt aan rolstoeltoegankelijke wandelpaden in het bosgebied, rolstoelfietsen, georganiseerde activiteiten, sportclubs/ -verenigingen voor ouderen en beweegtuinen. Om sociale contacten en geestelijke activiteit te stimuleren, voor zowel vakantiegangers al bewoners, kan bijvoorbeeld regelmatig een Alzheimer Café georganiseerd worden. Het Alzheimer Café is een trefpunt voor mensen met dementie, partners, familieleden en vrienden. Men kan daar met elkaar praten over de dingen men meemaakt, over dementie en over mogelijkheden voor hulp en dienstverlening (Alzheimer Nederland, n.d.). Ook kunnen zorgboerderijen voor dagbesteding, zanggroepen en beleeftuinen ontwikkeld worden. In zanggroepen komen mensen met dementie én hun mantelzorgers bijeen om samen te zingen. Zingen heeft een positieve invloed op communicatievaardigheden, is een geestelijke prikkeling, het werkt ontspannend en heeft vele andere positieve effecten. In beleeftuinen worden de zintuigen gestimuleerd door planten en kruiden te voelen en te ruiken; kruiden van vroeger die herinneringen aan vroeger oproepen. Preventief De exacte oorzaak van dementie is niet bekend. Wel is bekend dat een gezond hart en gezonde bloedvaten de kans op het krijgen van dementie verkleinen. Daarom is het verstandig om regelmatig te bewegen, om gevarieerd en niet te vet te eten en om geestelijk actief te blijven (ISAO, n.d.). De regio Gooi & Vecht kan daar op inspelen door mogelijkheden te bieden voor zowel vakantiegangers als bewoners om in de vrije tijd te bewegen. Te denken valt aan fitnessmogelijkheden voor senioren, goede fietsen wandelfaciliteiten, clubs waarin senioren met elkaar kunnen wandelen, fietsen of zwemmen, 20

en ruimtes en activiteiten waar senioren elkaar kunnen ontmoeten. Ook is het van belang om met regionale zorginstellingen gezamenlijk aanbod te ontwikkelen voor mensen met dementie.

3.3

Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot overgewicht/ obesitas

3.3.1 Wat is overgewicht/ obesitas? Obesitas is een ernstige vorm van overgewicht. Bij een Body Mass Index (BMI: kg/m2) van 25-30 kg/m2 heeft iemand overgewicht. Een BMI van hoger dan 30 kg/m2 betekent extreem overgewicht ofwel ‘obesitas’. Overgewicht en obesitas ontstaan door een (langdurige) disbalans tussen energie-inname en energieverbruik. De overtollige energie wordt door het lichaam omgezet in vet. Vaak leidt overgewicht en obesitas tot orthopedische klachten (bijvoorbeeld pijn in de benen en rugpijn). Verder vormt overgewicht al op jonge leeftijd een risicofactor voor hart- en vaatziekten en diabetes mellitus type 2. Naast deze ernstige lichamelijke gevolgen zijn er meestal ook psychosociale gevolgen voor mensen met overgewicht. 3.3.2 Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Dagelijkse verzorging De meeste mensen met overgewicht hebben over het algemeen geen dagelijkse verzorging nodig. Wel is er vaak behoefte aan (dagelijkse) begeleiding door voedingsdeskundigen, sportdeskundigen en psychologen,voornamelijk wanneer het gaat om het verminderen van het overgewicht (curatief). Voorzieningen en omgeving Voor preventieve of curatieve activiteiten en vakanties zijn vaak faciliteiten en ruimte nodig om te kunnen bewegen en sporten. Het is dus belangrijk dat de accommodatie en omgeving van een dagtocht of vakantie mogelijkheden bieden tot bewegen (hardlooproutes, fitnessapparaten of sportverenigingen). Daarnaast is informatie over- en beschikbaarheid van gezond eten belangrijk. Activiteiten Voor mensen met overgewicht of obesitas is het goed om veel te bewegen. Daardoor vallen zij af en krijgen zij een betere conditie, een betere hartfunctie en een betere doorbloeding. Naast bewegen is het voor mensen met overgewicht of obesitas goed om activiteiten te ondernemen waarin sociale contacten, ontmoeting en contact met lotgenoten centraal staan. 3.3.3 Marktomvang Het aantal mensen met overgewicht en obesitas is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dat geldt zowel voor volwassenen als voor kinderen. Bijna de helft van de volwassenen6 in Nederland heeft overgewicht (47,2%), het gaat in 2011 om 6 miljoen (6.014.214) mensen. Mannen hebben vaker overgewicht (52,5%) dan vrouwen (41,9%). 11,8% Van de volwassenen heeft obesitas (1,5 miljoen mensen). Mensen in de leeftijd van

6

Het CBS onderzoekt overgewicht alleen onder mensen van 20 jaar en ouder. In Nederland waren op 1 januari 2011 12.741.980 mensen 20 jaar en ouder.

21

18 tot 25 jaar hebben het minst vaak overgewicht (19,3%) en mensen in de leeftijd van 65 tot 75 jaar het vaakst (60,2%) (CBS, 2009). Het CBS onderzoekt overgewicht alleen onder mensen van 20 jaar en ouder, maar uit onderzoek van TNO (2010) blijkt dat voor kinderen en jongeren (0-21) geldt dat 14,5% van de jongens (in 2011 ruim 290.000) en 17,5% van de meisjes (in 2011 circa 335.000) in Nederland overgewicht heeft. Bij circa 3% van de kinderen is het overgewicht zo erg dat het obesitas is (TNO, 2009). Wanneer gekeken wordt naar huishoudensamenstelling, dan blijkt dat alleenstaande ouders het minst vaak overgewicht hebben (37,6%) en (echt)paren zonder kinderen het vaakst (52%). Wat opleidingsniveau betreft blijkt dat het aandeel mensen met overgewicht het grootst is onder mensen met als hoogste opleiding basisonderwijs (59,3%) en daalt naarmate de opleiding stijgt tot 38,9% bij mensen met HBO of WO als hoogste opleiding (CBS, 2009). 3.3.4 Kansen voor de regio Gooi & Vecht Care Veel mensen met een zware vorm van obesitas (morbide obesitas) zullen deze ziekte altijd houden. Sommigen van hen maken thuis gebruik van aangepast meubilair en hulpmiddelen als een scootmobiel. Voor vrijetijdsactiviteiten en vakanties zijn deze voorzieningen ook nodig, niet alleen binnenshuis, maar ook buitenshuis (infrastructuur moet geschikt zijn voor scootmobiel). De regio Gooi & Vecht zou daar op in kunnen spelen door een accommodatie te bieden waar deze hulpmiddelen beschikbaar zijn en door speciale scootmobielroutes aan te leggen. Voor deze chronisch zieke mensen is lotgenotencontact heel belangrijk. In veel regio’s zijn obesitasverenigingen en zwemclubs waar mensen met obesitas elkaar ontmoeten en samen activiteiten ondernemen. In de regio Gooi & Vecht is er voor zover bekend geen aanbod op dit gebied en er zijn dus kansen om dit te ontwikkelen. Curatief Hoewel obesitas een chronische ziekte is, kunnen mensen met obesitas hun overgewicht wel verminderen door af te vallen. Behandeling van obesitas bestaat bij voorkeur uit drie onderdelen: ° Verbetering van het eetgedrag door een individueel dieet dat energie-inname vermindert; ° Het verhogen van de lichamelijke activiteit door middel van een beweegprogramma; ° Psychologische interventies ter ondersteuning van gedragsverandering om blijvend resultaat de bevorderen en terugval te voorkomen (Kenniscentrum Overgewicht, n.d.). Bij slechts 2% tot 5% van de obesitaspatiënten lukt afvallen zelfstandig. Een zeer grote groep mensen heeft dus (professionele) hulp nodig bij het afvallen (Centrum voor obesitas Nederland, n.d.). Dat kan door structurele (medische) begeleiding, maar ook door vrijetijdsactiviteiten en speciale afslankvakanties. Deze afslankvakanties worden vaak aangeboden door (gespecialiseerde) reisbureaus of zelfstandige voedingsdeskundigen. iTRovator en iZovator zouden hen kunnen stimuleren om de afslankvakanties in de regio Gooi & Vecht aan te bieden. De deelnemers kunnen dan in één van de hotels verblijven, sporten in de natuur en eventueel begeleid worden door voedingsen bewegingsdeskundigen uit de regio. Ook kan de regio Gooi & Vecht bestaande organisaties gericht op de obesitaskampen voor kinderen, bijvoorbeeld Slimfit en Victory for Life, stimuleren-, en nieuwe organisaties de ruimte bieden om de kampen in de regio Gooi & Vecht te organiseren. Verder kunnen obese inwoners en vakantiegangers gestimuleerd worden om in de vrije tijd structureel te bewegen als onderdeel van een afslankprocedure. Hierbij kunnen 22

voedingsdeskundigen en sportscholen of –verenigingen in de regio samenwerken. De regio Gooi & Vecht biedt door de uitstekende natuurwaarden (bos, hei, water) hele goede mogelijkheden voor een kwalitatief aantrekkelijk bewegingsprogramma. Preventief In de huidige maatschappij is er veel aandacht voor gezond leven en het voorkomen van overgewicht. Preventie van overgewicht kan op verschillende momenten plaatsvinden. Primaire preventie is gericht op het niet ontstaan van overgewicht en secundaire preventie op vroegtijdige signalering van overgewicht (Kenniscentrum Overgewicht, n.d.). Tertiaire preventie is gericht op behandeling en herstel en valt in dit rapport dus onder curatief gezondheidstoerisme. Het voorkomen van overgewicht is vaak een traject waar men dagelijks mee bezig is, daarom zal het preventieve toerisme gericht op overgewicht en obesitas zich vooral richten op de inwoners van de regio Gooi & Vecht. Op de aandacht voor preventie kan de regio Gooi & Vecht inspelen door informatie over- en faciliteiten voor het voorkomen van overgewicht door middel van vrijetijdsactiviteiten te bieden. Dit zijn deels dezelfde faciliteiten als binnen het curatieve gezondheidstoerisme. Te denken valt aan sportscholen of –verenigingen, samenwerking van deze organisaties met voedingsdeskundigen, kookworkshops voor gezond eten, et cetera. Daarnaast kan ingezet worden op speciale meerdaagse arrangementen rond een gezonde levensstijl, waar geïnteresseerden uit de wijdere omgeving gebruik van kunnen maken. Te denken valt aan vakanties of ‘weekendjes weg’ waarin gezond eten, bewegen, bewustwording en plezier in het leven centraal staan. 3.4

Kansen voor gezondheidstoerisme met betrekking tot bezinning

Zoals al eerder beschreven bestaat de doelgroep voor bezinningstoerisme uit twee groepen. Enerzijds de mensen die curatieve of preventieve activiteiten ondernemen voor overspannenheid of een burn-out en anderzijds mensen die spiritueel ontvankelijk zijn. Waar nodig worden in deze paragraaf beide groepen apart beschreven. 3.4.1 Wat is burn-out/ overspannenheid en spiritualiteit? Burn-out/ overspannenheid Iedereen met een te hoge werkdruk of teveel spanning in zijn dagelijks bestaan, kan overspannen raken of een burn-out krijgen Bij zowel overspannenheid als een burn-out is er sprake van een opgebrand en leeg gevoel Dit uit zich in concentratieproblemen, vermoeidheid, futloosheid, soms huilbuien en chaotisch denken (MediStart B.V., n.d.). Hardwerkende, loyale werknemers, ondernemers en werkende moeders die werk en zorg combineren krijgen er vaker dan gemiddeld mee te maken. Een burn-out is als het ware de overtreffende trap van overspannenheid: bij overspannenheid kan men weer normaal functioneren wanneer de oorzaak van de spanningen wordt weggenomen. Dit is niet het geval bij een burn-out. Een burn-out is wel te genezen, maar dan moet iemand oude patronen doorbereken en leren om te ontspannen en herstellen. Spiritualiteit als middel Er is een stijging in het aantal geïnteresseerden in spiritualiteit (in de breedste zin van het woord) waar te nemen. Er is een sterke bezinningsbehoefte: in onderzoek van ZKA (2008) geeft circa 80% aan wel eens de behoefte te hebben aan een moment om het leven te overdenken. Dat vertaalt zich in verschillend gedrag en ook in aanbod in de markt, waarbij niet religieuze spiritualiteit een belangrijke rol speelt. Deze vorm van spiritualiteit is meer gericht op zelfbezinning en persoonlijke ontwikkeling. Spiritualiteit is geen doel, maar veel 23

meer een middel om verder te komen in het leven, zich persoonlijk te ontwikkelen en te ‘onthaasten’ (ZKA, 2008).

3.4.2 Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Zowel voor mensen die een burn-out of overspannenheid willen voorkomen of genezen als mensen die zich om spirituele redenen bezinnen geldt dat zij voornamelijk behoefte hebben aan ontspanning en rust. Dat kan tijdens rustgevende activiteiten als een saunabezoek, massages, yoga en meditatie. Ook sportieve activiteiten waarbij men zich geestelijk kan ‘opladen’ worden vaak ondernomen: wandelen, fietsen en hardlopen. Een landelijke, natuurlijke omgeving is voor deze mensen fijn om in te verblijven. Daarnaast is de beschikbaarheid van geestelijke begeleiding en oefeningen/ technieken belangrijk. 3.4.3 Marktomvang Burn-out/ overspannenheid Wanneer we kijken naar overspannenheid en een burn-out, dan blijkt dat één op de tien werkende mensen de afgelopen jaren burn-out klachten heeft gehad. Van de Nederlandse beroepsbevolking (15 – 65 jaar) werkt 71,5% van de mensen (CBS, 2007). De beroepsbevolking bestaat in 2011 uit 11.153.778 mensen. Daarvan werken circa 7.974.951 mensen (71,5%). Uitgaande van een werkzame beroepsbevolking van bijna 8 miljoen mensen, gaat het om bijna 800.000 mensen die kampen met burn-out verschijnselen. Er is geen verschil tussen de percentages mannen en vrouwen (CBS, 2008). Spiritualiteit In het onderzoek dat ZKA (2008) heeft gedaan naar bezinningstoerisme wordt ingeschat dat circa 40% tot 50% van de Nederlanders boven 17 jaar in meer of mindere mate spiritueel ontvankelijk is. Dat komt neer op circa 5 tot 6,5 miljoen mensen. De verwachting van ZKA is dat slechts 8-12% daarvan ook daadwerkelijk met enige regelmaat spiritueel gedrag vertoont. Het gaat dan om 400.0007 tot 780.000 mensen in heel Nederland. Onder spiritueel gedrag vat ZKA kerkbezoek, yogalessen, bezinningssessies in de eigen leefomgeving, maar ook pelgrimages, bedevaarten en spirituele reizen. Er is voornamelijk markt voor bezinningsactiviteiten binnen de eigen leefomgeving: deze activiteiten gebeuren in de meeste gevallen in de woonomgeving en wordt niet noodzakelijk vertaald naar toeristisch-recreatief gedrag. 3.4.4 Kansen voor de regio Gooi & Vecht Curatief en preventief toerisme Omdat voor herstelling en preventie van overspannenheid en burn-outs enerzijds en spirituele activiteiten voor bezinning anderzijds nagenoeg het zelfde gezondheidstoeristische aanbod ingezet kan worden, wordt het aanbod gezamenlijk in deze paragraaf besproken. Zoals al eerder benoemd passen rustgevende activiteiten als wellnessactiviteiten, yoga en meditatie goed binnen bezinningstoerisme. Bij al deze activiteiten komen lichaam en geest tot rust. Wellnessactiviteiten als saunabezoek, kuren en massages zijn in de preventieve sfeer al erg populair en de markt is nog groeiende. De regio Gooi & Vecht kan daar op inspelen door voldoende wellnessaanbod te bieden. Wel moet rekening gehouden worden met het gevaar voor overaanbod dat in paragraaf 2.3.1 werd beschreven. 7

8% van 5 miljoen mensen

24

Yoga en meditatie kunnen wekelijks gedaan worden door de inwoners van de regio en het omliggende verzorgingsgebied, maar er zouden ook yoga- of meditatievakanties in de regio Gooi & Vecht georganiseerd kunnen worden. Deze activiteiten kunnen zowel bijdragen aan preventie als aan herstel. Daarnaast is mindfulness8 erg in opkomst. Steeds meer mensen volgen mindfulnesstrainingen of gaan op mindfulnessvakanties. Deze mindfulnessactiviteiten dragen bij aan de preventie- en het herstel van overspannenheid en een burn-out (Fonds Psychische Gezondheid) en kunnen een middel zijn om te bezinnen. In de regio Gooi & Vecht worden in Zielzicht al mindfulnesstrainingen aangeboden. Dit aanbod zou uitgebreid kunnen worden met mindfulnessweekenden of –vakanties in de eigen regio. Als behandelmethode voor burn-outs wordt ook wel running therapie ingezet omdat bij hardlopen de stof endorfine vrijkomt die zorgt voor een geluksgevoel. Bij deze therapie wordt op vaste dagen en tijdstippen hardgelopen. Het hardlopen gebeurt meestal in groepsverband, maar kan ook individueel. In de regio Gooi & Vecht zou running therapie kunnen worden aangeboden door sportscholen of therapiepraktijken. De prachtige natuur in de regio Gooi & Vecht leent zich daar uitstekend voor.

8

In paragraaf 2.3 is meer over mindfulness te lezen.

25

3.5

Samenvattend overzicht Dementie • Combinatie van symptomen die voornamelijk bij senioren optreden • Kenmerken: stoornissen in geheugen, taal, denken, waarnemen, redeneren en handelen • Zelfstandig functioneren wordt steeds moeilijker

Overgewicht/ Obesitas • Ernstige vorm van overgewicht 2) • BMI (kg/m > 30 = obesitas • BMI > 40 = morbide obesitas • Disbalans tussen energieinname en –verbruik • Gevolgen: orthopedische klachten, diabetes type 2, psychosociale gevolgen

Omvang Doelgroep (Nederland)

• •

•

Zorgbehoefte

Dagelijkse verzorging • Hulp bij: douchen, aankleden, toiletbezoek, eten, drinken, medicijnen Voorzieningen& omgeving • Rolstoel, rollator, rolstoelaanpassingen, veiligheidsaanpassingen Activiteiten • Bewegen, buitenlucht, cognitieve functie prikkelen, sociaal contact

Kansen voor gezondheidst oerisme

Gezond hart en gezonde bloedvaten verkleinen kans op dementie. Daarom: bewegen, gezond eten, geestelijk actief

Wat is het?

2008: 180.000 mensen 2050: 410.000 mensen

Curatief en preventief • Verblijfsaccommodatie met voorzieningen • Rolstoeltoegankelijke wandelpaden, rolstoelfietsen • Georganiseerde activiteiten, sportclubs, zanggroepen • Beweegtuinen • Alzheimer Café • Vakantiegangers en bewoners

47,2% volwassenen (5,9 mln) overgewicht • 11,8% volwassenen (1,5 mln) obesitas • Kinderen 14,5% jongens en 17,5% meisjes overgewicht, 3% van de kinderen heeft obesitas Dagelijkse verzorging • Behoefte aan begeleiding bij eten, bewegen en soms psychologische begeleiding Voorzieningen & omgeving • Aangepast meubilair, scootmobiel, beweegruimte, sportfaciliteiten, routes, beschikbaarheid gezond eten Activiteiten • Bewegen, buitenlucht, sociaal contact, samen met lotgenoten Care • Verblijfsaccommodatie met voorzieningen • Obesitasverenigingen en zwemclubs Curatief • Samenwerking voedingsen bewegingsdeskundigen • Afslankvakanties, obesitaskampen voor kinderen Preventief • Sportscholen of – verenigingen, kookworkshops voor gezond eten

26

Bezinningstoerisme • Overspannenheid/ burnout: overbelast, vaak werk gerelateerd • Overspannen: weer normaal functioneren als oorzaak van spanningen wordt weggenomen • Burn-out: energieniveau aangetast, overtreffende trap van overspannenheid • Bezinning: zelfbezinning, persoonlijke ontwikkeling en ‘onthaasten’ • 700.000 mensen burn-out verschijnselen

Dagelijkse verzorging • Professionele geestelijke hulp, niet altijd dagelijks Voorzieningen & omgeving • Rustige, ontspannende, natuurlijke omgeving • Ruimte om (buiten) te bewegen Activiteiten • Ontspannen: sauna, massages, yoga, meditatie • Geestelijk ‘opladen’: wandelen, hardlopen

Curatief en preventief • Welness (pas op voor overaanbod) • Yoga- en meditatielessen • Yoga- of meditatievakanties in de regio Gooi & Vecht • Mindfulnesstrainingen • Mindfulnessvakanties in de regio Gooi & Vecht • Running therapie door sportscholen of therapiepraktijken

4.

BEST PRACTICES

4.1

Nederland

° Doctor Fish Doctor Fish is een nieuwe trend in de wellnesssector. Men legt de hand of voet in een bak met water met daarin vele Dr. Fish Massage visjes. De vis bevat een zeer unieke geneeskrachtige kwaliteit als gevolg van de natuurlijke omstandigheden waarin de vis opgroeit. In deze omgeving is hun voedsel aanbod minimaal. Dit ras bevat een natuurlijk enzym genaamd Dithranol, deze injecteren ze in de huid met hun eigen speeksel door zacht te zuigen, dit kan aanvoelen als “knabbelen”. De visjes knabbelen, sabbelen en masseren de huid van handen en voeten schoon. De behandeling werkt ontspannend en naast een schone huid zorgt de behandeling voor zachte handen en voeten (Dr. Fish). ° Fitness voor ouderen in beweegtuinen Zoals al eerder beschreven is bewegen goed voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van ouderen. Speciale (buiten)fitnesstoestellen maken dit gemakkelijker en leuker. Ouderen kunnen op een gezellige manier samen met een groepje leeftijdsgenoten bewegen en trainen in de beweegtuin. Een beweegtuin bestaat uit diverse ‘speeltoestellen’, voorbeelden zijn de crosstrainer, de loopbrug en de heuptwister. In Nederland staat al op meerdere plaatsen beweegtuinen, zowel in het openbaar als bij zorgcentra (Innovatiekring Dementie). Zo kunnen bewoners van zorgcentrum Beringhem in Bennekom zelfstandig gebruik maken van toestellen en worden wekelijkse “beweeguurtjes” aangeboden waarin ouderen onder begeleiding oefeningen op de toestellen doen. De ouderen bewegen meer en het bewegen in de groep verhoogt het beweegplezier. De toestellen zijn zo geplaatst dat zowel bewoners van het zorgcentrum als oudere omwonenden gebruik kunnen maken van de toestellen (Nijha sport en spelen).. ° Retraite Drenthe Zielzicht, gevestigd is Hilversum, organiseert retraitevakanties in Nederland. De retraite is een moment van inademen, uitademen en bijtanken. Een voorbeeld is een midweek in Drenthe waarin mindfull leven centraal staat. Met een groep van maximaal 12 deelnemers verblijft de deelnemer in een boerderij in Havelte. De boerderij is omgeven door natuur waarin men kan wandelen en er is een sauna beschikbaar. Het dagritme bestaat uit de elementen: bezinnen, bezielen en ontspannen. Om de dag ontspannen en wakker te beginnen wordt gestart met aandacht voor het lichaam; er wordt een rustige, lichte en lichaamsgerichte bewegingsoefening van ca. 20 minuten gedaan. Na het ontbijt komen de deelnemers bij elkaar voor bezinning. Na de lunch is er vrije ruimte en heeft iedereen twee uur helemaal de tijd voor zichzelf. In de namiddag komen de deelnemers weer bij elkaar voor het vervolg; de bezieling. In de avond wordt er samen gegeten en is er weer vrije ruimte die deelnemers zelf kunnen invullen.

27

° Obesitas zwemvereniging Er bestaan in Nederland diverse zwemverenigingen voor mensen met obesitas. Deze groep mensen voelt zich over het algemeen niet zo prettig in het zwembad en zwemmen daarom samen, vaak in een afgescheiden zwembad. De Nederlandse Obesitas Vereniging (NOV) ondersteunt initiatieven van mensen die een zwemgroep voor mensen met overgewicht willen starten in hun eigen woonplaats door bijvoorbeeld de financiën te regelen. Een voorbeeld van een obesitas zwemvereniging is Blue Wave in Almere. Elke week zwemmen en trainen de leden in een doelgroepenbad in Almere-Stad. Dit bad is op dat moment met een scherm afgescheiden van de rest van het zwembad, zodat de deelnemers veilig en privé zwemmen. In een uur per week worden pittige oefeningen op muziek gedaan, daarbij wordt gebruik gemaakt van dumbles, plankjes of 'drijfslangen' (Obesitas Zwemclub Blue Wave).

4.2

Buitenland

° Bezinningsvakantie India Steeds meer mensen ondernemen spirituele vakanties, bijvoorbeeld naar India. Het centrum Bezielen in Rotterdam, een centrum voor reiki, yoga, meditatie, familieopstellen en mindfulness, biedt in 2012 een 16-daagse reis aan naar Noord India. In een reis richting het Oosten worden verschillende steden, heilige plaatsen en andere rustgevende plaatsen bezocht. De groep verblijft onder andere een tijd in de ashram van Haidakhan Wale Baba, aan de voet van de Himalaya; een pl ek van liefde, waarheid en eenvoud. Een ashram is een Indiase naam voor een leefgemeenschap en ontmoetingsplaats voor aanhangers van religies uit India, die gebruikt wordt als religieuze levens-, studie- en arbeidsgemeenschap. Het betreft vaak een hermitage, een klooster of een andere plaats van religieuze betekenis in het hindoeïsme. Op deze bijzondere plaats neemt de reisgroep deel aan het dagelijkse leven van de ashram (vuurceremoni, Aarati, karma yoga), yogalessen en meditatie (Centrum Bezielen). ° Klankentuin Duitsland In een verpleeghuis in het Duitse Karlstadt kunnen bewoners met dementie elk moment naar buiten naar een bijzondere tuin. In de tuin prikkelen fonteintjes, wandelpaden, zitjes, ontmoetingspunten, bloemen, dieren en geluiden alle zintuigen. De tuin is omheind, maar wordt niet zo ervaren, omdat struiken en bomen de schutting verbergen. De tuin wordt ook wel klankentuin genoemd omdat uit acht luidsprekers rustgevende en bijzondere muziek klinkt. Ook zijn natuurlijke geluiden als het ruisen van een waterval of vogelgezang te horen. Het verpleeghuis ziet dat de tuin invloed heeft op de bewoners: zij zijn opgewekt en helder en hebben minder medicatie nodig dan andere dementerenden (Innovatiekring Dementie, (n.d.).

28

° Ooglaserreizen in Turkije Ogen laten laseren in het buitenland wordt steeds populairder. Dit heeft voor een groot deel te maken met de lagere prijzen die in het buitenland worden gevraagd. Turkije, en dan met name Istanbul, is een populaire bestemming voor ooglaservakanties. Ooglaser klinieken bieden meestal een compleet reispakket aan met daarin vliegreis, 3 tot 5 sterren hotel, de laserbehandeling, een meertalige gids, excursies en rondleidingen. In Nederland bieden organisaties bemiddeling aan voor ooglaserreizen naar Turkije. Een dergelijke organisatie is Inter-Vision. Deze organisatie biedt volledige begeleiding vooraf in Nederland, tijdens de reis naar Turkije en achteraf in Nederland (Intervision Ooglaseren, n.d.). ° (Obesitas)zomerkampen in Amerika In Amerika gaan veel kinderen in de zomer op zomerkamp. Steeds meer kampen staan in teken van het voorkomen vanen het verminderen van obesitas. Naast traditionele sporten als voetbal, basketbal, en hockey, gaan steeds meer kampen zich richten op populaire fitness activiteiten als spinning, gewicht heffen, zumba en yoga. De afwezigheid van computers, video game systemen en televisie stimuleren kinderen om te gaan bewegen. Tijdens het kamp leren kinderen dat sporten leuk is. Daardoor benaderen kinderen sporten meer ‘open minded’ in plaats van als een verplichte activiteit. Steeds meer kampen experimenteren ook met voedingsprogramma’s die koken en fitness activiteiten combineren. Er wordt geleerd wat gezonde maaltijden en snacks zijn en hoe ze bereid kunnen worden (America’s finest Summercamps, 2011). ° Nederlandse (thuis)zorg in buitenland In buitenlandse plaatsen die onder Nederlanders populair zijn voor vakantie of om te overwinteren wordt steeds vaker Nederlandse zorg geboden. Zo is er vlakbij Malaga in Zuid Spanje de Nederlandse Trombosedienst Torremolinos met Nederlandse medewerkers. Voor Nederlandse ouderen die regelmatig naar de trombosedienst moeten maakt deze dienst het mogelijk om in Malaga te overwinteren (www.andalusie.org). Een ander voorbeeld is het Medisch Diagnostisch Centrum in Benidorm. In dit poliklinisch centrum zijn vrijwel alle medische specialismen aanwezig. Het centrum werkt samen met beide ziekenhuizen in Benidorm en met de ziekenhuizen in Alicante. Daarnaast is er een samenwerkingsverband met het Diagnostisch Centrum Amsterdam. Ook heeft de kliniek een eigen thuiszorg organisatie. Deze organisatie verleent zowel hulp aan cliënten met A.W.B.Z. recht, als aan particulieren (Medisch diagnostisch centrum Euro Clínica Rincón).

29

5.

MARKTPOTENTIE GEZONDHEIDSTOERISME

5.1

Aantal activiteiten, reisbereidheid, bestedingen

Om de marktpotentie van gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht te berekenen zijn gegevens nodig over de reisbereidheid voor vrijetijdsactiviteiten, de bestedingen aan vrijetijdsactiviteiten en het aantal vrijetijdsactiviteiten dat een persoon gemiddeld onderneemt per jaar. Deze gegevens, afkomstig uit het CVTO, staan beschreven in paragraaf 1.2.1 en worden hieronder kort samengevat: Aantal vrijetijdsactiviteiten Per week onderneemt men gemiddeld 4,5 buitenhuizige vrijetijdsactiviteiten, dat is 234 per jaar. Het gaat hier om vrijetijdsactiviteiten waarvoor men tenminste één uur van huis is. Dus sporten in de sportschool, een yogales of een fietstocht vallen daar wel onder, even met de hond wandelen bijvoorbeeld niet (CVTO, 2009). Veel van deze activiteiten vallen niet binnen het gezondheidstoerisme. In tabel 5.1 is te zien hoe vaak activiteiten worden ondernomen die wél binnen gezondheidstoerisme passen. Wandelen en fietsen zijn daarvan aparte activiteiten die in het CVTO onderzocht worden binnen het cluster ‘Buitenrecreatie’. ‘Zelf sporten’ en ‘Waterrecreatie en –sport’ zijn clusters waarin meerdere vrijetijdsactiviteiten vallen. In bijlage 3 staat een overzicht van de activiteiten die vallen binnen dit cluster. Het cluster ‘Welness/ beauty/ ontspanning is hier gesplitst in drie deelclusters omdat de activiteiten in dit cluster sterk verschillen wat betreft reisbereidheid en bestedingen. Mensen ondernemen volgens deze berekening jaarlijks 86 activiteiten die passen binnen gezondheidstoerisme. Tabel 5.1 Frequentie vrijetijdsactiviteiten in Nederland

Deel van totale vrijetijdsactiviteiten

Totaal alle vrijetijdsactiviteiten

Totaal aantal activiteiten x 1 miljoen 3.570

100,0%

234

Wandelen en fietsen (recreatief)

613,5

17,2%

37,2

Zelf Sporten

591

16,6%

35,8

Waterrecreatie en -sport

149

4,2%

9,0

Sauna- en kuurbaden bezoek

16,3

0,5%

1,0

Zonnebank, schoonheidsbehandeling, Yoga/ thai chi/ meditatie

37,5

1,1%

2,3

16

0,4%

1,0

1.423,3

39,9%

86,3

Activiteiten gezondheidstoerisme

Frequentie per jaar per persoon

Bron: CVTO, 2009. Bewerking Leisure Result

Reisbereidheid Het merendeel van de dagtochten wordt op minder dan 10 kilometer van het thuisadres ondernomen; dus in de eigen woonplaats of regio. De gemiddelde afgelegde afstand (enkele reis) per vrijetijdsactiviteit waarbij men minimaal één uur weg van huis is, is 15,4 kilometer. In tabel 5.2 is voor de activiteiten die passen binnen gezondheidstoerisme de gemiddelde reisbereidheid weergeven. De gemiddelde afgelegde afstand voor deze activiteiten is 15 kilometer, dat komt dicht in de buurt bij het gemiddelde van alle vrijetijdsactiviteiten in Nederland. 30

Tabel 5.2 Reisbereidheid vrijetijdsactiviteiten

Activiteit

Gemiddelde reisbereidheid


9,95 km

Zelf Sporten

8,4 km


13,3 km

Sauna en kuurbaden bezoek

32,7 km

Zonnebank, schoonheids-behandeling,

7,6 km

Yoga/ thai chi/ meditatie

5 km 15 km

Gemiddelde reisbereidheid gezondheidstoerisme Bron: CVTO, 2009. Bewerking Leisure Result

Het merendeel van bovenstaande activiteiten vindt plaats in de eigen regio. Omdat saunaen kuurbaden bezoek een groter verzorgingsgebied hebben en omdat verwacht wordt dat door een onderscheidend aanbod en goede marketing een groter gebied bereikt kan worden, is in onderstaande kaart het verzorgingsgebied weergeven voor de eigen regio, voor een straal van 20 kilometer en voor 30 kilometer (gezien vanuit het middelpunt van de regio). Figuur 5.1 Verzorgingsgebied vrijetijdsactiviteiten Gooi en Vecht

Regio Gooi & Vecht 20 kilometer 30 kilometer Bron: Google Maps, bewerking Leisure Result

Bestedingen Gemiddeld besteden mensen € 14,10 per vrijetijdsactiviteit per persoon. Exclusief BTW levert elke vrijetijdsactiviteit dus gemiddeld € 11,849 op voor de vrijetijdsmarkt. Verwacht

9

Voor de omrekening naar het bedrag exclusief BTW is het BTW tarief van 19% gehanteerd. Enkele vrijetijdsactiviteiten vallen echter onder het 6% tarief. In werkelijkheid kan de opbrengst voor de vrijetijdsmarkt dus iets hoger zijn.

31

wordt dat bij de doelgroepen voor curatief en care gezondheidstoerisme een deel van het bedrag besteed wordt aan zorg. Tabel 5.3 Bestedingen per activiteit

Activiteit

Gemiddelde besteding exclusief BTW


€ 1,43

Zelf Sporten

€ 2,67


€ 4,33

Sauna en kuurbaden bezoek

€ 25,04

Zonnebank, schoonheidsbehandeling,

€ 21,77

Yoga/ thai chi/ meditatie

€ 4,33

Gemiddelde besteding gezondheidstoerisme

€ 9,92

Bron: CVTO, 2009. Bewerking Leisure Result

Omdat de verschillende doelgroepen verschillende activiteiten ondernemen, rekenen we verder met de gemiddelde besteding van € 9,92 per gezondheidstoeristische activiteit.

5.2

Omvang doelgroep in Nederland

Daarnaast is het belangrijk om te weten welk deel van de bevolking behoort tot de doelgroep voor gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht. In hoofdstuk 3 staat de marktomvang per doelgroep reeds beschreven, hieronder volgt een korte samenvatting: ° Van de Nederlandse bevolking heeft 1,2% dementie (in 2011 circa 200.000) (ISAO, n.d.); ° Bijna de helft van de volwassenen10 in Nederland heeft overgewicht (47,2%). 11,8% Van de volwassenen heeft obesitas (1,5 miljoen mensen). Onderzoek van TNO wijst uit dat voor kinderen (0-21) geldt dat 14,5% van de jongens en 17,5% van de meisjes in Nederland overgewicht heeft. Circa 3% van de kinderen heeft obesitas (TNO, 2009); ° Wanneer we kijken naar overspannenheid en een burn-out, dan blijkt dat één op de tien werkende mensen de afgelopen jaren burn-out klachten heeft gehad. Uitgaande van een werkzame beroepsbevolking van 7 miljoen mensen11, gaat het om 700.000 mensen die kampen met burn-out verschijnselen; ° Circa 5 tot 6,5 miljoen volwassenen mensen in Nederland (40 – 50%) zijn spiritueel ontvankelijk en staan open voor bezinningsactiviteiten. Daarvan onderneemt 8-12 % daadwerkelijk bezinningsactiviteiten (400.000 tot 780.000 mensen). 5.3

Marktpotentie inwoners van het verzorgingsgebied

Om de marktpotentie te berekenen, vermenigvuldigen we het aantal mensen in de doelgroep allereerst met het aantal activiteiten dat zij jaarlijks ondernemen. Vervolgens wordt het totaal aantal vrijetijdsactiviteiten dat de mensen in de doelgroep ondernemen vermenigvuldigd met de besteding per activiteit. De marktpotentie geeft een beeld van het aantal vrijetijdsactiviteiten en de bestedingen die de doelgroep in potentie in de regio kan doen. Daarin zijn ook vrijetijdsactiviteiten meegeteld die de doelgroep wellicht door haar aandoening niet kan ondernemen. Bovendien zal het 10

Het CBS onderzoekt overgewicht alleen onder mensen van 20 jaar en ouder. In Nederland waren op 1 januari 2009 12.552.202 mensen 20 jaar en ouder. 11 Van de Nederlandse beroepsbevolking (15 – 65 jaar) werkt 71,5% van de mensen (CBS, 2007).

32

volledige potentieel aan bezoeken nooit in het geheel naar de regio Gooi & Vecht getrokken kunnen worden. Het is een benadering van mensen die op basis van hun vrijetijdsgedrag activiteiten in de regio kunnen ondernemen. Concurrerend aanbod - reikend tot zelfs de dubbele afstand bezien vanuit de randen van het verzorgingsgebied - dingt mee naar een deel van dit potentieel. Afhankelijk van het aantal reële concurrenten en hun aantrekkingskracht binnen deze straal kan men op meer of minder van dit potentieel als feitelijke bezoekers rekenen. Ook moet rekening gehouden worden met dat een deel van deze potentie al wordt benut door de huidige aanbieders in de regio. 5.3.1 Inwoneraantallen verzorgingsgebied De meeste vrijetijdsactiviteiten worden ondernomen in de eigen gemeente of regio. De voornaamste doelgroep voor de regio Gooi & Vecht bestaat dus uit de inwoners van de regio. In onderstaande tabel zijn de inwoneraantallen voor de gemeentes in de regio te zien. Zoals is paragraaf 5.1 reeds werd toegelicht berekenen we allereerst het marktpotentieel voor de eigen geografische regio (de gemeenten in de regio Gooi & Vecht), vervolgens voor een verzorgingsgebied van 20 kilometer vanuit het midden van de regio en voor een gebied van 30 kilometer vanuit het midden van de regio. Omdat de omvang van de doelgroepen allemaal in andere onderzoeken met andere leeftijdscategorieën gemeten is, worden in onderstaande tabel de inwoners per benodigde leeftijdscategorie voor de berekeningen van de marktpotentie weergeven. In bijlage 4 is een overzicht van alle gemeenten binnen het verzorgingsgebied te raadplegen. Tabel 5.4

Gebied

Regio Gooi & Vecht 20 Kilometer 30 kilometer

Inwoners verzorgingsgebied Gooi & Vecht

Totaal inwoners

0-20 totaal

0-20 man

0-20 vrouw

20+ jaar

0-65 jaar

65+ jaar

244.480

57.225

29.180

28.045

187.255

199.403

45.077

Broepsbevolking (15-65 jaar) 156.131

1.193.766 2.220.718

289.141 512.812

146.729 260.197

142.412 252.615

904.625 1.707.906

1.033.743 1.938.787

160.023 281.931

814.328 1.549.185

Bron: (CBS) 1 januari 2011

5.3.2 Marktpotentie doelgroep dementie Care Van de Nederlandse bevolking heeft 1,2% dementie (2011). Van de 244.480 inwoners van de regio Gooi & Vecht hebben circa 2.934 mensen dementie. Deze mensen ondernemen samen per jaar circa 2.934 x 86 = 252.303 activiteiten die binnen gezondheidstoerisme passen per jaar. Tijdens deze activiteiten besteden zij samen x € 9,92 = € 2,5 miljoen exclusief BTW. Tabel 5.5

Gebied Regio Gooi & Vecht 20 Kilometer 30 kilometer

Marktpotentie Care-markt dementie

Inwoners 244.480

Mensen met dementie (1,2%) 2.934

Aantal activiteiten 252.303

Besteding ex. BTW € 2.502.849,-

1.193.766 2.220.718

14.325 26.649

1.231.967 2.291.781

€ 12.221.108,€ 22.734.467,-

De verwachting is dat mensen met dementie minder vrijetijdsactiviteiten ondernemen dan gemiddeld en per activiteit minder besteden dan gemiddeld. De marktpotentie van mensen met dementie zal dus in werkelijkheid wat lager zijn. De geschetste marktpotentie is dus het maximum. 33

Preventie Naast de mensen die al dementie hebben, vormen echter ook de mensen die preventief activiteiten ondernemen om dementie te voorkomen een marktpotentie voor gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht. In potentie vallen alle 65+ers in het verzorgingsgebied onder de preventieve doelgroep voor dementie. In onderstaande tabel is te zien wat de potentie van deze mensen is. In werkelijkheid zullen zij echter nooit allemaal dit aantal activiteiten ondernemen en nooit allemaal in dit gebied. Tabel 5.6

Marktpotentie Preventieve-markt dementie

65+ers Gooi & Vecht

45.077

Mensen met dementie 2.934

65+ers minus dementerenden 42.143

Aantal activiteiten 3.624.298


20 Kilometer

160.023

14.325

145.698

12.530.028

€ 124.297.878,-

30 kilometer

281.931

26.649

255.282

21.954.252

€ 217.786.180,-

In bovenstaande tabel is zichtbaar dat de 65-plussers die dementie wellicht willen voorkomen of uitstellen in de eigen regio een potentie opleveren van 3,6 miljoen zorgtoeristische activiteiten met een waarde van bijna € 36 miljoen. Voor het verzorgingsgebied van 30 kilometer geldt dat de 65-plussers een potentie opleveren van 21,9 miljoen activiteiten met een waarde van bijna € 218 miljoen. Bij de interpretatie van bovenstaande cijfers moet rekening gehouden worden met de kanttekening die in de inleiding van paragraaf 5.3 wordt geschetst. 5.3.3 Marktpotentie doelgroep overgewicht/ obesitas Care & Curatief In Nederland heeft 47,2% van de volwassenen (20+) overgewicht. 11,8% Van de volwassenen heeft obesitas. Voor kinderen geldt dat 14,5% van de jongens en 17,5% van de meisjes in Nederland overgewicht heeft. 3% Van de kinderen heeft obesitas. Omdat alle mensen met overgewicht de doelgroep vormen, rekenen we met het percentage dat overgewicht heeft, dus niet met het percentage dat obesitas heeft. Van de 187.255 volwassenen (20+) in de regio Gooi & Vecht heeft 47,2% overgewicht. Het gaat in de regio Gooi & Vecht dus om circa 88.384 volwassenen. Voor de kinderen geldt dat 4.231 van de 29.180 jongens in de regio Gooi & Vecht overgewicht heeft. Van de 28.045 meisjes in de regio hebben 4.908 meisjes overgewicht. In totaal zijn er dus 97.523 mensen met overgewicht in de regio Gooi & Vecht. Deze mensen ondernemen samen 97.523 x 86 = 8,4 miljoen activiteiten die binnen gezondheidstoerisme passen per jaar. Tijdens deze activiteiten besteedt deze groep jaarlijks 12 8.387.007 x € 9,92 = € 83,- miljoen. Ook hier geldt weer dat dit bedrag als een maximum moet worden gezien.

12

Het is te verwachten dat kinderen minder geld besteden dan volwassenen. Dit gemiddelde geldt echter voor zowel volwassenen als kinderen.

34

Tabel 5.7

Marktpotentie Care en curatieve markt overgewicht

Gebied

Volwassenen (20+) met overgewicht (47,2%)

Regio Gooi & Vecht 20 Kilometer 30 kilometer

Meisjes (0-20) met Overgewicht (17,5%) 4.908

Totale groep met overgewicht

Aantal activiteiten

88.384

Jongens (0-20) met overgewicht (14,5%) 4.231

Besteding BTW

97.523

8.387.007

€ 83.199.108,-

426.983 806.132

21.276 37.729

24.922 44.208

473.181 888.068

40.693.549 76.373.833

€ 403.680.008,€ 757.628.420,-

Preventief Naast de mensen die overgewicht hebben, ondernemen veel mensen activiteiten om overgewicht te voorkomen. Preventieve activiteiten maken de doelgroep en marktpotentie dus nog groter. Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen actief sporten om overgewicht te voorkomen, maar geschat wordt dat bovenop de mensen die al overgewicht hebben nog eens circa 25% van de volwassenen preventief activiteiten onderneemt om overgewicht te voorkomen. Het gaat in het hele verzorgingsgebied van 30 kilometer om circa 426.000 personen die bijna 37 duizend activiteiten ondernemen met een economische waarde van circa € 364,- miljoen. Tabel 5.8

Preventieve markt overgewicht

Gooi & Vecht

187.255

25% van volwassenen 46.814

20 Kilometer

904.625

226.156

19.449.438

€ 192.938.420,-

30 kilometer

1.707.906

426.977

36.719.979

€ 364.262.192,-

Preventief

Volwassenen

Aantal activiteiten 4.025.983


5.3.4 Marktpotentie doelgroep bezinningstoerisme Curatief Één op de tien mensen van de werkzame beroepsbevolking heeft te kampen met burn-out verschijnselen. Van de Nederlandse beroepsbevolking (15 – 65 jaar) werkt 71,5% van de mensen. In de regio Gooi & Vecht bestaat de beroepsbevolking uit 156.131 mensen, waarvan 111.634 mensen (71,5%) werken. Van deze werkende mensen hebben 11.263 mensen burn-out klachten. Deze mensen ondernemen samen 11.263 x 86 = 960.050 activiteiten die binnen gezondheidstoerisme passen per jaar. Tijdens deze activiteiten besteedt deze groep jaarlijks 960.050 x € 9,92 = € 9,5 miljoen. In onderstaande tabel is voor de verzorgingsgebieden van 20 en 30 kilometer zichtbaar wat de inwoners voor potentie opleveren. Tabel 5.9

Gebied

Marktpotentie curatieve markt bezinningstoerisme

Gooi & Vecht

Beroepsbevolking (0-65) 156.131

Aantal werkenden (71,5%) 111.634

Mensen met burn-out klachten (10%) 11.163

20 Kilometer

814.328

582.245

30 kilometer

1.549.185

1.107.667

35

Aantal activiteiten

Besteding BTW

ex.

960.050

€ 9.523.691,-

58.224

5.007.303

€ 49.672.444,-

110.767

9.525.939

€ 94.497.311,-

ex.

Preventief Voor overspannenheid en burn-out verschijnselen geldt dat veel mensen preventieve activiteiten ondernemen om de verschijnselen te voorkomen. In principe vormt de hele beroepsbevolking binnen het verzorgingsgebied van 30 kilometer om een potentiële doelgroep voor preventieve activiteiten van bijna 1 miljoen mensen die 85 miljoen activiteiten met een waarde van € 850,- miljoen. Het gaat hier om zowel sportieve als ontspannende activiteiten. Daarnaast onderneemt een grote groep mensen in Nederland ontspannende bezinningsactiviteiten om een moment te bezinnen en tot rust te komen. Circa 40 – 50% van de volwassenen is spiritueel ontvankelijk en staat open voor bezinningsactiviteiten. Daarvan onderneemt 8-12 % daadwerkelijk bezinningsactiviteiten. Voor de berekening nemen we van beide percentages gemiddelden (respectievelijk 45% en 10%). Verder is in de berekening voor deze groep alleen rekening gehouden met de activiteiten sauna en kuurbaden bezoek en yoga/ thai chi/ meditatie. De gemiddelde frequentie voor deze activiteiten is 2 keer per jaar en de gemiddelde besteding is € 14,68. In tabel 5.9 is te zien dat het in het verzorgingsgebied van 30 kilometer gaat om bijna 770.000 mensen waarvan bijna 77.000 mensen daadwerkelijk activiteiten onderneemt. Het gaat dan om ruim 153.000 activiteiten met een waarde van € 2,2 miljoen. Het gaat hier om mensen die de activiteiten ondernemen om te bezinnen. Daarnaast is er natuurlijk een grote groep die dergelijke activiteiten onderneemt om minder spirituele redenen. Tabel 5.10

Gebied Gooi & Vecht 20 Kilometer 30 kilometer

Marktpotentie preventieve markt bezinningstoerisme spiritueel

Volwassenen

Ontvankelijk voor spiritualiteit (45%)

187.255 904.625 1.707.906

84.265 407.081 768.558

Onderneemt activiteiten (10%)

Aantal activiteiten

8.426 40.708 76.856

16.853 81.416 153.712

Besteding ex. BTW € 247.401,€ 1.195.191,€ 2.256.485,-

Er wordt verwacht dat is de marktpotentie in werkelijkheid wat hoger is dan dat de berekening laat zien. De berekening gaat uit van gemiddelden terwijl in de driehoek Amsterdam – Utrecht – ’t Gooi een relatief grote concentratie van mensen die ontvankelijk zijn voor spiritualiteit wonen. 5.3.5 Samenvattend overzicht Nu we de marktpotentie voor de drie doelgroepen verkend hebben, kan een samenvattend overzicht gemaakt worden. Het is belangrijk bij de interpretatie van tabel 5.11 dat rekening wordt gehouden met het feit dat de verschillende doelgroepen elkaar deels overlappen. Zo kan bijvoorbeeld een werkende persoon die gaat hardlopen in de natuur dat doen om overgewicht te voorkomen en tegelijkertijd om te ontladen van stress op het werk. Deze persoon valt in twee groepen (overgewicht/ obesitas en bezinning) en is dus als het ware dubbel meegeteld. Dat is tevens de reden dat de marktpotenties in onderstaande tabel niet tot een totaal bij elkaar opgeteld zijn. Tabel 5.11 Marktpotentie gezondheidstoerisme voor Regio Gooi & Vecht Gebied Dementie Overgewicht Care Preventie Care & Curatief Preventie Gooi & € 2,5 miljoen € 36 miljoen € 83,2 miljoen € 39,9 miljoen Vecht 20 km € 12,2 miljoen € 124,3 miljoen € 403,7 miljoen € 192,9 miljoen 30 km € 22,7 miljoen € 217,8 miljoen € 757,6 miljoen € 364,3 miljoen

36

Bezinning Curatief € 9,5 miljoen

Preventief € 0,25 miljoen

€ 49,7 miljoen € 94,5 miljoen

€ 1,2 miljoen € 2,3 miljoen

Uit bovenstaande tabel valt te concluderen dat alle drie de doelgroepen interessant zijn, zowel op de care en curatieve markt, als op de preventieve markt.

5.4

Marktpotentie vakantiegangers

Om de marktpotentie van gezondheidstoeristen die een (korte) vakantie ondernemen in de regio Gooi & Vecht te berekenen gebruiken we gegevens uit het Continue Vakantie Onderzoek (2011). Uit dit onderzoek blijkt het volgende: ° Jaarlijks gaat 9% van de mensen in Nederland op vakantie in de provincie Noord-Holland; ° De vakantieganger die een vakantie doorbrengt in Noord-Holland doet dat gemiddeld 1,35 keer per jaar; ° 82,7% Van de vakanties in Noord-Holland is een toeristische vakantie, 17,3% bestaat uit vakanties op vaste standplaatsen; ° Het aantal vakanties kan berekend worden door het aantal vakantiegangers te vermenigvuldigen met de vakantiefrequentie; ° Tijdens vakanties in Noord-Holland besteden toeristen gemiddeld € 202,- per persoon per vakantie. Bij de interpretatie van deze gegevens moet rekening gehouden worden met de grote trekkracht van de kust en de stad Amsterdam in de provincie Noord-Holland. 5.4.1 Omvang doelgroep De doelgroep voor zorgvakanties bestaat uit de groep Nederlanders met dementie, obesitas, burn-out klachten. In hoofdstuk 3 staat de omvang van deze groep beschreven: ° 1,2% Van de Nederlandse bevolking heeft dementie. In 2011 zijn dat circa 200.000 mensen; ° In Nederland hebben circa 6.014.000 volwassenen overgewicht, daarnaast hebben 290.000 jongens en 335.000 meisjes overgewicht. In totaal hebben in Nederland dus 6.639.000 mensen overgewicht; ° Bijna 800.000 mensen in Nederland hebben last van burn-outverschijnselen. In tabel 5.4 is te zien dat de totale gezondheidstoerismedoelgroep (die past binnen de doelgroepen die de regio Gooi & Vecht heeft geselecteerd) in Nederland bestaat uit 8,5 miljoen mensen. Tabel 5.4 Gezondheidstoerisme doelgroep in Nederland

Dementie Overgewicht/ obesitas Overspannenheid/ burn out Spiritualiteit Totaal

Omvang doelgroep Nederland 200.000 6.639.000 800.000 780.000 8.419.000

Bron: diverse bronnen, genoemd in hoofdstuk 3

37

5.4.2 Marktpotentie gezondheidstoeristen In één jaar gaat 9% van de Nederlanders op vakantie in de provincie Noord-Holland. We nemen aan dat van de doelgroep ook 9% op vakantie gaat in de provincie Noord-Holland. Het gaat hier om 9% van 8.419.000 = 757.710 mensen. Vakantiegangers die naar NoordHolland op vakantie gaan, doen dat gemiddeld 1,35 keer per jaar. Deze groep onderneemt dus 757.710 x 1,35 = 1.022.908 vakanties naar Noord-Holland; ruim 1 miljoen vakanties. Van deze vakanties in Noord-Holland bestaat 82,7% uit toeristische vakanties, het gaat om circa 845.945 vakanties. Tijdens vakanties in Noord-Holland besteden toeristen gemiddeld € 202,- per persoon per vakantie. Voor de vakanties van de gezondheidstoerismedoelgroep in de regio Gooi & Vecht is de bestedingspotentie 845.945 x € 202,- = € 170.880.956,- (€ 170,8 miljoen). De gezondheidstoerismedoelgroep voor de regio Gooi & Vecht zorgt dus voor een potentie van bijna 850 duizend vakanties in de provincie Noord-Holland met een bestedingspotentie van bijna € 170,8 miljoen. Een deel van deze vakanties en de bestedingen vloeit weg naar andere bestemmingen in de provincie. 5.5

Marktpotentie in de toekomst

Het is voor de regio Gooi & Vecht interessant om te weten hoe de marktpotentie zich in de toekomst zal ontwikkelen. Er zijn geen cijfers bekend over het aantal activiteiten dat men in de toekomst zal ondernemen of over de bestedingen. Wel zijn er bevolkingsprognoses bekend bij het CBS (2011). Daardoor kunnen we toch een beeld schetsen van de omvang van de doelgroepen in de toekomst. 5.5.1 Dementie In dit rapport was eerder te lezen dat 1% van de mensen in Nederland dementie heeft. In 2010 was dat aandeel gegroeid naar 1,2% en de verwachting is dat in 2050 2,3% van de mensen dementie heeft (ISAO, n.d.). Wanneer we aannemen dat de groei tussen 2010 en 2050 geleidelijk zal verlopen, dan groeit het aandeel mensen met dementie elke 10 jaar met circa 0,28%. In onderstaande tabel is te zien hoeveel mensen naar verwachting in 2020 en 2030 dementie zullen hebben. Tabel 5.5

Prognose doelgroep dementie 2020 en 2030

Aantal Nederlanders Aandeel mensen met dementie Aantal mensen met dementie

2011 16.655.799 1,2% 199.869

2020 17.228.785 1,48% 254.986

2030 17.687.796 1,76% 311.305

Bron: CBS + diverse bronnen, genoemd in hoofdstuk 3

In 2020 zullen circa 255.000 mensen dementie hebben en in 2030 circa 311.000. Het aantal mensen met dementie stijgt naar verwachting tussen 2011 en 2020 met 27,6% (van circa 200.000 naar circa 255.000 mensen) en in totaal tussen 2011 en 2030 met 55,8%. Er zijn geen cijfers bekend over het aantal activiteiten dat men in de toekomst zal ondernemen of over de bestedingen, maar om een toch grofweg een beeld te schetsen zou men kunnen aannemen dat de marktpotentie met dezelfde percentages stijgt als de omvang van de doelgroep: 55,8% tot 2030. Daarbij benadrukken we dat dit getal voor de marktpotentie als puur indicatief beschouwd moet worden. 38

5.5.2 Overgewicht Voor overgewicht zijn bij de gebruikte bronnen geen groeicijfers bekend over het aandeel van mensen met overgewicht. Om toch een indicatie te kunnen geven, worden de huidige cijfers toegepast op de bevolkingsprognoses voor 2020 en 2030. In tabel 5.5 is te zien hoeveel mensen naar verwachting in 2020 en 2030 overgewicht hebben. Het aantal volwassenen met overgewicht stijgt van circa 6 miljoen in 2011 naar circa 6,6 miljoen in 2030. Dat is een stijging van 9%. Tussen 2011 en 2020 stijgt het aantal volwassenen met overgewicht met 5,5%. Het aantal jongeren met overgewicht daalt tussen 2011 en 2020 van circa 626.000 naar 606.000 (- 3,3%) en tot 2030 603.000 (-9,3% ten op zichten van 2011). Tabel 5.5

Prognose doelgroep overgewicht + preventie 2020 en 2030

Aantal volwassenen 20 + Aantal volwassenen met overgewicht (47,2%) Aantal jongeren 20Aantal jongeren met overgewicht (16%) Aantal volwassenen dat preventieve activiteiten onderneemt (25%)

2011 12.741.980 6.014.214 3.913.819 626.211 3.185.495

2020

2030 13.443.802 6.345.475

13.922.129 6.571.244

3.784.983 605.597 3.360.950

3.765.667 602.507 3.480.532


In de tabel is ook te zien dat het aantal mensen dat naar schatting preventieve activiteiten onderneemt tussen 2011 en 2030 stijgt van bijna 3,2 miljoen naar bijna 3,5 miljoen. Het gaat dan om een stijging van 3,8%. Net als bij dementie geldt dat men om een indicatie te krijgen van de marktpotentie in de toekomst zou kunnen aannemen dat de marktpotentie met dezelfde percentages stijgt en daalt als de omvang van de doelgroep: voor volwassenen met overgewicht +9%, voor jongeren met overgewicht –9,3% en voor volwassenen die preventief activiteiten ondernemen + 3,8%. 5.5.3 Bezinningstoerisme Voor bezinning wordt weer de splitsing gemaakt tussen mensen die willen genezen van burn-out klachten en mensen die preventief bezinningsactiviteiten ondernemen. Curatief Ook voor burn-out verschijnselen is niet bekend welk aandeel van de bevolking deze in de toekomst zal hebben. Daarom wordt ook hier gerekend met de percentages van nu. Van de Nederlandse beroepsbevolking werkt 71,5% en daarvan heeft 10% wel eens te kampen (gehad) met burn-out verschijnselen. In onderstaande tabel is te zien dat het aantal mensen met burn-outklachten tussen 2011 en 2020 stijgt van bijna 800.000 mensen naar bijna 1 miljoen mensen (+24%). Tussen 2020 en 2030 is weer een afname zichtbaar van 2,5%. Deze afname komt door de kleiner wordende beroepsbevolking die op haar beurt weer een gevolg is van de vergrijzing en ontgroening.

39

Tabel 5.6

Prognose doelgroep curatieve bezinning 2020 en 2030

2011 Beroepsbevolking (0-65) Aantal werkenden (71,5%) Mensen met burn-out klachten (10%)

2020

2030

11.153.778

13.828.374

13.490.747

7.974.951 797.495

9.887.287 988.729

9.645.884 964.588


Preventief In hoofdstuk 3 staat beschreven dat naar schatting (ZKA, 2008) circa 45% van de volwassen Nederlanders in meer of mindere mate spiritueel ontvankelijk is en dat van deze mensen circa 10% ook daadwerkelijk met enige regelmaat spiritueel gedrag vertoont. In tabel 5.7 is te zien dat het aantal mensen dat curatieve bezinningsactiviteiten onderneemt zal stijgen van ruim 573.000 in 2011 naar ruim 226.000 in 2030. Het gaat dat om een toename van 9,3%. Tussen 2011 en 2020 neemt het aantal mensen toe met 5,5%. Tabel 5.7

Prognose doelgroep preventieve bezinning 2020 en 2030

2011 Aantal volwassenen 20 + Ontvankelijk voor spiritualiteit (45%) Onderneemt activiteiten (10%)

2020

2030

12.741.980 5.733.891

13.443.802 6.049.711

13.922.129 6.264.958

573.389

604.971

626.496


Ook bij bezinningstoerisme geldt dat men zou kunnen aannemen dat de marktpotentie tussen 2011 en 2030 met dezelfde percentages stijgt als de doelgroepen. Het zou dan gaan om een stijging van 21% bij curatief bezinningstoerisme en een stijging van 9,3% bij preventief bezinningstoerisme. Hier geldt weer dat deze percentages voor de marktpotentie als puur indicatief beschouwd moeten worden. 5.6

Conclusie marktpotentie

Wanneer we naar de bestedingspotentie kijken dan kunnen we concluderen dat gezondheidstoerisme een interessante markt is voor de regio Gooi & Vecht. Zowel de eigen inwoners als toeristen op vakantie in de regio kunnen voor forse (extra) bestedingen zorgen. Om de marktpotentie succesvol uit te nutten is het zaak om op bestuurlijk niveau de handen op elkaar te krijgen en de ondernemers in het gebied (en mogelijk van buiten het gebied) actief te betrekken bij de geboden kansen. Er moet wel rekening gehouden worden met het feit dat het volledige potentieel aan bezoeken nooit in het geheel naar de regio Gooi & Vecht getrokken kan worden. De genoemde cijfers zijn een benadering van mensen die op basis van hun vrijetijdsgedrag activiteiten en vakanties in de regio kunnen ondernemen. Ook moet rekening gehouden worden met de overlapping van doelgroepen.

40

6.

SWOT EN CONCLUSIE

In dit hoofdstuk worden de voorgaande hoofdstukken samengevat in onderstaande SWOTanalyse. Daarin staan de Sterktes, Zwaktes Kansen en Bedreigingen van gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht. Sterkten ° °

° ° ° °

Centrale ligging van de regio; Het bestaan van organisaties die innovatie stimuleren. iZovator voor de zorgsector en iTRovator voor de toeristisch-recreatieve sector; Goede samenwerking tussen iZovator en iTRovator; Goed lopend Regionaal Bureau Toerisme met grote communicatiekracht; Groep enthousiaste ondernemers; Redelijk gezondheidstoeristisch aanbod in de preventieve markt.

Kansen ° °

° ° ° °

°

°

°

Zwakten ° Weinig gezondheidstoerismeaanbod voor de caremarkt; ° Zeer weinig gezondheidstoerismeaanbod voor de curemarkt; ° Laag bewustzijn van de kansen die deze markt biedt

Bedreigingen

Vergrijzing; Groeiende aandacht voor bewegen, gezondheid en mindfulness en toenemende behoefte aan luxe en comfort; Toeristisch-recreatieve seizoensverbreding; Steeds vaker zorg buiten zorginstelling; Belang preventieve zorg stijgt; Voor zowel de toeristisch-recreatieve sector als de zorgsector biedt gezondheidstoerisme uitbreiding van marktvolume; De doelgroep onder eigen inwoners bestaat uit 124.433 mensen die jaarlijks 13.936.496 activiteiten ondernemen met een bestedingspotentie van ruim € 165 miljoen; De marktpotentie voor vakanties van de gezondheidstoerismedoelgroep in de regio Gooi & Vecht bestaat uit 854.587 vakanties met een bestedingspotentie van bijna € 172 miljoen; Een zeer grote groep mensen met overgewicht.

° ° ° ° ° °

Stagnerende mobiliteit: congestie op de wegen; Daling in het aantal dagtochten en uithuizige vrijetijdsactiviteiten; Hulpbehoevende moet steeds meer zorg zelf betalen; Bezuinigingen in de zorg; Soms hoge kosten voor het aanpassen van accommodaties, zeker in het Care-segment; Positionering van de Regio Gooi & Vecht als Care Valley kan botsen met positionering als vrijetijdsgebied voor alle doelgroepen.

Gezondheidstoerisme een interessante markt Wanneer we naar de bestedingspotentie kijken zien we dat gezondheidstoerisme een interessante markt is voor de regio Gooi & Vecht. Van de eigen inwoners vormt vooral de doelgroep met overgewicht een interessante groep. De grote omvang van deze groep, bijna 40% van de inwoners, zorgt voor een groot deel van de bestedingspotentie. De dementerenden zijn de minst kansrijke groep. De doelgroep voor bezinningstoerisme heeft de kleinste omvang. Naast deze groepen van mensen die een aandoening hebben, moet nog rekening gehouden worden met de mensen die preventief activiteiten ondernemen. Het is onbekend hoeveel mensen dit zijn, maar de schattingen laten zien dat het om een groot deel van de bevolking gaat.

41

De vakantiegangers vormen ook een interessante groep omdat zij tijdens een vakantie relatief veel geld besteden. Het is dus zaak om zoveel mogelijk gezondheidstoeristische vakantiegangers in de provincie Noord-Holland naar de regio Gooi & Vecht te trekken. Aanbod ontwikkelen Gezondheidstoerisme is dus een interessante markt voor de regio Gooi & Vecht. Voor elk van de sectoren is specifiek aanbod aanwezig in de regio Gooi en Vecht, maar er mist ook nog het nodige. De regio kan er voor kiezen om zich te ontwikkelen als één van de vooruitstrevende regio’s waar goed ingespeeld wordt op de kansen die de markt voor gezondheidstoerisme. Het is zaak om de benodigde voorzieningen en zorg aan te bieden. De regio Gooi & Vecht kan voor dementerenden bijvoorbeeld bij zorginstellingen, zorgvakantieaccommodaties en in de buitenruimte mogelijkheden tot bewegen te bieden. Te denken valt aan rolstoeltoegankelijke wandelpaden in het bosgebied, rolstoelfietsen, georganiseerde activiteiten, sportclubs/ -verenigingen voor ouderen en beweegtuinen. Ook kunnen zorgboerderijen voor dagbesteding, zanggroepen en beleeftuinen ontwikkeld worden. Voor mensen met overgewicht zouden afslankvakanties aangeboden kunnen worden. Verder kunnen obese inwoners en vakantiegangers gestimuleerd worden om in de vrije tijd structureel te bewegen als onderdeel van een afslankprocedure. Hierbij kunnen voedingsdeskundigen en sportscholen of –verenigingen in de regio samenwerken. De regio Gooi & Vecht biedt door de uitstekende natuurwaarden (bos, hei, water) hele goede mogelijkheden voor een kwalitatief aantrekkelijk bewegingsprogramma. Verder kan de regio Gooi & Vecht inspelen op de groeiende aandacht voor preventie door voldoende wellness- en bezinningsaanbod te bieden. Het bestaande aanbod kan uitgebreid worden. Er zouden ook yoga- of meditatievakanties in de regio Gooi & Vecht georganiseerd kunnen worden. Het huidige aanbod van mindfulnesstrainingen zou uitgebreid kunnen worden met mindfulnessweekenden of –vakanties in de eigen regio. Daarnaast zou running therapy kunnen worden aangeboden door sportscholen of therapiepraktijken. De prachtige natuur in de regio Gooi & Vecht leent zich daar uitstekend voor. Stimulering van de markt Gezondheidstoerisme brengt economische kansen met zich mee. Een voorwaarde hiervoor is dat de zorginstellingen, toeristische sector en de ondernemingen in alle vormen van preventieve vrijetijdsbesteding elkaar opzoeken en gezamenlijk kennis en ervaring uitwisselen. Alleen dan komt de vernieuwing op gang. Voor iTRovator en iZovator ligt een belangrijke rol in het stimuleren van de toeristischrecreatieve sector en de zorgsector om gezondheidstoeristisch aanbod te ontwikkelen en daarbij met elkaar samen te werken. iTRovator en iZovator kunnen dit doen door een Research&Development rol op zich te nemen, kennis te verstrekken, mensen met elkaar te verbinden en ze waar nodig begeleiden. Marketing Naast productontwikkeling is er aandacht nodig voor de marketing van het gebied en haar gezondheidstoeristische aanbod. RBT Gooi & Vecht speelt een belangrijke rol in de regiomarketing van de regio Gooi & Vecht. Deze organisatie kan het gezondheidstoerisme benadrukken in de marketing en partijen in de markt handvatten te bieden om met hun eigen marketing de regiomarketing te versterken.

42

BRONNEN °

ABN

AMRO

(2009).

Visie

op

Vrijetijdsindustrie:

Sectorrapport

2009.

°

America’s finest Summercamps (2011). Summer Camp: Curbing Childhood Obesity http://www.americasfinestsummercamps.com/blog/2011/02/summer-camp-curbingchildhood-obesity/

°

Astrid d.g. (2008). Stress, overspannenheid & burn-out. Gepubliceerd in Psychologie (Mens en Samenleving) op 16-09-2008. Van: http://mens-ensamenleving.infonu.nl/psychologie/24698-stress-overspannenheid-burn-out.html

°

Behandelcentrum Heideheuvel. www.astmacentrum.nl

°

CBS, http://statline.cbs.nl

°

CBS (2008). Permanent Onderzoek Leefsituatie.

°

CPB. (2010) Macro Economische Verkenning 2011. Den Haag: Sdu Servicecentrum Uitgeverijen.

°

Centrum Bezielen. Spirituele vakanties India. http://www.bezielen.nl/yoga/spirituelevakantie-india

°

Centrum voor obesitas Nederland http://www.centrumvoorobesitasnederland.nl/over-ons/onderzoek-obesitas/

°

CVO (2007). Continu VakantieOnderzoek 2007, Maatwerkrapportage Provincies. Amsterdam: NBTC/ NIPO.

°

CVO (2010). Continu VakantieOnderzoek 2009, Maatwerkrapportage Provincies. Amsterdam: NBTC/ NIPO.

°

CVTO (2007). Basisrapport Continu Vrijetijdsonderzoek 2006-07. Amsterdam: NBTC/ NIPO.

°

CVTO (2009). Basisrapport Continu Vrijetijdsonderzoek 2008-09. Amsterdam: NBTC/ NIPO.

°

Dementienetwerk (n.d.) Wat is het verschil tussen dementie en Alzheimer?. http://www.dementienetwerk.nl/voor-familie-a-omgeving/meest-gestelde-vragen/36-watis-het-verschil-tussen-dementie-en-alzheimer.html

°

Dr. Fish (n.d.) Website. http://www.drfish-amsterdam.nl/

°

DTZ Zadelhoff. (2008) Zorghotels nu en in de toekomst. De Nederlandse markt voor zorghotels.

°

Gezondheidsraad (2002). Dementie, Samenvatting, conclusies en aanbeveling.

°

Hanzehogeschool Groningen (2009). Steunpuntfuncties op een zorgboerderij.

43

(n.d.).

°

Hogeschool van Amsterdam, in opdracht van Thomas Cook. (2006). Burn fat holidays ‘’Niet afvallen vóór de vakantie, maar op vakantie’’

°

Innovatiekring Dementie (Ide) (n.d.) www.innovatiekringdementie.nl

°

Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek (ISAO) (n.d.) www.alzheimer.nl

°

Intervision Ooglaseren (n.d.). Website. http://www.intervision-ooglaseren.nl/

°

Jonker-Duynstee. (2009). Inventarisatie Gezondheidstoerisme in opdracht van Izovator en het Gewest.

°

Kamer van Koophandel Zeeland. (2008). Vakanties met zorg in Zeeland. Marktverkenning naar economische kansen voor vakanties met zorg. Middelburg: Meulenberg “Drukkers & Vormgevers” – Middelburg

°

Kenniscentrum Overgewicht, n.d.) Preventie van overgewicht. http://www.overgewicht.org/Overovergewicht/Preventie/tabid/133/Default.aspx

°

(Medisch diagnostisch centrum Euro Clínica Rincón. Website. http://www.euroclinicarincon.com/index.php?section=centrum&module=inhetkort

°

NBTC, 2011. Stijging buitenlandse toeristen in Nederland in 2010. Persbericht: NBTC 11 januari 2011

°

Nederlandse Obesitas Kliniek Hilversum.

°

Nijha sport en spelen. http://www.nijha.nl/referentieplekken/ref_id=27/

°

NRIT (2009). Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2008/2009. Breda: NRIT Media

°

NRIT (2010). Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2009/2010. Breda: NRIT Media

°

NRIT (2011). Stress in de wellness. NRIT Actueel 3 mei 2011. Breda: NRIT Media

°

Obesitas Zwemclub Blue Wave. http://www.tillysmidt.nl/Zwemmen.htm

°

Plant Research International. (2011). Waarden van landbouw en zorg. Vergelijking van bedrijfsmatige en instellings-boerderijen.

°

Rabobank

°

Tno. (n.d.) Minder overgewicht door zomerkamp http://www.tno.nl/content.cfm?context=thema&content=inno_case&laag1=891&laag2=90 2&item_id=639

°

TNO (2009) Dossier overgewicht. http://www.tno.nl/groep.cfm?context=overtno&content=dossier&laag1=37&item_id=1

°

Universiteit van Maastricht, Faculteit der psychologie (n.d.) De psychologie van eten. http://www.eetonderzoek.nl/themas/obvolwassenen.htm

Cijfers

en

Trends

(2009).

44

Wellnesscentra

en

sauna’s.

°

Zielzicht. Voorjaarsretraite Drenthe - Mindful leven. http://www.zielzicht.nl/eerstvolgende%20retraite.html

°

ZKA. (2008) Bezinningstoerisme in Limburg Kansen, concepten en voorwaarden.

45

BIJLAGE 1 MARKTANALYSE TOERISME EN RECREATIE In deze bijlage hoofdstuk worden de belangrijkste marktontwikkelingen in de vrijetijdssector kort samengevat. In hoofdstuk 1 is een samenvatting van de marktanalyse te lezen. De ontwikkelingen worden, waar mogelijk, doorvertaald naar de regio Gooi & Vecht. Belangrijk is het om hierbij de doelgroepen die het RBT Gooi en Vecht geformuleerd heeft voor ogen te houden: ° Welgestelde gezinnen en empty nesters; ° Moderne welstandige gezinnen met kinderen; ° Intellectuele doorgroeiers. 1.1 Macrotrends en ontwikkelingen In figuur 1.1 worden de belangrijkste macrotrends in de maatschappij schematisch weergegeven met daarnaast verwachte en geconstateerde veranderingen en ontwikkelingen op het gebied van toerisme, recreatie en vrije tijd, direct of indirect voortvloeiend uit deze macrotrends. Figuur 1.1 Macro trends en ontwikkelingen en hun effecten op toerisme, recreatie en vrije tijd

Trends 2011/ 2012

Invloed op de vrijetijdssector

Demografisch • Beperkte bevolkingsgroei • Sterke vergrijzing/ ontgroening • Kleinere huishoudens • Toename aantal nieuwe Nederlanders • Verstedelijking en bevolkingskrimp periferie Economisch • Voorzichtig economisch herstel, maar gevolgen crisis nog niet voorbij : • Consumentenvertrouwen laag • Sterke bezuinigingen overheden • Oplopende werkloosheid • Koopkracht onder druk • Toenemende concurrentie door globalisatie • Stijgende globale mobiliteitsbehoefte • Stagnerende regionale mobiliteit Technologisch • Toenemende informatiebehoefte • Groeiende ‘dichtheid’ aan smartphones • Intensief gebruik social media • Toename toepassingsmogelijkheden augmented reality Ecologisch • Aandacht voor klimaat en milieu • Dalende Nederlandse uitstoot, echter stijgende vakantie uitstoot Maatschappelijk • Kritische, mondige consument • Vertrouwenscrisis • Glocalisatie (lokale identiteit uitdragen) • Aandacht voor gezondheid en ‘wellness’

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Groei vrijetijdsparticipatie Toenemend belang 50+ markt Toenemend belang singles Opkomst markt extended family Vraag naar aangepast aanbod voor ouderen Kansen voor combinatie zorg en toerisme Kansen voor spreiding seizoenen en week Consument heeft minder te besteden Dalende subsidies cultuur, natuur en recreatie Afnemende reisbereidheid/ dagtochten Kansen/ noodzaak voor productontwikkeling op basis informatie-electronica Grotere online informatiebehoefte op plek van bestemming (via smartphone!) Real time delen van beleving en mening via social media Verschuiving van traditionele gegevensbronnen naar onlineklantbeoordelingen Augmented reality toepassingen in aanbod (layers, hologram, et cetera) Kansen in- of zelfs noodzaak van ‘groen’ toerisme Uitdaging voor de toekomst: de wereld en natuur ontzien of liever nog verrijken Steeds meer dagtochten en vakanties in het teken van ontspannen, uitrusten, natuur Aandacht voor streekproducten Meer samenwerking tussen lokale ondernemers Stijgende vraag naar welnessproducten en faciliteiten

Bron: CBS, NRIT, SCP, 2011; bewerking Leisure Result

Belangrijke lange termijn trends in onze maatschappij zijn momenteel de voortschrijdende vergrijzing en ontgroening, de snelle technologische ontwikkelingen op het gebied van 46

informatievoorziening, toenemende (dreigende) schaarste van hulpbronnen en aandacht voor klimaat en milieu. Daarnaast speelt sinds eind 2008 de invloed van de kredietcrisis een grote rol in de ontwikkelingen binnen de maatschappij. Een laag consumentenvertrouwen, werkloosheid en onzekerheid over de toekomst vertalen zich in uitstel en aanpassing van uitgaven, ook op het gebied van vrije tijd. Verwacht mag echter worden dat na herstel van de economie deze laatste effecten weer zullen verdwijnen. Sinds het einde van 2009 lijkt een voorzichtig herstel van de economie zich te hebben ingezet. Voor 2011 wordt weer een lichte groei van de economie verwacht. Het consumentenvertrouwen blijft hier nog wat bij achter. Onder invloed van de lange termijn trends verandert het werkveld voor vrije tijd. Een steeds kleinere groep werknemers moet de landelijke arbeidsproductiviteit op peil houden. Dit bij een toenemende wereldwijde concurrentie. De druk op de werkende klasse neemt hierdoor toe. Globalisatie, informatisering en congestie dragen daarnaast bij aan een gevoel van stress. De behoefte aan ontspanning en het zo goed mogelijk benutten van de schaarse vrije tijd is hierdoor toegenomen. Sinds 2009 uit zich dat in toenemend gebruik van de term ‘mindfulness’, leven met aandacht in het hier en nu, als tegenhanger van onze jachtige maatschappij. De jeugd groeit op in een andere maatschappij. Zij omarmt de informatisering en de snelle technologische ontwikkeling, waardoor zij in aard als doelgroep wezenlijk verschilt van de jeugd van enkele decennia terug. Anderzijds wordt de babyboom generatie ouder en vormt zij een nieuwe grote groep actieve ondernemende ouderen met tijd, geld en behoefte aan ervaringen en ontspanning. Tenslotte is de levensverwachting toegenomen zodat ook een steeds grotere groep 70-plussers ontstaat die openstaat voor vrijetijdsbeleving, maar daarbij vaak behoefte heeft aan een ander niveau van comfort en gedeeltelijk zelfs verzorging. De hier omschreven veranderingen bieden kansen voor die partijen die de behoeftes van de nieuwe doelgroepen weten te vertalen in de juiste producten. Belangrijke sleutelwoorden hierbij zijn: maatwerk, persoonlijk, authenticiteit, duurzaamheid, kwaliteit en nieuwe media. 1.1.1 Macrotrends uitgelicht ° Demografische ontwikkelingen Op 1 maart 2010 telde Nederland bijna 16,6 miljoen inwoners (NRIT 2010). Tussen 2000 en 2009 was de gemiddelde jaarlijkse bevolkingsgroei in Nederland met 0,4% gelijk aan het gemiddelde van de Europese Unie. Het CBS heeft berekend dat naar verwachting de Nederlandse bevolking rond 2038 haar maximale omvang zal bereiken van zo’n 17,5 miljoen inwoners. Hierna zal een lichte krimp inzetten tot zo’n 17,3 miljoen inwoners in 2060. Binnen deze ontwikkeling zal de leeftijdsopbouw van de bevolking drastisch veranderen. Het aantal 65-plussers wordt verwacht toe te nemen van zo’n 2,5 miljoen in 2009 tot 4,5 miljoen rond 2040, gevolgd door een lichte krimp naar zo’n 4,2 miljoen in 2060. Het aantal 80-plussers stijgt van 0,6 miljoen in 2009 naar een piek van zon 1,7 miljoen rond 2050. Het aantal 0 tot 20 jarigen blijft naar verwachting redelijk stabiel rond de 3,7 miljoen, maar de beroepsbevolking tussen de 20 en de 65 jaar zal krimpen van 10,1 miljoen in 2009 naar zo’n 9,2 miljoen rond 2040. In 2060 zijn er naar verwachting weer iets meer 20- tot 65-jarigen, 9,4 miljoen. Naast de veranderingen in leeftijdsopbouw is een belangrijke ontwikkeling de toename van het aantal westerse en niet-westerse allochtonen. In 2050 vertegenwoordigd deze groep naar verwachting ruim 28% van de bevolking in Nederland (CBS). Als gevolg van deze demografische ontwikkelingen neemt in de komende jaren de grijze druk sterk toe (aantal 65-plussers als percentage van de potentiële beroepsbevolking), van 25% tot bijna 50%. De groene druk blijft naar verwachting ongeveer gelijk rond 39%.

47

Gevolgen voor de vrijetijdssector De toename van de grijze druk heeft gevolgen voor de vrijetijdssector. De markt van 65plussers zal de komende jaren in belang toenemen. Met name de ‘jongere’ senior is actief, vitaal en heeft geld te besteden. Daarnaast is er de oudere groep senioren die vraagt om meer comfort en heeft daarnaast vaker een zorgvraag. In nieuwe concepten waarin de vrijetijdssector en de zorgsector de handen ineen slaan lijken voor beiden kansen te liggen. ‘Van zorg naar gastheerschap en van gastheerschap naar kwaliteit van leven’. (vrij naar NHTV Leisure4health in trendrapport NRIT 2009/ 2010) Ook de toename in eenpersoonshuishoudens, onder andere door de toename van het aantal verweduwde ouderen en het langer alleen blijven wonen van jongeren, zal effect hebben op de toeristisch-recreatieve vraag. Alleen wonende jongeren en ouderen vertonen een ander vrijetijdspatroon dan niet samenwonenden. Daarnaast wordt met de toename van het aantal allochtonen in Nederland het vrijetijdspatroon van deze doelgroep steeds meer van invloed. Hoewel tweede- en derdegeneratie allochtonen steeds meer deelnemen aan het ‘gemiddelde’ vrijetijdsaanbod, is ook de tegengestelde invloed zichtbaar. Het reguliere aanbod wordt verrijkt met nieuwe concepten die ook door de autochtone bevolking worden gewaardeerd. Dit geldt voor invloeden in taal, voedsel, kleding en muziek, maar ook voor vrije tijd. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan de toenemende populariteit van badhuizen, activiteiten in het park (met laptop of barbecue), en uitbundig feestende menigten op Zuid-Amerikaanse, Caribische of Surinaamse klanken. Kortom zowel de vraag als het aanbod wordt gevarieerder. Tenslotte is een trend zichtbaar naar vakanties van de ‘extended family’: familie- en/ of vriendengroepen die gezamenlijk er tussenuit gaan. Het leren kennen van deze ‘nieuwe’ doelgroepen en het inspelen op hun wensen en behoeften is een randvoorwaarde voor toekomstig succes. ° Economische ontwikkelingen Sinds eind 2008 wordt de wereldeconomie beïnvloed door de kredietcrisis. In het vierde kwartaal van 2009 liet de economie een lichte vorm van herstel zien, zowel in Europa als in Nederland. Uiteindelijk was in 2009 sprake van een krimp van 4%. Naar verwachting zal het lichte herstel dat eind 2009 werd ingezet doorwerken in 2011. De Nederlandse economie groeit in 2011 naar verwachting met 1,75%. De werkloosheid neemt volgens de prognose af tot gemiddeld 5% van de beroepsbevolking in 2011. De geraamde inflatie bedraagt 1,25% dit jaar. De koopkracht van huishoudens daalt in doorsnee zowel dit als volgend jaar met 0,25% (website CPB). Het consumentenvertrouwen vertoonde in januari 2011 een verbetering ten opzichte van december 2010 naar -8 (was -14). Het dieptepunt van het consumentenvertrouwen lag op een ruime -34 in maart 2009, sindsdien is het consumentenvertrouwen verbeterd, maar nog steeds negatief. Het saldo van de koopbereidheid van de consument is sinds 2008 eveneens negatief (CBS, januari 2010). Gevolgen voor de vrijetijdssector De economische situatie heeft ook effect op de vrijetijdssector in Nederland. Over het algemeen kan worden gesteld dat voor binnenlands toerisme en recreatie geldt dat er sprake is van een dalende participatie. Met name het aantal inkomende toeristen is gedaald en verwacht wordt dat deze daling zich verder voortzet. Tegenover de daling van het inkomend toerisme staat een lichte stijging van het binnenlands toerisme, deze kan de inkomende daling echter niet compenseren. In het bijzonder hotels en restaurants hebben zwaar onder de kredietcrisis te leiden. In het bijzonder de afname in de zakelijke markt is hier debet aan. Musea, attractieparken en

48

campings daarentegen zien juist een stijging van het aantal bezoekers. Wel staan binnen deze sectoren ook de bestedingen onder druk. De CBS berekende voor 2008 een totale omvang van bestedingen in de toeristische sector van bijna 52 miljard euro. 71% van deze bestedingen worden gedaan in Nederland (€ 36,9 miljard) in 2009 was dit 3,8% minder: € 35,2 miljard. In Nederland zorgt de toeristische sector voor ruim 400.000 banen, dit is 4% van de totale werkgelegenheid en meer dan in landbouw, bosbouw en visserij en meer dan in het bank- en verzekeringswezen (CBS). Volgens het CVTO hebben Nederlanders in de periode mei 2008 tot en met april 2009 in het totaal bijna 40,9 Miljard euro uitgegeven vrijetijdsactiviteiten buitenshuis (activiteiten waarvoor men minimaal 1 uur van huis is zonder overnachting). Dit is 16% minder dan twee jaar eerder. Gemiddeld besteed men €11,50 per activiteiten per persoon. Inclusief vaste en vervoerskosten is totaal ruim 50 miljard besteed in de periode 2008/2009, dit is 15% minder dan twee jaar terug. ° Ecologische ontwikkelingen De huidige bronnen van energie raken langzaam op en zijn schadelijk voor het milieu. Als gevolg hiervan zijn we op zoek naar nieuwe duurzame bronnen. Gevolg is dat er nieuwe producten ontstaan zoals hybride auto’s, ecohotels en green seats in een vliegtuig. De consument hecht hier steeds meer waarde aan. 59% van de Nederlandse bevolking (18 jaar en ouder) vindt het belangrijk tot zeer belangrijk dat er aandacht is voor duurzaamheid bij vakanties. Gevolgen voor vrijetijdssector Er is wel enig draagvlak voor ‘duurzame’ aanpassingen, maar het moet vooral niet te ingrijpend worden. Een vakantie is in de eerste plaats ‘leuk’. Zaken als ‘met zorg met de natuur omgaan’, ‘afval scheiden’ en ‘geen souvenirs in de vorm van planten en dieren meenemen’ zijn ingrepen waar wel ruimte voor lijkt te zijn. Bij de keuze van een vakantie is duurzaamheid eigenlijk geen criterium. Het gaat de consument om aantrekkelijkheid, prijskwaliteitverhouding, de accommodatie en het weer (onderzoek NBTC-NIPO research). De ING heeft ook onderzoek gedaan en komt tot de conclusie dat de consument duurzaamheid wel belangrijk vindt, maar er niet meer voor wil betalen. ° Technologische ontwikkelingen De voortgaande ontwikkeling op het gebied van informatievoorziening en elektronische media heeft een groot effect op de ontwikkelingen en veranderingen in onze maatschappij en daarmee op het gedrag in de vrije tijd. Nederland is op het gebied van het gebruik van ICT in huishoudens koploper. Internet en allerlei vormen van mobiele communicatie spelen een steeds grotere rol in het dagelijks leven. Gemiddeld heeft nu 93% van de Nederlandse bevolking van 12 tot 75 jaar toegang tot een PC en Internet. Onder 65-75 jarigen had in 2009 66% toegang tot een PC en 64% toegang tot Internet. Al 75% van alle mensen die Internet gebruiken doet ook regelmatig aankopen via Internet. De meest voorkomende aankopen zijn daarbij reizen en accommodaties (49%), kaartjes voor evenementen (43%), kleding en sportartikelen (41%) en boeken, tijdschriften en kranten (41%). De vrijetijdssector is dus goed vertegenwoordigd. (NRIT 2009/ 2010). Ruim 85% van de bevolking gebruikt een mobiele telefoon, waarvan een zeer groot deel een Smartphone, een telefoon waar applicaties op kunnen worden gedownload. Verwachting is dat in 2015 het aandeel van de Smartphone 75% van alle mobiele telefoons is en dat de consument over 10 jaar altijd mobiel online zal zijn (GFK). Gevolgen voor de vrijetijdssector Het gebruik van GPS systemen, SMS, MSN en andere (nieuwe) communicatiemiddelen opent steeds nieuwe wegen op het gebied van productontwikkeling- en ontsluiting, ook (zelfs in het bijzonder) in vrije tijd, toerisme en recreatie. Zowel voorafgaand aan een bezoek en/ of 49

reis als ook op de plaats van bestemming hebben consumenten steeds meer behoefte aan goede en duidelijke informatie. Generieke informatie zal vaak al vooraf gevonden zijn via internet of andere bronnen. De bezoeker verwacht dan op de bestemming meer specifieke informatie (toegevoegde waarde). Een ander effect is de toegenomen en versnelde toegang tot vergelijkingsmateriaal. De toename van het gebruik van allerlei (persoonlijke) netwerken (mond-tot-mond reclame) versterkt dit effect, denk hierbij bijvoorbeeld aan internettoepassingen als (reis)weblogs, hyves en linkedIn. Daarbij is interactieve online communicatie steeds belangrijker, ook bij aanbieders in de vrijetijdssector. Het ontsluiten van verdiepende en complete informatie biedt mogelijkheden voor de online bezoeker om de gewenste informatie te selecteren en een op maat gemaakte route of reisgids samen te stellen. Google Street View en Google Earth maken het bijvoorbeeld mogelijk om te kijken of een hotel wel leuk gelegen is en er voldoende aanbod in de omgeving is. Collecties van musea en steden kunnen online bezichtigd worden. ICT ontwikkelingen maken het zelfs mogelijk dat de klant betrokken wordt bij het productieproces en zijn persoonlijke voorkeur hierin wordt meegenomen (‘cocreatie’). Enkele interessante nieuwe ‘Apps’: Worldmate Live, persoonlijke reisleider (in app-vorm) en contacten met zakenrelaties; ° Pathé Mobiel, direct alle filminformatie en trailers voor de filmliefhebber en lokale info; ° MyOrder, online drankje bestellen en bij je laten brengen; ° QR Codes, barcode met link naar minisite met specifieke locatie informatie. 1.2

Dagrecreatie

1.2.1 Trends en ontwikkelingen op het gebied van dagrecreatie In deze paragraaf worden de belangrijkste trends op het gebied van dagrecreatie beschreven. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de meest recente relevante onderzoeken die binnen Nederland worden gedaan. Om inzicht te krijgen in de meest recente ontwikkelingen op het gebied van dagrecreatie zijn met name twee bronnen in Nederland relevant. Dit is enerzijds het Continu Vrijetijds Onderzoek (CVTO)13 en anderzijds het vijfjaarlijks dagrecreatie onderzoek van het CBS14. Een verschil in definities en opzet van onderzoek maakt dat het helaas niet mogelijk is gegevens uit beide onderzoeken één op één met elkaar te vergelijken. Een belangrijk verschil is dat het CBS vrijetijdsactiviteiten meet waarvoor men tenminste twee uur van huis is, terwijl voor het CVTO een ondergrens van één uur wordt aangehouden. Waar relevant zal op de verschillen en mogelijke verklaringen voor deze verschillen worden gewezen. Daarbij geldt nog steeds dat bij veel vrijetijdsactiviteiten in natuur- en recreatiegebieden men nog geen uur van huis is (bijvoorbeeld wanneer men de hond uitlaat of even een frisse neus gaat halen). Deze activiteiten worden in deze analyse dus niet meegenomen. ° Nederlander besteedt per week gemiddeld 18 uur aan 5 activiteiten buitenshuis Van de totale beschikbare tijd in een week (168 uur) heeft men gemiddeld 45 uur aan ‘vrije tijd’, dit wil zeggen tijd die niet wordt besteed aan persoonlijke verzorging (eten, slapen e.d.) of verplichtingen (werk, opleiding, zorg). Van deze 45 uur wordt 27 uur binnenshuis besteed en gemiddeld 18 uur buitenshuis (SCP, 2006). Van alle Nederlanders onderneemt 98,5% (15,3 miljoen) wel eens vrijetijdsactiviteiten buitenshuis (minimaal één keer per jaar).

13

Het Continu Vrijetijds Onderzoek (CVTO) is een landelijk onderzoek naar de vrijetijdsactiviteiten die buitenshuis door Nederlanders zijn ondernomen. Het CVTO is uitgevoerd in de periode 16 mei 2008 t/m 15 mei 2009. 14 Bij het CBS wordt onder een dagtocht verstaan: ‘een recreatieve activiteit waarvoor men ten minste twee uur van huis is, zonder dat daarbij een overnachting plaatsvindt’ (Website CBS).

50

Gemiddeld onderneemt men volgens het CVTO 4,5 vrijetijdsactiviteiten per week buitenshuis (2009); ° Daling in het aantal dagtochten Het CBS voert iedere vijf jaar een onderzoek uit naar de aard en het volume van dagrecreatie in Nederland. Deze onderzoeken geven inzicht in de langere termijn ontwikkelingen. Aangezien het CBS alleen dagtochten van minimaal twee uur meet, valt het totaal aantal dagtochten bij het CBS aanzienlijk lager uit (ruim 906 miljoen) dan de 3,57 miljard van het CVTO (langer dan één uur). Volgens de cijfers van het CBS is het aantal ondernomen dagtochten de afgelopen jaren afgenomen. Ten opzichte van 2002 heeft er een daling plaatsgevonden van 7,6%. Tabel 1.1 Aantal dagtochten (x 1.000) in Nederland 2002 en 2007

Periode 2001-2002 2006-2007 2007 t.o.v. 2002

Aantal dagtochten 981.624 906.642 - 7,6%

Bron: CBS, 2008

Ook CBS-cijfers voor Noord-Holland laten een daling in het aantal dagtochten zien. Van de ruim 906 miljoen dagtochten in Nederland in 2006, ruim 155 miljoen plaatsgevonden in de provincie Noord-Holland. De provincie heeft hiermee een aandeel van 17,1% in alle dagtochten in Nederland. In de periode 2001/02-2006/07 is het aantal dagtochten in NoordHolland met 9,9% afgenomen. Dit is grotere daling dan de landelijke van 7,6%. Tabel 1.2 Aantal dagtochten (x 1.000) in Nederland en Noord-Holland 2001-2002 en 2006-2007

Periode 2001-2002 2006-2007 2007 t.o.v 2002

Nederland 981.624 906.642 - 7,6%

Noord-Holland 172.439 155.329 - 9,9%

Percentage 17,6% 17,1%

Bron: CBS, 2008

Een mogelijke (gedeeltelijke) verklaring voor deze vrij sterke daling is echter het relatief slechtere weer in 2007 ten opzichte van 2002. Aangezien buitenrecreatie en buiten sporten een belangrijk aandeel hebben in het aantal ondernomen activiteiten (zie hierna) heeft slechter weer relatief veel invloed op het aantal ondernomen dagtochten; ° De meest ondernomen activiteiten zijn buitenrecreatie15, recreatief winkelen en sport Activiteiten die door veel Nederlanders (hoge participatiegraad) én vaak (hoge frequentie) worden ondernomen kunnen gezien worden als de meest ondernomen vormen van dagrecreatie. In volgorde van meest ondernomen vrijetijdsactiviteiten (zie tabel 2.3) zijn dit: buitenrecreatie (25% van het totaal) gevolgd door zelf sporten (17%) en recreatief winkelen (15%); Tabel 1.3 Aantal dagactiviteiten (x 1 miljoen) verdeeld over clusters

Totaal vrijetijdsactiviteiten Buitenrecreatie Zelf sporten Recreatief winkelen 15

Aantal activiteiten (x 1 miljoen) 2006/2007 2008/2009 4.046 3.567

Verschil

980 631 710

-7,9% -6,3% -23,1%

903 591 546

-11,8%

Dit betreft hoofdcategorieën (clusters) bestaande uit diverse deelactiviteiten (CVTO, 2007).

51

Uitgaan Hobby’s Attracties Waterrecreatie Evenementen Cultuur Sportwedstrijden bezoeken Wellness

451 436 268 192 108 124 76

397 388 228 149 111 111 74

-12,0% -11,0% -14,9% -22,4% +2,8% -10,5% -2,6%

70

69

-1,4%

Bron: CVTO, 2007/ CVTO, 2009

° Daling in vrijwel alle uithuizige vrijetijdsactiviteiten Het totaal aantal dagtochten in 2008/ 2009 is gedaald ten opzichte van 2006/ 2007. Uit tabel 2.3 blijkt dat het bezoek aan evenementen het enige cluster was dat in absolute aantallen is gestegen in de afgelopen twee jaar. Recreatief winkelen deed men zelfs 23,1% minder. Het CVTO geeft daar drie belangrijke verklaringen voor. Ten eerste waren daar de verminderde economische omstandigheden, waardoor de Nederlandse bevolking ging besparen op nietnoodzakelijke uitgaven. Ten tweede wordt de toenemende belangstelling voor nieuwe media (gamen, social media16) genoemd, waardoor er een lichte verschuiving heeft plaatsgevonden van buitenshuis naar binnenshuis. De derde belangrijke factor was het vakantiejaar 2008, waarin er een recordaantal Nederlanders op vakantie is gegaan. Uithuizige activiteiten van Nederlanders tijdens hun vakantie vallen buiten deze statistieken; ° In totaal besteden Nederlanders ruim € 50,- miljard aan vrijetijdsactiviteiten Dit komt neer op gemiddeld € 14,10 per activiteit per persoon. Van deze € 14,10 is volgens het CVTO € 11,50 direct toe te wijzen aan de ondernomen activiteit. € 1,90 wordt besteed aan reiskosten en € 0,70 aan abonnementen of lidmaatschapsgeld; ° Grote verschillen in uitgaven per type dagtocht Ten aanzien van bestedingen zijn er grote verschillen per type dagtocht. Het meeste geld wordt uitgegeven tijdens recreatief winkelen (€ 36,75). Aan buitenrecreatie wordt gemiddeld € 3,13 uitgegeven. Niet tijdens alle dagrecreatieve activiteiten wordt geld uitgegeven. Bij uitgaan (93%), recreatief winkelen (80%) en culturele activiteiten (77%) wordt bij het merendeel van de activiteiten wel geld uitgegeven. Bij buitenrecreatie (24%), hobby-, vereniging of cursussen (29%) en zelf sporten (28%) wordt relatief minder vaak geld uitgegeven (CVTO, 2009). In tabel 1.4 zijn de gemiddelde uitgaven per dagtocht weergegeven volgens de gegevens van het CVTO 2008/ 2009; Tabel 1.4 Uitgaven (€) per persoon per dagtocht, exclusief reiskosten, abonnementen en lidmaatschapskosten

Totaal dagtochten Buitenrecreatie Recreatief winkelen Zelf sporten Uitgaan Hobby’s* Attracties Waterrecreatie Cultuur

Deelname kosten 1,60 0,33 0,22 1,31 1,06 1,19 2,78 2,56 9,71

Consumptie kosten 3,30 1,57 2,37 0,98 16,01 0,87 1,96 1,28 3,19

16

Uitgaven in winkels 5,80 0,58 33,14 0,37 0,40 1,80 1,56 0,67 1,25

Overige kosten 0,80 0,65 1,02 0,24 0,90 0,74 0,88 0,49 0,62

Totaal per dagtocht 11,50 3,13 36,75 2,91 18,37 4,60 7,17 5,00 14,77

Social media is de benaming voor online platformen waar de gebruikers, met geen of weinig tussenkomst van een professionele redactie de inhoud verzorgen. Onder deze noemer vallen onder andere weblogs, fora, sociale netwerken (Hyves, Facebook en LinkedIn) en diensten als Twitter.

52

Evenementen Bezoek sportwedstrijden* Wellness*

5,16 4,48 10,89

4,71 3,51 2,61

4,69 0,13 1,58

1,52 0,30 5,51

16,08 8,78 20,59

Bron: CVTO, 2009 (* uit CVTO, 2007)

° Uitgaven per dagtocht gedaald Voor de meeste dagtochten geldt dat de totale gemiddelde bestedingen voor de activiteit zijn gedaald. In totaal zijn de directe bestedingen aan vrijetijdsactiviteiten met 16% gedaald ten opzichte van 2006/ 2007. De verminderde omvang van de uithuizige vrijetijdsmarkt en de economische crisis zijn hier de belangrijkste oorzaak van; ° De reisbereidheid voor dagtochten is gering en wisselt sterk per type dagtocht Het merendeel van de dagtochten wordt op minder dan 10 kilometer van het thuisadres ondernomen. 44% van de activiteiten wordt ondernomen in de eigen gemeente (2006/ 2007: 42%), 54% elders in Nederland en 2% in het buitenland. De gemiddelde afgelegde afstand (enkele reis) per dagtocht is 15,4 kilometer. Dit is 300 meter minder dan 2 jaar geleden. De grootste reisbereidheid heeft men voor evenementen (gemiddeld 29,8 kilometer) en cultuur (gemiddeld 24,3 kilometer). Voor zelf sporten legt men gemiddeld 8,4 kilometer af. Voor evenementen, cultuur, attracties en uitgaan is men vaker bereid om over de gemeentegrenzen heen te gaan. Tabel 2.5 geeft een overzicht van de reisbereidheid per type dagtocht. Uit gegevens van voorgaande jaren blijkt dat de gemiddelde afgelegde afstand in de afgelopen jaren is afgenomen. Het percentage dagtochten op een afstand van meer dan 10 kilometer (enkele reis) is gedaald van 44% naar 29%. Het aantal dagtochten dicht bij huis op een afstand van minder dan 5 kilometer is juist toegenomen van 35% naar 55%. Volgens het NRIT (2009) kan verwacht worden dat deze reisbereidheid nog verder gaat dalen mede door de congestie op de wegen, waardoor de reisafstand afneemt bij een gelijk aantal reisminuten; Tabel 1.5 Geografische spreiding vrijetijdsactiviteiten (2008/ 2009)

Categorieën

Binnen de gemeente

Buiten de gemeente

Buiten Nederland

Totaal Buitenrecreatie Recreatief winkelen Zelf sporten Uitgaan Hobby’s Attracties Waterrecreatie Cultuur Evenementen Sportwedstrijden bezoeken Wellness

44% 41% 43% 51% 39% 56% 40% 42% 33% 30% 44% 48%

54% 57% 55% 48% 57% 43% 57% 56% 63% 66% 56% 51%

2% 2% 2% 1% 4% 1% 3% 2% 4% 4% 0% 1%

Gem. afgelegde afstand (in kilometer) 2006/2007 2008/2009 15,7 15,4 18,1 17,1 13,6 13,2 8,5 8,4 23,8 22,5 9,2 10,0 20,4 20,6 11,6 13,3 25,1 24,3 28,6 29,8 20,3 17,1 13,0 10,6

Bron: CVTO, 2007/ CVTO, 2009

° De auto is verreweg het meest gebruikte vervoermiddel Men begeeft zich in de meeste gevallen naar een activiteit toe met de auto (42%), de fiets (24%) of te voet (20%). Slechts in 5% van de gevallen gaat men met het openbaar vervoer. Voor specifieke dagtochten relevant voor de natuur- en recreatiegebieden wordt in de volgende paragrafen per dagtocht ook verdiepende informatie gegeven over reisbereidheid en vervoermiddel; 53

° Meeste dagtochten worden ondernomen door de leeftijdsgroep 25-45 jaar Als we kijken naar de verdeling van dagtochten (cijfers CBS) over de leeftijdscategorieën dan zijn er enige duidelijke verschillen in voorkeuren. Grafiek 2.1 geeft het overzicht van een aantal buitenrecreatieve activiteiten die het CBS meet. Wat opvalt onder de groep 0- tot 15jarigen is dat ze goed vertegenwoordigd zijn bij de dagtochten naar attracties. De leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar heeft een verhoogde interesse voor uitgaan, watersport en paardrijden. De groep tussen 25 en 45 is absoluut gezien nog steeds de grootste groep en daardoor in alle activiteiten goed vertegenwoordigd. De voorkeuren liggen bij cultuur, sportwedstrijden bezoeken, evenementen, uitgaan en trimmen/ joggen. Vanaf 45 jaar zijn de percentages redelijk gelijk verdeeld over de verschillende type dagtochten. Senioren ondernemen de minste dagtochten maar hebben wel bij bijna alle type dagtochten een groei doorgemaakt. Het actiever worden van de groep senioren wordt hiermee onderstreept; ° Vrijetijdsbesteding binnenshuis Een andere belangrijke reden waarom er volgens het CVTO minder sprake is van uithuizige dagrecreatie in 2008/ 2009 in vergelijking met twee jaar geleden, is dat men vaker binnenshuis de vrije tijd doorbrengt. Dit kan te maken hebben met het tegenvallende weer, maar een andere belangrijke reden om thuis te blijven is de toenemende populariteit van social media. Met name de jongere generaties brengen steeds meer tijd door aan het bijhouden van hun online netwerken via bijvoorbeeld Hyves, Facebook en Twitter. Op zakelijk gebied wordt er ook vaak gebruik gemaakt van LinkedIn. Daarnaast is er in het afgelopen jaar ook meer tijd besteed aan gamen, tv kijken, lezen en computeren (waaronder internetten) (CVTO, 2009). Grafiek 1.1 Ondernomen dagtochten naar leeftijd in aantallen % (2007)

Bron: CBS, 2009

54

1.3

Verblijfstoerisme: Landelijk, Provincie Noord- Holland en regionaal

Onderstaand worden belangrijke trends en ontwikkelingen op het gebied van verblijfstoerisme beschreven, zowel voor Nederland als toegespitst op Noord-Holland en de regio ‘Utrechtse Heuvelrug en ’t Gooi’. De in dit hoofdstuk omschreven trends zijn gebaseerd op de cijfers van het CVO (2010). 1.3.1 Toerisme landelijk en Provincie Noord Holland ° Groei binnenlands toerisme in 2009, lichte daling in 2010 Door de recessie blijven meer mensen in Nederland dan. Ten opzichte van het jaar 2008 is het aantal vakanties in eigen land in 2009 met 3% gestegen (CVO, 2010). Men onderneemt meer activiteiten in eigen land en zijn naar verwachting de totale bestedingen van binnenlandse toeristen groter. Gemiddeld ondernamen Nederlanders in 2009 2,15 vakanties in eigen land (inclusief vakanties op vaste standplaatsen). Bijna 85% van alle vakanties in eigen land hebben een duur van maximaal 8 dagen; Uit zeer recente cijfers van het NBTC (2011) blijkt dat het aantal binnenlandse vakanties in 2010 met 250.000 vakanties (-1%) is gedaald ten opzichte van 2009. Ruim 17,7 miljoen vakanties werden in 2010 ondernomen in eigen land, ten opzichte van ruim 17,9 miljoen (17.959.000) in 2009. Deze daling kwam voor rekening van de zogenaamde vaste standplaatsen, zoals eigen stacaravans of eigen vakantiewoningen. Het NBTC (2011) verwacht voor 2011 een stabilisatie van het aantal binnenlandse vakanties; ° Participatiegraad vakanties in Nederland tamelijk stabiel rond 80%, wel meer vakanties De participatiegraad17 voor vakanties van Nederlanders ligt al jaren rond de 80%. De participatiegraad voor binnenlandse vakanties lag tussen 1 oktober 2008 en 30 september 2009 op 54%. Hoewel het aantal mensen dat op vakantie gaat niet duidelijk toe of af lijkt te nemen, stijgt het aantal ondernomen vakanties wel. In 2009 zijn door Nederlanders ruim 36,3 miljoen vakanties ondernomen (in 2008 35,9 miljoen). Hiervan is bijna 18 miljoen in eigen land ondernomen en 18,3 miljoen in het buitenland. Het gemiddeld aantal ondernomen vakanties per persoon nam daarmee licht toe. Deze stijging is vooral te danken aan de toename in het aantal korte en middellange vakanties. Ook de frequentie voor binnenlandse vakanties is toegenomen. In 2009 is de vakantieganger gemiddeld 2,15 keer in eigen land op vakantie geweest; ° Noord-Holland is een populaire vakantieprovincie met redelijk veel herhalingsbezoek 9% van de Nederlanders is in 2009 in de Provincie Noord-Holland op vakantie geweest. Noord-Holland staat op de derde plaats van de lijst van provincies waar Nederlanders naartoe gaan op vakantie. Gelderland en Limburg zijn nummer 1 en 2 op de lijst. NoordHolland scoort iets lager als het gaat om herhalingsbezoek aan de provincie. Noord-Brabant (1,55), Gelderland (1,51), Zuid-Holland (1,49) en Utrecht (1,46) staan met de gemiddelde vakantiefrequentie boven de provincie Noord-Holland (1,45) op de ranglijst (CVO, 2010);   ° Favoriete omgeving waar Nederlanders op vakantie gaan is bos en/of heide gebied Gekeken naar type omgeving wordt 38% van de binnenlandse vakanties doorgebracht in bos en/of heide gebied. Van alle vakanties brengt men 22% door aan strand, zee en duinen, 14% op het platteland en 10% in steden. Van de in Nederland ondernomen vakanties is 22% seizoensrecreatieve vakanties18 ‘doorgebracht in een eigen accommodatie’. In de provincie 17

De participatiegraad is het percentage van de bevolking dat minimaal één maal per jaar met vakantie gaat in binnenland of buitenland. 18 Seizoenrecreatieve vakanties zijn volgens het CVO: vakanties doorgebracht in een eigen accommodatie, zoals een tweede woning, (sta)caravan op seizoen- of jaarplaats volkstuinhuisje of boot met een vaste ligplaats.

55

Noord-Holland worden de meeste vakanties doorgebracht aan strand, zee en duinen (67%). 12% van de vakantie brengt men in de stad door; ° Bestedingen licht gestegen in 2009, maar gedaald in Noord-Holland De trend in de afgelopen jaren was dat toeristen korter verbleven, maar wel meer per dag besteedden. In 2009 is € 2,8 miljard aan vakanties uitgegeven. Dat is een stijging met 3% ten opzichte van het jaar ervoor. Gemiddeld werd in Noord-Holland € 187,- uitgegeven aan toeristische vakanties (2008: € 192,-). Landelijk lag dit gemiddelde op € 179,- (2008: € 176,-) (CVO, 2010); ° Bungalow meest populaire accommodatie, hotel in opkomst, camping verliest terrein Landelijk gezien werd in 2009: ° 38% van de toeristische binnenlandse vakanties doorgebracht in een vakantiebungalow op een park; ° 22% in een hotel/ motel; ° 8% in een woning van een particulier ° 8% in een toeristische caravan; ° 5% in een toeristische tent; ° en 3% in een stacaravan. Deze laatste drie categorieën zijn in de afgelopen jaren steeds verder gedaald. 16% van de Nederlanders verblijft in Nederland in overige accommodaties, zoals een jeugdherberg, bed & breakfast of appartement (CVO, 2010). Opvallend is dat de vraag naar vakanties in een bungalow sterk toeneemt, maar dat het aanbod hiervan vooralsnog achterblijft. Het aantal bungalowparken neemt wel toe, maar stijgt niet zo snel als de vraag naar deze accommodatie (ABN-AMRO, 2009); ° Vakantiebungalow op park de meest populaire accommodatie in Noord-Holland 31% van de vakanties in Noord-Holland wordt in een vakantiebungalow op een park doorgebracht. Een hotel of motel komt met 28% op een tweede plaats. Het aandeel vakantiegangers dat in een woning van een particulier verblijft is met 9% ligt iets hoger dan het landelijke gemiddelde. 7% verblijft in een toeristische caravan, 4% in een toeristische tent en 2% verblijft in een pension of bed & breakfast (CVO, 2010); ° Gemiddelde vakantieduur gedaald, ook in Noord-Holland De gemiddelde vakantieduur is sinds 2000 afgenomen naar 6,1 dagen in 2009. In NoordHolland is de gemiddelde vakantieduur 5,8 dagen. De trend van seizoensverbreding is zichtbaar en over het algemeen worden de vakanties dus korter, maar wel door het hele jaar ondernomen. De stijging in het aantal ondernomen vakanties is het sterkst in het aantal ondernomen korte vakanties19. Ook dit duidt op een toenemende populariteit van het ondernemen van een extra korte vakantie tussendoor. Bijvoorbeeld de stedentrip; ° Natuurvakantie het populairst, relaxvakantie in opkomst Wat betreft type vakantie is landelijk gezien de natuurvakantie het populairst (17%), gevolgd door de relaxvakantie (16%), sportieve/ actieve vakantie (9%) en de vakantie met een bijzondere gebeurtenis (9%). De strandvakantie is ten opzichte van 2008 met 1% gedaald tot 8%. De relaxvakantie is daarentegen met 3% gestegen. In de provincie Noord-Holland worden vooral strandvakanties ondernomen (20%). Daarnaast zijn de relaxvakantie (14%) en natuurvakantie (12%) populair; ° Activiteiten tijdens vakanties licht afwijkend van activiteiten vanuit thuissituatie De volgende activiteiten worden relatief veel ondernomen tijdens een (toeristische) binnenlandse vakantie: 19

Een korte vakantie is een vakantie met een mogelijke duur van minimaal 2 en maximaal 4 dagen.; een middellange vakantie is een 5 t/m 8 vakantiedagen en een lange vakantie is 9 dagen of langer.

56

° ° ° ° ° ° ° ° ° °

Uit eten gaan (61%); Wandeling maken (58%); Tochtje met de auto (56%); Zwemmen (40%); Recreatief winkelen (36%); Tochtje met de fiets (29%); Bezoek aan natuur (28%); Bezoek aan gebouwen (18%); Bezoek strand (21%); Bezoek pretpark/ musea (beide 10%).

1.3.2 Toerisme op de Utrechtse Heuvelrug en ‘t Gooi Er zijn geen gegevens beschikbaar over trends en ontwikkelingen op het gebied van verblijfstoerismein de regio Gooi & Vecht. Binnen het op dit vlak gezaghebbende ContinuVakantieOnderzoek wordt alleen gekeken naar specifieke bestemmingsgebieden voor vakanties in Nederland. Daarin wordt wel het gebied “Utrechtse Heuvelrug en ’t Gooi” onderzocht Dit gebied is erg groot en uitgestrekt. Toch geeft het een indicatie van de ontwikkelingen die zich in de omgeving voordoen. ° Daling aantal binnenlandse vakanties Utrechtse Heuvelrug en ‘t Gooi Uit het CVO blijkt dat de binnenlandse vakanties in dit gebied aanzienlijk sneller zijn gedaald dan het landelijke gemiddelde. Ten opzichte van 1999 is het aantal vakanties in 2009 in Nederland namelijk met 9,1% gedaald, terwijl binnen de Utrechtse Heuvelrug en ’t Gooi sprake is geweest van een daling van 23%. De regio trekt nu 1,8% van het totaal aan vakanties in Nederland (CBS, 2010). De daling van het aantal binnenlandse vakanties van 2009 ten opzichte van 2004 is te verklaren door het economische klimaat. Tabel 1.6 Ontwikkeling binnenlandse vakanties landelijk en Utrechtse Heuvelrug en ´t Gooi (x 1.000), 1999-20042009

Periode 1999 2004 2009 2009 t.o.v. 1999

Totaal binnenlandse vakanties Nederland 16.322 17.979 17.959 -9,1%

Utrechtse Heuvelrug en ´t Gooi 467 415 319 -23%

Bron: CVO (CBS), 2011

1.3.3 Trends en ontwikkelingen verblijfsaccommodaties De cijfers van het bedrijfschap Horeca en Catering, het NRIT rapport (2009) en een sectorstudie van ABN-AMRO (2009) geven inzicht in de trends ten aanzien van de wensen van verblijfstoeristen. ° Behoefte aan luxe en comfort De huidige verblijfstoerist vraagt steeds vaker om luxe en comfort passend bij de huidige tijdsgeest. Innovatieve concepten en creativiteit, maar tegelijkertijd professionaliteit zijn hierbij kernwoorden. Daarentegen is het echt luxe segment van verblijfsaccommodaties momenteel minder in trek. Dit komt mede door de economische recessie. De bezettingsgraden van luxe hotels en met name zakelijk toerisme lopen terug;

57

° Economische recessie: nieuwe innovatieve concepten In tijden van de recessie zijn nieuwe innovatieve concepten kansrijk. De consument wil wel luxe en comfort, maar wil er niet meer het volle pond voor betalen. Er is nu al duidelijk dat veel hotels in het luxere segment het zwaar hebben en andere concepten bedenken om consumenten aan te trekken. Zo wordt niet langer het dekbed ’s avonds opengeslagen en wordt er bij de zakenlunch ook eens gewoon een broodje geserveerd. De huidige consument is kritisch en geeft in tijden van recessie minder makkelijk geld uit aan luxe. Dit geldt niet alleen voor verblijfstoerisme, ook voor uit eten gaan en dergelijke geldt dat ondernemers op een andere wijze bezoekers zullen moeten trekken; ° Recessie goed voor binnenlandse toerisme Door de recessie blijven meer mensen in Nederland. Ten opzichte van het jaar 2008 is het aantal vakanties in eigen land in 2009 met 3% gestegen (CVO, 2010). Hiermee onderneemt men meer activiteiten in eigen land en is naar verwachting het totaal aantal bestedingen van binnenlandse toeristen groter. Keerzijde hiervan is dat het aantal buitenlandse toeristen is afgenomen (1% daling in 2009 ten opzichte van 2008) (CVO, 2010).

58

BIJLAGE 2 DOELGROEPEN ZORGTOERISME 2.1

Dementie

Wat is dementie? Dementie is de naam voor een combinatie van symptomen (een syndroom) die voornamelijk bij senioren optreden. Er zijn tientallen ziekten waarbij dementie kan optreden (Gezondheidsraad, 2002). De meest voorkomende is de ziekte van Alzheimer. Deze vorm neemt zo'n 60% van alle vormen van dementie voor haar rekening (Dementienetwerk, n.d.). Belangrijke kenmerken van dementie zijn stoornissen in geheugen, taal, denken, waarnemen, redeneren en handelen. De patiënt raakt het contact met het heden geheel kwijt en kan geen dingen, situaties en mensen meer herkennen, soms zelfs de eigen partner of kinderen niet. Het vermogen om taal te gebruiken of te begrijpen, gaat op den duur geheel verloren. De patiënt wordt incontinent, kan op een gegeven moment niet meer lopen en overlijdt ten slotte geheel verzwakt. Dementie gaat dikwijls gepaard met persoonlijkheidsveranderingen en met aanvallen of periodes van angst, achterdochtigheid, neerslachtigheid, boosheid, rusteloosheid of lusteloosheid. Het proces van achteruitgang is traag en vaak al jaren gaande als de diagnose wordt gesteld. Zelfstandig functioneren wordt steeds moeilijker en maakt uiteindelijk plaats voor afhankelijkheid en deelname aan sociale activiteiten wordt moeizaam. Voor de naasten betekent dementie een langdurig proces van rouw om het verlies van een persoon. Zorgen voor een naaste met dementie is een zware opgave die een forse aanslag kan doen op het welbevinden en de gezondheid van de mantelzorger (Gezondheidsraad, 2002). Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Dagelijkse verzorging Iemand met dementie heeft vaak hulp nodig bij allerlei dagelijkse handelingen. Het begint bij het opstaan, douchen en aankleden, en eindigt aan het einde van de dag weer met hulp bij het uitkleden en naar bed gaan. Gedurende de dag hebben dementerenden vaak hulp nodig bij toiletbezoek, eten en drinken, het nemen van medicijnen en diverse andere handelingen. Wanneer er geen mantelzorger is of de mantelzorger (een deel van) deze hulp niet meer op zich kan nemen, dan heeft de dementerende zorg nodig van een professionele verpleegkundige. In het dagelijks leven gebeurt dat door een thuiszorgorganisatie of door de verpleegkundigen van een instelling waarin de dementerende woont. Tijdens vakanties kan deze zorg geboden worden door een thuiszorgorganisatie die naar het vakantieadres komt om daar de zorg te leveren of door vaste verpleegkundigen in bijvoorbeeld een zorghotel. Wanneer in een groep gereisd wordt, dan gaan vaak vaste verzorgers met de groep mee. Voorzieningen en omgeving Iemand met dementie heeft bepaalde voorzieningen nodig en de omgeving waarin de patiënt verblijft moet aan bepaalde eisen voldoen. Welke voorzieningen de patiënt nodig heeft is per patiënt verschillend. Vaak gaat het om een rolstoel, rollator en aanpassingen in het gebouw als drempelvrije vloeren, brede doorgangen en steunen in toilet en douche. Ook voor de veiligheid zijn aanpassingen in de verblijfsomgeving nodig. Er dient een omgeving gecreëerd te worden waarin de patiënt gemakkelijk, comfortabel en veilig mogelijk kan functioneren. Zo is het bijvoorbeeld aan te raden om meubels zo op te stellen dat de patiënt zich vrij kan bewegen, geen losse vloerkleden neer te leggen en nachtverlichting te plaatsen. Verder zijn een antislipmat en stoel in de badkamer, beveiliging op ramen en deuren, traphekjes en –leuningen en beschermende maatregelen tegen vuur, brandwonden en elektrische schokken te plaatsen.

59

Een rolstoel of rollator heeft de patiënt vaak zelf, maar het is voor aanbieders in gezondheidstoerisme aan te raden deze als extra service aan te bieden zodat de patiënt deze niet van huis hoeft mee te nemen (ISAO, n.d.). Activiteiten Voor mensen met dementie is het goed om veel te bewegen. Daardoor krijgen zij een betere conditie, een betere hartfunctie en een betere doorbloeding van het brein. Bovendien kunnen activiteiten in de buitenlucht, bijvoorbeeld wandelen, de stemming van de patiënt verbeteren en worden tijdens de activiteit de verschillende zintuigen geprikkeld (Alzheimer Nederland, 2009). Het is dus belangrijk dat de accommodatie en omgeving van een dagtocht of vakantie mogelijkheden bieden tot bewegen. Naast bewegen is het voor mensen met dementie goed om de cognitieve functie te prikkelen en sociaal actief te zijn (Alzheimer Nederland, 2009). Dementerenden kunnen hun hersenen trainen door bijvoorbeeld de krant te lezen, kruiswoordraadsels of andere puzzels op te lossen, kaartspelletjes te doen, een boek te lezen of te surfen op internet. Daarnaast is het ontmoeten van en praten met andere mensen goed voor mensen met dementie (ISAO, n.d.). Het is dus goed als hier materialen en faciliteiten voor beschikbaar zijn en activiteiten voor georganiseerd worden. Tijdens de activiteiten hebben mensen met dementie vaak begeleiding nodig. De begeleiding tijdens activiteiten hoeft vaak niet gedaan te worden door een verpleegkundige en gebeurt vaak door mantelzorgers of vaste begeleiders van een groep. Wanneer de mantelzorger of de vaste begeleiders deze begeleiding tijdens een dagtocht of vakantie niet kunnen bieden, dan kunnen vrijwilligers of medewerkers van de gezondheidstoeristische aanbieder deze begeleiding bieden. 2.2

Obesitas

Wat is obesitas? Obesitas is een ernstige vorm van overgewicht. Er zijn verschillende manieren om te bepalen of iemand overgewicht heeft. De snelste en meest gebruikte manier is het berekenen van de Body Mass Index (BMI: kg/m2). Bij een BMI van 19-25 is sprake van een gezond gewicht. Een BMI van 25-30 kg/m2 betekent overgewicht. Een BMI van hoger dan 30 kg/m2 betekent extreem overgewicht ofwel ‘obesitas’. Wanneer iemand een BMI van 40 kg/m2 heeft, wordt er gesproken over morbide obesitas. Obesitas ontstaat wanneer relatief teveel gegeten wordt in verhouding tot wat nodig is om te kunnen functioneren, dus een (langdurige) disbalans tussen energie-inname en energieverbruik. De overtollige energie wordt door het lichaam omgezet in vet. Door langdurig meer te eten dan nodig ontstaat op een gegeven moment overgewicht dat kan overgaan in obesitas. De gevolgen van overgewicht zijn orthopedische klachten als pijn in de benen, x-benen, rugpijn en een doorgezakt voetgewelf. Daarnaast wordt steeds vaker diabetes mellitus type 2 –ofwel ouderdomsdiabetes- reeds op jonge leeftijd vastgesteld doordat obesitas gepaard gaat met insulineresistentie die een voorloper is van type-II-diabetes. Verder vormt overgewicht al op jonge leeftijd een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Naast deze ernstige lichamelijke gevolgen zijn er meestal ook psychosociale gevolgen voor mensen met overgewicht. Veel mensen met obesitas hebben een lager gevoel van eigenwaarde en hebben te maken met discriminatie en stigmatisering (Universiteit van Maastricht, Faculteit der psychologie, n.d.).

60

Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Dagelijkse verzorging De meeste mensen met obesitas hebben geen dagelijkse verzorging nodig. Mensen met een zware vorm van morbide obesitas hebben soms wel dagelijkse verzorging nodig. Zij zijn soms zo zwaar dat ze alleen maar op bed kunnen liggen. Deze mensen zijn daardoor niet in staat om vrijetijdsactiviteiten buitenshuis te ondernemen, en vormen dan ook geen doelgroep voor gezondheidstoerisme in de regio Gooi & Vecht. Mensen met obesitas hebben vaak wel behoefte aan (dagelijkse) begeleiding bij eten, begeleiding bij bewegen en soms psychologische begeleiding, voornamelijk wanneer het gaat om het verminderen van het overgewicht (curatief). Voorzieningen en omgeving Voor mensen met morbide obesitas zijn vaak aangepast meubilair en hulpmiddelen als een scootmobiel nodig. Voor activiteiten en vakanties van mensen die van hun obesitas willen herstellen of mensen die obesitas willen voorkomen zijn vaak faciliteiten en ruimte nodig om te kunnen bewegen en sporten. Het is dus belangrijk dat de accommodatie en omgeving van een dagtocht of vakantie mogelijkheden bieden tot bewegen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om hardlooproutes, fitnessapparaten of sportverenigingen. Daarnaast is informatie over- en beschikbaarheid van gezond eten in bijvoorbeeld supermarkten en restaurants belangrijk. Voor begeleiding van obesitaspatiënten is beschikbaarheid van voedingsdeskundigen, sportdeskundigen en psychologen belangrijk. Activiteiten Voor mensen met obesitas is het goed om veel te bewegen. Daardoor vallen zij af en krijgen zij een betere conditie, een betere hartfunctie en een betere doorbloeding. Bovendien kunnen activiteiten in de buitenlucht de stemming van de patiënt verbeteren. Naast bewegen is het voor mensen met obesitas goed om sociaal contact met andere mensen (met obesitas) te hebben. Activiteiten waarin sociale contacten, ontmoeting en contact met lotgenoten centraal staan zijn dus belangrijk om aan te bieden. Wat zijn kansen voor gezondheidstoerisme gericht op mensen met obesitas? Marktomvang Het aantal mensen met overgewicht en obesitas is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dat geldt zowel voor volwassenen als voor kinderen. Bijna de helft van de volwassenen20 in Nederland heeft overgewicht (47,2%), het gaat in 2011 om 6 miljoen (6.014.214) mensen. Mannen hebben vaker overgewicht (52,5%) dan vrouwen (41,9%). 11,8% Van de volwassenen heeft obesitas (1,5 miljoen mensen). Mensen in de leeftijd van 18 tot 25 jaar hebben het minst vaak overgewicht (19,3%) en mensen in de leeftijd van 65 tot 75 jaar het vaakst (60,2%) (CBS, 2009). Het CBS onderzoekt overgewicht alleen onder mensen van 20 jaar en ouder, maar uit onderzoek van TNO (2010) blijkt dat voor kinderen en jongeren (0-21) geldt dat 14,5% van de jongens (in 2011 ruim 290.000) en 17,5% van de meisjes (in 2011 circa 335.000) in Nederland overgewicht heeft. Circa 3% van de kinderen heeft obesitas (TNO, 2009). Wanneer gekeken wordt naar huishoudensamenstelling, dan blijkt dat alleenstaande ouders het minst vaak overgewicht hebben (37,6%) en (echt)paren zonder kinderen het vaakst (52%). Wat opleidingsniveau betreft blijkt dat het aandeel mensen met overgewicht het grootst is onder mensen met als hoogste opleiding basisonderwijs (59,3%) en daalt naarmate de opleiding stijgt tot 38,9% bij mensen met HBO of WO als hoogste opleiding (CBS, 2009). 20

Het CBS onderzoekt overgewicht alleen onder mensen van 20 jaar en ouder. In Nederland waren op 1 januari 2011 12.741.980 mensen 20 jaar en ouder.

61

Gezondheidstoerisme Veel mensen met een zware vorm van obesitas zullen deze ziekte altijd houden. Sommigen van hen maken thuis gebruik van aangepast meubilair en hulpmiddelen als een scootmobiel. Voor vrijetijdsactiviteiten en vakanties zijn deze voorzieningen ook nodig, niet alleen binnenshuis, maar ook buitenshuis (infrastructuur moet geschikt zijn voor scootmobiel). De regio Gooi & Vecht zou daar op in kunnen spelen door een accommodatie te bieden waar deze hulpmiddelen beschikbaar zijn en speciale scootmobielroutes aanleggen. Voor deze chronisch zieke mensen is lotgenotencontact heel belangrijk. In veel regio’s zijn obesitasverenigingen en zwemclubs waar mensen met obesitas elkaar ontmoeten en samen activiteiten ondernemen. In de regio Gooi & Vecht is er voor zover bekend geen aanbod op dit gebied en er zijn dus kansen om dit te ontwikkelen. Curatief Hoewel obesitas een chronische ziekte is, kunnen mensen met obesitas hun overgewicht wel verminderen door af te vallen. Behandeling van obesitas bestaat bij voorkeur uit drie onderdelen: ° Verbetering van het eetgedrag door een individueel dieet dat energie-inname vermindert; ° Het verhogen van de lichamelijke activiteit door middel van een beweegprogramma; ° Psychologische interventies ter ondersteuning van gedragsverandering om blijvend resultaat de bevorderen en terugval te voorkomen (Kenniscentrum Overgewicht, n.d.). Bij slechts 2% tot 5% van de obesitaspatiënten lukt afvallen zelfstandig. Een zeer grote groep mensen heeft dus (professionele) hulp nodig bij het afvallen (Centrum voor obesitas Nederland, n.d.). Dat kan door structurele (medische) begeleiding, maar ook door vrijetijdsactiviteiten en speciale afslankvakanties. Deze afslankvakanties worden vaak aangeboden door (gespecialiseerde) reisbureaus of zelfstandige voedingsdeskundigen. De regio Gooi & Vecht zou hen kunnen stimuleren om de afslankvakanties in de regio Gooi & Vecht aan te bieden. De deelnemers kunnen dan in één van de hotels verblijven, sporten in de natuur en eventueel begeleid worden door voedingsen bewegingsdeskundigen uit de regio. Ook kan de regio Gooi & Vecht bestaande organisaties gericht op de obesitaskampen voor kinderen, bijvoorbeeld Slimfit en Victory for Life, stimuleren-, en nieuwe organisaties de ruimte bieden om de kampen in de regio Gooi & Vecht te organiseren. Verder kunnen obese inwoners en vakantiegangers gestimuleerd worden om in de vrije tijd structureel te bewegen als onderdeel van een afslankprocedure. Hierbij kunnen voedingsdeskundigen en sportscholen of –verenigingen in de regio samenwerken. De regio Gooi & Vecht biedt door de uitstekende natuurwaarden (bos, hei, water) hele goede mogelijkheden voor een kwalitatief aantrekkelijk bewegingsprogramma. Preventief toerisme In de huidige maatschappij is er veel aandacht voor gezond leven en het voorkomen van overgewicht. Preventie van overgewicht kan op verschillende momenten plaatsvinden. Primaire preventie is gericht op het niet ontstaan van overgewicht en secundaire preventie op vroegtijdige signalering van overgewicht (Kenniscentrum Overgewicht, n.d.). Tertiaire preventie wordt in dit rapport beschouwd als behandeling/ herstel en valt dus onder curatief. Het voorkomen van overgewicht is vaak een traject waar men dagelijks mee bezig is, daarom zal het preventieve toerisme gericht op obesitas zich vooral richten op de inwoners van de regio Gooi & Vecht. Op de aandacht voor preventie kan de regio Gooi & Vecht inspelen door informatie over- en faciliteiten voor het voorkomen van overgewicht door middel van vrijetijdsactiviteiten te bieden. Dit zijn deels dezelfde faciliteiten als binnen het curatieve gezondheidstoerisme. Te denken valt aan sportscholen of –verenigingen, samenwerking van deze organisaties met voedingsdeskundigen, kookworkshops voor 62

gezond eten, et cetera. Daarnaast kan ingezet worden op speciale meerdaagse arrangementen rond een gezonde levensstijl, waar geïnteresseerden uit de wijdere omgeving gebruik van kunnen maken. Te denken valt aan vakanties of ‘weekendjes weg’ waarin gezond eten, bewegen, bewustwording en plezier in het leven centraal staan.

2.3

Overspannenheid/ burn out

2.3.1 Wat zijn overspannenheid en burn out? Overspannenheid/ burn-out Iedereen met een te hoge werkdruk of teveel spanning in zijn dagelijks bestaan, kan overspannen raken of een burn-out krijgen. Het gaat vaak om idealistische, plichtsgetrouwe en perfectionistische mensen die het moeilijk vinden om nee te zeggen. Hardwerkende, loyale werknemers, ondernemers en werkende moeders die werk en zorg combineren krijgen er vaker dan gemiddeld mee te maken. Bij zowel overspannenheid als een burn-out is er sprake van een opgebrand en leeg gevoel. Dit uit zich in concentratieproblemen, vermoeidheid, futloosheid, soms huilbuien en chaotisch denken (MediStart B.V., n.d.). Het verschil tussen overspannenheid en een burn-out kenmerkt zich doordat een persoon die overspannen is weer normaal kan functioneren wanneer de oorzaak van de spanningen wordt weggenomen. Dit is niet het geval bij een burn-out. Bij een burn-out wordt als reactie op langdurige, meestal jarenlange, spanningen het energieniveau aangetast en verlaagd. Het lichaam en de geest voelen zich totaal ‘opgebrand’ en er is een grens bereikt. Een burn-out is als het ware de overtreffende trap van overspannenheid: onder lichte stress is het prettig werken, overspannenheid vormt de gevarenzone en bij een burn-out is het voor lichaam en geest afgelopen. Een burn-out is wel te genezen, maar dan moet iemand oude patronen doorbereken en leren om te ontspannen en herstellen. Men moet leren gas terug te nemen en ook eens ‘nee’ te zeggen. Oude patronen doorbereken en op tijd leren om te ontspannen en herstellen zijn ook de manieren om een burn-out te voorkomen of te voorkomen dat overspannenheid omslaat in een burn-out (Astrid d.g., 2008). 2.3.2 Zorgbehoefte tijdens uitstapjes en vakanties Dagelijkse verzorging Mensen met een overspannenheid of een burn-out hebben over het algemeen geen dagelijkse lichamelijke verzorging nodig. Zij hebben behoefte aan rust en ontspanning en zullen in de beginfase veel slapen. Wel hebben mensen met een burn-out vaak professionele geestelijke hulp nodig, maar meestal niet dagelijks. Voorzieningen en omgeving Mensen met een overspannenheid of een burn-out, of mensen die deze aandoeningen juist willen voorkomen, hebben behoefte aan een omgeving waarin het rustig is en waarin zij kunnen ontspannen. Bewegen en buiten zijn bevordert het herstel, dus een landelijke, natuurlijke omgeving is voor deze mensen fijn om in te verblijven. Daarnaast is de beschikbaarheid van geestelijke hulp belangrijk. Activiteiten Wanneer mensen een dagtocht of vakantie ondernemen met als doel het voorkomen of herstellen van een overspannenheid of een burn-out is er behoefte aan ontspanning. Dat kan tijdens rustgevende activiteiten als een saunabezoek, massages, yoga en meditatie.

63

Ook activiteiten waarbij men zich geestelijk kan ‘opladen’ worden vaak ondernomen. Te denken valt aan wandelen, fietsen en hardlopen. 2.3.3 Wat zijn kansen voor overspannenheid/ burn out ?

gezondheidstoerisme

gericht

op

mensen

met

Marktomvang Wanneer we kijken naar overspannenheid en een burn-out, dan blijkt dat één op de tien werkende mensen de afgelopen jaren burn-out klachten heeft gehad. Van de Nederlandse beroepsbevolking (15 – 65 jaar) werkt 71,5% van de mensen (CBS, 2007). De beroepsbevolking bestaat in 2011 uit 11.153.778 mensen. Daarvan werken circa 7.974.951 mensen (71,5%). Uitgaande van een werkzame beroepsbevolking van bijna 8 miljoen mensen, gaat het om bijna 800.000 mensen die kampen met burn-out verschijnselen. Bij de burn-out bestaat geen verschil tussen de percentages mannen en vrouwen (CBS, 2008). Curatief toerisme en preventief gezondheidstoerisme Omdat voor curatief gezondheidstoerisme en preventief gezondheidstoerisme nagenoeg het zelfde gezondheidstoeristische aanbod ingezet kan worden, wordt het aanbod gezamenlijk in deze paragraaf besproken. Zoals al eerder benoemd passen rustgevende activiteiten als wellnessactiviteiten, yoga en meditatie goed binnen curatief en preventief gezondheidstoerisme voor overspannenheid en een burn-out. Bij al deze activiteiten komen lichaam en geest tot rust. Wellnessactiviteiten als saunabezoek, kuren en massages zijn in de preventieve sfeer al erg populair en de markt is nog groeiende. De regio Gooi & Vecht kan daar op inspelen door voldoende wellnessaanbod te bieden. Wel moet rekening gehouden worden met het gevaar voor overaanbod dat in paragraaf 2.3.1 werd beschreven. Yoga en meditatie kunnen wekelijks gedaan worden door de inwoners van de regio, maar er zouden ook yoga- of meditatievakanties in de regio Gooi & Vecht georganiseerd kunnen worden. Deze activiteiten kunnen zowel bijdragen aan preventie als aan herstel. Daarnaast is mindfulness21 erg in opkomst. Steeds meer mensen volgen mindfulnesstrainingen of gaan op mindfulnessvakanties. Deze mindfulnessactiviteiten dragen bij aan de preventie- en het herstel van overspannenheid en een burn-out (Fonds Psychische Gezondheid). In de regio Gooi & Vecht worden in Zielzicht al mindfulnesstrainingen aangeboden. Dit aanbod zou uitgebreid kunnen worden met mindfulnessweekenden of –vakanties in de eigen regio. Als behandelmethode voor burn-outs wordt ook wel running therapie ingezet omdat bij hardlopen de stof endorfine vrijkomt die zorgt voor een geluksgevoel. Bij deze therapie wordt op vaste dagen en tijdstippen hardgelopen. Het hardlopen gebeurt meestal in groepsverband, maar kan ook individueel. In de regio Gooi & Vecht zou running therapie kunnen worden aangeboden door sportscholen of therapiepraktijken. De prachtige natuur in de regio Gooi & Vecht leent zich daar uitstekend voor.

21

In paragraaf 2.3 is meer over mindfulness te lezen.

64

BIJLAGE 3 CLUSTERS VRIJETIJDSACTIVITEITEN Waterrecreatie en -sport Kanoën Roeien Surfen Varen met motorboot/ jacht Vissen Zeilen Zwemmen in binnenbad Zwemmen in buitenbad Zelf sporten Atletiek Aquajoggen Badminton Basketbal Biljarten, snooker, poolen Darten Denksport Fitness/ aerobics Golf Gymnastiek/ turnen Handbal Hockey Honkbal/ softbal Jeu de boules Joggen Korfbal Mountainbiken Paardensport Schaatsen Schietsport Skaten Skiën Squash Tafeltennis Tennis Vecht- en verdedigingssport Voetbal Volleybal Wandelsport Wielrennen

65

BIJLAGE 4 INWONERS VERZORGINGSGEBIED Totaal inwoners

0-20 totaal

0-20 man

0-20 vrouw

Regio Gooi & Vecht 244.480 57.225 29.180 28.045 Blaricum 8.959 1.989 1.020 969 Bussum 32.410 8.105 4.134 3.971 Hilversum 84.984 19.086 9.752 9.334 Huizen 41.726 10.003 5.172 4.831 Laren 11.418 2.443 1.268 1.175 Muiden 6.499 1.615 800 815 Naarden 17.185 4.703 2.397 2.306 Weesp 17.987 3.819 1.865 1.954 Wijdemeren 23.312 5.462 2.772 2.690 20 Kilometer 1.193.766 289.141 146.729 142.412 Almere 190.655 54.034 27.642 26.392 Amersfoort 146.592 38.921 19.965 18.956 Amstelveen 81.796 18.131 9.107 9.024 Baarn 24.379 5.520 2.853 2.667 Diemen 25.012 5.642 2.838 2.804 Soest 45.611 10.931 5.589 5.342 Stichtse Vecht 63.050 15.208 7.741 7.467 Utrecht 311.367 68.982 34.413 34.569 Zeist 60.824 14.547 7.401 7.146 30 kilometer Amsterdam Houten Nieuwegein Nijkerk Utrechtse Heuvelrug Woerden

20+ jaar

Broepsbevolking (15-65 jaar) 156.131 5.568 19.977 55.340 27.633 6.582 4.101 10.128 12.068 14.734

904.625 1.033.743 160.023 136.621 175.902 14.753 107.671 128.996 17.596 63.665 66.735 15.061 18.859 19.633 4.746 19.370 21.449 3.563 34.680 37.306 8.305

814.328 135.410 98.639 53.141 15.497 17.434 29.030

47.842 242.385 46.277

9.463 30.535 10.924

42.237 227.793 39.016

2.220.718 512.812 260.197 252.615 1.707.906 1.938.787 281.931 779.808 160.781 81.327 79.454 619.027 693.728 86.080 47.935 13.922 7.083 6.839 34.013 43.349 4.586 60.947 13.696 7.039 6.657 47.251 52.828 8.119 39.788 10.467 5.351 5.116 29.321 33.884 5.904

1.549.185 570.840 32.819 42.628 25.892

11.712 13.093

6.009 6.659

5.703 6.434

66

37.014 36.655

199.403 7.037 26.294 69.865 34.927 8.388 5.323 13.786 14.977 18.806

65+ jaar 45.077 1.922 6.116 15.119 6.799 3.030 1.176 3.399 3.010 4.506

48.726 49.748

187.255 6.970 24.305 65.898 31.723 8.975 4.884 12.482 14.168 17.850

0-65 jaar

53.587 280.832 49.900

38.473 42.782

10.253 6.966

29.884 32.794

Marktverkenning toerisme en gezondheid. Kansen voor de regio Gooi & Vecht als healing environment

Recommend Documents