Kleefkruid. Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. Contactblad IVN-Raalte

Kleefkruid

Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid.

Contactblad IVN-Raalte

September 2015

jaargang 21 nummer 3

Inhoudsopgave

Colofon.................................................................................................................... 3 Voorwoord............................................................................................................... 4 Boerendag 2015...................................................................................................... 5 Kartering Hogebroek 2015...................................................................................... 7 EuroBirdwatch!........................................................................................................ 9 Vogelvaria september 2015................................................................................... 10 In gesprek met ....................... Ine Kappert........................................................... 11 Excursie Klokjesgentianen in het Boetelerveld 2015............................................ 13 Egels..................................................................................................................... 16 Thijsse Natuurlijk................................................................................................... 22 Doodshoofdvlinder in Raalte................................................................................. 24 Vietnam; vergelijken van culturen.......................................................................... 25 Waterbergingen..................................................................................................... 29 Beleef de nacht ook eens in het donker................................................................ 32 Incasseren contributies en donaties...................................................................... 33 Broedende vogels rondom het huis....................................................................... 35 Overzicht knotdata................................................................................................ 38 Bestuur en coördinatoren...................................................................................... 39 Programma van IVN-Raalte.................................................................................. 40

Colofon Kleefkruid Kleefkruid is het contactblad voor leden en donateurs van IVN-Raalte, Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. Kleefkruid verschijnt 4 maal per jaar. Redactie: Marie-José van Beurden Westdorplaan 16 8101 BE Raalte. tel. 353751 [email protected]

Wil je Kleefkruid voortaan graag digitaal ontvangen? Mail dan naar: [email protected]

Contacten adverteerders: [email protected]

Graag vermelden dat je Kleefkruid voortaan digitaal wilt ontvangen met vermelding van je: naam, adres en mailadres.

Lay-out: Jos Harink De Spinde 37 8102 LA Raalte. tel. 362944 [email protected]

Dan kunnen de gegevens genoteerd worden in de ledenadministratie.

Contributie Leden: € 15,--; jonger dan 18 jaar of tweede lid binnen een gezin: € 7,--. Contributie jeugdleden: € 7,–. Donateurs: € 10,–.

Kopij voor volgende kleefkruid

Machtiging: Het bestuur vraagt leden die IVN nog geen machtiging hebben gegeven voor het automatisch overmaken van de contributie, contact op te nemen met het secretariaat. Bankrek: NL06 RABO 035 45 71 710

inleveren vóór 15 november bij M.J. van Beurden [email protected]

3

Voorwoord Van het één komt het ander. Bij het aantreden als voorzitter kon ik niet bevroeden dat deze functie zoveel meer zou opleveren dan alleen maar het voorzitten van vergaderingen. In eerste instantie zag ik wel uitdagingen, waar ik al dan niet tegenop zag, maar dat er allerlei boeiende bijeenkomsten, contacten, excursies etc. zouden opdoemen, had ik in mijn verwachtingen niet meegenomen. Maar die doen zich volop voor. Zo verbreed ik niet alleen mijn natuurkennis, maar krijg ik ook zicht op maatschappelijke instellingen. Het beruchte gat waar veel pas gepensioneerden in dreigen te vallen heeft zich dus nog niet aangediend. Ook mijn sociaal netwerk wordt ruimer. Verwonderlijk dat de functie als voorzitter twee jaar vacant is geweest. Oké, dat over mijn persoonlijke ervaringen. Maar ook voor IVN-Raalte komt van het één het ander. De vorige keer kondigde ik al aan dat we in contact zijn getreden met de Sesam Academie. Dit zijn wijze mensen die in hun verleden bij maatschappelijke instellingen of bedrijven hun sporen verdiend hebben. Zij willen hun kennis niet verloren laten gaan. Zij dienen ons van advies om vergrijzing tegen te gaan en om aanwas van jongeren te stimuleren. IVN Wijhe-Olst kampte ook met problemen rond aanwas van jongeren. Dus als vanzelfsprekend zijn we samen onder de paraplu van de Sesam Academy rond de tafel gaan zitten. Hier zullen te zijner tijd concrete acties uit voort komen. En zeer waarschijnlijk worden deze gezamenlijk aangepakt. Maar misschien zit er nog meer in het vat. Ik denk hierbij aan het uitmonden in samenwerken van vergelijkbare werkgroepen. IVN blijft in beweging. En dan heb ik nog niet eens het laatste nieuws vermeld: Natuur Monumenten heeft het weiland ten oosten van het Raalter Veld oftewel het Hogebroek, het onderzoeksterrein van de plantenwerkgroep, aangekocht. Dat biedt onze botanisten een mooie uitdaging om er samen met de beleidsmedewerkers een nog interessanter natuurgebied van te maken. Jan Hendriks, voorzitter

4

Boerendag 2015 Ook dit jaar waren we als IVN weer aanwezig op de boerendag. Het weer was uitstekend en we hadden een mooie grote plek op de markt, waar we alle ruimte hadden om onze stand goed tot zijn recht te laten komen.

Door variatie in hoogte en veel kleur zag hij er gezellig uit en trok de aandacht van veel mensen. Een mooi schilderij van een steenuil, geschilderd door Gerard Alferink (die al jaren de nestkasten van deze mooie vogel controleert en dus van kop tot staart precies weet hoe een steenuil eruit ziet) stond midden op de kraam, met aan de ene kant een aantal opgezette vogels ( in plexiglas kastjes) en aan de andere kant een mooie verzameling foto’s van bekende en minder bekende planten, gemaakt door André Houter.

5

We hadden 10 naamkaartjes gemaakt, die mensen bij de juiste vogel konden leggen. Deze uitdaging wilden zoveel mensen aangaan, dat ze soms in de rij op hun beurt stonden te wachten. Dit gaf ons alle gelegenheid om mensen nader te informeren over het IVN en om vragen te beantwoorden. Vóór de kraam stond een groot paneel, waarop alle werkgroepen van IVN-Raalte te zien waren. Van iedere werkgroep een foto met korte uitleg. En daarbij iets dat met de werkgroep te maken had. Zo was er o.a. een nestje met een merelei, waarop een opgezette merel zat, een nestkastje, een takkenschaar, een zaag, een vaas met bloemen e.d. De spullen die we meegenomen hadden bleken goed gekozen, want er kwamen volop vragen. Zowel over de werkgroepen als over de vogels die te zien waren. En zeker niet minder over planten, aan de hand van de mooie plantenfoto’s. Maar goed dat er verschillende IVN-ers beschikbaar waren; ieder kon zo op zijn eigen “vakgebied” het een en ander vertellen. Er waren heel wat mensen, die veel interesse in de natuur hadden. Maar het was heel moeilijk om actieve leden te werven. Als je na een gezellig praatje over de natuur vroeg:”Zou U interesse hebben, om U bij een van onze werkgroepen aan te sluiten?” Dan was het antwoord vaak negatief, met als reden: Geen tijd of al veel te druk met andere zaken. Maar al met al was het een zeer geslaagde dag, waarop we het IVN goed onder de aandacht van de mensen konden brengen en heel wat kennis over de natuur konden delen. Marie-José van Beurden

6

Kartering Hogebroek 2015 Ook dit jaar is het Hogebroek aan de Krieghuisweg gekarteerd. De werkgroep wilde planten en kruiden van IVN-Raalte heeft in totaal 5 bezoeken aan deze locatie gebracht. Wij zijn begonnen op 27 juni. Dit jaar was het erg droog; meestal waren zelfs geen laarzen nodig om het gebied te bezoeken. Oorzaak is natuurlijk het gebrek aan neerslag in het eerste halfjaar van 2015. Het gevolg was dat de vegetatie er heel anders uitzag dan vorig jaar. Toen was er een warm voorjaar, maar wel met voldoende regen. Nu een koud voorjaar met te weinig regen. De meest in het oog springende verschillen met vorig jaar waren o.a. minder kartelbladen en geen klokjesgentiaan (die zou pas in augustus moeten verschijnen, maar waren vorig jaar begin juli al aanwezig) Ook de blauwe knoop hebben we dit jaar niet gevonden. Er waren wel veel meer orchideeën dan vorig jaar. Met name het aantal welriekende nachtorchissen viel op. Verder waren de aantallen grote ratelaar, stijve ogentroost, echte koekoeksbloem, pitrus en geelgroene zegge zo groot dat die niet meer meegenomen werden. Ook kleine klaver en echte valeriaan werden niet meer gekarteerd. Binnen de werkgroep is wel discussie ontstaan over de Dactyloriza-soorten. Het onderscheid tussen deze soorten was niet altijd even duidelijk. Met name de rietorchis riep nog wel eens vragen op. Wel of geen ringvormige vlekken op de bladen en is het dan geen gevlekte orchis? Heukels gaf niet altijd uitsluitsel, maar op internet (waarnemingen.nl) wordt wel een onderscheid aangegeven: de gewone en de gevlekte 7

rietorchis. Wat ons opviel was dat de gevlekte rietorchis vaak groter was dan de gewone ( 50 cm t/o 30 cm)

De moeraswespenorchis die we vorig jaar vonden stond er nu ook weer. Bovendien hebben we een nieuwe groeiplaats gevonden van deze plant. Rode ogentroost ontwikkelde zich pas goed in de tweede week van onze waarneming, terwijl de kartelbladen al helemaal verdroogden. Er zijn maar weinig kartelbladen bloeiend aangetroffen.

Waar we vorig jaar maar weinig schildereprijs aantroffen waren er nu vele; bij fraai duizendguldenkruid was de situatie juist andersom. De indruk was ook dat er meer kleine zonnedauw was, maar ook veel meer ronde zonnedauw. Ook dit jaar hebben we geprobeerd wat meer over de grassen en cypergrassen te weten te komen. maar steeds als we dachten een interessante zegge te hebben bleek bij determinatie het weer een algemene soort te zijn. Toch was de vondst van hazenzegge tussen al die geelgroene wel een succesje (vinden wij). Ook is de tengere rus aangetroffen. Gevleugeld hertshooi werd gevonden, hoewel wij aanvankelijk dachten met moerashertshooi te maken te hebben. Wat nog meer opviel: er was veel kale jonker te vinden, maar nog steeds geen Spaanse ruiter. Vreemd, als we bedenken dat de Spaanse ruiter wel veel voorkomt in het Luttenbergerven. foto's: André Houter Georg Soetens Namens de werkgroep Wilde planten en kruiden 8

EuroBirdwatch!

Op zaterdag 3 oktober a.s. neemt IVN-Raalte samen met Vogelbescherming Nederland deel aan de internationale vogelteldag, de Euro Birdwatch. Dit jaar wordt er op meer dan 150 telposten in ons land geteld; ook bij de telpost ‘de Kraal’, Boetelerveld, Raalte. Najaarstrek Ieder najaar trekken veel vogels die bij ons hebben gebroed naar het zuiden. Vanuit het hoge noorden komen broedvogels hierheen om bij ons te overwinteren of ze trekken in die tijd door ons land. In de 1e helft van oktober, wanneer de trek op z’n hoogte punt is, is er dus grote kans om veel vogels te zien vanaf de telpost. Vanaf 07:00 uur staan de tellers klaar met verrekijkers en telescopen. Iedereen is welkom om een keer mee te komen tellen in alle weekeinden op zaterdag en zondagmorgen Kijk ook op: www.trektellen.nl, Boetelerveld, Raalte Sjaak Bruggeman 9

Vogelvaria september 2015 • Tijdens de boerendag tijdens de stoppelhaene trok de I.V.N. stand veel bekijks. Wie durfde kon aan een vogelquiz meedoen. Opvallend was dat sommige kinderen geen winterkoning van een vink konden onderscheiden. • Steenuilen verdrijven in deze tijd van het jaar hun jongen. Deze zoeken een eigen territorium vaak binnen enkele kilometers van de geboorte plaats. Zo worden met ze het najaar en de winter voor de boeg geen voedselconcurrenten van elkaar. • Putters zijn nu vaak te zien op uitgebloeide distelplanten. Ze worden in de volksmond ook wel ook wel distelvinken genoemd. • De gierzwaluwen zijn alweer in Zuid Afrika Ze zijn hier maar kort en wor den ook wel de 100-dagen vogels genoemd. (eind april - eind juli/begin augustus) • De dit jaar geboren huiszwaluwen en boerenzwaluwen zijn al druk bezig met hun vliegoefeningen. Eind september verdwijnen ze in grote groepen weer naar Afrika

•

Patrijzen gezien ?? U kunt ze melden op www.patrijsvansalland.nl Gerard Alferink

10

In gesprek met ....................... Ine Kappert Weet je nog wanneer je voor het eerst interesse in de natuur begon te krijgen? Mijn geboorteplaats ligt in de gemeente Waterland. We woonden aan de ringvaart en in het gebied waren veel sloten en vaarten. We waren veel buiten. Met mijn vriendin peddelde ik – schoolkinderen waren we nog – met de kano naar het Ilperveld. Een prachtig gebied vonden we het. Of we de roerdomp er gehoord hebben? Kan zo maar zijn! Begin jaren 60 verhuisde ons gezin naar Raalte. Op zondag werd er gefietst. We keken onze ogen uit: veel bomen, bos en de zandkuil bij Luttenberg! Door de jaren heen keek ik altijd om me heen: zo kon het gebeuren dat ik op Terschelling iemand van het fietspad reed. De verwondering als er op een plek een prachtig bloemetje, rups of iets gevonden werd. In een van mijn vakantieboeken zit nog een bloemetje uit Oostenrijk een Nigritella nigra ( familie van de orchideeën). Pas later las ik dat dit een beschermde bloem is. Daarna gingen er dus wel planten of vogelboeken mee. Ik ken je als een erg actief lid binnen onze vereniging. Sinds wanneer ben je al lid? Dat zal midden jaren 90 geweest zijn. Aan de Groencursus van IVN Raalte heb ik ooit mee gedaan. En daarna de opleiding tot Natuurgids bij de IVN vereniging Hellendoorn-Nijverdal. In 2000 - op de dag dat de vuurwerkramp in Enschede was - deden we onze afstudeeropdracht: een bomenwandeling door Raalte. Jammer genoeg is er intussen zoveel gekapt dat we het gidsje uit de handel hebben genomen. Maar wie weet komt het er nog eens van een nieuwe versie te maken.

11

Kun je in het kort een overzichtje geven van je werkzaamheden voor het IVN in al die jaren? Na de opleiding tot Natuurgids ben ik begonnen als coördinator van de excursies. Sinds 2006 als bestuurslid in de functie van secretaris. Samen met een aantal andere leden zorg ik voor invulling onder de paraplu “educatie”. Sinds dit jaar proberen we door gezinsexcursies aan te bieden de jeugd en hun ouders te interesseren voor de natuur. Wat is er in de loop der jaren zoal veranderd? Langzaamaan is de vereniging gegroeid. Al zijn er naast actieve leden een groot aantal “slapende” leden. Juist het buiten bezig zijn is wat men graag wil; daardoor is het moeilijk om bestuursleden te vinden. In het verleden was dit geen probleem. En op dit moment is de vergrijzing wel een punt. Hoe lang kun je de ladder op om vogelkasten te inspecteren? Heb je nog tips voor de toekomst? Vergroting van de vereniging in het aantal werkgroepen is niet ons doel. Ik zou wel graag verjonging in de vereniging zien. Vandaar dat we bv. via de Maatschappelijke Stage jongeren proberen te interesseren voor het werk in de natuur en ook op andere manieren gaan we in de toekomst nog aan de slag. Bij voorbeeld door een Groencursus aan te bieden: een korte cursus met diverse onderdelen uit de natuur. Verder is het item “duurzaam” nog iets waar we wat mee zouden moeten doen. Zoals in de ondertiteling van de vereniging IVN staat: IVN werkt aan een duurzame samenleving. Wij zijn ervan overtuigd dat, als we de mensen zelf in aanraking brengen met de natuur, zij zich pas écht bewust worden van de waarde ervan. Daarom laten wij jong en oud de natuur van dichtbij beleven.

12

Excursie Klokjesgentianen in het Boetelerveld 2015

Na een paar mooie aankondigingen in de plaatselijke bladen was het dan zover. Zondag 16 augustus reden we door de regen naar het Boetelerveld. De weersverwachting was niet best; na weken zonnig en warm weer was dit de eerste regenachtige dag met een temperatuur van 16 ° . Onze verwachtingen waren niet hooggespannen maar je gaat toch. Om 9.30 uur was Jan al aanwezig en waren er ook al 2 bezoekers. Even later stopte er een auto met een meneer die vroeg: “Gaat het nog door?” We besloten de wandeling door te laten gaan als er 6 deelnemers zouden zijn. Ons wachten werd beloond. Om 10.00 uur konden we starten met een groep van 18 mensen, meest 50-plussers. Na een waarschuwing voor de teken gingen we van start.

13

Het eerste verhaal over de dreigende ontginning ten behoeve van de bouw van 3 boerderijen en de daaropvolgende watersnoodramp in 1953, waardoor het Boetelerveld in feite gered is, ging erin als koek. Bij de kraal werd uitleg gegeven over het beheer en de rol die Waterschap Groot Salland daarin heeft. Over het dijkje vervolgden we de wandeling waarbij André de kans zag om er meteen een paddestoelentocht van te maken. We vonden Parelammaniet, Inktzwam en Russula. Doordat de sloten gedempt zijn met grond



Parelammaniet

van buiten het gebied, tijdens de laatste beheersmaatregelen, kon je duidelijk zien dat er een vegetatie opkwam die we voordien hier niet zagen. Er stond veel Speerdistel, Hertshooi en zelfs Wilde Bertram. Op Hondsroos vonden we een prachtige mosgal. Een mooie Stekelbrem stond er nog steeds vlak langs het pad en Zonnedauw

iets verderop stond de Gagel, die bijna verdwenen was, er nu toch best mooi bij. Het zal zeker geholpen hebben dat de runderen, die het Boetelerveld begrazen, hier niet meer bij kunnen. Hopelijk herstelt deze struik zich weer volledig want hij hoort hier gewoon thuis! Daarna kwamen de echte highlights: Zonnedauw en Klojesgentiaan, allebei in volle glorie massaal aanwezig. In het natte gras zat nog een makkelijk te vang-en Azuurjuffer die mooi op Dorie’s hand bleef zitten terwijl ze vertelde hoe de cyclus van de libellen zich deels onder water afspeelt. Een meegebracht huidje van een nymf 14

ter illustratie. Onderweg heeft André veel verteld over planten en hun naamgeving terwijl Jan veel kennis van vogels met ons gedeeld heeft. De 2 uur die gepland stonden waren zo wel heel snel om. Van de regen hebben we eigenlijk nauwelijks last gehad en de reacties waren bijzonder positief. Hopelijk hebben we zo weer wat fans toegevoegd aan het Boetelerveld. Deze mensen gaan in ieder geval met een andere blik het veld in. Jan van Dam, André Bank en Dorie Bruggeman IVN natuurgidsen

Azuurjuffer

15

Egels Beschrijving egel: Lengte: 20 tot 30 cm Staartlengte: tussen de 18 tot 44 mm, naar gelang gewicht en ouderdom Gewicht: 258 gram tot 1375 gram, vlak voor de winterslaap kunnen ze wel 1500 gram wegen. De natuurlijke leefomgeving van de egel is een bosrijk gebied. Ze kunnen zich daar goed verstoppen en nestmateriaal vinden. Tegenwoordig leven ze zoals de meeste dieren, overal waar voedsel is en geschikte schuilplaatsen zijn. Het leefgebied van een mannetje is ongeveer 20 tot 40 hectare en van het vrouwtje 10 tot 20 hectare, ze vermijden vochtige gebieden en naaldbossen zonder onderhout want daar is het moeilijk om een schuilplaats te vinden. Egels bekleden hun nest met bladeren, planten, mossen en grassen. Ze slepen dit in hun bek naar hun schuilplaats, dit kan een zelfgemaakt hol zijn maar ook een holle boomstam, een konijnenhol of op ons erf of tuin onder een haag, als de schuilplaats bevalt, kan hij deze plek jaren aanhouden om er overdag te slapen. De egel het jaar door: Januari: nog in winterslaap. Februari: nog in winterslaap. Maart: als er de temperaturen naar zijn( ongeveer 15 graden overdag), komen ze uit hun onderkomen en gaan voedsel zoeken. Soms wisselen ze van onderkomen maar als regel niet. April/mei: de egels komen uit hun schuilholtes en trekken de grote wereld weer in. Mei: paartijd. De paartijd ligt voornamelijk tussen mei en augustus en de egel heeft een draagtijd van ongeveer 34 dagen. Wanneer de jongen geboren worden in juni/juli hebben deze jongen bij redelijk weer de beste overlevingskansen, er is dan voldoende tijd om goed op te vetten voordat de winter invalt. 16

September: Oktober: November: December:

de egels zijn druk met de naoogst d.w.z. volvreten van alles wat de fruitbomen en andere besdragende bomen /struiken opleveren. is een kopie van de vorige maand maar de voedselvoorraad wordt minder; er moet goed gegeten worden om op te vetten om de winter goed door te komen. is de maand dat er van alles kan gebeuren met de temperaturen, de egel gaat in winterslaap. de maand van de winterslaap. Bij hogere temperatuur gaan ze wel op korte afstand van hun nest foerageren, dit doen ze bij mooie temperatuur overdag

Egel weetjes: De reukzin van de egel is zeer goed ontwikkeld, hij/zij kan een wurm of pier die 3 cm onder de grond zit nog opsporen met de neus. Eerst knaagt hij iets aan zijn prooi en dan produceert hij zoveel speeksel dat het letterlijk uit zijn bek druppelt, vandaar ook dat smakken tijdens het eten, Hij gooit zelfs speeksel op zijn rug (om indruk te maken en geur af te geven) Het gehoor: dit is ook uitstekend bij de egel . De ogen zijn helaas niet zo heel erg goed, zeg maar bijziend. Maar hij kan wel kleuren zien. En hij die nu leeft moet wel steeds sneller worden want het verkeer is dat ook . De pootafdrukken zijn goed herkenbaar door de lange tenen maar ook de lange nagels zijn uniek. Uitwerpselen zijn goed herkenbaar, ze zijn zwart met punt, met een lengte van 8 tot 12 millimeter. De dikte is ongeveer 3 tot 6 centimeter naar gelang wat het beest gegeten heeft b.v

17

schilden van kevers. Egels zie je niet zo vaak, kunnen goed zwemmen en klimmen, sterven vaak aan vergif, staan op de lijst van beschermde zoogdieren, kunnen sissen en gillen bij woede, angst of pijn. (Geluid van een ijzerzaag.) Egelbaby’s tsjilpen als vogels als ze honger hebben of wanneer ze hun moeder zoeken. De grootste gevaren voor egels zijn: de oehoe ( is een specifieke egeleter). Dassen, bunzingen, wilde zwijnen en vossen maken zieke egels af . Ook in- en uitwendige parasieten kunnen hem het leven kosten. Dan praten we nog niet over de mens met zijn uitbreidingsdrang en hebberigheid, de slakken-korrels waar ook andere dieren aan dood gaan. Vooral het verkeer eist echter zijn tol, daar kan de geboorteaanwas van de egel helaas niet tegenop. Dus nogmaals, het is in ons aller belang dat we egels met respect behandelen, d.w.z. geen vergif strooien tegen muizen, mollen, ratten en slakken. Trouwens wist je dat een egel man en vrouw even groot zijn en dat hij en zij elk tussen de 6000 en 9000 stekels bezitten van 1 à 2 centimeter lang? Dat er bij de echte paring het vrouwtje de stekels plat kan leggen en hij bij de snuit en aan onderkant zeg maar buikhaar heeft? Wat vreten egels zoal? Ze vreten graag slakken, heel veel slakken, wurmen, larven, jonge muizen, pissebedden, pieren en kevers, maar heel soms ook eieren van op de grond broedende vogels, ook eet hij wel mieren, spinnen en soms eet deze stoere bink zelfs bijen en wespen. Wat dacht je van deze opruimers van aas? Aas ligt vaak overal achter en in; zo zijn er muizen, ratten, mollen en slakken vol gif. Wat kunnen we zelf doen voor egels in onze tuin? Takken laten liggen op een hoop ( egels slapen er graag overdag). Egels zijn wel echte nachtdieren. Ook verschillende inlandse planten kunnen helpen doordat daar soortgebonden insecten op af komen, waar de egels dan weer van kunnen profiteren. Verder variaties in hoogte en onder begroeiing, een heg voor schuilgelegenheid en geen schutting tot aan de grond of een soort opening in de schutting aanbrengen. Het vergaren van compost: daar komt zeer veel voedsel vandaan voor de egel. Zorg voor een schaal vers water of een kleine vijver, ook andere dieren maken hier dankbaar gebruik van.

18

Wat kunnen we beter niet doen ? • Bijvoeren kan geen kwaad, maar geef beslist geen melk daar krijgen ze ernstige diarree van. Egels lusten graag kattenvoer uit blik, b.v. Kittekat.. • Doe een strook kippengaas onder langs schapengaas met een paar openingen van ongeveer 15 x 15 centimeter. • Doe geen net over bloemen of planten of hang het iets hoger ( ongeveer 30 cm boven de grond) . • Doe bij je tuinvijver geen steile oevers of maak een stukje gaas aan de kant om eruit te kunnen klimmen of een moeras gedeelte. • Controleer voor het leeghalen van de composthoop eerst of er geen egel in huist. • Ruim rondslingerend afval zoals lege jampotten en prikkeldraad op rol op, egels blijven nieuwsgierig en dit kan gevaar voor ze opleveren. • Sluit keldergaten en putten af of leg er een plank in zodat ze eruit kunnen komen. • Wanneer je oud hooi, bladeren of grassen gaat verbranden, iets wat overi gens verboden is, check dan even of er geen egel in zit. • Gebruik geen vergif voor wat dan ook!

Voortplanting van egels : Egels zijn met 10 à 11 maanden vruchtbaar, de mannetjes maken amoureuze uitstapjes en lopen dan achter hun neus aan, soms wel 3 à 4 km op zoek naar een vrouw. 19

In mei is het paartijd en daar maken ze een heel spektakel van. Ze snuiven en piepen en maken rondjes om de partner te imponeren, soms twee dagen achter elkaar, om vooral met haar te paren. De paartijd ligt tussen mei en augustus. De egel heeft een draagtijd van ongeveer 34 dagen. Nu betrekken ze samen de woning van het wijfje dat na verloop van een paar dagen het mannetje eruit jaagt, hij vormt voor haar een voedselconcurrent. Meestal 5 tot 7 jongen, ze worden gezoogd door de moeder die maar liefst 10 tepels heeft. De jongen worden blind en doof geboren.

Hun (witte) stekeltjes liggen in de door vocht gezwollen huid. De huid slinkt langzaam, zodat de stekeltjes, zo’n 100 stuks al na een dag te zien zijn. Na 3 dagen groeien de grijsbruine jeugdstekels eruit. Na nog eens 3 weken gaan de ogen en oren open en zijn de egeltjes uitgerust met ongeveer 2000 stekels. In de 6e de week vallen de eerste witte stekels weer uit. De jongen verlaten dan ook al af en toe het nest. Nog wat later volgen ze de moeder om voedsel te zoeken. Rond deze tijd krijgen ze ook een melkgebit, dat wisselt na 2 à 3 maanden weer voor een blijvend gebit. In de bovenkaak zitten 20 tanden, in de onderkaak 16, waarvan de kiezen knobbelig zijn. Na nog eens 6 weken moeten ze 300 gram wegen. Als de jongen na verloop van ongeveer 3 maanden zelfstandig zijn verdrijft moeder de jongen. Dan hebben ze nog wel een aantal maanden te gaan om goed op te vetten voor de lange winterslaap. Ze blijven nog wel vaak bij elkaar, doen /kunnen ze dit niet, hebben ze te weinig energie om de winter door te komen. Snel(weg)egels: Er worden dagelijks zeer veel egels dood gereden in het steeds drukker wordende verkeer. Door tellingen en losse waarnemingen die gebundeld worden kan men conclusies trekken b.v dat er op een bepaald traject wel erg veel dode egels worden geturfd. Op deze plaatsen kan men dan evt. maatregelen treffen zoals het plaatsen van gaas, het aanleggen van doorgangen, wildtunnels en ecoducten bij nieuwe wegen. Hulp aan niet gezonde egels: Dit kunnen gewonde egels zijn maar ook zieke dieren. Egels die onrustig zijn en (buiten de paartijd om) veel in rondjes lopen, schudden, krabben en sterk vermageren zitten vaak vol met ongedierte zoals vlooien en teken. 20

Gewonde dieren die men vindt kunnen soms nog weer bij een dierenopvang worden op gelapt, onder deskundige begeleiding van beroepsmensen, maar voor het overgrote deel vrijwilligers. Ook egels die hoesten en vieze ogen hebben behoeven opvang. Egels die minder dan 400 gram wegen komen zonder onze hulp de winter niet door en sterven. Treft men thuis egels aan die er niet zo gezond uit zien maar toch wel mobiel en vlug zijn, kan men bijvoeren met kattenvoer (Kittekat), dat is een vleesachtige blikvoer wat betaalbaar en zeer geschikt is. Vooral eind september /oktober als er al nachtvorst op komst is en de conditie slecht, halen ze bijna zeker de lente niet. Dus kattenvlees uit blik, kattenbrokken, meelwormen, gekookt ei, fruit en water natuurlijk. Zet het eten b.v onder een omgekeerde kist met een gat, zodat de katten er niet bij kunnen. Nooit melk voeren hiervan komen ze direct aan de diarree en drogen binnen de kortste keren volledig uit, iets wat niet de bedoeling is van bijvoeren. Wat we ook kunnen doen zowel voor de zomer alsmede de winter, voor een goed onderkomen zorgen. Eenvoudig gemaakt van een paar tegels of wat hout De winterslaap van een egel: De egel is van nature een insecteneter, in de winter kan hij nauwelijks voedsel vinden en alleen al daarom slaapt hij danHij moet in optimale conditie zijn en voldoende vet gekweekt hebben om te overleven. . Hij zoekt een geschikte plek om in winterslaap te gaan (misschien jouw zelfgemaakte onderkomen?) en maakt een nest. Soms een kuiltje, rolt zich stijf op en gaat in winterslaap. Zijn lichaams- temperatuur daalt naarmate de omgeving kouder wordt en kan van 38 graden dalen tot 4 graden! Ook zijn hartslag daalt van ruim 100 slagen per minuut naar 20 keer en zijn ademhaling gaat maar heel langzaam. Door zijn energieverbruik op zo’n laag mogelijk pitje te zetten kan de egel, mits in goede conditie het wel een half jaar vol houden. Soms wordt hij even wakker en eet dan wat, in het begin van de winterslaap valt de egel gemiddeld 4 gram per dag af, later maar 1 à 2 gram. In totaal vermindert het gewicht met 30 %. Bronnen : de zoogdierenvereniging , de zoogdieren van Overijssel, boek “Egels in de tuin”, www.waveka.nl voor tekening egel onderkomen

21

Hein Kogelman

Thijsse Natuurlijk Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Jac. P. Thijsse werd geboren. De boodschap van deze natuurbeschermer van het eerste uur is nog steeds actueel. Daarom organiseren de Heimans en Thijsse Stichting, Thijsse’s Hof, de KNNV en IVN in 2015 diverse activiteiten. Ter nagedachtenis van Thijsse, maar vooral om zijn gedachtegoed in ere te houden. Ook andere organisatie, zoals Natuurmonumenten, besteden aandacht aan het Jac. P. Thijsse jaar. In het juninummer konden jullie een artikel lezen over het leven en de betekenis van Jac. P. Thijsse. In dit nummer iets over het succes van de Verkadealbums Jac. P. Thijsse en het succes van de Verkade-albums Er is waarschijnlijk geen reclameactie die zo veel en zo langdurig succes heeft gehad als de plaatjesalbums van Verkade. Tussen 1903 en 1940 werden koekjes en beschuiten van de firma voorzien van aquarelafbeeldingen die in een album geplakt konden worden. Deze vorm van reclame, nieuw voor Nederland, was vanaf het begin een enorm succes. Aanvankelijk ging het om verzamelalbums voor sprookjesplaatjes, maar de gebroeders Verkade besloten algauw om natuuralbums te maken en schakelden daarbij de hulp in van natuurbeschermer Jac. P. Thijsse (1865-1945), die al enige naamsbekendheid had door de artikelen en boekjes die hij had gepubliceerd. Thijsse verzorgde de inhoud en de tekst van 19 albums en zijn inspirerende, enthousiaste schrijfstijl heeft ongetwijfeld bijgedragen aan dit succes. Niet voor niets wordt zijn naam nog altijd verbonden aan de Verkade-albums, en maken die albums deel uit van ons nationaal cultuurbezit. De verzamelplaatjes hebben niet alleen de omzet van Verkade vergroot, maar ook op een aantrekkelijke manier de belangstelling voor natuur en landschap in Nederland aangewakkerd. In 1906 kwam het eerste album Lente uit, in een nog bescheiden oplage van 18.000 exemplaren. 'Het is nog niet uitgemaakt, wie het eerst de lente proclameert: de zanglijster, de sneeuwklokjes of de hazelaar. Het eene jaar komt de vogel het eerst met 't nieuwtje, het andere jaar de heester, of de bloem, maar in ieder geval weten zij het altijd eerder dan de menschen, die op de kalender afgaan, en meenen, dat de Lente den eenentwinstigsten Maart haar intocht doet', schreef Thijsse in het album. Later volgden onder andere de albums Zomer, Herfst, Winter en Texel. (In 22

1995 werd het nooit gepubliceerde manuscript Eik en Beuk van Thijsse uitgegeven - in feite heeft hij dus zelfs 20 albums gemaakt, alleen is een daarvan nooit tijdens zijn leven verschenen.) De oplage van sommige albums bedroeg maar liefst meer dan 100.000 exemplaren! Bij een speciale afdeling van Verkade konden dubbele plaatjes geruild worden. De prachtige afbeeldingen van planten, dieren, landschappen en historische gebouwen wekten de verzamelwoede van het Nederlandse publiek, vooral die van de jeugd. Aanvankelijk kostten de albums om de plaatjes in te plakken 25 cent, later steeg de prijs naar 1 gulden - een aanzienlijk bedrag in de tijd. De aquareltekeningen werden gemaakt door (in die tijd bekende) illustratoren als Wenckebach, Rol, Voerman jr., en Van Oort en toonden een idyllisch en nog ongerept landschap. De albums vormen een uniek tijdsdocument als het gaat om de gedetailleerde beschrijving van natuur en landschap in de eerste helft van de 20ste eeuw. De albums lijken op elkaar qua opzet. Thijsse maakt een wandeling, beschrijft daarbij de flora en fauna en het landschap en geeft informatie over allerlei historische gebouwen en wetenswaardigheden. Hij vertelt zo enthousiast dat je als lezer direct zelf naar buiten wil gaan om al dat moois te beleven en te ontdekken. Haast vanzelfsprekend raak je geïnteresseerd in de planten en dieren die Thijsse beschrijft. 'En alles, wat ik in mijn leven heb gezien en ondervonden, heeft mij gebracht tot de overtuiging dat ieder mensch gelukkiger en gezonder moet worden, naarmate hij meer belang stelt in het leven van de planten en dieren om zich heen', aldus Thijs-se in het voorwoord van het Verkade-album Blonde Duinen. Met het uitgeven van de plaatjesalbums werden gezinnen bereikt die anders waarschijnlijk nooit natuurboeken hadden aangeschaft. Zo werd de belangstelling voor de natuur in eigen land onder brede lagen van de bevolking gestimuleerd en heeft Jac. P. Thijsse een belangrijke bijdrage geleverd aan het toenemend natuurbesef in Nederland. Hans van Os, Januari 2015 De Overijsselse vogelaarsdag is op 7 november in Strandpaviljoen de Oase, Drontermeerdijk 13, 8251 PV Dronten, telefoon 0321-316647. Aanmelden voor de Overijsselse Vogelaarsdag 2015 is mogelijk vanaf 1 oktober a.s. Voor programma e.d. is de contactpersoon: Oscar de Pauw ([email protected]). Deelname aan deze dag is gratis, maar opgeven is wel raadzaam (zie mailadres van O. De Pauw) Het is voor alle natuurbelevingsgroepen en er is voor iedereen interessante kost bij. Hein Kogelman Coördinator Werkgroep Watervogels 23

Doodshoofdvlinder in Raalte

Begin augustus werd er in een tuin in Raalte-noord een grote rups gevonden. We hebben een foto van de rups naar de vlinderstichting gestuurd en deze bevestigden ons vermoeden dat het om een rups van de doodshoofdvlinder ging. Bij toeval bleek dat een andere bewoner ca. 100 m verderop ook een foto te hebben gemaakt van een zelfde soort rups. Deze was al een stuk donkerder en dus meer richting het verpoppen. We hebben een melding gemaakt van de rups op waarneming.nl, daar bleek dat een week eerder in Raalte-zuid, dus op een flinke afstand, een soortgelijke rups was gevonden. De zeldzame doodshoofdvlinder is blijkbaar in Raalte geen zeldzaamheid.

24

Vietnam; vergelijken van culturen In Nederland nemen we veel voor lief; schone bossen, schoon water, geen grootschalige ontginningen van natuurgebieden en een gereguleerde jacht. In Vietnam, waar ik 1 maand heb rondgereisd is het bovenstaande niet vanzelfsprekend. De mensen gaan anders met hun omgeving om. Door een reis als deze kijk je verschillend tegen verschillende zaken aan én deze verschillen wil ik graag delen. Afval Het eerste dat opviel toen ik in Vietnam arriveerde was het afval (na de hitte schok). In Ho Chi Minh City was geen prullenbak te vinden. De mensen gooien hun afval op straat en ’s nachts ruimen oude vrouwtjes het op. In restaurants nemen ze het ook niet zo nauw met het afval: in de restaurants worden de servetten op de grond gegooid. Tijdens een bootreis naar een tropisch eiland zagen we dat jongeren hun lege bierblikken van de boot in de zee gooiden. Dit afval spoelt vanzelfsprekend weer aan, met als resultaat: van afstand witte stranden met palmbomen én van dichtbij veel afval in het water en op het strand.

Van een afstand een prachtig strand, maar vooral in de begroeiing achter het opgeruimde strand is er zeer veel afval te vinden. 25

Tegenwoordig wordt onder andere veel aandacht geschonken aan de “plastic soep” en “the ocean clean-up”. Tijdens het snorkelen werd dit probleem “prachtig” zichtbaar. Duizenden kleine stukjes plastic dreven in het water en werden belicht door de zon. De Mekong River, één van de grootste rivieren ter wereld, met een breedte van een aantal kilometers was op sommige plekken ook sterk vervuild, doordat afval direct in de rivier werd gedumpt (eten, toilet, et cetera). Ook de groei van invasieve (uitheemse) soorten waren een probleem: een groene rivier was het resultaat door de invasieve, maar prachtige plant: de waterhyacint (zie foto onder).

De Waterhyacint. De prachtige plant die hele rivieren kan bedekken en nadelig kan zijn voor de planten en dieren in de desbetreffende rivieren. Ontbossing en de jacht Tijdens een eco-conservation tour werd de geschiedenis van het gebied verteld. Een eens tropisch regenwoud waar de mensen zelfvoorzienend leefden, tegenwoordig een regenwoud in herstel. Vraag en aanbod was de boodschap! De grote bomen zijn gekapt en verkocht aan westerse landen en aan rijke Chinezen. Wij willen graag tropisch hardhout? De Vietnamesen leveren dit hout, veelal illegaal. Wij hebben zoveel geld over voor hardhout, dat ze daar weken van één “boom” konden leven. In de loop der jaren is ook de Vietnamese bevolking in de steden welvarender geworden. De rijke stedelingen willen graag eens iets anders eten dan kippen-, varkens- en koeienvlees. Bushmeat was het antwoord! De stedelingen betalen goud geld voor apen-, slangen-, vogel- en wilde zwijnenvlees. Voor de lokale bewoners is het gunstiger om te stropen, dan om te werken, want dit levert veel op! Regenwouden zijn leeggeroofd én de boswachters hielpen mee. Als een boswachter een lokale bewoner betrapte vroeg hij de helft van de verkoopprijs en dan kon de bewoner zijn gang gaan. Gelukkig is tegenwoordig veel veranderd. De boswachters krijgen bonussen naarmate ze het bos en de dieren beter beschermen. Dit beloningssysteem werkt. 26

Slachtoffer van een stroper, maar opgevangen (de rechter onderpoot mist door de val).

Echter, het is nog niet perfect. Onze gids vertelde ons een verhaal over een tijger. Sinds tijden waren er eindelijk sporen van een tijger in het nationaal park gevonden. Het nationaal park wilde vaststellen of de tijger daadwerkelijk in het park leefde en vroeg de overheid om geld voor onderzoek. De overheid verbood het nationaal park om onderzoek te doen naar het voorkomen van de tijger, want als werd vastgesteld dat hier een tijger leefde, dan zouden jagers en stropers van heinde en verre komen om dit dier te vangen. De aanpak: plaats zo veel mogelijk vallen en dan hopen dat de tijger in een van jouw vallen komt. Dat andere dieren in de vallen trappen deert de stropers niet. Met als resultaat een kaal geroofd stuk tropisch regenwoud. Het park heeft dus nooit gevalideerd of dit prachtige dier hier daadwerkelijk was teruggekeerd. Natuurbescherming Het bovenstaande stuk is niet bijzonder positief. De boodschap is voornamelijk dat de mensen niet per se slecht willen doen, maar vooral gedreven worden door het vraag en aanbod principe en door onwetendheid. Wij betalen goud geld voor bomen, waar zij anders weken voor moeten werken. Tja, dan is het kappen van een boom natuurlijk zeer gemakkelijk. Lokaal ontstaan tal van kleine initiatieven, zoals een dierenopvang. Dieren worden verzorgd en kunnen aansterken, nadat zij zijn gevangen door rangers van het nationaal park. Hoewel niet alle dieren kunnen worden gered is dit een kleine stap in de goede richting. Daarnaast is het regenwoud herstellende van zowel de illegale ontbossing als van de Vietnamese oorlog (bommen, napalm et cetera). Wij kunnen ook helpen door op vakantie geen wild te eten. Als wij geen wild kopen, hebben zij geen afzetmarkt en moeten ze alternatieve inkomsten zoeken. 27

Hetzelfde geldt voor het kopen van tropisch hardhout. Educatie en motivatie is ook belangrijk. Iets wat je begrijpt en waardeert is het beschermen waard. Wij Nederlanders, kunnen enigszins trots zijn op ons schone landje, waar de resterende natuur gewaardeerd en beschermd wordt! Ralph Temmink

Op zaterdag 31 oktober is er een fruitpersdag in Luttenberg. Je kunt dan je appels of peren laten persen door de Welsumse sapmobiel. (Minimaal 75 kg.) Tevens is er een marktje in Elckerlyc en een appeltaart bakwedstrijd. Voor meer info zie:

www.welsumsesapmobiel.nl [email protected]

28

en

Waterbergingen Waterbergingen zorgen voor bijzondere flora en fauna; ook de Bruine Kiekendief profiteert Binnen zijn werkgebied is het Waterschap Groot Salland op zoek naar ruimte voor water. Verspreid over het gebied worden hiervoor waterbergingen aangelegd. Hiermee neemt het waterschap maatregelen die nodig zijn om de effecten van klimaatveranderingen op te vangen. De combinatie met natuurontwikkeling werpt z’n vruchten af. In door Groot Salland aangelegde waterbergingen is bijzondere flora en fauna te ontdekken. In tijden van veel neerslag worden de waterbergingen gebruikt om water ter plaatse vast te houden. Door het water te bergen in het gebied waar het valt, wordt overstroming van lager gelegen gebieden tegengegaan. Daarnaast kan met het vastgehouden water in droge periodes het grondwaterpeil op het juiste peil worden gehouden. Dit voorkomt verdroging van de grond en gewassen. Natte natuur De aanleg van waterbergingen wordt vrijwel altijd gecombineerd met natuurontwikkeling. Veel en bijzondere soorten flora en fauna kunnen zich vestigen in deze ‘natte natuur’. Dat gebeurt met succes, zo blijkt. In diverse waterbergingen van Groot Salland zijn bijzondere planten en dieren gespot. Aan deze ontwikkelingen is te zien dat in waterbergingen veel bijzondere planten voorkomen, zoals Ronde Zonnedauw, Kruipend Moerasscherm, Moeraswolfklauw en Rietorchis. Ook op vogels hebben waterbergingen vanaf de aanleg een grote aantrekkingskracht. In het voorjaar broedt in net gegraven bergingen op zand vaak de Kleine plevier. In het najaar worden er veel trekvogels gespot, zoals de Zwarte ruiter, Groenpootruiter en Kanoetstrandloper. De bergingen zijn dan nog vrij open en slikkig. De vogels maken een tussenstop om even bij te tanken. Ook in wat oudere bergingen die al begroeid zijn, worden steeds vaker bijzondere soorten gezien, zoals de Zwarte ooievaar, Kleine en Grote zilverreiger en dit jaar zelfs de

Kruipend moerasscherm

Kraanvogel. De grootste verrassing was een broedgeval van Bruine Kiekendief in één van deze bergingen in het Sallandse. 29

Bruine Kiekendief De Bruine Kiekendief is een echte rietvogel. Natte ruigtevegetaties, met daarin enkele struiken die worden gebruikt om een nest te bouwen dat ook bij een verhoogde waterstand droog blijft, en vooral veel riet: dat is wat Bruine Kiekendieven nodig hebben. In deze gebieden is het vooral belangrijk dat de rust gewaarborgd is; verstoring is voor alle Kiekendieven funest. De Bruine Kiekendief komt in Overijssel als broedvogel voornamelijk voor rondom het Zwarte meer, in de Wieden, het Ketelen Vossemeer, Drontermeer en langs de Vecht bij Langenholte. Zwarte ooievaar

Het drogere en hogere deel van Overijssel herbergde geen zekere Bruine Kieken dieven. Het broedgeval in de omgeving van Raalte mag dan ook uniek genoemd worden. Vanaf de ontdekking van het paartje in april is het met de nodige voorzichtigheid van grote afstand gevolgd. Eerst werd nestindicerend gedrag vastgesteld door de aanvoer van nestmateriaal. Vervolgens werd het een tijd rustig in de broedperiode. Groot was de verassing toen er regelmatig prooioverdrachten te zien waren. Terwijl het mannetje met een prooi arriveert waarschuwt hij het vrouwtje die hem dan tegemoet komt om de prooi over te nemen. Het paartje had dus jongen! Succesvol broedgeval Om het broedproces te volgen moest het nest, wat zich tussen het dichte riet op de grond bevond, bezocht worden. Om geen pad te maken voor predatoren is het nest in de jongenfase maar eenmalig bezocht. Eerst werd de nestlocatie exact vastgesteld. Zo kon de waarnemer zonder veel riet te vertrappen het nest in rechte lijn tot op 3m benaderen. Vanaf hier werd het riet met een telescoopstok opzij gehouden om snel enkele belangrijke foto’s te kunnen maken. Het leeftijdsverschil bij Bruine Kiekendieven kan behoorlijk zijn. Het oudste jong werd vanaf de 42e dag regelmatig gezien evenals het mannetje Kiekendief. Het andere jong van +/- 18 dagen en het Kiekendief vrouwtje is echter nooit meer waargenomen. Het is niet duidelijk waar zij gebleven zijn of wat hen is overkomen. Bij nacontrole was het nest geheel schoon en leeg en er waren geen sporen van predatie. Ondanks deze ongewisheid was het 1e geslaagde broedgeval van een 30

Er zaten 2 jongen op het nest en de op voedsel jagende ouders sloegen geen alarm.

Aan de spruitende slagpennen was te zien dat de jongen ongeveer resp.18 dagen

en 21 dagen oud waren

paartje Bruine Kiekendief in Salland succesvol met 1 zeker vliegvlug jong. Een verassende en bijzondere ontwikkeling in roofvogelland. Met speciale dank aan Lucien Brinkhof voor zijn grote en beslissende bijdrage Sjaak Bruggeman, Werkgroep Roofvogels

31

Een advertentie plaatsen? Heeft U interesse om in dit blad te adverteren? “Kleefkruid” verschijnt 4 keer per jaar. In ieder boekje komt een advertentie. U kunt kiezen tussen een hele, halve of kwart pagina. Tevens komt kleefkruid in kleur op onze website te staan en zo is uw advertentie voor iedereen te lezen. De kosten voor 4x plaatsing in “Kleefkruid” en 4x op de website zijn: Een kwart pagina: 4x € 12,50 = € 50,-- per jaar Een halve pagina: 4x € 25,-- = € 100,-- per jaar Een hele pagina: 4x € 37,50 = € 150,-- per jaar Aanmelden kan via mail: [email protected]

Beleef de nacht ook eens in het donker

Om de schoonheid van de nacht te benadrukken en aandacht te vragen voor de gevolgen van lichthinder, worden door het hele land activiteiten tijdens een donkere nacht georganiseerd. Een initiatief van de natuur – en milieu federaties. Ook IVN-Raalte organiseert deze Nacht van de Nacht, Het is spannend en mooi, om de nacht te beleven, terwijl je door een donker bos loopt. Kom ook, samen met familie of vrienden. IVN-Raalte zet een mooie tocht uit, waarbij je onderweg nog enkele verrassende elementen tegen komt. Durf je het aan? Kom dan ook naar de Nacht van de Nacht!!!!! Wanneer? Waar? Starttijd?

24 oktober 2015 Landbouw museum “de Laarman” in Luttenberg. Zie onze website www.ivn.nl/afdeling/ivn-raalte 32

Incasseren contributies en donaties Het heeft even geduurd vanwege diverse aanloopproblemen met IBAN incasseren van de contributies en donaties van diegenen die een automatische incassomachtiging hebben afgegeven. Het incasseren zal in shift plaats vinden. Dat houdt voor u in dat uw contributies of donatie op 1 oktober of 1 november of 1 december van uw bankrekening geïncasseerd worden. Naam: I.V.N., Vereniging voor Natuur en Milieueducatie, Afdeling Raalte Incassant ID: NL02ZZZ406509940000 Bankrekeningnummer incassant: NL06 RABO 0354571710 Kenmerk machtiging: jaarlijkse contributie dan wel jaarlijkse donatie Adres gegeven secretaris en penningmeester volgens colofon.

33

Noteer vast in je agenda: Zondag 22 mei 2016: Voorjaarswandeling in het Natura 2000 gebied het Boetelerveld Raalte Startlocatie: Boetelerveld, Schoonheetenseweg Raalte 21 augustus 2016 : Gentianenwandeling in het Boetelerveld Er wordt verteld over de klokjesgentiaan, de geschiedenis van het Boetelerveld en de huidige beheersmaatregelen Startlocatie : Boetelerveld, Shoonheetenseweg Raalte Bij langdurige regenval, kan het erg vochtig worden in het Boetelerveld, laarzen of stevige hoge schoenen zijn dan aan te bevelen.

Frank Berendse is hoogleraar Natuurbescherming en plantenecologie in Wageningen en voorzitter van de Heimans en Thijsse Stichting. Hij is ook auteur van het boek ´Natuur in Nederland´. Hij heeft een app met wandelingen gemaakt waaronder een Thijsse wandeling op Texel. Deze app ‘Natuur in NL’ is gratis te downloaden via de iTunes App Store en Google Play Store. Meer informatie over boek en wandelapp vind je op: www.natuurinnederland.nl.

paddenstoelenexcursie op zondag 18 oktober voor ouders en kinderen Heksenboleet….duivelsbrood….elfenbankjes…. vliegenzwam Geen toverspreuken maar namen van paddenstoelen. Ook nieuwsgierig naar de wondere wereld in het bos? Kom naar de excursie die IVN-Raalte organiseert. we starten om 14.00 uur op het kruispunt Zuthemerweg / den Alerdinckweg.

34

Broedende vogels rondom het huis Sinds enkele jaren monitor ik voor Sovon Vogelonderzoek Nederland de broedresultaten van vogels rondom een oude boerderij in Heeten, in het kader van het meetnet nestkaarten. Hiervoor ben ik geregistreerd bij Sovon, en werk ik zoveel mogelijk volgens de methode zoals omschreven in de door Sovon opgestelde handleiding nestkaarten. Hoewel de nesten ongeveer een keer per week zijn gecontroleerd, staat het belang van de vogels altijd voorop. De boerderij is omgeven door een ruime hoeveelheid struiken en bomen, maar ligt verder in een voor vogels oninteressant landbouwgebied met voornamelijk maïs en Engels raaigras. Rondom de boerderij zijn ruim 30 nestkasten van verschillende modellen opgehangen en onder de dakpannen is ruimte voor huismussen om te broeden. In totaal zijn er in 2015 voor 46 broedparen nestkaarten ingevuld, waarvan 28 broedparen gebruik hebben gemaakt van een van de nestkasten. Het overzicht hieronder geeft een overzicht van de resultaten van dit jaar. Ter vergelijking zijn ook de gegevens van vorig jaar weergegeven.

Tabel 1: Overzicht van de broedresultaten van tuinvogels in 2014 en 2015. Het succes is berekend volgens methode van Sovon, waarbij een nest als succesvol wordt beschouwd wanneer er minstens een jong uitvliegt.

Conclusies Er zijn in 2015 iets meer broedsels gemonitord dan in 2014. Het kan zijn dat er meer vogels zijn gaan broeden, maar dit verschil zou ook verklaard kunnen worden door meer ervaring bij het zoeken naar nesten buiten de kasten. Het voorjaar van 35

2015 was in tegenstelling tot dat van 2014 niet opvallend warm, met als gevolg dat de vogels gemiddeld ruim twee weken later het eerste ei legden. Opvallend is het toegenomen aantal soorten (dertien in 2015, vijf meer dan in het jaar ervoor). Hoewel het aantal gevonden merelnesten dit jaar gehalveerd was, zijn wel bij alle nesten jongen uitgevlogen. Dit was in 2014 wel anders, toen vijf van de zes nesten mislukten. Zowel de pimpelmees als de koolmees begonnen voortvarend met vrij grote legsels in een nestkast (tot dertien eieren bij een pimpelmees), maar alle vroege legsels zijn verlaten in de ei fase of in het geval van een koolmees toen er al vier kleine jongen waren. Vlak na het verlaten van de eerste legsels begonnen de mezen een nieuw nest in een vlakbij gelegen nestkast. Het is goed mogelijk dat de voedselpiek te laat kwam voor de mezen, en zij daarom hebben besloten het opnieuw te proberen. De tweede legsels bestonden uit een beduidend lager aantal eieren.

Figuur 1: Een kast voor boomkruipers, gekraakt door een paartje ringmussen.

Hoewel ring- en huismussen uiterlijk veel op elkaar lijken, bleek ook tijdens dit onderzoekje weer de verschillen in gedrag. Terwijl alle 20 broedparen ringmussen een nestkast uitzochten om hun eieren te leggen, kozen alle vijf paartjes huismus voor een plek onder de dakpannen. Het aantal broedsels van de huismus is ongeveer gehalveerd. In 2014 waren vier van de negen broedgevallen vervolgleg36

sels, maar in 2015 is geen enkele huismus een tweede keer gaan broeden. Het succes van de nestkastbroeders was veel hoger dan dat van de vogels die zelf hun nest bouwden (86% tegenover 56%). Vooral vogels die relatief dicht bij de grond broedden hadden een slecht resultaat. Hoewel het speculeren blijft, zou dit het gevolg kunnen zijn van bezoeken van een verwilderde huiskat. Dat de nesten vaak verloren gingen nadat de eieren uitgekomen waren (piepende jongen) en veel nesten na het mislukken scheef in de struiken hingen, wijst het wel in deze richting. Bij het enige nest van een groenling is gezien hoe een gaai een bezoek bracht en met waarschijnlijk een ei in de snavel het nest verliet. Bijzondere gevallen Een opvallend geval is een tweetal mislukte broedpogingen van vermoedelijk dezelfde houtduif. Een week nadat de jongen van een merel waren uitgevlogen zat er een houtduif op het oude merelnest te broeden op een tweetal eieren. Hoewel de houtduif in de weken daarna bij ieder bezoek broedend op het nest werd gezien, lagen de eieren na vier weken koud en verlaten in het nest. Een week later was het nest zelfs helemaal leeg, maar nog een week later lagen er opnieuw twee eieren in het nest. Hoewel ook nu geregeld een duif op het nest zat te broeden, zijn de eieren opnieuw niet uitgekomen en werd ook dit nest uiteindelijk verlaten. Op 23 mei controleerde ik een nestkast waarin een ringmus had gebroed. Zoals vaker bij de ringmus waren niet alle eieren uitgekomen en er lagen nog 3 dode eieren in het nest. Omdat er ook nog een groot jong in het nest zat, heb ik de achtergebleven eieren niet verwijderd. Bij de controle een week later, was het laatste jong ondertussen ook uitgevlogen. Er lagen zelfs zes nieuwe eieren in het nest, waardoor het totaal op maar liefst negen eieren kwam. Ik heb de oude eieren niet verwijderd, en de natuur haar gang laten gaan. Het is de ouders gelukt om dit grote nest toch voldoende warm te houden, en eind juni zijn er vier jongen uitgevlogen. Marco Tijs

37

Overzicht knotdata

IVN-Raalte Wilgenknotten Zaterdag 7 november gaan we naar de Familie Westenenk. Raarhoeksweg 20 Raalte Andere datums zijn: 5 december 2015 1 januari 2016 6 februari 2016 5 maart 2016 26 maart 2016 Jos Tutert

0572 357907 06 48571742

38

Bestuur en coördinatoren Voorzitter: Jan Hendriks Drostenkamp 30 8101 BZ Raalte Tel. 0572 - 354381 [email protected] Secretaris: Ine Kappert De Heerd 113 8102 LL Raalte. Tel. 357345 [email protected] Penningmeester: Albert-Jan Hoekerswever [email protected] Tel. 06–34872330 Bestuursleden: Inez van Duijvendijk [email protected] Tel. 0572-358774 Marijke Stroek [email protected] Tel. 06-48041104

Coördinatoren Steenuilen: Gerard Alferink [email protected] Tel. 0572-381767 Roofvogels: Martijn Wijnberg [email protected] Tel. 06-29113940 Weidevogels: vacant Nestkasten: Albert Hut [email protected] Tel. 0572-360400

Wilgenknotten: Jos Tutert [email protected] Tel. 0572-357907 Hoogstamfruit: Marit Maas [email protected] Tel. 06-10134104 Watervogels: Hein Kogelman [email protected] Tel. 0572-354750 Kerkuilen: Jan Legebeke [email protected] Paul Uijttenboogaart [email protected] Tel. 0572-352647 Wilde planten en kruiden: Georg Soetens [email protected] Tel. 0572-357765 Natuurlijke omgeving: Albert Hut [email protected] Tel. 0572-360400

Gierzwaluwen: Jan van Dam [email protected] Tel. 0572-360336 Werkgroep Educatie: - informatie stand / kleefkruid / website - groene laarzen - cursussen - lezingen en excurcies Reni Sterkman en Ine Kappert

39

[email protected] Tel. 0572 - 357345 Oproep aan alle leden!!! Om onze ledenadministratie actueel te houden, verzoekt het bestuur ieder lid om een adreswijziging, een nieuw emailadres en een nieuw telefoonnummer zo spoedig mogelijk door te geven. Deze wijzigingen kunnen doorgegeven worden aan: [email protected]

Programma van IVN-Raalte Zondag 18 oktober: Paddenstoelenexcursie Start bij de parkeerplaats aan de Den Alerdinckweg Locatie rondom den Alerdinck en Colckhof in Laag Zuthem Verdere info op www.ivn.nl/raalte en de media Zaterdag 24 oktober: Gezinsactiviteit Is donker echt donker? Start: landbouw museum “De Laarman” Butzelaarstraat 60 in Luttenberg Verdere info op www.ivn.nl/raalte en de media Zaterdag 7 november: Landelijke natuurwerkdag Wilgen knotten Aanvang: 9.00uur Locatie: Fam. Westenenk, Raarhoeksweg 20 Raalte Verdere info op www.ivn.nl/raalte en de media Donderdag 19 November Lezing over de Weerribben en de Wieden aanvang 19.30uur Locatie Annahuis, de Plas 8 in Raalte Kosten € 4,- incl. kofffie/thee Verdere info op www.ivn.nl/raalte Zowel leden als niet leden zijn op alle activiteiten welkom. Voor vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Reni Sterkman, [email protected] of Ine Kappert 0572 357345 Kijk ook regelmatig op www.ivn.nl/raalte

40