Industrie
Marktkansen en risico’s bij internationaal zakendoen Quick scan op meest aantrekkelijke buitenlandse afzetmarkten Gekeken naar omvang en groei dan blijken China en Rusland de meest aantrekkelijke nieuwe afzetmarkten. Dit is anno 2008 het geval, maar zal de komende jaren naar verwachting ook zo blijven. Dit wil echter niet zeggen dat de markten en omstandigheden niet veranderen. Naarmate welvaarts- en investeringsniveau toenemen, verandert ook de vraag. Dit betekent dat ondernemers bij de zoektocht naar aantrekkelijke afzetmarkten zich blijvend moeten afvragen of het product ook in volgende fase aftrek vindt. Daarnaast is het goed om rekening te houden met bijkomende karakteristieken van landen, die de aantrekkelijkheid van markten danig onder druk kunnen zetten.
Er zijn legio redenen voor ondernemers om zelf actief te worden in het buitenland. De meest genoemde zijn het verlagen van de kosten of de zoektocht naar nieuwe markten. Over de eerste reden is reeds een brochure verschenen. Deze tweede gaat over de mogelijkheden om in het buitenland te profiteren van groeiende afzetmogelijkheden.
De grootste afzetmarkten Er zijn verschillende manieren om te bepalen in welk land de afzetmo gelijkheden voor industriebedrijven het grootst zijn. Eén daarvan is het bekijken van de totale omvang van de economie (BBP). Deze is met meer dan € 10 biljoen in 2007 verreweg het grootst in de Verenigde Staten. Nederland – als kleine natie – staat 16e op deze ranglijst met een totale productie van bijna € 600 miljard in 2007. De top van de ranglijst wordt gedomineerd door Westerse landen. Op de lange termijn zal dit naar verwachting veranderen en wordt China de grootste producent van de wereld (figuur 1).
Maar waar liggen de nieuwe aantrekkelijke afzetmarkten Een grote afzetmarkt is één ding, de vraag is natuur lijk of hier ook kansen liggen voor Nederlandse ondernemers. Daarom kijken we in deze brochure niet alleen naar de omvang van de totale markt, maar ook naar die van afzonderlijke sectoren of groepen afnemers. Hierbij wordt onderscheid ge maakt tussen producenten van consumptie-, investe rings- en intermediaire goederen. Naast de omvang van een markt is de groei binnen markten belangrijk. Hierbij gaan we ervan uit dat er voor toetreders meer kansen zijn op sterk groeiende markten, dan op volwassen markten waar verhoudingen al min of meer vast liggen.
Figuur 1 De grootste economieën ter wereld
2007
2050
VS
Eurozone
Japan
China
Brazilië
Rusland
India
MOE
China
VS
India
Eurozone
Brazilië
Japan
Rusland
MOE
Bron: Goldman Sachs (Global Economics Paper 134; 2005), ING (2008)
Tabel 1 Consumptiepatroon in 10 aantrekkelijke nieuwe afzetgebieden verdeeld naar binnen en buiten Europa Binnen Europa Score*
Omvang**
Buiten Europa Groei***
Score
Omvang
Groei
Rusland
100
618
10%
China
94
1.127
5%
Turkije
85
465
6%
Mexico
82
620
4%
Roemenie
75
113
9%
Brazilië
82
800
4%
Oekraïne
70
85
13%
Venezuela
79
121
13%
Polen
69
252
3%
Argentinië
78
153
7%
* Gecombineerde score op omvang en groei (Rusland = 100) ** Miljarden US$ (2007) *** Jaarlijkse reële groei in afgelopen vijf jaar (2002-2007) Bron: IMD, EIU; Oxford Economics; bewerking ING Economisch Bureau
De vraag naar consumptiegoederen Consumptiegoederen zijn producten die direct worden geconsumeerd en waarvan de omvang in een land het beste kan worden weergege ven door de totale consumptie. Wanneer we naar de absolute omvang van de consumptie kijken, dan springen de Verenigde Staten er uit als absolute grootverbruiker. Wanneer we echter kijken naar de landen met de grootste groei, dan verandert het beeld drastisch. In Venezuela lag de groei in de consumptie de afgelopen vijf jaar het hoogst, op de voet gevolgd door Oekraïne. Rusland behaalde als derde land dubbele groeicijfers in de jaarlijkse consumptie, waardoor gesteld kan worden dat sterk groeiende afzetmarkten ook dichtbij huis aanwezig zijn. Een aantrekkelijk land voor ondernemers die op zoek zijn naar uitbrei ding van de afzetmarkt combineert echter zowel een aanzienlijke om vang als een forse groei. Rusland blijkt dan het meest aantrekkelijke afzetgebied, gevolgd door Argentinië en Mexico. In Europa komen de meeste landen in de top 5 als gevolg van een grote groei. Buiten Europa geldt dit alleen voor Venezuela. De andere landen kenmerken zich vooral door een aanzienlijke marktomvang (tabel 1).
Welvaartsniveau Door te kijken naar omvang van de markt en de ontwikkeling daarvan krijgen we inzicht in de aan trekkelijkheid van een markt. Zeker wanneer het consumentengoederen betreft is het echter ook van belang om het welvaartsniveau mee te nemen. In landen waar dit relatief laag is, bestaat er namelijk veel meer behoefte aan basisgoederen zoals voedsel en kleding. Naarmate het welvaartsniveau oploopt, wordt het aandeel luxe goederen in het consump tiepakket steeds groter. Om succesvol te kunnen on dernemen in het buitenland is het daarom goed om te achterhalen in welk stadium de consumptie zich bevindt en hoe groot de markt is voor een bepaald product. Met name dat laatste kan nog wel eens bedrieglijk zijn. Neem China als voorbeeld. Het wel vaartsniveau is er laag, maar door haar omvang is de absolute vraag naar zeer kostbare auto’s er mogelijk net zo groot als in West-Europa.
Figuur 2 Verwachte consumptiegroei in tien meest aantrekkelijke nieuwe afzetgebieden verdeeld naar binnen en buiten Europa (2007=100)
Binnen Europa
Buiten Europa
150
150
145
Rusland
140
Oekraïne
135
Roemenië
130 125
Polen
120
Turkije
145 140
130 125 120 115
110
110
105
105 2007
2008
2009
2010
2011
Venezuela
135
115
100
China
100
Argentinië Brazilië Mexico
2007
2008
Bron: ING, Oxford Economics
Themavisie Internationalisering in industrie – 2
2009
2010
2011
Tabel 2 Investeringspatroon in 10 aantrekkelijke nieuwe afzetgebieden verdeeld naar binnen en buiten Europa Binnen Europa Score*
Omvang**
Buiten Europa Groei***
Score
Omvang
Groei
Rusland
89
227
12%
China
100
1.368
13%
Turkije
84
130
12%
India
79
393
7%
Polen
77
81
10%
Argentinië
77
63
17%
Roemenie
71
41
14%
Venezuela
76
54
27%
Oekraïne
69
38
11%
Brazilië
72
231
7%
* Gecombineerde score op omvang en groei (China=100) ** Miljarden US$ (2007) *** Jaarlijkse reële groei in afgelopen vijf jaar Bron: IMD, EIU; bewerking ING Economisch Bureau
Toekomst ziet er anders uit In de meeste opkomende economieën is de particuliere consumptie de afgelopen jaren flink toegenomen. De verwachting is dat dit ook de ko mende jaren doorzet. Er zijn echter wel verschillen, die sterk afhangen van het ontwikkelingsniveau van een land. Hierbij geldt dat naarmate de economie in een land meer volwassen wordt, de jaarlijkse consump tiegroei stabieler en lager wordt. Van de meest aantrekkelijke afzetgebieden voor consumptiegoederen
zal China de komende jaren nog de meeste groei doormaken. Als gevolg daarvan zal dit land Rusland als meest aantrekkelijk land van de troon stoten. De verschillen tussen beide landen zijn in de toekomst echter klein. Wel is het zo dat ze gezamenlijk meer afstand zullen nemen van de nummer 3. Dat is nu nog Turkije, maar deze plaats zal in de nabije toe komst worden ingenomen door Brazilië danwel Oekraïne.
Tabel 3 Verwachte groei investeringen vaste activa in tien aantrekkelijke nieuwe afzetmarkten verdeeld naar binnen en buiten Europa*. Binnen Europa
Buiten Europa
Rusland
China
Turkije
India
Polen
Argentinië
Roemenië
Venezuela
Oekraïne
Brazilië
* In deze figuur zijn indexcijfers opgenomen waarbij 2011 op 100 is gesteld. Dit betekent dat hoe meer van de blauwe kleur zichtbaar is, des te groter de groei in de periode 2007-2011. Bron: ING, EIU
Themavisie Internationalisering in industrie – 3
Tabel 4 Industriële productie in 10 aantrekkelijke nieuwe afzetgebieden Binnen Europa Score*
Omvang**
Buiten Europa Groei***
Score
Omvang
Groei
Rusland
90
504
10%
China
100
1595
13%
Turkije
75
176
8%
India
86
304
10%
Polen
69
132
5%
Indonesië
72
202
6%
Oekraïne
57
46
9%
Chili
71
77
11%
Roemenië
56
26
10%
Zuid-Korea
70
339
5%
* Gecombineerde score omvang en groei (China=100) ** Miljarden US$ (2007) *** Jaarlijkse reële groei in afgelopen vijf jaar Bron: IMD, EIU; bewerking ING Economisch Bureau
De vraag naar investeringsgoederen Om na te gaan hoe groot de markt voor investeringsgoederen is in een land, kijken we naar de totale investeringen in vaste activa. Deze markt is het grootst in de Verenigde Staten, gevolgd door China en Japan. Voor de Verenigde Staten en Japan geldt wederom dat het in deze vol wassen markten relatief moeilijk is om succesvol toe te treden. Daarom kijken we ook hier naar een combinatie van omvang en groei om te bepalen welk land als meest aantrekkelijke afzetmarkt voor investe ringsgoederen kan worden aangemerkt (tabel 2). Uit de confrontatie tussen omvang en groei blijkt dat China verreweg het meest interessante land is als afzetgebied voor investeringsgoede ren. Deze conclusie is niet heel erg verwonderlijk gezien de gigantische instroom van buitenlandse investeringen de afgelopen jaren. In India gebeurt op dit moment nagenoeg hetzelfde al liggen niveau en groei er iets lager. In Europa zijn omvang en groei in investeringen verreweg het grootst in Rusland. In tegenstelling tot China en India is het aandeel ‘eigen’ investeringen in dit land relatief groot. Buiten Europa meer kansen voor de toekomst De groeikansen wat betreft afzetmarkten van investeringsgoederen liggen duidelijk buiten de reeds ontwikkelde landen. Daarbij komt dat er een verschuiving zal plaatsvinden van Zuid-Amerikaanse landen – die de afgelopen vijf jaar een aanzienlijke groei doormaakten – naar Azia tische landen (tabel 3). Dit kunnen we gedeeltelijk terugvoeren op het ontwikkelingsniveau van deze landen. Ondanks de gigantische buiten landse investeringen in China en India, is het aandeel hiervan per hoofd van de bevolking nog steeds zeer laag. In Europa en Zuid-Amerika lig gen deze verhoudingen duidelijk hoger.
Wanneer omvang gecombineerd wordt met de ont wikkeling in de afgelopen vijf jaar dan blijkt China het meest aantrekkelijke land voor de afzet van inter mediaire goederen. Dit laatste sluit overigens nauw aan bij de aantrekkelijkheid van China als afzetmarkt voor investeringsgoederen. Deze vaste activa zullen – zeker gezien het industriële karakter van China – vaak ingezet worden bij de productie van goederen. Hiervoor zijn grond- en hulpstoffen nodig en dus is ook de vraag naar intermediaire goederen er groot. Het aandeel ontwikkelde landen in tabel 4 is aan zienlijk groter dan bij de aantrekkelijkheid van afzetmarkten voor consumptie- en investeringsgoe deren. Het gaat hierbij voornamelijk om landen die al jaren bekend staan als industrieel bolwerk. Met name Duitsland en Korea zijn hier voorbeelden van. In China, maar ook in andere opkomende econo mieën, is het aandeel van de industrie echter nog veel hoger. Daarbij komt dat mede door de opkomst van andere sectoren het aandeel van de industrie in de meeste Westerse landen nog altijd tanende is. Dit in tegenstelling tot opkomende industrielanden, die als gevolg van gunstige loon- en arbeidsmarktomstan digheden en groeiende afzetmarkten hun industrie nog altijd flink zien groeien.
De vraag naar intermediaire goederen Intermediaire goederen zijn halffabricaten die door bedrijven in het verwerkingsproces worden ingezet. Het gaat om een breed scala producten. Het bepalen van de marktomvang van deze producten kan worden gedaan door te kijken naar de totale industriële productie in een land. Wederom wordt de ranglijst van grootste industrieproducen ten aangevoerd door de Verenigde Staten, gevolgd door een groot aan tal andere ontwikkelde landen. China – op de tweede plaats – is hierop een uitzondering. Duitsland heeft de grootste industriële productie van Europa.
Themavisie Internationalisering in industrie – 4
Figuur 3 Groei in de industriële productie tussen 2007-2011 in tien aantrekkelijke nieuwe afzetgebieden binnen en buiten Europa (2007=100)
Rusland Roemenie Oekraine Polen Turkije
China India Venezuela Brazilie Argentinie 100
110
120
130
140
150
160
Bron: ING, EIU
Welk land is nu daadwerkelijk het a antrekkelijkst als afzetgebied? In het voorgaande is vooral gekeken naar afzetgebieden vanuit een economisch perspectief door onder andere te kijken naar consumptie en investeringen. Het vormt een eerste verkenning over de aantrek kelijkheid van buitenlandse afzetmarkten. Twee landen springen hier uit naar voren; China en Rusland. Zij zijn vanuit het gepresenteerde perspectief de landen waar nu en in de komende jaren de meeste marktkansen liggen. Hierbij moet echter wel opgemerkt worden dat het hierbij om een zeer grove exercitie gaat, waarbij nauwelijks onder scheid is gemaakt naar het soort product dat verhandeld wordt. Het verdient dan ook aanbeveling om nader onderzoek te doen naar de mogelijkheden op markten voor individuele bedrijven. Daarbij komt dat er vaak ook andere factoren een rol spelen. Een daarvan is het zogenoemde ‘contract manufacturing’ waarbij (Nederlandse) onder nemers mee verhuizen met opdrachtgevers naar het buitenland om als toeleverancier actief te kunnen blijven. De bestaande afzetmarkt speelt in eerste instantie geen grote rol. Ook is het goed om naast de posi tieve eigenschappen van landen wat betreft afzetmarkt, ook rekening te houden met andere karakteristieken. Een daarvan is eerder uitge werkt in het eerste pamflet, namelijk de arbeidskosten, maar er zijn nog legio andere zaken die rekenschap verdienen, zoals energiekosten of de mate van interne veiligheid.
Om inzicht te krijgen in de kwaliteiten van verschil lende landen brengt het IMD ieder jaar ranglijsten uit. Op de volgende pagina’s vindt u voor de tien – in deze brochure veelvuldig genoemde – landen de belangrijkste uitkomsten. Houdt hierbij rekening met het feit dat er in totaal 55 landen in de ranglijst zijn opgenomen en dat een hoge score achter de indica toren betekent dat dit land minder aantrekkelijk is voor ondernemers op dit gebied. Uit de tabellen blijkt dat de – in deze brochure veel vuldig genoemde – landen een stuk minder aantrek kelijk zijn, wanneer naast afzetmogelijkheden ook andere facetten worden meegenomen.
Themavisie Internationalisering in industrie – 5
Binnen Europa Oekraïne Overall competitiveness
54
Economic performance
50
Governement efficiency
52
Business efficiency
52
Infrastructure
46
Oekraïne draagt de rode lantaarn net niet, maar de indicatoren laten duidelijk zien dat wat betreft zakelijke aantrekkelijkheid dit land duidelijk achterblijft. Dit heeft economische gevolgen, zoals een hoge en variabele inflatie, maar ook politieke als gevolg de aanzienlijke instabiliteit van de Oekraïense overheid.
Bron: IMD (2008)
Polen Overall competitiveness
44
Economic performance
31
Governement efficiency
49
Business efficiency
50
Infrastructure
37
De regel- en administratieve lastendruk wordt door ondernemers in Polen als zeer hoog ervaren. Daarnaast kampt de Poolse arbeidsmarkt inmiddels zelf met tekorten, waardoor de lonen flink opgelopen zijn en het aantrekken van personeel steeds gecompliceerder wordt. Ook de afzetmarkt verandert hierdoor.
Bron: IMD (2008)
Roemenië Overall competitiveness
45
Economic performance
35
Governement efficiency
48
Business efficiency
47
Infrastructure
43
Bureaucratie en corruptie vieren nog steeds hoogtij in Roemenië. Hiermee zijn aanzienlijke kosten voor ondernemers gemoeid. Daar staat tegenover dat Roemeense werknemers als zeer flexibel worden ervaren en dat het kennisniveau hoog is.
Bron: IMD (2008)
Rusland Overall competitiveness
47
Economic performance
49
Governement efficiency
30
Business efficiency
49
Infrastructure
45
Ondanks dat er veel energie voorhanden is in Rusland blijft de toegankelijkheid hiervan voor particuliere bedrijven achter. Daarnaast kampt Rusland nog steeds met de erfenis van het communisme, met als gevolg dat de invloed van de staat in bedrijven en daarmee de economie groot is.
Bron: IMD (2008)
Turkije Overall competitiveness
48
Economic performance
53
Governement efficiency
44
Business efficiency
37
Infrastructure
42
Turkije kenmerkt zich door de aanwezigheid van een aantal zeer grote familiebedrijven met een aanzienlijke invloedssfeer. Hierdoor is het voor Nederlandse ondernemers moeilijker om in Turkije met succes te ondernemen. Daarnaast zijn de kapitaalkosten er relatief hoog en blijft kennisinfrastructuur er achter.
Bron: IMD (2008)
Themavisie Internationalisering in industrie – 6
Buiten Europa Argentinië Overall competitiveness
52
Economic performance
37
Governement efficiency
54
Business efficiency
54
Infrastructure
47
De overheid speelt nog een grote rol in de Argentijnse markt via bijvoorbeeld subsidies of prijscontroles. Daarnaast wordt het financiële systeem en de fysieke infrastructuur - en dan met name op gebied van energie - zeer slecht beoordeeld door ondernemers.
China Overall competitiveness
40
Economic performance
42
Governement efficiency
41
Business efficiency
31
Infrastructure
48
De economie in China groeit nog steeds als kool door een sterke binnenlandse en buitenlandse vraag. De verschillen tussen Oost en West zijn echter groot, ook in productiemogelijkheden en kosten. Door de sterke groei bereikt China wel grenzen aan bijvoorbeeld infrastructuur en milieu.
Bron: IMD (2008)
India Overall competitiveness
29
Economic performance
18
Governement efficiency
23
Business efficiency
20
Infrastructure
49
De Indiase dienstensector ontwikkelt zich sterk en trekt als zodanig ook veel kennisgerelateerde activiteiten aan. Opvallend genoeg blijft de ontwikkeling in onderwijs achter. Ook de fysieke infrastructuur lijkt nauwelijks toereikend om een sterke toekomstige groei te faciliteren.
Bron: IMD (2008)
Indonesië Overall competitiveness
51
Economic performance
52
Governement efficiency
38
Business efficiency
44
Infrastructure
53
Indonesië blijft op alle fronten achter bij andere landen. Ook de economische groei is er niet bijzonder hoog. Daarnaast hebben ondernemers in Indonesië te maken met hoge kosten als gevolg van corruptie en terreurdreiging. Daar staat tegenover dat belastingen er relatief laag zijn.
Bron: IMD (2008)
Venezuela Overall competitiveness
55
Economic performance
54
Governement efficiency
55
Business efficiency
53
Infrastructure
51
Venezuela wordt aangemerkt als interessante afzetmarkt, maar vormt wel de hekkensluiter in de IMD competitiveness index. Dit betekent echter wel dat ondernemerschap in Venezuela een uitdaging zal blijken op velerlei ander gebied, met de politieke omgeving als grootste uitdaging.
Bron: IMD (2008)
Themavisie Internationalisering in industrie – 7
Contact:
September 2008
ING Economisch Bureau Carlijn Bijvoet (020-5634447) Edse Dantuma (020-5639778)
ING Branchemanagement Bert Woltheus (020-6523722)
Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gege vens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 01 september 2008.
Themavisie Internationalisering in industrie – 8
