MAGAZINE VOOR DE GGZ - NOVEMBER 2015

MAGAZINE VOOR DE GGZ - NOVEMBER 2015

DIAGNOSE: VERWARD

Inhoudsopgave November

2015

Diagnose: Verward

4

de GGZTotaal van november

3 8

Naar artikel

‘Mensen dachten dat ik gevaarlijk was, maar dat is echt onzin.’ - Willem Gotink

Verwarde personen zijn het probleem niet, de ambulante GGZ wel –Piet-Hein Peeters

F-ACT in Utrecht

Naar aanleiding van zijn boek

12

Veiligheid met zorg –Willem Gotink Politie en GGZ zoeken samen naar oplossingen voor potentieel gewelddadige eenlingen Naar artikel

26

Een zoektocht door onderzoeksrapporten en de media

Naar artikel

Naar artikel

16

Kopen - Column Niki Stoker

20 25

Wat is het aanjaagteam, wat moeten ze doen, wie zitten er in? Naar artikel

.. ’t is raar maar waar.. –Column Hilbert van Doorne Naar artikel

Boekrecensie -Johan Atsma

Oude kranten Verwarden: alleen de pers verandert Naar artikel

Naar artikel Aanjaagteam verwarde personen –Bart Vuijk

Naar artikel

28

Wie is toch die verwarde man? -Jeannet Appelo

Borderline times Dirk de Wachter

27

Naar artikel

Diagnose: Verward Bijna dagelijks lezen we over ‘Verwarden’. Verwarde mannen klimmen bloot in lantaarnpalen, verwarde mannen vermoorden hun gezin, verwarde mensen bezorgen overlast en verwarde mensen komen zorg tekort. Het Trimbos gaat onderzoek doen naar verwarde mensen in Flevoland, de politie en GGZ-Nederland hebben een convenant afgesloten hoe om te gaan met deze ‘verwarden’. Weten we over wie het gaat? Het is in ieder geval geen DSM-diagnose, schrijft Jeannet Appelo, die op grond van bestaande berichtgeving probeert een beeld te krijgen van deze groep. Dat blijkt niet eenvoudig, de term schept zelf verwarring. Dankzij het onbezonnen gebruik in de media, door GGZ Nederland en het Trimbosinstituut draagt de term ook bij aan stigmatisering en bovendien verhult hij niet-psychiatrische problemen. Maar een flauw benul over wie het gaat hebben we natuurlijk wél. En dan is de vraag wat we er aan moeten doen. Piet-Hein Peeters is stellig. Hij zegt: “Laat de GGZ naar zichzelf kijken!” In het artikel én in zijn boek ‘Verwarde personen zijn het probleem niet’ kunt u lezen wat het probleem dan wél is. Het F-ACT team in Utrecht zit er bovenop, op die verwarden. Mensen met een cluster aan problemen, die het gewend zijn van het kastje naar de muur te worden gestuurd en zo bijzonder wantrouwig naar de hulpverlening zijn geworden. Terwijl die hulpverlening wel hard nodig is. “Continuïteit is een voorwaarde”, zegt Harry Gras en zijn cliënten lijken dat te beamen. Een heel aparte groep vormen de mensen die zich op één of andere manier dreigend uitlaten naar gezagsdragers en waarvan het risico dat zij die dreiging ten uitvoer brengen hoog wordt ingeschat. Veel van hen blijken psychiatrische problemen te hebben. Het regelen van zorg werkt bij hen beter dan het justitiële kanaal. Vandaar dat in het Team Dreigingsmanagement politie en GGZ samenwerken om deze mensen tijdig in beeld én in zorg te krijgen. Politiek Den Haag zoekt ook naar oplossingen. Minister Schipper heeft een zestal mensen opdracht gegeven ervoor te zorgen dat binnen afzienbare tijd elke gemeente een beleid heeft geformuleerd én uitvoert om het probleem ‘verwarde personen’ op te lossen. Bart Vuijk beschrijft de doelstelling en werkwijze van het zestal, dat de wat afschrikwekkende naam ‘Aanjaagteam Verwarde Personen’ heeft meegekregen. Verder onze vaste rubrieken, al dan niet gewijd aan het thema. Johan Atsma recenseert Borderline Times van Dirk de Wachter, Hilbert van Doorne geeft in een column zijn visie op verwarde personen. En tot slot doet Niki Stoker verslag van haar uit de hand lopende koopgedrag en haar gevoel van eenzaamheid. Heeft u geen tijd voor de andere artikelen, lees dan in ieder geval haar column!

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Wie is toch die verwarde man? ‘Verwarde man loopt naakt door tuinen.’ ‘Verwarde man zwaait met bijl.’ ‘Verwarde personen leveren politie steeds meer werk op.’ ‘Leger des Heils ziet steeds meer verwarde mensen op straat.’ De krantenkoppen lijken klare taal te spreken. Je zou bijna gaan denken dat ‘verward zijn’ een eenduidig en eenvoudig te herkennen ziektebeeld is: onverzorgd uiterlijk, onsamenhangend woordgebruik, niet adequaat kunnen handelen. De advocaat van Tariq Z. zegt bijvoorbeeld over Tariq: ’Hij is niet verward en kan goed uitleggen waarom hij bij het NOS-Journaal is binnengedrongen’. Dezelfde suggestie komt langs op Twitter en internetfora.’ Als je in staat bent om een dergelijke actie te plannen, ben je niet verward’, las ik ooit over Breivik, de Noor die tientallen mensen doodschoot. Blijkbaar denken de advocaat en de poster op het internetforum dat verwarden alleen wartaal uitslaan. Als je goed kan uitleggen waarom je iets doet, ben je niet verward. ‘Al dan niet tijdelijke verstoorde oordeelsvermogen’ De definitie die de politie hanteert verschilt duidelijk van deze lekenvisie. De politie werd de afgelopen tientallen jaren veelvuldig geconfronteerd met ‘verwarde personen’ en vroeg daar in de pers ook ruime aandacht voor. De kop ‘verwarden horen niet bij politie thuis’ was de afgelopen jaren in vele variaties te lezen. Maar over wie ging het? Het onlangs verschenen onderzoeksrapport ‘Politie en verwarde personen’ geeft uitsluitsel. De onderzoekers kozen een definitie die, zoals zij het zelf zeggen ‘aansluit bij het perspectief van de politie’. Een verward persoon is in het rapport ‘een ieder die vanwege zijn al dan niet tijdelijke verstoorde oordeelsvermogen gedrag vertoont waarmee hij zichzelf of enige ander in gevaar brengt en/of een bedreiging vormt voor de openbare orde en veiligheid.’ Het moge duidelijk zijn: Tariq Z. was in de ogen van de politie wel degelijk een ‘verwarde’. De helft kan niet zelfstandig wonen Vorige maand luidde ook het Leger des Heils de noodklok. Het Leger had onderzoek gedaan naar ‘Verwarde mensen op straat’. De factsheet van het onderzoek geeft geen definitie van ‘verwarden’. Uit de context blijkt echter dat het om daklozen gaat, om precies te zijn 108 bezoekers van de opvangcentra in Limburg en Zuidholland,

Een zoektocht door onderzoeksrapporten en de media door Jeannet Appelo

voornamelijk mannen. Het Leger geef weliswaar geen definitie, het signaleert wel een fors aantal problemen waar deze ‘verwarden’ mee te maken hebben. Geen of nauwelijks opleiding, werkeloosheid, een verstandelijke beperking, verslaving en persoonlijkheidsstoornissen. Ruim de helft kan niet zelfstandig wonen, ook niet met ambulante begeleiding. Opvallend: het leger constateert bij 53 procent van de bezoekers een psychische stoornis. Volgens de definitie uit het convenant van de politie en de GGZ, dat straks ter sprake komt, zijn de overige 47 procent dus helemaal niet verward! ‘Vooralsnog lastig te duiden en onderling niet altijd consistent.’ Het Trimbos-instituut maakte onlangs bekend dat zij onderzoek gaat doen naar de situatie rond ‘verwarde personen’ in de regio Flevoland. Opnieuw is geen definitie te vinden, althans niet in het persbericht. Een recent position paper over mensen met ernstige psychische aandoeningen sloot het Trimbos af met ‘Signalen over een toename van incidenten met verwarde (of overspannen) personen zijn vooralsnog lastig te duiden en onderling niet altijd consistent. Ze hebben wel een grote impact op de beeldvorming.’ Laten we het maar even op houden dat de definitie van het Trimbos is: ‘Verwarden’ zijn mensen met een ernstige psychische aandoening. In het convenant tussen de politie en de GGZ uit 2012 wordt wel een definitie voor ‘verwarden’ gegeven: ‘Een persoon bij wie een redelijk vermoeden bestaat van een ernstige stoornis van het oordeelsvermogen die voortkomt uit een geestesstoornis. Als geestesstoornis zijn aan te merken: een psychotische toestand waarbij het handelen voortkomt uit bijvoorbeeld hallucinaties of waanvoorstellingen, acute dreiging van suïcide en organische hersenaandoeningen. Niet als geestesstoornis in deze zin zijn aan te merken: handelingen die voortkomen uit een emotionele reactie op een gebeurtenis, afhankelijkheid van middelen en stoornissen van de persoonlijkheid.’ Let op: De tweede zin staat niet in het onderzoek ‘Politie en verwarde personen.’ De term die de politie gebruikt is dan ook aanmerkelijk ruimer dan de term die het convenant gebruikt.

Niemand zal het de politie kwalijk nemen dat zij de term ‘verward’ niet definieert volgens de diagnostische regels van de GGZ. In 2014 trokken leden van het korps er maar liefst 60.000 keer op uit, om zich geconfronteerd te zien met iemand met ‘al dan niet tijdelijk verstoord oordeelsvermogen’. Dat een politiebeambte dan denkt: ‘Deze man of vrouw heeft eerder professionele hulp nodig dan een handhaver van de wet’ en zijn actie vervolgens wegschrijft onder de code ‘verward’, is goed verdedigbaar. De politie is immers niet opgeleid om te diagnosticeren, de politie heeft als taak de wet te handhaven. Overigens alle lof voor de agenten die dit werk zeer naar behoren doen. Het Leger des Heils handelt vanuit een andere optiek, namelijk het opvangen van mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Dat zijn over het algemeen mensen met een cluster aan problemen, zo blijkt uit het onderzoek. Het gebruik van de term ‘verwarden’ is daarom wat tendentieus, maar wel te begrijpen. Dat ook het Trimbos-Instituut en GGZ Nederland de term ‘verwarden’ gebruiken, wekt echter bevreemding, aangezien geen enkel psychiatrisch handboek, en zeker niet de DSM, gebruikmaakt van de term. Stigma: verwarden zijn gevaarlijk Is het een probleem, het gebruik van zo’n term waarvan iedereen lijkt te begrijpen wat ermee bedoeld wordt, maar die niet is gedefinieerd? Ja, absoluut. De stroom aan krantenkoppen - de media kopiëren braaf de persberichten die ze opgestuurd krijgen - suggereren dat verwarde personen gevaarlijk zijn, of op z’n minst lastig of aanstootgevend. En dat het heel vaak voorkomt, want de politie rukt wel 60.000 keer per jaar voor ze uit, melden diezelfde krantenkoppen. Dan moet de conclusie haast wel zijn: ‘Iedereen die verward is, is gevaarlijk, of bezorgd op z’n minst overlast. De realiteit is anders. Om te beginnen rukt de politie inderdaad heel vaak uit, maar soms wel heel erg vaak voor één en dezelfde persoon. In Friesland gebeurde dat in 2014 voor één vrouw zelfs 275 keer. Daarnaast is het belangrijk om te beseffen dat de politie ook uitrukt voor mensen die gevaarlijk zijn voor zichzelf, of waar de buren zich ernstig zorgen over maken. Of, en dat valt ook onder de code voor ‘verwarden’, waar de buren alleen maar báng zijn voor overlast of gevaar, want ‘hij doet zo raar.’ Het vooroordeel dat psychiatrische patiënten - verwarden - gewelddadig zijn, is diepgeworteld en wordt aangewakkerd door het cirkeltje: politie meldt dat zij 60.000 keer per jaar uitrukken voor een verward iemand, de pers meldt alleen die gevallen waarin het nieuwswaardig is (dus gewelddadig of forse overlast), publiek concludeert dat er 60.000 gevaarlijke of ernstige orde verstorende situaties hebben plaatsgevonden.

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

‘Verwarden’ en gewelddadigheid Uit onderzoek blijkt dat dat gevaar er nauwelijks is. Zelfs psychiatrisch patiënten die door de aard van hun stoornis het meest geneigd zijn tot geweld – mensen met schizofrenie of een bipolaire stoornis – zijn in werkelijkheid nauwelijks gewelddadiger dan de doorsnee man of vrouw. Als ze geen drugs of alcohol gebruiken en hun medicijnen nemen, dan verdwijnt zelfs dat laatste beetje bovengemiddelde gewelddadigheid. Meer dan 90 procent van de mensen met een zware mentale stoornis plegen nooit een gewelddadig delict. En van alle geweldsmisdrijven wordt maar 3 tot 5 procent door psychiatrische patiënten gepleegd. Sterker nog: schizofrenen lopen een groter risico slachtoffer te worden van geweld dan dader. Maar de krantenkop ‘Verwarde man in elkaar geslagen door gewelddadige buurman’ zullen we niet snel tegenkomen. Te weinig nieuwswaarde. Hopeloosheid Het gebruik van de term ‘verwarde’ heeft nog een nadeel. Het maskeert maatschappelijk onvermogen. Uit andere artikelen in dit magazine wordt duidelijk, dat ‘verwardheid’ op z’n minst ook een oorzaak vindt in maatschappelijke problemen. Werkeloosheid, woningnood, bureaucratie. Wie werkeloos is en dakloos raakt, en niet de competentie heeft om aan de problemen die dat oplevert het hoofd te bieden, vervalt gemakkelijk tot de status van ‘verwarde’. Schrijnend voorbeeld was enkele jaren geleden de Iraanse asielzoeker die zichzelf op de Dam in Amsterdam in brand stak en overleed. Omstanders hadden waargenomen dat de man een ‘verwarde indruk’ maakte. Dat de man was uitgeprocedeerd en terug moest naar het land waaruit hij gevlucht was leek opeens niet meer van belang. Het was een verwarde man. Die doen dat soort dingen nou eenmaal. l

(adv)

CRAZYWISE Na het grote succes van de Crazywise conferentie

Wat kunnen wij leren van ervaringsdeskundigen die

in 2014, vind op 11 december 2015 de tweede editie

dankzij een visie van innerlijke, spirituele en emotio-

plaats van dit congres, in Arminius te Rot-

nele crisis, hun eigen proces aangingen

terdam. De openheid naar andere visies

en volledig herstelden? Hoeveel wijsheid

op psychose, die mogelijk kunnen bijdra-

kunnen we ontdekken in de psycho-

gen aan een goed herstel, zal centraal

se zelf, zodat dit ons kan helpen op de

staan. In niet westerse samenlevingen

weg naar herstel en een zinvol leven?

worden ervaringen van andere realiteiten vaak gezien als een vorm van initi-

Ervaringsdeskundigen en behandelaars,

atie naar een dieper bewustzijn en gro-

pioniers op dit gebied uit de VS, Enge-

ter innerlijk contact met het universele.

land, Brazilie en Nederland zullen spre-

Een psychose wordt bij ons meestal ge-

ken en workshops verzorgen

zien als een episode van ziekte, maar is dit wel terecht?

onder

de bezielende leiding van hoogleraar Jim van Os.

Kijk hier voor informatie en inschrijving

‘Mensen dachten dat ik gevaarlijk was, maar dat is echt onzin.’

door Willem Gotink Forensisch Assertive Community Treatment (F-ACT) in Utrecht

‘Ja, ik denk wel dat mensen me toen verward vonden.

beperkingen, laagopgeleid. Psychiatrische problemen

Ik zag er onverzorgd uit, had een baard van een week,

zijn bijna altijd aanwezig, maar als die al te behande-

liep te schreeuwen op straat, was verslaafd…’ Aan

len zijn, vormen de overige problemen daarvoor wel

het woord is Erik, achter in de twintig, een verleden

een fors obstakel.

van meer dan tien jaar verslaving, lichte criminaliteit,

De drie F-ACT-teams waar Harry Gras werkt hebben

psychoses. Kortgeknipt, goedverzorgd, aan niets is te

samen zo’n 350 mensen in begeleiding. Met de open-

zien dat deze man ‘verward’ is geweest. Toch heeft hij

bare orde in het achterhoofd, ontstond in de jaren

verschillende opname’s en een gevangenisstraf achter

negentig het Zorgcoördinatieteam, een samenwerking

de rug. Hij praat er schijnbaar achteloos over, maar het

van de beschermende woonvormen en de RIAGG. Eén

is duidelijk dat hij niet meer terug wil naar die perio-

van de opdrachten destijds was om 600 van de op dat

de. Over de toekomst wil hij niet nadenken. Eerst van

moment 1300 daklozen in Utrecht van straat te halen.

de drugs af, woonruimte, een normaal leven.

80% daarvan hadden (en hebben) forse psychiatrische

Om dat te bereiken krijgt hij intensieve begeleiding

problemen.

van het F-ACT-team van Altrecht. Het team beheert

Een aantal fusies en reorganisaties verder is het

zijn geld en helpt mee met het zoeken naar woon-

F-ACT een afdeling van Altrecht en onderdeel van

ruimte. Dagelijks komt er iemand langs om te zien hoe

de Utrechtse Ketenaanpak, waar ook de gemeente

het loopt (‘nee, dat vind ik prima, ik heb toch niks te

Utrecht, GG&GD, Maatschappelijke Opvang, SBWU, de

doen’ ).

Utrechtse Politie, justitie en verschillende woningcor-

Wat vindt hij beter, deze intensieve begeleiding of

poraties bij horen.

tijdelijk opgenomen in een kliniek? Erik is duidelijk:

Harry Gras: “Mensens die met anderen zijn gebrouil-

‘Zo’n kliniek is helemaal niks, zoals het nu gaat kan ik

leerd, waarvan andere organisaties het ook niet meer

veel meer m’n gang gaan en leer ik veel beter hoe ik

weten. De zwaardere categorie, zeg maar het grilli-

met de problemen om moet gaan.’

ge volk, die komen bij ons. De meeste organisaties zijn niet toegerust op deze groep, of hebben er geen

Van jongs af aan misgegaan

affiniteit mee. Bij deze mensen staat of valt alles met

Harry Gras, teamleider van één van de F-ACT-teams

de continuïteit van zorg. Ze zijn met de beste bedoe-

van Altrecht, somt moeiteloos een rijtje aan proble-

lingen steeds van het kastje naar de muur gestuurd.

men op waar zijn klanten vaak tegenaan lopen: ver-

Het wantrouwen naar de hulpverlening is daardoor

slaving, schulden, geen normale huisvesting, relatie-

groot. Als je te snel of te veel wilt, of in het begin iets

problemen, werkloosheid, eenzaamheid, verstandelijke

verkeerd doet, ben je ze kwijt.”

‘‘Ja, ik denk wel dat mensen me toen verward vonden”

Harry Gras: “Als je het hebt over ‘verwarden’, dan valt daar ook die man onder die onder druk van de maatschappelijke stress opeens doordraait en zijn gezin vermoordt. Dat is iets wat ons uiteindelijk allemaal kan overkomen. Maar de mensen die bij ons komen, daar ging het al van jongs af aan mis. Die hebben een verhaal vol breuklijnen, als ze al een verhaal hebben. Ze hebben hechtingsproblemen, zijn het huis uitgezet, hebben gedragsproblemen, langdurige verslaving, ernstige psychiatrische aandoeningen of beperkt ver-

Harry Gras: “We hebben het hier bij ons over de groep met de meeste problemen, de zwaarste categorie.”

standelijke vermogens. En meestal meer dan één van die zaken.”

‘Ik geloof niet dat ik ‘Ik geloof niet dat ik bij die verwarden hoor’ ‘Ik heb vaak goede ideeën om de wereld te verbeteren’,

hij de wereld gaat verbeteren en bovendien zware

zegt Onno, ‘maar toen ik psychotisch was, schoot ik

gereedschappen in zijn handen heeft (‘Maar dat was

daar een beetje in door. Maar gevaarlijk, nee, dat ben

voor mijn werk. Die had ik in die tijd altijd bij me’), is

ik nooit geweest. Ik geloof niet dat ik bij die verwar-

het niet raar dat mensen de politie bellen. Onno: ‘Ach,

den hoor’. Als Harry hem er aan herinnert dat hij op

de politie. Wat weten die er nou van.’

Hoog Catharijne rondliep en luidkeels verkondigde

Onno denkt niet dat hij nog psychotisch gaat worden.

dat hij de Messias was, verschijnt er een lichte grijns.

Als hij voldoende slaapt en geen cocaïne meer ge-

‘Nou ja, dat zal inderdaad een verwarde indruk heb-

bruikt, kan hij ook zonder medicatie. Over dat laatste

ben gemaakt. Maar gevaarlijk was ik niet. Dat dachten

verschillen hij en Harry van mening. De psychiater

mensen, maar dat is echt onzin.’

mag daar volgende week haar oordeel over geven.

Zoals Onno hier zit, groot en sterk, veel jonger ogend

‘Maar geen voorwaarden vooraf’, maakt Onno direct

dan zijn vijftig jaar doet vermoeden, zie je hem inder-

duidelijk, ‘als ik alleen mag komen praten als ik eerst

daad eerder gezellig een biertje drinken dan gevaar-

pillen ga slikken, dan kom ik niet.’

lijk zijn. Maar als iemand zo stevig oogt, roept dat

Goede begeleiding voorkomt gevaar en overlast

Bezuinigingen en bureaucratie: duivelse spiralen

In de beeldvorming zijn verwarde mensen gevaarlijk,

Van de bezuinigingen heeft het team zelf op het

of geven ze op z’n minst overlast. Klopt dat beeld?

ogenblik nog geen last. Indirect wel. Als het beter gaat

Harry Gras: ‘We hebben het hier bij ons over de groep

met mensen nemen teams met een minder intensieve

met de meeste problemen, de zwaarste categorie. Als

begeleiding het over. Langzaam en met een ‘warme

ze geen begeleiding zouden krijgen, zou ik voor 20% -

overdracht’. Daar ontstaan echter steeds meer wacht-

40% m’n hand niet in het vuur durven steken. Daaren-

lijsten en vervolgens slibt ook het F-ACT dicht. Er is

tegen staat er nu niemand op ‘rood’, wat betekent dat

nu een kleine, maar gestaag groeiende wachtlijst van

op dit moment niemand te boek staat als gevaarlijk en

veertien mensen. “Als wij geen mensen kunnen door-

je er niet in je eentje langs moet gaan.

plaatsen, zal die wachtlijst groeien”, zegt Gras.

Daar komt bij dat de cijfers in de media een vertekend

Minstens zo zorgelijk vindt hij de donkere wolken van

beeld geven. Toen wij hier in Utrecht begonnen is

de transities. “De jeugdhulpverlening is al naar de

onderzoek gedaan: van 25 mensen is uitgezocht hoe

gemeente gegaan, met alle bezuinigingen die daar bij horen. Als dat bij ons ook gaat gebeuren, heb je de poppen aan het dansen.” Het team heeft ook last van instanties die geen rekening houden met de bestaande situatie of de gevolgen van die wachtlijsten. Gras noemt het voorbeeld van een asielzoeker die uitgezet gaat worden en

bij die verwarden hoor’

daarom geen recht meer heeft op zorg. “Het risico op een psychose is groot, echt heel groot. Die man heeft onze begeleiding hard nodig, maar die mag ik hem dus eigenlijk niet meer geven. Dat kan ik niet over m’n hart verkrijgen, dus dat doe ik toch. Maar we krijgen er

vaak er een melding was geweest bij de politie. In tien

niet voor betaald.”

jaar tijd was dat voor deze groep van 25 ongeveer

Ander voorbeeld: een man met een licht verstandelij-

3500 keer! Het gaat dus om een kleine groep die heel

ke beperking. Na de dood van zijn moeder is hij gaan

veel aandacht krijgt. Ook van de pers.

drinken, verkommert en betaalt zijn huur niet. De

In 2008 werden voor deze zelfde mensen 344 keer

buren doen buitenproportioneel vervelend tegen hem.

een melding gedaan. Nadat ze begeleiding kregen

Nu zet de woningbouwvereniging hem op straat. “Zo’n

steeg dat aantal in eerste instantie, omdat er beter

man overleeft niet op straat of in de maatschappelijke

op gelet werd en omdat er dus beter werd geregis-

opvang. Vervolgens gaat die man stennis schoppen

treerd. Na een paar jaar daalde het aantal meldingen

bij de huisarts, die op zijn beurt ons weer belt dat

voor diezelfde groep naar 44 per jaar! Het gevolg van

hij moet worden opgenomen. Je krijgt hele duivelse

intensieve begeleiding en het samen optrekken van

spiralen.” l

instanties.”

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

De politie in Den Haag is er terecht trots op. Op het bureau aan de burgemeester Patijnlaan is sinds enkele maanden ook een dependance van de GGZ gehuisvest. Verwarde personen die binnen gebracht worden, krijgen zo direct de deskundige zorg die ze nodig hebben. Het noodverband is echter ook tragisch. Op initiatief van de politie wordt op de juiste wijze gedweild. En zou je als argeloze burger kunnen denken dat het probleem aangepakt en opgelost wordt. Niet waar natuurlijk, belangrijker dan de vraag welke zorg verwarde personen horen te krijgen is de vraag waar de rappe toename in twee jaar tijd - 50 procent! - vandaan komt.

Verwarde personen zijn het probleem niet, de ambulante GGZ wel

In de bestuurlijke kringen van de GGZ gaat het idee rond dat het cijfer door de politie opgeklopt wordt om haar werkdruk in deze te doen afnemen, maar ook om haar positie in de Cao-onderhandelingen met haar minister te versterken. Die bewering is niet alleen onjuist - wie bij andere professionals in de eerste lijn het oor te luister legt, hoort ook daar grote zorgen - maar bovenal typerend. In de discussie over verwarde personen die nu al anderhalf jaar duurt, is er bij mijn weten geen moment geweest waarop prominente GGZ-bestuurders naar voren stapten en zich verantwoordelijk toonden voor de zorg voor en dus ook het ontsporen van deze mensen die toch een geestelijk probleem hebben. Nergens bijvoorbeeld heb ik gelezen of gehoord dat het voor verwarde personen toch vooral zelf een drama is om in zo’n toestand op straat terecht te komen. Wat ik wel hoorde of las waren pogingen vanuit de GGZ om de relatie met de ingezette ambulantisering te bagatelliseren.

De GGZ is mede verantwoordelijk voor de snelle groei van het aantal verwarde personen. Een belangrijke bron van die toename is namelijk de gebrekkige ambulante zorg die veel mensen met een ernstige psychiatrische aandoening die thuis wonen, ontvangen. Paul van Rooij, directeur van GGZ Nederland, zegt het zelf: “Je ziet dat er enorm veel druk op de beddenreductie is gelegd. Dat was eigenlijk de eerste paragraaf van het bestuurlijk akkoord. De opbouw kwam pas ergens aan het eind. Dat betekent dat het lastig is de ambulante teams kwalitatief en kwantitatief goed te bezetten.” Voor wie het vergeten is: in 2012 maakt GGZ Nederland met de zorgverzekeraars en het ministerie van VWS de afspraak het aantal ligdagen tot 2020 met een derde te verminderen. In het akkoord wordt vervolgens gerept over ‘substitutie door ambulante zorg’ en gesteld dat het ‘voor het slagen van de ambulantisering essentieel is dat er samengewerkt wordt met andere partijen zoals gemeenten, woningcorporaties, politie, UWV, huisartsen....’ Onder meer GGZ Nederland zei dan ook toe ‘alles te doen wat in hun mogelijkheden ligt om deze partijen te stimuleren de ambulantisering mogelijk te maken’. Najaar 2015, dik drie jaar later, erkennen toenmalige ondertekenaars niet alleen dat opbouw van ambulante zorg achterblijft bij de afbouw van bedden, maar ook dat de in het akkoord ‘essentieel’ genoemde afstemming met gemeenten en de eerste lijn maar zeer mondjesmaat van de grond is gekomen. In de woorden van Marianne Lensink, directeur van Zorgverzekeraars Nederland: ‘gemeenten hadden ook zelf kunnen zeggen bij dit proces te willen aanschuiven’. Voor wie constateert dat de opbouw van ambulante zorg te traag gaat en dat de broodnodige samenwerking met andere partijen niet gestart is, ligt het verband met de groei van het aantal verwarde personen natuurlijk heel dichtbij. De vraag is of de GGZ wel wil samenwerken. Enerzijds lijkt er onder deskundigen in de GGZ maar weinig discussie over de vraag of het ambulantiseren van zorg voor mensen met een EPA (Ernstig Psychiatrische Aandoeningen) wel een goed idee is. Intramurale zorg wordt als zodanig geestdodend gekenschetst

dat het alternatief wel beter moet zijn. En er is al een substantiële groep mensen die veel baat heeft bij deze beweging. Anderzijds is de GGZ nogal terughoudend in de relatie met de eerste lijn. Huisartsen vertellen dat patiënten vanuit de GGZ niet ‘warm’ worden overgedragen: de patiënten worden door hun behandelaar hooguit ’uitgenodigd’ kennis te maken met de huisarts. Ze vertellen bovendien dat ze patiënten die zich bij hen melden omdat ze een crisis voelen naderen, weinig kunnen bieden. De zogeheten bedden op recept zijn maar mondjesmaat beschikbaar. De sociale wijkteams lijken binnen de GGZ niet echt serieus te worden genomen als het gaat om ‘hun patiënten’. Er zou binnen die teams onvoldoende specialistische kennis zijn en tegelijkertijd staat de GGZ niet te springen om deze professionals te hulp te schieten bij het inschatten van casuïstiek.

Wil de GGZ wel samenwerken? Zo ontstaat het beeld van een GGZ die haar eigen intramurale hulpverlening als onvoldoende beoordeelt, maar vervolgens grote moeite heeft zinvol bij te dragen aan de gezamenlijke zorg voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening. Privacy, de beperkingen van de zorgverzekeringswet, geld en tijd, het zijn niet onterechte excuses. Hoe dan ook geldt echter de vraag of de GGZ, natuurlijk een veelkoppig wezen, werkelijk gelooft in een steeds grotere groep mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen die zelfstandig wonen en leven en als ze daarin gelooft, of ze dan ook haar eigen rol en cultuur weet te veranderen. In de week van 26 oktober stuurde het ministerie van VWS twee brieven naar de Tweede Kamer. In de ene schreef de minister dat ‘er ruimte is voor verdere intensivering van de opbouw ambulante zorg’. Voor de goede verstaander: het gaat dus niet goed met de ambulante zorg. Ook zij erkent nu wat hierboven beschreven wordt en afgelopen jaar al voor de goede luisteraar te horen was. Enkele dagen later verscheen het plan van aanpak van het aanjaagteam ‘Verwarde personen’, gericht op het terugdringen van het snel toegenomen en nog steeds groeiende aantal daarvan. Wonderlijk genoeg werd er nauwelijks een relatie gelegd tussen beide ontwikkelingen.

De GGZ mag graag een nummer maken van de maatschappelijke stigmatisering van haar cliënten. Een zeer terecht punt natuurlijk. Maar wanneer de belangrijkste zorgverlener aan deze mensen haar eigen kwaliteit niet op orde heeft en dus de samenleving confronteert met verwarde mensen die eerder niet de zorg hebben gekregen die ze nodig hebben, valt iedere campagne in het water. Femmianne Bredewold doet boeiend onderzoek naar de beelden die onder burgers leven van mensen met een ernstige psychiatrische probleem. Die beelden zijn helaas negatief en worden, zo werd Bredewold duidelijk, gevoed door berichtgeving in de media, bijvoorbeeld over verwarde personen. De GGZ draagt dus zelf bij aan het door haar zo verfoeide stigma. Piet-Hein Peeters is journalist, hoofdredacteur van het maandblad Zorg+Welzijn en publiceerde medio oktober ‘Verwarde personen zijn het probleem niet. Over de echte vragen in de ambulante ggz’ (verschenen bij uitgeverij Pepijn). Citaten in het artikel zijn afkomstig uit deze publicatie.l

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Veiligheid met zorg

Politie en GGZ zoeken samen naar oplossingen voor potentieel gewelddadige eenlingen.

In Engeland bestaat sinds 2006 het Fixated Threat

privacy zoveel als mogelijk te waarborgen.” “En ja, in

Assessment Centre (FTAC), een samenwerkingsver-

het uiterste geval moeten we acuut ingrijpen, maar

band tussen politie en de National Health Service. De

zelfs de overweging is er nog niet geweest.”

afdeling werd opgezet nadat duidelijk was geworden, dat maar liefst 83% van de mensen die het koninklijk

Het team richt zich alleen op mensen die het perso-

huis bedreigden, bekend waren met psychiatrische

nen uit het Rijksdomein belagen. Waarom niet breder,

problematiek. Mensen dus, die meer gebaat waren bij

waarom niet iedereen met een psychosociale achter-

behandeling dan bij vervolging.

grond die potentieel gewelddadig is?

Na de aanslag van Karst T. op Koninginnedag 2009,

“Als je het over potentieel gewelddadige eenlingen

riep Nederland het ‘Team Dreigingsmanagement’ in

hebt, dan heb je het in feite over heel verschillende

het leven. Het voorbeeld van Engeland werd daarbij

groepen. Eén groep bestaat uit de solistische dreigers,

grotendeels gekopieerd.

meestal mannen van middelbare leeftijd met een grief naar de overheid. Een andere groep is die van

Ingrid Dooren, teamleider, en Didier Rammers, Sociaal

de schoolshooters, die over het algemeen veel jon-

Psychiatrisch Verpleegkundige, maken het ene voor-

ger zijn en een heel ander profiel hebben. Verder de

behoud na het andere als zij vertellen wat het doel en

zogenoemde mallshooters, waarvan Tristan v.d. V. een

de werkwijze van het team is. Er liggen namelijk nogal

voorbeeld is.

wat vooroordelen en mogelijke misvattingen op de

Na de aanslag van Karst T. verscheen een drietal

loer. “Als jij één keer een dreigende mail stuurt, komt

rapporten die de vraag moesten beantwoorden hoe

je echt niet bij ons terecht.” “Het is niet de bedoeling

dit soort aanslagen te voorkomen zijn. Eén van de

zomaar willekeurige mensen te gaan monitoren. Dat

aanbevelingen was: richt je - in eerste instantie - op

willen we ook helemaal niet.” “Onze gegevens zijn

de groep mensen met psychiatrische problemen die

afgeschermd van de rest van het politiekorps, om de

zich dreigend uitlaten naar het Rijksdomein, dus het

Koningshuis, leden van de regering of de Kamer, hoge

Stalking Risk Profile (SRP) op. Dat SRP komt er op neer

ambtenaren.

dat gekeken wordt naar vier risicofactoren: het risico

We zitten dus eigenlijk nog in een beginstadium. We

op geweld; de risico op voortduren; het risico op esca-

richten ons nu op deze groep. Maar als we signalen

latie en het risico op openbare ordeverstoring.

krijgen over schoolshooters, moeten we onderzoek

Een paar voorbeelden: iemand schrijft wekelijks twee

uit de Verenigde Staten halen en gaan we ons mis-

brieven, maar doet dat al jaren, zonder dat er sprake is

schien ook op die groep richten. Dan moeten we

van een verandering. Als er geen andere risico verho-

uitzoeken wat er precies gebeurt en of er specifieke

gende factoren zijn, lijkt er geen risico.

methodieken voorhanden zijn. Hetzelfde geldt voor mallshooters, of voor mensen die terugkomen uit een

Veiligheidshuizen zijn netwerksamenwerkingsverbanden,

oorlogssituatie, een geweldsinstructie hebben gehad

die partners uit de strafrechtketen, de zorgketen, ge-

en dreigen met geweld.

meentelijke partners en bestuur verbinden in de aanpak

Uiteindelijk wil je het proces omkeren, kijken vanuit

van complexe problematiek. Het doel van de samenwer-

de context van de dreiger, of er sprake is van psychia-

king is het terugdringen van overlast, huiselijk geweld en

trische problematiek en van risico op escalatie, dreiging en geweld. We willen de dreiging verminderen door er anderen bij te betrekken, door er zorg omheen te organiseren.”

criminaliteit. De ketenpartners signaleren problemen, bedenken oplossingen en voeren die samen uit. Werkprocessen worden op elkaar afgestemd, zodat strafrecht en zorg elkaar aanvullen. Ingezet wordt op gedragsverandering, recidivevermindering en verbetering van de kwaliteit van leven van

Hoe raken mensen bij jullie bekend? En als ze bij jullie

de delinquent. Men gaat dadergericht, gebiedsgericht en

bekend zijn, hoe dan verder?

probleemgericht te werk.

“Gemiddeld krijgt het team drie aanmeldingen per

In de Veiligheidshuizen participeren onder andere

week, ongeveer honderdvijftig per jaar. Die aanmel-

gemeenten, politie, Openbaar Ministerie, Raad voor de

dingen betreffen personen die zich op één of andere manier dreigend hebben uitgelaten naar personen binnen het Rijksdomein. De melders zijn heel divers,

Kinderbescherming, reclasseringsorganisaties en welzijnsorganisaties. (Bron: www.veiligheidshuizen.nl)

de aanmeldingen kunnen bijvoorbeeld komen van het Openbaar Ministerie, van de beveiliging van de Twee-

Iemand anders begint met een boze mail, in de loop

de Kamer, van de Coördinator Terrorisme Bestrijding,

van de maanden of jaren escaleert dat: eerst wordt

of de politie.

de toon dreigender, dan worden er voorwerpen opge-

Een case-manager doet het eerste deel, de screening,

stuurd. Dan moet je er rekening mee houden dat dat

het verzamelen van de informatie die voorhanden is.

doorzet.

Als daaruit blijk, dat iemand bij de doelgroep lijkt te

Een derde heeft in het verleden bewezen makkelijk

horen, stelt een recherche-psycholoog een zogenoemd

tot geweld te kunnen overgaan. Ook dat is een risico-

factor. Anderzijds zijn er ook beschermende factoren: De woonboot van Wouter werd twee jaar geleden door

heeft iemand een partner of andere sociale contacten,

de gemeente weggehaald omdat er ernstige onder-

is er hulpverlening, heeft hij een baan?

houdsgebreken waren, bovendien was de ligplaats

Ongeveer tachtig mensen van de honderdvijftig blij-

illegaal. Wouter spande een rechtszaak aan tegen de

ven onder de aandacht, wat betekent dat voor hen na

gemeente die hij kansloos verloor. Hij besloot het minis-

een half jaar opnieuw een SRP gemaakt wordt. Maar

terie van Justitie een brief te sturen, maar kreeg daar een,

als we geen risico zien, gaan mensen uit het systeem.

in zijn ogen, nietszeggend antwoord op. Wouter schreef nieuwe brieven, in eerst instantie volgden opnieuw nietszeggende antwoorden, later werden zijn brieven zelfs helemaal niet meer beantwoord. Wouter besloot zelf bij

We gaan niet lukraak mensen monitoren. Je wilt de drempel daarvoor niet te laag leggen, want je maakt toch inbreuk op iemands privacy.”

het ministerie op bezoek te gaan. Toen hij niet verder kwam dan de receptie was het voor Wouter duidelijk dat

Monitoren zal lang niet altijd voldoende zijn…

zijn zaak in de doofpot was beland.

“Ongeveer vijftien mensen per jaar komen voor een

Hij besloot tot een persoonlijk aanpak en wachtte de

persoonsgericht plan van aanpak in aanmerking. Bij

minister op voor diens huis. Ook dat liep op niets uit. Na

hen is de inschatting dat er psycho-sociale problema-

een korte, heftige, woordenwisseling met de chauffeur keerde Wouter onverrichter zaken naar huis. Een week later probeerde hij het opnieuw en nog een week later wéér. Niet helemaal zonder succes, want de derde keer

tiek speelt én dat er een gemiddeld of hoog risico is op één van de vier terreinen. Bij die mensen zoeken we uit met wie ze contact

sprak hij de minister persoonlijk. Die gaf echter geen

hebben, waar invalshoeken zitten om verandering aan

enkele toezegging, en toen Wouter door de chauffeur

te brengen. Een goede ingang daarvoor zijn de veilig-

werd weggeduwd schreeuwde hij nog dat het recht zou

heidshuizen (zie kader), waar we zo nodig consultatie

zegevieren, goedschiks of kwaadschiks.

geven. Soms willen mensen niets, of hebben nergens contact.

Zo belandde de casus ‘Wouter’ bij het Team Dreigingsmanagement, waar het risico op escalatie hoog werd ingeschat. Een strafzaak behoorde tot de mogelijkheden, maar een persoonsgerichte aanpak leek efficiënter. Toen het team navraag deed waar Wouter al bekend was, ble-

Dan is het zoeken. Maar je kunt altijd met, bijvoorbeeld, de ouders gaan praten. Het is een kwestie van doorzetten, van lange adem.”

ken er problemen met de woningbouwvereniging, hij was

In hoeverre kun je met deze aanpak gewelddadige

bekend bij de wijkagent, die ook wist te vertellen dat hij

acties van deze mensen helemaal voorkómen?

bij de GGZ in behandeling was. Wouter stond bekend als

“We hebben geen glazen bol. We kunnen het alleen

een alleenstaande, zonderlinge man met forse psychiatri-

maar wetenschappelijk benaderen. Maar daarbij moe-

sche problematiek. Ook vóór zijn boot was weggehaald.

ten we altijd de balans houden tussen het managen

Wat niemand wist, was het oplopende conflict met het ministerie. De GGZ werd ingelicht over de dreigende escalatie, de gemeente ging met Wouter praten om nog eens uit te

van risico’s en de inbreuk op de privacy. Observeren bijvoorbeeld, zou in een aantal gevallen wettelijk gezien wel mogen, maar dat willen we niet. Misschien

leggen hoe één en ander gelopen was. De GGZ zette een

komt er een moment dat je er niet onderuit komt,

intensievere begeleiding in, waardoor het in de loop van

maar tot nu toe hebben we het nooit overwogen.

anderhalf jaar lukte om Wouter twee dagen per week

Deze werkwijze is tot op heden in ieder geval succes-

naar een dagbestedingsproject te krijgen.

vol gebleken. Onze ervaring is dat als deze mensen

Bij de minister is hij niet meer geweest. www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

de juiste zorg krijgen, ze een succesvollere toekomst

Een veelgehoorde klacht is, dat er meer verwarden

hebben dan als ze in het justitiële kanaal terecht ko-

op straat lopen, dankzij de bezuinigingen in de GGZ

men. Maar daarvoor moet je natuurlijk ook je partners

en door de ambulantisering. Geldt dat ook voor deze

(de zorg, de wijkagent, de woningbouwverenigingen)

groep?

meekrijgen.”

“Eigenlijk moet je deze vraag niet aan ons stellen. In ieder geval zien wij geen toename van het aantal

Er wordt vaak gesproken over verschil in taalgebruik

aanmeldingen sinds de ambulantisering en de bezui-

tussen politie en de hulpverlening. Hoe werkt dat met

nigingen plaatsvinden. Maar misschien is het daarvoor

mensen van beide kanten in één team?

ook te vroeg.

“Het is vooral een kwestie van optiek en onbekend-

Tegelijkertijd is het ook problematiek van alle tijden

heid met elkaars mogelijkheden. De GGZ schat de

en van elk land. De mensen waar we het hier over

risico’s vaak anders in, ook omdat ze de informatie niet

hebben zijn in Australië en Engeland hetzelfde als

hebben. Hulpverleners denken ook in langere termij-

hier. Dat lijkt er op te wijzen dat de ambulantisering

nen. Bij de politie staat veiligheid voorop, die wil het

en de bezuinigingen niet de oorzaken zijn van deze

probleem opgelost zien. Dan ben je eerder geneigd te

dreigers.” l

handelen en is ‘oppakken’ iets wat eerder in het vizier komt. Voor ons is het de kunst die twee invalshoeken bij elkaar te brengen, dus de GGZ meer bewust te maken van het aspect veiligheid, terwijl de politie zich meer moet realiseren hoe belangrijk die cliëntrelatie is. Die beweging is de laatste jaren ook wel gaande, niet

Een potentieel gewelddadige eenling is een persoon die

alleen dankzij ons.

veelal in een isolement verkeert, een krenking of grief

Uiteindelijk wil je geen van beiden dat deze mensen

koestert tegen de maatschappij of diens vertegenwoor-

marginaliseren, of uitgestoten worden. Dat is in niemands belang, niet van de politie, niet van de GGZ en zeker niet van de persoon in kwestie zelf.”

digers, waarbij er sprake kan zijn van mogelijk gewelddadig handelen dat kan leiden tot maatschappelijke ontwrichting of (zeer grote) maatschappelijke onrust. Bron: Ministerie van Justitie (september 2013)

Het aanjaagteam

De kranten staan er bol van. ’’Verwarde man gaat door het lint.” “Verwarde vrouw sticht brand in instelling.” “Verwarde man vernielt interieur Monique van de Ven.” “Verwarde vrouw bedreigt politieagenten met mes.” “Verwarde man zit drie kwartier halfnaakt op dak.” “Verwarde vrouw draait gaskraan open.” “Verwarde man dreigt opnieuw woning op te blazen.” “Verwarde man zit veertien uur in elektriciteitsmast.”

In de zomer stuurde Schippers een plan van aanpak op hoofdlijnen naar de Tweede Kamer. Doel is dat alle verwarde personen in een kaartenbak terechtkomen, en dat gemeenten voor elk van hen een persoonlijke aanpak regelen. Raakt iemand de weg kwijt, dan

Hoewel er geen enkel zicht is op de omvang van de

moeten de hulpverleners onmiddellijk weten wat ze

groep ‘verwarde personen’, zoals die in ambtelijk taal-

moeten doen.

gebruik is gaan heten, heeft minister Edith Schippers een aanjaagteam aan de slag gezet dat ervoor moet

De gemeenten krijgen nadrukkelijk de regie. Geheel in

zorgen dat gemeenten eind volgend jaar allemaal een

de stijl van de decentralisaties van allerlei zorgtaken

sluitend vangnet hebben voor dit soort mensen. De

die voorheen centraal uit de AWBZ werden betaald,

Tweede Kamer heeft alvast een soort plan van aanpak

moeten gemeenten voor alle verwarde inwoners een

ontvangen, waar nog over moet gesproken.

persoonlijk plan klaarstomen.

verwarde personen Inmiddels zijn in veel gemeenten sociale wijkteams actief, die - naar men hoopt - de verwarde personen

door Bart Vuijk

Interview Liesbeth Spies

vanzelf in beeld krijgen. Zo kan preventief worden

Wat doet het Aanjaagteam Verwarde Personen precies,

opgetreden. Door praktijkondersteuners GGZ bij de

en wat heeft het team tot dusver gedaan?

huisarts en de verlegging van het accent van opname

De laatste tijd neemt de aandacht voor de opvang,

naar het vroeg begeleiden van mensen in hun eigen

zorg en ondersteuning voor mensen die verward

huis, moet worden geprobeerd al te ernstige proble-

gedrag vertonen toe. Diverse betrokken organisaties

men te voorkomen.

zien een toename van deze problematiek, ook al zijn er nog geen harde cijfers bekend over de precieze

Minister Schippers laat ook bekijken of het mogelijk

omvang van de groep of de stijging. Maar ook los

moet worden om mensen zonder vastgestelde gees-

van de vraag of het er al dan niet meer worden, is er

tesstoornis gedwongen op te nemen. Kortdurend, ter

urgentie om te komen tot een passende aanpak voor

observatie, liefst in een psychiatrisch ziekenhuis. Zo

deze mensen. Zowel ter voorkoming van overlast voor

ontstaat een time-out die de verwarde persoon even

de samenleving als ter beperking van persoonlijk leed.

uit de maatschappij haalt, en de hulpverleners in staat stelt om een completer beeld van de betrokkene te

Er zijn al veel plannen en initiatieven én we weten

krijgen.

ook dat het nog niet overal, door de hele keten heen, voldoende georganiseerd is. Daar zijn voldoende

De minister wil geen vrijblijvende, softe aanpak.

signalen voor, ook vanuit de GGZ. Het aanjaagteam

Daarom heeft zij een aanjaagteam aangesteld van

bestaat uit mensen die werken in de dagelijkse prak-

kenners van de problematiek, dat ervoor moet zor-

tijk aan dit vraagstuk van het Openbaar Ministerie, de

gen dat gemeenten ernst maken met de aanpak van

Politie, de GGZ, Zorgverzekeraars, de gemeente en niet

verwarde personen. Het liefst voordat een verwarde

in de laatste plaats vanuit de patiënten en hun omge-

vrouw haar huis opblaast, een verwarde man zijn dak

ving zelf. Wij willen met een persoonsgerichte aanpak,

af springt, of een verwarde vrouw daadwerkelijk met

een samenhangend perspectief aan de slag.

een mes op agenten insteekt. Een gedegen aanpak van het probleem is noodzakelijk. Het aanjaagteam

De opdracht voor het aanjaagteam is geformuleerd

is voortvarend te werk gegaan en heeft een eerste

in de brief aan de Tweede Kamer van de Minister

tussenrapport al bij de minister ingeleverd, die het

van VWS, mede namens de minister van V&J en de

weer aan de Tweede Kamer heeft doorgestuurd. Lies-

VNG. Het aanjaagteam bevordert dat gemeenten in

beth Spies, voorzitter van het Aanjaagteam Verwarde

de zomer van 2016 beschikken over een sluitende

Personen, legt uit wat het team doet en wat er tot nu

en duurzame aanpak van zorg en ondersteuning van

toe is bereikt.

verwarde personen waarbij de gemeenten vrij zijn in

de manier waarop ze dit invullen. Daarnaast wordt op

Liesbeth Spies

systeemniveau alle belemmeringen in kaart gebracht en zo mogelijk opgelost. Tot slot zal rond de jaarwisseling een beeld worden opgeleverd van de wijze waarop gemeenten de triage hebben ingericht. Daarmee ontstaat inzicht in de mate waarin verdere hulp en ondersteuning nodig is op lokaal niveau. Het aanjaagteam is op 3 september 2015 geïnstalleerd, waarna direct begonnen is met het opstellen van een plan van aanpak van het aanjaagteam, dat

Liesbeth Spies Fotografie: Martin Sharrot

eind oktober naar de Tweede Kamer wordt verstuurd.

proberen van we vanuit alle invalshoeken de ketens

Tegelijkertijd zijn we meteen aan de gang gegaan

van eigen kracht, ondersteuning, zorg en justitie aan

met de al aangereikte signalen van velen en met het

elkaar verbinden.

inventariseren van praktijkvoorbeelden en samenwerkingsvormen op gemeentelijk en regionaal niveau. We

Voorziet u dat de opdracht om alle gemeenten een

gaan namelijk geen nieuwe structuren bouwen, maar

plan van aanpak te laten maken, tijdig zal slagen?

willen aanhaken bij wat er al is en werkt en daaraan

Het is niet de intentie om alle gemeenten een plan

een zetje, support geven of ervaren belemmeringen in

van aanpak te laten maken. Gemeenten beginnen ook

kaart brengen en helpen oplossen.

niet bij nul. Er gaat ook veel goed. We kijken gericht, waar is al een sluitende aanpak en waar nog niet. Wat

Hoe ziet u uw rol als voorzitter van dit team?

kunnen we als afwegingskaders, handelingsperspec-

Bij het vinden van oplossingen voor mensen die ver-

tieven aanreiken zodat zij en de partners in de keten

ward gedrag vertonen zijn veel organisaties betrok-

hun werk beter kunnen doen. Hoe kan de aanpak

ken. Regievoering hierbij ligt echter bij de gemeenten.

meer sluitend zijn, kunnen mensen met verward ge-

Als burgemeester heb ik hier uiteraard veel ervaring

drag waar mogelijk meer hun eigen kracht en die van

mee en zie ik goed hoe de ketens niet altijd goed op

hun omgeving inzetten? Waar liggen nieuwe kansen

elkaar zijn aangesloten. Daarnaast is de decentralisa-

voor preventie of vroege signalering ter voorkomen

tie van de zorg nog niet bij alle gemeenten volledig

van acute crisissituaties of incidenten? Zoals aange-

ingeregeld. Er wordt in dit kader veel van de gemeen-

geven hebben we als aanjaagteam wel een plan van

ten gevraagd. Door aan te sluiten bij de lopende

aanpak opgesteld. Dit plan geeft inzicht in de aanpak

ontwikkelingen van integraal samenwerken op lokaal

en werkwijze van het aanjaagteam met een eerste

en regionaal niveau, willen we het overzichtelijk

duiding van problemen die opgepakt kunnen worden.

houden voor de gemeenten en de partners. Ik wil als

Het plan is niet in beton gegoten; het laat ruimte voor

voorzitter juist de brede kennis en expertise binnen

suggesties van anderen, van verwarde personen en

en buiten het aanjaagteam inzetten voor een beter

hun familie en van verschillende betrokken professio-

resultaat. Door die slimme, complete samenstelling

nals en hun omgeving.

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Hoe ziet u de invloed van de decentralisaties op

Liesbeth Spies (Voorzitter)

de aanpak van verwarde personen; is het beter dat

Liesbeth Spies (1966) is sinds 15 december 2014 burge-

gemeenten hier nu over gaan, of ziet u problemen die

meester van Alphen aan de Rijn, de stad waar op 9 april

gemeenten niet kunnen oplossen?

2011 Tristan van der V. zes mensen doodschoot en nog

Het vraagstuk van personen die verward gedrag vertonen en de decentralisatie van overheidstaken naar de gemeenten hebben diverse raakvlakken en sluit

eens zeventien verwondde, alvorens zichzelf te doden. Eerder was Spies o.a. lid van de Tweede Kamer (20022010), waarnemend partijvoorzitter voor het CDA (2010-2011), in 2012 was ze bijna een jaar minister

op onderdelen ook op elkaar aan. Zoals ik al aangaf

van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het

ligt de regievoering en beleidsvrijheid hierbij bij de

kabinet-Rutte I. Als minister voerde ze de Wet Norme-

gemeenten. Gemeenten zitten het dichtst bij de inwoners en kunnen goed de situatie van de mensen in

ring Topinkomens in. Ze is voorzitter van Veilig Verkeer Nederland en Alzheimer Nederland.

hun leefomgeving beoordelen. De gemeenten waren

Heleen Rutgers

al vrij in de wijze waarop ze de nieuwe taken konden

Heleen Rutgers (1964) is sinds 1 april 2013 plaatsver-

organiseren, zelf doen of bijvoorbeeld via regionale

vangend hoofdofficier parket Midden-Nederland. Ze

samenwerking. Diverse gemeenten zijn hier nog volop

werkte als officier van justitie op het parket in Utrecht

mee aan de slag. Dat biedt ook kansen, nu nog niet alles is dichtgeregeld. Bij de ontwikkelingen kan ook

(1997-2007), waar ze was belast met de portefeuilles zware criminaliteit, milieu en economie. Tot maart 2007 was ze ook coördinerend officier van justitie van het

de aanpak van verwarde personen worden meege-

Veiligheidshuis Utrecht.

nomen. Zij vormen immers een belangrijke groep die

Later was ze programmacoördinator van het project

aandacht nodig heeft zowel qua ondersteuning als

Emergo, de programmatische aanpak van de georgani-

zorg en wederom zijn gemeenten vrij in de manier waarop ze werken, als de aanpak maar sluitend is, de keten en de mensen met verward gedrag goed gepositioneerd worden. Bij de aanpak kijken we ook naar

seerde criminaliteit afdelingshoofd Beleid en Strategie (B&S) in Amsterdam. Rutgers pleitte er onlangs voor dat reclasseringswerkers evenals anderen in de justitieketen, de omslag maken naar werken vanuit de context.

de informatievoorziening tussen betrokken partijen. Ook daar is in de decentralisaties ervaring mee opgedaan. Gemeenten kunnen niet alles alleen oplossen en dat hoeft ook niet. Het voordeel is ook dat als er

Pieter-Jaap Aalbersberg Pieter-Jaap Aalbersberg (1959), studeerde in 1981 af aan de Politie Academie en bekleedde sindsdien verschillende functies binnen de politie, van wijkagent tot chef

problemen worden ervaren bij de aanpak in het lokale

recherche. Sinds 2011 is hij politiechef van de Politie-

domein dat er een driemanschap aan opdrachtgevers

regio Amsterdam-Amstelland, daarvóór korpschef regio

is. We kunnen dit bij hen terugleggen. Het is natuurlijk

IJsselland. Aalbersberg kwam vorig jaar veelvuldig in

mogelijk dat er veranderingen in wet- en regelgeving nodig zijn. Dit kan vervolgens landelijk opgepakt wor-

het nieuws als Hoofd Repatriëringsmissie van de MH17 dat in Oost-Oekraïne neerstortte. Aalbersberg heeft een christelijke geloofsovertuiging.

den. Maar vaak liggen er ook praktische oplossingen

Quote: “Net zoals wij op elke 5000 inwoners een wijk-

klaar, waar gemeenten met bijvoorbeeld de GGZ-in-

agent hebben, pleit ik ervoor om op die 5000 inwoners

stellingen en andere professionals wegen hebben

ook een partner te hebben van de GGZ. Dat zou een

gevonden om problemen in gezamenlijk op te lossen..

mooie combinatie zijn.” (‘Dit is de dag’, september 2014).

Wilt u zelf nog iets kwijt over dit onder-

Sjef Czyzewski

werp?

Sjef Czyzewski (1951), afgestudeerd als psycholoog, is sinds 1996

Ik zou graag het mailadres: aanjaagteam@

bestuurder bij respectievelijk Bouman verslavingszorg, Bouman GGZ

vng.nl met u willen delen. Wij vernemen

en sinds 2012 bestuursvoorzitter van de Antesgroep, waar Bouman

graag wat er speelt, zowel goede voorbeelden als knelpunten waar men tegenaan loopt. We gaan niets opleggen aan welke

GGZ na een fusie toe behoort. In het verleden kwam Czyzewski enkele keren in het nieuws na forse conflicten binnen zijn organisatie (In 1991 bij de Universiteit van Utrecht, in 1996 bij het CTSV en in 2007 bij Bouman GGZ).

partij dan ook, maar in kaart brengen wat

Ondertussen is hij bestuursvoorzitter van één van de grotere GGZ-or-

er speelt, wat mogelijk is, wat alternatie-

ganisaties van Nederland en haalt hij de publiciteit voornamelijk in de

ven of verbeteringen kunnen zijn voor de huidige aanpak en met dat inzicht kunnen alle partners aan de slag. Er wordt gewerkt

strijd tegen bureaucratisering. Lenie Scholten Lenie Scholten (1956), is sinds 2010 wethouder Jeugd, Welzijn en Zorg

aan het opstellen van een website waar

in Eindhoven voor Groenlinks. Daarvóór werkte zij bij FNV (1990-2002),

informatie wordt aangereikt, en informatie,

o.a. als lid van commissies van de SER, de Stichting van de Arbeid

vragen, knelpunten en goede voorbeel-

en coördinator arbeidsmarktbeleid, onderwijs en sociale zekerheid.

den kunnen worden achtergelaten. Het aanjaagteam wil transparant opereren in

Van 2002 tot 2010 was ze wethouder in Nijmegen, met portefeuilles multiculturele samenleving, werk en inkomen en 2006 zorg en welzijn, jeugd, integratie en emancipatie.

verbinding met haar omgeving en staat open voor suggesties en vragen. l

Anouk Mateijsen Anouk Mateijsen (1977) is sinds tien jaar werkzaam bij zorgverzekeraar Zilveren Kruis (voorheen Achmea) en als manager verantwoordelijk voor de inkoop van zorg, de afgelopen jaren voornamelijk op het gebied van GGZ. Eerder was zij betrokken bij het plan van aanpak Maatschappelijke Opvang, zorgkantoren en gemeentes. Vanuit haar rol heeft zij het afgelopen jaar meerjarenafspraken gemaakt met de dertien grootste GGZ-instellingen in de kernregio’s, waarbij o.a. afspraken gemaakt zijn rondom ambulantisering. Voor de kwetsbare burgers, waar ambulantisering over gaat en waar dit ‘verwarde personen’ raakt, is het erg belangrijk om alle domeinen (zorg, welzijn, wonen en werk) bij elkaar te brengen. Zilveren Kruis doet dit in nauwe samenwerking met de gemeentes. Leen van Leersum (vertegenwoordiger cliënten- en familieperspectief) Leen van Leersum is meer dan 25 jaar werkzaam in de GGZ. Hij werkte o.a bij het COTG (tegenwoordig de NZa), hij was directeur van RIAGG Dordrecht en later bestuurder van AMC de Meren in Amsterdam. In 2003 werd hij bestuursvoorzitter van Emergis, waar in 2013 de ondernemingsraad en een locatieraad het vertrouwen in de raad van bestuur opzegden. Na een onderzoek door bureau Berenschot trad van Leersum af, met een ontslagpremie van ruim een half miljoen euro. Van Leersum was bestuurslid van VNO-NCW (2011-2013 en is nog steeds vice-voorzitter RvT van het Fonds Psychische Gezondheid.

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

...’t Is echt, ’t is heus, ’t is raar maar waar ...

Column Hilbert van Doorne

Binnen een enkele week ontvang ik het verzoek tot het schrijven van een column over de praktijk rondom verwarde personen, word ik via Twitter door de schrijver geattendeerd op zijn nieuwe boek ‘Verwarde personen zijn het probleem niet’ (Piet-Hein Peeters), luidt het Leger des Heils de noodklok (Fact-sheet ‘verwarde mensen op straat’) en maak ik weer eens een indrukwekkend staaltje psychose mee. ‘Mijn vader... is een tovenaar’. Gelijk, herkenning. In mijn hoofd speelt het deuntje uit mijn jeugd en bijna stel ik dé vraag: ‘Een ti ta tovenaar?’. Ik weet me in te houden, en gelukkig, hij is alweer een stuk verder in zijn verhaal. Hij heeft het inmiddels over een plastic kap over zijn hersenen, waarin een klein gaatje is gekomen. Hierdoor kan hij eindelijk weer helder denken en is hij een stuk slimmer geworden. Doordat hij nu letterlijk het licht heeft gezien weet hij dat hij niet gek is, maar dat familieleden zijn leven kapot proberen te maken. Hij is een jaar geleden gestopt met zijn medicatie en vertrokken uit zijn plek binnen Beschermd Wonen. Sinds enige tijd is hij ingetrokken bij zijn moeder, die beginnend dementerend is. Hij probeert haar te beschermen tegen de toverkrachten van zijn vader. Hij wil een woning, werk, een vrouw en een auto, niets bijzonders toch? Wij, de hulpverleners, proberen hem te overtuigen dat hij medicatie moet gaan gebruiken. Dit maakt hem boos, want waarom regelen we geen woning voor hem? Dan is hij pas echt geholpen. Tja, een woning. Al een half jaar hou ik hem aan het lijntje. Ja, je staat op de wachtlijst. Nee, ik heb geen idee wanneer je uitgenodigd gaat worden. Ik probeer hem niet lastig te vallen met het ‘gedoe’ achter de schermen. Ik probeer het hem ook niet kwalijk te

nemen dat hij midden in de ‘transitie’ besloot, vanuit achterdocht, zijn Beschermde Woning te verlaten. Dat er, dankzij de transitie en de verantwoordelijkheid van de gemeente, een nieuwe laag tussen is gekomen. Dat er opeens trajecthouders zijn waarmee ik zaken moet doen, die mij vragen stellen over indicatiebesluiten. En de vraag stellen of hij wel medicatie neemt en waarom niet? Dan kan hij toch niet in een Beschermde Woning? Terwijl de woning en zijn uitkering juist de enige zaken zijn waardoor ik nog contact met hem heb en hij mij nog steeds vertrouwt. Piet-Hein Peeters schrijft in zijn voorwoord dat bewust overheidsbeleid ertoe bijdraagt dat mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen meer moeite hebben met een veranderende omgeving. Dit vraagt om versterking van de Sociale Psychiatrie tak van de GGZ, dit vraagt om investeringen in deze sector van de psychiatrie. Dit staat uiteraard haaks op de dreiging van nieuwe bezuinigingen. Hierdoor wordt het voor mij, als hulpverlener, steeds moeilijker om ‘tijd’ te steken in het najagen van mijn ongrijpbare klanten. Ik heb inmiddels een ‘productienorm’ en de nadruk moet liggen op ‘directe’ tijd, dus tijd die ik met de cliënt zelf doorbreng. Al dat gedoe eromheen moet tot een minimum worden beperkt. Gelukkig, hij is weer in beeld. Ik heb hem toch maar op laten nemen en gebruik gemaakt van de bedden die er nog wel zijn. Gedwongen dan toch. Zelf is hij hier niet heel boos om. Het geeft hem rust, en hij is weg bij zijn familie. Hij wil eigenlijk wel langer blijven, want binnen de kliniek wordt hij niet beïnvloed door anderen. Hiermee geeft hij mij de tijd om nu echt zijn woning te gaan regelen en hem weg te halen bij zijn vader, de tovenaar. Het mooie is, nu kan ik het met hem samen doen. Diezelfde avond, terug in het ‘normale’ leven, stelt mijn dochter van achter op de fiets de vraag: ‘papa, kan jij toveren?’ ‘ ’t is raar, maar waar’ neurie ik terug.

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Kopen

column van Niki Stoker

Ik heb wel eens het idee dat ik een soort koopziek ben. Nou, okay, ik ben erg koopziek. Ik word ziek van mijn eigen ge-koop. Nee, dat is niet waar want ik vind het heerlijk om te kopen. Ik word hooguit een beetje akelig als ik mijn giro check dus dat doe ik zo weinig mogelijk. Mijn man liet mij goed achter, zoals dat heet, dus ik hoef me de eerstvolgende 380 jaar geen zorgen te maken. Maar ik kan je vertellen dat hij mij helemaal niet zo goed achter liet. Van eenzaamheid vlieg ik te regelmatig tegen het plafond. Alle 21 jaar dat wij samen waren drukte hij mij op het hart dat hij mij heus zou overleven, dat ga je geloven op een gegeven moment, terwijl hij toch al die tijd 12 jaar ouder was dan ik. Hij voegde er nog aan toe dat zijn jongere vrouw mooi zijn ‘kar zou kunnen drukken’, later, als hij oud zou zijn. Van de één op de andere dag had ik een pot vol as en een foto aan de muur in plaats van een man. Vanmorgen vroeg ik nog aan de foto wat ik nou toch moest. Hij bleef mij op z’n liefst glimlachend aankijken zonder ook nog maar één spier te vertrekken. ‘Aan jou heb ik ook geen zak meer’, verzuchtte ik. Hij was mijn maat. Een boom van een vent die er altijd voor me was. Of ik nou hieperdepiep in de gloria was of diep down in mijn depressieve put zat, hij was altijd dezelfde rots in de branding. Betrouwbaar als een eeuwig goed lopend uurwerk. Ik kon de klok op hem gelijk zetten. Koud terug van onze vakantie in Afrika kondigt de dokter in het ziekenhuis hem aan dat hij dood zal gaan binnen twee dagen. Stoïcijns nam hij die informatie tot zich, zoals hij als nieuwsjournalist naar het journaal keek. Hij bleef gewoon gelijk lopen. En ik zat erbij en keek er knal manisch naar, tot aan zijn laatste ademtocht twee dagen later. Ik had bergen energie door de adrenaline die door mijn aderen gierden. Het drong allemaal niet tot me door. Vier dagen na het afscheidsfeest wat ik voor hem organiseerde vertrok ik, Halleluja, voor onbepaalde tijd naar Afrika. Met die actie ben ik zo’n beetje iedereen kwijt geraakt. Mijn hele schoonfamilie, mijn eigen familie, vrienden, vriendinnen. Na een jaar kwam ik terug. Ik kocht een huis, een hond en een auto. Voor het eerst in mijn leven stond ik er alleen voor. ’s Avonds is het het meest eenzaam. Ik shop me dan suf op het internet. Vanavond heb ik Bol.com weer eens afgestruind, tsjonge, wat daar allemaal te koop is! Deze keer bestelde ik drie boeken en een MP3 speler. Als ik straks naar bed ga zeg ik zoals gewoonlijk ‘welterusten’ tegen de foto. ‘Ik kom snel naar je toe, heb je iets nodig, dan bestel ik het nog even, toch geld zat.’

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/coach MBO verpleegkunde.

Boekrecensie

 Borderline times - Dirk de Wachter “We hebben het over de teloorgang van eeuwenoude vaste referentiekaders.” aldus Dirk de Wachter in het al enige tijd geleden verschenen boek ‘Borderline Times, het einde van de normaliteit’. Dat is een titel waar je mee aan kunt komen. Dirk de Wachter, psychiater-psychotherapeut aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van KU Leuven, baseert zich op een interessante premisse: De huidige tijd en de toestand van de hedendaagse mens valt goed samen te vatten aan de hand van de 9 criteria die kenmerkend zijn voor de diagnose Borderline uit de DSM 4. In een cultuurkritisch betoog van bijna 300 pagina’s toont de Wachter een visie op de ‘Condition Humaine’ die diverse spijkers op de kop slaat. Het doorlopen van de verschillende dimensies van Borderline blijkt een prima voertuig om de hedendaagse westerse maatschappij te belichten. De borderline diagnose blijkt een spiegel van de wereld. Door het kritisch doorlichten van vele hedendaagse maatschappelijke tendensen schetst de Wachter een zeer rijke voedingsbodem voor psychische problemen. Dat is niet direct de bedoeling van het boek, de Wachter is vooral bezig met het kritisch belichten van onze hedendaagse cultuur. Maar gaandeweg lezend krijg je toch sterk de indruk dat het niet zo gek is dat velen onder ons afhaken, psychiatrische problematiek ontwikkelen, verward raken. Elk diagnostisch criterium gaat vergezeld van een stelling aan de hand waarvan het betoog wordt opgebouwd. Actueel in deze tijd van vluchtelingenproblematiek is criterium 3: Onaangepaste Agressie, met de stelling ‘we leven in een tijd die doordrenkt is van onaangepaste agressieregulatie’. De Wachter signaleert diverse zorgwekkende ontwikkelingen op dat gebied. Daarnaast ziet hij dat de psychiatrie vervolgens wordt misbruikt om labels te plakken en mogelijke oplossingen te leveren. “de maatschappij gebruikt de psychiatrie om bloedbaden als die van Amrani of Breivik te verklaren.” Maar er is meer aan de hand: “Wat zijn de gevolgen voor het gedrag van de menselijke soort als we elkaar openlijk zo wantrouwen? Wat komt er ooit in de plaats van de onvervangbare levensenergie die voortkomt uit het onderlinge uitwisselen van vertrouwen?.”

www.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

Dirk de Wachter maakt zich grote zorgen. Hij signaleert veel en veel zorgen klinken ook bekend in de oren: individualisering, consumentisme, wegwerpcultuur, hedonisme. Genieten is een must, geluk is een recht en voor elke rimpeling in het welzijn hebben we een diagnose en een bijbehorende medicatie. De Wachter is wat mij betreft dan soms wat obligaat: vertonen van geweld op tv en in games is al veel vaker en ook hier niet overtuigend te berde gebracht. Maar soms ook poëtisch: “Wij zijn in zo sterke mate bezig met ontplooiing dat we onszelf verliezen in de plooien.” Gaandeweg het boek ga je je met Dirk de Wachter zorgen maken. Veel verder kom ik vervolgens niet. Een prachtig en mooi geformuleerde opsomming van problematiek verliest zich in diezelfde opsomming. Want alternatieven worden nauwelijks geduid. En inderdaad, veel van wat ooit was, is aan het verdwijnen. En ja, suïcidecijfers nemen toe, veel mensen ráken verward, het aantal psychiatrische diagnoses onder invloed van de farmaceutische industrie neemt toe, steeds meer, steeds jongere kinderen slikken psychofarmaca, de wereld om ons heen stelt hoge eisen en het is niet zo gek dat niet iedereen dat redt en we MOETEN ons gelukkig voelen. Maar gedane zaken nemen geen keer, om maar eens een cliché uit de kast te trekken en die analyse mis ik een beetje in dit boek. Aan het slot in het hoofdstuk met de titel ‘Hoop’ wordt een boekenkast aan hedendaagse denkers doorgenomen maar ook daar vooral signalementen van wat er mis gaat. Naar aanleiding van het mooie slotcitaat uit een Bachcantate, denk ik vervolgens: de visie van de hoog geschoolde burgerij is toch echt niet de maat aller dingen en de oplossing voor barre tijden. Was het maar zo makkelijk!

Borderline times Dirk de Wachter Uitgeverij Lannoo Campus 294 pagina’s; prijs: 19,99; ISBN: 98 90 209 966 0

Oude kranten Verwarden: alleen de pers verandert van onze redactie Elke maand neemt de redactie de stapel oude kranten

ma plaats: een man schiet eerst zijn vrouw en kind

op haar bureau door, op zoek naar aanknopingspunten

dood, daarna zichzelf. Dichterbij dan Oostenrijk, dus

in het verleden die iets zeggen over verschijnselen van

het nieuws komt iets uitgebreider in de pers dan de

vandaag. Zijn er verschillen? Zijn er overeenkomsten?

Oostenrijkse officier: liefst achtentwintig regels in Het

Breek- of startpunten? Deze maand uiteraard de vraag

Rotterdams Nieuwsblad. Geen achtergrondartikelen,

of ‘verwarden’ een nieuw verschijnsel is. De redactie

geen onthutste buren die nooit iets abnormaals bij

verwachtte van niet en kreeg gelijk. Maar er viel wel iets

het gein hadden waargenomen, geen psychiaters die

anders op.

de zaak verklaren, niets van dat alles. In de dagen die volgen nog wel wat nieuwe ontwikkelingen, maar veel

De term ‘verward’ in de betekenis van ‘in de war zijn’

is het niet.

komen we voor het eerst tegen in kranten in het begin

Voor wie mocht denken dat de oorlog de oorzaak

van de jaren tachtig. Hoe die term zo plotseling in ge-

is van deze beknoptheid, liepen we nog wat andere

bruik raakte voor mensen met psychische problemen,

jaren door: het is allemaal even kort en krachtig. Zelfs

werd ons niet geheel duidelijk. Vóór de jaren tachtig

de Telegraaf besteedt in mei 1909 nog geen twintig

komen we het woord alleen tegen als het gaat over

regels aan een serieuze poging tot moord ‘van een

verwarde situaties, meestal politiek van aard, of zaken

krankzinnige op haar zuster.’

die letterlijk ‘in de war’ zijn, zoals verwarde haren en verwarde kluwen touw.

Was de berichtgeving honderd jaar geleden beknopter en minder sensatiegericht, hij was niet per se zakelij-

Niet dat we geen soortgelijke krantenkoppen tegen-

ker. In sommige gevallen proef je het medelijden van

komen als vandaag, verre van dat. Alleen gebruikten

de journalist door de regels heen. ‘Treurig’, plaatst het

de kranten in de jaren daarvóór de nóg minder sympa-

Nieuws van de Dag op 28 januari 2015 als kop boven

thieke, maar nauwelijks duidelijkere term ‘krankzinnig’.

een heel klein artikeltje: ‘Gisterenmorgen werd de

Overigens lag de Krankzinnigenwet in de jaren tachtig

zich op het bureau bevindende commies N. plotseling

behoorlijk onder vuur, vandaar wellicht die wisseling

krankzinnig. De ongelukkige schreef in een briefje aan

van woordgebruik.

den President, dat deze binnenkort het bezoek zou kunnen verwachten van Jezus Christus. Onmiddellijk

Laten we voor het gemak 100 jaar terug gaan, 1915,

werd de hulp ingeroepen van een medicus van het

we zitten dan midden in de Eerste Wereldoorlog. Het

instituut Pasteur, waarna de stakkerd werd vervoerd

Tilburgs dagblad meldt dat een Oostenrijkse officier

naar het commissariaat aan de Sipayers-weg.’

‘plotseling krankzinnig’ is geworden en zes collega’s doodschiet. Toch geen geringe gebeurtenis, maar het

De journalist is duidelijk begaan met de man. Bijna

Tilburgs dagblad wijdt er niet meer dan elf regels aan.

vertederend, als je het vergelijkt met de huidige sen-

Elf! Tegenwoordig zou de Telegraaf er drie dagen lang

satiepers.

zijn voorpagina mee vullen. In hetzelfde jaar vindt in Den Haag een familiedrawww.ggztotaal.nl l Reageren op bovenstaand artikel? Klik hier.

MAGAZINE VOOR DE GGZ - NOVEMBER 2015 - WWW.GGZTOTAAL.NL