Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld. December 2015, nummer 3

Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld

December 2015, nummer 3

► Wat u altijd al over wormen wilde weten ► De wonderlijke wereld van de gagelstruik! ► Een grondig verhaal over bodemdieren ► Paddenstoelenexplosie: waarnemingen van een kenner

De Gelderse Roos BELEEF DE NATUUR!

Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld

IVN-AFDELING ZUTPHEN/WARNSVELD DOORSTAPWANDELING VANAF HUIS DE VOORST Zondag 21 februari 2016, 10:30 uur Onder leiding van IVN-gidsen maken we een lange wandeling van ca. 3 uur met als thema landschap. We passeren o.a. Huis Den Dam, het Twentekanaal, de nieuwe Vistrap bij Warken en de Berkel. Voor informatie: Klaske ten Grotenhuis (0575-471995) Start: parkeerplaats Huis de Voorst, Kapperallee te Eefde.

IVN-AFDELING DEVENTER

WINTERWANDELING JOPPE Zondag 27 december 2015, 14:00 uur Winterwandeling: stevig doorstappen op derde kerstdag. Aan deze wandeling zijn geen kosten verbonden, wel wordt een vrijwillige bijdrage op prijs gesteld. Goede waterdichte schoenen worden aanbevolen. Meer informatie: Jaap Wolf, 06 – 1348 7959

IVN-AFDELING APELDOORN

WINTERSE WIELEN LANGS DE BOMENDIJK Zondag 24 januari 2016, 14:00 uur Wandeling onder leiding van IVN-natuurgidsen met als thema landschap. Meer informatie ca. 2 weken voor de datum van deze excursie op de website van IVN-Apeldoorn: www.ivn.nl/afdeling/apeldoorn/activiteiten/ Kosten: € 2,00 per persoon. Kinderen t/m 12 jaar, leden en vrienden van IVN Apeldoorn zijn gratis. Informatie: Harry Nijhof, tel: 055 - 3601634

NATUURMONUMENTEN DE GRAAFSCHAP WINTERWANDELING OVER LANDGOED HACKFORT

Zondag 20 december: 13:00 tot 15:30 uur Lekker een frisse neus halen en een warme beloning toe? Ga mee wandelen met de boswachter over landgoed Hackfort bij Vorden. Met winterse kop snert en glühwein. Genieten van het afwisselende oude cultuurlandschap en een korte rondleiding door het kasteel. Onderweg lekker opwarmen bij een echte winterse kop snert of vegetarische soep. Ter afsluiting een glas glühwein in de watermolen. Tijdens de wandeling neemt de boswachter je mee door het kasteelbos met imposante eikenlanen van landgoed Hackfort. Onderweg vertelt hij over de cultuurhistorie die het prachtige veertiende-eeuwse landgoed rijk is. Praktische informatie: Koop online een kaartje: www.natuurmonumenten.nl/activiteiten/midwinterwandeling-over-hackfort/ Vertrekpunt: Hackfort, parkeerplaats Baakseweg, Baakseweg 8, Vorden Wie kunnen mee: Kinderen en volwassenen vanaf 9 jaar. De lengte is 5 km. Het vertrekpunt is niet bereikbaar per openbaar vervoer.Kosten: Lid €15,00; Niet lid €18,00; Kind t/m 12 lid €12,00; Kind lid van OERRR €12,00; Kind t/m 12 niet lid €15,00 2


Redactioneel December is het al weer, en ik heb het gevoel dat ik nog niet eens behoorlijk afscheid heb genomen van de zomer. Zo snel gaat de tijd dat mijn hoofd achterop raakt. Het is ook net of de seizoenen elkaar steeds sneller afwisselen- en als daar de hektiek van alle dag bijkomt, het werk, het nieuws, soms buitelen alle ontwikkelingen dichtbij, ver weg, nog dichterbij of in eigen kring over elkaar heen. Ik weet niet of u dat kent maar bij mij slaat de fantasie dan wel eens op hol. Bijvoorbeeld, fiets ik langs de Warnsveldse weg, hoor ik de sirenes van een ambulance aankomen; is er net iets op het nieuws geweest over ganzen afschieten, denk ik ineens dat die dierenambulance op weg is naar een aangeschoten gans. Tussen haakjes, ik zag al een tijd geen ganzen meer bij de begraafplaats. Wat een genot is het dan om je krakende hersenen te verstrooien met het kijken naar vogels en andere natuurverschijnselen. Met vogels is het voordeel dat ze bijna altijd overal zitten. Zelfs als het nieuws op de radio afschrikwekkend is, dan nog zitten er als je uit het raam kijkt twee Turkse tortels in een hoge boom op een tak wat onschuldig heen en weer te scharrelen. Je hoeft er niet ver op uit te gaan. Fietsend langs de Laan naar Eme, zie je kokmeeuwen met hun mooie oranje pootjes in het gras trappelen om regenwormen naar boven te lokken. En vliegen op 't ogenblik roeken, kauwtjes en kraaien met dikke zaden in de bek om die vervolgens op het asfalt of een houten paaltje kapot te hakken. En ben je ergens onderweg en in gesprek, een half oog en oor gespitst op wat er voorbij komt vliegen, heb je ineens de golvende vlucht van een specht in het vizier. Extra leuk als die gesprekspartner dan bevestigd, "ja mooi hè, een Zwarte specht!" Leuk die herkenning: "hé, jij houdt ook van vogels!"

reservaat verderop staan. Overal staan drink- en voederbakken. De eerste keer dat ik bij zo'n voederbak een paarse spreeuw zag, een dieppaarse vogel met feloranje ogen- je gelooft je ogen niet. (het was de Purperglansspreeuw) En dan loop je naar het reservaat, en op het paadje voor het provisorische bezoekerscentrum loopt ook een paarse spreeuw maar deze heeft een enorme staart. (Langstaartglansspreeuw) Door ginds zo stil te staan bij deze vogelsoort, is de spreeuw me nogal dierbaar geworden en vind ik hem ook hier prachtig. Hoe meer ik weer in die wereld duik, hoe meer nieuws er opduikt. De Lodge heeft met een aantal jongeren een vogelwerkgroep opgericht en i.s.m. het reservaat en een ervaren vogelaar worden de jongens opgeleid tot Vogelgids. Ze zitten zelfs op Facebook (Friends of Bolong Fenyo). Naast het vogelen doen ze ook allerlei klussen in het gebied, bijvoorbeeld maken ze waarschuwingsborden en ook voeder- en drinkplaatsen voor allerlei vogels en ander wild. En als ik aan Afrika denk, denk ik ook aan een opmerking van een Afrikaan een aantal jaren terug ten tijde van een vulkaanuitbarsting. Door de aswolken kon er dagenlang niet gevlogen worden en werd het geduld van westerse toeristen nogal op de proef gesteld. Zijn opmerking was: "jullie westerlingen hebben de klok, wij hebben de tijd." Dat klinkt me nu op het moment dat ik even ben uitgerend, heerlijk in de oren. December dus, en een nieuwe Gelderse Roos; het herfstnummer, verschenen met enige vertraging. Maar herfst is het, met harde wind en regen. In deze uitgave, verhalen, waarnemingen en andere wetenswaardigheden die passen bij deze tijd. Wim breekt een lans voor de wormenwereld in dit jaar van de bodem, Klaske beschrijft prachtige paddenstoelen; één van de gebiedsgidsen van de Gorsselse heide heeft dit pas op de schop genomen natuurgebied beschreven in een boek en bijzonder is ook het verhaal over het gebruik van Gagel. Het bestuur nodigt leden en andere belangstellenden van harte uit deel uit te gaan maken van onze afdeling en er zijn allerlei plannen in de maak om natuureducatie op scholen weer een nieuwe impuls te geven. In het komende jaar meer nieuws daarover. Voor nu: eerst gezond de donkere dagen door en ook alvast plezierige feestdagen gewenst. Tip: maak op derde kerstdag een lange wandeling langs de Berkel en wie weet spot u wel een waterspreeuw.

En met het oog op de vogelreis naar Gambia, straks in januari kijk ik nu vaker naar de lucht. De daar cirkelende troepen meeuwen veranderen voor mijn geestesoog in het beeld van op de thermiek omhoog schroevende pelikanen. Wat bijzonder is, is dat de herinnering aan het observeren van de exotisch gekleurde vogels een paar jaar geleden, me ook beter naar de vogels hier laat kijken. De tuin van de Lodge Fotoverantwoording voorpagina: Jouck Iedema: grote waar we verbleven was ingericht door een vogellief- foto: pulletje Steenuil; v.l.n.r.: jonge Torenvalk wordt hebber, met struiken en bomen die ook in het natuur- geringd; tuinegel in takkenhoop; Magda Bolt: bessen Gelderse Roos. 3


Van de bestuurstafel Lida Henning- de Koning Deze keer eens niet als eerste iets uit het bestuursoverleg, maar uit de contacten met coördinatoren. Zoals jullie weten kent iedere IVN afdeling verschillende werkgroepen. Met de ‘trekkers’ van deze werkgroepen is er elk half jaar overleg. In oktober hebben we gesproken over de plannen voor het nieuwe jaar, over excursies, lezingen, cursussen, over hoe we onze p.r. (zie Facebook en de website) willen verzorgen en hoe we jongeren kunnen bereiken. We zijn als afdeling ook lid van Atelier3D, dus waar we ondersteuning kunnen bieden bij educatieve activiteiten voor kinderen, doen we dat graag. Dat kunnen ook nieuwe dingen zijn zoals de cursus ‘Natuurouders’. Dit is een IVN-cursus waar ouders van basisschoolleerlingen worden opgeleid en begeleid om met de kinderen op stap te gaan, de natuur in. Zoiets bestaat nog niet in Zutphen, maar dat kan ieder moment veranderen. Want welke ouder of grootouder wil er nu niet de natuur in met hun (klein-)kinderen? Het IVN kan een handje helpen. En dan toch nog een beetje ‘van het bestuur’, want ook wij hebben plannen. Ten eerste willen wij met enige regelmaat een interessante avond organiseren speciaal voor jullie, onze leden en donateurs. Over ‘groene’ onderwerpen, geschiedenis en actualiteit. Ten tweede gaan we actief aan het voortbestaan van onze afdeling werken. Tijdens de eerstvolgende algemene ledenvergadering, ergens in het voorjaar, zullen twee van de drie bestuursleden moeten aftreden. Hun periode zit erop; zij moeten gaan. Dat willen ze ook. Maar dan blijft er maar ééntje over! En dat kan natuurlijk niet! En dat wil Inez ook niet. Dus moet er iets gebeuren, wil de afdeling als zelfstandige afdeling overeind kunnen blijven. We hebben twee of liever nog drie nieuwe bestuursleden nodig. In de volgende Gelderse Roos volgt meer informatie. Maar denk er nu alvast eens over na alsjeblieft: wil je het stokje een poosje overnemen?

Herinnering betaling contributie of donatie IVN-lidmaatschap 2015 Lida Henning-de Koning (penningmeester)

Mag ik u herinneren aan uw jaarlijkse bijdrage? Zoals u weet kent onze afdeling leden en donateurs. Leden zijn meestal aktief als gids of werkgroeplid, of ze doen regelmatig aktief mee als deelnemer bij wandelingen, cursussen of excursies. Leden betalen contributie, staan ingeschreven als lid bij het landelijke IVN en ontvangen het landelijke blad ‘Mens en Natuur’. Onze donateurs ondersteunen het plaatselijke IVN werk met een financiële bijdrage. Dat doet u jaarlijks

en daar zijn wij heel blij mee. U ontvangt vier keer per jaar onze uitgave de ‘Gelderse Roos’. En uiteraard bent u altijd van harte welkom bij onze aktiviteiten. Wij zien uw bijdrage 2015 graag tegemoet op bankrek. NL92 INGB 0005 4489 88. Op de achterpagina van deze Gelderse Roos vindt u de minimale over te maken bedragen. E-mailadres donateurs Van veel donateurs hebben wij geen e-mailadres. Ik zou u het liefst aan uw bijdrage herinneren via e-mail. Van nogal wat leden en donateurs hoor ik dat zij dit op prijs stellen. En het maakt het werk van de penningmeester ook gemakkelijker. Dus doet u mij een plezier alstublieft en stuur voor dit doel uw emailadres naar: ivn.zutphen@gmail.

NATIONALE TUINVOGELTELLING 2016 Tel ook mee met de Nationale Tuinvogeltelling op 16 of 17 januari: Tel een half uur de vogels in uw tuin of op uw balkon. Vliegen de vogels alleen maar over uw tuin? Die tellen niet mee. Scholen, kinderboerderijen en andere groepen kunnen van tevoren tellen en hun telling insturen vanaf vrijdag 15 januari 2016. Alle informatie is te vinden op www.tuinvogeltelling.nl 4


Groene Duimen voor Buurtprojecten in Zutphen

verspreiden van informatie over gif in het groen en in het huishouden. Prachtige projecten alle drie!

Klaske ten Grotenhuis Een leuke bijeenkomst georganiseerd door de IVN, provinciaal. Op 1 september organiseerde het IVN een bijeenkomst in de Vrije school te Zutphen, onder de naam IVN-Zomertoer. In de maand juli had ik een mail ontvangen en me hiervoor opgegeven. Het was een interessante avond, waarop voor het eerst in de provincie Gelderland GROENE DUIMEN werden uitgereikt aan buurtprojecten. In Zutphen zijn een aantal groene projecten die hiervoor in aanmerking waren gekomen. De wethouder mevr. Pennings reikte de prijzen uit. Drie projecten Drie projecten kwamen voor de prijs in aanmerking: Stadsgoed Helbergen; Petra Vervoort kreeg een oorkonde en mocht haar “groene” duim op een groot vel papier stempelen. Ze kreeg de gelegenheid om uit te leggen dat het een project is waar buurtbewoners bij betrokken zijn en dat de gemeente de grond beschikbaar heeft gesteld, zeker zolang er geen woningen gebouwd worden op de “oude” voetbalvelden. Het Heufse Hof uit de Hoven kreeg eveneens een prijs. Anne-Marie Vrensen nam de prijs in ontvangst, Lex Hemelaar van Stadsonderneming Zutphen kreeg ook een groene duim omdat hij veel voor het project had betekend. De Theo Thijssenschool uit de Hoven heeft het project aangeboden aan de wijk en is betrokken bij de tuintjes. Piek Stor en Geraldine Cornelissen van Bijenlint Zutphen werden geëerd vanwege hun betrokkenheid bij het Bijenlint dat in voorgaande jaren door Zutphen werd aangelegd. Nu zijn ze bezig met het

Presentaties Naast de uitreiking van de Groene duimen waren er ook twee presentaties. De eerste werd gegeven door Petra Ligtenberg van de Koninklijke Nederlandse Heide Maatschappij, gezeteld in Arnhem. Deze partij heeft ongeveer 170 vrijwilligers die hulp kunnen bieden aan mensen die een groen buurtproject willen opzetten. De hulp is kosteloos, men kan op hun site kijken waar men hiervoor terecht kan. Lex Hemelaar van Stadsonderneming Zutphen kan hierbij ook ondersteuning geven, eveneens gratis. Buurtbongerd Braamkamp Erna van ’t Hof gaf een presentatie over de Stichting Buurtbongerd Braamkamp, een 3000 m2 groot terrein waar de buurt een boomgaard heeft gerealiseerd, vooral haar eigen enthousiasme heeft hier gewerkt. Alle direct omwonenden doen mee en uit de buurt ook verschillende mensen. Het is een succesproject en goed voorbereid met hulp van allerlei mensen en instanties en bedrijven. Zo heeft de gemeente de grond in pacht gegeven, de wijkwerker gesprekken gevoerd, SLG advies gegeven en is er subsidie gekomen, steeds door goede contacten te leggen en geestdriftig uit te leggen wat de bedoeling is. Erna gaf goede tips waarvan ik de belangrijkste vond: Laat zien, merken, dat je zelf achter het project staat. Ze straalde zoveel plezier uit, je kunt niet anders dan haar geloven! En het resultaat is dat veel buurtbewoners blijven helpen, vrijwilligers blijven betrokken. Wat ik jammer vond, was dat het IVN als vereniging zelf nauwelijks werd genoemd en onze eigen afdeling in het geheel niet. Ik heb dat als opmerking aan de organisatie laten weten. Er lagen folders van de landelijke vereniging, maar wat onze afdeling zoal doet, werd niet getoond. Een gemiste kans! En dat op een avond waar toch minstens 35 mensen aanwezig waren.

distelvlinder is. Heel mooi getekend, zelfs dicht!!! 25 augustus Deze viervlekker (Libel) zat in de halfvolle regenmeter in de tuin. Liet die meter voorzichtig leeglopen terwijl Natuurwaarnemingen Magda Bolt de viervlekker zich vastgreep aan het door mij toegestoken zaadstokje. Heb hem toen op een geranium, 9 augustus maar wel onder een groot blad gezet, want het mieOnderweg naar de Gorsselse zerregende. Soms gaan kijken en ....toen ie droog Heide zag ik dit vlindertje - he- genoeg was, nam ie toch de vleugels!!! laas niet open gekiekt. Heb Peter Schoolderman (de vlin- 17 oktober derexpert van de Gorsselse Tijdens paddenstoelenwandeling op de Gorsselse Heide) gevraagd of hij me wijzer Heide: Klaske ten Grotenhuis wees 'm, ik kiekte de kon maken vwb de naam. Hij onderzijde van de gele stekelzwam tijdens onze meldde te denken dat het een voorwandeling voor 18 oktober.

Natuurwaarnemingen tussen de bedrijven door

5


Libel genaamd Viervlek

Foto: Magda Bolt

Nevelzwam met jong

Foto: Magda Bolt

Fopzwammen en Trechterzwammen. De oorzaak is waarschijnlijk ook een schimmel in de 19 oktober Eén en dezelfde paddenstoel, van onderen en van cel van de paddenstoel. boven genomen. Vanmorgen gezien en uren zoeken (in gidsen en gidsjes) leverde geen antwoord op. Natuurwaarneming Remke van Rijswijk Spoort niet alleen naar beneden, maar .... ook naar boven, .... of is hier sprake van een vergroeiing oid? 30 september Deze paddestoelen groeiden naast het fietspad bij Reactie Klaske ten Grotenhuis (paddenstoelenexpert) Semper Fidelis in Gorssel (Amelterweg of KwekerijLeuk zo’n vondst van een Nevelzwam met een klein- weg, dat weet ik nooit, vlak voor Flierderweg), onder tje op zijn hoed. In de herfst gebeurt het vaker dat een oude beukenlaan. Wat is dit? cel van de hoed uitgroeit tot een hoedje en dan op zijn kop. Soms groeit er zelfs een steeltje naar boven. Lang Antwoord Klaske: niet alle soorten hebben zoiets en bij de Nevelzwam Dit heet Sparrenveertje. Komt voor op naalden van had ik het nog niet gezien. Wel bij Melkzwammen, Dennen of op strooisel van Wilg of Populier. Wel een mooie vondst, is niet algemeen.

Kale roodsteelcollybia, foto: Herman ten Grotenhuis

Sparrenveertje

Foto: Remke van Rijswijk

Een explosie van paddenstoelen

laas, we moesten melden dat er geen paddenstoel te zien was. En dan….

Klaske ten Grotenhuis Soms begint het paddenstoelenseizoen al in juli, dit jaar moesten we echter langer wachten. Dank zij de mooie en droge zomer was er tot ruim in september geen zwam te vinden. Vanaf 1 augustus kunnen we de paddenstoelen tellen op ons teltraject, maar he6

Een voorverkenning op Het Enzerinck Op 9 september plannen we een excursie op landgoed Het Enzerinck. En aangezien we het niet aandurven om die door te laten gaan voordat we zelf een kijkje hebben genomen, ga ik op 8 september ter plaatse eens kijken. Gelukkig vind ik een twintigtal soorten.


Tijgertaaiplaat

Foto: Herman ten Grotenhuis

Zwarte kluifzwam

Foto: Herman ten Grotenhuis

Natuurlijk kan ik in mijn eentje niet alles waarnemen, dus ga ik ervan uit dat er het dubbele aantal zullen staan. En tevens ben ik verheugd over de leuke soorten die ik vind. Dan kan de excursie doorgang vinden.

Zeker het Kale roodsteelcollybiaseizoen. Foto vorige pagina. Een paar leuke vondsten zijn de Tijgertaaiplaat, een soort die we meestal vinden in ooibossen langs de rivier en de Zwarte kluifzwam, niet zeldzaam, maar wel speciaal om te zien.

Een explosie van paddenstoelen Op 9 september staan er 20 liefhebbers van paddenstoelen zoeken klaar om Het Enzerinck te verkennen. Al na 50 meter staat de score al op 20 soorten en we zijn nog lang niet rond. Dat gaat wat worden! En inderdaad, met 40 ogen wordt er heel veel waargenomen. Het blijkt dat ineens de paddenstoelen de grond uitrijzen. Wat een soorten en van sommige soorten ook behoorlijk wat exemplaren. Iedereen is enthousiast en de uiteindelijke lijst beslaat 125 soorten. De afstand waarop die gevonden zijn bedraagt ten hoogste 4 km, daar heeft de groep dan 4 uur over gedaan. Wat vonden we veel? Parelamanieten in verschillende stadia, van piepklein tot heel groot, van jong tot oud. En aardappelbovisten, ook in allerlei stadia. Bijzonder vond ik de vondst van de Kale roodsteelcollybia, een soort die we nog niet vaak op de lijst hadden staan. En laten Herman en ik die soort nu in de week daarop op diverse plaatsen ook vinden.

Verder speuren op andere landgoederen De middag inspireert Herman en mijzelf om in de week daarop zelf op verschillende plaatsen te gaan kijken naar paddenstoelen. Het is nu immers begonnen! En jawel, zowel op landgoed De Voorst als op landgoed Verwolde vinden we weer mooie soorten. Herman maakt foto’s en ik zoek intussen verder. Je heb speurderskwaliteiten nodig om aardige dingen te vinden. Zo zie ik op Verwolde ineens een Schotelkluifzwammetje van nog geen 3 cm groot, maar het staat te pronken. En het Zeemkleurig hazenoor zien we eveneens, terwijl we overal de Varkensoren waarnemen, zelfs op onze tellocatie. De paddenstoelenkoorts is bij ons weer begonnen en daar is geen kruid tegen gewassen. Bovendien willen we er niets aan doen. Immers het seizoen is niet lang, want terwijl ik dit schrijf (begin oktober) is er al weer veel moois weg. We hadden immers een prachtig (droog) najaar met veel zonnige dagen! Slecht voor de paddenstoelen, die

Schotelkluifzwam

Foto: Herman ten Grotenhuis Varkensoor

Foto: Wikipedia 7

Mens, milieu en landschap

Cursus Wilde Planten KNNV Arnhem Wil Wamelink

Praktische informatie

De afdeling Arnhem van de KNNV organiseert al sinds meer dan twintig jaar jaarlijks een cursus Wilde Planten. Inmiddels hebben meer dan vijfhonderd mensen deze cursus gevolgd. Hoofddoel van de cursus is deelnemers te leren hoe ze met behulp van een flora zelf de naam van wilde planten kunnen vinden. Daarnaast komen ook andere onderwerpen aan bod zoals de bouw van planten, de voortplanting, de relatie met insecten en de systematiek. Verder is er ruimte voor bewondering en verwondering. De volgende cursus wordt gegeven in de periode eind maart – begin juni 2016. De cursus omvat negen lessen op woensdagavond van 19.30 tot 22.00 uur en drie excursies op de zaterdagochtend. De lessen beginnen met een (meestal korte) inleiding. Daarna volgen praktische oefeningen in het zelf determineren van planten. Dat doen we in kleine groepjes met begeleiding van ervaren mensen. Bij de excursies bezoeken we speciale plekken met een voor Nederland bijzonder rijke flora.

De cursusdata zijn: 30 maart, 6, 13 en 20 april, 11, 18 en 25 mei en 1 en 8 juni. De excursies zijn op 16 april, 21 mei en 4 juni.

Determineren van een zeldame Bremraap Foto: KNNV Arnhem

Kleine zonnedauw, alleen op natte schrale veengrond te vinden, foto: Frens Westenbrink

De cursus wordt gegeven in de Thomas a Kempisschool, Thomas a Kempislaan 25, 6822, LR Arnhem. De cursusprijs is €55,- voor IVN- en KNNV-leden en €60,- voor niet-leden. Daarbij is een reader inbegrepen. Als flora gebruiken we de achtste druk van de KNNV-uitgave: "Veldgids Nederlandse Flora" van Henk Eggelte. Verder zijn nodig een loep (vergroting 10x), en een spits pincet. De flora, loep en pincet kunnen via de cursus worden besteld. Inlichtingen en aanmelding bij: Wil Wamelink 026-3643990, e-mail: [email protected]. B.g. g. Margriet Dernee 06-42564229 tussen 18.00 u. 20.00 u.

De regenworm, onze ondergrondse boer Wim Bosma Regenworm, zijn officiele naam in het Latijn is 'Lumbricus terrestris' (van Lumbis= inwendig; terrestris = van de aarde) Gewone regenwormen kunnen op een ongewone manier bijzonder zijn Al jaren spoel ik, als vegetariër mijn rauw te eten biologische wortelen niet te grondig. Het blijkt dat deze, middels de wormen in de grond, vitamine B12 bevatten. Dus dan ga ik het bijzondere eens grondig (ja alweer) onderzoeken. Dan blijkt vit.B12 gevormd te Gewone regenworm 8

Foto: Wikipedia


Leven in het donker De worm toont een leven in het donker en gaat af op wat hij “voelt” aan trillingen om hem heen, om daar vervolgens op te reageren. Dat geeft ook wel eens een niet adequate reactie. Maar ja, de worm heeft dan ook net als alle ongewervelde dieren geen hersenen, anders zou hij nuances kunnen aanbrengen in wat hij “voelt”. Zo wordt het getik van regen vaak als een bedreiging gevoeld, waarvoor ze naar de oppervlakte vluchten. Deze trillingen doen de worm' denken' aan gravende dieren die op zoek zijn naar wormen, zoals de mol.

Regenworm

Tekening: Wim Bosma

worden door micro-organismen in het darmkanaal van wormen. In gezonde aarde blijkt net zoveel vit.B12 te zitten als in koemelk. Eieren van kippen die op gezonde aarde lopen (dus niet de zogenaamde scharrelkippen) bevatten 1/3 meer vit.B12. Van gezonde grond eten wormen jaarlijks ongeveer 50% van de bovenlaag.

Rode worm

Foto: Wikipedia

De worm heeft zenuwcellen in zijn huid die licht en warmte voelen, om daar vervolgens uit weg te blijven om uitdroging te voorkomen. Ogen hebben ze niet, maar licht kunnen ze wel traceren. Ondanks dat wormen geen hersenen hebben, bezitten ze wel een hoog ontwikkeld zenuwstelsel. Hij heeft een aantal zenuwknooppunten (ganglia), waar zenuwen samenkomen.

Vrouwelijk en mannelijk tegelijk Dat maakt nieuwsgierig naar deze ondergrondse boer Twee bloedvaten (in). Ja, boer en boerin tegelijk in één lijf. Deze bij uitstek vruchtbaarmaker van de Aarde is als geen ander aardegebonden en aardeverbonden. Hij leeft met aarde om hem heen, met aarde in en door zijn lijf. De aarde dient hem als voedsel en tegelijkertijd voorziet hij daarmee de Aarde van voedsel. Hij is daarmee de om- en hervormer van de Aarde. Drie hoofdgroepen Er zijn drie hoofdgroepen van aardewerkers. De Rode worm (max. 15 cm) in compost. De Grauwe worm wat dieper in de landbouwgronden. En de meest geziene is de Regenworm in en rond grasland. Deze kan 30 cm worden. Met vaak een afgeplatte achterkant en een zadel aan de voorzijde. Hij wordt 3 tot (zelden) 6 jaar. Deze doet overigens niets in de compostbak. Sorry, voor alle goed bedoelde maar onterecht door mij naar de compost verhuisde regenwormen.

Er zijn twee bloedvaten die door het hele lichaam lopen. Een rugvat wat het bloed van achter naar voren stuwt. En het buikvat waardoor het bloed van voren naar achter stroomt. In iedere segmentring van het wormenlichaam (de regenworm heeft er ong. 150) worden de bloedvaten door tussenvaatjes (ringvaatjes) met elkaar verbonden. Vijf ringvaten aan de kopzijde, op plaatsen bij het spijsverteringsorgaan, zijn sterk vergroot en hebben een pompfunctie. Deze pompen het bloed van het rugvat naar het buikvat. Deze vijf ringvaten hebben vijf paar harten (pseudoharten), dus 10 harten. 9


De regenworm heeft geen speciale ademhalingsorganen, maar wel een bijzonder bloedvatensysteem waarmee zuurstof door de huid, via het slijm wordt opgenomen en met voedingsstoffen uit de darm worden rondgebracht. De noodzaak van water en slijm Het waterelement is voor de worm vooral ook van belang bij de productie van zijn slijm, nodig voor zijn voortbeweging, ademhaling en voortplanting. Het bloed heeft een relatief hoog zuurstofbindend vermogen waardoor wormen een tijd onder water kunnen leven. In zuurstofrijk water zijn ze zelfs in staat via hun dunne huidwand zuurstof uit het water te filteren. Slijm helpt een regenworm door een harde bodem te komen. Doorgaans beweegt en kronkelt de worm zich, middels samentrekkingen van het lichaam door de grond, met kleine naar achter gerichte borsteltjes per segment. Deze kun je voelen door een worm achterwaarts, tegen de borstels in, over je hand te laten glijden. Een andere manier is dat de worm zich door de bodem heen eet. Slijm is ook nodig voor de voortplanting. De worm is tweeslachtig maar heeft een andere worm nodig voor de bevruchting. Rond de paring ontstaat een ring van slijmcellen, als een soort reageerbuis, een zadel genoemd. Deze zadel-ring schuift langzaam over de segmenten naar achter. Als de vrouwelijke geslachtsopening wordt gepasseerd worden de eitjes pas afgezet. Wanneer de zadelbuis is afgegleden verhardt deze tot een erwtgrote cocon, waar meestal na twee weken maar één jonge worm uitkruipt. De worm is ook een zelfheler Als hij bijvoorbeeld door een spade een aantal segmenten afgehakt krijgt, kan hij kop of achterlijf weer laten aangroeien. Dat een in tweeën gehakte worm

Parende regenwormen

Foto: Wikipedia

aan twee kanten aangroeit is een fabel. Bij de kop kan dit bij het missen van ongeveer vijf segmenten en van de staart wat meer. Dit is oorspronkelijk bedoeld voor onder stenen levende dieren, die als ze vast komen te zitten, zichzelf kunnen bevrijden, zelfzorg dus.

10 harten Met 10 harten is het dan ook geen agressief diertje. We moeten hem dus eigenlijk hartelijk bedanken voor zijn grote werkzaamheid voor moeder Aarde. En vegetariërs moeten hem of haar, naar eigen keuze dus, misschien ook maar kussen. Krijg je nog wat extra vit. B12 binnen. En dat in “het jaar van de bodem” 2015.

"Geknipt voor u..." 'Bodemdierendag' in het jaar van de bodemdieren OO-KNAW) dit jaar geen gewone Dierendag op 4 oktober, maar een Bodemdierendag!

Bron: website Vroege Vogels (11 oktober) Welke ‘bodemschatjes’ leven er allemaal onder onze voeten? Op 4 oktober vond er een tuinbodemtelling plaats. Samen met het Centre for Soil Ecology organiseerde het Nederlands Instituut voor Ecologie (NI10

Rijk bodemleven Het bodemleven is onbekend, en daardoor onbemind. Toch is het onmisbaar voor een gezonde bodem. Zonder dat rijke bodemleven geen gezuiverd water, geen stoffen voor onze kleding en onvoldoende voedsel bijvoorbeeld. In één handje grond zitten al meer bodembewoners dan het totale aantal mensen op aarde. Deze Bodemdierendag werd in het leven geroepen omdat 2015 internationaal het Jaar van de Bodem en te onderzoeken of het in onze Nederlandse dorpen en steden goed gaat met dat belangrijke bodemleven. Daar is namelijk nog veel te weinig van bekend.


Zoekkaart Iedereen kon de tien meest voorkomende hoofdgroepen ontdekken met hulp van de speciale zoekkaart. Die is te downloaden op de website. Het gaat hier om regenwormen, huisjesslakken, kevers en zo nog een paar groepen. Voor de liefhebbers is er ook een ‘expert level’ met interessante soorten (op de achterkant). Daarbij moet je denken aan aardkruiper, glimworm of tijgerslak. Nummer 1: De Pissebed Er werden meer dan 10.000 ‘bodemschatjes’ gemeld in Nederlandse tuinen. Een paar duizend mensen gingen op zoek en bijna 300 plekken verspreid over het hele land werden ‘grondig’ onderzocht. In totaal werden daarvan 287 tuinen, parken, groene daken en balkons gemeld. Van al het bodemleven zijn de pissebedden in de meeste tuinen gesignaleerd, op de voet gevolgd door spinachtigen en regenwormen. Kevers en miljoenpoten komen niet zo veel voor onder de waarnemingen - mollen zie je bijna niet in levende lijve. De meeste van de algemeen bekende bodemdieren zijn vaak gezien. Voor deze dieren kunnen tuinen dus een belangrijke rol spelen in de (stads)natuur. Uitslag: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Pissebed – in 94 % van de tuinen Spinachtige – in 93 % van de tuinen Regenworm – in 91 % van de tuinen Huisjesslak – in 85 % van de tuinen Naaktslak – in 82 % van de tuinen Mier – in 72 % van de tuinen Duizendpoot – in 61 % van de tuinen Kever – in 49 % van de tuinen Miljoenpoot – in 39 % van de tuinen Mol – in 7 % van de tuinen

De onderzochte tuinen krijgen gemiddeld een 9 voor het aanwezige algemene bodemleven. Het rapportcijfer is gebaseerd op aantal meldingen en diversiteit (van de hoofdgroepen bodemdieren). De overgrote meerderheid is halfgroene of groene tuin, maar er kwamen ook een paar balkons, parken, bestrate tuinen en groene daken binnen. De groene tuinen halen niet onverwacht het beste cijfer. Maar dat bestrate tuinen en zelfs balkons nog redelijk tot goed scoren, is verrassend. Wel lager dus, vooral doordat er minder dieren per hoofdgroep zitten. “Maar deze rapportcijfers gaan alleen over de algemene bodemdieren,” waarschuwen Korthals en collega-bodemdierenexperts Ron de Goede van Wageningen UR en Matty Berg van de Vrije Universiteit. “Naar het voorkomen van de zeldzamere soorten zijn we nog heel benieuwd.”

Zoekkaart bodemdieren: website www.bodemdierendag.nl Herkenning Alle soorten op de speciale Bodemdierendag-zoekkaart zijn ook daadwerkelijk ergens herkend. Sommige heel vaak, maar bijvoorbeeld de Clausilia-slakjes maar 11 keer en de grote glimworm maar zes maal. Bijzondere vondsten die mensen daarnaast nog melden, lopen uiteen van hazelworm en springstaarten tot ‘iets harigs’. Maar heel veel bodemleven is te klein om op te vallen. Meer informatie op de website van de bodemdierendag: https://nioo.knaw.nl/nl

Egeltje

Foto: Adri de Groot, Vogeldagboek

Zorgen voor verweesde egeltjes? Al enige jaren ben ik geabonneerd op het het digitale Vogeldagboek van Adri de Groot. Zijn observaties, notities, foto's, meestal van vogels vind ik vaak bijzonder en ook mooi. In oktober ging het verhaal over egels. Niet alleen leuk om te lezen maar ook zinnig om stil te staan bij hoe om te gaan met gevonden, jonge of eventuele gewonde egels. (redactie)

11


Egeljong, vondeling?

Foto: Adri de Groot, www.vogeldagboek.nl

door Adri de Groot Mensen moeten zich zo min mogelijk bemoeien met het leven van dieren. Elke verstoring kan funest zijn. Maar soms loop je tegen de vraag aan: moet ik wel of geen hulp bieden? Ik schreef een week geleden over een, ogenschijnlijk kerngezonde, egel in onze tuin. Een dag later werd een egel een aantal huizen verderop ziek aangetroffen, mogelijk dezelfde. Gisteren belde buurman Otto, hij woont vier huizen verder:"Adri, er zit een klein egeltje bij ons in de tuin". Het diertje oogde fit, liep van hot naar her, maar overdag horen jonge egels te slapen.

Hij is er zeker van dat de egel in zijn tuin groter was dan de zieke egel (die hij ook heeft gezien) in de tuin van Martine. Toen ik vanmiddag thuis kwam, ging ik meteen naar het egeltje. Als hij niet fit zou zijn, zou ik hem meteen wegbrengen. Een paar blaadjes weggehaald en daar lagen, ten minste, twee kleine egels! Ogenschijnlijk in goede conditie. Geen moeder te zien. Wat 'verse', verdroogde bladeren gestrooid, bakje water en wat egelvoer en kattenvoer neergelegd.

Ik heb Egelopvang Zoetermeer gebeld en afgesproken dat ik het diertje zou komen brengen. Andere buurman Henk had intussen het diertje opgepakt (foto boven) en in een doos gezet. Maar omdat de egel steeds langs de plank liep tussen de tuinen van Otto en Henk, vroeg ik het diertje nog even bij Henk los te laten, in de buurt van een vies, nat hoopje bladeren. En jawel: mini-egel riep (!), kroop in de bouwval en liet zich niet meer zien.

De vraag is: is moeder egel nog aanwezig en verzorgt ze haar jongen, of was ma toch de zieke egel? Als dat zo was, hebben de jongen (minimaal twee, ca. tien cm groot) zich zelfstandig in leven kunnen houden. Dat zou dan al ruim een week het geval zijn, en daarmee lijken de overlevingskansen groot. Als ma egel pas enkele dagen 'weg' is, zullen we dat snel merken aan de conditie van de jonkies.

Egelopvang afgebeld. Henk heeft de gehele avond Bron: www.vogeldagboek.nl (aanmelden voor dit dagboek kan ook via de website) opgelet maar geen moeder egel waargenomen. 12


Grote keizerlibel (vrouw) Foto: Frens Westenbrink

Echte libellen op de Gorsselse Heide Frens Westenbrink Libellen behoren tot de oudste insecten op aarde. De vroegste fossielen stammen van 275 miljoen jaar geleden, ze vlogen dus al rond ver voordat de dinosauriërs hier rond waarden! Echte libellen Er worden twee groepen onderscheiden: de juffers en de echte libellen. Juffers zijn kleiner en hun voor- en achtervleugel hebben dezelfde vorm. Van de echte libellen is de achtervleugel groter dan de voorvleugel. Libellen zijn amfibisch: uit eitjes van libellen ontstaan larven die in het water leven. Gedurende hun groei vervellen ze 10 tot 13 keer. Als de larve is volgroeid verlaat die het water en vervelt een laatste keer. Het velletje barst open, de libel (imago) komt uit het oude larvenhuis tevoorschijn, strekt zijn vleugels en kiest het luchtruim. Het larvenstadium duurt, afhankelijk van de soort, enkele weken tot meerdere jaren, tot vijf jaar toe! Imago’s hebben slechts twee functies: voortplanting en verspreiding naar andere gebieden, hun levensduur varieert van enkele weken bij juffers tot twee maanden bij de grotere libellen. Libellen zijn agressieve jagers: larven eten waterdiertjes, waaronder kleine visjes en kikkervisjes, imago’s eten vliegende insecten. Let maar eens op als je ze ziet vliegen, ze maken vaak plotsklapse zwenkende bewegingen in hun jacht. Ze vangen de prooi met hun voorpoten en vermalen het met hun sterke kaken.

Grote keizerslibel

Foto: Frens Westenbrink

naar dit orgaantje en neemt het sperma op. Op die manier ontstaat een ‘paringswiel’. De eitjes worden pas later bevrucht, bij het leggen. Van sommige soorten deponeren de vrouwtjes de eitjes in het water, die dan naar de bodem dwarrelen. De vrouwtjes van juffers en glazenmakers prikken met een ‘legboor’ gaatjes in waterplanten waarin ze hun eitjes deponeren. Houtpantserjuffers leggen hun eitjes in twijgjes die boven water hangen. Sommige soorten, zoals de azuurwaterjuffer, zetten de bevruchte eitjes in tandem af. Wereldwijd zijn er 6000 soorten bekend. Daarvan komen er in Europa slechts 141 voor, waarvan er in Nederland tot nu toe 71 zijn gezien. Op de Gorsselse Heide zijn in de loop der jaren rond de 30 soorten geïnventariseerd, waarvan ik er zelf 23 heb waargenomen in 2015, zie waarneming.nl. De beste tijd om libellen waar te nemen is bij zonnig en rustig weer. Ze vliegen van midden april tot in november, waarbij de afzonderlijke soorten alleen maar in een bepaald deel van het jaar te zien zijn. De meeste libellen vind je langs de waterkant, alhoewel je ze ook dikwijls boven land ziet. De meeste libellen op de Gorsselse Heide vind je bij het Luteaven, Obliquaven en de Corduliagracht.

De paring van libellen De paring van libellen is heel apart. Het mannetje pakt het vrouwtje met zijn achterlijfaanhangsel, een soort tang, bij de kop. Zo ontstaat een ‘tandem’. Vóórdat het mannetje het vrouwtje beetpakt verplaatst hij zijn sperma, dat hij produceert in het eindpunt van zijn achterlijf, naar een speciaal orgaantje aan het begin van het achterlijf, vlak achter zijn borststuk. Het vrouwtje brengt bij de paring haar achterlijfuiteinde Nieuw boek Frens Westenbrink 13


Nieuw boek over de geschiedenis, flora en fauna van de Gorsselse Heide Graag uw aandacht voor een pas verschenen boek over het unieke heidegebiedje, de Gorsselse Heide. Frens Westenbrink, één van de IVN-natuurgidsen die regelmatig excursies door dat gebied begeleidt, heeft daar een prachtig boek over geschreven dat verhaalt over de geschiedenis, de flora en de fauna. Het boek ligt bij de plaatselijke boekhandels en kost € 14,95.

Wespendief


Gorsselse Heide, geschiedenis, flora & fauna

Levendbarende hagedis


grotere delen van de heide weer drassig worden. In 2016 wordt het plan afgerond.

Frens Westenbrink Voorgeschiedenis Op 26 augustus 1833 was er een grote militaire wapenschouw met koning Willem I op ‘De Gorsselse Heide’. Op militaire kaarten uit die tijd is te zien dat de Gorsselse Heide toen vlak bij Gorssel lag, aan de, nu nog bestaande, Marsweg. Toen er in 1865 een spoorlijn werd aangelegd tussen Zutphen en Deventer liep die dwars door dat heidegebied. Toen werd ‘militair oefenen’ daar een probleem en kocht het Ministerie van Defensie een nieuw militair oefenterrein dat we nu kennen als de Gorsselse Heide, aan de Elzerdijk, achter Joppe. In feite verhuisde de naam ‘Gorsselse Heide’ dus mee met het verplaatsen van het militaire oefengebied. In die tijd, eerste helft 19de eeuw, lag er een enorm groot heidegebied van 5000 hectare tussen Zutphen, Lochem en Gorssel. In de loop van de tijd is dat gebied grotendeels ontgonnen en omgezet in akkers, stedelijk gebied en bos. Het enige wat nog resteert van die onafzienbare heidevlakte is de Gorsselse Heide. Natuurherstelplan In de loop der jaren is het gebied verdroogd en vergrast en is er daardoor het nodige aan typische flora en fauna verloren gegaan. In 2014 is het Natuurherstelplan Gorsselse Heide van start gegaan met als doel het heidegebied terug te brengen in de oorspronkelijke staat van nat heidegebied. Het plan houdt in dat een aanzienlijk deel van het bosareaal wordt gekapt, dat van delen van het gebied de bovenlaag wordt verwijderd, dat er sloten en gaten worden gedempt en dat er een nieuwe padenstructuur wordt aangelegd. Het gevolg van dat alles zal zijn dat het oppervlak aan heide wordt uitgebreid van 40 naar 70 hectare en dat 14

De afgelopen halve eeuw zijn er verschillende floraen fauna-inventarisaties uitgevoerd. In beeld werd gebracht wat er in de loop der tijd aan soorten is waargenomen en wat er verdween vanwege verdroging en verschraling. Zo zijn er in de loop der jaren maar liefst 78 plantensoorten, 30 vlindersoorten, 33 libellensoorten en 77 vogelsoorten geïnventariseerd, plus nog de nodige paddenstoelen, mossen, salamanders en niet te vergeten de levendbarende hagedis. Een waar paradijs voor de natuurliefhebber. Met het herstel van het natte heidegebied mag je verwachten dat verdwenen soorten weer terug zullen keren. Spannend om dat te volgen! In 2006 hebben Lucie van Zeijts, Els Verleg, Jouck Iedema en Jacques Duivenvoorden als eindwerkstuk van de IVN-gidsencursus een wandelboekje over de Gorsselse Heide uitgegeven. Sindsdien worden er jaarlijks vele excursies georganiseerd met gidsen van IVN Zutphen en IVN Deventer met rond de 500 deelnemers per jaar. Dat is dus een behoorlijk succes! Tijdens de excursies is er veel kennis vergaard en opgedaan. Op een gegeven moment ontstond bij mij het idee om dat alles te bundelen in een boekwerk. En dat is gelukt: eind november rolde het boek Gorsselse Heide, geschiedenis flora & fauna van de pers, bijna 100 pagina’s met veel informatie, anekdotes en ook veel foto’s van wat er te zien is op dat prachtige natuurpareltje aan de Elzerdijk. Je kunt het boek in je bezit krijgen door €14,95 over te maken op bankrekening NL21 INGB 0674 9027 50 met vermelding van naam en adres. Ik zorg dan dat het gratis bij je wordt thuisbezorgd. Het boek is ook te verkrijgen bij de plaatselijke boekhandel. E-mail: [email protected].


Hoe wilgen, moerasspirea en gagel geneeskracht en kleur brachten Magda Bolt “Pas in het Jappenkamp leerde ik mijn kennis van kruiden waarderen” begon de biologielerares de eerste biologieles op mijn middelbare school in het Noordgroningse Warffum. Deze biologielerares/verpleegkundige had lang in afgelegen gebieden in de tropen gewerkt. Toen de Japanse bezetting in de Tweede Wereldoorlog in het toenmalige Nederlandsch-Indië veel Europeanen in kampen onder erbarmelijke omstandigheden opsloot, kon ze vaak gebruik maken van haar “kruidenkennis” als kampgenoten ziek waren of last hadden van ernstige ontstekingen. In 1946 keerde ze terug naar Nederland en pakte haar lestaak weer op. Vóór de eerste les wisten we al, dat ze vast en zeker zou beginnen over de vele geneeskrachtige mogelijkheden van veel planten die gewoon langs wegen, sloten en in weilanden groeien, zoals wilgen en Moerasspirea. We leerden van haar dat Egyptenaren 1550 v.Chr. al een brouwsel van wilgenbladeren maakten tegen pijn en ontstekingen en leerden ook dat het brouwsel slecht in de maag lag. Later werd er wilgenbast gebruikt en Moerasspirea omdat aan beide het werkzame salicine kon worden onttrokken. We leerden de pepermuntbloem kennen waarvan de blaadjes worden gebruikt om pepermuntolie te winnen, dat prei goed voor de urinewegen is, wanneer we gebruik moesten maken van (jonge) brandnetels en dat bijvoorbeeld gagel ontstekingen verzachtte en genas en ook bij kiespijn als pijnstiller werd toegepast. Ook dat gagel insectenwerend is. Dat leerden we ook in bijvoorbeeld de volgende bijnamen van dit struikje: vlooienkruid, vlooienbosje.

Gagelstruiken bij het Luteaven

Foto: Jouck Iedema

Later zag ik Gagel in Denemarken, en weer later in Zuid-Zweden. In een plantenencyclopedie las ik toen dat Gagel niet alleen in Noord-Europa, op de Britse eilanden, maar ook in Noord-Amerika voorkomt. Ik leerde dat de Denen twijgen gebruiken bij het bereiden van “hun” Porsesnaps – gageljenever- en de Belgen in hun gageleer (bier - in Nederland in de meeste biologische winkels verkrijgbaar).

Gagel geeft geel Van een vriendin van mijn moeder leerde ik de gagelbloemknop als kleurstof te gebruiken: een bijzondere gelige en soms oranje-achtige kleur was het resultaat. Tijdens mijn reizen ontdekte ik regelmatig gagel, vaak op niet verwachte plaatsen.Toen we in de buurt van de Gorsselse Heide kwamen wonen, mocht ik ook daar gagel ontdekken. Echt verdiept had ik me nauwelijks in gagellocaties – ik wist het te vinden als ik het wilde gebruiken als kleurstof. Sinds ik gebiedsgids ben voor de Gorsselse Heide heb ik vaak een restje wol van toen in mijn rugzak om soms dat gebruik van De ontdekking van Gagel Tijdens een schoolfietsexcursie naar Noord Drenthe Gagel te laten zien. Waar Gagel tot de beschermde struiken in Nederland hoort, is mijn toepassing als zag ik voor het eerst gagel. kleurstof uiteraard NIET meer mogelijk.

Gageltakje

Foto: archief G.R.

Porsgrunn Onlangs waren we weer in Noorwegen en zagen niet alleen in de provincie Telemark maar ook op andere plaatsen zeer veel bloeiende gagel, zowel hoog gelegen als laag langs rivieren. We bezochten de plaats Porsgrunn. Deze stad in de genoemde provincie Telemark heeft zelfs haar naam aan gagel te danken, waarschijnlijk gegeven door nonnen die hier in de middeleeuwen gagel verzamelden – ik heb niet kunnen achterhalen waarom ze gagel verzamelden, maar veronderstel dat ze de verschillende toepassingen kenden en gebruikten.(Pors = gagel. Tot 1931 was de officiële naam Porsgrund, nu dus Porsgrunn). Er valt veel over gagel te lezen, zowel in boeken als op internet, misschien is dit een aanzet? 15

Gele stekelzwam

Foto: Magda Bolt

Colofon IVN Zutphen/Warnsveld Bestuur: Voorzitter Vacant Secretaris Inez Weijer [email protected] Penningmeester Lida Henning- de Koning, Joke Smitlaan 72 Zutphen, tel. 0575-570016; e-mail: [email protected] Bestuurslid Hans Verwey, Agnietensteeg 9, Zutphen tel. 0575-519382; e-mail: [email protected]

Ledenadministratie Wil Taken, van Löben Selsstraat 10 7203 GH Zutphen; tel. 0575-512800 E-mail: [email protected] Wilt u lid of donateur worden van het IVN? Neem dan contact op met de ledenadministratie (Wil Taken). Contributie IVN Zutphen: Minimaal € 22,00 per jaar. Huisgenoten betalen € 7,00. Donatie minimaal € 11,50 per jaar, extra bedragen zijn welkom! Bedrag s.v.p. voor 1 augustus a.s. overmaken op ING rekening-nummer NL92INGB0005448988 t.n.v. IVN Zutphen/ Warnsveld. Opzeggen lidmaatschap vóór 1 november bij de ledenadministratie. Werkgroepen:

De Gelderse Roos De Gelderse Roos is het contact - en informatieblad van IVN afdeling Zutphen/Warnsveld en verschijnt vier keer per jaar. Door het maximum van 16 pagina's is de redactie soms genoodzaakt een artikel in te korten. Redactie Gelderse Roos Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen tel. 0575-528210 Lucie van Zeijts, Raadhuisstraat 8, 7211AA Eefde tel. 0575-543824 Jouck Iedema, Waterstraat 42, 7201 HN Zutphen tel. 0575-519740 kopij: [email protected] Sluitingsdatum voor kopij nr. 1: ► 08 - 02 - 2016 Website: www.ivn.nl/zutphen Webmaster Lucie van Zeijts: tel. 0575-543824 e-mail: [email protected]

Documentatie Peter Weustenenk, Stokebrand 704 7206 EV Zutphen, tel. 0575-521713 e-mail: [email protected] Cursussen Anke Eshuis, Rietbergstraat 45, 7201 GB, Zutphen, tel. 0575-511397; e-mail: [email protected] VENEL Wil Taken, Van Löben Selsstraat 10 7203 GH Zutphen, tel. 0575-512800 e-mail: [email protected] Wandelingen Klaske ten Grotenhuis, Almenseweg 27 7211 MD Eefde, tel. 0575-471995 e-mail: [email protected] Vlinderwerkgroep Wim Bosma, De Waarden 140 7206 GL Zutphen, tel. 0575-528210 e-mail: [email protected]

Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld. December 2015, nummer 3

Recommend Documents