[Praktijkverhalen over ondernemend onderwijs]
MARKTPLAATS zomer 2005 - nr.
4
INHOUD
Marktplaats is een periodieke uitgave van:
Column: Hubert de Waard, ‘De ondernemende organisatie’
2
Voorwoord: ‘De laatste van dit schooljaar’
3
Ondernemende kleuters op de Tamarinde: ‘Heeft het gesmaakt?’
4/5
De Keizel: de keuken en het restaurant als ons bedrijf
6/7
Schema: ’We gaan een stuk van Shakespeare opvoeren in het Zaantheater
8/9
Ondernemen kost moeite
10
Ondernemend leren, in breder perspectief
11
We maken een digitaal prentenboek voor Zweedse kinderen 12/13 Meester worden in het maken van een graffiti
Stichting voor Bijzonder Primair Onderwijs in de Zaanstreek
Ontwerpbureau De Educatieve Stad
Colofon
14/15 16
De ondernemende organisatie Daar lag ‘ie dan, in het kerstpakket. Keurig verpakt in een grijs doosje, en daaromheen nog een kartonnen foedraaltje. Menigeen zal met bibberende vingers het doosje hebben opengemaakt en…. de zwarte pen in de hand hebben genomen. Leesbril op om te kijken welk moois er in gegraveerd stond: AGORA | Ondernemende Scholen. Wat een prachtig kleinnood in dit rijkelijk gevulde kerstpakket! Maar had ook iedereen in de gaten wat dit in zou houden? Het is zo’n vijf jaar geleden dat we in contact kwamen met de Educatieve Stad. Nog voor de tot stand koming van AGORA presenteerden we in de Federatie het plan om uitvoering te geven aan onze missie: Kinderen initiatieven laten nemen en verantwoordelijkheden geven opdat zij later als zelfstandige burgers ook hun verantwoordelijkheden durven en kunnen nemen in onze maatschappij. We gingen met een aantal scholen van AGORA aan de slag, eerst met de directeuren. Dat mondde uit in een presentatie in de (net opgeleverde) vergaderzaal van AGORA. Daarna werd het voor steeds meer mensen concreet wat er bedoeld werd met ondernemende scholen. Het idee dat het alleen maar gaat over een winkeltje op school is er gelukkig inmiddels uit. De ondernemende instelling van scholen uit zich gelukkig ook in andere zaken. Kinderen nodigen gasten uit, schoolreisjes worden door kinderen georganiseerd, projecten worden opgezet – niet meer alleen door de leerkrachten. Ook op directie-niveau uit zich de ondernemendheid: plannen worden ingediend voor het innovatiefonds, internationale contacten worden gelegd. Een aantal weken geleden ben ik op stap geweest met Sjalom en Petraschool. We zijn een dikke week naar Amerika geweest om daar te kijken naar een aantal aspecten van het speciaal onderwijs. We gingen echter niet alleen. Er waren zorgvuldig partners uitgezocht die betrokken gaan worden bij Sjalom en Petraschool, om een nieuwe onderwijsvoorziening in de Zaanstreek te maken. Het uitzoeken van de juiste partners hoort ook bij goed ondernemerschap. Het vooral niet allemaal zelf willen doen, maar samen werken aan je doel: kinderen laten opgroeien tot bewuste zelfstandige en verantwoordelijke burgers. ‘Ik ga zo naar het afscheid van een van die partners. Een aardige vent die ik ontmoet heb op onze Amerikareis. Helaas gaat hij ergens anders werken. Nog even een kaartje schrijven. Een pen…. Ah, de AGORA-pen. Wat schrijft ‘ie toch lekker! Hubert de Waard
DDe laatste van dit schooljaar! Alweer is een schooljaar bijna ten einde. Het moment om even terug te blikken. Hubert de Waard kijkt in zijn column zelfs naar vijf jaar geleden, naar het eerste begin. Toen werden de eerste stappen gezet op weg naar ondernemende scholen. Met een groepje directeuren ‘die er wel wat voor voelden’. Lang niet iedereen was gelukkig met het idee dat het schoolbestuur zich boog over een pedagogisch concept. Langzaamaan zal het duidelijk zijn dat ondernemend leren geen nauw omschreven didactiek is. Het is veel meer het vormgeven van een gezamenlijk streven naar ondernemende, initiatiefrijke mensen. Dat is meer dan een economische activiteit en meer dan ‘alles wat je maakt voor geld verkopen’; het vraagt ook om dienstbaarheid tegenover de ander. Marianne Schuurmans schrijft daarover in haar artikel over ondernemend leren in breder perspectief. Leo van Herk schrijft daar in zijn artikel niet expliciet over, maar duidelijk is dat het toneelstuk dat de kinderen voorbereiden pas waarde heeft wanneer de ander (in dit geval het publiek) er optimaal van kan genieten. Dat stelt eisen aan kwaliteit, aan empathie, aan volharding. Hier is sprake van ownership bij de kinderen (het is hún toneelstuk) niet alleen om dat ze straks ongetwijfeld heel trots zullen zijn op het applaus, maar vooral omdat ze zich gaandeweg echt verantwoordelijk zijn gaan voelen. Diezelfde verantwoordelijkheid spreekt uit het verhaal van Marleen Groot die vertelt over haar groep die een lelijke muur opknapt. Natuurlijk vinden de kinderen dat prachtig om te doen – dat is de motivatie achter hun inzet. Maar ook hier geldt dat ze zich echt verantwoordelijk voelen. En juist in de samenwerking met de partners buiten de school worden zij zich bewust, dat als je iets wilt ondernemen, dat je dit doet samen met anderen en in dit geval ook heel duidelijk vóór anderen.
Jos van Dort
3
In het interview met Pieter Terpstra over de keukenactiviteiten in de Keizel, verbindt Pieter dit uitgangspunt aan ideeën van socioloog Etzioni. Ondernemend en dienstbaar werken ook de kleuters van Esther van der Ree en haar collega’s wanneer ze in hun gezonde restaurant hun ouders ontvangen. En ook de kleuters van Ursulien van Berge zetten al hun creativiteit in opdat anderen (in dit geval de Zweedse kinderen) een mooi prentenboek zullen ontvangen. En ook zij hebben hulp nodig op terreinen die ze nog niet ontwikkeld hebben: van Ursulien dit hun tekst in het Engels vertaalt en van Marco die zorgt dat de computer doet wat nodig is. Kortom: in samenwerking en dienstbaarheid aan elkaar wordt een onderneming een succes. Dat blijkt precies zo te gelden voor de onderneming die het laten verschijnen van Marktplaats is. Zonder de zorgvuldige inzet van alle betrokkenen lag hij nu niet voor je. In het volgend schooljaar komen we weer terug. In ieder geval nog een jaar op papier. Ondertussen wellicht ook al digitaal. Fijne vakantie en kom gezond weerom. De redactie
Ton Kroon
Marianne Schuurmans
H
Ondernemende kleuters op de Tamarinde
Heeft het gesmaakt?
Voor ons als leerkrachten en kinderen van de groepen 1/2 is ieder thema dat voorbij komt al een hele onderneming. We werken in de onderbouw met Piramide, een methode die uitgaat van een aantal vaststaande projecten. Binnen elk thema worden vanuit oriëntatie en demonstratie, via verbreding en door verdieping allerlei begrippen eigen gemaakt door de kinderen. Onze uitdaging Maar hoe richt je zo’n Piramidethema nu zó ondernemend in dat er ook daadwerkelijk meesterschap op een specifiek gebied bereikt wordt bij onze kleuters? Dat is onze uitdaging voor de maand april, waarin door de hele school het thema "Kleur en Vorm", een thema uit de methode Piramide ‘ondernemend’ zal worden ingevuld en uitgewerkt. Omdat groente, fruit en allerlei verpakkingen van etenswaren zich goed lenen om aandacht te geven aan verschillende kleuren en vormen en omdat het gezond eten en trakteren dit schooljaar in de kleutergroepen de nodige aandacht krijgt, besluiten we vooraf om met de kinderen van de onderbouw toe te werken naar een gezonde-hapjes-restaurant, waarin de kinderen een zelf samengesteld 3-gangenmenu zullen serveren aan hun ouders. Een enthousiasmerende start Omdat het merendeel van onze kinderen nog niet zo vaak een restaurant zonder een M zal hebben bezocht, starten we het thema met een rollenspel tussen twee leerkrachten: de ober en de gast. De setting is eenvoudig, het spel kort en duidelijk. Met de kinderen, die vol aandacht hebben gekeken, wordt het ‘toneelstukje’ nabesproken. Waar zijn we nu? Wat gebeurde er eerst en wat daarna? Hoe noemen we deze mensen? En zo pratend met elkaar komen ook een aantal (nieuwe) woorden voorbij: het menu, de menukaart, het bestek, de kapstok, bestellen en de rekening. De kinderen staan te popelen om zelf te gaan spelen. Waar kunnen we dat doen? In de huishoek natuurlijk, want daar staat tenslotte ook al een tafel met stoelen. We richten de hoek in als restaurant met de spullen die zijn gebuikt in het voorge-
4
speelde rollenspel. Er moet flink verbouwd worden, want een wieg en een bank horen toch echt niet thuis in een restaurant! Er wordt een week lang volop gespeeld in de restauranthoek. Er komen aanvullingen, zoals een kaarsje op tafel, een doek voor de ober en ‘een kopje koffie ná’. ‘Net echt’ Al gauw worden in het restaurant allerlei gerechten bereid. Patat wordt geknipt uit geel papier, er worden plastic ijsjes geserveerd en slablaadjes van karton. In de kring wordt besproken wat er allemaal nodig is om het eten klaar te maken. Wat voor eten kun je klaarmaken? Waar doe je dat en hoe doe je dat dan? Wat hebben we nodig en hoe komen we daaraan? De kok wordt geïntroduceerd en de restauranthoek wordt uitgebreid met een keuken. De spelsituatie wordt weer uitgebeeld in de kring door leerkracht en kinderen. Zo wordt het rollenspel uitgebreid en verdiept en worden ook weer nieuwe begrippen aangeleerd: de tafel dekken en afruimen, koken en bakken. Maar ook de vormen en kleuren komen uitgebreid aan bod wanneer de dingen in de keuken worden besproken. De kinderen nemen zelf ook allerlei spullen mee die nodig zijn om het eten te bereiden.
Echte gasten! Maar…de kinderen willen ook wel graag ‘voor het echie’. Als we nu eens echte gasten zouden uitnodigen in ons restaurant?! Voor wie willen we gaan koken? De vaders en moeders willen vast wel bij ons komen eten! Dan moet er nog van alles worden geregeld.Tijdens een kringgesprek bedenken de kinderen zelf wat er allemaal moet gebeuren. Ze besluiten dat het eten in ons restaurant wél gezond moet zijn! Welke gerechten komen op het menu? We hebben geen oven, dus hoe gaan we het klaarmaken en wat kan dan wel worden gemaakt en wat niet? Welke spullen hebben we nodig? Groepjes kinderen gaan aan de slag om menukaarten te maken. In een kleine kring wordt besproken wat daar allemaal op komt te staan en waarom.
Ze wijzen hun gasten een plekje toe, schenken iets te drinken in en lopen daarna af en aan naar ‘de keuken’ op de gang om hun gasten een 3-gangenmenu uit te serveren en zelf meteen een hapje mee te eten. Want dat hebben we wel van te voren afgesproken, om het voor de kinderen ook nog een beetje overzichtelijk en gezellig te houden!
Maar er komt nog meer bij kijken.We hebben geld nodig om de boodschappen te kunnen doen. Hoe lossen we dit op? We geven de gasten gelegenheid vooraf een tafel te reserveren tegen betaling! Ook zullen we verschillende openingstijden aanhouden, vanwege het grote aantal bezoekers dat we verwachten. De kinderen verkopen ’s morgens tijdens de inloop bij toerbeurt zelf de reserveringskaartjes. Het is een drukte van belang bij de verkooptafels. Ouders staan in de rij voor een kaartje voor het "Tamarinderestaurant".
Namens de collega’s uit groep 1/2 Esther van der Ree
Groepjes kinderen maken boodschappenlijstjes en gaan naar de groenteman en de bakker om alle benodigde spullen te kopen. Mandarijnen en bananen worden geteld, komkommers gewogen en rollen beschuit uitgezocht. Dat is allemaal nodig om gezonde beschuitpizza’s en een frisse fruitsalade te kunnen bereiden….. Zelfverzekerd en trots En dan is het donderdagmiddag. Nu gaat het erom spannen. Alle kinderen gaan aan het werk om het eten klaar te maken. Alles wordt geschild, gesneden, gesorteerd en netjes op schalen gelegd. De tafels worden gedekt, een muziekje wordt uitgezocht. Om half vijf is het zover. De kinderen komen zelf met hun twee gasten naar het restaurant in hun eigen klas.
5
Wat een geweldig gezicht: al die heen en weer lopende obers en serveersters uit vijf verschillende kleutergroepen, die zelfverzekerd en trots hun gasten keurig bedienen en daarna gezellig keuvelend aan hun tafeltje meesmullen van de gerechten! En die zonder een enkele aanwijzing van ons na afloop de tafeltjes weer netjes afruimen en schoonmaken. Want zo hoort het in een restaurant, toch….?!
De Keizel: de keuken en het restaurant als ons bedrijf Pieter Terpstra, directeur van de Keizel, heeft lang geaarzeld bij het ondernemend leren. "Er is aan ideeën al zoveel voorbij gekomen - dit zal ook wel overwaaien". "Als ik anderen hierover bevraag, dan krijg ik antwoorden, waarvan ik denk: Is dit het nu". En toch………vanuit een andere invalshoek komt zijn inspiratie. In een gesprek met de redactie van Marktplaats vertelt Pieter erover. Vanuit een filosofie Pieter heeft zeer veel interesse voor theologie en filosofie. Twee jaar geleden is hij tijdelijk gestopt met de studie Theologie. Tijdelijk, omdat hij na zijn arbeidzaam leven, de studie zeker weer wil oppakken. Tijdens zijn studie heeft hij kennisgemaakt met de denkbeelden van "Etzioni" (letterlijk: boom van Israël), een socioloog uit Duitsland, die als Werner Falk, in 1935, naar Palestina is gevlucht en daar zijn Hebreeuwse naam heeft aangenomen. Sinds 1957 leeft en werkt hij in de Verenigde Staten, als
6
hoogleraar, als adviseur van President Carter, als inspirator voor vele politici. Hij wordt ook wel de "waardenfluisteraar" van premier Balkenende genoemd. Etzioni betoogt dat alle mensen verantwoordelijk zijn voor zichzelf en voor elkaar. "Maak de mens weerbaar en verantwoordelijk, dan kan hij zelfstandig door het leven gaan. Maar altijd binnen een gemeenschap." Laat de mens autonomie ervaren, zodat hij in staat is om voor zichzelf te zorgen, en ook voor anderen, de zwakkeren, zodat ook zij kunnen groeien". Daar komt zij ideeën in het kort op neer. Vanuit deze filosofie zie ik de samenhang met ondernemend leren. "Hoe maak je kinderen verantwoordelijk en zelfstandig"? Ons antwoord is om hen in ons bedrijf zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren. Ons bedrijf en het project Indonesië In de Keizel is ‘ons bedrijf’ een echte keuken en een klein restaurant. Voorlopig eten de kinderen daar hun eigen
producten; later zullen ook de ouders en zelfs mensen uit de buurt daar worden uitgenodigd. Maar zover is het nog niet In ons project "Indonesië" hebben we ons idee verder uitgewerkt. We kiezen hierbij twee sporen: Enerzijds de keuken en het restaurant, en anderzijds het land Indonesië. Het Indonesisch koken, met al zijn facetten, heeft hierin natuurlijk een voorname plaats. Recepten zoeken, uitzoeken hoeveel je nodig hebt van alle ingrediënten, berekenen wat het gaat kosten, samen inkopen doen in de supermarkt. En dan natuurlijk het koken zelf, met als heel belangrijk moment het samen eten in het restaurant. Daarnaast stimuleren we de kinderen tot het opzoeken en uitwerken van allerlei aspecten van een dergelijk land: wat voor weer is het daar, wat verbouwen ze, waar kunnen ze hun geld mee verdienen. Ook verdiepen we ons in allerlei culturele gebruiken. Na een periode van acht weken, tot half juni van dit schooljaar, hebben we dit project afgesloten. Dit keer met een tentoonstelling. Keuken en restaurant: bewust en gezond eten Op een symposium over obesitas ben ik enorm gestimuleerd om voeding en gezondheid een prominente plek in de school te geven. Het aantal te dikke kinderen,
kinderen met suikerziekte, neemt enorm toe. Op dat symposium kreeg ik de gelegenheid om een lans te breken voor "het vak" koken. Dit stimuleert mij enorm om de keuken en het restaurant te benutten om kinderen bewust te leren eten: gezond en hygiënisch. Daarbij besteden we ook aandacht aan de bediening in ons restaurant. Kinderen leren hoe ze gasten kunnen ontvangen en bedienen. Hoewel er al veel gebeurt is vanuit de keuken, gaan we in september de keuken en het restaurant officieel openen. De keuken is al enige tijd dagelijks in gebruik. In het restaurant moeten de laatste werkzaamheden nog worden verricht: een paar lampjes aan de wand, een paar mooie planten Op het symposium heb ik politici en mensen uit de levensmiddelenindustrie ontmoet die geïnteresseerd zijn in dit initiatief op een basisschool. Zij willen uitgenodigd worden voor de opening. De opening zal het officiële begin zijn van ons bedrijf : onze vertaling van actieve verantwoordelijkheid voor jezelf en voor anderen.
7
O
Ondernemend leren, in breder perspectief...
Wereldwijd In Nederland, maar ook elders in Europa, in de Verenigde Staten en in Australië wordt gewerkt met ondernemend leren (enterprise education). Afgelopen herfst hadden we vanuit Zweden ongeveer twintig leerkrachten op bezoek vanuit het Prio1 project in het noorden van Zweden. Verschillende leerkrachten van Agora bezochten ondernemende scholen in Glasgow en omgeving .Wie op Internet zoekt vindt talloze projecten in allerlei landen. Wat al die projecten verbindt is de aandacht voor het bevorderen van ondernemend gedrag. Waarin ze verschillen is de bedoeling van het ondernemend gedrag. In veel projecten is dit op de eerste plaats gericht op het verminderen van werkeloosheid en het stimuleren van zelfstandig ondernemerschap. Veel activiteiten richten zich dan ook op oudere leerlingen en op volwassenen. Niemand zal het belang daarvan willen ontkennen. Europa, de VS, Australië het zijn allemaal gebieden waar men aan het werk moet om de slag met China en India niet te verliezen. Inventieve, ondernemende mensen zijn daar voor nodig. Meer dan economie Inventieve ondernemende mensen, daar streven we ook naar bij het ondernemend leren zoals we dat vanuit De Educatieve Stad vormgeven; met echte uitdagingen, gericht op de ontwikkeling van de talenten van allen, een streven naar meesterschap en groot leerrendement. Toch staat in dit ondernemend leren het economische belang niet voorop. Niet wanneer dit het basisonderwijs betreft, maar ook niet wanneer we met scholen uit het voortgezet onderwijs werken. Ondernemend gedrag is immers niet voorbehouden tot economisch handelen en geld verdienen. Ondernemend gedrag is in onze optiek juist óók je inzetten ten dienste van de ander.Ten dienste van de omgeving, zoals bij het opknappen van een lelijke muur (beschreven door Marleen Groot). Ten dienste van andere kinderen, zoals een mooi boek maken voor Zweedse kinderen (beschreven door Ursulien van Berge) Ten dienste van andere mensen (wie zet er eens een klussendienst, een uitzendbureau voor de zorg; of de (school)commissie voor grote problemen op?) Bij dergelijke activiteiten gaan vaak gemoeid met kosten, dus moeten er acties ondernomen worden om de uitdaging waar te kunnen maken. Maar geld is dan ondergeschikt aan de dienstbaarheid. Ondernemend leren richt zich op de individuele ontwikkeling van de
kinderen (een stimulans van hun talentontwikkeling) én op een gemeenschappelijke ontwikkeling (een duurzame ontwikkeling in de zin van rekening houden met anderen hier en elders, nu en later). Met andere woorden: mijn ontwikkeling niet ten koste van die van een ander. Of zoals Wouter van Dieren ooit zei: ondernemen is een avontuur van ontdekken en dienen. INCEE Binnen de internationale samenwerking op het gebied van ondernemend leren hebben we het volgende avontuur opgepakt en het initiatief genomen voor een International Community for Enterprise Education (INCEE). Voorlopig in een samenwerking met Zweden (Universiteit van Umea), Schotland (Centre for Studie in Enterprise, Career Development&Work in Glasgow ) en Estland (Centrum voor burgerschapsvorming). De eerste groep cursisten (allen van Agora scholen ) is hier van start gegaan. Op dit moment is ieder bezig zijn of haar eigen studieplan te maken. Binnenkort worden kleine internationale groepen gevormd met deelnemers uit de andere landen. In uitwisseling met elkaar wordt dan uiteindelijk toegewerkt naar het bezoeken van elkaar en het presenteren van mooie onderwijsontwerpen op een internationale conferentie in Glasgow. Ten dienste van de eigen ontwikkeling en van de ander. Marianne Schuurmans Ontwerpbureau De Educatieve Stad
8 Samenwerken tijdens de incee cursus: hoe pakken we het probleem van het 'vallende ei' aan!
O
We gaan Sheakespeare opvoeren!
Ondernemen kost moeite
Wie iets wil bereiken moet daar moeite voor doen: ondernemen vereist niet alleen inzicht en kunde, meesterschap zelfs, maar het kost ook tijd, energie en geld. Bij de kinderen van de theaterklas van De Hoeksteen wordt het erin gehamerd: als je iets wilt moet je daar moeite voor doen, moet je er iets voor over hebben. Bij De Hoeksteen in Krommenie hebben ze maar liefst zeven ondernemingen. De bovenbouwgroepen op de locatie Serooskerkestraat hebben de passie van hun leerkracht als onderneming. Zo zijn er een bakkas, een scheepvaartklas, een reisklas en een molenklas. Een van de collega’s heeft ‘gezond leven’ als kapstok voor ondernemende activiteiten en binnenkort komt er een nieuwe onderneming bij: de architectuurklas. En er is de theaterklas van Leo en Hanneke. In zijn vrije tijd is Leo actief als regisseur en de laatste tijd ook als acteur. Hij organiseert evenementen op toneelgebied en wordt in die kringen wel eens een theaterbeest genoemd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat groep 8A voor theater gaat. Was het vorig jaar de kinderopera “Brundibar” van Hans Krása die in het Zaantheater werd opgevoerd, dit jaar wordt het een toneelstuk van niemand minder van William Shakespeare. Het stuk heet “Het Winteravondsprookje”, een bewerking voor kinderen van “The Winter’s Tale”. Leo is er bij toeval en viavia aangekomen. Het moest nog uit het Frans vertaald worden, maar toen dat eenmaal gelukt was bleek het een heel bruikbaar en leuk stuk te zijn. Het is bij eerste lezing al leuk, de tekst is goed en volgt het origineel vrij aardig. Koning Leontes heet gewoon Koning Leo (geen flauwe grappen), koning Polixenes is koning Paul geworden en koningin Hermione heet Hermine. Thema van het stuk: “Liefde overwint de dood” en sprookjesachtiger kan haast niet. De Theaterklas heeft het er maar druk mee: ze repeteren op dinsdagmiddag en soms ook op vrijdagmiddag, maar tussendoor doen ze een ‘italiaantje’ (tekst oefenen in de kring). Zelfs in de meivakantie kwamen ze repeteren en veel vrije tijd gaat op aan het oefenen van de tekst en van danspasjes. Daarnaast verzorgen zij geheel zelf de organisatie van de voorstelling en maken zij veel dingen die nodig zijn zelf. Ze zijn betrokken bij het maken van decors en kostuums, ze maken in een aantal workshops zelf de maskers en allerlei rekwisieten die ze nodig hebben. Daarnaast schrijven ze teksten voor het programmaboekje, persberichten, ze maken flyers en toegangskaartjes zelf. Stef, een van de leerlingen, regelt
9
alle contacten met het Zaantheater; samen met zijn moeder bespreekt hij ter plaatse wat er gebeuren moet om er een paar keer te oefenen en de voorstelling goed te laten lopen.Tussen neus en lippen door regelt hij ook nog even een gesponsorde bus om de kinderen van andere klassen te laten kijken. Stef is intussen een echte ondernemer geworden; hij is doortastend, denkt vooruit en hij weet wat hij wil. Sommige gesprekken worden eerst op school geoefend, maar als meester Leo te veel ineens wil zegt Stef kalm: “alles op zijn tijd”. Om voldoende geld bijeen te brengen, want een theatervoorstelling kost nu eenmaal geld, hebben de kinderen zelf allerlei activiteiten bedacht en georganiseerd. In april was er een spelletjesmiddag op het schoolplein, met Koninginnedag stonden ze als standbeeld op de vrijmarkt en op een mooie vrijdagmiddag was er een Real English High Tea voor ouders en grootouders. Nadenken over hoe je zo’n activiteit organiseert als je het goed wilt doen en er dan ook nog voor zorgen dat alles pico bello voor elkaar is, dat is mooi meegenomen en levert veel meer op dan de netto opbrengst in euro’s alleen. Het moet bij zo’n onderneming als deze ook wel een beetje meezitten. Het Zaantheater is een uitstekende partner. Ze snappen hoe het werkt en sturen de offerte naar Stef, hebben een PR-medewerkster die graag bereid is om de PR-groep te adviseren en vinden het prachtig dat zij op deze manier hun steentje kunnen bijdragen aan deze culturele onderneming en aan de ontwikkeling van jonge mensen. Het eindresultaat is te zien op dinsdagavond 21 juni in het Zaantheater en op woensdagochtend 22 juni voor de eigen school en voor andere Agora-scholen, als ze willen en kunnen komen kijken. Daarvoor zal de plankenkoorts zeker bij alle artiesten te voelen zijn. Toi-toi-toi met deze gedenkwaardige onderneming. Lea van Herk Groepsleerkracht groep 8 en adjunct-directeur De Hoeksteen Krommenie
10 Shakespeare in Love. Internet e.a.
Afhankelijk van de activiteit.
Film kijken. Teksten lezen en samenvattingen schrijven.
We organiseren een spelletjesmiddag/ een high tea/ een sponsoractie/ activiteiten op koninginnedag… Inoefenen en uitvoeren Teksten schrijven. Interviews geven. Website bijhouden
Wat gaat het kosten? Hoe komen we aan geld?
Met wie moet je afspraken maken? Hoe pak je het aan? Wat is een goede PR?
Productie en organisatie
Ouder als choreograaf.
In kringgesprek voorbereiden; uitvoeren in kleine groepjes of individueel.
Groepjes en Klassikaal
Wat weten we eigenlijk Shakespeare? Wie was hij? In welke tijd en hoe en waar leefde hij?
Individuele lln.
Lln doen audities voor de grote rollen. Leerkracht regiseert.
Wijs worden: weten wat je speelt.
Groepje lln.
Lln maken afspraken.
Waar en wanneer kunnen we oefenen? Wie speelt wat? Hoe speel je je rol zo goed mogelijk? Hoe dans je zo goed mogelijk?
Repetities
Eigen en nieuwe netwerken aanboren.
Leerkracht
Welk klassiek stuk is geschikt om gespeeld te worden door kinderen voor kinderen?
Materiaal
Vooraf: de keuze van het stuk.
Organisatie
De sleutelvragen
De verhaallijn*
Activiteiten van leerlingen en leerkracht
Zorg voor kwaliteit! Planningsvaardigheid stimuleren. Gedeeltelijk buiten schooltijd.
Shakespeare in de tijd kunnen plaatsen.
Aandacht voor theatertechniek: - Mise en scène - Verstaanbaarheid - Expressie Toneeltermen en toneelgedrag kennen en gebruiken.
Uitdaging voor mezelf formuleren: in ieder geval een klassiek stuk.
Aandachtspunten
De aanleiding: de leerkracht heeft veel ervaring als acteur en regisseur. Vorig jaar is met succes een kinderopera uitgevoerd. Dit jaar wil hij een echt toneelstuk opvoeren met de kinderen. Maar dan wel een dat hij zelf als een echte uitdaging zal ervaren.
De uitdaging: we gaan een stuk van Shakespeare opvoeren in het Zaantheater.
11
Nabespreking.
De Voorstelling
Vormgeving
Wat ging goed en hoe weten we dat? Wat kon beter? Adviezen voor een volgende groep? Wat heb jij in deze periode vooral geleerd?
Wat hebben we nodig om de voorstelling ‘aan te kleden’?
Dvd terug kijken en gesprek
In de kring en individueel.
Lln werken in workshops van ouders en leerkrachten.
Meewerken aan delen van de decors. Helpen bij het maken van de kostuums. Maskers maken. Alle leerlingen en volwassenen werken volgens afspraak.
Kringactiviteit
Toneelbeeld ontwerpen. Karton/ hout/ stof/ papiermache
Voorkomen van kritiek op elkaar. Vooral zelfreflectie. Als leerkracht daarin meedoen.
Zorg voor zichtbaarheid vanuit de zaal. Werken in ‘grote lijnen’
12
W
We maken een digitaal prentenboek voor Zweedse kinderen
In de herfst van 2004 brengen de Zweedse leerkrachten die bij Agora op bezoek zijn, ook een bezoek aan onze school. Uiteraard laten we hen de producten zien waar we trots op zijn: de kinderboekwinkel, het boek van de wijk en het ontwikkelen van eigen teksten door de kinderen. Tijdens de aansluitende lunch kom ik in contact met Margit Näsström, een van de Zweedse leerkrachten . We hebben een interessant gesprek en spreken af dat we contact zullenblijven houden. We zullen elkaar (door kinderen gemaakte) boeken gaan sturen in het Engels, de taal die we beiden beheersen. Een pakje uit Dorotea, Zweden. In november valt er een dikke enveloppe op onze deurmat. Daarin zit een product dat onze nieuwe kennissen hebben ontwikkeld in de afgelopen jaren: een kokbok (kookboek) met lievelingsrecepten van bekende figuren uit dit dorpje in Lapland. En een zelf gemaakt geschiedenisboekje over de streek. Helaas is alles in het Zweeds, voor ons moeilijk te volgen. Verder zit er voor ieder kind in de klas een ansichtkaart bij van het PRIO1 project1. De correspondentie komt op gang De kinderen van mijn klas zijn heel enthousiast over de post uit Zweden. We maken samen direct een plan om iets terug te sturen: een kookboek met lievelingsrecepten van de kinderen dat wij al eerder hebben gemaakt. Natuurlijk ook foto’s en tekeningen voor de Zweedse 1
kinderen. Nu maar afwachten of er een reactie komt. En die komen: in de vorm van foto’s en een boek over Lapland, waarin we heel veel over het land kunnen bekijken. Vooral tijdens ons winterthema hebben we daar dankbaar gebruik van gemaakt. Een kookboek vertalen In de maand december ontwikkelen we in de klas het plan om een kookboek over onze winterfeesten te gaan maken. Samen met de kinderen kiezen we de gerechten uit die we in deze maand in de klas gemaakt hebben. Een Sint-Maartensoepje, pepernoten voor Sinterklaas, lekkere kerstkoekjes en oliebollen voor oudjaar. Gemakkelijke recepten, maar het kookboek moet wel gebruikt kunnen worden door onze Zweedse vrienden. Voor mij een flinke klus om het boekje in het Engels te vertalen. Daarna maken de kinderen er leuke tekeningetjes bij en kan het geschrift nog voor de kerst op de post. Een winterverhaal als digitaal prentenboek Intussen hebben Margit en ik afgesproken dat we meer zelfgemaakte boeken zullen sturen, prentenboeken of sprookjesboeken misschien. Tijdens het winterthema stel ik aan de kinderen voor een winterverhaal te maken. Dit verhaal zal ik dan ook kunnen gebruiken voor mijn ICTcursus over het maken van een digitaal prentenboek. Ik heb zelf een voorzetje bedacht en stel dat voor aan een
PRIO1 is de naam van het ‘ondernemend leren project’ in het noorden van Zweden.
groepje van acht kinderen. Zij stemmen het direct weg. We brainstormen over een ander verhaal. Uiteindelijk is het geworden: Liza de beer in het bos, een stapelverhaal over dieren in een bos in de winter. We maken een duidelijke taakverdeling: een meisje maakt de achtergrond, ik vraag haar het bos zodanig te maken dat het lijkt of we in het bos lopen De andere kinderen maken allemaal een dier dat een rol moet spelen in het verhaal. Kleuren, wasco, ecoline, verven, stiften Het wordt een boek met 22 bladzijden. De basis is het achtergrondbos waarin we steeds meer dieren zullen laten optreden. Er moeten zestien bladzijden worden gekleurd, liefst een beetje hetzelfde. Nadat het ruwe werk met wasco is gedaan, gebruiken we ecoline voor het opvullen. Het ziet er geweldig uit, maar het geeft niet direct een winters effect. Noodgedwongen moeten we daarna met witte verf het bos van een sneeuwtapijt voorzien. Na het bos zijn de dieren aan de beurt, ook van hen moet een flink aantal hetzelfde gekleurd worden. Er is heel hard gewerkt door de kinderen. Het resultaat is te mooi om alleen te gebruiken voor het prentenboek. We spreken af dat we met de dieren een schimmenspel zullen houden zodra het boek klaar is. Teksten maken De ruwe tekst is klaar, ik lees het voor aan de kinderen, zij geven suggesties voor verbeteringen en in de tijd die daarna komt, schaaf ik aan de tekst en vertaal hem in het Engels. Dan is het boek klaar om het op de computer te zetten. Met behulp van Marco Geenen, onze digitale leraar, komen we heel ver. Het inspreken van de tekst wil echter niet lukken omdat de apparatuur ons in de steek
13
laat. Later thuis, in alle rust, lukt dat beter. In de klas laat ik de kinderen het resultaat zien, ze vinden het leuk, maar willlen ook weten wanneer we aan het schimmenspel beginnen. Presentatie voor de ouders Op woensdag 2 maart sluiten we ons winterthema af. De kinderen maken een uitnodiging voor hun ouders. We laten het schimmenspel zien en zingen een paar winterliedjes. Bijna alle ouders komen kijken. Na afloop van de presentatie kunnen zij ons boek kopen in onze eigen kinderboeken-winkel, de Boekenwurm. Meer internationale contacten Inmiddels hebben we onze internationale contacten uitgebreid. Via andere collega’s corresponderen we nu met een school in Kroatië en een school in Turkije. Ook voor hen zullen we een afdruk van het digitale prentenboek met bijbehorende CDrom maken. Uiteraard in het Engels, een taal die iedereen wel een klein beetje spreekt. We zijn ontzettend benieuwd naar de reacties die we zullen krijgen. Het was een hele onderneming voor onze groep, maar wel heel leuk om te doen. En nu maar afwachten wat de reacties zullen zijn uit de verschillende landen. Misschien krijgen we wel een paar prachtige prentenboeken terug en dat zal ons ongetwijfeld stimuleren om aan de volgende onderneming te beginnen. Ursulien ven Berge-Bakkum, Groepsleerkracht groep 1-2 en adjunct-directeur van Octant in Assendelft
W
De uitdaging: Meester worden in het maken van een graffiti
“Beste dames en Heren.Wij houden een kunstproject.Wij kijken tegen een gigantisch lelijke muur aan als we naar school toe gaan. Eerst was hij wit, maar sinds een paar jaar staan er lelijke graffiti krabbels op. Dat willen wij veranderen.” Op deze manier begonnen de leerlingen van groep 8B van basisschool de Golfbreker uit Koog aan de Zaan hun brieven naar allerlei instanties. In deze brieven vroegen ze om toestemming en om sponsoring van hun project. Hun uitdaging was om de lelijke muur om te toveren in een eigentijds kunstwerk, dat jarenlang te bewonderen zou zijn. Het KUNSTproject Op de Golfbreker willen we dit schooljaar ons grote project op een ondernemende manier aanpakken. De keuze van het onderwerp was vlot gemaakt “KUNST” Iedere groep ging op zoek naar een eigen invullening. De onderwerpen waren heel divers, het varieerde van het leven van bekende kunstenaars tot kunststromingen en tot het experimenteren met een materiaal soort. De bindende factor was het maken van een gezamenlijk “mega”schilderij in de gang van de school. Het schilderij bestond uit tekeningen van alle leerlingen, zij mochten het materiaal zelf kiezen en moesten daarvoor werken op een echte steiger. De Uitdaging De leerlingen uit groep 8B hadden al gauw hun uitdaging geformuleerd. Een lelijke muur mooi maken, dat was veel leuker dan kleine Kunst opdrachten. Geen muurschildering, maar een eigentijdse graffiti moest het worden. De eerste stap was het maken van een woordweb, waar moeten we aan denken, wat moeten we doen als we deze uitdaging willen uitvoeren. Hieruit vloeit een enorme werklijst voort. Een graffiti werk is illegaal en dus strafbaar, dat is een van de eerste problemen. Er moet dus eerst om toestemming gevraagd worden bij de politie en de gemeente wordt geïnformeerd. De eigenaar van het gebouw en de huurder zijn meteen superenthousiast, dus de eerste horde werd gemakkelijk genomen.
14
Het volgende, nog grotere, probleem waar we tegenaan lopen is de financiering, graffiti materiaal is enorm duur en we moeten iemand met vakkennis inhuren, omdat de eigen kennis veel te beperkt is. Allerlei sponsoracties worden geopperd, maar uiteindelijk wordt er gekozen voor het schrijven van brieven naar betrokkenen en om sponsoring vragen.
De Kennis Een kunstenaar is via het Internet snel gevonden. Jannes van Loon wordt door de leerlingen benaderd. Met de gegevens die hij levert worden een begroting en een tijdsplanning gemaakt. Met de kunstenaar maken ze de afspraken over workshops, keuze van het onderwerp en het samen maken van het “echte’werkstuk. Tot enorme blijheid van de leerlingen komt er opeens een e-mail binnen van het Wijkoverleg: zij vinden het een geweldig idee en willen graag sponsoren, Ook de woningbouw vereniging Woonmij Zaanstad wil graag een financiële bijdrage leveren.Alle officiële problemen zijn in een klap opgelost. Door de workshops worden de kinderen nog enthousiaster dan ze al waren. Ze kunnen bijna niet wachten op de dag dat ze echt mogen gaan spuiten. De ontwerpen die ze gemaakt hebben zijn van een bijzonder hoge kwaliteit. Het uitkiezen is daarom ook erg moeilijk: drie ontwerpen worden tenslotte gekozen om op de muur te worden gezet. De Uitvoering Vrijdag 22 april is het dan eindelijk zover! De lelijke muur is inmiddels omgetoverd tot een groot groen vlak. Enorm veel spuitbussen in allerlei kleuren staan uitgestald. In tweetallen mogen de kinderen een half uur lang Jannes gaan helpen. Jannes zet de lijnen op de muur en de kinderen vullen de vlakken. Op de achtergrond worden kikkers (het symbool van onze school) gespoten. De leerlingen dragen mond- en neusmaskers en plastic handschoenen: het ziet er erg professioneel uit. Allemaal reageren ze hetzelfde: graffiti spuiten is helemaal niet moeilijk ( maar natuurlijk alleen op een plek waar het toegestaan is) De Onthulling Tijdens de inloopavond van 27 april willen de leerlingen hun werkstuk onthullen. Het werkstuk moet tot die tijd afgedekt met plastic en “belangrijke”personen moet “het” doen. De burgermeester is jammer genoeg verhinderd, maar
de wethouder van onderwijs wil graag in zijn plaats komen. Natuurlijk moeten de sponsoren een taak krijgen in de onthulling, want zonder hen hadden we dit project niet kunnen uitvoeren. De leerlingen versturen uitnodigingen en studeren een speech in. Het resultaat is een leuke, spontane onthulling. Het Meesterschap Na afloop zijn alle leerlingen van groep 8B ‘meester in graffiti’. Ze willen dit meesterschap graag tonen. Er worden drie workshops georganiseerd voor geïnteresseerde leerlingen uit de groepen 5 tot en met 8. Voor de workshop wordt door een leerling een werkblad gemaakt. Als vakbekwame graffiti kunstenaars vertellen ze over de geschiedenis, over de materialen en het maken van graffiti. De gasten worden vervolgens aan het werk gezet en daarbij vakkundig geholpen. Het is echt genieten om je leerlingen zo aan het werk te zien! De Evaluatie Na afronding van het project hebben we het geheel nabesproken.De leerlingen hebben het een geweldig project gevonden. En er iets van geleerd? ‘Nee, hoor, want bij dit project waren toch geen boeken gebruikt’!. Na wat doorvragen realiseren ze zich dat ze nu weten: hoe je een nette brief moet schrijven; hoe je sponsorbrieven schrijft; hoe je een begroting moet maken; hoe je een tijdsplanning maakt, hoe je graffiti ontwerpt en spuit; hoe je artikelen in de streekkranten geplaatst krijgt; hoe je een artikel voor de krant schrijft; hoe je zelf een workshop kunt geven; hoe je een onthulling moet regelen en nog veel meer… Mijn voorbereiding Als leerkracht wilde ik graag dat dit project voor de leerlingen een succeservaring zou worden. Ik had daarom vooraf zelf bij allerlei personen/ instanties geïnformeerd of het maken van een graffiti werkstuk met een groep leerlingen tot de mogelijkheden behoorde. Natuurlijk heb ook leerinhoud toegevoegd: zo zijn we in een aantal lessen dieper ingegaan op de geschiedenis van de graffiti en heb ik iemand van het bureau Halt uitgenodigd om duidelijk te maken aan de leerlingen wat er kan gebeuren als je graffiti spuit op een muur waar dat verpopten is. Al met al was het een geweldig, grandioos project met een prachtige muur als eindresultaat, waar wij als leerlingen en leerkracht super trots op kunnen zijn. Marleen Groot Leerkracht groep 8 De Golfbreker.
15
Wil jij met jouw onderneming ook in Marktplaats?
Dat kan! • Stuur een berichtje naar de redactie zodat ruimte gereserveerd kan worden. • Zorg voor een artikel van maximaal 2 pagina’s • Schrijf in de tegenwoordige tijd • Voeg foto’s bij van leerlingactiviteiten en liefst ook een foto van jezelf. Kopij voor de volgende Marktplaats inleveren voor 1 oktober 2005.
Colofon Marktplaats – juli 2005 Redactie
Vo r m g e v i n g & o p m a a k Peter Louman, Assendelft Studio Welgraven, Limmen
Ton Kroon, directeur De Hoeksteen Jos van Dort, directeur De Regenboog Marianne Schuurmans, De Educatieve Stad.
Druk & afwerking Marktplaats wordt geschreven door en voor onderwijsgevenden, ter inspiratie en ondersteuning bij het ontwikkelen van ondernemend onderwijs. Verschijnt driemaal per schooljaar en wordt verstuurd naar alle scholen van Agora.
Aranea Offset, Zaandam Informatie Agora De Weer 10 1504 AG Zaandam tel 075 616 86 30
In dit nummer bijdragen van Ursulien van Berge-Bakkum (Octant) Jos van Dort (De Regenboog) Marleen Groot (De Golfbreker) Leo van Herk (De Hoeksteen) Ton Kroon (De Hoeksteen) Pieter Terpstra (De Keizel) Esther van der Ree (Tamarinde) Marianne Schuurmans (De Educatieve Stad) Hubert de Waard (Agora) De foto’s bij de artikelen zijn gemaakt door leerkrachten van de betreffende scholen. De tekeningen van de leerlingen van Octant zijn afkomstig uit het digitale prentenboek.
of De Educatieve Stad Zwanenbloemlaan 20b 1562 SC Krommenie tel 075 622 67 22 Inzenden van kopij: E-mail:
[email protected] met vermelding: kopy marktplaats Marktplaats is een periodieke uitgave van Agora, ondernemende scholen, i.s.m. Ontwerpbureau De Educatieve Stad.
