Manie 124 Contactblad IVN Maas en Niers December 2015

Manie 124 Contactblad IVN Maas en Niers December 2015

Bij de voorplaat: De harde werkers van IVN op de Cockse Heide in Afferden tijdens de natuurwerkdag van Staatsbosbeheer.

WAT IS IVN? Het Instituut voor Natuur, Educatie en Duurzaamheid is een landelijke vereniging met plaatselijke afdelingen. IVN Maas en Niers is zo'n afdeling met als werkgebied de gemeenten Gennep, Bergen en Mook en Middelaar. DOELSTELLING Het IVN wil door haar activiteiten de mensen laten zien wat er nog is aan natuur, in de hoop dat bewustmaking zal bijdragen tot bescherming van onze natuur. WAT WE DOEN Het IVN organiseert excursies, thema-avonden en cursussen. Zij beschrijft wandel- en fietsroutes en stimuleert werkgroepen. IVN Maas en Niers heeft de volgende werkgroepen: wandelingen en excursies, insecten en vlinders, vogels (uilen, roofvogels, weidevogels), paddenstoelen, planten, redactie en publiciteit, bibliotheek, landschapsbeheer en jeugd. Het IVN inventariseert en stuurt informatie naar betrokken instanties. MANIE is het afdelingsblad van en voor leden. Het wil informeren, stimuleren en activeren. HOE WE WERKEN Alle activiteiten van IVN Maas en Niers, zowel van leden als van bestuur, zijn vrijwilligersactiviteiten. HOE KUN JE LID WORDEN? Door opgave bij het bestuur (zie achterin) of bij een IVN-gids. KOSTEN De contributie voor het jaar 2015 is:

A-leden (ook lid van het landelijke IVN): € 17,50 C-leden (huisgenootleden, ontvangen geen Manie): € 6,D-leden (donateurs) € 14,- (minimaal) E-leden (jeugdleden) € 5,- (boven 2 leden per gezin gratis). IVN Maas en Niers Rabobank Gennep, bankrek.nr. NL69 RABO 0140663460

2

INHOUDSOPGAVE 4 5 6 8 9 10 12 13 14 16 19 20 21 22 23 24 26 27 30 31 32

Van de bestuurstafel Wauw en uitnodiging Nieuwjaarsbijeenkomst Van de voorzitter Nestkastcontrole op Landgoed Zelder en Bedankje Het werk van de landschapswerkgroep Wandeling Sint Jansberg 4 oktober 2015 Waarnemingen met een geurtje Onrechtmatig gebruik foto's en schending auteursrecht Nationale Natuurwerkdag Mast Agenda algemene ledenvergadering en oproepen Ganzenexcursies in de Gelderse Poort De andere kant van de vesting “‘t Genneperhuis Vogelkijkdag vanaf de boot en determinatiecursus Kastanjewandeling De dwergmuis (Micromys minutus) Lezing en excursie: Portugal en Eckeltsebeek De Groentjes Werkgroepen Bestuur en adressen Op Stap

Kopij Manie: uiterlijk inleveren 1 maart 2016 Kopij opsturen of (het liefst) mailen naar Germa Vloet, Beukenlaan 12, 6598 AS Heijen,

[email protected]

Alle bijdragen aan de MANIE worden op persoonlijke titel gedaan en geven niet altijd de visie van redactie en/of bestuur. De redactie behoudt zich wel het recht voor stukken in te korten. Nieuwsbrief: leden die tussen het verschijnen van de Manies door onze nieuwsbrief per e-mail willen ontvangen, met actuele berichten en een herinnering aan een excursie of lezing, wordt gevraagd een e-mailbericht te sturen aan [email protected] OOK MANIE 124 IS ALS PDF-BESTAND IN KLEUR TE BEKIJKEN VANAF DE WEBSITE WWW.IVN.NL/AFDELING/MAAS-EN-NIERS (kopje Contact).

3

Van de bestuurstafel 













Het bestuur gaat akkoord met de aanschaf van een tweede bosmaaier met veiligheidskleding voor de Landschapsbeheerwerkgroep. De groep heeft zoveel onderhoudswerk waar deze extra machine goed bij ingezet kan worden. Voor de bediener is het belangrijk dat deze hiervoor een certificaat heeft. Natuurmonumenten heeft toegezegd dat deze in 2016 via een cursus kan worden behaald. Het vernieuwen van de dakbedekking van “’t Leger” moet helaas naar 2016 worden doorgeschoven. Staatsbosbeheer als eigenaar moet hier namelijk toestemming voor geven alvorens er daadwerkelijk kan worden begonnen. We hebben het idee opgepakt om de toplaag zodanig uit te voeren dat er ook een vegetatielaag op kan. Goed voor de waterberging en voor de flora en fauna. Als er IVN’ers zijn die hier kennis of ervaring mee hebben dan graag contact opnemen met Jan Wolters. Het bestuur wil graag de ± 50 stoelen in de zaal vervangen omdat ze behoorlijk versleten, zwaar en lastig stapelbaar zijn. Is er iemand die een goede tip of manier heeft om aan geschikte tweede hands of nieuwe stoelen te komen dan graag contact opnemen met het bestuur. We hebben een enquête gehouden onder 35 natuur- en landschapsgidsen en daarna hebben we een overleg gehouden met deze NG’s en LG’s. De deelname en opkomst waren resp. 18 en 11. Jammer dat dit wat mager is om een goed beeld te krijgen wat de gedachtegang is van deze belangrijke groep. Van hieruit is het nieuwe Jaarprogramma voor 2016 opgesteld. “’t Leger” krijgt een internetvoorziening zodat we van hieruit ook op het wereldwijde web kunnen. Belangrijk om op deze eigentijdse manier te kunnen werken en communiceren. Daarom blijven we ook vragen om uw e-mailadres om goed en snel contact te kunnen leggen. Het bestuur is geconfronteerd met beschuldiging van copyrightinbreuk. Na onderzoek en rijp beraad hebben we er voor moeten kiezen om de aanslag hiervoor maar te betalen. Zie ook het belangrijke artikel hierover verderop in deze Manie. Door de extra inzet van Jan Wolters hebben we 227 stemmen ontvangen en daarmee het mooie bedrag van € 748,00 uit de Rabo Clubkas Campagne weten te scoren voor het in 2016 opzetten van een Natuurouderscursus.

Afbeelding van campagne-uitslag Rabobank

4

Wauw!

Myriam van Breevoort Na een druk en hectisch weekend vond ik op maandagmorgen de tijd om een uurtje naar de Zandberg te gaan. Het was heerlijk, het herfstzonnetje ( het is 21 september!) scheen volop en er woei een lekker windje. Ik heb een heleboel foto’s gemaakt van de honderden huisjesslakken. Op bijna elke stengel kaasjeskruid, distel en bijvoet zag ik ze. De mooiste tinten en streepjes. Het zijn witgerande tuinslakken. Je ziet het aan het witte randje van de huisjesopening. Deze zijn in Nederland zeldzaam, komen alleen in Limburg en bij Nijmegen voor. De zwartgerande tuinslakken komen in het hele land voor. Maar wie kan het raadsel oplossen dat ze opeens op zo'n mooie maandagochtend met zijn allen de stengels gaan beklimmen?

Nieuwjaarsbijeenkomst Zondagmiddag 10 januari, inloop vanaf 14.00 uur in/bij ‘t Leger voor alle IVN’ers van Maas en Niers. Werkgroepen kunnen tijdens deze middag hun plannen voor het nieuwe jaar met elkaar delen en misschien nieuwe actieve groepsleden verwerven! In de zaal worden films vertoond en onder de kapschuur worden samen met de Groentjes vogelvoederplanken gemaakt. Natuurlijk kan men tijdens deze middag bij het vuurtje genieten van een drankje en een hapje. Tot in het nieuwe jaar! 5

Van de voorzitter We zijn alweer beland in de laatste weken van het jaar. Een moment om eens in grote lijnen terug te kijken op het verloop van 2015. We zijn met zijn allen behoorlijk druk bezig geweest en sommigen van ons daarbij ontzettend actief in het IVN-gebeuren. De start begint traditiegetrouw met het Nieuwjaarstreffen, waarbij we tijdens de wandeling en onder het genot van een drankje en een hapje allerlei IVN-zaken en ander algemeens uitwisselen en de banden weer wat meer versterken. In 2015 zijn er zo’n twaalf geplande wandelingen gehouden en daar buiten nog de extra aangevraagde wandelingen en excursies.

foto: wandelen over het IVN-pad tijdens het Nieuwjaarstreffen

De Groentjes hebben het hele jaar door hun actieve en leerzame bijeenkomsten gehouden, waarbij de hoogtepunten waren: de officiële start van de website voor “onze Gennepse ooievaars”, de verhalenvertelster en het Kampeerweekend in ‘t Leger. Eigenlijk ook het IVN-Slootjesweekend, maar niet alleen voor de Groentjes, voor iedereen! Deze middag was weer goed bezocht en een supersucces. De diverse lezingen waren redelijk tot goed bezocht, waarbij de uilenlezing zo goed bezocht werd dat er zelfs twee overvolle avonden van gemaakt moesten worden. Hier hoort een zeer actieve werkgroep bij die meer dan honderd uilenkasten en bijbehorende voorzieningen in stand houdt en/of inricht. Ook de andere werkgroepen zijn in meer of mindere mate actief geweest. Waarbij de Landschapswerkgroep er weer uitspringt. Heel wat bijzonder landschappelijke plekken en biotopen hebben een onderhoudsbeurt gehad zodat ze weer kunnen functioneren zoals door de flora en fauna bedoeld is. Daarnaast hebben ze het IVN Natuurbelevingspad onderhouden. Laten we ook de drie middagen voor de Maatschappelijke stage van het Elzendaal college niet vergeten. Weer een succes en volgend jaar al voor de 5e keer. Hier mogen we iets speciaals voor bedenken. We horen graag jullie suggesties. Er heeft een goed bezochte en supergemotiveerde Groencursus gedraaid. Nu loopt de goed bezette Natuurgidsencursus alweer naar volle tevredenheid. De Manie is weer vier keer uitgekomen en onze activiteiten zijn steeds beter te vinden via onze website en digitale Nieuwsbrief. De bibliotheekwerkgroep heeft onze kennisbank verder gearchiveerd. Het bestuur heeft zo’n tien keer vergaderd en is betrokken geweest bij regionale, provinciale of landelijke vergaderingen en bijeenkomsten. Achter de coulissen zijn IVN’ers actief die de gebouwen en terreinen onderhouden en schoonhouden.

6

Ik weet zeker dat ik niet volledig ben geweest en ook dat er IVN’ers zijn die met hun werkgroep en individueel heel gepassioneerd, nuttig en interessant bezig zijn geweest. Voor al deze vrijwilligersuren en gemotiveerde inzet hebben wij heel veel waardering en danken wij jullie hartelijk en kunnen we vaststellen dat we zonder jullie inzet niet zo’n actieve IVN-afdeling waren van ruim 300 leden. Toch weet ik zeker dat we met zijn allen als natuurvrijwilligers en -kenners op dit gebied nog meer voor elkaar en vooral voor onze omgeving kunnen betekenen. Met iets meer moeite en met een andere houding of handelwijze is dat al haalbaar. Daarbij denk ik aan meer naar buiten toe laten zien waar we als IVN mee bezig zijn. Dat levert beslist haar revenuen op voor jouzelf, jouw werkgroep, onze afdeling en voor IVN in totaliteit. Door samenwerken, delen van kennis en middelen kun je tot bijzondere resultaten komen. Door dat ook aan je omgeving en instanties kenbaar te maken, levert dat heel wat maatschappelijke betrokkenheid op en waardering voor de natuur in zijn algemeenheid. Door onderlinge uitwisselingen, door te delen, kun je elkaar inspireren, aanvullen, stimuleren. Twee weten meer dan één! Deel je ideeën met andere werkgroepen, IVN-leden en met bestuursleden en creëer hiermee inspiratie en daadkracht voor de (nieuwe) activiteiten van jouw afdeling. Het bestuur wil graag met jullie inbreng aan de slag. We willen hiervoor een startpunt maken en ruimte creëren na de pauze in de Algemene Jaarvergadering van 18 februari 2016. Ik wil graag de werkgroepcoördinatoren en de andere IVN-leden die zich hiertoe geroepen voelen uitnodigen om te vertellen en/of te laten zien (kan met PowerPoint) hoe je het afgelopen jaar met activiteiten bezig geweest bent met het delen en vergaren van natuurkennis, natuurbeleving en bewustmaking. En daarnaast ook te komen met ideeën, inspiraties en wensen om onze gezamenlijke doelstellingen te verbeteren en tot meer samenwerking van de werkgroepen te komen en elkaar te inspireren. En niet in de laatste plaats hoe we meer naar buiten kunnen treden om ons IVN “op de kaart” te zetten. We verwachten van elke werkgroep minstens één presentatie. Graag voor 4 februari 2016 opgeven bij onze secretaris Rian: wie, waarover en hoeveel tijd dit ongeveer in beslag gaat nemen.

Dan rest mij nog namens het voltallige bestuur jullie allen:

Mooie en Gezellige Feestdagen en een Goed, Gezond, Gelukkig en Vertrouwensvol 2016 toe te wensen. Jullie voorzitter, Martien van Raaij

7

Nestkastcontrole en onderzoek op Landgoed Zelder

Bennie Muster

Hieronder de resultaten van de nestkastcontrole en -onderzoek op Landgoed Zelder. 2015 Was een redelijk goed jaar; vooral de ringmussen doen het goed in de kasten, normaal 35 % lege kasten nu is dit 25 %. Ook de Koolmees en Pimpelmees hebben het goed gedaan.

Bezorging Manie Bergen Een keer per kwartaal komt ons ledenblad Manie uit. Dit wordt door leden verspreid in de verschillende kernen. In Bergen is Ad Goossens vanaf het begin onze bezorger. Nu heeft hij aangegeven hiermee te willen stoppen. Wij bedanken Ad voor zijn jarenlange inzet voor ons IVN. Inmiddels heeft zich ook al een nieuwe bezorger (en een reserve) gemeld. Allemaal hartelijk dank, ook aan de bezorgers van de andere kernen, en veel succes en plezier met het rondbrengen. 8

Het werk van de landschapswerkgroep

John Toonen

Het afgelopen jaar heeft de landschapswerkgroep weer veel werk verzet. De groep bestaat inmiddels uit 19 leden, die in 2015 weer ruim 500 vrijwilligersuren heeft gemaakt. Er wordt in najaar en winter op de zaterdagochtend (hard) gewerkt. Een greep uit de werkzaamheden: Het opschonen van het Kempenven en het Looierven, paddenscherm plaatsen in Gennep, Wilgen knotten bij de zorgboerderij in Bergen. Bijhouden van het IVN-weitje en het heideterreintje van Teunesen langs het Duits lijntje en het IVN-weitje in Afferden. En voor Staatbosbeheer verzorgen we het Esven, de poelen bij de Rijksweg en de Oortsebrug in Ottersum en de heideterreinen in Gennep en ’t Quin. Maar foto’s zeggen vaak veel meer. Zie een aantal foto’s van voor en na de werkzaamheden.

de poel bij de Rijksweg - links voor het werk, rechts na De landschapswerkgroep bestaat uit geweldige mensen die veel plezier beleven aan het buiten zijn en veel voldoening halen uit het nuttig werk dat ze doen. Bij diverse terreinbeherende instanties is onze groep bekend en gewaardeerd.

‘t Quin - links voor het werk, rechts na (let op de schaduw op de weg)

Iedereen alvast fijne feestdagen en een heel goed en gezond 2016! 9

Wandeling Sint Jansberg 4 oktober 2015

Dorien van Rens

Een verslagje van de excursie naar de Sint Jansberg met de cursisten van de Gidsenopleiding. De Sint Jansberg is een natuurgebied tussen de Mookerhei en de Diepen. Het gebied is eigendom van Natuurmonumenten. In de voorlaatste ijstijd is de stuwwal ontstaan die vanaf Nijmegen doorloopt naar het Rijkswald (D). Door opstuwing van de ijslagen zijn er wallen ontstaan met allerlei bodemsoorten: Je treft er zand, leem, löss, veen en moeras aan. Natuurmonumenten heeft aan de Groesbeekse kant zgn. stapstenen (bosjes) aangebracht in het landschap. Dit om de ecologische verbinding tussen de Sint Jansberg, Klein Amerika en het Reichswald te bevorderen en er een gebied van te maken. Tijdens de wandeling kwamen we ook nog vele resten van de Eerste en Tweede Wereldoorlog tegen. De Siegfried-linie liep tot aan de Sint Jansberg, Vele loopgraven en bunkers zijn daar nog zichtbaar. Ook ligt er nog veel munitie, daarom zijn er altijd recreanten met metaaldetectors aan het zoeken. Wat hebben we op onze tocht zoal waargenomen? Paddenstoelen 1. Zwavelkop: saprofyt, plaatjeszwam, hoedje van 2-6 cm, leeft op dood hout van naald en loofbomen. Hoedje zwavelgeel, groenachtig. 2. Honingzwam: parasiet, plaatjeszwam, hoedje 3-10 cm, op levend hout (eik), groeit in bundels, zwart mycelium, lijkt op fluweelpootje. Killerparasiet. 3. Nevelzwam: Saprofyt, plaatjeszwam, hoedje 7-18 cm, levend op dood hout, crème-gelig van kleur, afgeronde hoedrand, vaak in heksenkring. 4. Zaailingen: kleine plaatjeszwam, hoedje -1cm, leeft op dood hout, wit-crème kleurig, beweegbaar steeltje, breekt niet af bij bewegen. 5. Krulzoomzwam: Mycorrhiza, plaatjeszwam, hoedje 4-15 cm, op dood hout, krullende hoedrand, lamellen verkleuren bij wrijving en worden pappig. 6. Kogelzwam: zakjeszwam, 4-6 mm. Leeft op dood hout, er zijn verschillende kleuren: bruin, zwart, roestbruin. 7. Doolhofzwam: Saprofyt, gaatjeszwam, hoedje 10-30 cm, leeft op dood en levend hout, onregelmatige lamellen, labyrint structuur wat goed te zien is, wit-crèmegelig van kleur. 8. Russula: Saprofyt, plaatjeszwam, leeft op dood hout, vlezig, er komt melk uit de lamellen als je er over wrijft, erg breekbaar, knakt meteen af. Wit-crème-geligoker van kleur.

10

9.

Helmmycena: Saprofyt, plaatjeszwam, helmvormig hoedje 2-6 cm. Onregelmatig uiteen staande lamellen met tussen schotjes, leeft op dood hout, in bundels bij elkaar. 10. Inktzwam: Saprofyt, plaatjeszwam, hoedje 5-12 cm hoog! Leeft op voedselrijke bodem, zwartkleurende inkt komt er druppelend uit als je hem beschadigd. 11. Porseleinzwam: parasiet/saprofyt, plaatjeszwam, hoedje 3-10 cm, leeft op dood en levend hout, opvallende wit-ivoor van kleur.

12. Heksenschermpje (zie foto): Saprofyt, plaatjeszwam, hoedje tot 6 cm. Leeft op rijke humuslaag, heldere roze kleur, lamellen met tussenstukjes.

13. Geweizwammetje: Saprofyt, geweivormige bovenkant, eerst witte sporen later kleurt het zwart en geeft geen sporen meer, leeft op dood hout van loofbomen, is heel klein 2-4 cm. Bijna niet te vinden. 14. Parelstuifzwam: Saprofyt, hoed en steel aan elkaar vergroeit, fijne stekeltjes op hoed en steel, peervormig, groeit op rijke humusgrond, wit-gelig-grijsbruin van kleur. 15. Parasolzwam: Saprofyt, plaatjeszwam, lange steel 15-30 cm, grote hoed 10-25 cm. Heeft een rafelrand, licht geelbruin/grijsbruin. In het begin lijkt hij op een trommelstuk, de ring is te verschuiven! Hij leeft in bermen, voedselarme grond. 16. Witte bultzwam: Saprofyt/parasiet, halfrond golvend schotelvormig, 10-15 cm, 1-4 cm dik, hecht met dikke bult aan stronken en stammen van loofbomen, verkleurd van wit naar groen. 17. Blauwe kaaszwam: Saprofyt, buisjeszwam, halfrond waaierig op naaldhout en stronken, harig en blauwachtig van kleur. 18. Kleine stinkzwam: Saprofyt, breekt uit zgn. duivelsei, met myceliumstreng, 8-12 cm hoog, hoedje eikelvormig van 1-2 cm. Bleekwit-oranjegeel. Leeft op vermolmd hout en stinkt. 19. Zwavelzwam: parasiet, waaiervormig, dakpansgewijs golvend, groeiend op levende loofboom, helder geel/rood van kleur. Heksenkring: die groeit van binnen naar buiten. Omdat in het midden het voedsel op is, schuift hij naar buiten. Sommige kringen kunnen gigantisch worden, het mycelium zit immers onder de grond.

11

Bomen Beuk: is een gladde grijsgroene boom die heel oud kan worden, het duurt lang voor hij bloeit en vruchtjes draagt. De beuk is gevoelig voor knikkergallen en op het blad komen tepelgallen voor. Eik: er staan veel soorten eiken o.a. de zomereik, wintereik en de Amerikaanse eik. Een bloeiende eik is een eik met vorstschade, de scheur is duidelijk zichtbaar, maar de eik herstelt zich hier prima van. Aan sommige eikenbomen zitten allemaal stronkjes met blaadjes. Dit is geen goed teken, want dan mankeert de boom iets. Dus hij roept om hulp. Het kan van alles zijn. Tamme kastanje: met samengesteld blad, vruchten met stekelige bast en gladde ronde vrucht. We zien een kastanje staan die zichzelf gesplitst heeft en op ca. 3 m. hoogte weer is samengevoegd door middel van een zijstam. Erg mooi om te zien. Hij groeit als een boom met verschillende stammen weer verder. Mispel: behoort, samen met de appel en peer, tot de rozenfamilie. De mispel is een vruchtboom die al heel oud is en vruchten draagt, mispels, die je kunt eten als de vorst er over is gegaan. Naaldbomen: te herkennen aan de aanhechting van de naalden. De verschillende soorten zijn: Solo - elke naald apart aan tak, de spar. Duo - naalden per twee aangehecht, de pinus en Legio: de naalden zitten in een krans aan de tak, de larix. Maserknol: door bacteriewerking, wratachtige, knobbelvormige uitwassen aan loofbomen, bijv. eik, beuk, berk en linde. De bomen groeien gewoon verder. Ze schijnen er geen last van te hebben. De ‘wratten’ worden veel creatief gebruikt. Blessen: bomen die om een of andere reden gerooid moeten worden, bijv. omdat men open ruimten wil maken, worden gemerkt door de opzichter. Dit merken noemt men blessen. Dat gebeurt met rode of witte verf, hier is geen eenduidigheid in. Inheems noemt men gewassen, dus ook bomen, die al voor 1500 in Nederland voorkwamen. Uitheems zijn de gewassen die na 1500 in Nederland zijn gekomen. Hier wordt verschillend over gedacht en naar gehandeld. Bloemen en planten Wilde kamperfoelie: een echte boomwurger, bijna dan. Als hij er eenmaal inzit, laat hij niet meer los. Klimop: zoekt een boom of andere struik als steunpilaar. Hij hecht zich wel vast met zijn fijne hechtworteltjes, maar is geen parasiet. Valse salie: een vaste plant die niet tot de salvia’s behoort. Hij ruikt niet, kort behaard, langwerpig, hartvormig, rimpelig en gekarteld blad. Lijkt op de salvia.

12

Waterpeper: lijkt op perzikkruid, smaakt naar peper. Na een paar tellen proef je de peper, smal lancetvormig blad, wit-roze, groene bloeiend aar. Kale jonker: distel met aan de top vertakte bloemknopjes, stengels vol stekels, meestal purper van kleur. Groeit aan akkerranden en bermen. Tandzaad: lange slanke plant tot 80 cm hoog, lancetvormig blad met inhammen, bloemhoofd zonder straalbloemblaadjes. Aan het bloemhoofd zitten weerhaken die aan mens en dier blijven hangen en zo wordt het zaad verspreid. Groeit graag in vochtige gebieden. Brandnetel: middelgrote plant met brandharen aan de onderkant van het blad. Hartvormig gezaagd. Op de brandnetel kunnen ook gallen zitten van de sluipwesp. Vlier: de gewone vlier met witte bloemschermen en paars/blauwe eetbare vruchten. De stelen zijn houtachtig met eirond/ovaal blad. Groeien overal, hebben geen speciale wensen. Vogels Het boomklevertje en goudhaantje hebben we wel gehoord maar niet gezien. Op het eind van de wandeling liet Ben ons ook nog ‘builenbrand’ zien. Dat is een schimmel die in mais groeit. Deze schimmel klemt zich vast in de bladtrechter van de stengel met kolf. Hier groeit een zilverkleurig vlies overheen dat vol zit met zwarte sporen die op de aarde vallen. De kiemkracht van de sporen kan wel vier jaren aanwezig blijven. De mais wordt besmet door de wind en opspattend water. Nog een opmerkelijke ontdekking was de Sjamaankring. Een kring van stenen die er op het oog ‘zomaar’ liggen. Deze kring met daarin vier vakken stelt echter de vier seizoenen voor. Elke steen heeft een betekenis. De Sjamanen houden zelf deze onopvallende kring in stand. Ze houden er bijeenkomsten waar pottenkijkers niet welkom zijn. De Sjamanen zoeken en vinden plaatsen waar ze contact maken met de kosmos. Ja, er is meer tussen hemel en aarde.

foto: genomen tijdens het (noodzakelijke) voorlopen

13

Waarnemingen met een geurtje

Miriam Pietz

Schimmels kun je soms op hele onverwachte plekken tegenkomen, zo zag ik ze op de mest van paarden en koeien. De foto hiernaast laten het oranje mestzwammetje op een koeienvlaai zien. Het is een klein zwammetje van nog geen centimeter groot. Hij is vlak schotelvorming en heeft een ruwe, korrelige binnenzijde. De kleur kan variëren van helder geeloranje tot oranjerood. Dit zwammetje is algemeen voorkomend en in de herfst te vinden. Een andere paddenstoel was de prachtige algemeen voorkomende franjevlekplaat die onder andere op oude paardenmest groeit, ruiterpaden zijn dan ook goede vindplaatsen. Je komt ze in de zomer/herfst tegen. De hoed is ei- tot klokvormig met een doorsnede van een tot vier centimeter, de kleur is licht tot donker bruingrijs als hij vochtig is en wittig-grijs als hij opdroogt. De prachtige witte tandjes (velumresten) aan de hoedrand springen in het oog. Als je de paddenstoel omdraait zie je zwarte lamellen. Hij is wel giftig en valt onder de hallucinogene paddenstoelen. Enige tijd na het eten van deze paddenstoelen raakt men in een toestand van euforie en krijgt men kleuren- en vormenrijke visuele hallucinaties. Deze franjevlekplaat was zo mooi dat zelfs deze IVN’ers van de paddenstoelwerkgroep er voor op de knieën gingen, zouden ze er misschien al van gesnoept hebben?

Mijn tip is dan ook, haal je neus niet op voor een strontje maar kijk er eens goed naar, wie weet zie je dan nog onverwacht mooie natuurverschijnselen. 14

Onrechtmatig gebruik van foto's en schending van het auteursrecht

Martien van Raaij

Aan iedereen die wel eens artikelen schrijft voor de Manie, voor onze website, voor folders, cursussen of anderszins die in de openbaarheid (kunnen) komen wil het bestuur vragen om goed op te letten bij het gebruiken en plaatsen van foto’s en gekopieerde teksten in documenten, op social media, website en andere middelen. Bij het landelijke IVN en ook bij IVN Maas en Niers worden we namelijk aangesproken op het onrechtmatig gebruik van foto's en schending van het auteursrecht bij documenten. Onlangs zijn we hiervoor aansprakelijk gesteld via een hiervoor gespecialiseerd bureau. Voor het gebruik en of plaatsen van foto’s en andermans teksten dient toestemming gevraagd te worden aan de fotograaf of de auteur. Een fotograaf en tekstschrijver heeft automatisch het auteursrecht op zijn foto of tekst, ook als hij dat er niet expliciet bij gezet heeft. Het maakt overigens niet uit of de foto van een professionele fotograaf is of van een amateur. Ook de maker van een vakantiefoto heeft auteursrechtelijke bescherming en mag dus zelf bepalen of en hoe zijn foto gebruikt mag worden. Om andermans foto te gebruiken dient eerst toestemming te worden gevraagd aan de rechthebbende. Dat geldt ook voor foto's die openbaar op sites als Facebook zijn geplaatst. Voor het auteursrecht maakt het ook niet uit welke bedoeling je hebt met het geven van informatie op je website, of dat je je niet bewust bent geweest van het feit dat je daarmee misschien inbreuk maakt op andermans auteursrecht. Je hebt in beginsel de toestemming van de rechthebbenden nodig om foto's, muziek, teksten, films enzovoort van anderen op de website of social media te plaatsen of te gebruiken in documenten. Ook foto's die in het verleden gebruikt zijn en nog steeds vindbaar zijn in het (nieuws)archief kunnen inbreuk op het auteursrecht betekenen. Bij de aansprakelijkheidstelling horen altijd vergoedingskosten en procedurekosten en dat kan flink oplopen. Dit is zonde van het geld en de ergernis en dit moet door zorgvuldigheid echt worden voorkomen. Tips om aan rechtenvrije foto’s te komen:  Zelf foto’s maken (let hierbij op kwaliteit)  Zelf fotodatabase maken (voor later gebruik)  Foto’s gebruiken uit eigen archief  Fotograaf benaderen of de foto gebruikt mag worden  Foto’s vragen bij andere afdelingen/projecten etc.  Inkopen van foto’s (professionele fotografen of stockfoto’s) Daarnaast is het landelijk IVN voornemens om een fotodatabase te bouwen waarin alle IVN-foto’s zullen worden verzameld. Meer informatie hierover volgt.

15

Nationale Natuurwerkdag

John Toonen

De eerste zaterdag van november wordt al jaren de Nationale natuurwerkdag georganiseerd door terreinbeherende instanties. Dit jaar was dat dus op 7 november. En zoals al vele jaren gaan we als landschapswerkgroep naar de activiteit die Staatsbosbeheer in ons werkgebied organiseert. Dit jaar was dat opschot verwijderen van berk en grove den op de Cockse Heide in Afferden. Een gebied waar we als landschapswerkgroep een aantal jaren geleden grotere bomen hebben weggezaagd om de openheid van het gebied te behouden. Mooi op tijd was er nu de nazorg ingepland door boswachter Jeroen Builtjes. Zoals gebruikelijk verzamelen de leden van onze groep zich ’s morgens eerst in het clubgebouw voordat ze ten strijde trekken. Eerst beginnen met een kop koffie! Daarna met het busje en nog enkele auto’s richting Afferden. De opkomst was groot met 16 personen. Heel leuk dat er ook paar natuurgidsen in opleiding meegingen om een ”snuffelstage’’ te doen bij onze werkgroep. In deze natuurgidsenopleiding is dat ingepland zodat iedereen kennis kan maken met het IVN en zijn werkgroepen. Voor Wim en Hennie niets nieuws want die zijn al jarenlang lid van de werkgroep. Maar heel leuk dat Dorien en Edith er ook waren! Na de ontvangst door Jeroen Builtjes en Koos Hakbijl volgde de uitleg van de werkzaamheden. Rond 9.00 uur werden de gereedschappen, zagen en schoppen uitgedeeld en gingen we aan de slag. Het was behoorlijk warm dus al snel vlogen de jassen en dikke truien uit en stonden enkele zelfs in T-shirt te werken. Met zo’n grote groep krijg je snel wat gedaan. Tijdens de eerste pauze was er koffie en warme chocolademelk. Daarna werd er voortvarend verder gewerkt, het werktempo lag hoog. De werkgroep is dat gewend en heeft daar natuurlijk conditie in opgebouwd maar ook Dorien en Edith hebben zich kranig geweerd, mijn complimenten! 16

Om 12.30 uur had toch wel iedereen zijn kruit verschoten en begon de vermoeidheid toe te slaan, gelukkig kwam toen zoals altijd de heerlijke lunch die Staatsbosbeheer regelt. Erwtensoep, broodjes, koffie en thee, dat vond gretig aftrek en de ledematen konden worden gestrekt bij het kampvuur. Het was erg gezellig en er werd nog lang nagepraat. Na de groepsfoto en het slotwoord door Frank van Kalleveen gingen we huiswaarts. Nog even terugkijkend met voldoening naar het terrein, helemaal opgeschoond! Dan nog even dit: ik vind het altijd wel lekker om flink door te werken, ik zie dat als een verkapte conditietraining, in plaats van sporten. Ik moet het misschien niet vertellen, het zal me wel blijven achtervolgen maar… mijn handen waren toch wel behoorlijk beurs van die grotere bomen uitsteken. Verder had ik een top van een grove den in mijn oog gehad, ik hoefde net niet naar de huisartsenpost. En de volgende morgen was ik wat stijf, stoot me bij het bukken en verrek een spier in mijn rug. Miriam zei toen met een grote lach tegen me ”en iedereen maar denken dat jij zo geweldig kunt werken. Maar dan zien ze je niet na afloop! Je hebt een paar uurtjes gewerkt en dan heb ik een heel weekend nodig om je weer op te lappen!!!”. En toch had ik die geweldige dag niet willen missen!!! 17

Mast

Peter Megens Een mast is een hoge paal waar we bijv. een vlag aan hangen: de vlaggenmast. Maar ook op een boot komen we hem tegen maar dan als scheepsmast. Er zijn vele soorten masten bijv. ook een zendmast, maar alle hebben gemeen dat zij de hoogte opzoeken, een hoogte punt zijn. Ook in de natuur kennen we dat begrip “hoogte punt” met de naam mast. Het komt uit de tijd dat de varkensteelt in ons land opkwam. Men verzamelde toen vooral eikels maar ook andere vruchten als veevoer. Dit voer werd mast genoemd. Tegenwoordig gebruiken we het woord mast als er in één jaar buitengewoon veel beukennootjes of eikels vallen. We noemen het verschijnsel een mastjaar. Eens in de zoveel jaren produceert een bos gigantisch meer vruchten dan andere jaren. We zeggen dan: “de eik (of beuk of kastanje) heeft een mastjaar”. We kunnen dat verklaren met de klimatologische omstandigheden; deze waren buitengewoon gunstig voor de eik. Alles zat de boom mee. Het jaar daarop is het altijd minder. Het mastjaar vraagt heel veel energie van de bomen, ze zijn daarna uitgeput, de reserves zijn op. Het lijkt erop dat de eik voor deze explosie een paar jaar heeft gespaard.

Toch is het een opvallend verschijnsel. Ik kwam op Google een forum tegen met de vraag: “Waarom komt een mastjaar maar eens op de (ongeveer) tien jaar voor? Het antwoord iets ingekort: een eik heeft heel veel dieren die van de eikels leven

(opeten). In een mastjaar zijn er zoveel eikels dat de dieren het niet aankunnen. Er blijven dus veel eikels over. De kans op voortplanting is hierdoor groter. Een slim trucje van de natuur. P.S denk bij dieren, die eikels eten, vooral aan de insectenwereld waar heel veel beestjes van eikels leven. Bijv. de eikelboorder, zie foto volgende pagina. Een commentaar hierop was: Dat is net zo moeilijk als antwoord geven op de vraag

waarom de zon maar 1x in de 11 jaar een verhevigde uitbarsting heeft. Ik denk niet dat eiken of beuken benul van tijd hebben, net zo min als de zon.

Een vraag, een antwoord en een commentaar op dat antwoord. Laat ik beginnen met het commentaar. Planten hebben geen benul van tijd en zijn weerloze wezens die alles maar over zich heen laten komen, het komt zoals het komt. Toch lopen planten ieder jaar weer op een bepaalde tijd uit. De ene soort iets eerder dan een andere.

18

Dat is ook zo met de bloei. Sommige soorten bloeien al vroeg, voordat er blad aan de boom zit, en sommige bloeien pas laat in de zomer. Nog sterker, sommige soorten bloeien al vroeg in de morgen en sommige soorten pas in de middag. Er zijn zelfs soorten die alleen maar ’s nachts bloeien. Dus geen benul van tijd? Linnaeus heeft zelfs een bloemenklok gemaakt.

De klok zegt op welke uur van de dag een plant bloeit. Door op verschillende tijden te bloeien zouden planten minder elkaars concurrenten zijn. Ook produceren ze nectar een product waar ze zelf, direct, niks aan hebben. Dit is de beloning voor insecten die voor bestuiving zorgen. En soms (bijv. orchideeën) houden ze de insecten zelfs voor de gek. Zonder een beloning (nectar) worden de bloemen dan bestoven. Ook beschermen ze zichzelf tegen vraat en waarschuwen elkaar zelfs. Dus helemaal onbenullen zijn planten nu ook weer niet. Denken kunnen planten niet, ze bezitten geen hersens. Iets beredeneren kunnen ze niet, maar kunnen dieren dit wel? Planten worden door de omstandigheden wel één bepaalde kant op gestuurd, dat noemen we evolutie. Neem de aronskelk die insecten in zijn bloem vangt (zonder nectar) en één nacht gevangen houdt. Zo komt hij aan zijn bestuiving en daar heeft hij niet over nagedacht. Insecten (bepaalde soort mugjes) komen op de luchtjes af uit de omgeving waarin de aronskelk groeit. Dat zijn de plekjes waar ze hun eitjes leggen. Door die geur na te maken trekt hij de mugjes aan, die daar toch al aanwezig waren. Evolutie deed de rest. Maar weet de eik dat hij om de zoveel jaren veel eikels moet produceren. Nee, niet bewust. Maar het resultaat is dat er zoveel eikels zijn, in een mastjaar, dat er altijd eikels overblijven om te kunnen ontkiemen. Een boom vaart er wel bij, dus de evolutie zal daar gebruik van maken. Als er normaal bijv. ieder jaar ongeveer 100 eikels zijn dan worden die bijna allemaal aangetast door insecten. Dan zijn er ook nog zwijnen en eekhoorns, weinig eikels krijgen zo een kans te ontkiemen. De zaadetende insecten passen zich aan op het aanbod van eikels. Dat is ieder jaar ongeveer gelijk. Maar in een mastjaar zijn er plotseling 1000 eikels. De insectenwereld kan die overvloed gewoon niet behappen. Er zijn veel te weinig insecten. Het jaar na een mastjaar zijn er veel insecten maar weinig eikels. De insectenpopulatie zal dan weer instorten. Een enorm voordeel voor de eik en de evolutie zal dat voordeel gebruiken. Net als de aronskelk deed met de mugjes. Wij mensen stammen af van bacteriën, denk je dat die er ooit aan hebben gedacht dat zij mens zouden worden. Nee, evolutie bepaalde ons bestaan.

19

Er is een theorie van mast in een tropisch regenwoud. In een tropisch regenwoud komen heel veel soorten bomen voor. En die komen maar sporadisch voor. Wij kennen een eiken-berkenbos of een beukenbos, dennenbos enz. We zien altijd dezelfde paar soorten. Een tropisch regenwoud is heel anders. Er zijn veel meer soorten en er zijn al voorbeelden dat er 700 verschillende soorten op één hectare zijn gevonden. Van mahonie is bekend dat er gemiddeld minder dan één exemplaar per hectare gevonden wordt. En als ze gevonden worden, rijdt er een bulldozer in een rechte lijn heen waarbij veel bomen en struiken sneuvelen. Soorten staan hier dus ver uit elkaar. Nu is er ook insectenonderzoek geweest op bomen. Een boom wordt met een insecticide verneveld en de dode insecten worden onder de boom met een zeil opgevangen en verzameld. Een boom kan honderden soorten insecten bevatten waarvan er veel alleen maar bekend zijn van die ene bepaalde soort boom. Dat betekent dat elke soort boom zijn eigen populatie insecten heeft. Deze insecten kunnen alleen maar op die ene soort boom leven. Ze zijn dus ook alleen maar daar te vinden. Een zaadje dat kiemt onder de moederboom heeft geen schijn van kans. De insecten op de moederboom vinden de jonge boom snel en nemen er bezit van. Al die soorten springen er als het ware bovenop. Als je als zaadje op een flinke afstand van de moederboom kiemt, vinden de insecten haar niet zo snel en krijgt ze de kans om te groeien. Een boom verstopt haar kroost als het ware in het woud. Met de jaren zullen de diverse insectensoorten, mondjesmaat, de jonge boom koloniseren. De boom krijgt zo de kans aan de insecten te wennen en sterker te worden. In het regenwoud komen ook mastjaren voor. Soms explodeert het woud met zaadvorming. Niet alleen van een bepaalde soort, maar alle soorten. Ook niet-verwante soorten produceren heel veel zaad tegelijk. Er ontstaat een overschot aan voedsel en dieren kunnen het niet aan. Veel zaden krijgen nu een kans om te ontkiemen. Er moet nog veel onderzoek worden gedaan naar dit fenomeen. Maar vast staat dat planten geen onbenullen zijn en evolutie ze dwingt naar de beste tactiek om te overleven. Ik hoop hiermee de vraag te hebben beantwoord. En als extraatje duidelijk te hebben gemaakt dat planten geen onbenullen zijn. Verder grijp ik deze gelegenheid aan om ieder alvast een gelukkig en gezond 2016 te wensen. Dat het maar weer een “topjaar” mag worden want bij het IVN is ieder jaar een “mastjaar”.

20

Agenda algemene ledenvergadering IVN Maas en Niers donderdag 18 februari 2016, aanvang 20.00 uur in het clubgebouw te Gennep (er wordt geen aparte uitnodiging meer verzonden) 1. 2. 3.

4. 5.

6. 7. 8. 9.

Opening door de voorzitter en mededelingen Notulen algemene ledenvergadering 26 februari 2015 (eerder gepubliceerd in de Manie van maart 2015) of op te vragen via [email protected] Financieel jaarverslag 2015 en begroting 2016 Dit wordt tijdens de vergadering gepresenteerd. Hierbij wordt ook het onderhoud van de gebouwen behandeld Verslag kascontrolecommissie over 2015 en benoeming nieuwe leden kascontrolecommissie Veranderingen in het bestuur en verkiezing nieuwe bestuursleden Vanuit de leden kunnen kandidaten worden voorgedragen bij [email protected] tot uiterlijk woensdag 17 februari 2016 Bereikmeting Ledenadministratie en verhoging van contributie Huldiging jubilarissen Rondvraag

Na de pauze:

Presentatie werkgroepen (zie ook pagina 6 “van de voorzitter”)

Aandacht gevraagd Oproep aan de, enkele, leden die hun contributie voor 2015 nog niet hebben betaald. Graag in 2015 nog overmaken naar NL69 RABO 0140663460 Hartelijk dank, Jan Wolters Penningmeester IVN Maas en Niers

Afdeling Maas en Niers zoekt bestuursleden Ryan, Myriam, Marian, Jan, Peter en Martien willen graag versterking van enthousiaste, gemotiveerde IVN’ers die mee willen werken aan een bloeiende en actieve, Natuurminnende, Educatieve en Duurzame afdeling. Heb je affiniteit met de natuur, ben je onafhankelijk en positief kritisch en heb je nog wat tijd over? Op de eerste plaats zijn we op zoek naar iemand die vertrouwd is met het werk van een secretaris. Meld je bij de voorzitter voor meer informatie. 21

Ganzenexcursies in de Gelderse Poort In de koude wintermaanden trekken jaarlijks zo’n 2 miljoen wilde ganzen vanuit noordelijke toendra’s en taiga’s van Scandinavië, Spitsbergen en Siberië naar Nederland om te overwinteren. Na een tocht van duizenden kilometers strijken ze neer in de Nederlandse graslanden en uiterwaarden, zoals in natuurgebied de Gelderse Poort. Het gebied is uitgegroeid tot één van de belangrijkste pleisterplaatsen voor ganzen in West-Europa. Het Natuurmuseum Nijmegen organiseert komende winter weer enkele busexcursies naar dit fascinerende schouwspel: op zondag 24 en 31 januari en zondag 14 februari 2016. De ganzenexcursies starten om 12.30 uur vanuit het Natuurmuseum Nijmegen en duren ongeveer drie uur. Volwassenen betalen € 16,00 en kinderen (t/m 15 jaar) € 11,00. Koffie/thee en appeltaart zijn bij de prijs inbegrepen. De deelnemers wacht een ontvangst met koffie in het informatiecentrum over de Gelderse Poort. Eenmaal in de bus gezeten volgt een tocht door de fraaie Waaluiterwaarden in de Ooijpolder en door het heggenlandschap van de Duitse Duffelt. Ondertussen vertelt een deskundige vogelaar allerlei bijzonderheden over de ganzen. Ook andere overwinterende vogelsoorten, zoals grote zaagbekken, smienten, wintertalingen en roofvogels komen aan bod. Onderweg maakt de bus een stop en krijgt u de gelegenheid om de ganzen met verrekijker en telescoopkijker van dichtbij te bewonderen. Halverwege de excursie wordt u getrakteerd op koffie en taart in De Zeelandsche Hof, een negentiende-eeuwse terpboerderij. De Gelderse Poort is een uniek grensoverschrijdend natuurgebied met rivieren, uiterwaarden, polders en stuwwallen aan beide zijden van de Rijn. Alleen al in de Ooijpolder en de Duffelt strijken gedurende de wintermaanden tienduizenden kolganzen, rietganzen en brandganzen neer. De vogels vinden er voedsel en veiligheid; overdag foerageren ze op weilanden en akkers en ’s nachts slapen ze op het water. Zo bouwen ze voldoende energiereserves op voor de zware terugtocht naar hun broedgebieden in het hoge noorden. Foto: Jacco Steendam Het is sterk aanbevolen om zelf een verrekijker mee te nemen. Belangstellenden dienen zich minstens een week van te voren in te schrijven bij het Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodtstraat 121 in Nijmegen. Dat kan telefonisch: 024 - 3297070 of per mail: [email protected]. Kijk voor meer informatie op www.natuurmuseum.nl. 22

De andere kant van de vesting “’t Genneperhuis”

Miriam Pietz

Het is vrijdag dertien november, de zon schijnt en John en ik besluiten om eens naar “‘t Genneperhuis” te gaan. Op weg naar de ruïne komt er veel natuurschoon voorbij, zoals mosgallen, meerdere zilverreigers en een ijsvogel die zich goed laat horen en zien met zijn prachtig kobaltblauwe vleugels. Alles lijkt in harmonie, dan opeens zien we een jager met zijn jachthond het struweel rondom de ruïne inlopen. Wat zou die jager gaan doen? Konijnen jagen? We lopen de uitkijktoren op en zien dat de ruïne als het ware omsingeld is door plusminus zes jagers. Als uit het niets komen er grote groepen ganzen overgevlogen, luid en in paniek roepend. Opeens klinken er meerdere series van geweerschoten en rondom ons vallen zeker tien ganzen dood uit de lucht neer. De kruitdampen kruipen langs de uitkijktoren omhoog. Ikzelf wordt gedwongen om aan dit afgrijselijke tafereel deel te nemen, want ik kan geen kant op, omsingeld door jagers. Dan is het stil, geen ganzengeroep meer, de kruitdampen lossen op. Rondom de ruïne liggen in het gras dode ganzen, ik ben geschokt. In stilte en ontdaan lopen we terug. Ik snap wel dat, als er onvoldoende natuurlijke vijanden zijn en er zoveel ganzen komen door het intensieve beheer van ons grasland, de mens soms moet ingrijpen. Ganzen zijn de nieuwe weidevogels geworden. Mij werd echter niet gevraagd of ik deelgenoot wou worden van deze ganzenafschot, het overkwam me gewoon. Op die ochtend had ik geen camera bij mij, ik had een mooie lijstersmidse gezien die ik fotografisch wou vastleggen. Toen ik een uur later, gewapend met mijn camera deze smidse fotografeerde was het nog steeds doodstil. Enkel een biddende torenvalk boven het afschotgebied, waar zou hij op jagen? 23

Vogelkijkdag vanaf de boot Zondag 27 december 2015 organiseert het Vogelasiel Bergen-L weer haar traditionele Vogelkijkdag vanaf de boot voor kinderen en volwassenen onder leiding van deskundige gidsen van IVN en het vogelasiel. Er is, voordat de boot vertrekt, ook de mogelijkheid om gezamenlijk te ontbijten. De boot zal dit jaar vanaf de sluis bij het Reindersmeer vertrekken, nabij “Bosbrasserie de Sluis”. Het ontbijt zal om 08:30 beginnen in het pomphuis, gelegen aan de parkeerplaats bij de “Bosbrasserie de Sluis”. Om 09:30 zal de boot vertrekken, waarna we rond 12:00 weer aan zullen leggen bij de startlocatie. Als u zelf een verrekijker of vogelgids heeft, kunt u deze natuurlijk meebrengen, zoniet zijn er een aantal reserve exemplaren aanwezig. De kosten zijn dit jaar € 6,- voor de boottocht en € 12,- voor de combinatie van ontbijt en boottocht. Graag zien wij uw opgave tegemoet voor 20 december. Het bedrag kan overgemaakt worden naar rekening NL94 RABO 0101808690 ten name van Stichting Vogelasiel Bergen-L. Graag bij de aanmelding het aantal personen vermelden en of het gaat om alleen de boottocht of de combinatie met het ontbijt. Meer informatie is te vinden op www.vogelasielbergen.nl. Tot ziens op 27 december. Stichting Vogelasiel Bergen-L

Is er interesse voor een determinatiecursus? In de regio Noord-Limburg en Noord-Oost-Brabant wil men onderzoeken of er bij voldoende interesse de mogelijkheid geboden kan worden voor een determinatiecursus. Dit kan een basiscursus met eventueel aansluitend een gevorderdencursus zijn. Ook welke onderdelen van het plantenrijk gedetermineerd worden staat nog niet vast. Aan de hand van de interesse zal er een cursus worden opgezet. Graag voor 1 februari 2016 aan onze secretaris Rian doorgeven of je interesse hebt en voor welk niveau: basis en/of gevorderden. 24

Kastanjewandeling

Germa Vloet

U ziet het, er zijn veel mensen afgekomen op de kastanjewandeling op 24 oktober

Op de dag dat ook de Nacht van de Nacht gehouden werd, is het overdag uitstekend weer om een mooie wandeling te maken vanaf De Diepen in Milsbeek. Er kunnen dan ook drie flinke groepen gevormd worden, ruim 60 mensen gaan met zes gidsen op zoek naar kastanjes en ander natuurschoon. Het Reichswald laat al veel kleuren zien en ook zijn er genoeg paddenstoelen te bekijken.

De kastanjes zijn volop beschikbaar, dat is ook niet zo gek aangezien het een mastjaar is (zie uitleg stuk Peter Megens) maar andere verschijnselen worden niet vergeten: een blad met bolletjes wordt via de zoekkaart gedetermineerd. Verder worden kevers, vennen en het landschap besproken. En natuurlijk wacht ons aan het eind de beloning: onze eigen vers gebakken kastanjes. Professioneel worden ze op een campinggasstelletje verwarmd en uitgedeeld. Navraag leert dat deze kastanjes al wel in het voren waren verzameld anders duurt het allemaal wat lang. Maar smaken doen ze, er gaan er zelfs een paar mee naar huis. Bedankt voor deze, door mij nog niet eerder geproefde, lekkernij.

25

De dwergmuis (Micromys minutus)

Miriam Pietz

Onbekend maakt onbemind en toeval bestaat niet, deze gezegden gelden in ieder geval voor mij wat betreft de dwergmuis. Nog nooit had ik van deze Ware Muis gehoord, die tot dit geslacht behoort. Mijn eerste kennismaking kwam door onze landschapswerkgroep. Die had tijdens het opschonen van de poelen bij de Eckeltse beek tussen het riet een kleine geweven bol van grassprieten gevonden, of ik wist wat dat was? Op dat tijdstip zat ik bij Annemarie van Diepenbeek op de diersporencursus. In haar boek vond ik dat het een kraamnest zou moeten zijn van de dwergmuis. Toevallig kreeg ik diezelfde week een mailtje dat ik maar eens naar het programma “Vroege Vogels” moest kijken, daar zou de dwergmuis belicht worden. Het weekend daarop gingen we met Annemarie het veld in bij de Leunse Paes en daar werden een slaapnest en een kraamnest in wording van de dwergmuis gevonden. Daarnaast ontving ik ook nog een nieuwsbrief van “Natuurbericht” waarin een stukje stond over het zoeken naar de kraamnesten in de maanden oktober tot en met december. Zoveel toeval bestaat niet, nu wordt het toch eens tijd om iets van dit kleine muisje te weten te komen. De dwergmuis is het kleinste knaagdier van Europa. Hij heeft een lange staart die ongeveer zo lang is als zijn kop-romplengte. De staart is hun grijporgaan, ze kunnen daardoor goed klimmen in grasstengels. De oren zijn relatief klein en hij heeft een stompe snuit, de vacht is tweekleurig waarbij de bovenkant geelbruin is en de onderkant wit tot vuilwit, deze kleuren zijn duidelijk van elkaar gescheiden. In de zomer tref je de dwergmuis overdag zelden aan omdat de dwergmuis voornamelijk ’s nachts actief is. Een winterslaap wordt echter niet gehouden. Dan wordt er overdag op de grond gefoerageerd, wat de trefkans overdag groter maakt. De dwergmuis is een stil muisje dat soms wat tjirpt en piept, de piepjes van vooral de jongen zijn voor mensen met slechte oren niet hoorbaar, omdat deze rond de 100 kHz liggen. De dwergmuis lust veel en eet zowel plantaardig als dierlijk voedsel zoals zaden, granen, vruchten, mossen, paddenstoelen, wortels en grassen, een lekker insect wordt ook niet versmaad. De samenstelling van zijn dieet is afhankelijk van het seizoen. In Nederland komt de dwergmuis vrijwel overal voor, lokaal kan hij zelfs vrij algemeen zijn. De dwergmuis vertoeft graag in hoog gras, zeggen en graan- en rietvelden. Hij heeft geen duidelijke voorkeur voor droge of natte gebieden. Vooral de aanwezigheid van hoogopgaande dichte vegetatie is van belang. De soort komt nauwelijks voor in intensief gemaaide gebieden.

26

Mannetjes en vrouwtjes hebben elk hun eigen leefgebied. Ze maken gebruik van twee soorten nesten: een slaap- en een kraamnest. De slaapnesten met een doorsnede van ongeveer 4 cm zijn minder stevig gebouwd dan de kraamnesten en bevinden zich vaak tot op 1 meter hoogte in stengels van ruigte en rietzomen. Hoe later in het plantengroeiseizoen, hoe hoger de vegetatie en hoe hoger de nesten zich bevinden. Het kraamnest wordt gezamenlijk door het mannetje en vrouwtje gemaakt. Deze grassprieten worden dun gerafeld met hun snijtanden en blijven aan de stengels vastzitten, daarna weven ze stukken aaneen, waardoor een rond frame ontstaat met een diameter van 6-10 cm. De jongen liggen lekker zacht op de binnenbekleding van zacht gekauwd gras of pluizig materiaal. Deze nesten hangen ongeveer 60-100 cm boven de grond en hebben meestal geen duidelijke ingang. Het nest is zo elastisch dat het met het groeien van de jongen kan uitdijen. In het najaar sterft het blad van hoog gras af en verkleurt het naar licht geelbruin. De nesten verkleuren daarbij mee en ze worden beter zichtbaar. In de winter bevindt het nest zich laag in een graspol, onder een heg of in strobalen.

Links een kraamnest in wording,

het is niet meer afgebouwd omdat de dwergmuizen waarschijnlijk verstoord werden doordat er op dat moment gemaaid werd.

Rechts het kraamnest dat door de landschapswerkgroep werd gevonden. Het nest was niet meer in gebruik omdat de jongen al volgroeid waren.

De voortplantingstijd van de dwergmuis loopt van april tot oktober, waarna het vrouwtje het mannetje verdrijft, een echte BOM-moeder dus. Na een draagtijd van 3 weken worden er gemiddeld vijf kale en blinde jongen geboren. Na ruim vijftien dagen te zijn gevoed en gespeend door de moeder verlaten ze het nest. Met twee maanden zijn de jongen ook al geslachtsrijp. Dwergmuizen worden niet oud, hooguit anderhalf jaar. De dwergmuis laat kenmerkende vraatsporen achter op graankorrels. Door zijn geringe gewicht kan de dwergmuis namelijk in de aar klimmen om de korrels eruit te eten. Andere muizen moeten de stengel doorknagen om bij de aar te kunnen. De aangevreten graankorrels vertonen kleine tandafdrukken of zijn uitgehold en hangen vaak nog aan de aar. Loopsporen zijn zelden te vinden omdat het dier zich voortbeweegt tussen de vegetatie, daarbij gebruik makend van de soepele grijpstaart.

27

De dwergmuis heeft natuurlijke vijanden en wordt graag gegeten door de kerk-, steen- en ransuil maar ook de torenvalk vindt ze niet te versmaden. De mens valt ook onder zijn vijanden omdat deze zijn leefgebied ontgint of bewerkt door middel van machinaal oogsten of besproeiing van de gewassen. Voor inventarisaties zijn de wintermaanden het meest geschikt, omdat dan de nesten van de dwergmuis makkelijk in hoog gras en riet te vinden zijn, de beste zoektijd is oktober tot en met december. “Natuurbericht” gaf in oktober een nieuwsbrief uit, daar zijn enkele filmpjes te zien van Berko Hoegen, ben je nieuwsgierig geworden dan is dat een mooie gelegenheid om dit minimuisje in bewegende beelden te zien.

Lezing en excursie: Portugal en Eckeltsebeek Donderdag 21 januari en zondag 31 januari

Beste IVN’ers, Diegene die ons kennen, weten dat de omgeving van de Maas en haar zijriviertje de Eckeltsebeek een belangrijk aandeel heeft in onze natuurbelevenissen, vooral ook door de directe nabijheid van de Maasduinen en de grote diversiteit van biotopen die daar het gevolg van zijn. Ook in Portugal verkeren wij in een soortgelijke omstandigheid. Daar zijn de rivier de Mondego en haar zijrivier de Seia, stromend door het Nationaal Park Serra da Estrela, de elementen die in onze directe omgeving voor grote diversiteit in biotopen zorgen. Waar wel wat verschil in zit, zijn de dimensies: gaan de hoogtes in Afferden tot ruim 30 meter, in Portugal kijken we uit op de Torre - Portugals hoogste punt (bijna 2000 meter). Ook is de natuur nog wat ongerepter dan hier. Het is ons dan ook een genoegen om jullie mee te nemen op een visuele trip door dat gebied en iets van haar schoonheid en diversiteit te laten zien. Gert en Gerrie Verrijdt 28

DE GROENTJES PROGRAMMA VOOR DE GROENTJES januari – juni 2016 Wij komen voor elke activiteit samen bij ons clubgebouw 't Leger, Kampweg 10, Gennep Zondagochtend 10 januari van 10.00-12.00 uur bij ‘t Leger Nieuwjaarsbijeenkomst met voederplanken timmeren en vetbolletjes maken Zondag 17 januari Tijd volgt per mail, ouders graag rijden Natuurmuseum Nijmegen. Thema spinnen Zaterdag 13 februari van 15.00-17.00 uur (latere tijd i.v.m. ngc-excursie) Vogels en nestkastjes timmeren Zaterdag 12 maart van 18.30-20.30 uur bij ’t Leger Donkerwandeling voor de Groentjes, kijken naar de maan en sterren Zondag 17 april van 10.00-12.00 uur (verzamelen bij ‘t Leger om 9.45 uur) Sporen zoeken van wilde zwijnen (en afdrukken maken) in het Reichswald Zaterdag 14 mei van 15.00-17.00 uur bij ’t Leger thema biodiversiteit: Honderd soorten zoeken tijdens een struintocht Zaterdag 18 juni van 14.00-16.00 uur Deelname Nationale Slootjesdag Kijk ook op onze website voor activiteiten die tussendoor georganiseerd worden zoals: het overzetten van padden in het voorjaar of kijken bij het ringen van vogels

29

Facebookpagina Groentjes Kijk voor nog meer foto’s, uitstapjes of reacties op de facebookpagina: DE GROENTJES van IVN maas en Niers

Bezoek aan Nationaal Park de Maasduinen Op 19 september hebben we een fijne avond gehad met de Groentjes en hun ouders in NP de Maasduinen. Het was een prachtige wandeling. We hebben veel zaadjes gevonden, en paddenstoelen en korstmossen bewonderd. En wat ging de zon prachtig onder! Op aanvraag Deze prachtige vliegenzwam stond vanochtend te pronken op het oude natokamp. Groep 4 van de Brink kon hem vanochtend bewonderen tijdens de herfsttocht. Alsof we hem er expres neer hadden gezet

30

Natuurwerkdag Op zondag 1 november hielden de Groentjes hun eigen natuurwerkdag! 20 kinderen ( en een paar ouders) deden hun best op de Genneper hei op een prachtige herfstdag. En natuurlijk samen nog even een echte boom omhalen!

Zie de foto op de programmapagina

Daarna welverdiende broodjes eten bij ‘t Leger. Het was weer LEUK!

Scharrelkid worden door Doejemee Sjors Sportief/creatief De eerste keer 'Scharrelkid worden' bij IVN Maas en Niers was geslaagd! Woensdagmiddag 4 november kwamen 12 kinderen naar ‘t Leger om te struinen over de Genneper hei met Martha, Fransanne en Myriam. Daarna maakten ze met hun gevonden natuurschatten minitentoonstellinkjes.

Doejemee lekker door de blubber De Kinderen van Doejemee kwamen woensdag 2 december weer naar 't Leger. Eerst een uurtje lekker struinen over de hei en door de blubber! Daarna nog een uurtje knutselen. Waarbij mooie bosmannetjes gemaakt werden met de gevonden stukken “afval” van de natuur.

31

Werkgroepen, namen en adressen Werkgroep

Coördinator

Adres

Telefoon

e-mail

Excursies / aanvragen wandelingen

Marian Vink

Picardie 8 6591 JE Gennep

06-20163124 [email protected]

Insecten, vlinders

Peter Megens

Groene Kruisstraat 48 6591 GJ Gennep

0485-51 15 39 [email protected]

Jeugd

Myriam van Breevoort

Tiltenhof 25 6595 BB Ottersum

0485-51 16 01 [email protected]

Vogels

John Toonen

Lijsterbesstraat 2 6598 AW Heijen

0485-51 38 89 [email protected]

Paddenstoelen

Joop Ladage

Bargapark 18 5854 HA Nieuw Bergen

0485-34 40 54 [email protected]

Planten

Peter Megens

Groene Kruisstraat 48 6591 GJ Gennep

0485-51 15 39 [email protected]

Redactie

Germa Vloet

Beukenlaan 12 6598 AS Heijen

0485-51 25 40 [email protected]

Bibliotheek

Aline Nell

Rozenbroek 12 6596 DA Milsbeek

0485-51 44 98 [email protected]

Landschapsbeheer

John Toonen

Lijsterbesstraat 2 6598 AW Heijen

0485-51 38 89 [email protected]

Website

Frans Kerkhoff

Gennep

[email protected]

Fotoverantwoording: foto’s waarbij geen fotograaf genoemd staat, zijn genomen door onze eigen IVN-leden.

foto Resi - waterlelie Natuur door de cameralens 2015

32

Namen en adressen Bestuur Martien van Raaij (voorzitter), Lindenlaan 29, 6584 AC Molenhoek, tel. 06-54377205, e-mail: [email protected] Myriam van Breevoort (plv. voorzitter), Tiltenhof 25, 6595 BB Ottersum, tel. 0485-511601, e-mail: [email protected] Rian Rensen (secretaris), Looiseweg 46, 6595 PC Ottersum, tel. 0485-540290, e-mail: [email protected] Jan Wolters (penningmeester), Langeweg 23, 6591 XX Gennep, tel. 06-57842484, e-mail: [email protected] Peter Thönnissen, (plv. penningmeester) Vrij 14, 5853 EK Siebengewald, tel. 0485-441378, e-mail: [email protected]

foto’s Tessa - roodporiehoutzwam gemaakt tijdens Natuur door de cameralens 2015

IVN hoofdkantoor: Plantage Middenlaan 2e, Amsterdam Postadres: postbus 20123, IOOO HC Amsterdam IVN district Limburg: Godsweerderstraat 2, Roermond. 0475-386460 IVN Maas en Niers, Rabobank Gennep rek.nr NL69 RABO 0140663460 IVN Maas en Niers is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel te Venlo onder nummer V 166209 Het adres van het IVN-gebouw ’t Leger is Kampweg 10, 6591 XV Gennep (bij de algemene begraafplaats).

33

Donderdag 21 januari en zondag 31 januari Portugal en Eckeltsebeek Donderdag lezing 20.00 uur in ‘t Leger, Kampweg in Gennep. Zondag excursie 14.00 uur, Dorpsstraat 75 Afferden. Door: Gert en Gerrie Verrijdt Maart - Het is weer lente! Wandeling met aandacht voor het landschap, de vogels en de bomen Voor locatie, datum en tijd houd onze website en de andere media in de gaten. Gidsen: Fransanne Breuring, Miriam Pietz, Josefien Laghuwitz en Peter Thönnissen Ommetje Roepaen Tijd: 14.00 – 16.00 uur; Roepaen, Kleefseweg 9 in Ottersum. Kijk voor de datum op de website of in de krant Gidsen: Twan Philipsen, Josefien Laghuwitz en Myriam van Breevoort Donderdag 24 maart: Lezing over het weer en het klimaat Tijd: 20.00 uur in ‘t Leger, Kampweg in Gennep Door: Hans de Jong Ommetje Mooker-Plas-Molen Tijd: 14.00 – 16.00 uur; parkeerplaats aan de Witteweg in Plasmolen. Voor de datum zie website en krant Gidsen: Jan Wolters en Fransanne Breuring

Voor informatie over de gebieden: zie website onder ‘wandelingen’ of ‘activiteiten’ Deelname aan onze excursies kost 2 euro voor volwassenen. Kinderen en leden van IVN, KNVV en Maasduinen mogen gratis deelnemen VERDER NIET VERGETEN: Nieuwjaarsbijeenkomst op 10 januari ALV op 18 februari

34