ONZE WAARD ZOMER 2015

Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

ONZE WAARD

ZOMER 2015 www.nvwa.eu

Zomer 2015 blz. 2

BESTUUR voorzitter Sjoerd Veerman secretaris Frans Kans penningmeester vacature bestuurslid Wim Hoogkamer bestuurslid Jacques Verhagen bestuurslid Miriam Vermeij bestuurslid Nel Welschen bestuurslid Hendrik-Jan van Dijk

Alblasserdam Papendrecht - Papendrecht Nieuw-Lekkerland Papendrecht Dordrecht Hard.-Giessendam

[email protected] [email protected] 078-6154464 [email protected] [email protected] 078-6172348 06-28555285

NVWA ONLINE

INLEVERDATA KOPIJ

Website www.nvwa.eu

Herfstnummer

15 september 2015

Mail [email protected]

Winternummer

15 december 2015

Facebook www.facebook.com/NVWAlblasserwaard

Voorjaarsnummer 15 maart 2016

Twitter @deNVWA

Zomernummer

NATUUR- EN VOGELWACHT “DE ALBLASSERWAARD”

CONTRIBUTIES Ledenadministratie Elly Hoogkamer Postbus 171 3350 AD Papendrecht [email protected] IBAN NL60INGB 0001 9974 31 Volwassenen per kalenderjaar Jeugdleden tot 18 jaar IVN-lidmaatschap extra ‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement

15 juni 2016

17,50 7,50 9,50 13,00

COLOFON Secretariaat Postbus 171 3350 AD Papendrecht IBAN NL85RABO 0113 0630 83 t.n.v. Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

De vereniging is opgericht op 25 november 1969 en ingeschreven bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam op 5 januari 1979 onder nummer 40321641. Artikelen blijven voor verantwoording van de auteurs. Overname is toegestaan, mits met bronvermelding. Redactie Door Verhagen, Bram van Vliet en Marius Teeuw [email protected] Opmaak en drukkerij Vanderperk Groep oplage 850 Tekening voorkant

Spiegelkarper (Piet van Meerkerk)

Foto achterkant

Janny Kleijn

INHOUD ZOMER 2015 3 Van de voorzitter 3 PRIKBORD 4 Waardering voor Jacques Verhagen 5 Kinderactiviteiten 2015 5 Wandelingen 6 Aanwinst bibliotheek 6 Van de ledenadministratie 7 Op stap met de vogels 7 De NVWA actief bij opening nieuwe natuur

8 Werkgroep Planologie 9 Open huis op het landgoed De Heerlijkheid in Papendrecht 10 Speurkids 11 Slootjesdag 12 Foto Collage 13 Meerdaagse excursie naar Perl 14 Het hooilandje in 2015 15 Oliekever 16 Zeldzame vogels in de Alblasserwaard eerste helft 2015

17 18 19 20

Planten- en insectenwerkgroep Natuurkennismakingsweek 2015 Jubileumfeest NVWA voor leden Bijzondere libellen in de Alblasserwaard 23 Activiteiten & Werkgroepen

Zomer 2015 blz. 3

Van de voorzitter Beste leden, De zomer is al begonnen. In de afgelopen maanden hebben we een aantal mooie dingen meegemaakt. Te beginnen met de “ledendag”. Een succes, om na een gezellige start in groepjes uiteen te gaan voor een speurtocht rondom ons mooie centrum aan de rand van het Alblasserbos. Het weer werkte ook geweldig mee. Lees meer in het verslag over deze dag op blz.19. Heel terecht was er die middag ook een eerbetoon voor de inzet van Jacques Verhagen, een superlid van onze club. Op vele plaatsen actief. Hij kreeg een prijs toegekend van Den Hâneker. De vorige verkrijgers van deze duurzaamheidsprijs waren er ook bij toen Cees de Jong de prijs overhandigde. Zie blz. 4. Een mooi bewijs van de grote inzet van Jacques is de samenwerking van zes organisaties in de Alblasserwaard om gezamenlijk voor de gemeente Molenwaard een digitale kaart te maken. In het voormalige stadhuis van Nieuwpoort werden de officiële afspraken ondertekend. Een mooi project waarover u ook meer leest op blz. 8. Jacques is coördinator Planologie in het bestuur van de vereniging.

In de laatstgehouden bestuursvergadering hebben we kennisgemaakt met een kandidaat-penningmeester. De heer Swierstra uit Bleskensgraaf loopt een tijdje met het bestuur mee en als het van beide kanten bevalt, zal er aan de algemene ledenvergadering een voorstel worden gedaan om hem als penningmeester te kiezen. Welkom! Ook hebben we gesproken over uitbreiding van de redactie van Onze Waard. We zijn blij dat twee leden zich hebben aangemeld om samen met Door Verhagen de redactie te vormen. De leden Bram van Vliet en Marius Teeuw (samen al meer dan 60 jaar lid van onze vereniging) doen vanaf dit nummer mee. Bedankt en succes! Het gaat goed met de vereniging, dankzij de inzet van velen. Ik wens jullie allen een goede zomertijd toe en graag tot ziens in ons mooie streeknatuurcentrum. Sjoerd Veerman [email protected] @sjveerman

Kunst in de tuin Op 22 juni kwam een einde aan een heel bijzonder tijdvak, namelijk 19 mei tot 22 juni 2015 was het voorzitterschap van de Rotaryclub Kinderdijk en het voorzitterschap van de Natuur- en Vogelwacht Alblasserwaard in één en dezelfde persoon verenigd. Dat is nog niet eerder gebeurd. En het is zo bijzonder omdat de voorzitter van Rotaryclub Kinderdijk erop moet toezien dat de piramides in de Landschapstuin er goed bij staan en te zijner tijd (diep in deze eeuw) in goede staat geopend kunnen worden. De inhoud geeft dan een tijdsbeeld uit de vorige eeuw.

PRIKBORD

Weidevogelbeheer De provincie Zuid-Holland heeft het Natuurbeheerplan voor 2016 ter inzage gelegd. Het Weidevogelberaad Zuid-Holland waarin wij zitting hebben, heeft een reactie gegeven op het Zuid-Hollandse plan. Samen met de Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden hebben wij ook een afzonderlijke reactie gegeven die geheel is toegesneden op ons gebied – wij bepleiten onder meer dat de weidevogelmonitoring die ‘ons’ collectief dit jaar laat uitvoeren, vergoed wordt. Eind maart heeft het Gebiedscollectief Alblasserwaard en Vijfheerenlanden in Hoornaar een voorlichtingsavond gehouden en werd de deelnamebereidheid gepeild onder de boeren. De respons was goed. Het collectief is nu bezig met het opstellen van een voorstel voor een gebiedscontract; ook de Natuur- en vogelwachten zullen hierbij worden betrokken.

EXCURSIES

VOGELWERKGROEP Trektellingen in Kinderdijk Wintervogeltellingen

PLANTEN- EN INSECTENWERKGROEP Voor meer info zie blz 17. Inventarisatie-avonden en mossenavonden op woensdag 16-09 Najaarsbijeenkomst

05-09

Zilte vegetatie o.a. Neeltje Jans (voor meer info zie blz 17)

WANDELINGEN ALBLASSERBOS o.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz 5. 01-08 Kruiden 05-09 Geschiedenis van het landschap 19-09 Najaarswandeling 03-10 Najaarswandeling

KINDERACTIVITEITEN o.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz 5. 13-08 Waterbeestjes 22-10 Speuren naar sporen in het bos 29-12 Uilen en braakballen

Zomer 2015 blz. 4

Waardering voor Jacques Verhagen door Sjoerd Veerman Aan het begin van de ledendag, zaterdag 18 april van de Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard “ werd aan Jacques Verhagen een blijk van waardering uitgereikt door Den Hâneker. Deze duurzaamheidsprijs werd in 2007 voor het eerst als “Sjoerd J. Veerman-award” uitgereikt aan de voormalige Landschapsplancoördinator. Deze gaf de prijs een paar jaar later door aan Teunis Jacob Slob voor zijn grote inzet voor natuur en landschap in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De prijs is bedoeld voor mensen die zich op een uitzonderlijke manier verdienstelijk hebben gemaakt voor het leefbaar en beleefbaar maken van de Alblasserwaard- Vijfheerenlanden. Heel toepasselijk werd tijdens de ledendag de waardering voor Jacques tastbaar gemaakt. Hij is een echte verenigingsman - samen werken aan de goede zaak. Hij betekent heel veel voor de regio Alblasserwaard. Zijn inzet is groot en gelukkig is dat niet verborgen gebleven.

Den Hâneker wil met deze prijs mensen op een passende manier belonen voor hun belangeloze prestaties ten bate van landschap, natuur en milieu in de regio. Jacques Verhagen (woonachtig in Nieuw-Lekkerland) is volgens Den Hâneker, “Een man gedreven door de overtuiging dat we met elkaar het verschil kunnen maken om de natuur en landschapswaarden van de Alblasserwaard- Vijfheerenlanden te behouden en te ontwikkelen. Dit alles kreeg gestalte in zijn praktische inzet in het veldwerk en monitoring, tot en met het toetsen van plannen en het ontwikkelen van visie. Zijn energie en inzet voor onze streek heeft hij op vele manieren en plaatsen gestalte gegeven, en samen met anderen tot uitdrukking gebracht”. Verhagen is lid van de gebiedscommissie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, bestuurslid bij de Natuur- en Vogelwacht, INV-er, betrokken bij de gebiedscoöperatie Alblasserpoort, de samenwerking van natuurorganisaties in de regio en nog veel meer.

Voorzitter Cees de Jong van Den Hâneker overhandigt het kunstwerk behorende bij de Duurzaamheidsprijs aan Jacques Verhagen. Foto: Arnoud van den Ridder.

Zomer 2015 blz. 5

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v Waar? Streeknatuurcentrum Matenaweg 1 Datum 3356 LS Papendrecht. 0184-412618

Alblasserwaard 2015 Deze activiteitenkinderactiviteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties. Datum

Activiteit

Tijd

13/08/2015 ActiviteitWaterbeestjes

10.00-12.00 Wat Watgaan blijft we het doen? toch heerlijk dat Tijd uur

Informatie: www.nvwa.eu

06/05/2015 Kriebelbeestjes

Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via [email protected] 22/10/2015 Speuren Kosten : 2,50 euro per naar sporen kind, dit is inclusief in het bos 13/08/2015 Waterbeestjes een consumptie.

29/12/2015 Uilen en braakballen

22/10/2015 Speuren naar sporen in het bos

29/12/2015 Uilen en braakballen

Wat gaan we doen?

10.0012.00 uur

scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerleidenkt verschillende in dat Iedereen dat insectendieren enge beesten slootwater zitten. Verbaasd zijn we zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek wanneer we deenbuit naarmeestal al deze kleine beestjes kombekijer kendat in het grote aquarium. achter de meeste insecten heel erg

goed werkinvoor 10.00- 12.00 Herfst het ons bos:verrichten. vallende bladeren, Wat blijft het toch dat scheppen uur paddenstoelen,heerlijk spinnenwebben. Ja, in het metmeer… een net.ErMaar nog nog en water wat nog valt echt 10.00er allerleitijdens de veelwordt meer het te als ontdekken 12.00 uur mooier verschillende dieren in herfstwandeling en dat na slootwater afloop maak zitten. Verbaasd zijn we meestal je nog een natuurschilderijtje. wanneer we de buit bekijken in het

10.00-12.00 Een uilen- en braakballenochtend? grote aquarium. uur Uilen eten onder andere muizen maar Herfst in het bos: vallende bladeren, kunnen deze niet helemaal verteren. paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en 10.00watZe nogspugen meer…de resten uit in de vorm 12.00 uur van echt braakballen. laten Er valt nog veelDeze meer ochtend te ontdekken we diverse (opgezette) uilen zien en tijdens de herfstwandeling en na afloop vertellen over hun eeten leef gemaak je nog een natuurschilderijtje. gaan de kinderen Eenwoonten. uilen- en Daarna braakballenochtend? Uilen zelf de andere braakballen uitpluizen. Miseten onder muizen maar kunnen 10.00schien komen we er dan achter wat helemaal verteren. Ze spugen 12.00 uur dezedeniet uil gegeten heeft. de resten uit in de vorm van braakballen.

Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan Vertrekpunt: Ons Streeknatuurcentrum Alblasserwaard is wat de verbinding tussen heeft. de Randstad en achter de uil gegeten

Alblasserwaard Wandelingen 2015

het “GROENE HART”. In het jonge Alblasserbos ligt een oud moerasbosje en is één van de weinige binnendijkse grienden aanwezig. In de educatieve tuin is een aantal landschapselemenWaar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg – 3356 LS Papendrecht. ten, die kenmerkend zijn voor onze Waard. U 1 kunt met ons, al speurende, planten, zoogdieren, 0184-412618vogels, amfibieën en insecten ontdekken. Op onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten:

Datum Wandeling Informatie: www.nvwa.eu

Aanvang Uw gids

01/08 2015 13.30 uur Nel welschen Voor alle activiteiten kuntkruiden u zich aanmelden via [email protected] 05/09 2015 Geschiedenis van 13.30 uur Leen den Ouden Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Telefoon: 0184-412618 0184-412618

het landschap

19/09 2015 Najaarswandeling

08.00 uur Tineke Hagenaar Elise Meijers

0184-412618

03/10 2015 Najaarswandeling

13.30 uur Miriam Vermeij Marionnel Meyer

0184-412618

Zomer 2015 blz. 6

Aanwinst bibliotheek door Leen den Ouden Aan de bibliotheek van de Natuur- en Vogelwacht is een nieuw boek toegevoegd: ‘Niet zonder elkaar, Bloemen en insecten.‘ van Louis Schoonhoven. ISBN 9789082043648 uitgave met ondersteuning van Vlinderstichting, Naturalis e.a. Het is een interessant boek over de relatie tussen de bloemplantenwereld en de insectenwereld. Uit het verleden kennen wij “De bloemen en haar vrienden” van Jac.P. Thijsse en van kortere tijd geleden het boekje “Bloembiologie”, die beiden op hetzelfde onderwerp ingaan. In dit nieuwe boek wordt de verzamelde kennis van de laatste jaren toegevoegd. Het meest verwonderlijke is, dat het toch veel ingewikkelder in elkaar zit, dan wij dachten. Heb je er wel eens aan gedacht dat er een elektrostatisch veld is om de bloem (negatief) en zijn bestuiver

(positief) geladen waardoor het verzamelen van stuifmeel gestimuleerd wordt. Hoe het zit met bloementrouw, plaatstrouw, tijdtrouw etc. Dat een hommel een geur achterlaat op een bloem, waarvan zij nectar heeft genomen. De volgende bezoeker ruikt dat en slaat die bloem over. Die geur wordt minder naarmate de bloem weer nieuwe nectar aanmaakt. Sommige bloemen doen dat binnen een paar minuten en andere doen er uren over. Naast de soortenkennis zal deze informatie tot meer inzicht leiden hoe de schepping functioneert. Geïnteresseerd in dit boek of andere boeken? Deze kunnen geleend worden. Hiervoor even contact opnemen met Leen den Ouden, tel: 078-6153280 voor een opgave en afspraak.

Van de ledenadministratie

Nieuwe PR-medewerker

Beste leden,

door Frans Kans, secretaris

Met uw lidmaatschap ondersteunt u de Natuur en Vogelwacht en maakt het mogelijk dat wij met uw bijdrage de natuur in de Alblasserwaard uitdragen en ondersteunen. Helaas hebben wij nog niet van iedereen de lidmaatschapsbijdrage 2015 ontvangen. Wij verzoeken u alsnog uw bijdrage te storten op ING-banknummer NL60 INGB 0001 997431 ten name van Natuur-en Vogelwacht “De Alblasserwaard” te Papendrecht met vermelding van uw naam en adres. Het lidmaatschap bedraagt € 17.50. Bij voorbaat hartelijk dank.

In de laatste bestuursvergadering heeft Miriam Vermeij aangeboden de PR-activiteiten van de NVWA te willen verzorgen. Het bestuur maakt dankbaar gebruik van dit aanbod. Miriam zal de werkzaamheden van de uit de regio vertrokken Gerdine den Ouden overnemen. Het bestuur verzoekt betrokkenen voor PR- aangelegenheden Miriam te benaderen en wel via het e-mailadres [email protected]

Elly Hoogkamer

Foto:Ton van Tuijl

Zomer 2015 blz. 7

Op stap met de vogels door Nel Welschen en Heleen Roest Voor de komende zomer is er een doe-en ontdekpad in de zaal en de tuin rondom het thema vogels. De themawerkgroep heeft voor kinderen en hun ouders een tas samengesteld met o.a. opdrachten, zoekkaarten en een verrekijker. Het vogelpad begint met opdrachten in de zaal bij het grote schilderij en de vitrine. In de vitrine staan opgezette vogels en schedels van vogels. Kinderen kunnen ook veren onder de microscoop bekijken. In de tuin zijn er opdrachten bij het ooievaarsnest. Kunnen de kinderen het geluid van de ooievaar met kleppers nadoen? Met de verrekijker over het weiland kunnen de kinderen uitkijken over het weiland en de vogels in beeld proberen te krijgen. Samen met de begeleider kan er dan op de zoekkaart gekeken worden welke vogel gezien is. Bij de paddenpoel is er een stilte opdracht: luisteren naar de vogels. De verschillende zintuigen worden ingezet, dat maakt het zo leuk, zowel voor de kinderen als voor de begeleider(s). Je kunt de tas huren voor 12,50 euro (dit

Jonge Grutto (foto: Gerard Roest)

is inclusief 10 euro borg). Na afloop, bij inlevering van een complete tas, krijg je 10 euro retour. We hopen dat veel kinderen met hun (groot)ouder(s)/ andere begeleider(s) de weg naar het Streeknatuurcentrum weten te vinden. Tot ziens!

De NVWA actief bij opening nieuwe natuur door Ineke Dat Grote belangstelling was er op woensdag 20 mei jl. voor de officiële opening van vier groengebieden in de Papendrechtse Oostpolder. Wethouder Koppenol en Marijke Cornet van de EFRO (Europees Fonds Regionale Ontwikkeling) onthulden als onderdeel van die opening het informatiebord bij de entree van de Tiendzone. De NVWA heeft samengewerkt met het bewonerscomité en Tiendzone Adviesgroep om een zo natuurlijke en cultuurhistorische rand rondom de wijk Oostpolder te creëren. Het groenplan is gefinancierd met behulp van subsidie vanuit de Drechtsteden en EFRO. Kinderen en hun ouders konden na de opening genieten van de nieuwe natuur en de diverse natuuractiviteiten. Het bleef de hele middag gelukkig droog, hoewel er een frisse wind stond. Ook de NVWA presenteerde zich met twee activiteiten, die veel belangstellenden trokken. Kinderen konden samen met een gids ontdekken welke waterdiertjes zich in een sloot bevinden. Er werd enthousiast gevist en daarna werd bekeken wat binnengehaald was. Een deskundige gids van de NVWA hielp hierbij. De vangst werd in een aquarium gedaan. Alle waterdiertjes werden vanzelfsprekend na afloop weer teruggezet in de sloot. De tweede activiteit was ook erg in trek. Er werden

Potjes schilderen (foto: Miriam Vermeij) potjes beschilderd, gevuld met aarde en daarna werd er tuinkers in gezaaid. Ook hierbij was een gids van de NVWA aanwezig om te helpen. Onmisbaar waren de stagiaires van de Natuurweek om de kinderen te assisteren. Deze stagiaires waren leerlingen van het Willem de Zwijger College. De resultaten waren verrassend creatief. De kinderen kregen het advies om het potje op een zonnige plaats te zetten en de aarde vochtig te houden. De tuinkerszaadjes zouden dan al na twee dagen kunnen ontkiemen.

Zomer 2015 blz. 8

Werkgroep Planologie door Jacques Verhagen Waterschap Rivierenland De aandacht voor natuur in de Alblasserwaard bij het Waterschap Rivierenland groeit. Het waterschap wil zich meer inzetten voor ecologisch beheer. Verder is er aandacht bij projecten voor de natuur. De wetgeving is hierbij van groot belang. Bij projecten zoals de de dijkversterking langs de Lek en de kadeversterking van de Boezems te Kinderdijk en het Achterwaterschap is het Waterschap verplicht aandacht aan natuur te besteden. Dit kan op diverse manieren. Het waterschap Rivierenland kiest er voor om bij projecten naast onderzoek door externe ecologische adviesbureaus de Natuur- en Vogelwacht bij de ontwikkelingen te betrekken. De Hoge Boezem Nederwaard van Boezems Kinderdijk moet gebaggerd worden. Langs de Lekdijk heeft een zinkerij gestaan. Dit betekent dat het water vervuild is met zink. Deze vervuiling moet verwijderd worden door het uitbaggeren van de Hoge Boezem, zie onderstaande tekening. In de Hoge Boezem van de Nederwaard broeden vele Zwarte Sterns. Zij maken gebruik van de Gele plomp. De Zwarte Stern behoort tot de instandhoudingsdoelen van dit Natura 2000 gebied Boezems Kinderdijk. Door het zondermeer baggeren zullen de Zwarte Sterns verdwijnen. In overleg met ons heeft het waterschap een plan gePlankaart baggeren boezem Nederwaard Kinderdijk

maakt waarbij een deel van de Gele plomp blijft staan. De Zwarte Stern broedt op vlotjes tussen de Gele plomp. Digitale Kaart Molenwaard In de vorige Onze Waard heb ik iets verteld over de vraag van de gemeente Molenwaard om een digitale kaart te maken waarop informatie staat van archeologie, cultuurhistorie, landschap en natuur in de gemeente Molenwaard. De vraag is beantwoord met een offerte. Deze offerte is gemaakt door de bij dit project betrokken organisaties. Dit zijn de Archeologische werkgemeenschap Nederland, afdeling Lek- en Merwestreek (AWN), Boerderij en Erf, Den Haneker (agrarische natuurvereniging), Historische vereniging Binnenwaard, Historische Kring Nieuwpoort, Historische vereniging West-Alblasserwaard en de Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” (NVWA). Op donderdag 21 mei 2015 hebben deze organisaties de offerte ondertekend en aan de wethouder C. Boenders van de gemeente Molenwaard overhandigd. De wethouder heeft vervolgens de opdracht ondertekend en aan de projectleider overhandigd. De wethouder spreekt bij het overhandigen van de opdracht de wens uit om wanneer het project is afgerond, de gegevens dusdanig vorm te geven dat de informatie op de

Zomer 2015 blz. 9

kaart en de daarbij bijbehorende computerbestanden te gebruiken zijn als onderwijsmateriaal in de scholen. Onze reactie, als deelnemende partijen was hierop: “Eerst dit project”. Verder valt bij dit project op dat ambtenaren van de gemeente, provincie en waterschap positief staan tegenover dit project. Dit kan leiden tot het verkrijgen van basis kaartmateriaal en informatie die voor ons anders moeilijk te verkrijgen is. Het op elkaar afstemmen van informatie is hierbij van groot belang en zal de nodige tijd kosten. Het project is gestart. Uit een aantal overleggen blijkt dat de sfeer tussen de betrokken partijen goed is. We hebben allen hetzelfde doel. Verder leer je van elkaar veel. Je kunt elkaar aanvullen. Als voorbeeld een donk. Een donk is een verhoging in het landschap. Het is een rivierduin, gevormd door zandafzetting door de rivier, die is ontstaan tijdens het laatste gedeelte van het laatste glaciaal, het Weichselien verleden. De vegetatie is er van nature anders dan in het veengebied. De vegetatie en het landschappelijk deel zijn

Hoge Boezem van de Nederwaard (foto: Jacques Verhagen) als natuurlijk fenomeen voor het landschap van belang. Uit het oogpunt van Archeologie is de donk groter dan het landschappelijke deel. Men kijkt naar de voet van de donk, het deel dat onder de grond aansluit op de harde ondergrond onder het veen. Dit betekent dat we voor ons project onderscheid gaan maken tussen de donk en de donkvoet, op de kaart met een eigen oppervlak. Dergelijke verschillen zullen meer voorkomen. Onze eerste fase is het verzamelen van bestaande informatie en kaarten.

Open huis op het landgoed De Heerlijkheid in Papendrecht door Ruth van Stam Het landgoed De Heerlijkheid wordt gerund door de familie Korteland. Het heeft een vrij groot oppervlak aan fruitbomen. Zij proberen zoveel mogelijk duurzaam te werken, zo weinig mogelijk gif spuiten en zo veel mogelijk met goede insecten werken. De kweker gebruikt gebruiksvriendelijke insecten om kwalijke insecten te verdelgen, denk aan het Lieveheersbeestje tegen luis. Zaterdag 13 juni heeft de fruitkweker Open Huis gehouden op zijn Heerlijkheid met in gebruik name van zes bijenkasten. Uiteraard zijn de bijen goed voor de bestuiving van zijn fruitbomen en ander fruit, zoals aardbeien. De Natuur- en Vogelwacht ”De Alblasserwaard “ was ook uitgenodigd om daar met een kraam te staan. Wij (werkgroep Educatie) hebben de uitnodiging aangenomen, omdat wij een samenwerkingsverband zijn aangegaan met de imker. Wij hebben als vereniging duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Deze imker wil zijn bevindingen met ons delen over alles wat in zijn bijenwereld omgaat. En dat is heel wat. Bijvoorbeeld hoe communiceren bijen met elkaar en waar halen de bijen nectar vandaan, hoe wordt honing gemaakt. Hoe kunnen artikelen, die bijen produceren, positief op onze gezondheid inwerken. De Jeugdeducatie groep en de imker willen dit tezamen verder uitdragen aan de scholen. Dat bijen-kijken niet altijd een pretje is, ervoer ik via een rondleiding met de imker. Wij stonden naast het Bijengebouwtje. Binnen in het gebouwtje kan men de bijen

en de kasten achter glas bekijken. Maar naast het gebouwtje kunnen de bijen om je heen vliegen. En ja hoor! Een gegil van een vrouw naast ons met een melkblanke hals. Een bij dook, zoals zij ons dat vertelde, met een vooruitgestoken angel in haar nek. Zij deed nog een poging om de bij te doden. Maar dat mislukte. Maar ach, een bij zonder angel gaat binnen de kortste keren ook dood. Die angel op haar blanke hals kon je goed zien zitten. De vrouw kreunde van de pijn. Uiteraard haalde de imker de angel elegant uit haar hals. Het was een mooi gevormde angel. Echter het gif had zijn werk reeds gedaan. De imker bood zijn excuses aan. Daar had die vrouw echter weinig aan. Het bleef een pijnlijke plek. Later hoorde ik, dat je er zo snel mogelijk azijn op moet doen, dan bijt dit het gif eruit.(?) Wat betreft onze kraam, die werd redelijk goed bezocht, ook door jonge kinderen. Zij werden uitgenodigd om een speurtocht in de boomgaard te doen. Deze speurtocht hield in, dat er op verschillende plaatsen kaartjes met foto’s van insecten waren opgehangen. De kinderen moesten lezen wat de naam van het insect was en een letter op de antwoordkaart plaatsen. De elf letters vormden dan weer een naam van een insect. In dit geval: Vuurvliegje. Op het veldje stonden nog wat gezellige kraampjes en het was gelukkig goed weer. Het was er aangenaam verpozen. En de Werkgroep Jeugdeducatie hoopt op een vruchtbare samenwerking.

Zomer 2015 blz. 10

SPEURKIDS door Ron Leeuwis Ook al gaat het dit jaar maar heel voorzichtig, één ding is zeker, de zomer komt er aan. Dat betekent dat we weer een seizoen Speurkids erop hebben zitten. Ja, helaas kunnen we voor deze editie van “Onze Waard” geen verslag doen van het kamp, want dat is pas over een paar weken en de knaller van het jaar. Maar toch kunnen we iedereen wel vertellen dat we een geweldig voorjaar hebben gehad met elkaar. Een voorjaar, waarin we veel dingen hebben gemaakt voor de insecten. Eerst een vlinderhuisje en later een bijenhotel en om ze ook nog van eten te voorzien, hebben we het ook nog over bloemen en kruiden gehad, waar we voor ons zelf een potje meekregen, waarin kruiden gezaaid waren. We zijn natuurlijke reuze benieuwd wat er van terecht gekomen is. Ook jullie zintuigen zijn beproefd en die waren best scherp zeg. Ja, zelfs die koffieleut, die ik ben, had niet eens geroken dat er in een bekertje, gemalen koffie zat. Oei, dat was een kwalijke zaak, maar jullie hebben mijn en elkaars gebreken sportief opgevat. Kortom beste lezers, het zijn kanjers die Speurkids. Het voorjaar is ook altijd het seizoen, waarin we ons “uitje” plannen. Zo ook dit jaar en dankzij de steun van de ouders, konden we met zijn allen naar de Tenellaplas bij Oostvoorne. Een leuke speur en doe tocht en een excursie door de duinen naar het strand. Er was van alles te zien en te beleven en het weer was geweldig. Ja, dan is zo’n bezoek aan het strand altijd tekort. Maar wie weet gaan we nog een keer naar de Natuurschool in Stellendam? We vonden wel dat nu jullie zo je best hadden gedaan voor de insecten en daarover van alles geleerd hebben, dat jullie daar ook het resultaat van mochten zien en proeven. Vandaar dat we de laatste keer een echte imker hebben uitgenodigd, om te laten zien wat er al-

lemaal moest gebeuren om een potje honing te krijgen. Prachtig toch zo’n bijenvolkje te zien en zo’n bijenkast en de raten die de bijen maken? En wie had gedacht van te voren, dat er heel veel meer soorten bijen zijn, dan alleen honing bijen? In elk geval hopen we dat de honing heeft gesmaakt die iedereen mee mocht nemen in een potje. Toegegeven, niet iedereen hield er van, of had het nog nooit geproefd. En ja nu de kampnacht nog, daar ga je nog wat meemaken. Hopelijk kunnen we daarvan verslag doen in het herfstnummer. En iedereen is natuurlijk nieuwsgierig wat voor feest dat is geweest. Als jij nu ook zin krijgt om bij de club te komen, nou stuur dan gerust een mail naar Geri de Lange, die kan je er alles over vertellen. En als je een vriendje of vriendinnetje hebt, die het ook leuk lijkt, laat het dan ook weten, want die zijn van harte welkom in het nieuwe seizoen. Maar psssst ouders, even onder ons. Als u nu ook graag eens op zijn tijd het kind in u naar boven wil laten komen, houden wij ons aanbevolen om eens kennis te maken met de Speurkids, want we zoeken eigenlijk nog wel wat leiding om de club te versterken. Maar ook degene die geen kinderen op de club heeft en af en toe eens zin heeft, om samen met de Kids met veel oerwoudgeluiden door het bos heen te denderen en misschien zelf ook nog wel wat wil delen en leren over de natuur met de Speurkids? Schroom dan ook niet om contact op te nemen met Geri de Lange. Haar contact gegevens kunt u via internet en achterin dit blad vinden. En anders kunnen de beheerders van het gebouw u wel helpen. Voor mij wordt het tijd om deze laatste bijdrage, voor de zomer af te sluiten en iedereen een hele fijne vakantie toe te wensen en alvast een geweldig nieuw seizoen bij de Speurkids. We hebben genoten afgelopen jaar en hopen dat iedereen het ook in het volgend seizoen zal doen.

Bezoek strand door Speurkids (foto: Ron Leeuwis)

Speurtocht bij Tenellaplas (foto: Ron Leeuwis)

Zomer 2015 blz. 11

Slootjesdag 13 juni 2015 door Nel Welschen Al om 09.45 uur druppelden de eerste kinderen en hun ouders binnen om deel te nemen aan de slootjesdag. Deze dag bestond uit vier activiteiten, die kinderen naar eigen keuze konden gaan doen. Hierbij maakten ze gebruik van een opdrachtenboekje. De vitrine in de zaal met daarin een bevervel, tanden van een bever, afgeknaagde houtsplinters, een rest van een afgeknaagde boom en nog een Beverrat en Muskusrat trok veel aandacht. Natuurlijk mocht de “Bever” ook even geaaid worden. De proefjes op het terras werden serieus gedaan. Het maken van een eigen waterzuivering, eerst vies modderwater maken en dan kijken of je zuivering werkt, dat is spannend. Natuurlijk ook met een echt schepnet in de sloot vissen. Ja! Zelfs een kikker werd gevangen. In het verzamel aquarium waren kinderen getuige van de roofzucht van een Staafwants. Opvallend dat ook ouders deze activiteit met enthousiasme volgden. Ten slotte nog een wandeling in de tuin die gericht was op het thema “water”. Aan het einde van deze wandeling even kikkers kijken bij het moeras. Ook nog een blik onder water met een speciale kijker en de temperatuur en helderheid meten. Na zo’n ochtend mogen kinderen zich “slootjesexperts” noemen. Deze benoeming werd beloond met een opgespelde button, een sloot ontdekkaart en een mini doeboekje over water.

De IVN gidsen die deze ochtend verzorgden, kregen als beloning deze reactie van één van de deelnemende kinderen: ”Het was super leuk!”. Een geslaagde dag, die werd georganiseerd in het kader van de ”nationale slootjesdagen” van het IVN (Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid).

Bekijken vangsten slootjesdag (foto’s: Nel Welschen)

Zomer 2015 blz. 12

Roodkopvuurkever (foto: Ton van Tuijl)

Echte valeriaan (foto: Ton van Tuijl)

Bont zandoogje (foto: Ton van Tuijl)

Scholekster (foto: Gerard Roest)

Grutto (foto: Gerard Roest)

Broekmolen Streefkerk (foto: Ton van Tuijl)

Zomer 2015 blz. 13

Meerdaagse excursie naar Perl door Bea Koetsier

Al jaren is deze excursie een groot succes. Dit jaar gingen we net als vorig jaar naar Perl in Duitsland. Mooie plekken zijn vlakbij zoals de Hammelsberg en Natuurgebied Montenach. Verleden jaar waren we een maand later en helaas troffen we alleen uitgebloeide orchideeën aan. Nu (eind mei) was het geweldig met de orchideeën. Bij een stop op de heenreis ontdekte Hanny een mooie grote rups. Deze werd niet gefotografeerd. Dus het zal helaas een raadsel blijven. Verder zagen we vrijdagmiddag meteen al vele fraaie orchideeën soorten, waarbij vooral de Bokkenorchis bij mij in de smaak viel. We liepen in de regen en dat heeft ongetwijfeld mooie plaatjes opgeleverd met al die druppels op de bloemen. Zelf heb ik mijn betere camera er niet aan gewaagd, maar ik verwacht veel van de foto’s van Ton. Ondanks het natte weer was de stemming meteen heel goed. Dat is het bijzondere van deze excursies. Het is altijd gezellig! Leuk ook dat Jelta er bij kon zijn. Zij was jarenlang zeer actief bij de NVWA plantenwerkgroep en ook met de nachtvlinders, maar woont nu met man en zoon in het Brabantse Valkenswaard. Gelukkig was het de volgende dagen wel droog. Er gaat uiteraard veel aandacht naar de flora en Bram van Vliet houdt dit nauwgezet in zijn notitieboekje bij. Verleden jaar werden door hem 279 plantensoorten genoteerd. Dit jaar waren het er 319. Vlinders waren er dit jaar ook, maar mogelijk door de kou en misschien door het vroege tijdstip vielen de aantallen in vergelijking met de vorige jaren tegen. Het blijft geweldig om het Groot geaderd witje te zien.

Prachtig wit met zwarte lijnen, zo eenvoudig en verfijnd. Ik zou willen zeggen, de kluut onder de vlinders. We zagen ze zelfs parend net als het piepkleine Dwergblauwtje. Het Bloemenblauwtje liet zich bereidwillig uitgebreid fotograferen. Al weer zo’n vlindersoort waar het niet goed mee gaat. Corrie was in de wolken met de zeldzame Zuidelijke keizerlibel en nog wel een paringsrad. De ontmoeting met een levende Hazelworm vond ik persoonlijk een van de hoogtepunten van dit reisje. Hoewel een Hazelworm lijkt op een slang, is het een hagedis en wel een zonder poten. Uiteraard verdween hij snel in de vegetatie. Een hele rand met vogelnestjes viel op. Dit vond ik een nogal saaie orchidee, maar, zei Teus kijk eens goed naar de kleine bloempjes. Dat heb ik toen gedaan en dan zie je pas dat het echt een orchidee is en heel bijzonder. Het zien van de Zwarte specht is ook geen dagelijkse bezigheid. Het was het toetje aan het einde van de wandeling op onze laatste dag. Leo had ook deze keer een uitstekend hotel uitgezocht. Goede kamers, heerlijk eten en last but not least enorme glazen lekker bier. Bovendien kwamen we uit op een heel bescheiden prijs. We kregen iedere dag een smakelijk lunchpakket mee. De eerste dag wilden ze ons op pad sturen met één broodje, maar dat heeft onze doortastende Gerda meteen geregeld. Op de laatste dag troffen meerdere deelnemers zelfs vier broodjes in hun pakket aan… Al met al een waardevolle traditie, waarbij nieuwkomers welkom zijn. Foto’s: Bea Koetsier

Zomer 2015 blz. 14

Het hooilandje in 2015 door Bram van Vliet Bij de aanleg van de educatieve tuin bij het Streeknatuurcentrum in 2000 is ook een hooilandje “gemaakt”. Gemaakt tussen aanhalingstekens, want het is een enigszins hoogmoedige gedachte, dat je als mens natuur kunt maken. Hooguit kun je gunstige voorwaarden scheppen en dan de natuur het werk laten doen. Dat is in het hooilandje wonderwel gelukt. Bij de aanleg is de voedselrijke bovenlaag verwijderd. Daarna verschenen pionierssoorten die in 2001 voor een groot deel al het veld hadden geruimd. Op een strook, waar vroeger waarschijnlijk een sloot heeft gelopen, groeide massaal Liesgras, een soort die van voedselrijke omstandigheden houdt. Toch heeft het nog acht à negen jaar geduurd voor de soorten van bloemrijk hooiland verschenen. Een stukje land verschralen vraagt veel meer geduld, als het verrijken. Voor het laatste is een zak kunstmest genoeg. Verschralen bereik je door elk jaar te maaien en het maaisel af te voeren. Zo is te zien dat in de strook met Liesgras deze soort afnam, terwijl daarvoor in de plaats steeds meer Scherpe zegge verscheen. Nu is Liesgras in het hooilandje een zeldzame soort en staat de Scherpe zegge op de voormalige sloot. Opvallend is ook dat het aandeel van grassen in het hooilandje aanzienlijk is geslonken. Zeggesoorten nemen toe; er komen nu zeven soorten voor: Scherpe zegge, Tweerijige zegge, Sterzegge, Ruige zegge, Zwarte zegge, Geelgroene zegge en Blauwe zegge. Verder doen soorten als Echte koekoeksbloem, Moeraskartelblad, Grote ratelaar het goed. Zij geven in juni kleur aan het hooilandje. Zo moet een groot deel van de Alblasserwaard er vroeger uit hebben gezien!

Grote ratelaar (foto: Ton van Tuijl) Kroon op het werk is het verschijnen van de Rietorchis in twee ondersoorten: met gevlekte en ongevlekte bladeren. En als klap op de vuurpijl het verschijnen van de Moeraswespenorchis in 2014! Alles bij elkaar kan zeker van een succes gesproken worden. Eind juni wordt het hooilandje gemaaid en dan duurt het weer even voor de kleur − iets minder uitbundig − terugkeert. Bij het weilandje aan de westkant van het hooilandje is de bovenlaag niet verwijderd, wel wordt het jaarlijks gemaaid en het maaisel afgevoerd, maar de verschraling kost hier veel meer tijd. Grassen voeren de boventoon. De Grote ratelaar heeft zich hier ook gevestigd. Omdat de Grote ratelaar een halfparasiet is, onttrekt hij voedingsstoffen aan grassen. Mooi is te zien hoe het gras bij de Grote ratelaars lager blijft dan elders. Als u de educatieve tuin bezoekt, let dan ook op de terrasoever. Ook daar is de bovenlaag verwijderd met een mooi resultaat. De Koningsvaren heeft zich daar spontaan gevestigd.

Links het hooilandje en rechts het weiland, waar gras de overhand heeft. Bij de Grote ratelaars is het gras lager (foto: Bram van Vliet)

Zomer 2015 blz. 15

Oliekever door Bram van Vliet Tijdens de excursie dit voorjaar naar ZuidLimburg van de Planten- en insectenwerkgroep vonden we op de dijk van het Julianakanaal een vrij forse kever. Omdat ik hem al eens eerder gevonden had, herkende ik hem meteen als Oliekever (Melo proscarabeus). Toen een van ons het dier oppakte, perste het een olieachtige vloeistof uit zijn gewrichten. Deze stof is giftig en een afweermiddel tegen belagers. De Oliekever kan tot 3,5 cm lang worden, is donkerblauw van kleur en het lijkt net of zijn dekschilden te kort zijn: het achterlijf steekt er een heel eind onder uit.. Ze leven van plantaardig materiaal. Op Waarneming.nl is te zien dat de meeste vondsten in het zuiden van Limburg gedaan worden. Maar ook in de Alblasserwaard komt hij voor. De enige melding was op 18 mei 2013 in de Avelingen. Zelf heb ik de kever op 10 mei 1998 gezien, ook in de Avelingen. De levenswijze van de Oliekever is heel bijzonder. Het vrouwtje legt talloos vele eitjes in de grond. De larven die daar uit komen, kruipen naar een bloem, klimmen omhoog en gaan in de bloem zitten en wachten tot een insect de bloem bezoekt. Zodra dat het geval is, klemmen ze zich vast aan de bloembezoeker en laten zich

Tekening Bram van Vliet zo meevoeren. Dit is een cruciaal moment. Want alleen als het een solitaire bij is, die het nest in de grond maakt, komt het goed. In alle andere gevallen overleeft de larve het niet. Vandaar dat het vrouwtje zoveel eitjes legt. Het percentage dat zich door de juiste gastheer laat mee nemen is maar heel klein. Wel is het zo dat de larven een bepaalde geur uitzenden, waardoor de gewenste bijen gelokt worden. Als de bij of hommel bij het nest aangekomen is, onder de grond, laat de oliekeverlarve zich los. Hij eet het ei van de bij op en leeft dan verder ten koste van het voedsel van de gastheer. Een echte parasiet dus. In het nest van de gastheer vervelt en verpopt de oliekeverlarve zich. Pas in het volgende voorjaar komt de volwassen kever uit de grond tevoorschijn en kan de cyclus zich herhalen. Vind je in het voorjaar een Oliekever, laat hem met rust en meld het op Waarneming.nl. En neem je hoed af voor deze overlevingskunstenaar. Bronnen: Wikipedia Soortenbank.nl Jac. P. Thijsse: Verkadealbum Lente De levende natuur 6 (4) 84-86 (1901)

Zomer 2015 blz. 16

Zeldzame vogels in de Alblasserwaard eerste helft 2015

Ook in het afgelopen halfjaar hebben weer vele paren ogen en oren de Alblasserwaard scherp afgespeurd op zeldzame vogelsoorten, van de grond tot hoog in de lucht. Daardoor kan hier weer een waarnemingenoverzicht verschijnen. Januari Leuk was de kleine bonte specht, die vanaf het begin van dit jaar tot 6 mei werd waargenomen in het Alblasserbos, achter het Streeknatuurcentrum. Met name in februari is de vogel vaak gezien. Op 1 januari werd een goudvink waargenomen in het Kippenbos. Op 3 januari werden twee casarca’s gezien nabij Neder-Hardinxveld. Op 5 januari vloog een onvolwassen zeearend over polder Nieuw-Lekkerland richting west. Op 10 januari werd een vrouwtje goudvink gezien en gefotografeerd in Hardinxveld. Weer een goudvink, nu in Gorinchem op 14 januari. Van 18 januari tot 5 maart huisde een kleine zilverreiger in de omgeving van Meerkerk en Hoogblokland. Op 20 januari vloog nog een kleine zilverreiger over Hardinxveld richting zuid. In de nasleep van het velduilengeweld van vorig najaar werd op 23 januari nog een velduil waargenomen op het Vogeltjesland, net ten oosten van de Overwaard. Februari Behoorlijk spectaculair voor Alblasserwaardse begrippen is een groep van zeven rotganzen die over polder het Middenblok (Giessendam) vloog op 9 februari. Op 10 februari wordt de eerste rode wouw van het seizoen gemeld. De vogel vloog over de Slingelandse plasjes. Op 12 februari werd een kleine barmsijs waargenomen in het Alblasserbos, gedeelte Oud-Alblas. Erg leuk is de waarneming van een adulte dwerggans in polder Muisbroek, Schelluinen op 14 februari. Nog meer kleine barmsijzen; twee exemplaren in het Alblasserbos, gedeelte Papendrecht op 17 februari. Bijzonder is de waarneming van een roodhalsfuut in de Hoge Boezem van de Nederwaard, de 21e voor de Alblasserwaard. De vogel liet zich bekijken van 17 februari tot 3 maart. Op 24 februari werden twee goudvinken waargenomen in Sliedrecht. Maart Maart begint met een rode wouw die op 3 maart over Giessenburg richting zuidwest vloog. Weinig kraanvogelgeweld dit voorjaar in de Alblasserwaard, maar toch een paar waarnemingen. Zo werden op 5 maart ’s nachts overvliegende kraanvogels gehoord die Alblasserdam passeerden. Op 9 maart zaten twee casarca’s op plasdras Langenbroek. Op 11 maart vlogen twee zeearenden over de Merwede bij Hardinxveld. Op 13 maart werden weer twee casarca’s gezien, dit keer nabij Neder-Har-

Woudaap (foto: Corné Stam) dinxveld. Op 22 maart vloog een zeearend over de Merwede bij Hardinxveld richting oost. Op 24 maart vlogen twee kraanvogels over de A15 bij Hardinxveld richting noordoost. Op 24 maart zagen twee waarnemers afzonderlijk van elkaar een rode wouw, die over Meerkerk en Noordeloos naar noordwest vloog. Een dag later weer een rode wouw, dit keer een exemplaar dat over Ottoland vloog, richting oost. Op die 25e maart werd ook een kleine zilverreiger gezien in polder Streefkerk. April En we zitten alweer in april. In deze maand gaan alle rechtgeaarde vogelaars nog scherper kijken en luisteren, want de kans op zeldzaamheden is behoorlijk... Tenminste, vooral met aanhoudende oostenwinden. Maar die waren nogal schaars dit voorjaar. Maar desondanks zijn er heus nog wel zeldzame vogels waargenomen. Zo vloog op 6 april een groep van negen rosse grutto’s over telpost Kinderdijk richting noord. Diezelfde dag vloog een visarend over polder Nieuw-Lekkerland richting noord. Een late kraanvogel vloog op 11 april over Hardinxveld richting noordwest. Die dag weer een visarend, dit keer een exemplaar dat over Alblasserdam richting noordoost vloog. Op 12 april vlogen een dwergmeeuw en visarend over de Merwede bij Hardinxveld. Heel spectaculair is de waarneming van een kleine burgemeester in de Alblasserwaard op 13 april. Denk hier bij ‘burgemeester’ niet gelijk aan ‘iets met ketting en hamer’, maar de kleine burgemeester is een meeuwensoort die ook landelijk behoorlijk zeldzaam is. De vogel werd eerst aan het eind van de middag nabij de Avelingen bij Gorinchem gezien, om zeven uur ’s avonds vloog hij over Sliedrecht richting west. Een primeur voor de Alblasserwaard! Op 13 april vlogen twee dwergmeeuwen over Nieuw-Lekkerland richting west. Een nog latere kraanvogel werd op 19 april gezien op de Donk. Op 20 april vloog een visarend over polder Streefkerk richting oost. Op 23 april weer een visarend, deze keer een richting oost vliegende vogel over Sliedrecht. Deze dag werd ook een middelste zaagbek waargenomen op de Avelin-

Zomer 2015 blz. 17

gen bij Gorinchem. Op 24 april werd een bonte vliegenvanger waargenomen in Hoornaar. Die dag zat er ook een casarca ter plaatse in polder Gijbeland. We sluiten april af met op de 29e een vliegende over polder Muisbroek, Schelluinen vliegende visarend. Mei Is april een spannende vogelmaand, mei is dat haast nog iets meer. Ondanks overheersende zuidwestenwinden zijn er toch weer enkele mooie soorten waargenomen. Op 1 mei vloog een adulte zeearend over Hardinxveld. Op 7 mei zat een temmincks strandloper op plasdras Langenbroek. Twee dagen later, op 9 mei, zaten er zelfs twee. Van 13 tot 27 mei werd een zingende grote karekiet waargenomen langs het Kanaal van Steenenhoek. Op 14 mei werd een grote karekiet gehoord langs het Achterwaterschap, net ten westen van de Zijde. Op 15 mei werd een adulte zeearend gezien in polder Molenaarsgraaf, die daar aan de grond zat. Overvliegende zeearenden worden wel eens gemeld, beesten die ter plaatse zitten zijn daarentegen (nog) behoorlijk zeldzaam. Van 19 tot 23 mei werd een casarca gezien in de Avelingen bij Gorinchem. Op 24 mei vlogen twee zilverplevieren over Sliedrecht richting het noordoosten. En het blijft maar doorgaan in Sliedrecht, een dag later, 25 mei, vloog daar een vrouwtje grauwe kiekendief over, ook richting noordoost. Op de 25e werd ook een mooie geoorde fuut in zomerkleed gezien op het Achterwaterschap, net ten oosten van de Middelweg. Van 14 tot en met 30 mei werden weer verschillende kwartels gehoord in de Donkse Laagten. Op 25 mei werden er daar zelfs vijf gehoord. Weer eens een goed jaar dus voor deze soort. Juni Juni is op vogelgebied vaak vrij saai. De vogelconcerten zijn ’s ochtends niet meer zo uitbundig doordat veel vogels bezig het erg druk hebben met voeren van hun jongen. En watervogels beginnen zachtjesaan met ruien en raken daardoor hun mooie kleuren kwijt. Al met al is het vaak een stuk stiller dan in april en mei. Ook worden in juni meestal niet zoveel zeldzaamheden opgemerkt als in de twee maanden daarvoor. Maar dit jaar bracht juni toch een paar leuke verrassingen met zich mee! Lees en huiver... Op 13 juni werd nog een kwartel gehoord in polder Zuidzijde-Hofwegen en Ruybroek (Bleskensgraaf). Heel gaaf is de ontdekking van een woudaap in de Hoge Boezem van de Nederwaard in Kinderdijk, ook op 13 juni. Drie tellers hoorden het beest ’s ochtends vroeg roepen tijdens een broedvogelronde. Later op de dag, en in ieder geval nog de daarop volgende week, liet de vogel zich bij tijden prachtig bekijken. Gezien het beest steeds volop bleef roepen lijkt de woudaap, in ieder geval in de genoemde periode, ongepaard. Op 15 juni vloog een zeearend over Gorinchem richting het zuidwesten. Nog meer reigergeweld: op de 17e werd een koereiger ontdekt in polder Blokweer, Alblasserdam. De vogel zat er in

ieder geval op de 25e nog. We sluiten dit overzicht met, natuurlijk, nog een reiger. Op 20 juni werd een kleine zilverreiger waargenomen langs de Merwede in Sliedrecht. Het is weer best een behoorlijke lijst geworden, met zo links en rechts toch een stevige zeldzaamheid er tussen. De zomer is misschien nog maar net begonnen, toch gaat de najaarstrek alweer bijna starten! In juli gaan veel steltlopers namelijk alweer op de wieken richting het zuiden. Hou de komende tijd dus de lucht (en natuurlijk alles daaronder) goed in de gaten!

Planten- en insectenwerkgroep Door Bram van Vliet Tot half september wordt er nog wekelijks, meestal op woensdag, een kilometerblok in de Alblasserwaard geïnventariseerd. Wie interesse heeft om een keer mee te gaan en veel planten te leren kennen, kan tijd en plaats opvragen bij de coördinator. Wie regelmatig op Waarneming.nl kijkt, ziet dat er in de Waard heel wat bijzondere soorten gevonden worden, Vaak zijn het planten die van elders op één of andere manier aangevoerd zijn. Vondsten van zeldzame ’streekeigen planten’ komen minder voor. Daarom is de vondst van het Veenmelkviooltje spectaculair. Vroeger een soort die in de Alblasserwaard regelmatig voorkwam, maar nu vrijwel verdwenen is. Hetzelfde geldt voor de Vlozegge, die na jaren op een bekende groeiplaats terug gevonden is, samen met Blonde zegge. Voor de komende tijd staat nog een excursie op het programma: Zaterdag 5 september gaan we in Zeeland op zoek naar vegetatie van zilte plaatsen. We kijken eerst bij Neeltje Jans. Verzamelen om 8.00 uur op de carpoolplaats in Alblasserdam, aanmelden bij de coördinator. Deze excursie is in samenwerking met KNNV afdeling IJssel en Lek. Woensdag 16 september is de najaarsbijeenkomst van de PIWG in het Streeknatuurcentrum om 19.30 uur. Half september starten ook weer de mossendetermineeravonden in het Streeknatuurcentrum, Meestal op woensdag om 19.30 uur. Altijd bij de coördinator vragen of het doorgaat.

Zomer 2015 blz. 18

Natuurkennismakingsweek 2015 door Miriam Vermeij En weer was de Natuurweek volgeboekt. Met 23 leerlingen uit het voortgezet onderwijs, 374 basisschoolleerlingen, onze NVWA schoolgidsen, limonade en koek, hebben we van 18 tot en met 22 mei een mooie week gehad. De Natuurkennismakingsweek is in 2010 in samenwerking met de gemeente Papendrecht begonnen om meer scholen naar de Natuur- en Vogelwacht te laten komen. De week is nu al niet meer weg te denken. De basisschoolleerlingen werden deze week begeleid door circa 23 leerlingen van het Willem de Zwijger College uit Papendrecht. Iedere leerling uit het voorgezet onderwijs krijgt een groep basisschoolleerlingen mee en laat ze dan kennis maken met slootonderzoek, insecten, planten en bomen. Hiervoor hebben zij op maandagochtend les gehad van onze schoolgidsen. De ochtend of middag wordt afgesloten met drinken en een koekje, waarna de kennis van de basisschoolleerlingen wordt getest met de WAAR / NIET WAAR quiz. De maandagochtend is het altijd even aftasten en warmlopen. In de middag komen de eerste scholen en dan valt alles op zijn plaats. Dit jaar hadden we een fijne groep leerlingen van het voortgezet onderwijs om mee te werken. Altijd op tijd en er was bijna niemand ziek. Ook fijn voor de rest van de leerlingen, want dan kon men met kleine groepjes de tuin in. We begonnen de week met veel wind en dus nog best koud. Ook hebben we nog een hagelbui gehad, maar alle ontberingen werden op vrijdag beloond. Heerlijk weer met zon en zonder wind. De ‘gidsen voor een week’ hebben hun bevindingen hieronder omschreven. Lees en geniet!! • “Was soms wel leuk. Sommige kinderen waren best wel druk. Als de kinderen niet druk waren, was het wel heel leuk; • Hoi, het was heel leuk met de kids. Heel veel plezier met de kinderen en de ouders. De speeltuin was minder leuk. Doei, doei, groetjes de kids; • Het was wel leuk, alleen minder leuk als de kinderen hier al wel eens zijn geweest, dan weten ze alles al; • Het was leuk om te zien hoe leuk kinderen het vonden om in de natuur te zijn. Het was echt een bijzondere ervaring; • Superleuk!; • Een hele leuke week gehad!; • Leuke ervaring; • Goede begeleiding, lelijke kinderen; • Het was leuk * Evi; • Ik vond het heel leuk om de doen! * Danique; • Beter dan school * Bram; • Leuk om te doen * Alexia;

• Soms leuk, ligt aan de kinderen en de ouders; • Ik hou niet van kinderen; • Het was een leuke ervaring. De kinderen vonden het leuk om wat te leren en het zelf ook te proberen; • Het was erg leuk om te doen. Vooral het enthousiasme bij de kinderen was leuk om te zien. Ze wilden graag wat leren en deden (meestal) goed mee; • Aan het begin zag ik er tegenop, maar nu vind ik het zelfs wel jammer om volgende week weer naar school te gaan * Husna; • Ik vond het leuk om met kinderen te werken * Rocio; • Het is super om te doen. Mensen (ouders, leraren en kinderen) vonden het super leuk! En ik ook! * Jordy; • Vond het leuk met de kinderen, soms waren ze wel wat vervelend; • Het waren leuke dagen en ik heb er veel van geleerd; • Meestal leuk, soms irritante kinderen……….”

In de weer bij “In de weer” door Nel Welschen Woensdagmiddag 20 mei jl. werd in Sliedrecht het nieuwe natuurspeelterrein feestelijk geopend. Een samenwerking van scholen en de gemeente Sliedrecht leidde tot de aanleg van dit voor kinderen zeer aantrekkelijke speelterrein. Het is gelegen tussen de Locksweer en Prickwaert. Waterpartijen, stapstenen, een hangbrug, een trekvlot en aanplant van diverse struikjes en bloemen maken het spelen tot een groot avontuur. Even uitrusten kan op een bank bij de picknicktafel. In de stand van de Natuur- en Vogelwacht konden kinderen en hun ouders bloemen en vogelschedels bekijken. Ook was er informatie op papier. Samen met een tiental stagiaires van het Willen de Zwijger college uit Papendrecht konden kinderen met schepnetjes aan de slag. Enthousiast waren ze als er een klein beestje gevangen werd. Met water bezig zijn is altijd leuk. Onder bomen en tussen de struiken gingen kinderen op zoek naar kriebelbeestjes. Maar daarna … weer snel spelen in de speeltuin. Dus snel `in de weer`. De naamgeving `In de weer` is bedacht door een kind, die daarvoor ook even in het zonnetje werd gezet.

Zomer 2015 blz. 19

Jubileumfeest NVWA voor leden, zaterdag 18 april 2015 door Jany Dubbeldam–van der Waal van Dijk

Eind 2014 bestond de Natuur en Vogelwacht “De Alblasserwaard” 45 jaar. Reden om voor de leden op 18 april jl. een feestelijke dag te organiseren. Van die vijfenveertig jaar zijn we zeker al meer dan veertig jaar enthousiast lid en gingen daarom graag op de uitnodiging in. Aangekomen in het Natuurcentrum werden we verwelkomd en kregen direct een kaartje in ons handen met daarop het nummer 4. Na het drinken van koffie met heerlijk gebak werd duidelijk wat deze kaart inhield. We werden verdeeld in groepjes van vijf personen en kregen een klembord met opdrachten. Deze opdrachten zouden ca. twee en een half uur in beslag nemen. We hadden geluk met het weer, een stralende zonnige lentedag. Onze ploeg met het nummer vier, bestaande uit Arie, Hanny, Marionnel, Jan en Jany ging op pad. De eerste opdracht gaf al problemen. Dat het om nestkasten van vleermuizen ging, wisten we wel, maar de vraag hoeveel van de vleermuiskasten we onderweg tegenkwamen, gaf al discussie. We zagen er wel meer, maar daar kwamen we niet langs. Moesten die dan toch meegeteld worden? Een van de andere opdrachten was het benoemen van de bomen die we onderweg tegenkwamen. Dat was al moeilijk, de meeste bomen waren nog kaal, en het meenemen van een blad in half april bleek lastig. Het noemen van vijf vogelsoorten die we hoorden zingen was

De winnaars (foto: Miriam Vermeij)

gemakkelijk en hoe en waar ze nestelen, daar kwamen we gezamenlijk wel uit. De vraag, wat zie je in en om de sloot was lastig. Er was gebaggerd en er groeide nog weinig. Maar een uit ons gezelschap zag iets uit de bagger steken. Ze trok er aan en haalde tot onze verbazing er een groot gedeelte van het skelet van een ree te voorschijn. Dit werd in een tasje gestopt en meegenomen. De tijd vloog voorbij en voor we het wisten waren we weer bij het vertrekpunt. Daar wachtte de laatste opdracht. Een voelkist! Ook daar kwamen we, dankzij twee van ons, redelijk uit. Bij terugkomst in het Natuurcentrum werden we verwelkomd met een drankje en een hapje en werden we getrakteerd op een koud- en warm buffet. Tijdens het eten werden de door de groepjes ingeleverde opdrachten nagekeken. Het bleek dat vier groepjes bovenaan stonden met dezelfde score. Maar omdat wij met een skelet aan kwamen zetten, gaf dit een bonuspunt en wonnen wij de beker, geen zilveren, maar heel leuk, ieder een koffiemok met bloemetjes! Het was een heerlijke dag om op terug te kijken. Het kon niet beter. Hoewel wij elkaar niet kenden, was onze liefde en aandacht voor de natuur genoeg om met elkaar deze dag intensief door te brengen.

Zomer 2015 blz. 20

Bijzondere libellen in de Alblasserwaard door Anthonie Stip, Gerdine den Ouden en Richard Slagboom Libellen kijken in de polder is, mede door het ontbreken van zeldzaamheden, niet zo populair bij natuurliefhebbers. Er is daarom van veel agrarische regio’s in Nederland geen duidelijk beeld van de verspreiding van libellensoorten. Tot voor kort was dat ook het geval voor de Alblasserwaard, maar de laatste jaren is daar verandering in gekomen. Met de komst van digitale fotografie en nieuwe verbeterde determinatiegidsen is het zoeken naar en het fotografen van libellen steeds populairder geworden. Vooral in de ‘stille tijd’, de periode juni-augustus wanneer het op vogelgebied rustig is, storten fotografen zich massaal op libellen. Een enorme boost voor het in kaart brengen van de libellenfauna van de Alblasserwaard waren de inventarisaties die werden verricht door vele vrijwilligers van de Natuur- en Vogelwacht in het kader van het boek ‘Dagvlinders en Libellen van de Alblasserwaard’ (Stip & den Ouden, 2013). Zo zijn in de afgelopen jaren in totaal 37 soorten libellen waargenomen in onze polder, waarvan 34 soorten vrijwel jaarlijks worden gezien. Hierbij zitten een aantal bijzondere soorten, die je wellicht niet in de Alblasserwaard zou verwachten. Hieronder volgt een kleine opsomming van een aantal bijzondere libellen die in de Alblasserwaard voorkomen: Bruine korenbout (Libellula fulva) Begin mei verschijnt de Bruine korenbout in de Alblasserwaard. Deze libel kan je vinden bij plassen en kanalen met een brede rietkraag. Het eerste exemplaar werd in 1983 waargenomen in de Avelingen bij Gorinchem. Sindsdien wordt de soort vrijwel jaarlijks gezien, tot wel tientallen exemplaren. Lange tijd was de Avelingen één van de topplekken in Nederland. Tegenwoordig is de Bruine korenbout wijder verspreid, maar de grotere populaties van de Bruine korenbout zijn nog steeds te vinden rondom de stad Gorinchem en in het recreatiegebied de Slingelandse plassen. Rivierrombout (Gomphus flavipes) De Rivierrombout is, zoals de naam al doet vermoeden, gebonden aan traag stromende, brede rivieren, en was door de watervervuiling sinds 1902 uitgestorven in Nederland. Vanaf eind Rivierrombout jaren ’80 verbeterde (foto: Richard de waterkwaliteit en Slagboom) in 1996 dook de soort weer op in Nederland. In 1999 werd de soort voor het eerst waargenomen bij Boven-Har-

dinxveld, en sindsdien wordt de Rivierrombout jaarlijks gezien langs de Lek en Merwede. Toch blijft de Rivierrombout zeldzaam en zijn volwassen individuen lastig waar te nemen. Plasrombout (Gomphus pulchellus) In 1993 werd de Plasrombout voor het eerst gezien in de stad Gorinchem en vanaf 2010 wordt de soort jaarlijks gezien. De beste locatie om de Plasrombout in de Alblasserwaard te zien zijn de bloemrijke uiterwaarden aan de westzijde van de Linge tussen Arkel en Gorinchem. Hier worden eind mei/begin juni tot wel 20 imago’s waargenomen. Vermoedelijk sluipen de Plasrombouten uit bij twee zandputten aan de oostzijde van de Linge en foerageren zij aan de westzijde op de uiterwaard. Incidenteel wordt de soort in en rond Gorinchem gezien. Het betreft hier één van de meest westelijke populaties van Nederland.

Tengere grasjuffer (foto: Richard Slagboom)

Tengere grasjuffer (Ischnura pumilio) De Tengere grasjuffer is een pionier die voorkomt aan ondiepe wateren en bij plasjes met een open vegetatiestructuur. Het is een nieuwkomer die in 2012 voor het eerst werd vastgesteld op een braakliggend deel van een industrieterrein in Alblasserdam. De Tengere grasjuffer profiteert van de tijdelijke beschikbaarheid van plasjes op braakliggend terrein. Deze zijn vooral aan verstedelijkte zuidrand van de Alblasserwaard te vinden. Om de soort te behouden is het belangrijk dat er steeds pioniersbiotoop (braakliggend terrein of natuurontwikkeling) aanwezig is. Zwervende heidelibel (Sympetrum fonscolombii) De Zwervende heidelibel komt net als de Tengere grasjuffer voor op braakliggende bouw- en industrieterreinen, terreinen die vaak maar tijdelijk geschikt zijn. Het bleef tot 2012 bij eenmalige waarnemingen bij Hardinxveld-Giessendam (2002) en in Papendrecht (2006). Tot onze verrassing werd de soort in 2012 op tal van locaties gevonden. Een vaste populatie lijkt zich te bevinden in de nieuw gegraven plas aan de rand van industrieterrein Nieuwland in Papendrecht, hier sluipen elk jaar flink wat imago’s uit.

Zomer 2015 blz. 21

in de periode tot 2021 de waterkwaliteit fors te verbeteren. Door allerlei maatregelen worden de hoge concentraties nutriënten in het oppervlaktewater teruggedrongen. Ook wordt er geïnvesteerd in de aanleg en beheer van natuurvriendelijke oevers. Soorten als de Glassnijder, Viervlek, Variabele waterjuffer en Vroege glazenmaker zullen hiervan profiteren. Kaart met aantal soorten libellen per km hok in de Alblasserwaard Smaragdlibel (Cordulia aenea) De Smaragdlibel is een echte nieuwkomer in de Alblasserwaard en werd pas sinds 2005 voor het eerst opgemerkt. De soort komt voor bij matig voedselrijke, stilstaande wateren in bosrijke omgeving. Recent nam de soort toe en werd ze op diverse nieuwe locaties ontdekt. Deze toename wordt vermoedelijk veroorzaakt door instroom van exemplaren uit de Biesbosch. Een goede plek om Smaragdlibellen te zien is het Kraaijenbos langs de N214 en de Zouweboezem in Ameide. Een soort die eigenlijk niet mag ontbreken in het veenweidegebied van de Alblasserwaard is de Groene glazenmaker (Aeshna viridis). Hoewel de Groene glazenmaker minder dan tien kilometer noordelijk in de Krimpenerwaard wel voorkomt, is deze soort in de Alblasserwaard nog niet aangetroffen. Vermoedelijk heeft dat alles te maken met het zeer beperkte aantal groeiplaatsen van de waterplant Krabbenscheer, waaraan levenswijze van deze zeldzame soort is gebonden. Krabbenscheer kwam wel voor, maar is na de ruilverkaveling in de jaren ’70 en de daarop volgende intensivering van de melkveehouderij grotendeels uit de Alblasserwaard verdwenen. Kansen voor libellen in de Alblasserwaard Grote uitdagingen, zoals de klimaatverandering en de vervuiling van het oppervlaktewater dwingen de overheden tot het nemen van maatregelen die positief kunnen uitwerken voor libellen. Het Waterschap Rivierenland (WSRL), de waterbeheerder in de Alblasserwaard, heeft in oktober 2013 samen met onder meer de melkveehouderij een overeenkomst ondertekend met als doel om

De Alblasserwaard staat, net als vele andere veenweidegebieden, voor een uitdaging. Door de gevolgen van de klimaatverandering zal afvoer van rivierwater toenemen en de zeespiegel stijgen. Daarnaast zal, vooral in de winter, de neerslag toenemen. Het wordt steeds lastiger om het overtollige water weg te krijgen, versterkt door het feit dat door de ontwatering ten behoeve van de landbouw de veenbodem blijft inklinken. De laatste tijd gaan er steeds vaker stemmen op om - op strategische plaatsen in de polder - waterberging te creëren. Door dit te in te vullen met nieuwe moerasnatuur ontstaat er nieuw leefgebied voor libellen. Het water wordt langer vastgehouden, waardoor de bodemdaling minder hard gaat. Een bijkomend effect is dat het water niet direct richting de rivier hoeft te worden gepompt, waardoor het waterschap in de Boezems van Kinderdijk een natuurlijker waterpeil kan hanteren. Hierdoor kan ook de flora en fauna in dit Natura 2000-gebied zich wellicht herstellen. Overheden en ondernemers participeren in toenemende mate in de nieuwe trend die is ontstaan: duurzaamheid. Een bedrijf als Oasen, ons drinkwaterbedrijf, loopt hierop vooruit en richtte in 2013 diverse waterwingebieden in o.a. Langerak en Nieuw-Lekkerland in als natuurgebied. Het ecologische beheer van deze waterwingebieden wordt afgestemd op het voorkomen van libellen. Wellicht zien we in de nabije toekomst ook de Groene Glazenmaker in de Alblasserwaard verschijnen! Een uitgebreide versie van dit artikel onder de naam ’Libellen in de Alblasserwaard’ (Stip et al., 2015) is afgelopen maart verschenen in Brachytron, het tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL).

Zomer 2015 blz. 22

Zomer 2015 blz. 23

ACTIVITEITEN & WERKGROEPEN Activiteiten en werkgroepen contactpersoon telefoon /e-mail Advertenties ‘Onze Waard’ Door Verhagen 0184-682235 Amfibieën- en Vissenwerkgroep Richard Slagboom 06-49201029 Bibliotheek Ans van Hoek 078-6154125 Educatie en IVN-werkgroep Nel Welschen 078-6172348 Exposities Kunst Ellie Snoeren 078-6151269 Fotografie Jan Trapman 0184-615090 Gebouw (SNC) Wim Hoogkamer 078-6154464 Horeca-bar Evert de Groot 0184-412618 b.g.g. 06-11172903 Illustraties Piet van Meerkerk 0184-683301 Jeugdclub (8-13 jaar) Geri de Lange-Mes 078-6916044 Kinder-doe-hoek Nel Welschen 078-6172348 Knotploeg “De Kievit” Nik Blom 0184-652249 Ledenadministratie Elly Hoogkamer [email protected] “Onze Waard”kopij Door Verhagen [email protected] Planologie Jacques Verhagen 0184-682235 Planten- en Insectenwerkgroep Bram van Vliet 0184-617245 Public Relations (PR) Miriam Vermeij Scholen Miriam Vermeij [email protected] Themagroep Heleen Roest 0184-681725 Vogelwerkgroep Pieter Bieren 06-30344431 Richard Slagboom 06-49201029 Tuinwerkgroep Leen den Ouden 078-6153280 Webmaster René van Maurik [email protected] Weidevogelwerkgroep Jan Andeweg 0184-683119 Zoogdierenwerkgroep Nel Welschen 078-6172348

Streeknatuurcentrum Alblasserwaard

‘Onze Waard’ is het vier keer per jaar verschijnende mededelingenblad van de natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ... al bijna 50 jaar uw eigen natuurvereniging De vereniging heeft ten doel: 1. Het bevorderen van het natuur- en milieubesef door middel van educatieve activiteiten.

Matenaweg 1 3356 LS Papendrecht Tel. 0184-412618 www.nvwa.eu

2. Het beschermen van flora, fauna en landschap. 3. De studie over de flora, fauna en landschap. 4. Het meewerken aan het in stand houden van door particulieren of organisaties, in de Alblasserwaard verworven natuurgebieden. 5. Het waken tegen water-, bodem- en luchtverontreiniging.

Openingstijden: In de zomer vanaf 1 april t/m 30 september Dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur In de winter: vanaf 1 oktober t/m 31 maart Woensdag van 12.00-16.00 uur Zaterdag van 10.00-17.00 uur Andere dagen op afspraak

6. Het toetsen van planologische voornemens en het eventueel hierop reageren door middel van gefundeerde bezwaarschriften.

Bezoek ons op

Facebook